คู่มือพื้นที่ต้นแบบ 8 พท ภาคเหนือตอนล่าง

2 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้ืนท่ีปลอดภัยจากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนลา่ ง



4 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ 8 หมบู่ า้ น/ชมุ ชนต้นแบบสรา้ งพ้นื ท่ีปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนล่าง เป็น 8 หม่บู ้าน/ชมุ ชน จากพ้ืนที่ 6 จงั หวัด ค�ำนำ�สรา้ งพื้นท่ีปลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนล่าง ภาคเหนอื ตอนล่าง เปน็ 8 หมู่บา้ น/ชมุ ชน ทีม่ ปี ระสบการณแ์ ละ บทเรียน ในการขบั เคลอ่ื นงานปอ้ งกนั และแก้ไขปญั หายาเสพตดิ โดยใช้พลังกาย ใจ การมสี ่วนร่วมของผ้นู �ำและประชาชนในพ้ืนที่ เป็นกลไกในการดำ� เนนิ งาน เปน็ 8 หมู่บา้ น/ชมุ ชน ท่มี บี รบิ ทและเงือ่ นไขทางสังคมท่แี ตกตา่ ง หลากหลาย และนา่ สนใจ เปน็ 8 หมูบ่ ้าน/ชุมชน ที่มกี ระบวนการท�ำงานตามตน้ ทนุ ทางสงั คม ใช้เครื่องมอื รูปแบบวิธกี ารในการจัดการกบั ปญั หา ยาเสพติดท่ีแตกตา่ งกนั และทีส่ ำ� คญั 8 หมูบ่ ้าน/ชมุ ชนได้สะทอ้ นให้เหน็ ถงึ การใช้ชุมชนเป็นศนู ย์กลางเพือ่ ป้องกนั และ แก้ไขปัญหายาเสพติดมิใช่เปน็ เพียงแนวคิดหรือทฤษฎี หากแต่เป็นผลลัพธ์ท่ีเกิดขน้ึ ได้จรงิ ไดอ้ ยา่ งเปน็ รปู ธรรม ความเปน็ รปู ธรรมทช่ี ดั เจนในหมู่บ้าน/ชมุ ชน คือ การแพรร่ ะบาดของยาเสพตดิ ลดลง เกิดการควบคุมเพ่ือ ไมใ่ หเ้ กิดผเู้ สพรายใหม่ ผู้เสพหรอื คนทหี่ ลงผดิ ได้รับการดูแลและเฝา้ ระวังเพ่ือไมใ่ หก้ ระทำ� ผดิ ซ้ำ� การขับเคลื่อนงานเพ่ือ แกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ของหมบู่ า้ น/ชมุ ชนเกดิ ขน้ึ ไดเ้ พราะประชาชนประชาชนทมี่ บี ทบาทเปน็ ผนู้ ำ� และคณะกรรมการ หม่บู า้ น ประชาชนทเี่ หน็ ปัญหาและไมย่ อมจำ� นนต่อปญั หา ประชาชนท่ตี ้องการเหน็ อนาคตท่ดี ีทปี่ ลอดภยั ให้กับลูกหลานในหมบู่ า้ น หนงั สอื สรปุ บทเรียน 8 หมบู่ า้ น/ชุมชนต้นแบบสรา้ งพ้ืนท่ีปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง ซ่งึ เปน็ ผลผลติ จากโครงการสรา้ งพน้ื ท่ปี ลอดภยั ในหมู่บา้ น/ชุมชน จงั หวดั ตาก สุโขทยั พิษณโุ ลก พจิ ติ ร และนครสวรรค์ โดย นายสมศกั ดิ์ เทพสุทิน รฐั มนตรีว่าการกระทรวงยตุ ธิ รรม และสำ� นกั งาน ป.ป.ส. เป็นส่วนส�ำคญั ในการสนบั สนุนการ

บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ 5 สร้างพื้นทป่ี ลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนือตอนลา่ ง ขบั เคล่อื นงานปอ้ งกันและแกไ้ ขปัญหายาเสพติด จ�ำนวน 6,009 หมู่บา้ น/ชุมชน ในพืน้ ท่ี 6 จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนล่าง เพ่ือให้เกิดแนวทางป้องกันและเฝา้ ระวงั ยาเสพตดิ โดยกระบวนการสรา้ งการมีสว่ นร่วมของภาคประชาชน และสง่ เสริม ให้เกดิ การสร้างพนื้ ที่ปลอดภัยในหมูบ่ ้าน/ชุมชน บทเรยี นจากการด�ำเนินงานของพื้นท่ี 8 หมบู่ ้าน/ชุมชน จาก 6,009 หม่บู ้าน/ชุมชน เป็นภาพสะทอ้ นท่ีเปน็ รปู ธรรมอยา่ งชดั เจน ทำ� ใหเ้ หน็ ว่าเมอ่ื ภาคนโยบายสนบั สนนุ และเสรมิ พลงั ให้หมู่บา้ น/ชมุ ชนเปน็ ศนู ย์กลางในการแกไ้ ข ปัญหายาเสพติด ยอ่ มจะสง่ ผลให้เกิดผลลพั ธ์ทีม่ ีนัยสำ� คัญต่อการป้องกันและแกไ้ ขปญั หายาเสพติด ตามเจตนารมณ์ ของรัฐมนตรวี า่ การกระทรวงยุติธรรม คอื “การท่จี ะท�ำใหห้ มู่บา้ น ชุมชน เปน็ พื้นทีป่ ลอดภัยจากยาเสพติดจึงตอ้ ง อาศัยความร่วมมอื จากทุกภาคส่วน ร่วมวางแผนและลงมอื ท�ำ โดยมีส่วนราชการที่เกย่ี วข้องเขา้ ไปสนับสนุน การดำ� เนนิ งานเพอื่ ใหเ้ กดิ ความยงั่ ยนื และตอ่ เนอื่ งเนน้ กระบวนการมสี ว่ นรว่ มดงึ พลงั ชมุ ชนใหเ้ ขา้ มามบี ทบาท ในการป้องกนั และแก้ไขปัญหายาเสพติด” ศรทั ธาและเช่ือมนั่ ในพลังการมีสว่ นรว่ มของหมบู่ ้าน/ชุมชน ศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนือ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ พ.ศ.2564

ไมท่ ิ้งใครไวข้ า้ งหลงั



8 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพืน้ ทปี่ ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง ความเป็นมาและวตั ถปุ ระสงคข์ องโครงการ ปัญหายาเสพตดิ เป็นปัญหาสำ� คญั ของประเทศไทย โดยสง่ ผลกระทบทงั้ ทางตรงและทางออ้ มตอ่ ความม่นั คงทางสงั คมและประเทศ ตลอดจนความม่นั คงของมนษุ ยโ์ ดยเฉพาะความรุนแรงของปัญหาท่ี สว่ นใหญ่มกั เกิดขนึ้ กบั กลมุ่ เดก็ และเยาวชนท่ีเป็นกำ� ลงั หลกั สำ� คญั ในการพฒั นาประเทศตอ่ ไปในอนาคต ในชว่ งหลายปีท่ีผา่ นมา แมว้ า่ รฐั บาลจะใหค้ วามสำ� คญั กบั การปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ เป็นลำ� ดบั สงู ก็ตาม แตก่ ็ทำ� ไดเ้ พียงการควบคมุ สภาพปัญหายาเสพตดิ ไมใ่ หเ้ กิดการแพรร่ ะบาดรุนแรงและ สง่ ผลกระทบตอ่ การดำ� เนินชีวติ ของคนในสงั คม ย่ิงในปัจจบุ นั มีแนวโนม้ ท่ีชดั เจนวา่ ปัญหายาเสพตดิ ของ ประเทศไทยจะกลบั มาแพรร่ ะบาดเพ่ิมมากขนึ้ เหน็ ไดจ้ ากสถิตกิ ารจบั กมุ ผลู้ กั ลอบคา้ ยาเสพตดิ ตามส่อื สาธารณะตา่ ง ๆ อีกทงั้ กระบวนการ เทคนิควิธีการลกั ลอบคา้ เปล่ยี นแปลงไปตามสถานการณ์ โดยกลมุ่ เดก็ และเยาวชนยงั เป็นเปา้ หมายสำ� คญั ของขบวนการคา้ ยาเสพติด ดว้ ยการพยายามหลอกลอ่ ลอ่ ลวง ทำ� ทกุ วถิ ีทางเพ่ือใหเ้ ดก็ เขา้ สวู่ งจรของขบวนการคา้ ยาเสพตดิ เพ่ือใหต้ กเป็นทาสของยาเสพตดิ และนำ� ไปสู่ การเป็นผคู้ า้ ยาเสพตดิ ในท่ีสดุ เป็นการพฒั นาวงจรการแพรร่ ะบาดท่ีไมม่ ีวนั สนิ้ สดุ จากการท่ี นายสมศกั ดิ์ เทพสทุ ิน รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงยตุ ธิ รรม ไดก้ ลา่ วปราศรยั พรอ้ ม มอบนโยบายตอ่ มวลชนแกนนำ� หมบู่ า้ นกองทนุ แมข่ องแผน่ ดนิ จงั หวดั สโุ ขทยั เม่ือวนั ท่ี 1 สงิ หาคม 2562

บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ 9 สร้างพน้ื ท่ปี ลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนือตอนลา่ ง ณ โรงแรมไพลนิ อำ� เภอเมืองสโุ ขทยั จงั หวดั สโุ ขทยั โดยไดเ้ หน็ ศกั ยภาพและความตงั้ ใจในการทำ� งานของ หมบู่ า้ นกองทนุ แมข่ องแผน่ ดนิ และเครอื ขา่ ยภาคประชาชนภาคเหนือตอนลา่ งจงึ มีแนวคดิ ในการสนบั สนนุ หม่บู า้ น/ชมุ ชนในภาคเหนือตอนล่างในเขตจงั หวดั ท่ีอย่ใู นพืน้ ท่ีเสน้ ทางลำ� เลียงยาเสพติดจากภาคเหนือ ตอนบนและพืน้ ท่ีชายแดนเพ่ือใหเ้ กิดกลไกในการปอ้ งกนั และเฝา้ ระวงั ปัญหายาเสพตดิ ไดม้ ีการประสาน ความรว่ มมอื กบั หนว่ ยงานภาครฐั เพ่อื ท่จี ะนำ� ไปสกู่ ารลดสถานการณแ์ ละยตุ กิ ารลำ� เลยี งยาเสพตดิ พรอ้ มทงั้ สรา้ งกระบวนการชมุ ชนเขม้ แข็งปอ้ งกนั ปัญหายาเสพตดิ ในหมบู่ า้ น/ชมุ ชน โดยใชช้ มุ ชนเป็นศนู ยก์ ลางใน การแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ เพ่ือใหล้ กู หลานปลอดภยั จากยาเสพตดิ สำ� นกั งาน ป.ป.ส. จงึ ไดจ้ ดั ทำ� โครงการสรา้ งพืน้ ท่ีปลอดภยั ในหมบู่ า้ น/ชมุ ชน จงั หวดั ตาก สโุ ขทยั พิษณโุ ลก พิจิตร และนครสวรรค์ เพ่ือบรู ณาการการขบั เคล่อื นงานปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ สรา้ งการมสี ว่ นรว่ มระหวา่ งภาคราชการกบั ภาคเี ครอื ขา่ ยภาคประชาชนพฒั นาศกั ยภาพผนู้ ำ� และคณะทำ� งาน ในหมบู่ า้ น/ชมุ ชน อีกทงั้ เพ่ือสง่ เสรมิ การปฎิบตั งิ านเสรมิ สรา้ งความเขม้ แขง็ ของหมบู่ า้ น/ชมุ ชน ในการสรา้ ง พืน้ ท่ีปลอดภยั จากยาเสพตดิ และสรา้ งเครอื ขา่ ยการแกไ้ ขปัญหาในระยะยาวตอ่ ไป หลักการสำ� คัญของโครงการสรุปบทเรียน 1. ใชบ้ ทเรยี นจากประสบการณก์ ารปฏิบตั งิ านในระดบั พืน้ ท่ีหมบู่ า้ น/ชมุ ชนฯเพ่ือพฒั นาและ สรา้ งสรรคง์ านในพืน้ ท่ีชมุ ชนซง่ึ เป็นรากฐาน ของตวั ชีว้ ดั ความปลอดภยั จากปัญหายาเสพตดิ

10 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพน้ื ทีป่ ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง 2. ใชบ้ ทเรยี นมากำ� กบั ทิศทางในการพฒั นาเสรมิ ศกั ยภาพและจดั ขบวนเครอื ขา่ ย (Networking Organization) ใหเ้ กิดความพรอ้ มในการขยายพลงั การเรยี นรูแ้ ละประสบการณ์ สานพลงั การทำ� งาน รว่ มกนั ระหวา่ งเครอื ขา่ ยภาคประชาสงั คมและหนว่ ยงานภาครฐั และภาคชมุ ชนรากฐาน ไดอ้ ยา่ งมี ประสทิ ธิภาพ 3. ใชบ้ ทเรยี นใหเ้ ป็นประโยชนต์ อ่ การพฒั นาแนวทางหรอื นโยบายการสรา้ งพืน้ ท่ีปลอดภยั และ การแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ โดยมงุ่ เนน้ การแกไ้ ขในมิตกิ ารปอ้ งกนั ควบคมุ การกลบั ไปเสพซำ้� จดั การวงจร ของยาเสพตดิ และลดปรมิ าณความตอ้ งการยาเสพตดิ อยา่ งมีความหมาย วัตถุประสงคโ์ ครงการ 1. เพ่ือศกึ ษาและคน้ หาบทเรยี นสำ� คญั ในการขบั เคล่อื นกิจกรรมการเสรมิ สรา้ งความเขม้ แข็งของ หมบู่ า้ น/ชมุ ชนเพ่ือสรา้ งพืน้ ท่ีปลอดภยั จากยาเสพตดิ พืน้ ท่ี 6 จงั หวดั ภาคเหนือตอนลา่ ง 2. เพ่ือศกึ ษากลไกระดบั อำ� นวยการในการขบั เคล่อื นงานเสรมิ สรา้ งความเขม้ แข็งของหมบู่ า้ น/ ชมุ ชนเพ่ือสรา้ งพืน้ ท่ีปลอดภยั จากยาเสพตดิ พืน้ ท่ี 6 จงั หวดั ภาคเหนือตอนลา่ ง 3. เพ่ือผลติ ส่อื ประชาสมั พนั ธพ์ รอ้ มเผยแพรบ่ ทเรยี นสำ� คญั ของหมบู่ า้ น/ชมุ ชนในการสรา้ งพืน้ ท่ี ปลอดภยั จากยาเสพตดิ พืน้ ท่ี 6 จงั หวดั ภาคเหนือตอนลา่ ง

ดส68ร�ำจปุพเงันบหท้ืนนิ วเกรทดั ยี าี่นร



13บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพืน้ ท่ปี ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง ความเป็นมาของบา้ นโป่งแค เมอ่ื อดตี บา้ นโปง่ แค หมทู่ ่ี 7 มชี ่ือเรียกขานกันสามชือ่ คอื บา้ นหนองแจง บ้านปักอแี ยม้ และบ้านโป่งแค ทม่ี าของช่อื เรียกทัง้ สามเกิดจากบริบทสภาพแวดล้อมในพ้นื ท่ีบรเิ วณนนั้ มีดินโป่งท่ีสัตวป์ ่าชอบมาหากนิ และรอบโป่งน้นั มีต้นแคขึ้นอยเู่ ป็นจำ� นวนมาก ชาวบา้ นในพื้นท่จี งึ เรียกกนั ว่าโป่งแค นับยอ้ นเวลาไปในอดีตผคู้ นทเี่ ข้ามาอยู่ท�ำกินท่ี บา้ นโปง่ แคตา่ งยา้ ยถนิ่ ฐานมาจากจงั หวดั อนื่ ทงั้ ภาคกลางภาคอสี านและภาคตะวนั ออกรวมทง้ั บางสว่ นเปน็ คนดงั้ เดมิ ใน พืน้ ท่ี การย้ายถิน่ ฐานก่อนต้งั เป็นหมบู่ า้ นโป่งแคอยใู่ นช่วงปี พ.ศ.2501 เพราะพ้นื ทบ่ี รเิ วณน้ีมคี วามอุดมสมบูรณ์ของดนิ ผนื ป่า ผ้คู นจงึ มาจับจองพนื้ ท่ีทำ� กินกระท้ังตงั้ เปน็ หมบู่ า้ นจนถึงปัจจบุ นั หากแต่ผืนแผน่ ดินทีเ่ ปน็ ที่ตั้งหมบู่ ้านโป่งแคน้ัน ไมม่ ีเอกสารสิทธิ์จากทางราชการ เป็นเพยี งพน้ื ท่ีครอบครองทำ� มาหากนิ ไม่สามารถน�ำไปเป็นหลกั ทรัพยใ์ ด ๆ ได้ การที่คนในหมบู่ า้ นมาจากหลากหลายถน่ิ ฐาน แตก่ ลบั ไมพ่ บความขัดแยง้ ทร่ี นุ แรง รูปแบบความสมั พันธ์คือ ต่างให้ความเคารพกนั ไม่เข้าไปก้าวก่ายกนั และกนั ไมท่ ะเลาะเบาะแวง้ เหตกุ ารณ์ทค่ี นโป่งแคประทับใจคอื การชว่ ยกัน สรา้ งวดั โป่งแค และใชว้ ดั เปน็ สงิ่ ยดึ เหน่ยี วจิตใจของคนในพื้นท่ี นอกจากนัน้ ยังมกี ารชว่ ยเหลอื กนั ลงแรงในการปลูก สรา้ งบา้ นเรือนของคนในหมู่บ้านโดยไมม่ ีสินจ้าง ซ่ึงเปน็ ส่งิ ทแ่ี กนนำ� ร้สู ึกภมู ิใจกบั ความรกั ความสามคั คขี องคนใน จากขอ้ มูลปี 25631 บา้ นโป่งแค หมทู่ ี่ 7 มีจ�ำนวนหลังคาเรอื นทั้งสนิ้ 318 หลังคาเรอื น มีจำ� นวนประชากร รวม 872 คน แบง่ ออกเป็นผชู้ าย 427 คน และผู้หญิง 445 คน ซึง่ มีสัดสว่ นของผูห้ ญิงมากกวา่ ผู้ชาย สถานการณท์ างสงั คมท่ีส่งผลตอ่ ปัญหายาเสพตดิ ในพน้ื ที่ พจิ ดั ท่ตี ั้งของบา้ นโปง่ แคเปน็ รอยต่อระหว่างจงั หวดั ตากกับจงั หวดั สุโขทยั เมอ่ื ช่วงประมาณปี พ.ศ.2522 มี การสรา้ งถนนใหญ่ตาก-สโุ ขทยั ตัดผา่ นหม่บู ้านทำ� ให้บา้ นโปง่ แคถกู ออกเป็น 2 ฝงั่ เรยี กไดว้ ่าเป็น “บ้านรมิ ถนน” แบบ 1 ทีม่ า: ส่วนบริหารและพัฒนาเทคโนโลยกี ารทะเบียน ส�ำนักบรหิ ารการทะเบียน กรมการปกครอง htps://stat.bora.dopa.go.th/new_stat/webPage/statByYear.php

14 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้นื ท่ีปลอดภัยจากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนลา่ ง เตม็ ตวั ด้วยความสะดวกของการเดนิ ทางท�ำให้ความเจรญิ ตา่ ง ๆ จงึ เริ่มเขา้ มา และเริ่มเกดิ การเปลย่ี นแปลงของสภาพ สงั คมขนึ้ ภายในหมูบ่ า้ น เมอ่ื ความเจรญิ เขา้ มา บา้ นทกุ หลังมรี ถ มสี ิง่ อ�ำนวยความสะดวก การเพาะปลกู พชื ไร่จากอดีต ทเี่ นน้ เพอ่ื บรโิ ภคภายในครวั เรอื นหากเหลอื พอจะนำ� ขายเพอื่ สรา้ งรายไดแ้ บบพออยพู่ อกนิ แตเ่ มอื่ สภาพสงั คมเปลยี่ นความ ต้องการต่าง ๆ เพิม่ มากขน้ึ การเพ่ิมผลผลิตโดยการใชส้ ารเคมจี ึงมีความจ�ำเป็น ช่วงปี พ.ศ.2523 เรมิ่ มีการใช้สารเคมี ในการท�ำการเกษตร เมือ่ ยอ้ นหลงั สถานการณย์ าเสพตดิ ช่วงกอ่ นปี พ.ศ.2546 บา้ นโป่งแคมีคนใช้ยาเสพตดิ เกือบทุกหลงั คาเรือน ส่วนใหญจ่ ะเป็นกลุ่มผู้ชายอายุ 18 ปขี นึ้ ไป โดยมีรูปแบบวิธีการใช้คือ บดผสมกระทงิ แดงแลว้ ใชด้ ่มื ซึ่งวตั ถปุ ระสงค์ทีใ่ ช้ ก็เพ่ือให้มแี รงทำ� งานเพราะคนในพ้นื ที่ส่วนใหญ่จะมีอาชพี เล่ือยไม้ เผาถ่าน หาของป่า สำ� หรบั กลมุ่ ผคู้ ้าจะเป็นคนจาก พื้นท่อี ื่นแลว้ น�ำยามาขายให้คนในหมู่บ้าน โดยใช้เสน้ ทางถนนสายหลักท่ตี ัดผา่ นหม่บู า้ น หลังปี พ.ศ.2546 สถานการณ์ ปัญหายาเสพติดดขี นึ้ คนทเ่ี กีย่ วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ หายไป (อดตี ผใู้ หญบ่ ้านโปง่ แคเลา่ ให้ฟังวา่ “สถานการณ์ยาเสพติด เงยี บไปประมาณ 5-6 ปี เพราะนักค้าถกู จับ ท�ำให้ผ้เู สพจำ� เปน็ ตอ้ งเลิกไปโดยปริยาย แต่สถานการณ์เริ่มกลบั มารุนแรง อีกครั้งในชว่ งปี พ.ศ.2557 ซ่ึงปัญหาทางสงั คมท่ีตามมาคือ ปัญหาการลักขโมย ปัญหาอาชญากรรม ปญั หาครอบครวั รวมถึงปญั หาด้านเศรษฐกิจ สงั คม รายได้ของคนในหมูบ่ ้าน” วิเคราะห์แนวโนม้ สถานการณใ์ นอนาคต สถานการณ์ทางสังคมท่ีเป็นปัญหาหนักใจและส่งผลกระทบต่อชีวิตและความเป็นอยู่ภายใต้ปัญหาการ เปล่ยี นแปลงของเศรษฐกจิ และสงั คมในปัจจุบนั ทีส่ �ำคัญบริบทพื้นท่ีบา้ นโป่งแคไม่มเี อกสารสทิ ธิ ท่ที �ำกนิ ของคนบ้าน โป่งแคไมม่ คี รัวเรือนไหนที่มีกรรมสทิ ธ์ใิ นท่ดี นิ สง่ ผลทำ� ให้คนในพ้นื ทเี่ สียโอกาสท่จี ะนำ� ทีท่ �ำกินไปตอ่ ยอดเปน็ ต้นทุนเพอื่

15บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพนื้ ท่ปี ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง สรา้ งรายได้ “เปน็ เหมือนคนตกขอบ แม้เป็นคนพืน้ ราบ” การลงทนุ ของคนโปง่ แคจึงจำ� เปน็ ตอ้ งใชเ้ งนิ สดเพอ่ื เปน็ ทุนหมุนเวียนเพ่อื ใช้ในการทำ� การเกษตรซึ่งหมายถงึ การไม่มหี ลักประกันให้กบั ครอบครัว \"บางครอบครัวเข้าไม่ถึงการ ช่วยเหลือจากภาครัฐ\" เสียงสะทอ้ นจากผู้นำ� และคณะกรรมการบา้ นโป่งแค นอกจากปัญหาการไม่มีเอกสารสิทธิในท่ีท�ำกินแล้วยังพบว่ามีปัญหาทางสังคมที่เป็นปัจจัยเช่ือมโยงกับ สถานการณป์ ญั หายาเสพติด ดงั นี้ 1. ปญั หาน�้ำแลง้ ปัญหาพชื ผลทางการเกษตรตกตำ�่ ส่งผลตอ่ รายได้ 2. ปญั หาหน้ีสนิ จากการลงทุนทำ� การเกษตร 3. ไมม่ อี าชพี รองรับกับคนรนุ่ ใหม่ โดยเฉพาะคนที่ตกงานจากวิกฤตเศรษฐกิจยคุ ปจั จุบัน 4. การรวมกลุ่มของเด็กวัยรนุ่ บ้านโปง่ แคกับเดก็ บ้านอืน่ การทะเลาะววิ าทโดยมี “เหลา้ ” เปน็ ปจั จยั ตั้งตน้ 5. ปญั หาเดก็ ขาดโอกาสในดา้ นการเรยี น เรยี นไม่จบการศกึ ษาภาคบงั คับ ซึ่งเกิดจากปจั จัยหลากหลายดา้ น อาทิ พ่อแมไ่ มม่ เี งินสง่ เสยี เดก็ ไมส่ นใจที่จะเรียน ซ่งึ หมายถึงการตดั โอกาสที่จะได้วฒุ กิ ารศึกษาเพอื่ น�ำไปต่อยอดด้าน อาชพี สถานะทางสังคมที่ดีข้นึ 6. การเข้าไมถ่ งึ นโยบายการช่วยเหลือจากภาครัฐ/ไม่สามารถตอบสนองความต้องการของชาวบ้านได้ อาทิ เช่น โครงการ “คนละคร่งึ ” “เราชนะ” ซ่ึงปัญหาท่พี บคือชาวบา้ นไม่มคี วามรู้เร่อื ง Social มีโทรศพั ทร์ ุน่ เกา่ ซ่ึงไมร่ อบรบั ระบบท�ำให้ผูส้ ูงอายุร้านค้ายอ่ ยในหมูบ่ ้านขาดรายได้ส่วนรา้ นค้าบางร้านตอ้ งมีภาระค่าใช้จา่ ยทเี่ พม่ิ ขึ้นคอื คา่ Internet เพือ่ ใชเ้ ชอ่ื มตอ่ กบั ระบบ 7. ปญั หาสงั คมผู้สูงอายุ คนแกไ่ ม่มงี าน ไม่มีรายได้

16 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้ืนทีป่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง 8. ปญั หาการท�ำมาหากินทีย่ ากข้นึ สว่ นปัญหายาเสพติดในพืน้ ทบ่ี า้ นโป่งแคมกี ล่มุ ผู้เสพ 2 กลมุ่ หลัก คอื กลมุ่ ที่ 1 กลุ่มท่ีมอี ายุ 30 ปขี น้ึ ไป ส่วนใหญ่เปน็ เพศชาย พบพฤติกรรมเสพยามาต้ังแตอ่ ดีตยงั ไมส่ ามารถ เลกิ ได้ซงึ่ มีประมาณ 10 คน เหตุผลของการเสพเพราะยงั มคี วามเช่ือวา่ ยาบา้ จะชว่ ยให้มแี รงทำ� งานเพมิ่ มากข้นึ บางราย ยงั ไมส่ ามารถเอาชนะใจตวั เองได้ ซึ่งกลุม่ เสพในกลุ่มนีจ้ ะไม่ได้สรา้ งปญั หาใหก้ บั ชมุ ชน ไมส่ ่งผลกระทบกบั คนใน พืน้ ที่ สว่ นใหญท่ ี่พบจะ “เกบ็ ตัว” พยายามแยกตวั ออกจากสังคม ไมส่ ุงสงิ กับใคร ซ่ึงผลกระทบทเ่ี กิดขนึ้ กบั ตัวเองคอื สขุ ภาพแยล่ งเพราะไมย่ อมนอน เกดิ การทะเลาะววิ าทและใชค้ วามรนุ แรงกบั คนในครอบครวั บางรายสามารถเลิกยา เสพติดได้แต่กลับพบปัญหา “ติดเหลา้ ” และปญั หาจิตเวชตามมา กล่มุ ที่ 2 เป็นกลมุ่ เส่ยี งและเป็นกลุ่มทแี่ กนนำ� มคี วามกลวั ว่า ถ้าไม่มกี ารเฝ้าระวังและปอ้ งกนั ปญั หาอยา่ ง ต่อเน่ืองกลวั จะไม่สามารถควบคุมปญั หาได้ คือกลุม่ เด็กเยาวชนชว่ งหวั เลยี้ วหัวตอ่ อาย1ุ 2-25 ปี มีจ�ำนวนกวา่ 75 คน เป็นเด็กในระบบการศึกษาประมาณ 50 คน ท่เี หลอื จะเปน็ เดก็ นอกระบบ บางสว่ นมีพฤติกรรมเสยี่ งรวมตัว มว่ั สุมกัน แวน๊ รถ ด่ืมเหลา้ ทะเลาะววิ าท และมแี นวโนม้ จะเขา้ ไปเกี่ยวขอ้ งกับยาเสพติด อกี ท้ังยงั มปี ัจจัยท่สี ่งผลต่อแนวโน้ม สถานการณป์ ัญหายาเสพติดทอี่ าจจะเพ่ิมสูงขึน้ คอื ราคายาบา้ ท่ีถกู (เฉลยี่ เม็ดละไมเ่ กนิ 50 บาท) สามารถเขา้ ถึงได้ง่าย ด้วยบรบิ ทพื้นท่ีท่ตี ิดถนน การขายยาผ่านสือ่ Social ซ่งึ กลุ่มเด็กวยั รุน่ เข้าถงึ ได้ง่าย และพฤติกรรมการดมื่ เหล้าของเด็ก วยั รนุ่ ท่เี ปน็ ตวั กระตุ้นใหม้ โี อกาสเสย่ี งท่จี ะใช้ยาเสพตดิ รว่ มด้วย การมองปัญหายาเสพติดของผู้น�ำ ด้วยบริบทพื้นที่ของบ้านโป่งแคเป็นหมู่บ้านที่ติดถนนซึ่งมีโอกาสเส่ียงสูงท่ีจะเป็นเส้นทางผ่านและการนัดซื้อ

17บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพน้ื ทีป่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนล่าง ขายสง่ ยาเสพติดของกลุ่มนักค้า ดว้ ยขอ้ จ�ำกัดผนู้ ำ� และคณะกรรมการหมู่บ้านโป่งแคไม่สามารถท�ำอะไรไดเ้ นอื่ งจาก เปน็ ถนนหลวงเปน็ เส้นทางสญั จรสาธารณะ สง่ิ ท่ีทำ� ไดแ้ ละมุ่งเน้นคอื “การป้องกันทำ� ใหค้ นในหม่บู า้ นเขม้ แข็ง” “แม้วา่ จะไม่ปลอดยาแต่คนในพน้ื ทตี่ ้องปลอดภัยจากผลกระทบของปญั หายาเสพติด” มุมมองของแกนนำ� บ้านโป่งแคต่อปัญหายาเสพติด สะท้อนวา่ ยาเสพติดเปน็ ปัญหาทางสังคมท่ีสง่ พบ กระทบตอ่ ผู้ท่เี สพเอง และคนในครอบครัว เกดิ การทะเลาะวิวาทและใช้ความรนุ แรงภายในครอบครัว สง่ ผลกระทบต่อ ค่าใชจ้ า่ ยทตี่ ้องสญู เสยี ไปกับการน�ำไปซอ้ื ยาเสพตดิ ข้อสงั เกตจากปัจจัยเริ่มต้นของการเขา้ ไปเกี่ยวข้องกับยาเสพติด พบวา่ หลายคนเรม่ิ จากการใชย้ าเสพติดท่ถี ูกกฎหมาย คือ “วงเหล้า” แกนน�ำบา้ นโป่งแคเนน้ การมองปัญหา มองผู้ท่ีเคย หลงผิด กลุ่มเสย่ี งแบบให้โอกาส สรา้ งโอกาสทางสงั คมใหเ้ กิดขึน้ เน้นการป้องกันกลุ่มเสย่ี งท่เี ป็นเด็กเยาวชน ควบคไู่ ป กับการสร้างความเข้มแข็งให้คนในหม่บู ้าน กระบวนการในการดำ� เนินงานแก้ไขปัญหายาเสพตดิ บ้านโปง่ แค กลยทุ ธใ์ นการขับเคลอื่ นงานด้านการแก้ไขปัญหายาเสพตดิ ในพ้นื ท่บี ้านโป่งแคคอื “การปอ้ งปราม” ใช้กลไก คมุ้ บ้านบนฐานความใกล้ชิดสนิทสนมในการดแู ลคนในคมุ้ จ�ำนวนคุม้ บ้านมที งั้ หมด 6 คมุ้ และกรรมการบา้ นโปง่ แค มจี �ำนวน 25 คน กลไกการขบั เคลื่อนงานจะเน้นการให้ขอ้ มลู การเฝ้าระวังปัญหาตา่ ง ๆ รวมท้งั ปัญหายาเสพติดเป็นการ ดูแลภายในคมุ้ เป็นการดแู ลพฤติกรรมท่ีใกลช้ ดิ ผา่ นสงั คมคมุ้ บา้ น วิธกี ารดำ� เนนิ งานและกิจกรรมสรา้ งสรรคท์ ่นี �ำไปส่กู ารปอ้ งกนั ยาเสพติด บา้ นโปง่ แคเริม่ ขบั เคล่อื นงานจากการมีสว่ นรว่ ม สรา้ งพื้นท่โี อกาส โดยมีวิธกี าร ดังน้ี 1. ใช้การส่อื สาร ประชาสัมพนั ธผ์ ่านเสียงตามสายให้พ่ีนอ้ งชาวบ้านในพน้ื ท่โี ปง่ แครับทราบข้อมูลท่ีส�ำคญั

18 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้นื ท่ปี ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง 2. จดั ให้มกี ารประชมุ ประจ�ำเดอื นของหมู่บา้ นทุกเดือนเพื่อให้ชาวบา้ นตน่ื ตวั และเทา่ ทันสถานการณป์ ญั หา 3. ใชบ้ ทบาทหน้าทีต่ ามทห่ี นว่ ยงานภาครัฐจัดตัง้ และสนับสนนุ เพื่อขบั เคลอื่ นงานการเฝา้ ระวัง ป้องกันปญั หา ยาเสพติด เช่น ชุด ชรบ.เดินเวรยามเฝา้ ระวงั ต้งั ด่านชุมชนหรอื ใช้ 25 ตาสับปะรด และท่สี ำ� คญั บา้ นโป่งแคเป็นหมู่บา้ น กองทนุ แมข่ องแผน่ ดินจงึ ใช้โอกาสน้ีเป็นกลไกในการขับเคล่ือนกิจกรรมท่ีมคี วามต่อเนื่อง กิจกรรมสรา้ งสรรค์ทีค่ นโปง่ แคคดิ และลงมือท�ำ คือ 1. มอบทุนการศกึ ษาให้กบั เด็กนักเรียนในพืน้ ท่ที ุกปีโดยใชเ้ งนิ สมทบกองทุนแม่ของแผน่ ดิน ภายใต้กิจกรรม “เกรด 4 แลกทนุ ” (เกรดละ 50 บาท) เป็นการเสรมิ กำ� ลงั ใจให้กบั เด็กเพราะเดก็ หลายคนมาจากครอบครัวทีค่ ่อนขา้ ง ยากจน 2. บวชสามเณรชว่ งปดิ เทอมภาคฤดูร้อน 3.ผู้ใหญบ่ ้านและแกนน�ำในพื้นท่ีสร้างความใกลช้ ดิ ให้โอกาสให้พ้ืนท่กี บั เดก็ ไดม้ กี ารตั้งกลมุ่ เดก็ และเยาวชน บา้ นโป่งแคข้นึ ภายใต้ช่อื \"กลุ่มเยาวชนคนรกั ด\"ี ชวนใหเ้ ดก็ มาร่วมกจิ กรรมตา่ ง ๆ สนับสนุนกิจกรรมทก่ี ล่มุ เด็กและ เยาวชนสนใจ ปัจจบุ ันมสี มาชิกจ�ำนวน 15 คน เน้นการทำ� กจิ กรรมชว่ ยเหลืองานตา่ ง ๆ ภายในหมบู่ ้าน อาทิเชน่ จับจบี ผ้า, ช่วยเสริ ฟ์ นำ�้ ดม่ื ในงานศพ, รว่ มกจิ กรรมประเพณีของหมบู่ ้าน และงานส�ำคัญตา่ ง ๆ ซง่ึ รูปแบบดังกลา่ วถือได้ว่าเป็น การลดชอ่ งวา่ งระหว่างเด็กกบั ผใู้ หญ่ เพิม่ พ้ืนท่ปี ลอดภยั ใหเ้ ดก็ ได้แสดงออก 4. การติดตามเฝา้ ระวังผผู้ า่ นการบำ� บัดจำ� นวน 3 คน โดยสนบั สนุนทุนในการต่อยอดดา้ นอาชพี จากส�ำนักงาน ป.ป.ส. (ซง่ึ อยรู่ ะหว่างการด�ำเนินการตดิ ตามจ�ำนวน 3 เดือน) 5 การเฝา้ ระวงั ดแู ลกนั ภายในคุ้มบา้ น โดยบ้านโป่งแคมี 6 คุม้ บ้าน บทบาทของคณะกรรมการคมุ้ 1 คน

19บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้นื ที่ปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนลา่ ง จะดแู ล 7-10 หลังคาเรอื น โดยกลไกคมุ้ บา้ นจะมีหนา้ ทีส่ อดส่อง ดูแล เฝ้าระวงั ปญั หาตา่ ง ๆ และติดตามดพู ฤติกรรม กลมุ่ เส่ยี งเพ่อื แจ้งให้กบั ผใู้ หญ่บา้ น และคณะกรรมในเวทปี ระชุมประจ�ำเดือน จากข้อสรปุ ของแกนน�ำพบว่า “การแบง่ ดูแลรายหลงั คาเรอื นจะทำ� ให้ได้ผลท่สี ดุ ” หมู่บ้านโป่งแคเข้มแข็งเพราะทมี งานแขง็ แรง แกนนำ� พืน้ ท่ีบ้านโป่งแค “กล้าทจ่ี ะยอมรบั กับสถานการณ์ปัญหา” ภายใต้มุมมอง และความคดิ ท่วี า่ “แมว้ า่ พ้นื ท่จี ะไม่ปลอดจากยาเสพตดิ แต่คนบ้านโปง่ แคต้อง ปลอดภยั ” เพราะด้วยบรบิ ทพื้นที่ท่ีเปน็ ทางผา่ นเขา้ ออกของรถจากหลากหลาย พ้ืนที่จงึ ยากทจี่ ะควบคุม และดูแลไดอ้ ยา่ งทัว่ ถงึ การสรา้ งความเข้มแข็งให้กบั เด็ก เยาวชน และคนในหมบู่ า้ นจึงเปน็ แนวทางทเี่ หมาะสม ยืนอย่บู นความเปน็ จรงิ ทส่ี ุด จดุ แข็งของแกนน�ำโปง่ แค แตม่ จี ดุ อ่อนของหมูบ่ า้ นท่ีอาจส่งผลตอ่ คณุ ภาพชวี ิต คือ ปญั หา - กล้ายอมรบั กับสถานการณ์ปญั หา เอกสารสิทธ์ิในท่ีท�ำกินส่งผลกระทบต่อชีวิตความเป็นอยู่ของคน - ผนู้ ำ� และแกนน�ำเอาจริงเอาจังกบั การท�ำงาน ในพ้นื ทมี่ าก เม่ือปจั จัยดังกลา่ วสง่ ผลตอ่ รายได้ และแกนน�ำทุกคน - การเป็นตวั อยา่ งท่ีดขี องผนู้ ำ� ต่างมีภาระหน้าท่ีท�ำงานหาเงินเลี้ยงครอบครัวท�ำให้ไม่สามารถ ท่มุ เทเวลากับการตั้งด่านเฝา้ ระวังไดอ้ ย่างต่อเน่อื ง อกี ท้ังองคค์ วาม รู้ มมุ มองทางความคิด และศกั ยภาพของคณะกรรมการคุ้มบ้าน แต่ละคนไม่เทา่ กัน จึงส่งผลให้การท�ำงานการควบคุมปญั หา

20 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพืน้ ทปี่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนลา่ ง แนวทางการจัดการปัญหายาเสพตดิ ในอนาคตของหมบู่ า้ นโปง่ แค การขับเคล่อื นงานของบ้านโป่งแคจะมุง่ เนน้ การปอ้ งกันปัญหา เนน้ การพฒั นาคนในหมู่บ้านเพือ่ ให้เกดิ ความ เข้มแข็งให้เปน็ เกราะปอ้ งกนั ปัญหาท่ีจะเข้ามา แนวทางการปอ้ งกนั ปัญหายาเสพตดิ ในอนาคตของพน้ื ทม่ี ี ดังนี้ แนวทาง ท่ี 1: มุ่งเนน้ การ “ใหโ้ อกาส” กับผูท้ ีเ่ คยหลงผดิ กลับตัวเพอ่ื มาสร้างประโยชนใ์ หก้ บั หม่บู า้ น แนวทาง ท่ี 2: การสร้างพื้นทีท่ างโอกาสใหเ้ ดก็ เยาวชนได้แสดงออกทางความคดิ ความสามารถ ไดเ้ ข้ามามี สว่ นร่วมในกจิ กรรมตา่ ง ๆ ของหมบู่ ้าน โดยเป็นการลดช่องวา่ งระหวา่ งวยั พร้อมกับการสร้างความสมั พนั ธ์ ความใกลช้ ดิ เพ่อื ลดโอกาสเส่ียงท่ีเดก็ จะเขา้ ไปยุง่ เกยี่ วกบั ยาเสพติด แนวทาง ที่ 3: การเฝา้ ระวัง ดูแล และควบคุมปัญหาโดยการท่ใี ชร้ ูปแบบ “พดี่ ูแลนอ้ ง” แนวทาง ที่ 4: ขับเคลือ่ นงานผ่านกลไกต่าง ๆ ทม่ี ใี นพื้นที่ พัฒนารูปแบบโดยใช้ “กลยทุ ธ์/วิธีการเฉพาะ พ้นื ท”่ี เพอื่ ใหเ้ ทา่ ทันกับสถานการณ์ปัญหาทเ่ี กดิ ข้นึ ไมเ่ นน้ ความขดั แย้ง เนน้ ความปลอดภยั และชีวิตความเป็นอยู่ทด่ี ี ข้นึ แกนนำ� บ้านโปง่ แคได้น�ำงบประมาณที่ไดร้ ับการสนบั สนุนจากสำ� นกั งาน ป.ป.ส. มาเสริมกิจกรรมท่ที �ำอยู่แลว้ ในพ้ืนท่ี คือการต้ังเวรยามเฝ้าระวังปญั หา การอบรมอาสาพัฒนาชุมชนปอ้ งกันยาเสพติด (อชป.) ข้อเสนอตอ่ ฝา่ ยนโยบาย - ควรให้ชุมชนเป็นคนคิดออกแบบกิจกรรมในการปอ้ งกันและเฝ้าระวงั ปญั หาเพ่อื ใหเ้ หมาะสมกับบริบทและ สถานการณป์ ัญหาในพืน้ ที่ โดยรปู แบบงานป้องกันไมไ่ ดม้ ีแคก่ ารต้งั ดา่ น อบรม แต่มกี จิ กรรมทชี่ ุมชนเน้นดงึ การมสี ว่ น รว่ มของกลุ่มเดก็ เยาวชน

21บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพนื้ ทีป่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนลา่ ง - ตอ้ งเนน้ การสนบั สนุนหมูบ่ ้านท่สี นใจ และขับเคลอื่ นอยา่ งแทจ้ ริง - งบประมาณท่สี นบั สนุนให้เกดิ การจัดกจิ กรรมป้องกันและเฝ้าระวังไมจ่ �ำเปน็ ตอ้ งสนับสนนุ ใหก้ ับทุกพื้นท่ี ควรตอ้ งมีการประเมินพน้ื ที่ทม่ี ีศักยภาพและความพรอ้ ม - บทบาทของส�ำนักงาน ป.ป.ส.ควรสนับสนุนงบประมาณ อุปกรณ์ท่ใี ช้ขบั เคลอื่ นงานยาเสพติด และควรมกี าร จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับพ้ืนท่ีอื่นเพ่ือน�ำความรู้ที่ได้มาปรับใช้กับพื้นที่ในการขับเคล่ือนงานการป้องกันและแก้ไข ปัญหายาเสพติด หัวใจส�ำคญั ในการปอ้ งกันและแก้ไขปัญหายาเสพตดิ บา้ นโปง่ แค ม.7 หอ้ งท่ี 1 ผ้นู �ำ ทีมงานเอาจริงเอาจังกับการทำ� งานแก้ไขปัญหา ห้องท่ี 2 สร้างความสามัคคีในชมุ ชนผา่ นกจิ กรรมตา่ ง ๆ ทท่ี �ำรว่ มกนั หอ้ งท่ี 3 ปลูกฝังจริยธรรมในชมุ ชน ห้องท่ี 4 ผนู้ ำ� ต้องเปน็ ตัวอย่างทด่ี ี

22 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพื้นที่ปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง หมบู่ ้านโป่งแค เน้นการขบั เคล่อื นงาน บนความเปน็ จริง มุ่งสร้างพนื้ ท่ีปลอดภัย สรา้ งกิจกรรมท่ที ำ� ให้คนโปง่ แค ปลอดภยั จากยาเสพตดิ แมจ้ ะไมป่ ลอดยาเสพตดิ





25บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพน้ื ท่ปี ลอดภัยจากยาเสพตดิ ภาคเหนือตอนล่าง ผู้น�ำในพ้ืนที่ต�ำบลดงคู่เคยตกอยู่กับสถานการณ์ท่ีอึดอัดและไร้ทางออกต่อปัญหาการแพร่ระบาดของ ยาเสพติดในพน้ื ที่ บทบาทหน่ึงก็เป็นเจ้าหนา้ ที่รัฐท่ีตอ้ งปฏบิ ตั ิตามนโยบายของหนว่ ยงานและค�ำสง่ั ของผู้บงั คบั บัญชา หากแต่บทบาทท่สี �ำคญั ของผ้นู ำ� ก�ำนนั ผู้ใหญ่บา้ น และผู้น�ำในพื้นที่ คอื การบ�ำบัดทุกข์ บำ� รุงสุขให้กับพ่ีนอ้ งประชาชน คนในหมู่บ้านที่เข้าไปเก่ียวข้องกับยาเสพติดไม่ว่าจะเสพเป็นครั้งคราวเสพเป็นประจ�ำจนสมองติดยาหรือจะเป็นผู้ค้า ยาเสพตดิ กต็ ามล้วนเป็นคนในตำ� บล มีความเปน็ เครือญาตกิ นั หลายคนผู้น�ำก็รู้จักเป็นอย่างดี ความยากของการแก้ไข ปญั หายาเสพตดิ ในพ้นื ท่ีดงค่คู อื หากตัดสนิ ใจแก้ไขปัญหายาเสพตดิ ทมี่ ่งุ แต่ใช้อ�ำนาจหรอื การบังคับใช้กฎหมายเพียง อยา่ งเดียวผนู้ �ำก็จะสญู เสยี ดุลยภาพและสง่ ผลใหร้ ะบบความสัมพันธใ์ นพื้นที่ \"มชี ่องว่าง\" เพราะศลิ ปะของกระบวนการ ป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติดคือต้องค�ำนึงถึงการอยู่ร่วมกันของผู้คนในชุมชนเป็นส�ำคัญกระบวนการส�ำคัญ ที่ผู้น�ำต�ำบลดงคู่ได้ขับเคล่ือนคือการจัดการปัญหายาเสพติดที่รักษาความรู้สึกของคนเป็นแม่ท่ีมีลูกชายติดยา คา้ ยา การให้โอกาสคนทีเ่ คยหลงผิด การชวนใหช้ าวบ้านปรบั ทศั นะ มุมมอง ความคดิ ต่อลูกหลานท่ีหลงเข้าไปเกีย่ วขอ้ ง กบั ยาเสพติด \"หวั ใจของผนู้ �ำในพ้นื ที่ตำ� บลดงคู่ จงึ เปน็ หัวใจทม่ี คี วามพิเศษ เป็นหวั ใจท่ีเขา้ ใจคนอน่ื เข้าใจ เขาและเข้าใจเรา...เพอ่ื การอยู่ร่วมกันอยา่ งสงบสขุ \" บรบิ ทและความเป็นมาตำ� บลดงคู่ ตำ� บลดงคู่เดิมรวมอยกู่ บั ตำ� บลบา้ นตกึ มอี ยู่ 2 หมูบ่ ้านคอื หมู่ท่ี 7, 8 ต�ำบลบ้านตึก โดยเมอื่ ปี พ.ศ.2517 ได้ขอแยกออกจากตำ� บลบา้ นตึก ด้วยสภาพแวดลอ้ มเปน็ ปา่ รกรา้ ง สองข้างทางจะเต็มไปดว้ ยพชื พรรณไม้ จงึ เป็นทม่ี า ของการตง้ั ชือ่ ว่า “ตำ� บลดงคู่” มนี ายน้อย มาพรกิ เป็นกำ� นันคนแรกของต�ำบลดงค1ู่ (พ.ศ.2563) สำ� หรับบ้านหว้ ยสกั หมู่ที่ 6 เดิมรวมอยู่กบั บา้ นหว้ ยไคร้ หมทู่ ี่ 1 และได้แยกมาต้ังเป็นหม่บู ้านเด่ยี ว 1 ท่ีมา: โครงการแผนพัฒนาชมุ ชน ตำ� บลดงคู่ อำ� เภอศรสี ชั นาลยั จังหวดั สุโขทัย sisatchanalai.sukhothai.doae.go.th

26 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพื้นท่ีปลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง ด้วยสาเหตุด้านพ้ืนท่ีทำ� กินของคนในอดตี จึงเกดิ การย้ายถนิ่ ฐานเพื่อมาตั้งรกรากจนถงึ ปจั จบุ ัน ซ่ึงคนในพน้ื ที่ บา้ นห้วยสกั ก็เชน่ กัน ในอดีตมกี ารย้ายเข้ามาอยู่ของคนต่างถน่ิ จากหลายพน้ื ท่ี ท�ำใหป้ จั จบุ ันมีคนใช้ภาษาทหี่ ลากหลาย ในการสื่อสาร อาทิเชน่ ภาษาเหนอื (ส�ำเนียงบา้ นตกึ ), ภาษากลาง, ภาษาอสี าน และภาษาสโุ ขทัย ในอดตี ดว้ ยสภาพ แวดล้อมของพ้นื ที่ทีเ่ ต็มไปดว้ ยพืชพรรณไม้ โดยเฉพาะปา่ ไผ่ จงึ มกี ารใช้ทรพั ยากรป่าไม้ในรูปแบบท่ีแตกต่างกัน กลุ่มคน ไทย(ภาคกลาง) จะเน้นบุกเบกิ และจับจองทดี่ นิ สว่ นคนเหนอื จะเนน้ ท�ำไม้ ซง่ึ สง่ ผลถงึ ปจั จุบนั โดยคนท่มี ฐี านะสว่ นใหญ่ ในพน้ื ที่จะเป็นกลมุ่ คนไทยทีม่ ีทดี่ ินจากการบุกเบกิ และจับจองเมื่อคร้ังอดตี บทเรียนท่ีมีความหมายจากบา้ นหว้ ยสัก ตำ� บลดงคู่ เมือ่ ผนู้ �ำหมบู่ า้ นลงมอื ปฏบิ ัตกิ ารปรับวธิ ีคิดเพือ่ สรา้ งพื้นทีป่ ลอดภัยจากยาเสพตดิ จากข้อมูลทะเบยี นราษฎรบ้านห้วยสัก หมู่ท่ี 6 มจี ำ� นวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 215 หลงั คาเรือน (ซึ่งมีคนพกั อาศัยอยจู่ ริง 157 หลงั คาเรือน) มีจ�ำนวนประมาณกรประมาณ 679 คน แบ่งออกเป็นผ้ชู าย 300 คน และผูห้ ญิง 379 คน ซึ่งมสี ัดส่วนของผูห้ ญิงมากกว่าผู้ชาย สถานการณท์ างสงั คมทส่ี ่งผลกอ่ เกดิ ปัญหายาเสพตดิ เมอื่ มองยอ้ นกลบั ไปในครั้งอดีตถงึ สถานการณ์ทางสังคม และปญั หายาเสพตดิ ผู้น�ำบ้านห้วยสักและแกนน�ำต�ำบลดงคู่ได้บอกเล่าความประทับใจของความสัมพันธ์ในรูปแบบวิถีชุมชน ทสี่ ะท้อนให้เห็นเปน็ ต้นทนุ ความรว่ มมือของชาวบ้าน คอื การ “ลงแขก” ชว่ ยกนั พัฒนาหมบู่ า้ น ทุกคนในหมู่บา้ นต่าง ชว่ ยเหลอื กนั โดยไมต่ ้องใช้สนิ จ้างรางวลั ซง่ึ เหน็ เป็นผลสัมฤทธิ์คอื เกิดการสร้างวัด (จากเมื่อกอ่ นเป็นวดั ปา่ ) มีส่วนร่วม ในงานวนั สำ� คัญตา่ ง ๆ เชน่ บวชพระ เทศน์มหาชาติ งานกฐิน เปน็ ต้น ปญั หาทางสังคมในอดีตเม่ือประมาณ 50 ปีท่ผี ่านมา มเี พียงไมก่ ีเ่ รือ่ ง จากคนหลากหลายมาอยู่รวมกันใน

27บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพ้ืนที่ปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง พื้นทเ่ี ดยี วจึงเกดิ ปญั หาเรือ่ งการสอ่ื สารกันคนละภาษา เกดิ ความขดั แยง้ กันมีความไม่ลงรอยกนั อยู่บา้ ง เมื่อก่อนกลุม่ คนทพี่ ูดภาษาไทยกลางอพยพมาจากจังหวดั อุตรดติ ถ์ ส่วนคนทย่ี า้ ยมาจากทางเหนอื พูดภาษาค�ำเมือง และมภี าษา ท้องถิน่ สุโขทยั จากการอพยพย้ายถ่ินเข้ามาจบั จองท่ดี นิ ทำ� กนิ จึงมีการใชท้ รัพยากรในพื้นท่ี เชน่ ใช้ประโยชนจ์ ากปา่ ไผ่ ร่วมกัน ครงั้ อดตี ปญั หาที่ชาวบ้านคิดวา่ ร้ายแรงท่สี ุดคือ การลกั ขโมยวัว/ควาย ท�ำให้ตอ้ งสูญเสยี ต้นทนุ การทำ� มาหากิน หากบา้ นไหนววั ควายหายถอื วา่ เป็นเรื่องใหญ่ แกนนำ� ต�ำบลดงคูไ่ ดน้ ั่งทบทวนมองย้อนเวลา 10 ปที ี่ผ่านมา (ประมาณปี พ.ศ.2553) ผู้น�ำและคณะทำ� งานดงค่ไู ดว้ เิ คราะหร์ ว่ มกันว่าสถานการณ์ปัญหายาเสพตดิ ทแ่ี พร่ระบาดในพ้นื ท่ีถือวา่ ยัง ไมห่ นัก ไม่แพรร่ ะบาดเท่ากบั ปจั จุบนั เสยี งสะท้อนของคนดงคู่ตอ่ ปัญหายาเสพติด สถานการณ์ที่ 1: กลุม่ ผใู้ ชย้ าสว่ นใหญ่จะอยู่ในกลุม่ วัยแรงงาน โดยเฉพาะคนงานในไร่ออ้ ย กลุม่ ตดั ไม้ในปา่ คนหาของปา่ โดยมอี ายปุ ระมาณ 20 ปีข้นึ ไป เปน็ การใชย้ าเสพตดิ เพอ่ื การทำ� งานเพอ่ื ให้ท�ำงานได้มากขึน้ และหลายคน มรี ายไดเ้ พิ่มขึน้ สถานการณ์ที่ 2: วยั รนุ่ ดงคู่จะนิยมดื่มเหล้าปา่ เปน็ เหลา้ ต้มเอง และเกิดผลกระทบตามมาหลายอยา่ ง สถานการณ์ท่ี 3: เมือ่ กอ่ นยาเสพติดมีราคาแพง ยาบา้ เม็ดละ 100-300 บาท และดว้ ยราคายาเสพตดิ ท่ีแพง ท�ำให้กลุ่มเยาวชนทีจ่ ะเขา้ ถึงไดจ้ ึงจำ� กัดอยเู่ ฉพาะลกู คนที่ค่อนข้างจะมฐี านะ และกลุม่ ผใู้ ชแ้ รงงานที่มรี ายได้ บ้านหว้ ยสกั กับสถานการณ์ทางสงั คม ปัญหายาเสพตดิ ในปจั จบุ ัน และแนวโน้มในอนาคต ทกุ เสยี งสะท้อนของแกนน�ำบ้านห้วยสักตา่ งพูดเปน็ เสยี งเดยี วกนั วา่ “ปญั หายาเสพตดิ ”เปน็ ปัญหาทช่ี าวบ้าน หนักใจมากที่สดุ ยาเสพติดเป็นทง้ั ตน้ ทางและปลายทางของปญั หาต่าง ๆ ทเ่ี กดิ ข้ึนในพ้ืนที่หมบู่ ้านหลาย ครอบครวั ได้

28 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพื้นที่ปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง รบั ผลกระทบจากยาเสพตดิ ลูกหลานคนห้วยสักที่เข้าไปเกี่ยวข้องกบั วงจรยาเสพตดิ หลายคนต้องรับโทษ เขา้ สู่ระบบ ยตุ ธิ รรม หมดอนาคตคนเปน็ พอ่ เปน็ แมก่ เ็ สยี ใจและใชช้ วี ติ บความอดึ อดั สง่ ผลเสยี ตอ่ สขุ ภาพกายและจติ ใจเมอื่ ลองชวน แกนนำ� หมบู่ า้ นหว้ ยสักและคณะกรรมการในพน้ื ทตี่ ำ� บลดงค่แู ลกเปลย่ี นความคดิ เห็น ร่วมกนั ช่วยวิเคราะห์ 5 ปญั หา ทางสังคมท่ีคิดว่าเป็นปญั หาและส่งผลกระทบต่อคนในพ้ืนที่ ท้งั เร่ืองเศรษฐกิจ สงั คม โดยได้ขอ้ สรปุ ตรงกันว่ามี 5 ปญั หา ท่หี นกั ใจเปน็ ปญั หาที่เช่ือมโยงและสมั พันธ์กบั การเกิดขึน้ ของอีกปัญหา รวมถึงปญั หายาเสพติด 5 ปญั หาทางสงั คมทผี่ ูน้ �ำหนกั ใจ คอื ปญั หาที่ 1 ปญั หายาเสพติด ปัญหาที่ 2 ปัญหาน�้ำทไี่ ม่เพียงพอในการท�ำการเกษตร ปัญหาท่ี 3 ปญั หาผลกระทบจากโรงงานน้�ำตาล (ซ่ึงตั้งอย่ทู บ่ี ้านหว้ ยไคร้ หมู่ท่ี 1) ปญั หาท่ี 4 ปญั หาหนี้สินจากการกู้ยมื เงินจากกองทุนต่าง ๆ ปญั หาที่ 5 เดก็ จบใหมต่ กงานและขาดรายได้ ปัญหายาเสพตดิ เปน็ หนึง่ ของปัญหาท่ีอย่ใู นระดับตน้ ๆ ทีแ่ กนน�ำพูดถงึ ดว้ ยรูปแบบและสถานการณ์ทเ่ี ปลย่ี น ไปจากอดตี สง่ ผลให้เด็กและเยาวชนสว่ นหนึ่งในพ้นื ที่เขา้ ไปเกีย่ วขอ้ ง จากข้อมูลพบวา่ กล่มุ เสพจะเปน็ เดก็ ผ้ชู ายโดยมี อายปุ ระมาณ 12 ปขี น้ึ ไป (เร่ิมเขา้ ไปเก่ียวข้องตั้งแต่ชั้นมัธยมศกึ ษาปที ่ี 6) มีประมาณ 5 คน (จ�ำนวนเดก็ กลุม่ เสยี่ ง2 ในหมบู่ ้านท่ีมอี ายุ 12 ปขี ึ้นไป มปี ระมาณ 33 คน) เมื่อคิดเป็น % ถอื ว่าเป็นสดั สว่ นที่น้อยซ่งึ อยู่ทปี่ ระมาณ 1.65% ของ จ�ำนวนเด็กทัง้ หมดในหมบู่ า้ น และด้วยราคายาบ้าท่ถี กู มาก (3 เม็ด/100 บาท) ท�ำใหเ้ ขา้ ถึงได้งา่ ย ความแตกตา่ งทเี่ หน็ ไดช้ ัดของฤทธ์ยิ าบ้าในปจั จุบันคอื จะเป็นม้าขีเ้ กียจ นอนกลางวนั ออกมามั่วสมุ กนั ตอนกลางคืน โดยใช้วิธีการสูบและกนิ 2ค�ำจ�ำกัดความของกลุ่มเส่ียงคือ มีพฤติกรรมเสี่ยงทอ่ี าจเข้าสู่วงจรปญั หายาเสพติด

29บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพนื้ ท่ปี ลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนล่าง ผเู้ สพสว่ นใหญจ่ ะเปน็ กลมุ่ วยั รนุ่ บางรายเปน็ ทงั้ ผเู้ สพและเรมิ่ ขยบั ไปเปน็ นกั คา้ รายยอ่ ยดว้ ยจากขอ้ มลู ในการแลกเปลยี่ น พบวา่ มีการให้เปอร์เซน็ จากการขายเป็นตวั ยาเพอ่ื น�ำมาเสพดว้ ย ผลกระทบจากการใช้ยาเสพติดของกลุ่มวัยรุ่นในพื้นท่ีและพื้นที่ใกล้เคียงท�ำให้ช่วงเวลากลางคืนจะมีการ ออกมารวมกลุม่ กันแว๊นมอเตอร์ไซด์ เปน็ การรวมกลมุ่ กันของเดก็ จากหลาย ๆ หมบู่ ้าน ยกตัวอย่างเชน่ บ้านห้วยไคร้ หมู่ท่ี 1 และบา้ นดงคู่ หมู่ท่ี 2 ซึง่ สรา้ งความรำ� คาญให้กับชาวบา้ นในพนื้ ที่ อีกทัง้ ยังสง่ ผลตอ่ จติ ใจของพ่อแมผ่ ู้ปกครอง ญาตพิ ่นี ้องที่ตอ้ งคอยเป็นห่วง เป็นกังวล ในพ้นื ท่เี ร่มิ มสี ถานการณ์การลกั ขโมย หนึ่งตัวอยา่ งของผู้ประสบเหตเุ ป็นหนงึ่ ในคณะกรรมการหมบู่ ้าน ถกู ขโมยเครือ่ งสูบน้ำ� จากการสอบถามแกนนำ� มีคำ� พูดในมมุ ท่นี า่ สนใจ “พรี่ ู้จักเคา้ ก็เห็นกนั อย่ตู ลอด เคยพดู เปน็ นัยนยั ว่าฝากดขู องของพด่ี ้วยนะ เหมือนเปน็ การเตอื นเคา้ ไปในตัว” “ถา้ เคา้ รู้ว่าเคร่อื ง สูบน�้ำนนั้ เปน็ ของพ่ี พ่คี ดิ วา่ เค้าไม่ขโมย” คำ� พดู ทีบ่ อกถึงความใกล้ชิด ความคุ้นเคย และแสดงออกถงึ ความกงั วล ของแกนน�ำต่อพฤติกรรมของเด็กและเยาวชนในพ้ืนท่ีท่ีเข้าไปเกี่ยวข้องกับยาเสพติดจนเป็นเหตุผลของการ กระทำ� ความผดิ นั้น ยังมีผลกระทบท่ีเรม่ิ รนุ แรงขนึ้ ในรปู แบบการท�ำลายข้าวของ ท�ำรา้ ยรา่ งกายคนในครอบครวั แตจ่ ะ อยู่ในกลมุ่ คนท่เี สพยามาเปน็ ระยะเวลานาน มพี ฤตกิ รรมเสพซำ�้ เรม่ิ มีปญั หาทางจติ เวช โดยมอี ายปุ ระมาณ 30 ปขี ้นึ ไป จากการวิเคราะห์สถานการณ์ปัญหายาเสพติดในพื้นที่แกนน�ำทุกคนต่างให้ความเห็นว่าแนวโน้มของ สถานการณ์ปัญหายาเสพตดิ ในพ้นื ท่ีบา้ นห้วยสักและหมู่บา้ นใกล้เคียงในตำ� บลดงคู่มสี ถานการณท์ ดี่ ขี ึน้ ชาวบา้ นเกดิ ความตนื่ ตัวเข้ามามีส่วนร่วมในการปอ้ งกันและเฝ้าระวังปัญหายาเสพติด แต่ยงั ไม่สามารถทำ� ใหย้ าเสพตดิ หมดไปได้ เพราะยังคงมปี จั จยั หลายประการท่ีสง่ ผลใหย้ าเสพตดิ ยังอยู่ อาทเิ ชน่ ปัญหารายได้ ปากท้องของชาวบ้านในพื้นท่หี ลาย ครอบครัวตอ้ งออกไปท�ำมาหากินนอกพืน้ ที่ ไปทำ� งานในเมอื งใหญ่ จึงต้องทง้ิ ลกู วยั ก�ำลงั โตให้อย่กู บั คนแก่ ปัญหา

30 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพ้ืนท่ปี ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง ชอ่ งวา่ งระหวา่ งวัยทสี่ ง่ ผลตอ่ ความเข้าใจของผูใ้ หญ่กับเด็ก ครอบครัวพ่อแมแ่ ยกทางกนั การติดเพือ่ น การอยากรู้อยาก ลองของเด็กวัยรุ่นอีกท้ังมีเรื่องของกลุ่มคนในระบบที่ใช้เด็กที่หลงผิดเป็นเคร่ืองมือในการเรียกรับผลประโยชน์เพื่อหา รายไดจ้ ากยาเสพตดิ ซึ่งกลมุ่ ผลประโยชน์นีเ้ กินก�ำลงั ของแกนน�ำในพ้นื ท่ที จ่ี ะจดั การได้ การมองปญั หายาเสพติดของผนู้ �ำตำ� บลดงคู่ วธิ ีคิดและวธิ กี ารมองปัญหา ผู้น�ำพ้ืนท่ีต�ำบลดงคู่โดยเฉพาะบ้านห้วยสักซ่ึงเป็นหมู่บ้านท่ีค่อนข้างใหญ่มีประชากรหลายหลังคาเรือน และมีก�ำนันต�ำบลดงคู่เป็นผู้น�ำหมู่บ้านการมองปัญหาของผู้น�ำจะวิเคราะห์จากช่วงสถานการณ์ยาเสพติดในพ้ืนที่ ทีเ่ กดิ ข้นึ จริง เพราะปญั หายาเสพติดในแตล่ ะช่วงมีสถานการณ์ทีแ่ ตกตา่ งกัน บางชว่ งมกี ล่มุ เสี่ยงทตี่ ้องให้ความส�ำคญั แต่บางสถานการณ์มีผู้ค้าย่อยท่ียกระดับพฤติกรรมมาจากการเป็นผู้เสพดังนั้นวิธีคิดและการมองปัญหายาเสพติด ของผู้น�ำดงคู่คือการให้ความส�ำคัญกับงานป้องกันเพ่ือลดระดับความรุนแรงของสถานการณ์การแพร่ระบาดของ ยาเสพตดิ โดยเริ่มจาก “ตวั ผูน้ �ำและคณะกรรมการท่มี องวา่ การแกไ้ ขปญั หายาเสพติดตอ้ งเริ่มต้นดว้ ยการปรับ มมุ มองปรบั วธิ ีคดิ และใหโ้ อกาสไมต่ ้องย้�ำความผดิ พลาดของคนทเ่ี คยเขา้ ไปเกยี่ วขอ้ งกบั ยาเสพติด\" ถงึ แม้วา่ ยาเสพติดจะถูกมองว่าเป็นสิง่ ท่ีนา่ กลัว แต่ผู้นำ� โดยเฉพาะก�ำนันต้องสร้างความเขา้ ใจต่อวิธีคดิ น้ใี หก้ ับชาวบ้าน เพราะ หากไมล่ งมือแก้ไขย่อมจะสง่ ผลกระทบตอ่ ลกู หลานในอนาคตอยา่ งแนน่ อน กระบวนการ และขนั้ ตอนในการด�ำเนนิ งานแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ในพืน้ ที่ บ้านหว้ ยสกั หมทู่ ่ี 6 มี 11 คมุ้ บ้าน ใช้กลไกคุม้ บ้านในการเฝ้าระวงั ปอ้ งกนั ปัญหายาเสพตดิ โดยบทบาท หนา้ ท่ขี องหัวหนา้ คุม้ คือ การรบั ขอ้ มูลจากก�ำนันเพือ่ น�ำไปประสานงาน สง่ ต่อข้อมลู และขบั เคล่อื นในคุ้มบ้าน จัดระบบ

31บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพืน้ ทป่ี ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง การดแู ล เฝ้าระวงั คอยเป็นหเู ปน็ ตา ตดิ ตาม ตกั เตอื นในกลมุ่ ทีส่ ามารถพูดคยุ ภายในค้มุ โดยแต่ละคมุ้ จะรับผิดชอบ ประมาณ 10 หลังคาเรอื นข้ึนไป ความน่าสนใจของกลไกคมุ้ บ้านคือ เป็นการใช้ระบบความสมั พันธ์ทีย่ ดื หยุ่น คอยดแู ล กนั ระบบความสมั พันธ์ที่เกดิ ขนึ้ มใิ ช่ทำ� หน้าท่ใี นการเฝา้ ระวังปญั หายาเสพติดเพยี งอยา่ งเดียว แต่ยังทำ� หนา้ ที่ในการ สง่ ตอ่ บอกกล่าวและประสานข้อมูล ความเข้าใจในเรื่องตา่ ง ๆ ของผู้คนในหมบู่ ้าน โดยหวั หนา้ คุม้ จะมีหนา้ ท่ีแจ้งข้อมูล รายงานสถานการณ์และความคดิ เห็นในด้านต่าง ๆ ของครัวเรอื นในคมุ้ ตอ่ เวทปี ระชมุ ประจ�ำเดือนของหมบู่ ้าน ขน้ั ตอนและวิธกี ารด�ำเนนิ งาน ไดม้ ีการใช้วิธีการ เครอื่ งมือทีช่ มรมชมุ ชนภิวัฒน์3 พฒั นาขนึ้ เพอื่ ใช้สนับสนนุ การขับเคลอ่ื นงานของหมู่บ้าน/ ชุมชนที่ได้รับการสนบั สนนุ งบประมาณจากส�ำนกั งาน ปปส.ภาค 6 ซ่ึงถอื ไดว้ ่าเปน็ เครือ่ งมอื ท่ีสามารถชว่ ยให้หมู่บา้ น ท�ำงานป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติดได้อย่างเป็นระบบเกิดผลลัพธ์ท่ีน�ำไปสู่การลดความรุนแรงของการแพร่ระบาด ยาเสพติด เป็นการเสริมศักยภาพและสร้างความม่ันใจใหก้ ับผู้น�ำในพนื้ ที่ โดยมีกระบวนการ 5 ขน้ั ตอน ดงั ต่อไปน้ี ขั้นตอนที่ 1 เตรียมความพร้อมชมุ ชน ขั้นตอนท่ี 2 ก�ำหนดรปู แบบวธิ ีการและวางแผนงานของชุมชนในการแก้ไขปญั หา ขั้นตอนที่ 3 เร่มิ ลงมือแกไ้ ขปัญหาตามแผนงาน ข้ันตอนท่ี 4 เฝา้ ระวงั ติดตาม จัดเวรยาม ใชค้ มุ้ บ้านตรวจตราปญั หาเพอื่ ปอ้ งกันการเกิดซำ้� ข้ันตอนท่ี 5 เชอ่ื มโยงเครอื ขา่ ย เพ่ิมความเขม้ แข็ง เพมิ่ เพอื่ น ขยายพลังชมุ ชน ขน้ั ตอนท่ี 1 เตรยี มความพร้อมชุมชน เร่ิมจากการที่ก�ำนันและคณะกรรมการ/ทีมงานจัดให้มีพ้ืนท่ีกลางโดยใช้การประชุมประจ�ำเดือนของหมู่บ้าน 3เปน็ องคก์ รภาคประชาสังคมที่มีประสบการณใ์ นการท�ำงานเสรมิ สร้างชุมชนเข้มแข็งป้องกนั ปัญหายาเสพติดโดยไดร้ บั การสนับสนุนงบประมาณจากส�ำนกั งาน ปปส.ภาค 6

32 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้ืนท่ีปลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง เปน็ พื้นทใี่ นการชวนคิด ชวนคยุ และให้ขอ้ มลู กบั ชาวบ้านในพืน้ ที่ จัดใหม้ กี ารยกประเดน็ เกย่ี วกบั สถานการณ์ปัญหา ยาเสพติดทเี่ กิดข้ึนในต�ำบล แลกเปลีย่ นถงึ ปญั หาและผลกระทบท่เี กิดข้ึนจริง พร้อมทั้งชวนสรา้ งความเข้าใจรว่ มกัน ใหเ้ ห็นว่าปัญหายาเสพติดเปน็ ปัญหาของทุกคน หลงั จากนัน้ จะมขี ัน้ ตอนในการขับเคลอ่ื นงาน ดงั น้ี กระบวนท่ี 1 สำ� รวจข้อมลู สถานการณ์ปัญหาทเ่ี กิดข้ึนในหม่บู า้ น ท่ีเชอ่ื มโยงและส่งผลตอ่ การเกิดสถานการณ์ ปัญหายาเสพตดิ เพอ่ื ใหช้ าวบ้านได้เห็นปัญหาร่วมและเท่าทนั เหตุการณท์ เี่ ปน็ จริงในพื้นท่ี กระบวนที่ 2 สรรหาแกนน�ำชมุ ชนท่เี ปน็ ผนู้ ำ� ทางการหรือผ้นู ำ� ทางธรรมชาติ ซึ่งบ้านหว้ ยสกั หมูท่ ่ี 6 มคี ณะ ท�ำงานจำ� นวน 23 คน ทม่ี ีความพรอ้ มในการขบั เคล่อื นงานป้องกนั และแก้ไขปัญหายาเสพตดิ กระบวนที่ 3 สรา้ งความเข้าใจให้กับประชาชนในพื้นทห่ี มูบ่ ้านโดยการจดั เวทีประชมุ แบบมสี ว่ นรว่ ม เกี่ยวกบั สถานการณภ์ าพรวมของปัญหายาเสพติด สรา้ งความตระหนัก ตน่ื ตวั ต่อปัญหา และชกั ชวนให้เหน็ ถึงความสำ� คญั ใน การรว่ มมือกันแก้ไขปญั หาของทกุ คนในหม่บู ้าน ทงั้ 3 กระบวนมสี ่ิงส�ำคัญ คือ การจัดใหม้ พี ืน้ ท่ใี นการแลกเปลยี่ นพดู คยุ ของชาวบา้ น การสร้างความเขา้ ใจ และระดมมุมมองโดยใหช้ าวบา้ นเข้ามารับรแู้ ละมีส่วนรว่ มในการแกไ้ ขปัญหา ประเด็นสำ� คญั คอื การปรบั ความคิดของ ประชาชนในพื้นท่ีว่าปัญหายาเสพติดไม่ใช่ปัญหาของคนใดคนหน่ึงหรือเป็นปัญหาเฉพาะผู้น�ำหมู่บ้านชาวบ้านต้องช่วย กนั ดว้ ย ข้ันตอนท่ี 2 กำ� หนดรปู แบบวิธกี ารและวางแผนงานของชมุ ชนในการแกไ้ ขปญั หา ดำ� เนินการวางแผนและก�ำหนดกิจกรรมเพอื่ นำ� ไปสูก่ ารแกไ้ ขปญั หาจะเปิดโอกาสใหท้ ีมงานทกุ คนแลกเปลยี่ น ขอ้ มูลมมุ มองการแก้ไขปญั หาและยอมรับความคิดเห็นของทุกคนโดยขั้นตอนการขับเคล่อื นแผนงานจะประกอบไปดว้ ย

33บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพืน้ ที่ปลอดภัยจากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนล่าง 2 ส่วนหลักคอื 1. นำ� ข้อมูลสถานการณ์ปญั หายาเสพตดิ ทไ่ี ด้จากการลงพ้นื ทสี่ �ำรวจ การประชุมแลกเปลยี่ นข้อมูลมาพูดคยุ ในเวทปี ระชมุ หมบู่ ้านเพอื่ ชว่ ยกนั คดิ หาสาเหตแุ ละวธิ ีการแก้ไข 2. ช่วยกนั คดิ แผนงานกจิ กรรมทีช่ ัดเจนเพื่อให้สามารถน�ำไปส่กู ารปฎิบตั ิไดจ้ รงิ ทส่ี ำ� คญั ต้องสอดคล้องกบั วถิ ี ชีวิตของหมู่บ้านตรงกับสถานการณ์ปัญหาปัจจุบันรวมถึงเป็นการพัฒนาศักยภาพความพร้อมของคณะท�ำงานในระดับ พืน้ ที่ และตอ้ งดำ� เนินการประสานกับหนว่ ยงานภาครฐั ทเ่ี กีย่ วขอ้ ง พร้อมใหค้ วามส�ำคญั กับข้อมูลกลุ่มเสยี่ ง กลุม่ เสพซ่ึง เปน็ กลมุ่ ทอ่ี ่อนไหว เพือ่ ให้เกดิ กระบวนการแกไ้ ขปัญหาแบบเช่อื มโยงกันเปน็ ไปตามแนวทางสันติวธิ ี ขัน้ ตอนที่ 3 เรมิ่ ลงมือแกไ้ ขปัญหาตามแผนงาน ในขนั้ ตอนนเ้ี รม่ิ จากการเก็บข้อมลู กล่มุ ปัญหา เพ่ือน�ำขอ้ มูลที่ได้มาก�ำหนดเป็นแผนกิจกรรมและลงมอื ปฏิบัติ การแก้ไขปัญหาการด�ำเนินงานของบ้านห้วยสักจะขับเคล่ือนตามแผนงานที่ได้ประชุมวางแผนร่วมกันไว้โดยจัดให้มี กิจกรรมทน่ี ำ� ไปสกู่ ารปอ้ งกนั และแก้ไขปัญหายาเสพติด ในกลมุ่ เป้าหมาย 3 กล่มุ หลกั ดงั น้ี กลมุ่ ท่ี 1 กลุ่มเสย่ี ง-กลุ่มเสพและผผู้ า่ นการบ�ำบดั รกั ษา มุง่ เนน้ ไปทก่ี ารปอ้ งกันและเฝา้ ระวังผ่านกจิ กรรม เยี่ยมบา้ นตดิ ตามดแู ล โดยผูน้ �ำและคณะกรรมการของหมู่บ้านจะลงไปเยี่ยมบ้านของเด็กเยาวชนท่ีมีพฤตกิ รรมเสีย่ งตอ่ ปัญหายาเสพติด เพ่ือป้องปรามการยกระดับพฤตกิ รรมทีเ่ ด็กจะเข้าสู่วงจรยาเสพติด เปน็ การตดั วงจรผเู้ สพรายใหม่ และ ใชก้ จิ กรรมเยีย่ มบ้านนเ้ี พ่ือเข้าไปใหก้ �ำลงั ใจ ปรบั สร้างความเขา้ ใจต่อผูเ้ สพท่ผี า่ นการบ�ำบัดฟ้ืนฟูอกี ดว้ ย กลุ่มท่ี 2 กลุม่ ครอบครวั ของกลมุ่ เส่ยี ง/กลุ่มผู้ผ่านการบำ� บัดรกั ษา การด�ำเนนิ งานแก้ไขปัญหายาเสพตดิ ในพื้นท่ตี ำ� บลดงคนู่ นั้ ให้ความส�ำคัญกับกลมุ่ ครอบครวั เปน็ อย่างยง่ิ ปญั หาทเี่ กดิ กลมุ่ เสีย่ ง และกลุ่มเสพทีเ่ ปน็ เยาวชน

34 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพนื้ ท่ปี ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนลา่ ง มผี ลมาจากปัญหาครอบครวั ดงั นั้นจะแก้ปัญหาที่ตัวเด็กเยาวชนเพยี งทางเดยี วไมไ่ ด้ ตอ้ งปรับแก้ทร่ี ะบบครอบครวั ดว้ ย กระบวนการสานเสน้ ความสมั พนั ธใ์ นครอบครวั จงึ เปน็ กลยทุ ธส์ ำ� คญั ของดงคู่ทท่ี างชมรมชมุ ชนภวิ ฒั นไ์ ดถ้ า่ ยทอดเทคนคิ กระบวนการน้ี เชน่ กจิ กรรมกนิ ข้าวเยน็ รว่ มกนั ในคุ้มบ้าน กิจกรรมสานสัมพนั ธ์ผู้นำ� ครอบครัวและเด็กเยาวชน เปน็ ตน้ กลมุ่ ท่ี 3 กลุ่มผู้ค้า พนื้ ทีห่ ว้ ยสกั ไดใ้ ช้อำ� นาจหนา้ ที่ บทบาทการเป็นผนู้ �ำท้องท่ี เป็นกำ� นนั ผ้ใู หญบ่ ้านและ คณะกรรมการหม่บู ้านดำ� เนินงานจัดการกล่มุ ท่มี ีพฤติกรรมคา้ ยาเสพติด เชน่ กิจกรรมการต้ังดา่ นเพ่ือเฝา้ ระวงั ปัญหา ยาเสพติดแต่ในกรณที เ่ี ป็นผู้คา้ รายย่อยทีเ่ ปน็ เยาวชนในพืน้ ท่กี �ำนนั จะเน้นไปทกี่ ารจบั เข่าคยุ ขอให้เลกิ พฤติกรรมในทาง ท่ีผดิ และจัดระบบการปอ้ งปรามเพ่อื ไมใ่ หย้ กระดบั พฤติกรรม ขั้นตอนที่ 4 เฝา้ ระวัง ติดตาม จดั เวรยาม ใช้คุ้มบ้านตรวจตราปัญหาเพอ่ื ปอ้ งกันการเกิดซ�ำ้ การเฝ้าระวังปัญหายาเสพตดิ ในพ้นื ทีบ่ า้ นห้วยสกั และหมูบ่ า้ นอื่น ๆ ในพน้ื ที่ตำ� บลดงคู่จะใหค้ วามส�ำคญั ต่อ การปรับกจิ กรรมให้เหมาะสมกบั วธิ ชี ีวิต เน้นการมสี ว่ นรว่ มและไมใ่ หช้ าวบา้ นในพนื้ ท่ีรู้สึกอึดอดั กรณีบทเรียนทผี่ ่านมา ของกจิ กรรมลงพ้นื ที่เพอ่ื เย่ียมบา้ น ในอดตี จะลงไปเยยี่ มเปน็ คณะใหญ่มีทงั้ ผนู้ ำ� เจา้ หน้าท่ีรัฐ คณะกรรมการหมบู่ ้าน พบปัญหา คือการลงไปเป็นกลมุ่ ใหญท่ �ำใหก้ ลมุ่ เสย่ี งและครอบครวั รู้สึกอดึ อัด ดนู ่ากลวั เหมอื นมาจบั ผดิ เกดิ เปน็ อคติ และความไมพ่ อใจเพราะเปน็ ทางการเกินไป ทีส่ �ำคัญทำ� ให้เกดิ ช่องว่างระหวา่ งทีมงานทล่ี งพืน้ ท่ีกบั ครอบครัวกลุ่มเสี่ยง ผู้ท่ีผ่านการบ�ำบัด จากปัญหาดงั กลา่ วจงึ น�ำมาสกู่ ารปรับเปลยี่ นรปู แบบวธิ กี าร โดยการปรับลดจำ� นวนทมี ลงเยีย่ มโดย เหลือเฉพาะผ้นู ำ� และคณะกรรมการหมบู่ า้ น ในอดีตโดยเฉลี่ยจะลงพน้ื ทเี่ ยย่ี มบา้ นเดอื นละ 3 ครัง้ สำ� หรบั ในปัจจุบัน สถานการณป์ ญั หาอยใู่ นระดบั ทค่ี วบคมุ ได้ สบายใจขนึ้ กจ็ ะลดความถใี่ นการลงพนื้ ท่เี ย่ยี มบ้านลง การลงพ้นื ทีใ่ นแต่ละ ครงั้ นอกจากจะมขี องไปฝากแล้ว ยังเน้นการพูดคยุ ใหก้ �ำลังใจครอบครวั กลมุ่ เส่ียง และผทู้ ผ่ี ่านการบ�ำบดั เพื่อให้ได้มา

35บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพืน้ ทปี่ ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนลา่ ง ซึง่ ขอ้ มลู ทีเ่ ป็นประโยชน์ในการท�ำงานด้านปอ้ งกนั ตอ่ ไป อีกทงั้ เป็นการสรา้ งความสัมพนั ธท์ ่ดี ใี ห้เกดิ ข้นึ ระหว่างผู้นำ� และ ลูกบ้าน อีกท้ังเพอื่ ลดพฤติกรรมการเสพซำ�้ ของผู้ทเี่ คยผา่ นการบ�ำบัดรักษา ขนั้ ตอนท่ี 5 เชอ่ื มโยงเครอื ข่าย เพิ่มความเขม้ แข็ง เพมิ่ เพ่อื น ขยายพลังชุมชน ต�ำบลดงคู่ได้ประสานความร่วมมือและเชื่อมเครือข่ายกับต�ำบลในพื้นที่จังหวัดสุโขทัยท่ีท�ำงานด้านป้องกัน และแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ได้มกี ารแลกเปล่ียนสถานการณ์ และบทเรยี นจากการปฏิบตั ิงานปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หา ยาเสพติดโดยใชช้ ุมชนเปน็ ศนู ย์กลางในการแกไ้ ขปัญหา มีชมรมชมุ ชนภิวัฒน์เป็นตัวเชือ่ มประสานให้แต่ละพ้ืนท่ีให้ได้ มาพบปะ แลกเปลย่ี น เรียนรรู้ ว่ มกัน ก่อใหเ้ กดิ เป็นเครือขา่ ยภาคประชาชนในระดบั จังหวดั สุโขทยั ผลลัพธ์ทเ่ี กิดข้นึ จากการด�ำเนนิ งาน ท่ีผ่านมาผู้น�ำและทีมงานคณะกรรมการบ้านห้วยสักมุ่งมั่นด�ำเนินงานป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติด อย่างจริงจงั สามารถชว่ ยผู้ทห่ี ลงผิด และคนที่ตกอยใู่ นวงจรปัญหายาเสพตดิ ได้กวา่ 20 ชวี ิต ใหส้ ามารถปรับเปลยี่ น พฤตกิ รรมและอยู่รว่ มกับชาวบา้ นในพ้นื ท่ไี ด้ ผลลพั ธจ์ ากการขับเคลอื่ นกิจกรรมท่มี ุ่งสร้างระบบความสมั พนั ธผ์ า่ นการ เยย่ี มบา้ น ทำ� ให้เกิดความสัมพนั ที่ดรี ะหวา่ งครอบครวั กลมุ่ เสพ กลุ่มเส่ียงกบั แกนน�ำทไ่ี ปเย่ยี ม การให้โอกาส ให้อภัย ไมซ่ �ำ้ เติม ไม่รงั เกยี จของผนู้ �ำชุมชนทำ� ใหค้ รอบครัวกลมุ่ เส่ียงร้สู กึ วา่ ไมถ่ ูกทอดทิ้ง ไมแ่ ยกหมู่แยกพวก หลายครอบครัว รู้สกึ สบายใจทม่ี ผี ้นู �ำกบั คณะกรรมการหมู่บา้ นมาเยี่ยม ทำ� ให้สามารถชว่ ยใหค้ นทีเ่ คยติดยาเสพตดิ มีอาการดขี ึ้นอกี ดว้ ย ถึงแม้ว่าสถานการณ์ปัญหายาเสพติดในพื้นท่ีจะมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีดีขึ้นแต่แกนน�ำห้วยสักและต�ำบลดงคู่ กย็ ังคงขับเคล่ือนงานทเี่ น้นการป้องกนั เฝา้ ระวงั อยา่ งต่อเนอื่ ง เพราะเมอื่ ไหรท่ ผ่ี ู้น�ำเผลอเรอ ทำ� งานไม่ตอ่ เนอ่ื งปัญหา ปัญหายาเสพติดกจ็ ะวนกลับมาและอาจจะรุนแรงกวา่ เดมิ กเ็ ป็นไปได้ ดงั นน้ั การแก้ไขปัญหายาเสพติดจึงตอ้ งใชว้ ิธีการ

36 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพืน้ ทปี่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง ทีเ่ หมาะสมกบั บริบทสังคมเปน็ ส�ำคัญ และตอ้ งท�ำแบบตอ่ เนอื่ ง ครอบครัวกล่มุ เสีย่ งรู้สกึ วา่ ไมถ่ ูกทอดทงิ้ ไม่แยกหมู่ แยกพวก จุดแข็งของผนู้ ำ� และคณะท�ำงานพน้ื ท่บี า้ นหว้ ยสัก - มคี วามสามัคคี รว่ มมอื กันในการทำ� งาน มสี ว่ นร่วมในการปฎิบัตงิ านตลอด - มคี วามรบั ผดิ ชอบ - เปดิ โอกาสกับทุกคนใหแ้ ลกเปลี่ยนความคดิ เห็นยอมรบั ความคดิ ท่ี หลากหลายบนความเชื่อท่ีเปน็ ไปในแนวทางเดยี วกนั จดุ ออ่ นของผู้น�ำและคณะท�ำงานพื้นท่บี ้านหว้ ยสัก - ผ้นู �ำมีภารกิจค่อนข้างมากท้งั งานชุมชน และงานตามระบบราชการท้องที่ - คณะท�ำงานยงั ขาดองค์ความรูท้ ่จี ะนำ� ไปในการขบั เคล่ือนงานด้านการป้องกนั และแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ในพืน้ ท่ี อาทเิ ชน่ ความรูเ้ กยี่ วกบั ตัวยาเสพตดิ การให้คำ� ปรึกษากลุ่มเสีย่ ง ผู้ปกครองทม่ี ีลูกหลานติดยาและความรู้ ดา้ นสงั คมท่ีเก่ียวขอ้ งกับสถานการณ์ปัญหายาเสพติด

37บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้นื ทีป่ ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนล่าง แนวทางการแก้ไขปญั หายาเสพตดิ ในอนาคตของพื้นที่ จากการทบทวนด�ำเนินงานที่ผ่านคณะท�ำงานเห็นตรงกันว่าการแก้ไขปัญหายาเสพติดท่ีดีท่ีสุดในพ้ืนที่บ้าน หว้ ยสกั หมู่ท่ี 6 คือ “ม่งุ เนน้ การปอ้ งกนั ปญั หา” การตดิ ตามเฝ้าระวังพฤติกรรมกลมุ่ เสี่ยง ผู้ผา่ นการบ�ำบัดรักษาโดย การเย่ยี มบ้านเพ่ือป้องกันไม่ให้กลบั มาเสพซำ�้ เปน็ ก�ำลงั ใจให้กับพ่อแม่คนในครอบครัวทม่ี ีกล่มุ เสยี่ งเน้นรูปแบบสังคมท่ี ไมท่ อดทิง้ กนั หัวใจส�ำคัญ ในการปอ้ งกนั และแก้ไขปัญหายาเสพตดิ บา้ นหว้ ยสัก ม.6 หอ้ งที่ 1 มผี นู้ ำ� ทีเ่ ขม้ แข็ง ห้องที่ 2 มขี ้ันตอนกระบวนการในการท�ำงานที่ได้คดิ และออกแบบเอง โดยขึ้นอย่กู ับสถานการณป์ ัญหายาเสพตดิ ในพ้ืนที่ หอ้ งท่ี 3 คณะท�ำงานมีวิธคี ดิ แนวคดิ ไปในทางเดยี วกนั หอ้ งท่ี 4 มีการทำ� งานที่ต่อเนือ่ ง จริงใจ จรงิ จงั





40 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้นื ทีป่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนล่าง วถิ ีเมืองเกา่ ศรีสัชนาลยั เมอื งเกา่ ศรสี ชั นาลยั ผา่ นการเวลาทเ่ี ปลยี่ นผา่ นมาอยา่ งยาวนานวถิ ชี วี ติ อตั ลกั ษณค์ วามเชอ่ื จากอดตี สปู่ จั จบุ นั ยอ่ มมีการเปลย่ี นแปลง ภาพจ�ำในอดตี ที่งดงาม ความอดุ มสมบรู ณ์ ในนำ�้ มปี ลาในนามีข้าว การทำ� มาหาอยู่ง่าย ภายใต้ วถิ ีชีวิตแบบช่วยเหลอื แบง่ ปนั หากแต่ภาพความเป็นจรงิ ในปัจจุบนั คนศรสี ชั นาลัยก็ไมต่ ่างจากผู้คนในท้องถิน่ อ่ืน ๆ ทถ่ี ูก วงลอ้ ของการเปลย่ี นแปลงทางสงั คมในโลกปจั จบุ นั ผลกระทบจากการเปลยี่ นไปทส่ี ง่ ผลตอ่ การทำ� มาหากนิ ของประชาชน ต้องพ่ึงพาปัจจยั การผลิดและมีตน้ ทนุ ทีเ่ พิ่มขน้ึ อย่างมากประชาชนในพื้นทต่ี า่ งไมม่ เี วลาเปน็ ของตัวเองต้องใช้ชีวติ อยา่ ง รีบเร่ง ตอ้ งทนั กับระบบการผลติ ในรปู แบบใหม่ ชวี ติ ทีบ่ นความสมั พันธท์ ่ีเชอ่ื มโยงกนั ในเครอื ญาติ ในชมุ ชนเปลย่ี นไป น้อยครั้งทีจ่ ะมโี อกาสทักทาย ถามไถถ่ งึ สขุ ทุกข์ของบ้านขา้ งเคียง เพราะต่างคนต่างท�ำมาหากนิ เด็ก ๆ ลูกหลานท่เี คย วง่ิ เล่นในหม่บู า้ นต่างไปโรงเรียน พอกลับมาก็คว้ารถมอเตอร์ไซคอ์ อกไปเท่ียวหาเพอ่ื นในช่วงเยน็ ซึ่งต่างจากเมือ่ หลายปี กอ่ นหนา้ น้ที ีเ่ ดก็ ๆ จะใช้ชว่ งเวลาเหล่าน้ันอยรู่ ่วมกบั พ่อและแมท่ ี่กลบั จากไรจ่ ากนาเขา้ บ้านมาช่วยกนั หุง้ หาอาหารและ กนิ ข้าวม้ือเย็นรว่ มกัน จากชีวติ ที่เปล่ียนแปลงไปของคนศรีสชั นาลยั สง่ ผลให้เกิดปมปญั หาทางสงั คมทซี่ บั ซอ้ นขึ้น สงิ่ ท่ีเห็นได้อยา่ ง ชดั เจนคอื ชาวบา้ นทุกคนตา่ งกต็ อ้ งหาเงนิ เพื่อมาใช้จา่ ยในชีวิตประจ�ำวัน หนี้ครัวเรือนที่สูงขนึ้ ไมส่ มดลุ กับรายไดท้ หี่ ามา ปรากฏการณ์ทช่ี ัดเจนท่สี ุดที่เกิดขนึ้ คือ คนในครอบครวั มีเวลาอยูร่ ่วมกนั น้อยลง ตา่ งคนตา่ งมีภาระที่ต้องรบั ผดิ ชอบ ทำ� ให้เส้นความสมั พนั ธ์ของสมาชกิ ในครอบครัวเปราะบางลง ภาพพอ่ แม่ ลูกทเ่ี คยนงั่ กินข้าวพร้อมกันเรม่ิ จางหายไป เสียงคนแกข่ า้ งบ้านทีส่ ง่ เสยี งหา้ มปราม คอยตกั เตอื นเด็ก ๆ กลับไม่มีคนฟงั ชอ่ งว่างของความสัมพนั ธค์ อ่ ย ๆ หา่ งขน้ึ คนแกก่ ็อยูส่ ่วนของคนแก่ เดก็ ก็ว่าไปตามความสนกุ มีหลายครอบครวั ทตี่ อ้ งออกไปทำ� งานในเมืองใหญ่เพราะการท�ำ

41บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพ้ืนท่ปี ลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนือตอนล่าง มาหากินในพ้ืนท่ยี ากล�ำบากขน้ึ เงนิ ไม่พอใช้จงึ มีความจ�ำเป็นท่ีตอ้ งฝากลกู ไว้กับคนแกใ่ ห้ช่วยเล้ียงดู เดก็ วัยรนุ่ กับคนแก่ การเปลยี่ นแปลงทต่ี ามไมท่ ัน ความไม่เข้าใจ คา่ นยิ มและความชอบของเด็กในยคุ ใหม่ ช่องว่างท่ีเกดิ ขนึ้ กอ่ ใหเ้ กิดปม ปัญหาทางสังคมทีเ่ ชื่อมโยงและสง่ ผลถึงปัญหายาเสพติด พฤติกรรมจากเสี่ยงกลายเปน็ ทดลองเสพ จากแคเ่ สพเปล่ยี น เปน็ คนขายคนในวยั ทำ� งานทม่ี คี วามเชอ่ื วา่ หากเสพยาเขา้ ไปแลว้ จะทำ� งานไดด้ กี วา่ ทำ� งานไดเ้ ยอะแลว้ จะไดค้ า่ ตอบแทน ที่มากกว่า และมีอีกหลายคนท่ีติดบรรยากาศของการเสพยาช่ืนชอบความสนกุ ในวงเหลา้ ไม่ไดเ้ สพเพอื่ ทำ� งานหาเงนิ หลายชวี ิตในพน้ื ทีศ่ รีสชั นาลยั ตกอยใู่ นวงจรปัญหายาเสพตดิ และเริม่ มีภาวะปว่ ยเป็นโรคสมองติดยา การกอ่ ร่างสรา้ งเมืองประวตั ิความเปน็ มา ศรสี ัชนาลยั 1 มพี ฒั นาการมาแตส่ มัยก่อนประวตั ิศาสตร์ตอนปลาย ประมาณ 2,300 - 1,500 ปีมาแล้ว โดย ปรากฏชือ่ ควบคู่ไปกับเมืองสุโขทยั ท่ีเปน็ ราชธานี สันนิษฐานวา่ เมอื งศรสี ัชนาลัยมีความส�ำคัญในฐานะแหล่งผลติ เครือ่ ง สังคโลกในสมัยสโุ ขทัยต่อเนอ่ื งถงึ สมัยอยธุ ยา จากหลกั ฐานบริเวณแหลง่ เรอื จมในอ่าวไทย พบเคร่อื งสงั คโลกจากเมอื ง ศรีสชั นาลัย เป็นหลกั ฐานยืนยนั ถึงความสำ� คญั ของเครื่องถ้วยประเภทนี้ในการคา้ ระหว่างสโุ ขทัยและภูมภิ าคโพ้นทะเล เม่อื ครัง้ อดตี เมืองศรีสชั นาลัยเป็นเมืองที่ปกครองโดยเช้อื พระวงศช์ ้ันสงู ในสมยั สุโขทัย กอ่ นจะถกู ยึดครองโดยรฐั ต่าง ๆ ท่เี ข้มแข็งกว่าในเวลาต่อมา เช่น ลา้ นนา เรียกเมืองนว้ี ่า “เชียงชน่ื ” และกรงุ ศรอี ยุธยาเรยี กเมืองนว้ี า่ “สวรรคโลก” แต่ หลังจากเสียกรุงศรอี ยุธยาครั้งที่ 1 ใน พ.ศ.2112 อุตสาหกรรมการผลติ เครื่องสังคโลกที่เมอื งศรีสัชนาลัยได้หมดความ ส�ำคัญลง สง่ ผลใหฐ้ านะของเมืองศรสี ชั นาลยั ลดลงเปน็ เพยี งหัวเมืองชนั้ โท จนกระทงั่ เสยี กรงุ ศรีอยุธยาครง้ั ท่ี 2 ในปี พ.ศ.2310 เมืองศรีสชั นาลัยจึงถกู ทง้ิ รา้ งไปโดยสิ้นเชงิ ผูค้ นไดอ้ พยพไปตั้งบา้ นเรอื นอยู่บรเิ วณบา้ นวงั ไม้ขอน อ�ำเภอ สวรรคโลก จงั หวัดสุโขทยั ในปจั จบุ นั ภายในเมอื งศรสี ัชนาลัย พบโบราณสถานราว 278 แหง่ อาทิ วดั ชา้ งล้อม วดั เจดีย์ 1 ทมี่ า: ข้อมูลจากเว็บไซดศ์ ิลปวฒั นธรรม https://www.silpa-mag.com/history/article_16730

42 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพ้นื ที่ปลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนล่าง เจด็ แถว วดั นางพญา วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง กลุ่มเตาเผาสังคโลก เตาทเุ รยี งบา้ นปา่ ยาง บ้านเกาะนอ้ ย และ แหลง่ โบราณคดีวดั ชมชนื่ เป็นต้น กรมศลิ ปากรไดบ้ ูรณะโบราณสถานเมอื งศรีสชั นาลยั ในอดีตชุมชนในเขตต�ำบล ศรสี ัชนาลัยถูกเรยี กวา่ “บ้านตึ๊ก” ตอ่ มาเม่อื ปี พ.ศ.2441 บา้ นตึกไดต้ งั้ เปน็ ที่ว่าการอำ� เภอครงั้ แรกจึงไดเ้ ปลีย่ นมาเรยี ก ว่า “อำ� เภอด้ง” เพราะดว้ ยสภาพพ้ืนทรี่ าบและมภี เู ขาลอ้ มรอบคล้ายกระดง้ ศรีสชั นาลยั ตง้ั อยู่ในเขตจังหวัดสโุ ขทัยรมิ ฝ่งั แมน่ �ำ้ ยมฟากตะวันตก ในปี พ.ศ.2496 ได้มกี ารน�ำเสนอโครงการ อุทยานประวตั ิศาสตรศ์ รีสัชนาลัยในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 5 (พ.ศ. 2525 - 2529) สง่ ผลให้มี การบูรณะโบราณสถานต่าง ๆ อย่างต่อเน่อื ง วนั ท่ี 17 พฤศจกิ ายน พ.ศ.2533 สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรม ราชกุมารีเสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงเปิดอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยอย่างเป็นทางการเมืองศรีสัชนาลัยเป็นเมือง บริวารเมืองหนงึ่ ของสุโขทัย ซ่งึ ไดร้ ับการอนุรกั ษ์และพัฒนาเปน็ อยา่ งดีโดยกรมศลิ ปากร และมีการบรหิ ารจัดการใน รูปแบบอทุ ยานประวัตศิ าสตร์ จนไดร้ บั การประกาศข้ึนทะเบียนเปน็ มรดกโลกทางวฒั นธรรมนับตั้งแต่ พ.ศ.2534 เปน็ ตน้ มา จากขอ้ มลู ปี พ.ศ.2562 ตามข้อมูลทะเบยี นราษฎรต�ำบลศรีสัชนาลยั 2 มจี �ำนวนทั้งสน้ิ 1,946 หลังคาเรอื น มีประชากรรวม 5,312 คน เป็นผู้ชาย 2,542 คน และผ้หู ญงิ 2,770 คน ซงึ่ มีสัดส่วนของผ้หู ญงิ มากกวา่ ผู้ชาย สถานการณ์ทางสังคม ท่สี ่งผลต่อปญั หายาเสพติด ภาพปัญหายาเสพติดในอดีต เมอ่ื ย้อนหลังไปประมาณ 10 กว่าปที ผี่ ่านมา กลุ่มคนที่เก่ียวขอ้ งกับยาเสพติดส่วนใหญจ่ ะเปน็ ผู้เสพ หลายคน เปน็ ชายวัยทำ� งานที่ใช้แรงงานในไร่ออ้ ย เสพเพ่อื ใหม้ แี รงท�ำงาน สว่ นเยาวชนท่เี ก่ียวขอ้ งก็มอี ยู่บา้ งแต่เปน็ สว่ นนอ้ ย ผูท้ ่ี 2 ทมี่ า: สว่ นบริหารและพฒั นาเทคโนโลยกี ารทะเบียน ส�ำนกั บรหิ ารการทะเบียน กรมการปกครอง https://stat.bora.dopa.go.th/new_stat/webPage/statByYear.php

43บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้นื ทปี่ ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง เสพยาจะมีรปู ร่างที่คอ่ นขา้ งผอม แก้มตอบ ราคายาบา้ ในช่วงกอ่ นมีราคาแพงเฉลยี่ เม็ดละ 250 - 300 บาท ท�ำให้คนที่ จะสามารถเขา้ ถึงยาเสพตดิ ไดต้ ้องมีเงนิ เป็นกลุม่ วัยท�ำงานหรอื ถ้าเปน็ กลุม่ เด็กวัยร่นุ ก็ตอ้ งเป็นลกู คนมเี งนิ ในอดตี การ ท�ำงานของทีมงานระดับต�ำบลมักจะประสบกับปัญหาความไม่เข้าใจกันระหว่างตัวผู้ปกครองของเด็กที่มีพฤติกรรม เสย่ี ง บางครอบครวั มีอคตกิ บั ทมี งาน ไม่เขา้ ใจ ตามใจและเช่ือลกู หลานตวั เองมากกว่า บริบทพืน้ ท่ตี �ำบลศรีสชั นาลัยมเี ขตปกครองครอบคลุมจำ� นวน 6 หม่บู ้าน คือ หมทู่ ี่ 1 บ้านวังวน, หม่ทู ี่ 2 บา้ น วงใหญ่, หมทู่ ี่ 3 บ้านเมืองเกา่ (หมูท่ ่ี 3), หม่ทู ี่ 4 บา้ นเมืองเก่า, หมทู่ ่ี 5 บ้านหนองช้าง และ หมู่ที่ 6 บ้านพระปรางค์ ทั้ง 6 หม่บู า้ นส่วนใหญเ่ ปน็ คนดั้งเดิมในพน้ื ท่ีมีวิถีชวี ิตการท�ำมาหากนิ ท่ีคล้ายกัน คนในหมูบ่ า้ นจะร้จู ักกนั เป็นอยา่ งดี จากการแลกเปลย่ี นและทบทวนสถานการณ์ปญั หาในพนื้ ทพ่ี บวา่ บา้ นหนองชา้ ง หมูท่ ่ี 5 เป็นหมบู่ ้านที่น่าเปน็ หว่ งและ แกนน�ำหนักใจที่สดุ เพราะด้วยจ�ำนวนประชากรกวา่ 1,400 คน มีจ�ำนวนครวั เรือนกว่า 480 ครวั เรือน นับไดว้ า่ เปน็ หมบู่ ้านค่อนขา้ งใหญ่ มีผูค้ นหลายชว่ งวัยที่อาศัยอยโู่ ดยเฉพาะมีวยั ร่นุ จ�ำนวนมาก และน้อง ๆ คนรุ่นใหม่ในหมูบ่ ้านกม็ ี พฤติกรรมท่ีหลากหลาย หลายคนไม่ได้อยกู่ บั พ่อแม่ หลายคนเรียนหนังสืออย่ใู นเมอื ง อกี ท้งั หมบู่ า้ นน้ียงั มพี ้นื ท่เี สยี่ ง หลายจดุ ดว้ ยสถานการณท์ เี่ กดิ ข้นึ จรงิ ท�ำใหก้ ำ� นันต�ำบลศรีสชั นาลัย และคณะท�ำงานร้สู กึ หนักใจตอ่ ปัญหาทอี่ าจจะ เกิดขน้ึ ในอนาคต 5 ปญั หาสังคม ที่เช่ือมโยงและสง่ ผลกระทบต่อคนในพ้นื ท่ีตำ� บลศรสี ชั นาลัย 1. ปัญหาการม่ัวสมุ ของวยั รุ่น 2. ปัญหาลกั ขโมย 3. ปญั หายาเสพติด

44 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพ้นื ทีป่ ลอดภยั จากยาเสพติด ภาคเหนือตอนล่าง 4. ปญั หาหน้ีสนิ รายได้ 5. ปัญหาภยั แลง้ มุมมองของผ้นู �ำต�ำบลศรสี ชั นาลัยต่อสถานการณ์ปัญหายาเสพตดิ ในพืน้ ท่ี : พบวา่ ทุกวันน้สี ถานการณ์ ปญั หายาเสพตดิ ซบั ซ้อนและน่ากลวั กว่าในอดีต สำ� หรับกลมุ่ ท่ีเข้าไปเกย่ี วข้องกบั ยาเสพติดโดยเฉพาะผู้เสพยาเสพตดิ ท่ีเปล่ยี นไป ทั้งสาเหตกุ ารใช้ รปู แบบพฤตกิ รรม และผลกระทบทต่ี ามา คาดเดาได้ยากมาก ดูเพยี งรปู ลกั ษณภ์ ายนอก และพฤตกิ รรมเพยี งอย่างเดยี วไมไ่ ด้ และประเภทของยาเสพตดิ ทีพ่ บในพืน้ ท่กี ็ยังมคี วามหลากหลายมากขน้ึ พบยาไอซ์ กญั ชา และยาบา้ เท่าท่ีผู้น�ำสังเกตและตดิ ตามพฤตกิ รรมของผทู้ ใ่ี ชย้ าเสพตดิ พบวา่ ผเู้ สพยาบา้ มคี วามขเ้ี กยี จไมท่ �ำงาน เสพแลว้ นอนกลางวนั โดยจะออกเทย่ี วในช่วงกลางคนื หากวเิ คราะห์ดูรปู ร่างลักษณะคนที่เสพยาในปัจจบุ นั หลายคนมี รูปรา่ งท่ีอ้วน แตกตา่ งจากอดตี ทมี่ รี ูปรา่ งผอมโซ หนา้ ตอบ แตเ่ ดีย๋ วนไ้ี มใ่ ช่ รปู แบบการเสพยาบา้ ก็มหี ลากหลายวิธี ในพื้นทย่ี งั คงเปน็ การสบู ควันเสพแบบตอ่ ตรง และบางรายมีการดัดแปลงทอ่ ทองเหลืองแอร์มาเปน็ กลอ่ งสูบ แกนนำ� ต�ำบลศรีสัชนาลัยรู้ถึงข้อมูลเป็นอย่างดีเพราะได้มีการลงพื้นท่ีตรวจค้นในบ้านผู้เสพซึ่งพบหลอดเป็นจ�ำนวนมาก กล่มุ ผู้ใชย้ าเสพตดิ ส่วนใหญย่ งั เปน็ แรงงาน มอี ายเุ ฉลยี่ ประมาณ 30 ปี ซงึ่ เปน็ กลมุ่ เป้าหมายที่เขา้ ไปเก่ียวข้องกบั การใช้ สารเสพตดิ ถงึ แมว้ า่ การออกฤทธิข์ องยาบ้าจะเปลยี่ นไป ไม่ขยนั เหมือนในอดีต แตก่ ย็ ังมีการใชอ้ ยู่ บางรายมกี ารใชย้ าบา้ ท่ีตดิ ตอ่ กนั มาเป็นระยะเวลายาวนาน มกี ารใชย้ าเสพติดประเภทอื่นรว่ มด้วย บางรายใชย้ าเสพตดิ แบบผสมทั้งดมกาว ดมน�้ำมนั เบนซิลจนสง่ ผลต่อสมองกลายเปน็ โรคจติ เวชท�ำร้ายร่างกายคนในครอบครัว ถึงแม้ว่าจะเกดิ ข้ึนเพยี งไมก่ ่ีราย แต่ผูน้ �ำในพนื้ ที่เริม่ มีความเป็นห่วงต่อสถานการณท์ ่ีเกิดข้นึ กรณีสถานการณ์การแพร่ระบาดของยาเสพตดิ ในกล่มุ เด็กวยั รุ่น มีมุมปัญหาทเ่ี ป็นผลมาจากปัญหาแวดล้อม

45บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพื้นทีป่ ลอดภัยจากยาเสพตดิ ภาคเหนือตอนลา่ ง ทางสงั คมทเ่ี กิดขน้ึ ในพ้นื ที่ ปมปญั หานน้ั คือความเปราะบางของครอบครวั เด็กในพืน้ ท่ีตำ� บลศรสี ัชนาลยั ทีเ่ ขา้ ไปเกีย่ ว ข้องกับยาเสพติดบางคนไมไ่ ด้อยู่กบั พ่อแม่เพราะผปู้ กครองบางคนต้องออกไปหางานทำ� ตา่ งจังหวดั ทิง้ เด็กใหอ้ ยกู่ ับ คนแก่ซึง่ มชี ่วงวยั ทค่ี ่อนขา้ งหา่ งกัน เขา้ ไม่ถงึ เดก็ ท�ำใหเ้ ด็กหลายคนมเี วลาอย่กู บั เพื่อนมากกวา่ เช่ือเพื่อนเพื่อใหเ้ พือ่ น ยอมรบั และสามารถอยู่ในกล่มุ เพ่อื นได้ เลอื กคบเพอ่ื นทีม่ ีปญั หาครอบครัวเหมอื น ๆ กนั อีกทงั้ ด้วยวัยทอ่ี ยากลอง อยาก รู้ เด็กวยั รนุ่ บางรายเริม่ จากการมัว่ สุม แตง่ รถมอเตอร์ไซดข์ ร่ี ถซิ่ง ตัง้ วงกนิ เหลา้ บางคนทดลองเสพยาเสพติดเลยและ ยกระดับพฤตกิ รรมไปสกู่ ารค้ายารายยอ่ ยในพนื้ ที่ จากการตัง้ จุดตรวจและเฝ้าระวังปญั หายาเสพติด ก�ำนันและทมี งาน สามารถจับกมุ ผ้คู ้ายาเสพตดิ ในพน้ื ท่ไี ด้หลายราย บางรายครอบครองยาบ้ากว่า 100 เมด็ จากการท�ำงานท่ีมุ่งม่ันจริงจังของก�ำนันและทีมงานในการป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติดจึงได้ก่อเกิด “ศนู ยป์ ฏิบัตกิ ารตำ� บลศรสี ชั นาลัย” เป็นกลไกในการป้องกนั เฝ้าระวงั และขบั เคลอ่ื นกจิ กรรมในดา้ นตา่ ง ๆ เพ่อื แกไ้ ข ปัญหายาเสพตดิ พฤตกิ รรมการเข้าไปเก่ยี วข้องกบั ยาเสพติดของกลมุ่ เด็กวยั รุ่นในพนื้ ทไี่ มม่ รี ปู แบบทตี่ ายตวั ข้นึ อยู่กับ สถานการณ์ เหตุผลส่วนตวั และขึน้ อยู่กบั สภาพทางสงั คมทใ่ี ชช้ วี ติ อยู่ แกนน�ำในพนื้ ท่ีจึงชว่ ยกนั ระดมความคิดเหน็ เพ่ือ วิเคราะห์กลุ่มเสี่ยงท่ีมีโอกาสเข้าไปเกี่ยวข้องกับยาเสพติดทั้งในรูปแบบการเสพและค้าจากการประเมินกลุ่มที่มี พฤติกรรมเสย่ี งในพ้นื ท่ีตำ� บลศรสี ชั นาลยั แกนนำ� พบวา่ มีประมาณ 22 คน ใน 5 หมู่บ้าน และจากการเฝา้ ระวังทีต่ ่อเน่ือง พบวา่ กลุ่มเยาวชนที่ต้องเฝ้าระวงั เป็นพเิ ศษ คือ เยาวชนในโรงเรียนระดับมธั ยมที่เริม่ มพี ฤตกิ รรมเข้าไปเกี่ยวขอ้ งกบั ยาเสพตดิ เปน็ นักเรียนในพน้ื ท่ตี �ำบลศรีสชั นาลยั และต�ำบลข้างเคียง โดยมีความนา่ กังวลทจี่ ะขยายไปส่เู ด็กในช่วงวัย ประถมปลายทเ่ี ปน็ เดก็ ในพนื้ ทอ่ี กี ดว้ ยแกนนำ� สามารถเขา้ ถงึ ขอ้ มลู และกลมุ่ เสยี่ งไดเ้ ปน็ อยา่ งดีสามารถวเิ คราะหส์ ถานการณ์ ได้ว่ารูปแบบของการเข้าไปเกี่ยวข้องกับยาเสพติดของเยาวชนเริ่มจากในสังคมโรงเรียนที่มีเด็กมาจากหลายหมู่บ้าน

46 บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพื้นท่ีปลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง มาเจอกนั ชกั ชวนกนั แชร์กนั ในเรือ่ งพฤติกรรมเสย่ี งในรปู แบบตา่ ง ๆ และมกี ารสรา้ งเครอื ข่ายจากเพือ่ นในโรงเรียนเปน็ การเชอื่ มหาเพอ่ื นรนุ่ พนี่ อกโรงเรยี นแกนนำ� ไดใ้ หค้ วามเหน็ วา่ เดก็ เยาวชนทเี่ ขา้ ไปเกย่ี วขอ้ งกบั ยาเสพตดิ จะตกเปน็ เครอื่ งมอื ของพอ่ ค้ายาโดยเรมิ่ จากการชกั ชวนมาเปน็ พวก เลีย้ งเหล้าเลย้ี งขา้ ว ชกั ชวนให้ลองเสพ หากเดก็ คนไหนสนใจที่อยากจะ เสพอีกจะใชว้ ธิ ีการตดั ราคา เสนอผลประโยชน์และรายได้ จนทำ� ให้เดก็ หลายคนยกระดบั จากผูเ้ สพเป็นผคู้ ้ารายยอ่ ย โดยการปลอ่ ยใหล้ กู ค้าท่เี ป็นกล่มุ นักเรียนในโรงเรยี นดว้ ยกันเอง และตา่ งโรงเรียน ผลกระทบท่เี กิดจากปญั หายาเสพตดิ 1. พฤตกิ รรมของกลมุ่ เสีย่ งและกล่มุ เสพทใ่ี ชย้ าสรา้ งความกังวลใจ ความระแวงกลวั ใหก้ บั ชาวบ้านในพ้ืนท่ี ต�ำบลศรสี ชั นาลยั โดยเฉพาะกลมุ่ ผู้สงู อายทุ ี่อยู่บา้ นตามลำ� พงั 2. เรมิ่ เกดิ ปญั หาการลกั ขโมยของและท�ำลายทรัพย์สนิ ในพืน้ ท่ี เชน่ สายไฟ, ถงั แกส๊ , ปม๊ั น้�ำ งดั ต้บู รจิ าคเงิน ในวัด และมีถึงข้นั ขโมยบัตรประชารัฐของชาวบ้าน ซง่ึ เป็นการกระทำ� ความผิดของผ้ทู เี่ กี่ยวขอ้ งกบั ยาเสพตดิ สว่ นใหญ่ จะนำ� เงินไปซ้อื ยาเสพติด 3. กลุม่ ผเู้ สพท่มี ีการใช้ยาเสพตดิ มาเปน็ ระยะเวลานาน อายปุ ระมาณ 40 ปี จะเรมิ่ มีปญั หาทางจติ เวช “สมอง ติดยา” พบพฤติกรรมใชค้ วามรุนแรง ท�ำร้ายคนในครอบครัว 4. ในกล่มุ ผเู้ สพท่เี ป็นผูห้ ญิง มพี ฤติกรรมเอาตวั แลกยาเสพตดิ (ยงั มีสัดสว่ นทคี่ อ่ นขา้ งน้อย) การมองปัญหายาเสพติดของผูน้ �ำ ใชก้ ลไก “ศูนย์ปฏิบตั กิ ารต�ำบลศรีสัชนาลยั ” ในการขบั เคล่อื นงาน จากประสบการณแ์ ละบทเรียนการแก้ไข ปัญหายาเสพติดในพน้ื ทตี่ ำ� บลศรีสชั นาลยั ทผี่ ่านมา ก�ำนันและคณะท�ำงานทุกคนต่างสรปุ เป็นเสียงเดยี วกนั วา่

47บทเรยี น 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพืน้ ทีป่ ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนอื ตอนล่าง รอพ่งึ คนอื่นไม่ได้ เราต้องลุกขน้ึ มาท�ำ เพราะทีน่ ่คี ือบ้านของเรา เมื่ออดีตท่ีผ่านมาผู้น�ำต�ำบลศรีสัชนาลัยท�ำงานป้องกันเฝ้าระวังปัญหายาเสพติดในพ้ืนที่ด้วยความมุ่งมั่น จริงใจมาโดยตลอด ตามบทบาทหนา้ ทข่ี องผู้น�ำท่มี ีเพียงอำ� นาจทางกฎหมายคือพระราชบัญญตั ิลกั ษณะปกครองท้องที่ และคำ� สงั่ จากนายอำ� เภอในฐานะผบู้ งั คบั บญั ชาตามสายงานการปกครองทผ่ี า่ นมาไมไ่ ดร้ บั การสนบั สนนุ จากหนว่ ยงานอน่ื ผนู้ �ำและทีมงานในพนื้ ทรี่ ว่ มกับชาวบา้ นทีม่ ีใจอาสาเป็นผูล้ งมือลงแรงขับเคล่ือนดำ� เนนิ การกันเองและมีหลายคร้งั ทผ่ี ู้นำ� และคณะคนท�ำงานต้องอึดอดั ใจกับวธิ ีการของเจ้าหน้าท่ีรฐั บางหนว่ ย แทนทีจ่ ะเขา้ มาชว่ ยกันทำ� งานแต่กลับมาสรา้ ง เง่ือนไขและความอดึ อดั ใจให้กบั คนในพน้ื ท่ี อกี ทง้ั ยังมเี หตกุ ารณ์ที่ผูน้ ำ� รู้สึกเสยี ใจกบั การกระทำ� ของเจา้ หนา้ ทบี่ างคน ที่มพี ฤติกรรมเรียกรบั ผลประโยชน์จากเยาวชนท่เี ก่ียวข้องกบั ยาเสพติดผู้ปกครองกต็ อ้ งเดอื ดร้อน ตอ้ งเสียเงนิ ให้กบั คนท่ี เหน็ แก่ตัวและเห็นแกเ่ งิน โดยใช้ชอ่ งว่างของอำ� นาจท่มี ี ซ่งึ จากบทเรยี นเหลา่ น้ีเองทำ� ใหก้ �ำนนั ผูใ้ หญ่บ้าน และทีมคณะ ทำ� งานในพ้นื ทีต่ �ำบลศรสี ัชนาลยั จงึ ตอ้ งลกุ ขน้ึ ส้เู อาจรงิ กบั การป้องกนั และแกไ้ ขปญั หายาเสพติดท่ีเกดิ ขนึ้ วธิ คี ิด-วิธีการมองปญั หาดว้ ย “หวั ใจท่ไี ม่กลวั ” หลายพ้ืนที่ หลายหมบู่ า้ นท่ีมีปญั หาการแพร่ระบาดของยาเสพติดทีร่ ุนแรง จะมเี ดก็ เยาวชนเขา้ ไปส่วู งจรของ ปัญหายาเสพตดิ หลายครอบครัวต้องสูญเสยี ลกู หลานไปเพราะยาเสพตดิ ผู้นำ� ท่ีควรทำ� หน้าทีใ่ นการป้องกนั และแก้ไข

48 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพนื้ ทปี่ ลอดภยั จากยาเสพตดิ ภาคเหนือตอนลา่ ง ปญั หากลบั นง่ิ เฉย กลัวจนไม่ยอมท�ำอะไร ปดั ภาระความรบั ผิดชอบใหห้ น่วยงานภาครฐั ย่อมตอ้ งเกิดปัญหายาเสพติด และเกิดผลกระทบต่อความสงบสุขของหมบู่ ้าน แต่ไมใ่ ชท่ ี่ตำ� บลศรสี ชั นาลัย จังหวดั สโุ ขทยั แหง่ นีแ้ น่นอน เสียงทีด่ ัง ชัดเจนของนายสมนกึ สุกอรา่ ม ก�ำนันตำ� บลศรสี ชั นาลัยได้สะทอ้ นวธิ ีคิดของผู้นำ� ออกมาวา่ ตำ� บลศรีสชั นาลยั ขบั เคล่อื น งานปอ้ งกนั เฝ้าระวงั ปัญหายาเสพตดิ ด้วย “หวั ใจที่ไมก่ ลัว” คณะทำ� งานในศนู ย์ปฏบิ ัตกิ ารต�ำบลศรีสชั นาลยั ทกุ คน ทำ� งานด้วยอุดมการณ์ จิตอาสา และพร้อมที่จะเสียสละเวลาส่วนตวั มาท�ำงานเพือ่ หมู่บ้านเพ่ือบ้านเกิด เสยี งจากใจของ คณะท�ำงานต�ำบลศรีสัชนาลัยซ่ึงเป็นผู้หญิงหัวใจแกร่งได้สะท้อนให้เห็นถึงความมุ่งม่ันของคนท�ำงานอย่างชัดเจน “ถ้าเราไมท่ �ำแลว้ ลูกหลานต้องติดยาเสพติดเราไม่อยากท่จี ะต้องมาเสียใจภายหลังและยง่ิ ตอนน้ีเรามบี ทบาท มหี นา้ ที่จงึ ย่งิ ต้องท�ำ ไมอ่ ยากเหน็ การสูญเสียจากบทเรียนชีวติ คนอนื่ ” ดว้ ยความตง้ั ใจทต่ี ้องการเหน็ คนในตำ� บล ปลอดภยั จากยาเสพตดิ ทำ� ใหค้ ณะทำ� งานทกุ คนของศนู ยป์ ฏบิ ตั กิ ารตำ� บลศรสี ชั นาลยั จงึ เปดิ หนา้ ชนกบั ปญั หาและอปุ สรรค ทเ่ี กดิ ขนึ้ อยา่ งไมย่ อ่ ทอ้ และพรอ้ มทจี่ ะปฏบิ ตั กิ ารมใิ ชท่ ำ� ตามบทบาทหนา้ ที่แตเ่ ปน็ การลงมอื ทำ� ดว้ ยหวั ใจอาสาทร่ี กั บา้ นเกดิ เมืองนอนศรสี ัชนาลัยส่งิ ท่ีพสิ จู นห์ วั ใจท่ีไม่กลัวของแกนน�ำตำ� บลศรีสชั นาลัย คอื การลงมือท�ำจรงิ จนมีชาวบา้ นตำ� บล ใกล้เคยี งมาขอให้ก�ำนันไปชว่ ยแกไ้ ขปญั หายาเสพติดในบ้านเขาด้วย จากการท�ำงานอย่างต่อเนือ่ งส่งผลให้สถานการณ์ ปญั หายาเสพติดลดลง ถงึ แม้จะไมห่ มดไปแตช่ าวบา้ นกอ็ ุ่นใจขนึ้ กระบวนการและขั้นตอนในการด�ำเนินงานแกไ้ ขปญั หายาเสพติดในพน้ื ที่ตำ� บลศรีสัชนาลัย กระบวนการขับเคล่ือนงานจัดการปัญหายาเสพติดในพ้ืนที่จึงต้องใช้ความพยายามลความมุ่งมั่นของผู้น�ำ คณะทำ� งานในพน้ื ที่โดยตำ� บลศรสี ชั นาลยั ไดใ้ ชร้ ปู แบบการขบั เคลอ่ื นงานเพอื่ ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ โดยการ จดั ตั้ง “ชุดปฏบิ ัติการตำ� บล” ข้ึนมา มีกำ� นนั ตำ� บลศรสี ัชนาลยั เป็นหวั หน้าทีม และมีผใู้ หญบ่ ้าน สารวตั รกำ� นนั แพทย์

49บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สรา้ งพ้ืนท่ีปลอดภัยจากยาเสพตดิ ภาคเหนอื ตอนลา่ ง ต�ำบล ผู้ชว่ ยผใู้ หญบ่ า้ น และประชาชนทม่ี ใี จอาสาเข้ามาเป็นทมี งาน โดยมศี ูนย์ปฏิบัติการต�ำบลเป็นท่ีม่นั หลัก โดยจะใช้ อ�ำนาจของ “พระราชบญั ญัติลักษณะปกครองทอ้ งท่ี พ.ศ.2457” เป็นกฎหมายทีใ่ ชค้ ุม้ ครองคนทำ� งานเทา่ นั้น ชดุ ปฏบิ ตั กิ ารตำ� บลศรสี ชั นาลยั มแี กนนำ� หลกั ทข่ี บั เคลอื่ นงานปอ้ งกนั เฝา้ ระวงั ปญั หายาเสพตดิ และรกั ษาความ สงบเรยี บรอ้ ยของทอ้ งท่ี จ�ำนวน 21 คน โดยมีกำ� นันต�ำบลศรสี ัชนาลัย เปน็ หัวหน้าชุดปฏบิ ตั กิ ารตำ� บล และมีทีมงานเป็น ชดุ ปฏิบัติการตำ� บล จ�ำนวน 20 คน ก�ำนนั ตำ� บลศรสี ัชนาลยั ในฐานะหัวหน้าชุดปฏิบัติการ กล่าวว่า คณุ สมบตั ิของชดุ ปฏบิ ัตกิ ารตำ� บลนอกจากการเป็นผนู้ ำ� ท้องท่ที งั้ 6 หมบู่ า้ นแล้ว สงิ่ สำ� คัญคอื ต้องเป็นผ้ทู ่มี อี ุดมการณ์ มีใจอาสา เสียสละ มคี วามพรอ้ ม ทจ่ี ะปฏิบตั งิ านตลอด 24 ชัว่ โมง และท่สี ำ� คัญท่ีสดุ คอื ตอ้ งท�ำงานเป็นทีม กระบวนการทางความคิดส�ำคญั ก่อนการปฏบิ ตั ิการของชดุ ปฏบิ ตั กิ ารตำ� บลศรีสัชนาลัย คอื กระบวนท่ี 1: การสรา้ งความเขา้ ใจร่วม ชุดปฏิบตั ิการตำ� บลศรีสัชนาลยั ต้องใหค้ วามส�ำคญั กบั การส่ือสาร สร้างความเขา้ ใจใหก้ ับชาวบา้ นในพื้นที่ต�ำบล แสดงออกใหเ้ หน็ ถึงความจรงิ ใจของทีมงานในการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ กระบวนที่ 2: การสร้างการรบั รูร้ ่วม โดยชุดปฏิบัตกิ ารต�ำบลศรีสชั นาลยั ในแตล่ ะหม่บู ้านจะดำ� เนินการให้ ข้อมลู สถานการณ์ปญั หายาเสพติดทเ่ี กดิ ข้นึ กับประชาชนในแต่ละหมูบ่ ้านผ่านการประชมุ ประจำ� เดือน ผา่ นหอกระจาย ข่าวในหมู่บ้าน เปดิ พ้นื ท่ใี ห้ชาวบ้านเขา้ มามีสว่ นรว่ มในการแสดงความคิดเห็นแลกเปล่ียนสถานการณ์ปัญหาทเ่ี กดิ ขนึ้ สร้างการรับรู้ร่วมกันของผู้น�ำกับชาวบ้านในหมู่บ้านซ่ึงเป็นส่วนหน่ึงของการเฝ้าระวังปัญหายาเสพติดโดยการมี สว่ นรว่ มของชมุ ชน

50 บทเรียน 8 ห มู่ บ้ า น / ชุ ม ช น ต้ น แ บ บ สร้างพน้ื ทป่ี ลอดภัยจากยาเสพติด ภาคเหนือตอนล่าง กระบวนการท้งั 2 ของชดุ ปฏบิ ัตกิ ารต�ำบลศรีสัชนาลยั ผนวกกับหลกั คิดของผู้น�ำ คอื การทำ� งานต้องใช้การมี ส่วนรว่ มของชาวบ้าน ใช้รปู แบบการแก้ไขปัญหาทอี่ ย่รู ่วมกันไดเ้ ขา้ ใจกัน ไม่แขง็ เกนิ ไป ไมอ่ ่อนเกินไป เม่ือแกไ้ ขปญั หา ยาเสพติดแล้วชมุ ชนตอ้ งอย่รู ่วมกันได้ชุดปฏิบัตกิ ารต�ำบลศรีสัชนาลัยมีความโดดเด่นในการเฝ้าระวงั และปอ้ งกันปัญหา ยาเสพติด ทงั้ ในเชงิ รกุ คอื การดำ� เนนิ การลงไปตรวจเยยี่ มเพอ่ื ป้องปรามในพื้นทเี่ สี่ยงของหมบู่ า้ นและเชงิ รับคือการตง้ั จุดเฝ้าระวังในพ้นื ที่หมู่บ้านร่วมกับหน่วยงานทเี่ ก่ียวขอ้ ง ขัน้ ตอนและวิธกี ารด�ำเนนิ งานของชุดปฏิบตั กิ ารตำ� บลศรสี ชั นาลัย มีข้ันตอนสำ� คญั ดงั นี้ ข้นั ตอนท่ี 1: จัดประชมุ วางแผนงานรว่ มกนั เพือ่ รว่ มประเมนิ สถานการณ์ และความเสยี่ งในการปฏิบตั ิงาน ขั้นตอนท่ี 2: แบ่งบทบาทหน้าในการปฏบิ ัตงิ าน พร้อมทงั้ เตรียมอปุ กรณท์ ่จี ำ� เปน็ ตอ้ งใช้ และทส่ี ำ� คญั คอื เตรยี มอุปกรณก์ ารสอ่ื สาร ขั้นตอนที่ 3: ประสานความร่วมมอื กับเจา้ หน้าทีต่ ำ� รวจทร่ี ับผิดชอบในพื้นทตี่ �ำบลศรสี ชั นาลัย ขนั้ ตอนท่ี 4: ปฏบิ ัตกิ ารตามแผนการท่รี ว่ มก�ำหนด ทุกครั้งที่ปฏิบตั งิ านทีมงานจะถ่ายรปู ถา่ ยคลิปวิดโี อเพื่อ เกบ็ ไว้เป็นพยานหลักฐานหากเกดิ กรณพี พิ าทระหวา่ งผูต้ ้องหากบั ชุดปฎิบตั กิ ารต�ำบล ขน้ั ตอนที่ 5: สรุปบทเรียนร่วมกนั ทกุ ครัง้ หลงั การปฏิบตั งิ าน การด�ำเนินงานที่ผ่านมาของชุดปฏิบัติการต�ำบลศรีสัชนาลัยได้มีการขับเคล่ือนโครงการจังหวัดสุโขทัยพื้นท่ี ปลอดภัยยาเสพตดิ โดยการนำ� ผเู้ สพยาเสพตดิ เข้าสู่กระบวนการบ�ำบดั ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม จ�ำนวน 30 คน กำ� นนั ต�ำบลศรีสัชนาลัยจะคัดกรองและเน้นกลุ่มที่เสพเป็นระยะเวลาต่อเนื่องและบางคนมีพฤติกรรมสมองติดยาโดย เปา้ หมายหลกั คือการป้องปรามพฤตกิ รรมใหผ้ ูเ้ สพเปิดตวั โดยใช้กระบวนการสรา้ งความเข้าใจ ให้โอกาสโดยหวงั ว่ากลุ่ม