เรื่องเล่าที่เขื่อนผาก

กระบวนการ พลังชุมชนแก้ไขปัญหายาเสพติดดว้ ย

ค�ำนำ� เม่ือปี พ.ศ.2552 ศนู ยว์ ิชาการสารเสพตดิ ภาคเหนือ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากแผนงานการพฒั นาระบบการดแู ลผมู้ ีปัญหา การด่ืมสรุ า (ผรส.) ดำ� เนินการศกึ ษาเพ่ือพฒั นาการดแู ลผมู้ ีปัญหาการด่ืมสรุ า ท่ีอยใู่ นระบบยตุ ธิ รรม โดยเรม่ิ ตงั้ ตกู้ ระทำ� ผิดถกู จบั กมุ ตอ้ งโทษผา่ นการตอ้ งขงั ในเรอื นจำ� และพน้ โทษจากเรอื นจำ� นอกเหนือจากการอบรมผเู้ ก่ียวขอ้ งใน กระบวนการยตุ ธิ รรม ใหเ้ ขา้ ใจลกั ษณะโรคของผเู้ สพและตดิ สรุ า การคดั กรอง ความเส่ยี งเบือ้ งตน้ รวมถงึ การดแู ลผมู้ ีอาการคลมุ้ คล่งั จากอาการถอนพิษสรุ า ฉบั พลนั อนั สามารถนำ� มาซง่ึ การเสียชีวติ ในระหวา่ งอยใู่ นกระบวนการยตุ ธิ รรม การดำ� เนินการดงั กลา่ ว ไดค้ ำ� นงึ ถงึ การดแู ลอยา่ งตอ่ เน่ืองเม่ือตอ้ งกลบั ไปอยใู่ น ครอบครวั และชมุ ชน โดยศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนือจงึ ไดอ้ าสาสมคั ร ยตุ ธิ รรมชมุ ชน มารว่ มในการอบรมและรว่ มวางแผนกระบวนการดแู ลผมู้ ีปัญหา สรุ าในระบบยตุ ธิ รรมตงั้ แตต่ น้ ทางจนกลบั สชู่ มุ ชน โดยในขณะนนั้ คณุ มนสั ตนั สภุ ายน ประธานอาสาสมคั รยตุ ิธรรมชมุ ชน อำ� เภอพรา้ ว จงั หวดั เชียงใหม่ ไดต้ อบรบั เขา้ รว่ มโครงการฯ ไดจ้ ดั ทีมงานของตำ� บลเข่ือนผากมีโรงพยาบาล ส่งเสริมสุขภาพบ้านแพะพัฒนาและทีมงานก�ำนันผู้ใหญ่บ้านมาเข้าร่วม โครงการและจดั ทำ� แผนดำ� เนินงานแกไ้ ขปัญหาสรุ าในชมุ ชน ซง่ึ ทีมผนู้ ำ� ตำ� บล เข่ือนผากไดร้ ่วมงานอย่างแข็งขนั และสามารถขบั เคล่ือนงานการปรบั เปล่ียน ทศั นคตติ อ่ การด่ืมสรุ าไดเ้ ป็นอยา่ งดี โดยเฉพาะการจดั งานศพในพืน้ ท่ีท่ีปลอด แอลกอฮอล์ จากประสบการณด์ งั กล่าวไดช้ กั นำ� ทีมงานของตำ� บลเข่ือนผากเขา้ ไป ขบั เคล่อื นงานการแกไ้ ขปัญหายาบา้ ท่ีมีสถานการณอ์ อ่ นไหวและเป็นปัญหาท่ี ซกุ ซอ่ น เกิดการแพรร่ ะบาดอยา่ งกวา้ งขวางในพืน้ ท่ีตำ� บลเข่ือนผากโดยเฉพาะ ในกลมุ่ เยาวชน ทางทีมงานเข่ือนผากจงึ ไดเ้ สนอตวั เขา้ รว่ มโครงการตอ่ มาได้ รว่ มกบั ศนู ยว์ ิชาการสารเสพตดิ ภาคเหนือ เพ่ือขบั เคล่อื นการพฒั นาระบบดแู ล ผมู้ ีปัญหายาเสพตดิ ในระดบั พืน้ ท่ีชมุ ชน โดยการสนบั สนนุ งบประมาณจาก แผนงานวชิ าการสารเสพตดิ ชมุ ชน สสส. ซง่ึ เป็นการเรม่ิ ตน้ ปฐมบทของการ

พฒั นาแนวทางการปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ เพ่ือปกปอ้ งลกู หลานใน ตำ� บลอยา่ งมงุ่ ม่นั และเขม้ แข็ง หนงั สือเลม่ นี้ เป็นบนั ทกึ ประสบการณต์ รงของ ของเจา้ หนา้ ท่ีสาธารณสขุ ท่ีช่ือ นายสงั วาลย์ จนั ทรต์ บิ้ ตำ� แหนง่ ผอู้ ำ� นวยการ ผอู้ ำ� นวยการโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพบา้ นแพะพฒั นา ตำ� บลเข่ือนผาก ท่ีได้ ท่ีไดอ้ ทุ ิศเวลา แรงกาย แรงใจ เพ่ือทมุ่ เทใหก้ บั การแกไ้ ขปัญหาความทกุ ขร์ อ้ น ของประชาชนในพืน้ ท่ีท่ีรบั ผิดชอบ โดยเฉพาะปัญหายาเสพตดิ อยา่ งไมท่ อ้ ถอย ผา่ นความทา้ ทาย ทงั้ ระดบั นโยบายยาเสพตดิ ท่ีขณะนนั้ ยงั เนน้ การปราบปราม จบั กมุ การบงั คบั ใชก้ ฎหมายกบั ผเู้ สพ โดยการแกไ้ ขปัญหาผเู้ สพจากผมู้ ีอำ� นาจ รฐั ก็เนน้ การนำ� ลูกหลานท่ีเสพยาเสพติดออกจากพืน้ ท่ีไปเขา้ สู่กระบวนการ คา่ ยบำ� บดั ฯ ซง่ึ ในขอ้ เทจ็ จรงิ พบวา่ มีผลกระทบทางลบและไมส่ ามารถแกไ้ ข ปัญหาไดอ้ ยา่ งเป็นรูปธรรม หากแตก่ ระบวนการท่ีตำ� บลเข่ือนผากไดล้ งมือทำ� นนั้ เป็นการสรา้ งพืน้ ท่ีแหง่ โอกาส คดิ แกไ้ ขปัญหาเพ่ือใหล้ กู หลาน คนท่ีหลงผิด กลบั มาใชช้ ีวติ ไดอ้ ยา่ งเป็นปกตสิ ขุ ในชมุ ชน หนงั สือเลม่ นี้ เป็นการเลา่ เรอ่ื งท่ีมีชีวติ ชีวาคลา้ ยนิยายหากแตแ่ ทจ้ รงิ แลว้ เป็นการสะทอ้ นความจรงิ ของความทกุ ขท์ ่ีซบั ซอ้ น เรอื้ รงั ท่ีเกิดขนึ้ จรงิ ใน ตำ� บลเข่ือนผาก ชาวบา้ นตอ้ งทกุ ขใ์ จกบั ลกู หลานท่ีตกอยใู่ นวงจรของปัญหา ยาเสพตดิ และเป็นพืน้ ท่ีทางผา่ นของยาเสพตดิ มาอยา่ งยาวนาน รวมถงึ สะทอ้ น ใหเ้ ห็นถึงความพยายามของผนู้ ำ� ท่ีลกุ ขนึ้ มาปกปอ้ งดแู ลลกู หลานในพืน้ ท่ีอย่าง ออ่ นโยนและอดทน จนนำ� ไปสคู่ วามสำ� เรจ็ ท่ีนา่ ยกยอ่ งช่ืนชม สำ� หรบั ผมแลว้ หนังสือเล่มนีม้ ีคุณค่ามากไม่ย่ิงหย่อนไปกว่าผลงานวิจัยในวงวิชาการสาร เสพตดิ เหมาะสำ� หรบั ผทู้ ่ีสนใจบทเรยี นการทำ� งานของชมุ ชนเพ่ือหาทางออก จากความทกุ ขท์ ่ีเกิดจากปัญหายาเสดตดิ และหาแนวทางความรว่ มมือรว่ มดว้ ย ชว่ ยกนั เพ่ือสรา้ งพืน้ ท่ีปลอดภยั ยาเสพตดิ ท่ีย่งั ยืนอยา่ งแทจ้ รงิ ตอ่ ไป ผศ.ดร.นพ.อภินนั ท์ อรา่ มรตั น์ ผอู้ ำ� นวยการศนู ยว์ ิชาการสารเสพตดิ ภาคเหนือ ภาควิชาเวชศาสตรค์ รอบครวั คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ มิถนุ ายน 2564

พิมพค์ รงั้ แรก: VIANGBUA PRINTING CO.,lTD., มิถนุ ายน 2564 รวบรวมและถา่ ยทอดการเดนิ ทางนอกกรอบ หมอสงั วาลย์ จนั ทรต์ บิ๊ นายวชั รพงศ์ พมุ่ ช่ืน สร้างบทเรียนการดำ� เนินงานการเดนิ ทางนอกกรอบ กำ� นนั สทุ ศั น์ เชือ้ นาม และคณะทำ� งานปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหายาเสพติด ตำ� บลเข่ือนผาก อำ� เภอพรา้ ว จงั หวดั เชียงใหม่ สนับสนุนการเดนิ ทางนอกกรอบ ผศ.ดร.นพ.อภินนั ท์ อรา่ มรตั น์ ผอู้ ำ� นวยการศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนือ มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ ผลิตโดย ศนู ยว์ ชิ าการสารเสพตดิ ภาคเหนือ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ และโครงการเสรมิ สรา้ งพืน้ ท่ีปลอดภยั จากยาเสพตดิ โดยกลไกเครอื ขา่ ยภาคประชาชน รว่ มปอ้ งกนั ปัญหายาเสพตดิ และสรา้ งชมุ ชนสขุ ภาวะ สนับสนุนโดย สำ� นกั สนบั สนนุ การควบคมุ ปัจจยั เส่ยี งหลกั สสส. ออกแบบ นางสาวชยานชุ ชยั ประเสรฐิ

สารบญั ตอ้ งเร่มิ ตน้ ด้วยความเข้าใจ 9 สาเหตแุ ละการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ท่ีผา่ นมา / บทเรยี นบางสว่ นของการ จดั การปัญหายาเสพตดิ / ชมุ ชนเขม้ แขง็ คืออะไร / ปัญหาอยทู่ ่ีไหนตอ้ ง แกท้ ่ีน่นั ความจำ� เป็นทชี่ มุ ชนต้องลุกข้นึ สู้ 14 ความคดิ พืน้ ฐานท่ีตอ้ งปรบั / ขนั้ ตอนและกระบวนการในการดำ� เนินงาน ของชมุ ชน องคป์ ระกอบของการแก้ไขปญั หาให้ยง่ั ยนื 27 แลว้ จะดอู ยา่ งไรวา่ การดำ� เนินโครงการประสบความสำ� เรจ็ แลว้ บทเรยี นเขอื่ นผากนวัตกรรมทีป่ ระดิษฐด์ ว้ ยหัวใจ 33 ภาพอดีตปัญหาท่ียงั ไมเ่ หน็ เป็นปัญหา / วธิ ีคดิ การจดั การตอ่ ปัญหา / คา่ ยเยาวชนตน้ กลา้ ตำ� บลเข่ือนผาก กิจกรรมธรรมดาท่ีไมธ่ รรมดา / เวที ประชาคม กระบวนการสรา้ งแนวรว่ มสกู่ ารตรวจซำ้� และคดั กรอง / สญั ญา ประชาคมจากหมบู่ า้ นนำ� รอ่ ง / ทางเลอื กโดยกระบวนการประชาคมหาก ตรวจพบสารเสพตดิ / ผนู้ ำ� กลไกสำ� คญั ในการทำ� งานแกไ้ ขปัญหายา เสพตดิ / ส่งิ ทา้ ทายของคณะทำ� งานตำ� บลเข่ือนผาก / ความทา้ ทายครงั้ ใหมก่ บั การชว่ ยเหลือ ดแู ล ผผู้ า่ นระบบยตุ ธิ รรม มมุ เลก็ เล็กของชีวิตคนดคี นใหม่ 63 เนม / ซีเกมส์ / เมท / ชา่ งประถม / เดก็ ลกู ครง่ึ / ลกู ผนู้ ำ� / เพ่ือนกินเพ่ือนเสพ / ความรกั ของแม่ / ลกู ท่ีเกิดจากยา / กภู้ ยั เถ่ือน / ผนู้ ำ� แถวสอง



กตาอ้ รงทเ�ำรคิ่มวตาม้นเขจ้าาใกจ

สาเหตแุ ละการแก้ไข ปัญหายาเสพติดทีผ่ ่านมา สาเหตุของปัญหา สาเหตุของคนท่ีเข้าไปค้าไปเสพยาเสพติดนั้นมีมากมายและ เกิดขนึ้ ไดใ้ นแทบทกุ โอกาส แตส่ ามารถสรุปใหเ้ หน็ ปัจจยั หลกั ๆ ท่ีทำ� ให้ ปัญหายาเสพตดิ ท่ีแพรร่ ะบาดจนยากท่ีจะควบคมุ เกดิ มาจาก 2 ปัจจยั หลัก คือ 1) ปัจจยั พนื้ ฐาน ครอบครวั และชมุ ชน ไมส่ ามารถทำ� หนา้ ท่ีเป็นเกราะปอ้ งกนั ปัญหา ยาเสพตดิ ท่ีเขา้ มาถงึ ตวั ลกู หลานได้ 2) ปัจจยั ปัญหาตวั ยาเสพตดิ ประเทศไทยมีขบวนการคา้ ยาเสพตดิ ท่ีซบั ซอ้ น มีบคุ คลท่ีมีอิทธิพล หรอื เป็นคนท่ีเขา้ ไปเก่ียวขอ้ งดว้ ยหลายระดบั ทำ� ใหก้ ารแกไ้ ขปัญหาเป็น ไปดว้ ยความยากลำ� บาก ดงั นนั้ ถา้ เราจะถามวา่ เดก็ คนหนง่ึ ตดิ ยาเสพตดิ เพราะอะไร เราคงตอบไมไ่ ดง้ า่ ยนกั วา่ เป็นเพราะเดก็ มนั ไมร่ กั ดี แตเ่ ราตอ้ ง มองปัญหาหลาย ๆ ดา้ นของครอบครวั ชมุ ชน และสงั คมประกอบกนั ไป น่นั ก็หมายความวา่ แคก่ ารจบั กมุ หรอื ปราบปราม ผเู้ สพ ผคู้ า้ ดว้ ยวธิ ี รุนแรง ก็ยงั ไมส่ ามารถแกป้ ัญหาใหห้ มดไปได้ เพราะยงั ไมค่ รบวงจรของ การแกไ้ ขและในไมช่ า้ ปัญหาก็จะกลบั มาเกิดซำ้� เดมิ อีก เดินทาง 10 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพติดด้วยพลงั ชมุ ชน

บทเรียนบางส่วน ยาเสพติดของการจดั การปญั หา จากประสบการณข์ องเครือข่ายภาคประชาชน พบวา่ • ปัญหายาเสพตดิ ไมใ่ ชแ่ คป่ ัญหาอาชญากรรม ท่ีจะใชม้ าตรการ ปราบปรามเพียงอยา่ งเดียวจะแกไ้ ขได้ •ปัญหายาเสพตดิ อยทู่ ่ีตวั ผเู้ สพและผคู้ า้ ถา้ ไมร่ ูว้ า่ ปัญหาอยทู่ ่ีไหน ก็ไมส่ ามารถแกไ้ ขได้ เชน่ ผคู้ า้ รายยอ่ ยและผเู้ สพ มีมลู เหตจุ งู ใจมาจากความจน สภาพ แวดลอ้ ม ความตอ้ งการยา จงึ ควรใชม้ าตรการทางสงั คม โดยยดึ หลกั การ ใหอ้ ภยั ใหโ้ อกาส และใหก้ ำ� ลงั ใจเพ่ือปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรม • ปัญหายาเสพตดิ ไมม่ ีใครท่ีอยปู่ ลายเหตุ ทกุ ๆ หนว่ ยงาน ตอ้ งมี บทบาทในแกป้ ัญหา • ปัญหายาเสพตดิ ไมส่ ามารถแกไ้ ขไดถ้ า้ ตา่ งคนตา่ งทำ� ทงั้ ดา้ น ปราบปราม ปอ้ งกนั บำ� บดั ฟื้นฟู และการพฒั นาเพ่ือแกไ้ ขปัญหาพืน้ ฐาน • การจดั การปัญหาจงึ ตอ้ งการ การมีสว่ นรว่ มจากครอบครวั และ ชมุ ชนจงึ จะสำ� เรจ็ และย่งั ยืน เดินทาง 11 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพติดด้วยพลงั ชุมชน

ชุมชน คเขือ้มอแะไขร็ง? ชุมชนเข้มแขง็ คือ การใหป้ ระชาชนจำ� นวนหนง่ึ ท่ีมีวตั ถปุ ระสงค์ มีอดุ มการณห์ รอื มีการเช่ือในบางเรอ่ื งรว่ มกนั ไดม้ ีการตดิ ตอ่ ส่อื สารหรอื มี การรวมกลมุ่ จะอยไู่ กลกนั ก็ได้ มีความเอือ้ อาทรตอ่ กนั มีการเรยี นรูใ้ นการ กระทำ� กิจกรรมบางอยา่ งรว่ มกนั และมีการจดั การมีการรวมตวั กนั ของกลมุ่ จนกลายเป็นพลงั ชมุ ชนก่อใหเ้ กิดพลงั ในการแกป้ ัญหาและรว่ มสรา้ งสรรค์ ส่งิ ท่ีดีงาม ทงั้ ในดา้ นเศรษฐกิจ จิตใจ สงั คม วฒั นธรรม ส่งิ แวดลอ้ ม การเมือง และสขุ ภาพในสงั คมนนั้ ๆ (จากทศั นะของศาสตราจารย์ นายแพทยป์ ระเวศ วะสี ราษฎรอาวโุ ส) เดนิ ทาง 12 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพติดดว้ ยพลงั ชุมชน

ปัญหาอยทู่ ี่ไหนตอ้ งแก้ท่ีนน่ั จากการท่ีปัญหายาเสพตดิ มีความซบั ซอ้ น ถา้ เชน่ แลว้ นนั้ เราตอ้ ง มาดกู นั วา่ ปัญหานนั้ เกิดจากอะไรกนั แน่จะแกไ้ ขอยา่ งไรจงึ จะเกิดผลอยา่ ง แทจ้ รงิ ความยากจน จงึ กดดนั ใหเ้ ขาตอ้ งเขา้ สกู่ ระบวนการคา้ ยา ใชห่ รอื ไม่ ถา้ ใชเ่ ราตอ้ งแกท้ ่ีปัญหาความยากจน สรา้ งงาน สรา้ งอาชีพให้ ครอบครัว ไมอ่ บอนุ่ หรอื พอ่ แมเ่ ลยี้ งลกู ไมเ่ ป็น ใชห่ รอื ไม่ ถา้ ใช่ เราก็ตอ้ งแกท้ ่ีครอบครวั ความอยากรู้อยากลอง ของเยาวชนใชห่ รอื ไม่ ถา้ ใช่ เราก็ตอ้ ง สรา้ งเกราะปอ้ งกนั พวกเขาจากส่อื ท่ีกระตนุ้ ความอยากลอง จะตอ้ งสรา้ ง คา่ นิยมท่ีถกู ตอ้ งตอ่ การใชช้ ีวิต และสรา้ งการทา้ ทายท่ีเหมาะสม จะเหน็ ไดว้ า่ ปัญหายาเสพตดิ ไมใ่ ชป่ ัญหาโดด ๆ ท่ีจะแกไ้ ขไดโ้ ดย ไมต่ อ้ งแกป้ ัญหาอ่ืนดว้ ย จงึ ตอ้ งยำ้� กนั อีกทีวา่ แคก่ ารจบั ปราบยงั ไมเ่ พียงพอ ชมุ ชนทเ่ี ป็นพืน้ ที่ท่ีมปี ัญหา “ตอ้ งลุกข้นึ มาจดั การ ”ร่วมกบั ภาคอืน่ ๆของสงั คม เดนิ ทาง 13 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพตดิ ด้วยพลงั ชมุ ชน



ความจำ� เป็นที่ชุมชน ตอ้ งลกุ ขนึ้ สู้

ท่ีผา่ นมาเราพง่ึ พาภาครฐั ในการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ทางเดียว “ โดยภาคประชาชนน่ิงเฉย ทงั้ ทงั้ ท่ีรูว้ า่ เป็นปัญหาและก็พบวา่ ภาครฐั เองก็ไม่สามารถแก้ไขปญั หาไดจ้ ริง เพราะต�ำรวจมกี ่ีคน ทหารมกี ่คี น อยกู่ ับเราในชมุ ชนนานแค่ไหน รูแ้ ละเขา้ ใจปญั หาได้เท่ากับ คนในชุมชนหรอื เปล่า เขา้ มาแลว้ จะช่วยแก้ไขปัญหาได้ตรงจุดหรือไม่ หรือท�ำให้เกิดปัญหาอน่ื ๆ ตามมา จากรูปแบบวธิ กี ารทค่ี ิดโดยคนข้างนอก ”ผลของการปราบปรามคือเยาวชน ลกู หลานของเราเขา้ ไปกินขา้ ว ในคกุ มากขนึ้ บางสว่ นกลบั ออกมาสรา้ งปัญหาใหค้ รอบครวั คนท่ีอยขู่ า้ งหลงั รวมถงึ คนในชมุ ชนท่ีเคา้ อาศยั อยู่ ดงั นนั้ ชมุ ชนจงึ ตอ้ งเป็นหลกั ในการดำ� เนินงาน โดยประสานงานฝ่ายตา่ ง ๆ เดินทาง 16 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพตดิ ด้วยพลงั ชุมชน

ความคดิ พนื้ ฐาน ทตี่ อ้ งปรบั ตอ้ งเลกิ คิดวา่ “ธุระไม่ใช่” ตดั ความคดิ วา่ “ชาวบา้ นทำ� เองไม่ได”้ ออกไป และหนั กลบั มา เช่ือม่นั วา่ “เพอื่ ลูกหลานของเราแล้ว ทำ� ไมเราจะทำ� ไม่ได”้ ใหเ้ ลกิ ความคดิ ท่ีจะ “พงึ่ คนอน่ื ” ไมว่ า่ จะพง่ึ ตำ� รวจ ทหาร นายอำ� เภอ ผวู้ า่ ราชการจงั หวดั ส.ส. หรอื รฐั บาลใดก็ตาม มีความเช่ือและศรทั ธาวา่ เราสามารถ “พงึ่ พากันเอง” ได้ แทนท่ีจะรอวา่ ใครเขา้ ชว่ ยเรา โดยท่ีเราเองยงั ไมไ่ ดช้ ว่ ยตวั เองเลย มอง “คนเสพว่าเป็ นลูกเป็ นหลาน” เพราะเขาเคยเป็นคนปกติ แตเ่ ม่ือหลงผิดไปตดิ ยา เราตอ้ งชว่ ยกนั ดแู ล เอาใจใสเ่ ขามากขนึ้ กวา่ เดมิ ทำ� ทกุ อยา่ งดว้ ยความ... เอือ้ อาทร ให้โอกาส และให้อภยั ตอ่ กนั เพราะชาวบา้ นทกุ คนตอ้ งอยแู่ ละเหน็ หนา้ กนั ตลอดไป ไมเ่ หมือน กบั คนนอกท่ีมาแลว้ ก็ไป ดงั นนั้ ความเอือ้ อาทร การใหโ้ อกาส และการ ใหอ้ ภยั ปฏิบตั ติ อ่ กนั ดว้ ยวธิ ีท่ีละมนุ ละมอ่ ม ก็จะทำ� ใหเ้ กิดความสามคั คี ไมม่ ีความแตกแยกในชมุ ชน เดินทาง 17 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพติดด้วยพลงั ชมุ ชน

ขน้ั ตอนและกระบวนการ ในการด�ำเนินงานของชุมชน กระบวนการต่อไปนี้ถื อเป็ นเคร่ืองมื อหน่ึงท่ี จะช่วยให้ชุมชน สามารถทำ� งานไดอ้ ยา่ งเป็นระบบและเกิดผลไดจ้ รงิ ซง่ึ ประกอบไปดว้ ย การดำ� เนินตามกระบวนการ 5 ขนั้ ตอน ดงั นี้ เดนิ ทาง 18 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพตดิ ดว้ ยพลังชุมชน

1 เตรยี มความพร้อมชมุ ชน สรา้ งส�ำนกึ รว่ มกันว่าเป็นปัญหาของทุกคน เป้าหมาย เพ่ือใหป้ ระชาชนตระหนกั ถงึ พิษภยั ของยาเสพตดิ และ มงุ่ ม่นั ท่ีจะรว่ มกนั แกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ตวั อย่างวธิ ีการหรือกจิ กรรม ท่ีจะทำ� ได้ เชน่ การสำ� รวจปัญหา เบือ้ งตน้ ของชมุ ชน เพ่ือใหร้ ูแ้ ละกบั เทา่ ทนั เหตกุ ารณท์ ่ีเป็นจรงิ ของชมุ ชน มีการสรรหาแกนนำ� ชุมชนท่ีเป็นผูน้ ำ� ทางการหรือผูน้ ำ� ทางธรรมชาติก็ได้ เป็นผทู้ ่ีคนในชมุ ชนนบั ถือ การรณรงคใ์ นระดบั ชมุ ชนใหส้ มาชิกตระหนกั ถงึ ภยั รา้ ยใกลต้ วั การจดั เวทีประชมุ แบบมีสว่ นรว่ มเป็นตน้ และท่ีสำ� คญั คือ อย่าลืมประสานงานและเปิดช่องทางใหกบั เจา้ หนา้ ท่ีของรฐั เขา้ มามีส่วน รว่ มดว้ ย ไมว่ า่ จะเป็นปลดั อำ� เภอ ตำ� รวจ โรงพยาบาลอำ� เภอ องคก์ ร ปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพหรอื แมแ้ ตอ่ งคก์ รพฒั นา เอกชนท่ีทำ� งานในพืน้ ท่ีเพราะจะชว่ ยใหช้ มุ ชนทำ� งานตา่ ง ๆ ไดง้ า่ ยขนึ้ เดินทาง 19 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพติดดว้ ยพลังชุมชน

2 วางแผนงานของชุมชน กำ� หนดวธิ ี การแก้ไขปญั หาของชมุ ชนโดยชุมชน โดยรว่ มกนั จดั ทำ� แผนงานของชมุ ชน ซง่ึ มีทงั้ แผนท่ีแกไ้ ขปัญหา ยาเสพตดิ โดยตรง และแผนการแกไ้ ขปัญหาอ่ืนท่ีเป็นรากฐานของปัญหาท่ี ทำ� ใหเ้ กิดปัญหายาเสพตดิ ดว้ ยโดยรว่ มกนั คดิ วา่ ปัญหายาเสพตดิ ในชมุ ชน เกิดขนึ้ ไดอ้ ยา่ งไร อะไรคือสาเหตขุ องปัญหา และกำ� หนดวธิ ีการแกไ้ ข ใหต้ รงกบั สาเหตนุ นั้ ๆ และท่ีสำ� คญั วธิ ีแกไ้ ขตอ้ งสอดคลอ้ งเหมาะสมกบั วถิ ี ชีวิต ประเพณี วฒั นธรรมและทนุ ทางสงั คมท่ีชมุ ชนมีอยู่ ตวั อย่างวธิ ีการหรือกจิ กรรม ท่ีตอ้ งทำ� เชน่ การสำ� รวจปัญหา ของชมุ ชนใหล้ ะเอียด นำ� ขอ้ มลู ท่ีไดม้ าเปิดเวทีชมุ ชนใหม้ ีการคดิ หาสาเหตุ และหนทางแกไ้ ข หลงั จากนนั้ จงึ จดั ทำ� เป็นแผนงานและโครงการท่ีชดั เจน สามารถนำ� ไปปฏิบัติได้จริงและสอดคล้องกับวิถีชีวิตของชุมชนด้วย ตลอดจนประสานหนว่ ยงานท่ีเก่ียวขอ้ งเพ่ือความรว่ มมือในดา้ นตา่ ง ๆ เพ่ือ ความสำ� เรจ็ ของงาน มิใชเ่ พ่ืองบประมาณ เดินทาง 20 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพติดดว้ ยพลังชุมชน

3 เรม่ิ ลงมือแก้ไขปญั หาตามแผนงาน ร่วมแรง ร่วมใจ แก้ไขปญั หาให้ส�ำเรจ็ เป้าหมาย ท่ีตอ้ งการหลงั จากเสรจ็ สนิ้ กระบวนการนีไ้ ปแลว้ ก็เพ่ือ ใหป้ ัจจยั ท่ีทำ� ใหเ้ กิดการแพรร่ ะบาดของยาเสพตดิ ลดลง มีการดำ� เนินการ กบั ผคู้ า้ ผเู้ สพ และกลมุ่ เส่ยี งอยา่ งเหมาะสม และสามารถนำ� เขามาสกู่ าร ใชช้ ีวติ รว่ มกบั ชมุ ชนไดอ้ ยา่ งปกตสิ ขุ ตวั อยา่ งวธิ ีการหรือกจิ กรรม ก็ใหเ้ ป็นไปตามกิจกรรมท่ีไดม้ ีการ วางแผนไวแ้ ลว้ แต่จะตอ้ งมีการเปิดเวทีชุมชนใหท้ ุกฝ่ ายไดร้ ่วมสรุปและ ประเมินผลสำ� เร็จของงานและปรับวิธีการดำ� เนินงานใหเ้ หมาะสมกับ สถานการณ์ นอกจากนีค้ วรจะตอ้ งประสานหนว่ ยงานท่ีเก่ียวขอ้ งเพ่ือระดม ทรพั ยากรมาใชแ้ กไ้ ขปัญหาเพ่ือความย่งั ยืนของการแกป้ ัญหาดว้ ย เดนิ ทาง 21 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดด้วยพลังชมุ ชน

4 ตอ้ งเฝา้ ระวงั ตดิ ตาม จัดเวรยาม คุม้ บ้านตรวจตราปัญหาไม่เกดิ ซำ้� เป้าหมาย ของกระบวนการหลงั จากเสรจ็ สนิ้ กระบวนการนีไ้ ปแลว้ ปัญหายาเสพติดตอ้ งไม่กลบั มาอีกจึงตอ้ งมีการจดั แบ่งคนคอยสอดส่อง ดแู ลและตดิ ตามสถานการณป์ ัญหาอยตู่ ลอดเวลา รวมถงึ สมาชิกในชมุ ชน ก็ตอ้ งตระหนกั ถงึ ปัญหาอยา่ งสม่ำ� เสมอ ตวั อยา่ งวธิ ีการหรือกจิ กรรม สามารถทำ� ไดใ้ นลกั ษณะตา่ ง ๆ เชน่ การรณรงค์ เผยแพร่ อาจเป็นกิจกรรมท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ยาเสพตดิ โดยตรงหรือกิจกรรมทางอ้อมก็ได้ท่ีจะช่วยส่งผลให้สมาชิกในชุมชน หา่ งไกลยาเสพตดิ หรอื กิจกรรมเดนิ เวรยาม สามารถเรม่ิ ตน้ จากการฝึกให้ ชาวบา้ นเดินเวรยาม แบง่ หนา้ ท่ีสำ� รวจตามจดุ ท่ีมีความเส่ยี ง แตจ่ ะวนั ละ ก่ีครงั้ นนั้ ขนึ้ อยกู่ บั ความรุนแรงของปัญหา นอกจากนีค้ วรมีการประสานกบั เจา้ หนา้ ท่ีตำ� รวจเพ่ือทำ� งานรว่ มกนั โดยเฉพาะพืน้ ท่ีท่ีมีความเส่ยี งสงู การแบง่ พืน้ ท่ีและบคุ คลในการสอดสอ่ งดแู ล คณะกรรมการของ ชมุ ชนจะจดั แบง่ พืน้ ท่ีกนั เพ่ือตดิ ตาม ฟื้นฟู และคอยสอดสอ่ งดแู ลใหท้ ่วั ถงึ และอาจจะมีมาตรการควบคมุ เฝา้ ระวงั เพ่ิมเตมิ เชน่ การใชผ้ งั เครอื ญาติ ใชค้ วามเป็นบา้ นเพ่ือนเรอื นเคียงกนั หรอื มีการตงั้ กฎหมบู่ า้ น เป็นตน้ การสง่ เสรมิ อาชีพ กีฬา นนั ทนาการ ถือวา่ เป็นกิจกรรมแกป้ ัญหา ของชมุ ชนท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ปัญหายาเสพตดิ โดยตรง ก็สามารถท่ีจะจดั เป็น กิจกรรมทางออ้ มได้ ถา้ เป็นเง่ือนไขใหเ้ ยาวชนหา่ งไกลยาเสพตดิ ไดจ้ รงิ เดินทาง 22 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพติดด้วยพลงั ชุมชน

5 เชือ่ มโยงเครอื ขา่ ยเพือ่ เพ่มิ ความเข้มแข็ง เพ่มิ เพอ่ื น เพิม่ เครือขา่ ย ขยายพลังชุมชน เป้าหมาย ของการสรา้ งเครอื ขา่ ยก็เพ่ือโยงใยกนั ระหวา่ งชมุ ชนให้ เกิดความเข้มแข็งมากย่ิงขึน้ เพ่ือท่ีจะปิดกั้นไม่ให้ยาเสพติดเข้าถึงตัว สมาชิกของชมุ ชนไดโ้ ดยงา่ ย ดงั นนั้ จงึ ตอ้ งมีการเช่ือมโยงกิจกรรมและ การดำ� เนินงานในรูปเครือข่ายภายในชุมชนและเครือข่ายระหว่างชุมชน ตลอดจนการแลกเปล่ยี นประสบการณ์ และสรา้ งกำ� ลงั ใจใหซ้ ง่ึ กนั และกนั เพ่ือขบั ไลข่ บวนการคา้ ยาเสพตดิ ใหอ้ อกหา่ งจากชมุ ชนใหไ้ กลท่ีสดุ ตวั อยา่ งวธิ ีการหรือกจิ กรรม เป็นไปในลกั ษณะท่ีใหแ้ กนนำ� ของ ชมุ ชนตา่ ง ๆ ไดม้ ีโอกาสมาพบปะแลกเปล่ยี นประสบการณก์ ารทำ� งานรว่ ม กนั รวมทงั้ จะไดเ้ ช่ือมรอ้ ยกิจกรรมท่ีต่างคนต่างทำ� อย่เู ป็นขบวนการเดียว “ถา้ มีประเดน็ ท่ีรว่ มกนั ได้ การมีพืน้ ท่ีหา่ งกนั ก็ไมใ่ ชอ่ ปุ สรรค กระบวนการท้งั 5 ขั้นตอน เป็นเพยี งแนวทางกวา้ ง ๆ ทีช่ ุมชนสามารถนำ� ไปปรบั ใช้ ”ใหเ้ หมาะสมกับชมุ ชนของตนได้ และไม่จำ� เป็นตอ้ งเรยี งลำ� ดับ ตามขั้นตอนนี้เสมอไป เดนิ ทาง 23 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพติดด้วยพลงั ชุมชน



“ยาเสพติดเปรยี บเหมอื นต้นไมส้ ารพัดพษิ ต้นใหญต่ ้นหนงึ่ ล�ำต้นมันใหญ่ รากมันก็ใหญ่ แผ่เป็นวงกว้าง และลกึ มาก เราไมส่ ามารถโคน่ ล้มลำ� ตน้ และขดุ รากถอนโคนมันได้ แตส่ ่ิงท่ีเราสามารถท�ำได้ คือ มันผลิใบมา เราเด็ดท้งิ ”มนั ผลิใบมาอีก เราก็เด็ดท้งิ อีก ท�ำไปเรือ่ ย ๆ สักวันหนึ่ง ตน้ มนั อาจจะตายได้ คำ� กลา่ วของ พอ่ ต๊บิ แสนอ้าย บา้ นมว่ งหลวง ตำ� บลเข่ือนผาก อำ� เภอพรา้ ว จงั หวดั เชียงใหม่



องค์ประกอบ ของการแก้ไขปญั หาใหย้ ั่งยนื

เพ่ือใหก้ ารแกไ้ ขปัญหายาเสพติดมีผลอย่างต่อเน่ืองและย่ังยืน กระบวนการแกไ้ ขปัญหาอยา่ งนอ้ ยจะตอ้ งประกอบดว้ ยปัจจยั ดงั ตอ่ ไปนี้ 1. จติ สำ� นึกตอ้ งมี ในเร่อื งการตระหนกั ถึงปัญหาการเช่ือม่นั วา่ ชมุ ชนสามารถรว่ มกนั แกป้ ัญหาได้ และแตล่ ะฝ่ายมีบทบาทตา่ งกนั ในการแกไ้ ขปัญหา 2. ผู้นำ� ตอ้ งเข้มแขง็ เพอื่ สร้างองคก์ รใหช้ ุมชนเข้มแขง็ ผูน้ ำ� ตอ้ งมีจิตสำ� นึกและไดร้ ับการยอมรับโดยมีความเขา้ ใจถึง ปัญหาและแนวทางแกไ้ ขท่ีถกู ตอ้ ง ตลอดจนทำ� งานรว่ มกบั ฝ่ายตา่ ง ๆ ได้ อยา่ งเหมาะสม 3. แนวทางการแก้ไขตอ้ งมกี ระบวนการทถี่ กู ตอ้ ง ทงั้ การคน้ หาปัญหาและวิเคราะหป์ ัญหาโดยเช่ือมโยงปัญหาท่ีเกิด ขนึ้ ในชมุ ชน แกไ้ ขโดยการนำ� ภมู ิปัญญาทอ้ งถ่ินและทนุ ทางสงั คมท่ีชมุ ชน มีอยมู่ าปรบั ใช้ 4. มแี นวทางการแก้ไขปัญหาทนี่ ำ� ไปสู่ความย่งั ยนื ซง่ึ ประกอบดว้ ยกิจกรรหลกั 3 สว่ น คือ การแกป้ ัญหาพืน้ ฐาน การสรา้ งระบบเฝา้ ระวงั และการสรุปบทเรยี นเพ่ือพฒั นาวิธีการสอดคลอ้ ง กบั สถานการณป์ ัญหาท่ีเปล่ยี นแปลงไป 5. มกี ารสร้างเครือข่าย เพ่ือเป็นพลงั การหนนุ เสรมิ ชว่ ยกนั ทงั้ ดา้ นขอ้ มลู และประสบการณ์ ตลอดจนการสรา้ งเสรมิ กำ� ลงั ใจซง่ึ กนั และกนั โดยท่ีมีเปา้ หมายสดุ ทา้ ย รว่ มกนั คือ ขบั ไลย่ าเสพติดใหไ้ กลออกไปท่ีสดุ นอกจากนีย้ งั ตอ้ งจดั การกบั องคป์ ระกอบภายนอกชมุ ชนดว้ ย เชน่ คนท่ีจะมาชว่ ยชมุ ชนในดา้ นตา่ ง ๆ ไมว่ า่ จะเป็นเทคนิค เครอ่ื งมือ ความรู้ งบประมาณ รวมถงึ ความชว่ ยเหลือตา่ ง ๆ ทงั้ หลายนนั้ จะตอ้ งพิจารณา เลือกใหเ้ หมาะสมกบั สภาพวถิ ีชีวิตของชมุ ชนตนเองดว้ ย เดนิ ทาง 28 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพติดดว้ ยพลังชมุ ชน

คำ� วา่ ประสบความสำ� เรจ็ แลว้ ไมไ่ ดห้ มายความวา่ ในชมุ ชนของเรา จะไมม่ ีคนคา้ หรอื คนตดิ ยาเสพตดิ อยเู่ ลย แตห่ มายถงึ การท่ีชมุ ชนสามารถ ควบคมุ สถานการณก์ ารแพรร่ ะบาดหรอื ความรุนแรงของปัญหายาเสพติด ในชมุ ชนตนเองได้ แล้วจะดอู ย่างไรวา่ การดำ� เนนิ โครงการ ประสบความสำ� เรจ็ แลว้ คือพิจารณาจาก... ประชาชนและแกนนำ� ตระหนกั ในปัญหา ยาเสพตดิ และรว่ มมือกนั แกไ้ ข มีแนวทางแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ในชมุ ชนอยา่ งถกู วธิ ี มีกลมุ่ อาสาสมคั รท่ีมีความรูค้ วามเขา้ ใจ พรอ้ มท่ีจะดำ� เนินการในแตล่ ะมาตรการ มีการแกไ้ ขปัญหาอ่ืน ๆ ท่ีเป็นแผนท่ีเกิดจากการคดิ คน้ การมีสว่ นรว่ ม และการตดั สนิ ใจของชมุ ชน มีกิจกรรมท่ีผสมผสานหลายมาตรการเขา้ ดว้ ยกนั ทงั้ การปอ้ งปราม การปอ้ งกนั การบำ� บดั รกั ษา/ฟื้นฟู และกิจกรรมดา้ นการพฒั นา ตลอดจนกิจกรรมเสรมิ อ่ืน ๆ เกิดกระบวนการประสานความรว่ มมือ ระหวา่ งองคก์ รชมุ ชน/ประชาชน ภาคประชาสงั คม ภาครฐั และเอกชน เดินทาง 29 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพติดด้วยพลังชุมชน

เดนิ ทาง 30 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ดว้ ยพลังชมุ ชน

พิจารณาผลท่ีเกิดขนึ้ ในระดบั ชมุ ชน ไมม่ ีผเู้ สพรายใหมเ่ พ่ิมขนึ้ ไมม่ ีผคู้ า้ ในชมุ ชน/หมบู่ า้ น ผตู้ ดิ ยาเสพติดไดร้ บั การบำ� บดั รกั ษาดแู ลอยา่ งถกู ตอ้ งเหมาะสม สภาพแวดลอ้ มท่ีเอือ้ ตอ่ ปัญหายาเสพตดิ ไดร้ บั การแกไ้ ขอยา่ งถกู ตอ้ ง เกิดการทำ� งานอยา่ งมีสว่ นรว่ มระหวา่ งหนว่ ยงาน และบคุ คลท่ีเก่ียวขอ้ ง มีระบบการเฝา้ ระวงั ไมใ่ หเ้ กิดการแพรร่ ะบาดขนึ้ อีกในชมุ ชน เครอื ขา่ ยขยายเพ่ิมขนึ้ องคก์ รมีความเขม้ แข็งและพง่ึ พาตนเองได้ อ้างองิ จาก บทเรยี นและประสบการณข์ องภาคประชาชน และสำ� นกั งาน ส.ส.ช. สำ� นกั งาน ป.ป.ส. รวบรวมและพฒั นาโดย ศนู ยว์ ิชาการสารเสพตดิ ภาคเหนือ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ เดนิ ทาง 31 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดด้วยพลงั ชมุ ชน



บทเรียนเขือ่ นผาก ดว้ ยหัวใจนวตั กรรมทป่ี ระดิษฐ์

ภาพอดตี : ปัญหาทีย่ ังไม่เหน็ เป็นปัญหา เข่ือนผากตำ� บลเลก็ เลก็ ซง่ึ มีประวตั ศิ าสตร์ ความเป็นมามาตงั้ แต่ ครงั้ สมยั การเดนิ ทพั ของพญาเมง็ ราย ประชาชนกวา่ 4,900 ชีวิตในตำ� บล มีความสขุ ตามวิถีของบรรพชน 10 หมบู่ า้ นท่ีอยใู่ นเขตการปกครองของ ตำ� บลเข่ือนผาก โดยสว่ นใหญ่มีสายสมั พนั ธท์ ่ีเช่ือมโยงกนั เป็นเครอื ญาติ จะมีก็บางหมบู่ า้ นท่ีเป็นพ่ีนอ้ งจากอำ� เภอสนั ทราย ยา้ ยถ่ินมาทำ� มาหากิน ยา้ ยมาจับจองพืน้ ท่ีทำ� กินในลักษณะพืน้ ท่ีจัดสรรนิคมเพ่ือพัฒนาเม่ือ ประมาณ 40 กวา่ ปีก่อน และอยอู่ าศยั มีลกู มีหลานจนถงึ ปัจจบุ นั วนั เวลา ท่ีเคล่อื นยา้ ยและแปรเปล่ยี น จากสงั คมในตำ� บลเลก็ เลก็ ชาวบา้ นท่ีเคย ประกอบอาชีพการเกษตรแบบพออย่พู อกินเปล่ียนเป็นการทำ� การเกษตร ในเชิงธรุ กิจมีนายทนุ พอ่ คา้ และหนว่ ยงานภาครฐั ตา่ ง ๆเขา้ มาปฏิสมั พนั ธ์ ส่งผลเช่ือมโยงเป็นเสน้ ใยท่ีรุงรงั ต่อวิถีชีวิตของพ่ีนอ้ งในตำ� บลเข่ือนผาก ซง่ึ ในความเป็นจรงิ ท่ีเข่ือนผากแปรเปล่ยี นไป ก็คงคลา้ ยกบั อีกหลายตำ� บล ในประเทศไทยท่ีถกู กลมุ่ ทนุ รุมเรา้ จอ้ งท่ีจะตกั ตวงผลประโยชน์ สำ� หรบั การประกอบอาชีพท่ีเคยเพียงพอ และอยอู่ ยา่ งพอเพียง เปล่ยี นเป็นการ ลงทนุ ลงแรงเกิดคา่ ใชจ้ า่ ยท่ีสงู ในระบบการผลติ สายสมั พนั ธด์ งั้ เดมิ เม่ือครงั้ อดีต กลบั ถกู รูปแบบการดำ� รงชีวติ แบบใหมบ่ งั คบั ใหแ้ ปรเปล่ยี น เดนิ ทาง 34 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพติดดว้ ยพลงั ชมุ ชน

ปัญหาท่ีคนเข่ือนผากมองไมเ่ หน็ ปัญหาท่ีถกู กลบไวด้ ว้ ยวถิ ีชีวิต แบบใหม่ ลกู หลานท่ีเคยว่ิงเลน่ ในลานกลางหมบู่ า้ น ลกู หลานท่ีเคยชว่ ย แม่น่ึงขา้ วในตอนเชา้ แปรเปล่ียนไปเป็นเด็กหญิงท่ีตอ้ งรีบเรง่ เพ่ือว่ิงใหท้ นั เขา้ แถวหนา้ เสาธง เดก็ ชายท่ีเคยเดนิ ตามคนั นาเพ่ือไปตามพอ่ มากินขา้ ว เยน็ กลบั เป็นวยั รุน่ ท่ีคอยแตห่ าเรอ่ื งออกจากบา้ น อยากไปเลน่ เกมสก์ บั เพ่ือน อยากไปน่งั แซวสาวหนา้ ตลาด หรอื แมก้ ระทงั้ พอ่ แมเ่ องก็เปล่ยี นไป ตอ้ งทำ� งานหนกั ขนึ้ ออกบา้ นเชา้ กลบั เขา้ บา้ นตอนค่ำ� ทมุ่ แรงกายแรงใจ ท่ีมีอยเู่ พ่ือทำ� งานหาเงิน ลกู กบั พอ่ แม่ แทบไมม่ ีโอกาสท่ีจะเจอกนั สิ่งทที่ �ำอยทู่ ุกวันนี้ก็ทำ� เพ่อื ลูก เป็ นเหตุผลและคำ� ตอบของหลายครอบครัวในปัจจุบนั ในความเป็นจริงเข่ือนผากมิใช่เป็นตำ� บลเดียวท่ีเกิดปัญหาและ ปรากฏการณก์ ารเปล่ยี นแปลงทางสงั คม ทกุ ชมุ ชน ทกุ ตำ� บลกำ� ลงั เผชิญ กับการเปล่ียนแปลงครงั้ ใหญ่และท่ีสำ� คัญการเปล่ียนแปลงนีส้ ่งผลให้ หลายชุมชนตอ้ งพบกับทุกขภ์ าวะท่ีสลับซับซอ้ นรอวันท่ีจะรุกเรา้ ความ สมั พนั ธข์ องผคู้ นในชมุ ชน ในตำ� บล อยา่ งท่ียากจะหลบเล่ยี งได้ ชอ่ งวา่ ง ของปรากฏการณก์ ารเปล่ียนแปลงจากอดีตส่ปู ัจจุบนั เป็นเสมือนกับปม ปัญหาท่ีกำ� ลงั รุมเรา้ ความงดงามของตำ� บลเข่ือนผาก กำ� นันสุทศั น์ เชือ้ นาม ไดส้ ะทอ้ นภาพอดีต: “มีอยุ้ คนหนง่ึ ไดม้ า ปรกึ ษากบั พอ่ หลวงวา่ หลานชายของแกนา่ จะเป็นคนขโมยเงินแกไปเพราะ เงินหายหลายครงั้ เรม่ิ จากหลกั รอ้ ยไปถงึ หลกั พนั พอ่ หลวงนำ� ทกุ ขข์ อง ผูอ้ าวุโสคนดงั กล่าวมาปรึกษากำ� นันจนพบขอ้ เท็จจริงว่าหลานอุย้ คนนี้ ขโมยเงินไปเพ่ือซือ้ ยาบา้ และกำ� นนั ไดพ้ บความจรงิ อีกวา่ เยาวชนในตำ� บล เข่ือนผากท่ีเสพยาบา้ หรอื ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ยาเสพตดิ มากถงึ 47 คน” เดนิ ทาง 35 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพติดดว้ ยพลงั ชมุ ชน

จากท่ีไมเ่ คยคดิ วา่ ตำ� บลเข่ือนผากจะมีเดก็ ตดิ ยา จากท่ีไมเ่ คยคดิ วา่ ยาเสพตดิ จะเป็นปัญหาใหญ่ของชมุ ชนในตำ� บลเข่ือนผาก ปญั หาที่ไมเ่ คยคดิ ว่าเป็นปญั หา เริ่มสร้างปัญหาใหก้ บั ครอบครวั “ ชาวบ้าน ผู้น�ำ และชมุ ชน อย่างหลกี เล่ยี งไม่ได้ ”วธิ คี ดิ : การจดั การต่อปญั หา เม่ือกำ� นันและทีมงานชมรมกำ� นันผู้ใหญ่บา้ นตำ� บลเข่ือนผาก จำ� นวน 37 คน ไดต้ งั้ สตแิ ละมีความมงุ่ ม่นั ท่ีจะลงมือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ส่งิ แรกท่ีทีมงานลงมือทำ� คือ“การค้นหาความจริง”ความจรงิ ท่ีตอ้ งมาจาก คนท่ีอยกู่ บั วงจรปัญหายาเสพตดิ นนั้ ก็คือ เยาวชนท่ีใชย้ าเสพตดิ ทีมงานได้ พบความจริงชุดแรก คือ ในตำ� บลเข่ือนผากมีคนท่ีเสพยาบา้ กนั อยแู่ ลว้ เพราะอาชีพสว่ นใหญ่ของ ชาวบา้ นคือการทำ� การเกษตรตอ้ งอาศยั แรงงาน หลายคนจำ� ตอ้ งพง่ึ สารเสพตดิ ตามโอกาส หากแต่ ความจริงชุด ตอ่ มา คือ เป็นความจรงิ ท่ีเป็นปัญหาเพราะส่งิ ท่ีเกิดขนึ้ ในการใชย้ าบา้ ของ เยาวชนเป็นเสมือนส่งิ ผิดธรรมชาติ ผิดวิถีชีวิต สาเหตกุ ารใชย้ าบา้ ของเดก็ ลูกหลานเข่ือนผากไม่ไดใ้ ชเ้ พ่ือทำ� งานทำ� มาหากินแต่เป็นการใชย้ าเพ่ือ ความสนกุ เพ่ือสรา้ งสขุ สมมตุ ใิ หก้ บั ตวั เขาเอง กระบวนการคน้ หาความจรงิ ท่ีลกึ ขนึ้ ของทีมกำ� นนั ผใู้ หญ่บา้ นจงึ เกิดขนึ้ น่นั ก็คือการจบั เขา่ คยุ กบั เดก็ เยาวชน ใชค้ วามเป็นพอ่ เป็นอา เป็นลงุ เป็นผปู้ กครองเขา้ กลอ่ มพดู คยุ กบั เดก็ เยาวชนท่ีหลงผิด มิไดใ้ ชอ้ ำ� นาจ ขม่ ขู่ ความจรงิ ท่ีไดจ้ ากเดก็ เป็นชดุ ความจรงิ ท่ีเช่ือถือได้ และเพียงพอตอ่ การนำ� ไปวเิ คราะหเ์ พ่ือหาทางแกไ้ ข วธิ ีคดิ ท่ีใชค้ ดิ กิจกรรมแรกของการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดเป็นวิธี เดนิ ทาง 36 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ดว้ ยพลังชุมชน

คดิ ท่ียดึ หลกั วา่ เดก็ ที่ หลงผดิ ไปเสพยาบา้ ก็คอื “ลกู หลาน” “มิใช่เปน็ คนอื่น” ไม่คิดตตี ราว่าเป็นเดก็ ตดิ ยา กิจกรรมดี ๆ จงึ เกิดขนึ้ “ค่ายเยาวชนตน้ กล้าตำ� บลเขอื่ นผาก” ความโชคดีของประชาชนในพืน้ ท่ีตำ� บลเข่ือนผาก นอกจากมีผนู้ ำ� ทางการ ปกครองท่ีมงุ่ ม่นั จรงิ จงั แลว้ ยงั มีหมออนามยั (ผอู้ ำ� นวยการโรงพยาบาล สง่ เสรมิ สขุ ภาพบา้ นแพะพฒั นาตำ� บลเข่ือนผากอำ� เภอพรา้ ว)ท่ีเหน็ ปัญหา และพรอ้ มใจท่ีจะรว่ มงาน ชว่ ยเหลอื เพ่ือเสรมิ สรา้ งสขุ ขจดั ภยั ท่ีเป็นทกุ ข์ ใหก้ บั ประชาชนอีกดว้ ย หมอสงั วาลย์ กลา่ ววา่ “หน้าทผ่ี มกค็ อื จะทำ� อยา่ งไรใหช้ าวบา้ นมสี ุขภาพกายและใจทดี่ ี ไม่ป่ วยเป็ นโรค ทำ� ใหม้ ี ความสุขทงั้ กาย สุขทงั้ ใจ ผมจะไม่อยู่แตบ่ นทท่ี ำ� งานชาวบา้ นเพราะ เขารักเคารพเราเราตอ้ งลงไปในหมู่บา้ นไม่ใช่ตงั้ รับเพยี งอยา่ งเดยี ว แตเ่ ป็ นการลงไปเพอื่ เสริมสร้างสุขอนามัยทด่ี ขี องชาวบา้ น” ย่ิงผนู้ ำ� และคณุ หมอลงไปหาชาวบา้ น ย่ิงไดพ้ ดู คยุ กบั ชาวบา้ น พอ่ แมผ่ ปู้ กครอง ของเยาวชนก็ย่ิงเขา้ ใจปัญหา ไปรบั รูถ้ งึ ความทกุ ขแ์ ละ ยงิ่ พบว่าปัญหาท่ี หนักอกของคนเป็ นพอ่ เป็ นแม่ คอื ลูกหลานเสพยา เบือ้ งหลังจากทุกขท์ ่ีเกิดในตำ� บลนำ� มาซ่ึงกิจกรรมสรา้ งสรรคท์ ่ี ลงมือทำ� กนั เอง มีหมอสงั วาลย์ มีกำ� นนั และทีมงานเป็นสว่ นสำ� คญั ในการ ขบั เคล่อื น ตอนกลางคืน มีเวทีเลก็ ๆ ในหมบู่ า้ นเพ่ือเขา้ หาผปู้ กครองและ เยาวชนท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ยาเสพตดิ รายครอบครวั เพ่ือสรา้ งความเขา้ ใจทงั้ ทงั้ เยาวชนและคนในครอบครวั พยายามเขา้ หาเยาวชนท่ียงุ่ เก่ียวกบั ยา เป็นรายบคุ คล เพ่ือใหก้ ำ� ลงั ใจ และใหค้ วามเช่ือม่นั ในความตงั้ ใจจรงิ ของ ของผนู้ ำ� เพ่ือแลกกบั การเปิดเผยตวั ของกลมุ่ เยาวชนท่ีเคยหลงผิด เดนิ ทาง 37 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ดว้ ยพลงั ชมุ ชน

ตคา่ ยน้ เยกาวลชนา้ ต�ำบลเขอื่ นผาก กิจกรรมธรรมดา ท่ี.......ไมธ่ รรมดา เดนิ ทาง 38 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ดว้ ยพลงั ชุมชน

ดว้ ยวธิ ีคดิ ท่ีชดั เจนของคณะทำ� งานปอ้ งกนั ปัญหายาเสพตดิ ตำ� บล เข่ือนผาก ท่ีไมต่ อ้ งการตีตรา ไมต่ อ้ งการตอกยำ้� พฤตกิ รรมในทางลบของ ลกู หลาน จงึ ไดร้ ว่ มประชมุ เพ่ือหากิจกรรมท่ีสรา้ งสรรคแ์ ละสามารถปรบั พฤตกิ รรมของเยาวชนได้ จงึ เกิดเป็นคา่ ยเยาวชนตน้ กลา้ ตำ� บลเข่ือนผาก เม่ือเดือน มีนาคม 2553 เน้นการอย่คู า่ ยแบบเขา้ ใจกนั และกนั สรา้ งกระบวนการพฒั นาความเข้าใจ “ เนน้ สร้างมุมมองในด้านบวกใหเ้ ยาวชน ”ผใู้ หญ่บา้ นเป็นผนู้ ำ� ออกกำ� ลงั กายตอนเชา้ กลมุ่ แมบ่ า้ น ปา้ ๆ ของ เดก็ เยาวชนมาชว่ ยกนั ทำ� อาหาร มีวทิ ยากรจากโรงพยาบาลพรา้ วมาชว่ ย ชีใ้ หเ้ หน็ ถงึ โทษและภยั รา้ ยจากยาเสพตดิ กำ� นนั ผใู้ หญ่บา้ นก็มานอนเฝา้ เป็นกำ� ลงั ใจใหเ้ ยาวชน และเกิดสญั ญาใจจากผนู้ ำ� “พอ่ กำ� นันและคณะ ทำ� งานทกุ คนจะไม่นำ� รายชื่อของลูก ๆ หลาน ๆ ไปส่งใหท้ างการ ไม่ส่งใหต้ ำ� รวจ ไม่ใหท้ างอำ� เภอ ขอเพยี งลูก ๆ ตงั้ ใจอยคู่ ่ายและมี ความมุ่งม่ันในการเลิกใช้ยา” ทำ� กิจกรรมรว่ มกนั กินขา้ วหมอ้ เดียวกนั นอนดว้ ยกนั กิจกรรมการเขา้ คา่ ยเป็นมากกวา่ กิจกรรมธรรมดา มีพิธีกรรม ท่ีสรา้ งความรกั ความเขา้ ใจระหว่างเยาวชนโดยมีการเรียกขวญั ส่อู อ้ มอก พอ่ แม่ พรอ้ มทงั้ ก่อใหเ้ กิดการฟื้นความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งเดก็ เยาวชนท่ีเคย กระทำ� ผิดกบั ผนู้ ำ� ตำ� บลและผใู้ หญ่ในหมบู่ า้ น อดีตจากท่ีไมเ่ คยเขา้ ใจกนั หนั หลงั ใหก้ นั แปรเปล่ยี นมาเป็นความไวเ้ นือ้ เช่ือใจและเกิดการยอมรบั กนั และกนั วนั สดุ ทา้ ยของการจดั คา่ ยมีแตร่ อยยิม้ เสยี งหวั เราะ ผสมกบั คราบ นำ้� ตาท่ีไหลออกมาจากความยินดี ก่อนจากกนั กลมุ่ เยาวชนยงั ไดล้ งนาม พนั ธสญั ญาวา่ จะไมก่ ลบั ไปเก่ียวขอ้ งกบั ยาเสพตดิ อีก... เดินทาง 39 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพตดิ ด้วยพลงั ชมุ ชน

หากแตว่ นั เวลาผ่านไปไม่พน้ เดือนกำ� นนั และคณะทำ� งานไดท้ ราบ ขา่ ววา่ เยาวชนหลายคนกลบั ไปมีความเส่ยี งในการเสพยาบา้ อีก การทำ� คา่ ยเยาวชนตน้ กลา้ คา่ ยท่ีเกิดจากความตงั้ ใจของคณะทำ� งาน จงึ ยงั ไม่ สามารถจดั การกบั ปัญหาจากลกู หลานใชย้ าเสพตดิ คณะทำ� งาน ทีมงาน ไดบ้ ทเรยี นท่ีสำ� คญั คือ แคเ่ อาเดก็ มาเขา้ คา่ ยเพียง 3 วนั 2 คืน เพ่ือใหเ้ ลกิ ยาแคน่ นั้ ยงั ไมพ่ อ ส่งิ สำ� คญั ท่ีสดุ ในสถานการณน์ ี้ คือ ผูน้ ำ� คณะทำ� งานต�ำบลเขื่อนผาก ไมย่ อมจ�ำนนต่อปัญหาที่เกดิ ขึน้ “ ลกุ ขนึ้ มาวางแผนตอ่ กำ� หนดแนวทางใหม่ ปรบั กลยทุ ธใ์ นการ ”แกไ้ ขปัญหาอยา่ งไมล่ ดละ เรม่ิ จากใชก้ ลยทุ ธป์ อ้ งปรามและกดดนั คือ การ สมุ่ ตรวจปัสสาวะเยาวชนท่ีออกจากคา่ ย ย่ิงตรวจก็ย่ิงพบ ย่ิงคน้ ก็ย่ิงเจอ จากการปฏิบตั จิ งึ เกิดเป็นบทเรยี นจากการทำ� งาน บทเรยี นท่ีได้ คือ การ แกไ้ ขปัญหาลกู หลานในตำ� บล มีแตผ่ นู้ ำ� และคณะทำ� งานท่ีรบั รู้ หากแต่ ชาวบา้ น คนท่ีเป็นตา ยาย ลงุ ปา้ พอ่ แม่ และญาติ ๆ ของเดก็ ยงั ไมร่ ู้อีกทงั้ หลายคนยงั ไมเ่ หน็ ปัญหา จงึ นำ� มาสกู้ ารจดั เวทีประชาคมระดบั หมบู่ า้ น เรม่ิ มีการพฒั นาระบบขอ้ มลู จากผลการสมุ่ ตรวจปัสสาวะ เรม่ิ มีการบนั ทกึ และจดั เก็บขอ้ มลู ท่ีเป็นระบบ เดินทาง 40 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ดว้ ยพลงั ชมุ ชน

เวทปี ระชาคม กระบวนการสรา้ งแนวรว่ ม สูก่ ารตรวจซ้ำ� และคดั กรอง จากบทเรียนท่ีไดร้ บั ทำ� ใหผ้ นู้ ำ� และคณะทำ� งานป้องกนั และแกไ้ ข ปัญหายาเสพติดตำ� บลเข่ือนผากเรยี นรูแ้ ละพฒั นาแนวทางขบั เคล่ือนงาน ไปในตวั จะทำ� อยา่ งไรใหช้ าวบา้ นเหน็ วา่ ยาเสพตดิ เป็นปัญหา จะตอ้ งทำ� อยา่ งไรใหช้ าวบา้ นรบั รูว้ า่ ผนู้ ำ� คณะทำ� งานฯ เอาจรงิ กบั การแกไ้ ขปัญหา และตอ้ งการใหช้ าวบา้ นเขา้ มามีสว่ นรว่ ม จงึ นำ� มาซง่ึ การสรา้ งแนวรว่ มกนั ผา่ นเวทีประชาคมในระดบั หมบู่ า้ น เกิดเป็นเวทีประชาคมนำ� รอ่ งจำ� นวน 3 หมบู่ า้ น โดยเปา้ หมายหลกั ของการทำ� เวทีประชาคม คือ ตอ้ งการสรา้ ง ความเขา้ ใจและเพ่ือเป็นการเปิดพืน้ ท่ีใหช้ าวบา้ นในหม่บู า้ นไดร้ ว่ มแสดง ความคิดเห็นได้สะท้อนมุมมองและแนวทางในการป้องกันและแก้ไข ปัญหายาเสพตดิ ในพืน้ ท่ีตำ� บล อีกทงั้ การมีสว่ นรว่ มของชาวบา้ นจะก่อให้ เกิดความชอบธรรมจากประชาคม เม่ือผนู้ ำ� คณะทำ� งานฯ ไดล้ งมือแกไ้ ข ปัญหายาเสพตดิ จะไดด้ ำ� เนินการอยา่ งเตม็ ท่ี สบายใจและไมต่ อ้ งกงั วลวา่ ชาวบา้ นจะไมเ่ หน็ ดว้ ย และอาจจะเกิดความขดั แยง้ ภายในตำ� บลภายหลงั เดินทาง 41 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพตดิ ด้วยพลังชมุ ชน

ปสรญั ะชญาคมา จากหมู่บา้ นน�ำร่อง 1. บา้ นหว้ ยบงเหนือ สญั ญาประชาคมใหม้ ีการดำ� เนินการตรวจปัสสาวะผชู้ ายท่ีอาศยั อยใู่ นหมบู่ า้ นเกิน 6 เดือน นบั ถงึ วนั ตรวจคดั กรอง อายุ 15-60 ปี 2. บา้ นทรายทอง สญั ญาประชาคมใหม้ ีการดำ� เนินการตรวจปัสสาวะผชู้ ายท่ีอาศยั อยใู่ นหมบู่ า้ นเกิน 6 เดือน นบั ถงึ วนั ตรวจคดั กรอง อายุ 12-50 ปี 3. บา้ นมว่ งหลวง สญั ญาประชาคมใหม้ ีการดำ� เนินการตรวจปัสสาวะผชู้ ายท่ีอาศยั อยใู่ นหมบู่ า้ นเกิน 6 เดือน นบั ถงึ วนั ตรวจคดั กรอง อายุ 20-55 ปี และขยายไปหมบู่ า้ นอ่ืน ๆ เดินทาง 42 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปญั หายาเสพตดิ ด้วยพลงั ชุมชน

กลยทุ ธท์ ่ีผนู้ ำ� และคณะทำ� งานฯ นำ� มาใชโ้ ดยเนน้ ใหเ้ กิดจากการมี สว่ นรว่ มของชาวบา้ นใหเ้ ป็นผกู้ ำ� หนดเง่ือนไขและแนวทางคดั กรองสมาชิก ในหม่บู า้ นท่ีอาจมีการใชส้ ารเสพติดเป็นกระบวนการคดั กรองท่ีละเอียด และเห็นผลหากชาวบา้ นส่วนใหญ่ไดร้ บั รูเ้ ร่ืองราวท่ีมาท่ีไปว่าทำ� ไมคนใน หมบู่ า้ นตอ้ งรว่ มกนั ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ทำ� ไมตอ้ งคดั กรอง นำ� คนเสพท่ีเปรยี บเป็นคนป่วยใหเ้ ขา้ สกู่ ระบวนการฟื้นฟู วิธีการท่ีตำ� บล เข่ือนผากดำ� เนินการอาจจะแยง้ กบั วิธีการท่ีทางราชการกำ� หนดมาในรูป แบบการประชาคมโดยใหช้ าวบา้ นเขียนช่ือ ผเู้ สพ ผคู้ า้ หรอื บคุ คลท่ีอาจจะ เก่ียวขอ้ งกบั ปัญหายาเสพตดิ เขียนช่ือแลว้ ก็นำ� กระดาษมาหยอ่ นในหีบ หลงั จากนนั้ ทางอำ� เภอก็จะนำ� รายช่ือไปดำ� เนินการตอ่ ปฏิบตั กิ ารตอนตี5สมุ่ ตรวจปัสสาวะ:ภาพท่ีเราเหน็ จากการปฏิบตั ิ การสมุ่ ตรวจ มีบางมมุ ท่ีนา่ ประทบั ใจและเป็นภาพสะทอ้ นการมีสว่ นรว่ ม ของคนในหมู่บา้ นท่ีมีความมุ่งม่ันตอ้ งการใหล้ ูกหลานพน้ อันตรายจาก ยาเสพตดิ “พอ่ ขรี่ ถมอเตอรไ์ ซคม์ าส่งลูกตรวจฉี่” ชาวบา้ นมามงุ ดผู ล การตรวจเดก็ และเยาวชนรวมทงั้ ผใู้ หญ่ท่ีถกู สมุ่ ตรวจก็ใหค้ วามรว่ มมือเป็น อยา่ งดี แมว้ า่ จะมีสหี นา้ ท่ีแสดงถงึ ความอดึ อดั บา้ งก็ตาม... เดินทาง 43 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปัญหายาเสพติดด้วยพลังชุมชน

ทหาากงตเรลวอื จพกบโดสยารกเสระพบตวนิดการประชาคม ทางท่ี 1 : ผทู้ ่ียินยอมเขา้ รบั การตรวจคดั กรองตามสญั ญาประชาคมกำ� หนด หากพบสารเสพตดิ จะเขา้ สรู่ ะบบสมคั รใจบำ� บดั โดยชมุ ชน ทางผนู้ ำ� และ คณะทำ� งานฯ ตอ้ งรบั รองวา่ เป็นผปู้ ่วยบำ� บดั ยาเสพตดิ ของโรงพยาบาล ส่งเสริมสขุ ภาพตำ� บลบา้ นแพะพฒั นาและจะไม่มีความผิดทางกฎหมาย หลงั การบำ� บดั ฟื้นฟจู ะมีผนู้ ำ� คณะทำ� งานฯ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ตำ� บลบา้ นแพะพฒั นา และยตุ ธิ รรมชมุ ชนลงตดิ ตามและประเมินผลทาง พฤตกิ รรมตอ่ ไป ทางท่ี 2 : ผู้ท่ีไม่ยินยอมเข้ารับการตรวจคัดกรองตามสัญญาประชาคม กำ� หนด ทางคณะทำ� งานฯ จะประสานใหเ้ จา้ หนา้ ท่ีตำ� รวจเพ่ือมารบั ตวั หากผลการตรวจปัสสาวะหาสารเสพตดิ พบวา่ มีสารเสพตดิ ก็จะสง่ มอบ ตวั ใหก้ บั เจา้ หนา้ ท่ีตำ� รวจเพ่ือดำ� เนินการตามกฎหมาย จากการตรวจคดั กรองใน 3 หมบู่ า้ นครงั้ นนั้ พบวา่ มีผทู้ ่ียงั ใชส้ าร เสพตดิ จำ� นวน 28 คน จากสถานการณ์วงจรปัญหายาเสพติดท่ีเกิดขึน้ ในพืน้ ท่ีตำ� บล เข่ือนผากพบทงั้ รายเก่าและรายใหม่ “ยงิ่ ลงมอื ทำ� ยงิ่ เหน็ ปัญหา ยง่ิ เหน็ ว่าเป็ นปัญหากต็ อ้ งคดิ ค้นหาทางเพอ่ื ทจ่ี ะแก้ไข” ดว้ ยความมงุ่ ม่นั ของ ผนู้ ำ� และคณะทำ� งานตำ� บลเข่ือนผาก โดยไดร้ บั การสนบั สนนุ ทางความคดิ และกำ� ลงั ใจจาก คณุ หมอสงั วาลย์ จนั ทรต์ บิ๊ ผอู้ ำ� นวยการโรงพยาบาล สง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บลบา้ นแพะพฒั นา จงึ นำ� มาซง่ึ การพฒั นากระบวนการ บำ� บดั ในชมุ ชน เดินทาง 44 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดดว้ ยพลังชมุ ชน

กระบวนการการบำ� บดั ในชมุ ชนเร่มิ จากการบำ� บดั และปรบั ความ เขา้ ใจภายในชมุ ชน โดยมงุ่ เนน้ ใหป้ ระชาชนในพืน้ ท่ีตำ� บลเข่ือนผากเขา้ มา มีสว่ นรว่ มในการบำ� บดั รกั ษาผทู้ ่ีใชส้ ารเสพตดิ บทเรยี นจากการทำ� งานของ คณะทำ� งานเข่ือนผาก พบวา่ เดก็ เยาวชนท่ีใชย้ าบา้ หากไมม่ ียาใหเ้ สพ พวกเขาก็สามารถอยไู่ ด้พฤตกิ รรมความเส่ยี งท่ีอาจจะเขา้ ไปเสพยาเสพตดิ คือการรวมกลมุ่ รวมตวั กนั ซง่ึ หากผปู้ กครองคนในหมบู่ า้ นและผนู้ ำ� คอย ดแู ลและตดิ ตาม ปอ้ งปรามพฤตกิ รรมในทางไมด่ ีก็นา่ จะเป็นการลดความ ตอ้ งการในการเสพยาไดร้ ะดบั หนง่ึ กระบวนการบำ� บดั ในชมุ ชน จงึ มิได้ มงุ่ หวงั ไปท่ีการรกั ษาเฉพาะกลมุ่ เยาวชนผเู้ คยใชย้ า แตเ่ ป็นกระบวนการ เสรมิ ซอ่ มและสรา้ งการมีสว่ นรว่ มของคนในหม่บู า้ นเพ่ือการดแู ลลกู หลาน ไมใ่ หก้ ลบั ไปใชย้ าซำ้� อีก ขัน้ ตอนในการพฒั นากระบวนการบำ� บดั ในชุมชน 1. จดั เวทีเพ่ือปรบั และสรา้ งความเขา้ ใจในระดบั หมบู่ า้ น 2.จดั กระบวนการใหผ้ ปู้ กครองท่ีมีลกู หลานใชส้ ารเสพตดิ ไดเ้ ปิดใจ ระบายความรูส้ กึ 3. จดั กระบวนการใหเ้ ยาวชนผทู้ ่ีเคยหลงผิดมาบอกเลา่ ความในใจ แก่ผปู้ กครองและผนู้ ำ� 4. จดั กระบวนการเสรมิ สรา้ งกำ� ลงั ใจใหก้ บั เยาวชนท่ีเคยหลงผิด 5. จดั ทีมงานคณะกรรมการทงั้ ในระดบั หมบู่ า้ น และระดบั ตำ� บล ในการตดิ ตาม ปอ้ งปรามพฤตกิ รรมกลมุ่ เยาวชนท่ีมีความเส่ยี งเพ่ือดงึ เขา้ สู่ กระบวนบำ� บดั ในชมุ ชนอยา่ งตอ่ เน่ือง ทงั้ 5 ขนั้ ตอนเป็นกระบวนการท่ีคณะทำ� งานปอ้ งกนั และแกไ้ ข ปัญหายาเสพติดในพืน้ ท่ีตำ� บลเข่ือนผากคิดคน้ นำ� บทเรยี นจากการทำ� งาน ในชว่ งก่อนมาปรบั ใช้ หวั ใจสำ� คญั คือ ไมใ่ ชก่ ารบำ� บดั เฉพาะคนท่ีตดิ ยา แตต่ อ้ งเนน้ การรกั ษาดว้ ยความรว่ มมือของผปู้ กครองและคนในชมุ ชนดว้ ย เดินทาง 45 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ด้วยพลงั ชมุ ชน

ผนู้ ำ� กลไกสำ� คญั ในการท�ำงานแก้ไขปญั หายาเสพติด ตำ� บลเข่ือนผากมีโครงสรา้ งการปกครองและการบริหารส่วน ตำ� บลเหมือนกบั หลายตำ� บลในประเทศไทย มีกำ� นนั ผใู้ หญ่บา้ น มีนายก และสมาชิกองคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บล มีโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บล ตำ� บลเข่ือนผากมีจำ� นวนหมบู่ า้ นในเขตตำ� บลเพียง 10 หมบู่ า้ นเทา่ นนั้ ถือไดว้ า่ เป็นตำ� บลขนาดเลก็ หากแตก่ ลไกสำ� คญั ในการดำ� เนินงานเพ่ือการ ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ในตำ� บล เรม่ิ มาจากตวั ผนู้ ำ� โดยเฉพาะ ตวั กำ� นนั เป็นท่ีน่าคน้ หาในเชิงลกึ ว่าเหตใุ ดกำ� นนั ตำ� บลเข่ือนผากจงึ ลกุ ขนึ้ “มาจดั การกบั ปัญหายาเสพติด ทงั้ ท่ีปัญหาเหลา่ นีแ้ ทบจะไมค่ อ่ ยมีใคร อยากเขา้ ไปเก่ียวขอ้ ง ท่ีทำ� อยู่นี้ ถอื ไดว้ ่าเป็น การบ�ำบัดทกุ ข์ บำ� รุงสุขให้กับพน่ี อ้ งประชาชน ชาวบ้านเขามที ุกข์ เพราะลกู หลานไปตดิ ยา หาเงนิ มาไดล้ ูกหลานก็ขโมยไปซอื้ ยาบ้ามาเสพ เราเปน็ ผู้น�ำ ชาวบา้ นเลือกเรามาปกครอง ดง้ั นั้นผูน้ ำ� จะอยูเ่ ฉยไม่ได้ ต้องเขา้ มาแก้ไขปัญหาให้กบั ชาวบ้าน คำ� พดู จากหวั ใจของ กำ� นนั สทุ ดั เชือ้ นาม ”กำ� นนั ตำ� บลเข่ือนผาก อำ� เภอพรา้ ว จงั หวดั เชียงใหม่ เดนิ ทาง 46 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดด้วยพลังชมุ ชน

สงิ่ ทเ่ี หน็ จากกลไกผู้นำ� ตำ� บลเขอื่ นผาก 1. ผนู้ ำ� มีความชดั เจนในวธิ ีคดิ มองเยาวชนท่ีตดิ สารเสพตดิ เป็น ลกู หลาน มิใชเ่ ป็นคนอ่ืน 2. มีการทำ� งานเป็นทีม เสียงไมแ่ ตก ไปไหนไปกนั ในสว่ นนีเ้ อง ตอ้ งช่ืนชมกำ� นนั สทุ ดั เชือ้ นาม ท่ีสามารถสรา้ งความเช่ือม่นั และสรา้ งการ ยอมรบั ใหก้ บั ผใู้ หญ่บา้ นในตำ� บลเข่ือนผาก ไดเ้ ป็นอยา่ งดี 3. ผใู้ หญ่บา้ นทงั้ 10 หมบู่ า้ นในตำ� บลเข่ือนผาก ทกุ คนมีจิตอาสา ไม่ใช่เฉพาะการทำ� งานในหนา้ ท่ีการปกครองหม่บู า้ นหากแต่มีใจอาสาใน การทำ� งานหนา้ หมหู่ รอื งานสว่ นรวมอีกดว้ ย สะทอ้ นใหเ้ หน็ ถงึ การทำ� งาน เป็นทีม 4. ผนู้ ำ� ท่ีดีตอ้ งเป็นตวั อยา่ งท่ีดี นา่ แปลกใจท่ีกำ� นนั และผใู้ หญ่บา้ น ในตำ� บลเข่ือนผากหลายคน ไมด่ ่ืมแอลกอฮอลจ์ งึ ทำ� ใหช้ าวบา้ นเช่ือใจ และ ไวว้ างใจในตวั ผนู้ ำ� พฤตกิ รรมเลก็ ๆ สะทอ้ นวิธีคดิ และแนวทางการทำ� งาน ของผนู้ ำ� ไดเ้ ป็นอยา่ งดี 5. มีขอ้ มลู และมีการวางแผน การปฏิบตั งิ านของผนู้ ำ� พืน้ ท่ีตำ� บล เข่ือนผาก มิใชเ่ ป็นการขบั เคล่อื นงานดว้ ยใจและดว้ ยบทบาทหนา้ ท่ีเทา่ นนั้ หากแตผ่ นู้ ำ� ทกุ คนตอ้ งมีขอ้ มลู และรบั รูง้ านไปพรอ้ ม ๆ กนั ตอ้ งมีการแบง่ บทบาทหนา้ ท่ีในการแกไ้ ขปัญหา ท่ีสำ� คญั มีการวางแนวทางการทำ� งานท่ี เป็นระบบ ยืดหยนุ่ คำ� นงึ ถงึ ความเหมาะสมกบั สถานการณแ์ ละบรบิ ท พืน้ ท่ี อีกกลไกท่ีสำ� คัญในการขับเคล่ือนงานการป้องกันและแก้ไข ปัญหายาเสพตดิ ในพืน้ ท่ีตำ� บลเข่ือนผาก คือ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพ องคก์ รภาครฐั ท่ีอยใู่ นพืน้ ท่ีตำ� บล เพราะหากน่งั อยแู่ ตใ่ นหอ้ งทำ� งานก็จะ รบั รูไ้ ดเ้ ฉพาะแคเ่ นือ้ งานของตน ไมไ่ ดร้ บั รูค้ วามทกุ ข์ ความสขุ ของชาวบา้ น เดนิ ทาง 47 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดด้วยพลงั ชมุ ชน

ตำ� บลเข่ือนผากโชคดีท่ีมีหมออนามยั ท่ีลงพืน้ ท่ีเพ่ือเขา้ ไปเย่ียมหา ชาวบา้ น ไปรบั รูค้ วามทกุ ขแ์ ละสขุ ของชาวบา้ น และก็เป็นคนแปลกท่ีไมส่ บู บหุ ร่ี ไมด่ ่ืมสรุ า ไมด่ ่ืมนำ้� เยน็ นายสังวาลย์ จนั ทรต์ ๊บิ ผอู้ ำ� นวยการ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตำ� บลบา้ นแพะพฒั นาประจำ� ตำ� บลเข่ือนผาก เป็นหมออนามยั ท่ียืนอยขู่ า้ งชาวบา้ น คอยเป็นกำ� ลงั ใจและเป็นพ่ีเลยี้ งให้ กบั ผนู้ ำ� และคณะทำ� งานตำ� บลเข่ือนผาก รว่ มทกุ ขร์ ว่ มสขุ รว่ มปฏิบตั งิ าน ดว้ ยกนั ทำ� ทกุ เรอ่ื ง ใหค้ วามสำ� คญั กบั การมีสว่ นรว่ มของชาวบา้ นยดึ โยง วิถีชีวติ วฒั นธรรมและความสมั พนั ธใ์ นตำ� บล อาจกลา่ วไดว้ า่ หมอสงั วาลย์ เป็นพ่ีเลีย้ งท่ีชวนใหช้ าวบา้ นร่วมกันจัดการสุขภาวะอย่างเป็นองคร์ วม และใชแ้ นวคดิ การขบั เคล่อื นงาน กรอบกลไกสามชั้น คือ มุ่งให้ความสำ� คัญกับ ชนั้ แรก คอื ครอบครัว ชั้นทส่ี อง คอื หมบู่ า้ น ช้นั ท่ีสาม คือ การใช้ฐานตำ� บล ท�ำหนา้ ท่ีในการจดั การกับปญั หายาเสพติด หมอสังวาลยใ์ ชค้ วามกลา้ หาญทางจริยธรรมโดยการเปิดพืน้ ท่ี เปิดโอกาสใหเ้ ยาวชนท่ีเคยใชส้ ารเสพตดิ และอยรู่ ะหวา่ งการฟื้นฟูเฝา้ ระวงั ตดิ ตามพฤตกิ รรมใหม้ ารว่ มกลมุ่ กนั เป็นอาสาสมคั รกภู้ ยั มีศนู ยก์ ลางอยทู่ ่ี โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพบา้ นแพะพฒั นา เป็นการดงึ เอาพลงั กายและ ความคกึ คกั ของเยาวชนมาใชป้ ระโยชน์ ชว่ ยเหลือคนอ่ืนท่ีไดร้ บั ความทกุ ข์ ภายใตบ้ ทบาทของอาสากภู้ ยั เข่ือนผากรว่ มใจ จากกลมุ่ เยาวชนท่ีเคยมี พฤตกิ รรมความเส่ยี ง หลายคนเคยใชย้ าบา้ วนั ละหลายเมด็ หมอสงั วาลย์ เดินทาง 48 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพตดิ ดว้ ยพลงั ชุมชน

หวงั ใหเ้ ยาวชนมาอยใู่ กลช้ ิด ใกลห้ ู ใกลต้ า เพ่ือท่ีจะใชส้ รา้ งมมุ มองและ ปรบั ทศั นคตขิ องกลมุ่ เยาวชนใหไ้ ด้ จนบา้ งครงั้ กลบั มีเสียงนินทามีคำ� ถาม จากชาวบา้ นกลา่ วหาว่าโรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพบา้ นแพะพฒั นาเป็น แหลง่ ม่วั สมุ ของเดก็ ตดิ ยา การท่ีตำ� บลเข่ือนผากมีผนู้ ำ� ท่ีจรงิ จงั จรงิ ใจมีคณะทำ� งานท่ีเขม้ แข็ง และมีพ่ีเลยี้ งท่ีดี จงึ สง่ ผลใหก้ ารขบั เคล่อื นงานเพ่ือปอ้ งกนั และแกไ้ ขปัญหา ยาเสพตดิ เป็นไปอยา่ งมีนยั ยะสำ� คญั จนอาจจะกลา่ วไดว้ า่ ตำ� บลเข่ือนผาก สามารถควบคมุ ปัญหายาเสพตดิ ใหอ้ ยใู่ นระดบั ท่ีนา่ พอใจ หากถามวา่ ยาเสพตดิ ยงั มีอยใู่ นตำ� บลหรอื ไม่ ทกุ เสียงในตำ� บลคงตอบวา่ ยงั มี หากแต่ ส่งิ ท่ีคนในตำ� บลดีใจ คือเข่ือนผากสามารถลดจำ� นวนผเู้ สพยาหนา้ ใหมไ่ ด้ เป็นอยา่ งดี สว่ นเยาวชนท่ียงั มีพฤตกิ รรมเส่ยี งและอยใู่ นวงจรยาเสพตดิ ทางคณะทำ� งานก็ยงั คงเฝา้ ตดิ ตาม เพ่ือปอ้ งปรามพฤตกิ รรมอยา่ งชนิดท่ี เรยี กไดว้ า่ “กัดไม่ปล่อย” “ผนู้ ำ� ไดย้ ดึ โทรศพั ทข์ องเยาวชนท่ียงั มีพฤติกรรมเสพยาได้ เด๋ียวนี้ เดก็ ๆ เขาซือ้ -ขายยาบา้ กนั ทาง LINE ผนู้ ำ� ก็สวมรอยพิมพไ์ ปใน LINE วา่ คนท่ีเป็นเจา้ ของเครอ่ื งมียาบา้ จะขาย จะเอาไหม มีเดก็ เยาวชนท่ีอยใู่ นการ ตดิ ตามของคณะทำ� งานเข่ือนผาก ตอบกลบั มาวา่ ไมเ่ อา เลกิ แลว้ กำ� นนั ตดิ ตามอยา่ งใกลช้ ิด เกรงใจกำ� นนั เลกิ เลน่ ดีกวา่ ” ถึงแมว้ ่าสถานการณป์ ัญหายาเสพติดในตำ� บลเข่ือนผากจะดีขึน้ ถือไดว้ า่ อยใู่ นระดบั ท่ีสามารถควบคมุ ได้ หากแตย่ งั มีเง่ือนไขท่ีหลากหลาย ท่ีรอเวลารอความออ่ นลา้ ของตำ� บลเข่ือนผาก และพรอ้ มท่ีจะเขา้ มาทำ� รา้ ย ทำ� ลายลกู หลานของคนเข่ือนผาก และยงั มีส่งิ ทา้ ทายอีกหลายประเดน็ ท่ี ผนู้ ำ� และคณะทำ� งานตำ� บลเข่ือนผากตอ้ งเผชิญ เดนิ ทาง 49 นอกกรอบ กระบวนการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดดว้ ยพลังชมุ ชน

สิง่ ทา้ ทาย ของคณะท�ำงานต�ำบลเขือ่ นผาก สิ่งทา้ ทายท่ี 1 ทำ� อยา่ งไรท่ีจะใหผ้ นู้ ำ� และคณะทำ� งานปอ้ งกนั และ แกไ้ ขปัญหายาเสพติดตำ� บลเข่ือนผากยงั คงมีกำ� ลงั ใจและมีความม่งุ ม่นั ในการทำ� งานอยา่ งตอ่ เน่ือง สง่ิ ทา้ ทายท่ี 2 ทำ� อยา่ งไรท่ีจะสรา้ งและพฒั นาแกนนำ� รุน่ ใหมใ่ ห้ เขา้ มาทำ� งานเพ่ือตำ� บลเข่ือนผาก สงิ่ ทา้ ทายท่ี 3 ทำ� อยา่ งไรท่ีจะสามารถปรบั มมุ มอง ทศั นคตขิ อง ชาวบา้ นบางคน บางกลมุ่ ท่ีไมเ่ ขา้ ใจรูปแบบกระบวนการทำ� งานของผนู้ ำ� และคณะทำ� งานฯ ท่ีมีมมุ มองในทางลบ เชน่ มองวา่ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพบา้ นแพะพฒั นาเป็นแหลง่ ม่วั สมุ ของเยาวชน สงิ่ ทา้ ทายท่ี 4 ทำ� อยา่ งไรท่ีจะประสานพลงั และความรว่ มมือให้ ทุกภาคส่วนในตำ� บลเขา้ มามีส่วนร่วมในการแกไ้ ขปัญหายาเสพติดได้ อยา่ งเป็นระบบและตอ่ เน่ือง สิ่งทา้ ทายท่ี 5 ทำ� อยา่ งไรท่ีจะสามารถควบคมุ พืน้ ท่ีหมบู่ า้ นใน เขตตำ� บลใกลเ้ คียงซง่ึ เป็นแหลง่ จำ� หนา่ ยยาเสพตดิ ไมใ่ หจ้ ำ� หนา่ ยยาใหก้ บั ประชาชนตำ� บลเข่ือนผาก เดินทาง 50 นอกกรอบ กระบวนการแก้ไขปญั หายาเสพติดดว้ ยพลังชุมชน