แนวทางการวินิจฉัยโรคจากสิ่งแวดล้อม เล่น 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกั่ว)

- สภาพที่ไมถูกสุขลักษณะและเกิดความเสียหายเนื่องจากน้ํา เชน ฝา หรอื เพดานทเี่ ปย กนา้ํ ทาํ ใหจ ลุ ชพี เตบิ โตอยู กา ซจากทอ ระบายนา้ํ เคลอ่ื นท่ี เขา สหู อ งผา นทางทอ นา้ํ เกา ทไ่ี มไ ดใ ช กา ซหรอื สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยออก เมอ่ื มีการเปดวาลว - การปรับปรุงและตอเติมอาคาร เชน ไอระเหยของสารประกอบ อินทรียที่ใชทําเฟอรนิเจอรใหม ฝุนละออง แรใยหินจากการทุบทําลายสวน ตา งๆทปี่ รับปรุง - สารเคมที อ่ี อกมาจากสว นประกอบของอาคาร เฟอรน เิ จอรห รอื การ แตกสลายตัวทางกายภาพของผลิตภัณฑ เชน ยูเรียฟอรมาลดีไฮดท่ีทําเปน ฉนวน ฉากกัน้ พรม สที า ลวนทาํ ใหม ีการระเหยของสารประกอบอนิ ทรยี  การ ถลอกของผลติ ภณั ฑท ใ่ี ชแ รใยหินและสารอนินทรยี อื่นๆ - บริเวณทีม่ ฝี ุน เกิดขนึ้ หรอื มีการสะสมอยู เชน วัสดสุ ง่ิ ทอจาํ พวกผา มานหรอื พรม เฟอรน เิ จอรเกาที่ผพุ ัง ผนงั หรือพืน้ ท่ผี พุ ัง ตามพ้ืนผิววสั ดุตา งๆ 3. ระบบเครื่องกลทีอ่ ยูภ ายในอาคาร (Mechanical systems) เนื่องจากอาคารสว นใหญในปจจุบนั เปนลักษณะปดทึบ จงึ จาํ เปนตอง มรี ะบบจดั การอากาศทง้ั อณุ หภมู ิ ความชนื้ ความเรว็ ลมใหอ ากาศไดห มนุ เวยี น เพอ่ื นาํ อากาศทด่ี สี าํ หรบั การหายใจและนาํ อากาศเสยี ออกจากอาคาร ตามหลกั การจดั การอากาศจะไมห มนุ เวยี นเอาอากาศจากภายในอาคารออกนอกอาคาร ท้ังหมดเน่ืองจากจะส้ินเปลืองพลังงานมาก แตจะนําเอาอากาศสะอาดจาก ภายนอกอาคารดงึ เขา สอู าคารเพอ่ื ชดเชยอากาศภายในทป่ี นเปอ นและระบาย ออกไป โดยอากาศจากภายนอกจะถูกนําเขามาผสมกับอากาศท่ีสงกลับเขา 50 แนวทางการวินิจฉยั โรคจากส่ิงแวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกั่ว)

หองจัดการอากาศ (Air Handling Unit -AHU) เพ่ือเจือจางมลพิษภายใน อาคารแลวจึงนําอากาศเหลานั้นสงกลับมาใช ระบบจัดการอากาศควร หมุนเวียนและมีคุณภาพอากาศท่ียอมรับไดสอดคลองกับการใชพ้ืนท่ีน้ันๆ การตง้ั คา ตา งๆในระบบจดั การอากาศทไี่ มเ หมาะสม กเ็ ปน สาเหตใุ หเ กดิ ปญ หา คุณภาพส่ิงแวดลอมในอาคารระหวางการใชงานได เชน อุปกรณควบคุม อุณหภูมิอัตโนมัติและการเปาลมไมสัมพันธกัน ทําใหอัตราการหมุนเวียน อากาศนอย ปริมาณอากาศภายนอกเขาสูอาคารนอยลง มีปริมาณกาซ คารบ อนไดออกไซดส ะสม โดยอาคารทใี่ ชร ะบบปรบั อากาศคณุ ภาพอากาศถกู กาํ หนดดว ยระบบอาคาร อณุ หภมู ิ คา ความชนื้ สมั พทั ธ และปรมิ าณฝนุ ละออง ทแี่ ปรตามอทิ ธพิ ลจากประสทิ ธภิ าพของระบบปรบั อากาศโดยตรง เชน ชอ งลม ไสก รองอากาศ ตะแกรง และพัดลม ตวั อยางมลพษิ ทีม่ าจากเครื่องกลภายใน อาคาร เชน - จากระบบ HVAC เชน ฝุน ละอองท่ีตกคา งในทอ อากาศ จุลชพี เจรญิ เตบิ โตในถาดรองนา้ํ และ coil การใชส ารกาํ จดั เชอื้ รา และแบคทเี รยี ทไี่ มเ หมาะสม การระบายอากาศจากการเผาไหมห รือหงุ ตม ไมเ หมาะสม สารทาํ ความเยน็ รัว่ - สวนประกอบอ่ืนๆ ท่ีไมใชในระบบ HVAC เชน มอเตอรของลิฟท อุปกรณไฟฟา ในอาคารทก่ี าํ หนดคลน่ื แมเหล็กไฟฟา 4. ผทู ี่อยูใ นอาคาร (Occupant generated pollution) งานหรือกิจกรรมกิจวัตรประจําวัน ที่เกิดจากผูที่อยูในอาคาร ก็เปน แหลง ทมี่ าของมลพษิ ในอาคารไดเ ชน กนั โดยเฉพาะอาคารทอ่ี าศยั กนั อยอู ยา ง หนาแนน มกี ารอนญุ าตสบู บหุ รภ่ี ายในอาคาร การใชอ ปุ กรณใ นสาํ นกั งาน เชน แนวทางการวินิจฉยั โรคจากสิ่งแวดลอ ม เลม 2 51 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่ัว)

การใชเ ครอ่ื งถายเอกสาร พรนิ เตอร กระดาษกอปปท ่ีไมมีคารบ อน กาว น้าํ ยา ทาํ ความสะอาด สารกาํ จดั แมลง กลนิ่ ตวั ตวั อยา งของมลพษิ ทมี่ าจากผทู อี่ ยใู น อาคาร ไดแก - กิจกรรมของแตละบุคคล เชน สูบบุหรี่ ปรุงอาหาร ฉีดนํ้าหอม กล่ินตวั - เชื้อโรคที่แพรกระจายจากบุคคลที่ปวยท่ีอยูในอาคาร เชน ไขหวัด วัณโรค - การระเหยของสารเคลือบวัสดุอุปกรณที่ใชในสํานักงาน เชน พวกสารทาํ ละลาย แอมโมเนยี ทินเนอร การระเหยของสารเคมจี ากอปุ กรณ ในหองทดลอง - การจัดเก็บและการทําความสะอาด เชน วัสดุท่ีใชในการทําความ สะอาด วิธีการทําความสะอาด สารปนเปอนฟุงกระจายจากขยะหรือที่เก็บ การใชนํ้าหอมหรือสเปรยดับกล่ิน การฟุงกระจายของฝุนละอองจากการปด กวาด การทาํ ความสะอาดพวกเศษอินทรียจ ากมนุษยหรือสัตว - กิจกรรมซอ มบํารุงรักษา เชน จุลชีพจากหอผึ่งเยน็ ทข่ี าดการบํารุง รักษา ฝุนละอองฟุงกระจาย สารประกอบอินทรียระเหยจากสีหรือกาวหรือ วสั ดุกนั รว่ั ซึม สารกําจัดแมลงจากการควบคุมแมลงในอาคาร ในประเทศสหรฐั อเมรกิ า สถาบนั ดา นอาชวี อนามยั ความปลอดภยั และ สขุ ภาพแหง ชาติ (National Institute of Occupational Safety and Health; NIOSH) เคยทําการสํารวจจากเรื่องรองเรียนในอาคาร พบวา มีสาเหตุมา จากการระบายอากาศในตัวอาคาร เชน มีอากาศจากภายนอกเขามาภายใน อาคารนอ ย การกระจายตวั ของอากาศไมด ี อณุ หภมู แิ ละความชนื้ ไมเ หมาะสม 52 แนวทางการวินิจฉัยโรคจากสิ่งแวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่วั )

มแี หลง ของสารปนเปอ นอยใู นระบบระบายอากาศเกอื บ 53% มสี าเหตมุ าจาก มลพิษท่ีอยูภายในอาคาร เชน ควันบุหร่ี โอโซน ไอระเหยของสารประกอบ อนิ ทรยี  ฟอรม าลดไี ฮด ฝนุ ประมาณ 15% มสี าเหตมุ าจากมลพษิ จากภายนอก อาคาร เชน การจราจร ควันที่มาจากแหลงตางๆ ฝุนจากการกอสราง ละอองเกสร 10% มีสาเหตุมาจากจุลชีพท่ีปนเปอนอยูภายในอาคาร 5% มีสาเหตุมาจากโครงสรางของอาคาร วัสดุตกแตงภายในอาคาร 4% และ ไมทราบสาเหตุ 13% สาเหตุของการเกดิ ปญ หาสขุ ภาพจากส่งิ แวดลอมในอาคาร แบง ออกไดเ ปน 1. การระบายอากาศไมเ พียงพอ (Inadequate ventilation) ระบบ ระบายอากาศเปนตัวกําหนดความเขมขนของมลพิษอากาศภายในอาคาร ดงั นนั้ การปนเปอ นของมลพษิ จะเกดิ ปญ หาถา หากมกี ารนาํ อากาศภายนอกเขา อาคารไมเ พยี งพอ การกระจายและการผสมผสานอากาศภายในอาคารไมเ พยี ง พอ อุณหภูมแิ ละความชนื้ สูงหรือไมค งที่ หรือ ระบบกรองอากาศทํางานไมม ี ประสทิ ธภิ าพ สมาคมวศิ วกรรมปรบั อากาศของประเทศสหรฐั อเมรกิ า (Amer- ican Society of Heating, Refrigerating and Air-conditioning Engineer ; ASHRAE) ไดกาํ หนดมาตรฐานการระบายอากาศไวค อื 20 ลกู บาศกฟ ตุ ตอ นาทตี อ คนสาํ หรับอาคารสํานกั งาน ซ่งึ ถาอาคารทม่ี ีกิจกรรมอยางอ่ืนๆ เชน มี ผูส ูบบหุ รค่ี วรมีการระบายอากาศมากกวา 60 ลูกบาศกฟ ตุ ตอนาทตี อ คน โดย พบวา การทกี่ ารระบายอากาศตาํ่ กวา 10 ลกู บาศกฟ ตุ ตอ นาทตี อ คน ในอาคาร ทุกชนิดมีความสัมพันธอยางมีนัยสําคัญตอการเกิผลกระทบตอสุขภาพ เชน ความชุกของกลุม อาการปวยเหตอุ าคาร แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 53 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

รปู ที่ 5 แสดงชนดิ ของกา ซและไอระเหยของสารเคมี ทที่ าํ ใหเ กดิ ปญ หาสขุ ภาพ 2. กาซและไอระเหยของสารเคมีตางๆ ตัวอยางที่สําคัญท่ีทําใหเกิด ปญ หาสขุ ภาพ (รูปที่ 3) ไดแก 2.1 กาซคารบอนมอนอกไซด (CO)เปนกาซท่ีทําใหรางกายขาด ออกซิเจนโดย CO จับกับฮีโมโกลบินไดดีกวาออกซิเจน 200-250 เทา การสัมผัสทําใหมีอาการตั้งแตออนเพลีย ตาพรามัว ปวดศีรษะ การเตนของ หัวใจผิดปกติ คลื่นไส สับสน และในปริมาณมากทําใหเสียชีวิตได CO เปนกาซเกิดจากการเผาไหมไมสมบูรณ พบไดท้ังภายในและภายนอกอาคาร แหลงกําเนิดจากภายนอกอาคาร สวนใหญเกิดจากการเผาไหมเชื้อเพลิงของ เครื่องยนตตางๆ ดังน้ันอาคารท่ีต้ังที่อยูบริเวณท่ีมีการจราจรหนาแนน อาจทาํ ใหก า ซดงั กลา วเขา มาในอาคารได อาคารทมี่ ชี อ งนาํ อากาศจากภายนอก เขา มาในอาคารทต่ี ดิ ตงั้ ไวต าํ่ กวา ตกึ 3 ชน้ั มโี อกาสทคี่ วนั จากทอ ไอเสยี รถยนต 54 แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากสิ่งแวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกั่ว)

จะปนเปอ นเขา มาในอาคารไดม าก สว นแหลง กาํ เนดิ จากภายในอาคารอาจเกดิ จากกจิ กรรมเผาไหมข องเชอ้ื เพลงิ เชน การหงุ ตม อาหาร จากการตดิ เครอ่ื งยนต ที่จอดรถอยูในอาคาร หรอื เกดิ จากกิจกรรมของผูอาศัย เชน การสูบบหุ ร่ี 2.2 กาซคารบอนไดออกไซด (CO2)เปนกาซท่ีมีอยูในธรรมชาติ ประมาณรอ ยละ 0.03 โดยปกตแิ ลว จะเกดิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพเมอ่ื มปี รมิ าณ สงู กวา 5,000 พีพีเอ็ม อาจทําใหเกิดอาการงว งนอน และอตั ราการหายใจเพม่ิ ขึ้นได เปนกาซที่เกิดจากกระบวนการเผาไหมและกระบวนการเผาผลาญ อาหารในรางกาย โดยขับออกทางลมหายใจออก ประมาณ 200 มิลลิลิตร ตอนาที ดังนั้นแหลง กําเนิดในอาคารจึงมาจากผูอาศัย นอกจากน้ียังมาจาก แหลง อนื่ ๆ เชน การเผาไหมข องเชอ้ื เพลงิ ระดบั ของกา ซคารบ อนไดออกไซดใ ช เปน ตวั บง ชสี้ ภาพอากาศในอาคารวา มกี ารระบายอากาศเพยี งพอหรอื ไม หนว ย งานดานอาชีวอนามัยและความปลอดภัยของประเทศสหรัฐอเมริกาไดศึกษา ความสัมพันธระหวางระดับของกาซคารบอนไดออกไซดกับผลกระทบตอ สขุ ภาพทเ่ี กดิ ขน้ึ พบวา ระดบั 600 จะเรม่ิ พบปญ หารอ งเรยี นเกย่ี วกบั คณุ ภาพ อากาศในอาคาร ระดับ 600-1,000 พีพีเอ็ม จะพบผูรองเรียนแตมักไมพบ สาเหตุ และทรี่ ะดบั มากกวา 1,000 พพี เี อม็ ผอู าศยั จะเรมิ่ มกี ารรอ งเรยี นเกย่ี ว กับการปวดศีรษะ เหน่ือยลา ปญหาระบบทางเดินหายใจ 2.3 ออกไซดของไนโตรเจน (NOx) ในบรรยากาศประกอบหลาย ชนดิ โดยภายในอาคารจะพบไนตริกออกไซด (NO)และไนโตรเจนไดออกไซด (NO2)มากทส่ี ดุ เปน สารทท่ี าํ ใหเ กดิ การระคายเคอื ง สง ผลตอ การเปลย่ี นแปลง ชวี เคมี ทาํ ลายเนอื้ เยอ่ื ในปอดทาํ ใหเ กดิ โรคระบบทางเดนิ หายใจบอ ยครง้ั และ รบกวนหนาท่ีการทํางานของระบภูมิคุมกัน เกิดจากเผาไหมเชื้อเพลิงจาก เครอื่ งกาํ เนิดความรอน การเผาไหมจ ากเคร่อื งจักรกลพวกดเี ซล แนวทางการวนิ ิจฉัยโรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 55 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะก่วั )

2.4 กาซโอโซน (ozone) เปนกาซที่ประกอบดวยออกซิเจน 3 อะตอม สามารถสลายเปนออกซิเจนไดอยางรวดเร็วตามระยะเวลาและ อณหภูมิ โดยอะตอมท่ี 3 สามารถหลุดไปจับกับอนุภาคกับสารอื่นๆ ได ทําใหองคประกอบของทางเคมีของสารหรือส่ิงมีชีวิตเหลานั้นเปลี่ยนแปลงไป โดยการศกึ ษาทางวทิ ยาศาสตรพ บวา ทรี่ ะดบั ความเขม ขน ตาํ่ กวา 0.05 พพี เี อม็ ไมสามารถกาํ จดั สารปนเปอ นไดอยา งมีประสิทธภิ าพ โอโซนทร่ี ะดบั ความเขม ขน 0.01-0.02 พีพีเอ็มสามารถไดกล่นิ ทร่ี ะดับ 0.25 พพี เี อม็ ทําใหเ กดิ อาการ เจ็บหนา อก ไอ ระคายเคืองตา จมกู คอ และการหายใจไดชวงส้ันๆ มีอาการ วงิ เวยี นและปวดศรี ษะได นอกจากนย้ี งั ทาํ ใหเ กดิ อาการของโรคระบบทางเดนิ หายใจเรอื้ รงั ไอ เหนอื่ ย หรอื หอบ ในผทู มี่ โี รคหอบหดื ภมู แิ พอ ยเู ดมิ กส็ ามารถ กระตุนใหกาํ เริบและรุนแรงขนึ้ แหลง กาํ เนิดของโอโซนทีส่ ําคญั มาจาก มลพษิ จากรถยนต แสงอาทติ ย อุปกรณไฟฟา เคร่ืองถายเอกสาร 2.5 กาซเรดอน เปนกาซกัมมันตรังสี ไมมีสี ไมมีกลิ่น และไม สามารถรับรูไดโดยประสาทสัมผัส เกิดจากการสลายตัวของธาตุเรเดียม-226 ทอี่ ยทู พี่ นื้ ดนิ ซงึ่ สลายตวั ตอ มาจากยเู รเนยี ม(uranium) มลี กั ษณะเปน กา ซเฉอื่ ย ไมทําปฏกิ ิริยากับวัตถอุ ื่นๆ แตจะลอยข้นึ มาจากดนิ หนิ หรอื ปะปนกับน้ําทซ่ี มึ เขาสูตัวอาคาร แลวฟุงกระจายไปในอากาศในระดับต่ํา ไมเกิน 2 ช้ันจาก ฐานรากของตวั อาคาร การสลายตวั ของธาตเุ รดอนจะทาํ ใหเ กดิ สารตวั ใหมข น้ึ ซ่ึงสามารถรวมตัวกันเปนฝุนละอองขนาดเล็กในอากาศได เม่ือหายใจเอา อนุภาคเหลาน้ีเขาไปปอด อนุภาคอาจตกคางอยูภายในถุงลมปอดทําใหเกิด เปนมะเร็งปอดได เรดอนสามารถละลายไดใ นเลอื ด และไหลเวียนผานอวยั วะ และเน้ือเยอ่ื ตา งๆ และระบายออกทางปอด ในประเทศไทยมีการสาํ รวจกาซ เรดอนพบวาสวนใหญพบในภาคเหนอื ของประเทศไทย 56 แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกั่ว)

2.6 สารประกอบอนิ ทรยี  (organic compounds) คอื สารประกอบ ที่มีคารบอนและไฮโดรเจนอยางนอยหนึ่งอะตอมในโมเลกุล สารประกอบ อินทรียยังถูกแบงยอยออกเปนสารประกอบอินทรียระเหย (volatile organic compounds; VOCs) สารประกอบอินทรียก่ึงระเหยอินทรีย (semi-volatile organic compounds) และสารประกอบอินทรียที่ไม ระเหย(nonvolatile organic compounds) โดยจัดแบงประเภทพิจารณา จากความดนั ไอของสารนน้ั สารอนิ ทรยี ท มี่ ผี ลตอ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มในอาคาร ทส่ี ําคัญคือสารประกอบอินทรยี ร ะเหย ตัวอยางเชน ฟอรมาลดไี ฮดเ ปนสารที่ ไดถ กู นาํ มาใชอ ยา งกวา งขวางกบั วสั ดกุ อ สรา งและสงิ่ ตกแตง ภายใน วสั ดทุ เ่ี ปน แหลง ทมี่ าของฟอรม าลดไี ฮดท ส่ี าํ คญั ไดแ ก ไมอ ดั และผลติ ภณั ฑท ท่ี าํ จากไมอ ดั โฟมทใี่ ชเ ปน ฉนวนกนั ความรอ น ผลติ ภณั ฑก ระดาษ ไฟเบอรก ราส ผา มา นและ พรมปูพื้น ฟอรมาลดีไฮดยังถูกใชเปนสวนผสมของสารเคลือบผิวเฟอรนิเจอร และโตะ ตูตางๆ รวมท้ังพน้ื ผนังทท่ี ําดวยไม ฟอรม าลดีไฮดภายในอาคารทําให เกดิ อาการเคอื งตาและการระคายเคอื งเน้อื เยอื่ ในทางเดินหายใจสวนบน เชน จมูก คอ และผิวหนัง ทําใหเกิดอาการภูมิแพและหอบหืด และที่สําคัญอาจ ทาํ ใหเ กดิ โรคมะเรง็ นอกเหนอื จากฟอรม าลดไี ฮดแ ลว ยงั มสี ารประกอบอนิ ทรยี  ระเหยอกี หลายชนดิ ทเ่ี ปน ปญ หาตอ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มภายในอาคารทงั้ ทเ่ี ปน สารอะลฟิ าติก อะโรมาตกิ อลั คิยลเบนซนิ คโี ตน โพลยี ไซคลคิ อะโรมาตกิ ไฮ โดคารบอนทมี่ ีคลอรีนเปน สวนผสม แหลง กาํ เนิดเหลา นส้ี าํ คญั ไดแก การเผา ไหมต า งๆ การปรงุ อาหาร วสั ดกุ อ สราง เฟอรน เิ จอร สีทาบา น นา้ํ มันวานิช ตัว ทําละลาย กาวและผลิตภัณฑที่ใชอุดรอยร่ัวซึม น้ํามันและไอเสียรถยนต นอกจากนผี้ ลติ ภณั ฑส าํ นกั งาน ของใชส ว นตวั และยาฆา แมลงบางชนดิ กป็ ลอ ย แนวทางการวินิจฉยั โรคจากส่ิงแวดลอ ม เลม 2 57 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะก่ัว)

ไอระเหยได ระดับไอระเหยแตละตัวท่ีพบภายในอาคารสวนใหญจะตํ่ากวา มาตรฐานมาก แตห ากสิ่งแวดลอ มในอาคารพบสารเคมหี ลายชนดิ สารหลายๆ ตวั เหลา นนั้ จะเสรมิ ฤทธกิ์ นั และศกั ยภาพการเกดิ อาการ รวมทงั้ การเกดิ มะเรง็ ซ่ึงอาจเกดิ ไดแมใ นระดบั ต่าํ มาก โดยสารกอ มะเร็งที่พบบอ ย เชน เบนซนี 2.7 ยากําจัดศัตรูพืช (pesticides) สวนใหญเปนสารประกอบ อินทรียกึ่งระเหยซึ่งมักพบในสิ่งแวดลอมภายในอาคารจากการนํามาใชเพื่อ ปอ งกันและกําจดั แมลง แมลงสาบ แมลงวัน ยงุ หมดั เหบ็ ไร ปลวกและมด นอกจากนบ้ี างสว นยงั ใชเ พอื่ การกาํ จดั สตั วแ ทะ และจลุ ชพี โดยเกดิ ผลกระทบ ตอสขุ ภาพ ทัง้ ระยะส้ันและแนวโนม ทาํ ใหเ ปน มะเร็ง อาการฉบั พลนั ทมี่ กั เกิด ขึ้นหลงั การสัมผสั สารกลมุ นี้ ไดแก อาการปวดศรี ษะ คลน่ื ไส วิงเวยี น เคอื งตา และระคายผิวหนงั สารคลอเดน และเพนตะคลอโรฟน อลน้นั ซง่ึ เปนกลมุ สาร ที่ตองสงสัยวาอาจจะเปนสารกอมะเร็ง นอกจากนี้การใชยาฆาจุลชีพเหลานี้ เชน กลูตาดไี ฮด คลอเฮกซีน กท็ ําใหเ กดิ ผลกระทบตอสุขภาพไดเ ชนกัน 3. อนุภาคแขวนลอย (aerosols) อนภุ าคแขวนลอยมขี นาดเลก็ ตง้ั แต 0.001ไมครอนจนถงึ ขนาดใหญ 1-10 ไมครอน เปนอนุภาคที่ไมสามารถเห็นไดดวยตาเปลา อาจอยูในรูป ของแขง็ ของเหลว ฝนุ ฟูม ของสารตางๆ ซ่งึ สง่ิ เหลา น้ีอาจมาไดจากทัง้ ภายใน และภายนอกอาคาร อนั ตรายของอนภุ าคขน้ึ อยกู บั ขนาดทรี่ บั เขา ภายในระบบ ทางเดนิ หายใจและเขา ไปสตู าํ แหนง ตา งๆ อนภุ าคทมี่ ขี นาดเลก็ กวา 10 ไมครอน เม่ือหายใจเขา ไปผานระบบทางเดินหายใจแลว สามารถเขาไปถึงเนอ้ื ปอด โดย ความสามารถในการฝงตัวนั้นขึ้นอยูกับขนาด รูปราง ความสามารถในการ ละลายน้ํา ความหนาแนน ขนาดทส่ี ามารถฝงตวั ไดดที ่สี ดุ ในปอดคอื 0.1-2.5 58 แนวทางการวินิจฉัยโรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่ัว)

ไมครอน ตวั อยา งอนภุ าคแขวนลอยทีพ่ บโดยทั่วไปภายในอาคารมีหลายชนิด เชน ควนั บหุ รซี่ งึ่ มกี ารศกึ ษาถงึ ผลเสยี ตอ รา งกายมากทสี่ ดุ เนอื่ งจากสง ผลกระ ทบตอ ตวั ผสู บู เองและผทู อ่ี ยขู า งเคยี ง โดยกลนิ่ ควนั บหุ รภ่ี ายในอาคารจะกอ ให เกิดการระคายเคืองตอทางเดินหายใจสวนตน ปวดศีรษะ หายใจขัด อาการ ของระบบหายใจกําเริบ และกอ ใหเ กดิ มะเร็งจึงเปน ทม่ี าของนโยบายการหา ม สูบบุหร่ีภายในอาคาร อนุภาคแขวนลอยอื่นๆ ไดแกฝุนละอองเกสรทั้งจาก ภายนอกและทเี่ กดิ ภายในอาคารจะเปน สงิ่ กอเ หตขุ องโรคทางเดนิ หายใจชนดิ ตา งๆ โดยเฉพาะอาการภมู แิ พ ในการศึกษาวจิ ัยในตางประเทศพบวา อาการ ระคายเคืองตอเย่ือบุท่ีเพ่ิมข้ึนมีความ สัมพันธกับสัดสวนปริมาณฝุนละออง นอกจากนี้ยังพบวา การขาดการทําความสะอาดและจํานวนคนท่ีแออัดใน สถานท่ีทํางาน ก็มีความสัมพันธกับภาวะสุขภาพที่เกิดขึ้นจากสิ่งแวดลอมใน อาคารดว ย 4. จลุ ชีพ (microorganism) แบคทเี รยี เชอ้ื รา และไวรสั เปน จลุ ชพี ทอ่ี าจกอ ใหเ กดิ ปญ หาสขุ ภาพ แหลงของจุลชีพเหลานี้มีหลากหลาย ปจจัยในส่ิงแวดลอมที่ทําใหจุลชีพหรือ ส่งิ มีชีวิตขนาดเลก็ มกี ารเจริญ เตบิ โต ไดแกความช้นื และอุณหภูมิทเ่ี หมาะสม มีสภาพแวดลอ มทางกายภาพและสารอาหารทพี่ อเพยี ง ดงั น้นั ในบรเิ วณท่ีชืน้ แฉะและสกปรกของระบบปรบั อากาศ เชน ทแี่ ผงกรองอากาศ คอยลท าํ ความ เย็น ทอสงลมเยน็ น้ําทขี่ งั อยูนิ่งๆ ถาดนํา้ ทง้ิ หรือจากวัสดุภายในอาคาร เชน พรม ฝา เพดาน และฝาผนงั ที่เปยกชน้ื มักจะเปน แหลง เพาะเชื้อ จุลชีพเหลานี้ จะถูกระบบจัดการอากาศแพรก ระจายไปตามสวนตา งๆของอาคาร จนทําให เกดิ การเจบ็ ปว ยแกค นเปน จาํ นวนมากไดง า ย จลุ ชพี ทม่ี กี ารแพรท างอากาศได เชน วณั โรค สกุ ใส ไขหวัด ไขห วดั ใหญ หัด หัดเยอรมนั คางทมู ลจี ีแนร แนวทางการวนิ จิ ฉัยโรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 59 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะก่วั )

5. ปจจัยทางกายภาพ (physical factors) อุณหภูมิ ความช้ืน ตลอดจนแสงและเสียงเปนปจจัยท่ีมีผลตอ คุณภาพส่ิงแวดลอมในอาคาร โดยอุณหภูมิท่ีไมเหมาะสมจะทําใหผูอยูอาศัย รูสึกไมสบาย ในสภาพที่กิจกรรมทางกายเบาๆ ไมตองเคล่ือนไหวมากนัก อณุ หภมู แิ ละความชน้ื ทเี่ หมาะสมสาํ หรบั ประเทศไทยควรอยรู ะหวา ง 22.5 - 25.5 องศาเซลเซยี ส อณุ หภมู ิทสี่ ูงกวา 27 องศาเซลเซยี สจะทาํ ใหคนขาดความตนื่ ตวั มปี รมิ าณไอระเหยของสารอนิ ทรยี ใ นอากาศทเี่ พม่ิ ขนึ้ สว นความชนื้ สมั พทั ธ ควรนอ ยกวา รอ ยละ 70 ถา ตา่ํ มากอาจทาํ ใหไ มร สู กึ สบายกาย ผวิ หนงั และเยอื่ บุทางเดินหายใจแหง เกิดไฟฟาสถิตยไดงาย นอกจากน้ีในอากาศแหงมักมี ปริมาณฝุนละอองและละอองเกสรพืชสูง แตถาสูงเกินไปอาจเปนแหลง สนบั สนนุ การเจรญิ เตบิ โตของจลุ ชพี สมาคมวศิ วกรรมปรบั อากาศของประเทศ สหรฐั อเมรกิ า (ASHRAE) เสนอไววา ควรอยูระหวางรอยละ 30 - 60 แสงและเสียง โดยรังสีอุลตราไวโอเลตจากหลอดไฟฟา แสง และ เสียง อาจมีปฏิกิริยากับสารประกอบอินทรียระเหยได กอใหเกิดสารที่มีผล ระคายเคืองตอตา แสงสวา งท่ไี มเ พียงพอจะทาํ ใหเ กิดความเครยี ดตอตา และ แสงจาจะทาํ ใหปวดศรี ษะ ตาพรามวั คณุ ภาพของแสงจะมีผลกระทบตอการ มองเหน็ โดยเฉพาะในผสู งู อายุ สาํ หรับเสยี งแมในระดบั ความดังตาํ่ (50 ถึง 60 เดซิเบล) ก็อาจทําใหเกิดความรําคาญ ความเครียดและรบกวนสมาธิ การสนทนาจับใจความไดลําบาก ถาสัมผัสเปนเวลานานอาจจะมีผลตอการ ทํางานของรางกายและจิตใจ ซึ่งจะทําใหมีความดันโลหิตสูงและเสี่ยงตอการ เปน โรคหัวใจได เสียงในระดบั ความดงั สูงข้นึ (80 - 90 เดซเิ บล) จะทาํ ใหรูสึก เหน่อื ยลาเร็วขึน้ และเพิ่มความรูสึกตึงเครยี ด การสมั ผัสในระยะยาวจะทําให สญู เสยี การไดย ิน 60 แนวทางการวนิ ิจฉัยโรคจากส่งิ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะก่วั )

กลไกการเกดิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพจากสงิ่ แวดลอมในอาคาร มลพิษอากาศภายในอาคารจากแหลงตางๆที่กลาวมาในขางตนน้ัน ลวนมีผลกระทบตอผูท่ีอยูอาศัยในอาคาร โดยมีความสัมพันธกับปจจัยหลาย อยางไดแก ส่ิงแวดลอมรอบตัว มลพิษแตละชนิดท่ีบุคคลนั้นไดรับ ปริมาณ ระยะเวลาของการสมั ผสั และระดบั ความรสู กึ ไวของแตล ะบคุ คล (susceptibility) ซ่ึงความสัมพันธระหวางมลพิษ การสัมผัสมลพิษ และผลกระทบตอสุขภาพ แสดงดังรปู ที่ 2 ปจ จยั ทที่ าํ ใหค นทอ่ี าศยั ในอาคารไดร บั ผลกระทบตอ สขุ ภาพทแี่ ตกตา ง กันทัง้ ทอ่ี ยูในส่งิ แวด ลอ มเดยี วกนั ไดแ ก 1. ความไวตอสิ่งแวดลอมของแตละบุคคล (susceptibility) แตกตางกัน โดยในแตละคนมีระดับการรับรูท่ีแตกตางกัน เชน เม่ือสูดดม ฟอรมาลดีไฮดบางคนไดกลิ่นแรง บางคนไดกลิ่นนอย บางคนมีอาการรูสึก ระคายเคือง แตบางคนไมมีอาการ ซึ่งความรูสึกแบบนี้ เปนแบบเดียวกับ สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหย หรอื ควนั บหุ รใ่ี นสง่ิ แวดลอ ม ความแตกตา งในระดบั ความรสู กึ ไวของแตล ะบคุ คลนย้ี งั พบไดใ นเรอ่ื งของอณุ หภมู ิ โอโซน ซลั เฟต และ สารอนภุ าคอื่นๆ รวมทั้งสารพิษจากจลุ ชีพ ผูทีม่ ีความรูสกึ ไวไดแ ก ผปู วย เพศ หญงิ เดก็ นอกจากนคี้ วามรสู กึ ไวตอ สารกอ ภมู แิ พ สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหย และควนั บุหร่ีในส่ิงแวดลอ มจะมากขึน้ เมือ่ มีการสัมผสั โอโซน อณุ หภูมิท่ีสงู ขึ้น และความช้นื ท่ตี ํ่าลง ตามลาํ ดับ การรับรเู ก่ียวกบั สิ่งแวดลอมในอาคาร (sen- sory perception of indoor environment) ความรสู กึ รวมถงึ กลิ่น รสและ สารเคมี จะถูกสงตอไปยังเสนประสาทในเย่ือบุผิว และผิวหนังที่ปฏิกิริยาตอ การรบั รสู ารเคมี การกระตนุ ความรสู กึ เปน เหตใุ หก อ การระคายเคอื ง และอาจ เปนการตอบสนองทีท่ าํ ใหเ กดิ กลไกปองกัน เชน ทําใหผ ูป ว ยจาม เปน ตน แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากส่ิงแวดลอ ม เลม 2 61 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

2. ระดบั การแสดงออกตอ มลพษิ ทเ่ี ปน สาเหตใุ นแตล ะบคุ คล เมอ่ื มี ความผดิ ปกตขิ องสขุ ภาพ ผอู าศยั ในอาคารจะมอี าการและอาการแสดงทแี่ ตก ตางกันไดมาก ตามภาวะสุขภาพของผูอาศัย ซ่ึงมีเพียงสวนนอยที่มีอาการ รนุ แรง ผทู ส่ี มั ผสั มลพษิ อาจจะมกี ารตรวจพบผดิ ปกตไิ ดบ า ง เชน เมด็ เลอื ดขาว สงู สมรรถภาพปอดผิดปกติ ขณะทค่ี นอื่นๆ สว นใหญมีอาการท่ไี มช ัดเจนหรือ ไมม อี าการ ตวั อยา งการตอบสนองของรา งกายและอาการทแี่ สดงออกมา ไดแ ก - ปฏกิ ิริยาการอกั เสบอยางออน (weak inflammatory reaction) ซ่งึ มีความ เกย่ี วขอ งกับจุลชีพ เมตาบอลิซึมหรอื ระบบภูมิคุมกนั โดยทวั่ ไปปฏกิ ริ ิยานี้ เปนการปองกันเซลลท่ีถูกทําลาย โดยปฏิกิริยาจะเกิดแบบเฉียบพลันและไม ถาวร และอาจจะเกิดข้ึนโดยมีการสัมผัสมลพิษปริมาณนอยในส่ิงแวดลอมที่ ไมใชในโรงงานอุตสาหกรรม - ปฏกิ ริ ิยาความเครียดตอ สง่ิ แวดลอ ม (environmental stress reaction) จากการท่ีรางกายจะพยายามท่ีจะคงความสมดุลยของรางกาย ระหวางการที่รางกายตอตานขอมูลความรูสึก และพยายามที่จะคงปฏิกริยา สะทอ น (reflexes) ทใ่ี ชส าํ หรบั ปอ งกนั ซง่ึ เปน สาเหตใุ หเ กดิ อาการทตุ ยิ ภมู ติ าม มา เชน ปวดศรี ษะ ปฏกิ ริ ยิ าความรสู กึ ทาํ ใหม คี วามรสู กึ ผดิ ปกตชิ นดิ ไมจ าํ เพาะ ไปกระตุนตัวรับความรูสึกเจ็บปวดของเสนประสาทสมองคูที่ 5 (trigeminal nerve) ในเยอ่ื บผุ ิว ทําใหเ กิดอาการระคายเคอื งและแสบ หรอื ไปกระตนุ เสน ประสาทสมองคูที่ 1 (olfactory nerve) ทาํ ใหมีการตอบสนองการไดรบั กลน่ิ หรอื สารเคมที ผี่ ดิ ปกติ (dysnomia) มอี าการสว นนอ ยเกดิ จากการระคายเคอื ง ตอ ระบบทางเดินหายใจโดยตรง นอกจากนีอ้ าการอน่ื ๆ เชน ผ่ืนที่ผิวหนังและ ปวดศรี ษะ อาจเกดิ จากการปวดรา ว (dysethesia) จากการกระตุนของปลาย ประสาทของเสนประสาทสมองคูท่ี 5 (trigerminal neuralgia) รวมกบั ปจจยั 62 แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากส่งิ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกั่ว)

ทางดา นบคุ คล เชน ผทู มี่ ปี จ จยั ทางดา นจติ ใจจะกระตนุ ระบบประสาทอตั โนมตั ิ ใหม อี าการมากขนึ้ หรอื ปจ จยั ดา นสภาพแวดลอ มการทาํ งาน เชน ในทอี่ ณุ หภมู สิ งู อากาศแหง ก็เปน ตัวกระตุนไดเ ชนกัน ®¨Šn „εÁœ—· ¤¨¡¬· £µ¥œ°„ ®¨nŠ„µÎ Áœ·—¤¨¡¬· £µ¥Äœ °µ‡µ¦ °µ‡µ¦ ÐÐ ‡ªµ¤Á…¤o …oœ…°Š Í °µ„µ«ŸnµœÁ…µo °°„ Í ‡ªµ¤Á…¤o …œo …°Š ¤¨¡·¬ Î „µ¦¦³µ¥°µ„µ« Î ¤¨¡¬· £µ¥œ°„°µ‡µ¦ Ð £µ¥Äœ°µ‡µ¦ (¦³¥³Áª¨µÂ¨³ (¦³¥³Áª¨µÂ¨³ ª›· ¸„µ¦­´¤Ÿ´­) ª·›¸„µ¦­¤´ Ÿ´­) ž¦·¤µ–š¸É »‡‡¨œ´Êœ ŗo¦´šÊŠ´ ®¤— Ð ž{‹‹¥´ »‡‡¨ Ð ž¦·¤µ–š¸ÁÉ …oµÅžÄœ ¦nµŠ„µ¥ Ð Ÿ¨˜n°°ª¥´ ª³ Ážµj ®¤µ¥ Ð Ÿ¨„¦³š˜°n ­»…£µ¡ ŤÁn „·—Ÿ¨ ‡ªµ¤Å¤­n µ¥ °µ„µ¦Œ´¡¨´œ °µ„µ¦ „¦³š Á¦ºÊ°¦Š´ รปู ท่ี 6 แสดงกลไกของคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ มในอาคารกบั ผลกระทบตอ สขุ ภาพ แนวทางการวนิ จิ ฉัยโรคจากสงิ่ แวดลอ ม เลม 2 63 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

3. ความแตกตางกันของระดับการสัมผัสในหองที่กวางหรืออาคาร ทก่ี วา งใหญพ บวา ในปจ จบุ นั อาคารตา งๆ พยายามจะคงสภาพแวดลอ มภายในไว การเปล่ียนแปลงอุณหภูมิหรือมลภาวะของอากาศภายนอกก็มีผลตอส่ิง แวดลอ มภายใน รวมทงั้ กจิ กรรมตา งๆของผอู ยภู ายในอาคาร และอปุ กรณต า งๆ ภายในอาคาร สง่ิ เหลาน้จี ะทาํ ใหเ กิดความแตกตา งกนั ในสง่ิ แวดลอมในระดบั จลุ ภาค (micro-environment) ในสถานทต่ี างๆ ภายในอาคาร การเจบ็ ปวยทสี่ ัมพนั ธกบั อาคาร การเจบ็ ปว ยทส่ี มั พนั ธก บั อาคาร เปน คาํ ทใ่ี ชก บั ปญ หาสขุ ภาพทเี่ กดิ จาก คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ มภายในอาคารทไ่ี มไ ดอ ยใู นอตุ สาหกรรม สามารถแบง แยก ออกเปน 2 ประเภท คือ การเจ็บปวยเนื่องจากอาคาร (building related illness: BRI หรอื specific building related illness) และ กลุม อาการปว ย เหตอุ าคาร (sick building syndrome : SBS) 1. การเจ็บปว ยเนอื่ งจากอาคาร (building related illness: BRI หรอื specific building related illness) เกิดข้ึนในอาคาร เปน ภาวะการ เจ็บปว ยทส่ี ามารถหาสาเหตุของการเจบ็ ปวยไดช ัดเจน มักเกิดในกลมุ คนทอี่ ยู ในสงิ่ แวดลอ มเดยี วกนั ตวั อยา งการเจบ็ ปว ยหรอื โรคทม่ี คี วามเกยี่ วขอ งอาคาร อาจจาํ แนกตามระยะแฝงตวั ของอาการ โดยแบง ออกเปน การเจบ็ ปว ยทมี่ รี ะยะ แฝงตวั สนั้ เชน ปอดอกั เสบภมู ไิ วเกนิ ทสี่ มั พนั ธก บั อาคาร (building-associated hypersensitivity pneumonitis) โรคหอบหดื โรคภมู แิ พ โรคตดิ เชอื้ ทสี่ มั พนั ธ กบั อาคาร ไดแ ก โรคตดิ เชื้อท่ผี านทางอากาศ โรคลิจีโอเนลลา การเจบ็ ปวยท่ี สมั ผสั สารเฉพาะ เชน กา ซคารบ อนมอนอกไซด ฟอรมาลดีไฮด โรคจากสาร เคมที กี่ อ ใหเ กดิ การระคายเคอื ง และกลมุ โรคทกี่ ารเจบ็ ปว ยมรี ะยะแฝงตวั ยาว เชน การเจ็บปวยของระบบทางเดินหายใจเรอ้ื รัง โรคมะเรง็ 64 แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากสิง่ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกวั่ )

ตัวอยางการเจ็บปวยเนื่องจากอาคาร ท่ีสําคัญคือโรคลิจีโอเนลลา เปนโรคติดเชื้อที่มีสาเหตุจากแบคทีเรีย Legionella pneumophilia เปนแบคทีเรียรูปแทงตดิ สแี กรมลบในวงศ legionellaceae ซง่ึ ประกอบดวย รปู ที่ 7 Legionella pneumophilia สายพนั ธนุ าํ้ เหลอื ง 15 กลมุ ทาํ ใหเ กดิ โรค 2 กลมุ โรคทสี่ าํ คญั คอื โรคลเี จยี นแนร และไขปอนเตียค รปู รางมขี นาดกวาง 0.3-0.9 ไมครอน และยาว 2 ไมครอน ไมส รางสปอร ใชก รดอะมิโนเปน แหลง พลงั งาน (รปู ที่ 5) สามารถเจรญิ เติบโต ไดดใี นอากาศช้ืน และท่ีอณุ หภมู ิ 25 - 42 องศาเซลเซยี ส พบไดใ นหอผ่งึ เยน็ (รปู ที่ 4) เครอื่ งทําไอนา้ํ ระบบนํา้ อนุ เครือ่ งทําความชืน้ เครอื่ งทําละอองฝอย ในอาคารทใ่ี ชร ะบบปรบั อากาศแบบรวม ในเรอื สาํ ราญ ในสปา จลุ ชพี นจ้ี ะเจรญิ เตบิ โตไดด ถี า อยรู ว มกบั จลุ ชพี อนื่ การศกึ ษาความสมั พนั ธร ะหวา งสารเคมที ใ่ี ช แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากสิง่ แวดลอม เลม 2 65 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะก่วั )

ในระบบประปากบั การเจรญิ เตบิ โตของเชื้อพบวา ความเขมขน ตํา่ ๆของเหล็ก สงั กะสี โปสแตสเซยี ม จะสนบั สนนุ การเจรญิ เตบิ โต ซง่ึ พบในระบบประปาของ อาคาร หรือจากการสึกกรอนของระบบทอประปาที่เปนเหล็กเคลือบสังกะสี เช้ือจะอยูในนํ้า และแพรเช้ือไปกับฝอยละอองน้ํา สามารถเขาสูปอดไดถามี ละอองขนาดเล็กกวา 10 ไมครอน เมือ่ เชื้อเขาสูปอด เม็ดเลือดขาวบริเวณถงุ ลมปอดจะจบั กนิ เชอ้ื ทาํ ใหเ กดิ การอกั เสบขน้ึ ในเนอ้ื ปอด ทงั้ นเี้ ชอื้ สามารถหลบ หลกี ไปอยูใ นภายในเม็ดเลือดขาว และแบง ตวั จนเซลลเ ม็ดเลือดขาวแตก และ ลามทว่ั ปอดได ระยะฟกตัวอยูร ะหวาง 2-10 วัน อาการแรกจะมีไขต า่ํ ๆ ปวด ศีรษะ ไอแหง ๆ ปวดเมื่อยขอตอ กลามเนือ้ เบื่ออาหาร ระยะตอมาผปู ว ยจะ มีไขสงู ไอมีเสมหะ หายใจลาํ บาก หนาวสนั่ เจบ็ หนาอก มีอาการทางระบบ ทางเดินอาหารรว มดวย เม่ือหายแลวยังคงพบอาการออนเพลยี อาการระบบ ประสาท ปวดขอ กลา มเนอ้ื ออ นแรง อาการระบบหายใจ เชน ไอ หอบ หายใจเรว็ มอี ตั ราตาย 10-15% สว นโรคไขป อนเตียคจะมอี าการเหมอื นกับโรคลีเจียน แนร ซง่ึ มอี าการคลา ยไขห วดั ใหญ แตไ มม อี าการทางปอด มรี ะยะฟก ตวั สน้ั กวา และสามารถหายไดเ อง ผทู เ่ี ปน กลมุ เสย่ี งตอ การตดิ เชอื้ Legionella pneumophilia คอื อายรุ ะหวา ง 50-60 ป เพศชายผปู ว ยโรคเรือ้ งรัง เชน เบาหวาน มะเรง็ พษิ สรุ าเรอื้ รงั ผทู ม่ี ภี มู คิ มุ กนั ผดิ ปกติ เชน ผไู ดร บั ยาเคมบี าํ บดั ผทู มี่ ปี ระวตั เิ ปน ภมู แิ พ หอบหดื ผทู ส่ี บู บหุ ร่ี ผทู าํ หนา ทท่ี าํ ความสะอาดหอผง่ึ เยน็ ดแู ลระบบสปา โรคปอดอักเสบจากภมู ไิ วเกนิ (hypersensitivity pneumonitis) และ ไขท่ีเกิดจากความชื้น(humidity fever) ซ่ึงอาจจะเกิดไดเองหรือเกิดรวมกับ หรือถกู กระตนุ ใหเกดิ จากเช้ือรา แบคทเี รยี หรือโปรโตซัวซ่งึ อยูในเคร่ืองปรับ อากาศหรอื ระบบระบายอากาศ ผปู วยจะมีอาการไขหนาวสนั่ ปวดเม่อื ยตาม 66 แนวทางการวินิจฉยั โรคจากสง่ิ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกัว่ )

เนอื้ ตวั และมภี มู ติ า นทานทจี่ าํ เพาะตอ จลุ ชพี เหลา นี้ ในโรคปอดอกั เสบจากภมู ิ ไวเกนิ จะมอี าการไอ แนน หนา อกหายใจลาํ บาก และการตรวจสมรรถภาพปอด หรอื ภาพรงั สปี อดจะผดิ ปกตริ ว มดว ย อาการสามารถแสดงออกไดห ลากหลาย เชน รายงานหนึง่ ในตางประเทศมีผูสัมผสั เชื้อรา penicillium 5,000-10,000 โคโลนีตอลูกบาศเมตรในคนงาน 14 คน ในจาํ นวนน้มี คี นงานรายหนงึ่ ที่ไมสบู บุหรี่เปนปอดอักเสบภูมิไวเกิน อีกรายหนึ่งที่มีประวัติภูมิแพและสูบบุหร่ีเปน หอบหืด และมอี าการโรคระบบทางเดินหายใจท่ไี มจ าํ เพาะ 6 คน กลมุ โรคภูมแิ พจ ากสารกอภูมแิ พในอาคาร สาเหตุทสี่ ําคญั ไดแก ไรฝนุ ซากแมลงสาบ ขนสัตวเ ลีย้ ง เชน แมว สนุ ขั ละอองเกสร และเชื้อรา ผลพวง จากสงิ่ แวดลอ มในอาคารทเี่ ปน แบบปด มดิ ชดิ มอี ากาศถา ยเทนอ ย มกี ารปพู รม ท้ังหอง ใชเฟอรนิเจอรแบบผาหุม ใชเคร่ืองปรับอากาศที่ทําใหอุณหภูมิและ ความชน้ื เปลย่ี นไป รวมท้งั มกี ารเล้ียงสตั วเ ลย้ี งในอาคาร ลว นเปน แหลง สะสม ของสารกอ ภมู แิ พใ นอาคาร การศกึ ษาในประเทศไทยดว ยวธิ ที ดสอบภมู แิ พท าง ผิวหนัง(skin prick test)พบวา ไรฝุนใหผลบวกมากเปนลําดับหนึ่ง สารกอ ภูมิแพในอาคารทําใหเกิดโรคในกลุมโรคภูมิแพ (atopy) ไดแกโรคเย่ือจมูก อักเสบจากภูมิแพ โรคเย่ือบุตาอักเสบจากภูมิแพ โรคหอบหืด โรคผิวหนัง อกั เสบจากภูมแิ พ แนวทางการวินิจฉัยโรคจากส่งิ แวดลอ ม เลม 2 67 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

สปอรเชื้อรา (mold) หรอื ช้ินสว นของเช้อื ราเปนสารกอภมู แิ พท ่จี ะพบ บอยในอาคารสํานักงานหรือโรงพยาบาลท่ีมีการใชเครื่องปรับอากาศ โดยปริมาณเช้ือราในอาคารข้ึนอยูกับปริมาณคารบอนไดออกไซด และ ความช้นื สมั พัทธ แตไมข ้นึ อยกู บั การพบเห็นเชอ้ื รา นํา้ รว่ั /น้าํ ขงั หยดนา้ํ จาก การกล่นั ตวั หรือกล่นิ ช้นื ในสถานทที่ ํางาน การไดร ับสปอรเช้อื ราหรอื ช้ินสว น ของเชื้อราทางการหายใจทาํ ใหเกิดอาการเย่อื จมูกอกั เสบจากภมู ิแพ โรคหอบ หดื หรอื เปน ตวั กระตนุ ใหเ กดิ อาการหอบหดื และทาํ ใหเ กดิ อาการภมู แิ พก าํ เรบิ และรุนแรงมากขึ้นได นอกจากนี้ยังอาจเกิดโรคในกลุมโรคปอดอักเสบจาก ภาวะภูมิไวเกินไดเชนกัน โดยผลการศึกษาการทดสอบภูมิแพทางผิวหนัง การศกึ ษาในประเทศไทยในผปู ว ยเยอ่ื จมกู อกั เสบจากภมู แิ พพ บวา การทดสอบ 68 แนวทางการวินจิ ฉยั โรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกวั่ )

ทางผิวหนังใหผลบวกกับเชื้อรากอภูมิแพในอากาศ 5 อันดับแรก ไดแก Curvularia (26%), Fusarium (26%), Rhodotorula (20%), Penicillium (16%), และ Helminthosporium (16%) นอกจากน้ภี าวะผิดปกตอิ าจเกิด จากสารพษิ จากเชอ้ื รา (mycotoxin) หรอื สารพษิ จากแบคทเี รยี (endotoxin) ทจี่ ุลชีพเหลานนั้ ผลติ ออกมา นอกจากนย้ี งั สารกอ ภมู แิ พอ นื่ ๆทอี่ าจพบในอาคารทเ่ี ปน สถานทท่ี าํ งาน เชน การทาํ challenge test โดยใชฟ มู ทเี่ กดิ จากเครอ่ื งถา ยเอกสารพบวา ทาํ ให เกดิ ภมู ไิ วเกนิ ได การทดสอบโดยกระดาษไรค ารบ อนทาํ ใหผ ทู ดสอบเปน ลมพษิ และหลอดเสยี งบวมหรอื คออกั เสบได โรคจากสารท่ีกอใหเ กิดการระคายเคือง (sensitizing agents) พบวา มลพิษในอาคารบางชนิดที่ไมกอใหเกิดภูมิแพแตทําใหเกิดการระคายเคือง โดยตรง ทําใหมีอาการผิวหนังอักเสบ เยื่อบุตาอักเสบ เย่ือจมูกอักเสบ คออักเสบ การอักเสบของระบบทางเดนิ หายใจสวนบนและลา ง ตวั อยา งเชน การสัมผสั ไฟเบอรก ลาสจากวัสดทุ ่ีใชทําใหม อี าการคัน ระคายผวิ หนัง แสบตา เจ็บคอ ไอ ไดชั่วขณะ ใยไฟเบอรกาสจะถูกปลอยจากฝาที่สั่นสะเทือน จาก ความดนั ของหองท่เี ปล่ียนแปลงจากการเปดและปดประตู กลมุ สารประกอบ อินทรียระเหยบางชนดิ เชน ฟอรม าลดไี ฮดทําใหเกดิ อาการระคายเคืองเย่ือบุ และ ระบบทางเดินหายใจ ควันบุหรี่ท้ังผูสูบเองและผูไดรับควันบุหรี่มือสอง ทาํ ใหเ กิดการระคายเคืองตา จมูก ลาํ คอ เพ่มิ ความเสย่ี งตอ ความผดิ ปกติของ ระบบทางเดินหายใจสวนลาง กาซบางชนิดท่ีเกิดจากการเผาไหมเปนสารกอ ระคายเคือง เชน ซลั เฟอรไดออกไซด ไนโตรเจนออกไซดพ บวามคี วามสัมพนั ธ แนวทางการวนิ จิ ฉัยโรคจากสง่ิ แวดลอม เลม 2 69 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกวั่ )

กับระบบทางเดนิ หายใจโดยเฉพาะในกลุม ทีม่ ีความรสู ึกไว เชน เดก็ ผปู ว ยโรค ระบบทางเดินหายใจเร้ือรัง โดยปกติแลวเราจะไมพบวามีมลพิษชนิดเดียวที่ ทาํ ใหเ กดิ การเจบ็ ปว ยแบบระคายเคอื งไดฉ บั พลนั ยกเวน การสมั ผสั มลพษิ บางชนดิ เชน คลอรีน แอมโมเนยี ทีใ่ ชท ําความสะอาด 2. กลุม อาการปวยเหตุอาคาร (sick building syndrome :SBS หรือ non specific building related illness) เปนภาวะผิดปกติดานสุขภาพท่ี เกดิ ขน้ึ ในอาคารทม่ี คี วามสมั พนั ธก บั ชว งเวลาทอ่ี ยใู นอาคาร แตไ มส ามารถระบุ สาเหตทุ แี่ นน อนได ปญ หาอาจจะเกดิ ขน้ึ เฉพาะสว นใดสว นหนงึ่ ของอาคารหรอื กับทุกสวนของอาคารก็ได โดยอาการปวยดังกลาวเปนอาการท่ีไมมีลักษณะ เฉพาะโรค และสวนใหญจะหายไปเมื่อออกนอกอาคาร มปี จจัยเสีย่ งแสดงดงั ตารางท่ี 10 ซึ่งกลุม อาการดังกลา วอาจมีชอื่ เรยี กอนื่ ๆ เชน กลมุ อาการอาคาร ปด สนิท (tight building syndrome) กลมุ อาการปว ยจากอาคาร (building illness syndrome) อาการเจ็บปวยเก่ียวเนื่องกับอาคารท่ีไมจําเพาะ (non specific building related illness) หรือเรยี กตามสถานท่เี กิด เชน ถาเกดิ ใน บาน เรียก กลุมอาการปวยเหตจุ ากบา น (sick house syndrome) 70 แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากส่งิ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกวั่ )

ตารางที่ 14 แสดงปจ จัยเส่ียงตอการเกิดกลมุ อาการปว ยเหตุอาคาร ปจ จยั บุคคล สภาพแวดลอมในอาคาร • เพศหญิง • มีคนอยูเ ปนจาํ นวนมาก • อายนุ อย (< 40 ป) • พื้นปูพรม • มปี ระวัตโิ รคภมู แิ พ • มีน้าํ ร่วั หรือซมึ • สบู บุหรี่ • ขาดการทําความสะอาด • ปญ หาทางจิตสงั คมในงาน เชน • ปญ หาเร่อื งการยศาสตร เครยี ด ไมพึงพอใจในงาน • อาคารเกา • ใชเครื่องคอมพิวเตอรมากกวา • ใชระบบปรบั อากาศ (แอร) • ใชระบบปรบั ความช้ืนในอาคาร 4 ชัว่ โมงตอวัน • อากาศหมนุ เวียนนอย • ใชกระดาษสําเนาชนิดไรค ารบอน • อตั ราการระบายอากาศ < 20 • ใชง านหรอื นง่ั ใกลเ ครอื่ งใชส าํ นกั งาน ลกู บาศกฟุตตอนาทตี อคน เชน เคร่อื งถา ยเอกสาร พรินเตอร • มีชว่ั โมงการทาํ งานทีน่ าน • งานสารบรรณ เลขานกุ าร ในปจ จบุ นั เกณฑก ารวนิ จิ ฉยั อาการปว ยเหตอุ าคารในประเทศไทยไดแ ก 1. มีกลุมอาการในระบบตางๆ ไดแก กลุมอาการทางตา จมูก ลําคอ กลุมอาการระบบทางเดินหายใจสวนลา ง กลุมอาการทางระบบประสาท และ กลุมอาการทางระบบผิวหนัง ทั้งน้ีอาจจะมีอาการหลายอาการในหน่ึงระบบ หรอื มหี นง่ึ อาการในหลายๆระบบกไ็ ด ซง่ึ แตล ะระบบนนั้ มอี าการทปี่ รากฏแตก ตางกนั ดังนี้ แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากสงิ่ แวดลอ ม เลม 2 71 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกั่ว)

- กลุมอาการทางตา สวนใหญเปนลักษณะอาการระคายเคืองตา นา้ํ ตาไหล คนั ตา ตาแหง แสบตา ตาแดงโดยที่ไมม ีการอกั เสบหรือตดิ เชอ้ื ของ ตา สว นผทู ใ่ี สค อนแทคเลนสจ ะพบวา มีการใสค อนแทคเลนสล าํ บาก - กลมุ อาการทางจมกู มลี กั ษณะอาการตง้ั แต รสู กึ ระคายเคอื งจมกู คัดจมูก นํ้ามูกไหล คันจมูก ซึ่งมีลักษณะของอาการคลายกับอาการของโรค ภมู ิแพ บางครงั้ อาจพบอาการแสบจมกู เลือดกาํ เดาไหล หรอื มีการไดรับกล่ิน ของจมกู ทีผ่ ดิ ปกตไิ ป - กลุมอาการทางลําคอ ลกั ษณะอาการสว นใหญคลา ยการตดิ เชื้อ ของระบบทางเดินหายใจ เชน คอแหง แสบคอ ระคายคอ กลืนลํากบาก เสยี บแหบ - กลุมอาการทางระบบทางเดินหายใจสวนลาง ลักษณะอาการ สว นใหญค ลา ยกบั อาการของโรคหอบหดื เชน รสู กึ แนน หนา อก หายใจลาํ บาก อดึ อดั บริเวณทรวงอก หายใจขัด ไอ - กลุมอาการทางระบบประสาท ลักษณะอาการสวนใหญเปน ลกั ษณะทไ่ี มเ ฉพาะเจาะจงในโรคใดโรคหนง่ึ ของระบบประสาท แตเ ปน อาการ ที่พบไดทว่ั ไป เชน ปวดศรี ษะ มนึ ศีรษะงวงนอน หงดุ หงดิ ขาดสมาธใิ นการ ทํางาน คลนื่ ไส - กลมุ อาการทางระบบผิวหนัง ลักษณะอาการมักเปน บริเวณ ท่ีงายตอการสัมผัสสารโดยมีอาการผิวแหง ระคายเคืองใบหนา ผื่นบริเวณ ใบหนา ผืน่ นนู แดง ผ่นื คนั ผน่ื ผิวหนงั อักเสบ 72 แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากสิง่ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะก่ัว)

2. มีลักษณะท่ีบงช้ีวาสัมพันธกับการทํางาน เชน อาการปรากฏข้ึน เฉพาะทาํ งานในอาคาร อาการดีขึ้นเมอื่ ออกนอกอาคาร หรอื หยุดทํางาน 3. มกี ารแยกโรคหรอื ภาวะอน่ื ๆทสี่ ามารถทาํ ใหเ กดิ อาการดงั กลา วขา ง ตนออกกอ นที่สดุ ทา ยจะวนิ ิจฉยั วาเปน กลมุ อาการปวยเหตุอาคาร ตองไมพบ ปจจัยท่ีแนชัดที่บงบอกไดวา ปจจัยดังกลาวทําใหเกิดอาการตางๆดังขางตน เชน การตดิ เชอ้ื ลิจโี อเนลลา โรคปอดอกั เสบจากภาวะภมู ไิ วเกิน โรคหอบหืด การวินจิ ฉัยแยกโรค (Differential diagnosis) เม่ือพบผูปวยที่เปนโรคท่ีสงสัยวาการเจ็บปวยท่ีเกิดข้ึนน้ันมีสาเหตุมา จากอาคาร จะตองแยกระหวางการเจ็บปวยเน่ืองจากอาคาร กับกลุมอาการ ปวยเหตอุ าคารดังตารางที่ 11 นอกจากน้ยี งั มโี รคหรือกลุมอาการท่มี ีลักษณะ อาการคลายกัน ทอ่ี าจทาํ ใหการวนิ จิ ฉัยผดิ พลาดได ทําใหการแกไ ขปองกันไม ตรงกบั สาเหตุ จึงจําเปน ตอ งวินจิ ฉยั แยกออกจากกนั กอ น รปู ที่ 9 แสดงอาการตา งๆ ทเ่ี กดิ จากมลภาวะในอาคาร 73 แนวทางการวนิ ิจฉัยโรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่ัว)

ตารางที่ 15 ขอ แตกตางระหวา งการเจบ็ ปวยเนื่องจากอาคาร (building-related illness) กับ กลุมอาการปวยเหตุอาคาร (sick building syndrome) ขอแตกตาง การเจบ็ ปว ยเนอื่ งจากอาคาร กลมุ อาการปว ยเหตอุ าคาร Building-related illness Sick building syndrome ระยะเวลาการเกิดอาการ เปน ทัง้ แบบฉบั พลัน มักเปน แบบฉับพลัน และเรือ้ รัง รูปแบบอาการทางคลินิก มลี กั ษณะเหมอื น ๆ กนั มีอาการทหี่ ลากหลาย แตกตางกัน อาการ อาการของโรคติดเชือ้ โรค อาการของโรคไมช ัดเจน เกย่ี วกบั ภมู คิ มุ กนั โรคภมู แิ พ บงบอกไมได วาเปนโรค สารกอระคายเคือง ใดโรคหน่งึ การตรวจรางกาย พบลกั ษณะอาการตาม สวนใหญตรวจไมพ บ โรคที่เกิดขึน้ ความผดิ ปกติ การตรวจทาง พบความผดิ ปกตติ าม ไมไ ดชว ยในการวินจิ ฉยั หอ งปฏิบตั กิ าร อาการทป่ี รากฏ สาเหตุของอาการ พบสาเหตุการเกดิ เกดิ ไมท ราบสาเหตุ เกดิ จาก จากปจ จยั เดยี ว หลายปจจัย อตั ราการเกิดอาการ พบไดค อ นขางนอย พบไดท ัว่ ไป พบบอย อาการเม่ือออกนอก ใชเ วลานานอาการดงั อาการดงั กลาวหายไปเร็ว อาคาร กลา วจึงหายไป กวา 74 แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากสงิ่ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกว่ั )

โรคอปุ ทานหมวู าเจบ็ ปว ย (mass psychogenic illness) มอี าการได หลากหลาย แตอ าการเดน เปน อาการทางระบบประสาท อาการทพี่ บมกั คลา ย กบั อาการ Hyperventilation เชน แนน หนา อก หายใจขดั วงิ เวยี น ออ นเพลยี หรืออาการอ่นื ๆ โดยมีลักษณะสาํ คญั คอื มักพบในเพศหญิงมากกวา เพศชาย ในวยั รนุ หรอื ผใู หญต อนตน มกั เกดิ ในชมุ ชนปด เมอื่ เกดิ ผปู ว ยรายแรกแลว เกดิ การระบาดของโรคจากการไดย นิ หรอื ไดเ หน็ อาการของผอู น่ื โดยมปี จ จยั การก ระตนุ คือการทีร่ า งกายหรือจติ ใจอยูในภาวะเครียด มักเกดิ ในผูทมี่ ปี ญหาทาง อารมณบ อ ยๆ โดยภาวะนแ้ี ตกตา งจากกลมุ อาการปว ยเหตอุ าคารตรงทอี่ าการ ไมห ายไปหลงั จากออกนอกอาคาร ลกั ษณะการเกดิ เปบ แบบกระจายเปน เครอื ขาย ซ่ึงแตกตางจากกลุมอาการปวยเหตุอาคารที่มีแนวโนมการเกิดเปนแบบ กลมุ และมอี าการทห่ี ลากหลาย และการเจบ็ ปว ยเนอื่ งจากอาคารทมี่ กั เกดิ เปน แบบกลมุ และมีอาการท่เี หมอื นกัน ภาวะความไวตอสิ่งกระตุนจากกลุมสารเคมี (multiple chemical sensitivity) เปนอาการท่ีเกิดขึ้นหลังจากเคยไดรับสารเคมีชนิดใดชนิดหนึ่ง เพียงคร้งั เดียวหรือไดร บั ซาํ้ ๆ อาการเปนแบบฉับพลนั เมอ่ื ไดรับสารเคมชี นดิ อื่นๆ เชน ผลติ ภัณฑจ ากปโ ตรเลยี ม น้าํ หอม หรือผลิตภัณฑอ่ืนๆ ทใี่ ชภายใน อาคาร แมป รมิ าณเพยี งเลก็ นอ ย โดยอาการปรากฎในหลายระบบ ไดแ ก ระบบ ประสาท เชน ออนเพลีย ปวดศรี ษะ ซึง่ ปรากฏเปน สวนใหญ อาการระบบทาง เดนิ หายใจสว นตน และสว นลาง อาการทางผิวหนัง ทางหวั ใจ ทางระบบทาง เดนิ หายใจ และอาการเหลา นส้ี ามารถเกดิ อยา งเรอ้ื รงั ได และอาการจะปรากฏ พรอมอาคาร Hyperventilation ได หรอื บอกกลาวอาการเกินความเปนจรงิ สง่ิ ทแี่ ตกตา งระหวา งของภาวะนก้ี บั กลมุ อาการปว ยเหตอุ าคาร คอื เกดิ ไดค อ น แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 75 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่วั )

ขางนอยมากเม่ือเทยี บกบั กลุมอาการปว ยเหตอุ าคาร มลี กั ษณะเกิดแบบ en- demic ขณะทีก่ ลุมอาการปว ยเหตอุ าคารมักเปนแบบ epidemic และอาการ ไมจ าํ เพาะตอ สถานทก่ี ารทาํ งาน ไมห ายหลงั จากมกี ารปรบั ปรงุ สถานทที่ าํ งาน หรือไดรับการรักษา และถาการเจ็บปวยเน่ืองจากอาคารจะตองมีการสัมผัส สารในปริมาณท่ีสูง และมีอาการและอาการแสดงออกของสารท่ีสัมผัสอยาง ชดั เจนซงึ่ ปกตแิ ลว จะไมเ กดิ ในอาคาร ยกเวน มกี ารรวั่ ไหลของสารเคมี หรอื การ เกิดอุบัตภิ ยั การดําเนินการเม่ือพบผูปวยที่ไดรับผลกระทบตอสุขภาพจากส่ิงแวดลอม ในอาคาร 1. การดําเนนิ การทางการแพทย บคุ ลากรทางการแพทยค วรมกี ารซกั ประวตั อิ ยา งละเอยี ดเกยี่ วกบั อาชพี และส่ิงแวดลอม รวมถึงอาการของผูปวย และความสัมพันธกับสิ่งแวดลอม ภายในอาคารท้ังสถานที่ทํางานและที่บาน ขอมูลเกี่ยวกับงาน รวมไปถึง ลกั ษณะงานและส่ิงแวดลอมภายในอาคาร การระบายอากาศ แหลงของการ สัมผัส ปริมาณฝุนละอองและปจจัยทางดานกายภาพ เชน อุณหภูมิ ความชื้น แสง ที่สําคัญควรหาวามีอะไรเปลี่ยนแปลงในสิ่งแวดลอมในอาคาร เชน ปรับปรงุ การทํางาน ปพู รมใหม เคร่ืองมอื ใหม หรอื การเปลี่ยนแปลงท่ีมี ความสัมพันธกับการเกิดหรือการกระตุนใหเกิดอาการ การปรากฏของกลุม อาการท่ีเหมือนกันในกลุมคนที่ปฏิบัติงานดวยกันเปนตัวชวยบงชี้วานาจะมี สาเหตจุ ากแหลง กาํ เนดิ เดียวกัน หรอื การวนิ ิจฉัยกลมุ อาการปว ยเหตอุ าคาร อาการปรากฏขณะอยูภายในอาคารและอาการดีขึ้นเม่ือออกจากอาคาร 76 แนวทางการวนิ จิ ฉัยโรคจากสงิ่ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกว่ั )

นอกจากนปี้ ระวตั คิ วรรวมไปถงึ ขอ มลู เกย่ี วกบั สภาพองคก รดว ย เชน ความพงึ พอใจในงาน ระดับความเครียด และความสัมพันธกับเพื่อนรวมงานและ หัวหนางาน เพราะอาจเปนปจจัยสนับสนุนตอการเกิดกลุมอาการปวยเหตุ อาคาร หลักการแยกผลกระทบตอสุขภาพจากมลพิษจากส่ิงแวดลอมภายใน อาคารควรมกี ารคัดแยกสาเหตอุ ่นื ๆออกกอ น วา ไมใ ชการเจ็บปว ยท่เี ก่ยี วของ กับอาคาร เชน หอบหืด หรือปอดอักเสบภูมิไวเกินควรทําการตรวจรางกาย และตรวจทางหองปฏิบตั ิการ เชน การเอก็ ซเ รยปอด การทาํ ตรวจสมรรถภาพ ปอด (spirometry) การวัดลมหายใจออกสูงสุด (peak flow) ถา อาการทาง ระบบทางเดินหายใจสวนลาง เชน ไอ หายใจขัด เปนอาการเดนควรมีการ วินิจฉัยวามีหรือไมมีภาวะไวของทางเดินหายใจ (hyper-reactive airway) เพราะการทจี่ ะแยกระหวา งการระคายเคอื งทางเดนิ หายใจกบั โรคหอบหดื จาก ประวตั กิ ระทาํ ไดย าก การทราบสาเหตจุ ะนาํ ไปสกู ารแกไ ขและปอ งกนั ทส่ี าเหตุ ได ดงั นนั้ ควรใหการวนิ จิ ฉัยโรคอืน่ ๆที่นาจะเปนในกลุมการเจ็บปว ยเน่ืองจาก อาคารกอนแลวคัดแยกออก ถาไมพบสาเหตุที่แทจริงจึงคอยวินิจฉัยวาเปนก ลมุ อาการปว ยเหตอุ าคาร เนอ่ื งจากมอี าการทไี่ มจ าํ เพาะและมอี าการในหลาย ระบบ การวินิจฉัยกลุมอาการปวยเหตุอาคารนั้นข้ึนอยูกับอาการท่ีปรากฏใน ผูปวย อาการที่มีลักษณะที่คลายกันในเพื่อนรวมงาน อาการปรากฏเม่ืออยู ภายในอาคาร และดีข้ึนเม่ือออกจากส่ิงแวดลอมน้ัน ไมพบสรีรพยาธิสภาพท่ี ผิดปกติ และไมส ามารถวนิ ิจฉัยโรคอ่นื ๆได แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากสิง่ แวดลอม เลม 2 77 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกั่ว)

2. การประเมินคณุ ภาพส่ิงแวดลอมภายในอาคาร เมอื่ พบผทู มี่ ปี ญ ฯหาสขุ ภาพเนอ่ื งจากสงิ่ แวดลอ มในอาคาร การประเมนิ คุณภาพส่ิงแวดลอมจะเปนส่ิงที่ชวยในการหาสาเหตุและจัดการกับปญหาดัง กลา ว ทมี งานทป่ี ระเมนิ ควรประกอบดว ยแพทยอ าชวี เวชศาสตร นกั สขุ ศาสตร อตุ สาหกรรม วศิ วกรทด่ี แู ลดา นอาคารและการจดั การอากาศ โดยสง่ิ แรกทค่ี วร กระทําคือ การเดินสํารวจเพื่อเปนการทบทวนพ้ืนฐานและประวัติการใชส่ิง อาํ นวยความสะดวก วัสดอุ ปุ กรณ การปรบั ปรุงเครอ่ื งมอื ผอู าศัยและประวตั ิ สุขภาพ การสมั ภาษณผ ทู อี่ ยภู ายในอาคารจดุ อน่ื ๆ จะชว ยคน หาปญ หาและสว น ท่ีมีปญหา นอกจากน้ีการติดตามหลังจากสํารวจก็เปนการเฝาติดตามความ สาํ เร็จหลังมีมาตรการแกไ ข เพราะผูปวยมักจะคงอยูในภายในอาคารหลังจาก มีการประเมิน เพ่ือใหประหยัดงบประมาณ ควรมีนักสุขศาสตรอุตสาหกรรม มารว มประเมนิ การสมั ผสั ประเมนิ ระบบระบายอากาศ อากาศบรสิ ทุ ธท์ิ ใี่ ชแ ละ การกระจายของระบบดูดอากาศกอนท่ีจะมีการใชเคร่ืองมือในการตรวจวัด คณุ ภาพสิง่ แวดลอ มในอาคาร หลักการตรวจสิ่งแวดลอมในอาคาร จุดตรวจวัดควรต้ังสูงจากพื้น ระหวาง 75 -120 เซนติเมตรในจุดกลางพื้นท่ี หรือบริเวณท่ีมีผูอาศัย ควรเกบ็ ตวั อยา งทกุ ชน้ั หรอื จดุ ทใี่ ชห อ งจดั การอากาศ 1 หอ งควรมกี ารตรวจวดั 1 จุด กรณีพื้นท่ีขนาดใหญควรมีจํานวนจุดท่ีตรวจวัดดังตารางที่ 12 กา ซคารบ อนไดออกไซดเปนตวั ที่นิยมนาํ มาใชในการประเมินระบบหมุนเวียน อากาศ ถา ความเขมขนในอากาศสูงกวา 800 พีพีเอ็ม เปน ตวั บง บอกวา การ 78 แนวทางการวินิจฉยั โรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกั่ว)

ระบายอากาศเร่ิมไมมีการถายเท แตถาต่ํากวา ก็มิไดหมายความวาจะไมมี ปญหา เพราะกาซคารบอนไดออกไซดไมไดเปนเพียงตัวแทนสําหรับการ ประเมินการหมุนเวียนอากาศตัวหน่ึงเทาน้ัน และไมใชสาเหตุของผลกระทบ ตอสุขภาพเน่อื งจากส่งิ แวดลอมในอาคาร ตารางที่ 16 จาํ นวนจุดเกบ็ ตวั อยา งท่เี หมาะสมตามพน้ื ที่ ปจจยั บคุ คล สภาพแวดลอ มในอาคาร 3,000 - นอยกวา 5,000 8 5,000 - นอยกวา 10,000 12 10,000 - นอยกวา15,000 15 15,000 - นอ ยกวา 20,000 18 20,000 - นอ ยกวา 30,000 21 มากกวาหรอื เทากบั 30,000 25 3. การปองกนั ผลกระทบตอ สขุ ภาพจากคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มในอาคารสามารถปอ งกนั ได โดยจะตองเปนความรวมมือท้ังผูใชอาคาร ผูดูแลอาคาร และเจาของอาคาร สถานที่ การดําเนินควรใชท้ังมาตรการควบคุมทางวิศวกรรมและการบริหาร จดั การควบคูกันไป ดังนี้ แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากสง่ิ แวดลอม เลม 2 79 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

1. ควบคมุ มลพิษและแหลง กอมลพิษในอาคารเชน เลอื กวัสดุอปุ กรณ ในอาคารหรือสารเคมีท่ีเปนพิษนอยและใชเทาท่ีจําเปน การเลือกใชวัสดุท่ีไม เปนแหลงสะสมและทําใหจุลชีพแพร กระจาย ใชเฟอรนิเจอรท่ีมีการระเหย ของสารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยนอ ย จดั วางเครอ่ื งใชส าํ นกั งาน เชน เครอื่ งถา ย เอกสาร เครอื่ งพมิ พเ ลเซอร ในทที่ มี่ รี ะบายอากาศอยา งเพยี งพอ มกี ารทาํ ความ สะอาดสถานท่ีทาํ งานอยา งสมํา่ เสมอ โดยเฉพาะพรม ฝุนตามพน้ื ผวิ ควบคุม และกําจัดแหลงกอความช้ืน หลีกเล่ียงกิจกรรมท่ีกอมลพิษในอาคาร เชน ไมส บู บหุ ร่ี ไมซ อ มแซมสถานทท่ี าํ งานขณะมผี อู าศยั อยู เมอ่ื ผใู ชอ าคารเปน โรค ติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจควรมีการใสหนากากอนามัย ไมนําอุปกรณ ทาํ ความสะอาด เชน ไมกวาด ผาขร้ี ้วิ ไปวางหรือตากไวในหอ งจดั การอากาศ (AHU) ซ่ึงทําใหฝุนละอองหรือจุลชีพถูกดูดไปตามทอลมและกระจายไปท่ัว อาคาร 2. ดูแลรักษา ทําความสะอาดระบบปรับอากาศและระบายอากาศ อยา งสมาํ่ เสมอ เพม่ิ การไหลเวยี นของอากาศมากกวา 20 ลกู บาศกฟ ตุ ตอ นาที ตอ คน อาคารทใี่ ชร ะบบปรบั อากาศและระบายอากาศแบบรวม ควรลดการนาํ อากาศจากภายนอกเขา อาคารโดยตรง เชน การเปดหนา ตา ง และในอาคารที่ ใชเคร่ืองปรับอากาศแบบแยกสวน ขณะใชงานควรเปดพัดลมระบายอากาศ เพ่ือใหอากาศหมุนเวียน ระบบฟอกอากาศมักนิยมนํามาใชควบคูกับระบบ ระบายอากาศ ควรเลือกใชใหเ หมาะสมกับสภาพ เครือ่ งฟอกอากาศสามารถ กรองไดเ ฉพาะฝนุ ละออง แตก รองกา ซไมไ ด และหากขาดการบาํ รงุ รกั ษาอยา ง สมาํ่ เสมอ อาจเปนแหลงกาํ เนดิ มลพษิ ในอาคารจําพวกฝุนละออง และจลุ ชีพ ไดอ กี ทางหนงึ่ 80 แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากสงิ่ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกวั่ )

3. ทีมอาชีวอนามัยควรมีระบบการเฝาระวังเร่ืองปญหาคุณภาพสิ่ง แวดลอ มในอาคาร มีการประเมนิ ความเสี่ยง มกี ารตรวจสงิ่ แวดลอมในอาคาร สม่ําเสมอใหอยูในเกณฑมาตรฐาน ดังตารางท่ี 13 โดยเฉพาะจุดที่อาจเปน แหลงกาํ เนิดของมลพษิ ในอาคาร เชน การตรวจหาเชือ้ ลีจแี นรในในหอผ่ึงเยน็ เมอ่ื พบผปู ว ยทเ่ี จบ็ ปว ยนน้ั มสี าเหตหุ รอื เกย่ี วขอ งกบั สง่ิ แวดลอ มในอาคารควร มีการสอบสวนโรคและดําเนินการปองกันและแกไข เพื่อเปนปองกันทุติยภูมิ ไมใหผูปวยเจ็บปวยมากขึ้น และเปนการปองกันปฐมภูมิใหกับผูใชอาคารคน อื่นๆไมใหเกิดผล กระทบตอสุขภาพท่ีตามมา ควรมีการสรางความตระหนัก และใหความรูเรื่องคุณภาพส่ิงแวดลอมในอาคารกับผูใชอาคาร มีการอธิบาย และใหค วามมนั่ ใจแกผ มู ภี าวะผดิ ปกติ ผมู คี วามไวตอ การเกดิ โรค ควรหลกี เลยี่ ง การนง่ั หรือทาํ งานใกลแหลงกอ มลพิษ เมอื่ พบอาการผิดปกตทิ างสขุ ภาพและ สงสยั วา มสี าเหตมุ าจากสงิ่ แวดลอ มในอาคาร หรอื มขี อ รอ งเรยี นเกยี่ วกบั ปญ หา สุขภาพ หรือพบผปู ว ยท่มี สี าเหตกุ ารเจ็บปวยจากสิ่งแวดลอ มในอาคารควรให ความสําคัญและรีบดาํ เนนิ การ โดยมเี จา หนา ทส่ี าธารณสุขหรอื เจา หนา ท่ีฝา ย อาชวี อนามยั รว มออกสาํ รวจและประเมนิ ความเสยี่ ง เมอื่ พบสง่ิ ผดิ ปกตกิ ใ็ หค าํ แนะนําแกไขตามหลักวิชาการ รายงานไปยังผูเก่ียวของทราบเพ่ือใหเกิดการ แกไขและเกิดมาตรการการปองกันปญหาคุณภาพสิ่งแวดลอมในอนาคต ใน ขณะทยี่ งั ไมพ บสาเหตหุ รอื แกไ ขปญ หาไมไ ด ควรยา ยออกจากสถานทนี่ นั้ กอ น หรอื กรณที เ่ี ปน คนทาํ งานควรเปลยี่ นหนา ทใ่ี หก บั ผมู อี าการกอ น แมว า ผลกระ ทบตอสุขภาพบางอยาง เชน กลุมอาการปวยเหตุอาคารจะไมพบเหตุปจจัย โดยตรง แตก ารแกไขเหตปุ จจัยสง่ิ แวดลอ มในอาคารทางออมก็สามารถทาํ ให อาการดขี น้ึ เชน จดั ระเบยี บสถานทที่ าํ งานไมใ หแ ออดั ควบคมุ สภาพแวดลอ ม แนวทางการวินิจฉัยโรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 81 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกวั่ )

การทาํ งานใหเ หมาะสมทงั้ ดา นกายภาพ การยศาสตร และทางจติ สงั คมในงาน ลวนมีขอมูลงานวิจัยสนับสนุนวาเปนปจจัยท่ีสนับสนุนการลดการกอปญหา สุขภาพในผอู าศยั ในอาคารได ตารางที่ 17 คา มาตรฐานคณุ ภาพส่งิ แวดลอมในอาคารทีย่ อมรบั ได ปจจัยคุณภาพสง่ิ แวดลอม คามาตรฐานทีย่ อมรบั ได ส่ิงแวดลอ มดา นกายภาพ 22.5-25.5 องศาเซลเซียส อณุ หภูมิ <70 ความชนื้ สัมพทั ธ <0.25 เมตรตอวินาที การเคล่อื นไหวของอากาศ ส่ิงแวดลอ มดานเคมี ไมเกิน 9 พีพีเอ็ม กา ซคารบอนไดออกไซด ไมเ กิน 1,000 พพี ีเอม็ กาซคารบ อนมอนนอกไซด ไมเ กนิ 0.1 พีพีเอ็ม ฟอรมาลดไี ฮด ไมเกนิ 0.05 พพี ีเอม็ โอโซน ไมเ กนิ 150 ug/m3 อนภุ าคแขวนลอย คา มาตรฐานท่ียอมรบั ได ปจจัยคุณภาพสง่ิ แวดลอ ม สง่ิ แวดลอมดานเคมี (ตอ) ไมเ กิน 3 พีพเี อ็ม สารประกอบอินทรยี ระเหย สงิ่ แวดลอมดานชีวภาพ <500 โคโลนีตอลูกบาศกเ มตร เชือ้ รา <500 โคโลนีตอ ลกู บาศกเมตร เชื้อแบคทีเรีย 82 แนวทางการวินิจฉัยโรคจากสงิ่ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกัว่ )

หมายเหตุ เนื่องจากในประเทศไทยยังไมมีหนวยงานใดกําหนดมาตรฐาน คุณภาพสิ่งแวดลอมในอาคาร และลักษณะภูมิอากาศเปนแบบรอนชื้นจึง แนะนําใหใชคามาตรฐานตามของสถาบันดานวิทยาการระบาดสิ่งแวดลอม กระทรวงสิง่ แวดลอม ประเทศสิงคโปร เหมาะสมมากกวา ใชค า มาตรฐานของ ประเทศในแถบยโุ รปและอเมรกิ า แนวทางการวินจิ ฉยั โรคจากสิง่ แวดลอ ม เลม 2 83 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกว่ั )

เอกสารอางองิ 1. ฉัตรชัย เอกปญญาสกุล กลุมอาการปวยเหตุอาคาร จุฬาลงกรณเวชสาร 2548; 49(2): 91-100. 2. ฉตั รชยั เอกปญ ญาสกลุ , วโิ รจน เจยี มจรสั รงั ษ,ี สรอ ยสดุ า เกสรทอง. ความชกุ ปจจัยท่ีเกี่ยวขอและผลกระทบของกลุมอาการปวยเหตุอาคารของผูทํางาน ในอาคารสํานักงานในเขตกรุงเทพมหานคร. วารสารวิชาการสาธารณสุข 2548; 14 (3): 453-63. 3. ฉัตรชัย เอกปญญาสกุล เอกสารการสอนชุดวิชาพิษวิทยาและอาชีว เวชศาสตร บทที่ 7 หลกั การทางอาชวี เวชศาสตร มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมธริ าช ฉบับปรับปรุง, 2551 หนา 7.1-100. 4. ฉัตรชยั เอกปญ ญาสกลุ , ฉันทนา ผดุงทศ ปว ยเพราะอาคาร วารสารคลินิก 2551; 24(4): 347-52. 5. วันทนี พันธุประสิทธิ์. คูมือปฏิบัติการมลพิษอากาศภายในอาคาร. พมิ พครงั้ ที่ 1. กรงุ เทพมหานคร: โรงพิมพการศาสนา, 2544. 6. สมชัย บวรกิตติ, ไพรัช ศรีไสว, ชัชวาล จันทรวิจิตร. อาคารปวย. ใน สมชยั บวรกติ ติ,จอหน พ.ี ลอฟทัส และกฤษฎา ศรสี ําราญ (บรรณาธิการ), ตําราเวชศาสตรสิ่งแวดลอม ฉบับเฉลิมพระเกียรติ 72 พรรษามหาราชา, กรงุ เทพมหานคร: เรอื นแกวการพมิ พ, 2542 หนา 671 - 78. 7. ชชั วาลย จนั ทรวจิ ติ ร กลมุ อาการอาคารปว ย ในสมชยั บวรกติ ติ โยธนิ เบญจวงั และปฐม สวรรคปญญาเลิศ(บรรณาธิการ), ตําราอาชีวเวชศาสตร กรงุ เทพมหานคร: หจก. เจ เอส เค การพิมพ, 2552 หนา 219 – 31. 84 แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากส่งิ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกวั่ )

8. วิกรม แสงคิสิริ, สสิธร เทพตระการพรกลุมอาการท่ีเกิดจากการทํางาน ในอาคารปด วารสารการสง เสรมิ สขุ ภาพและอนามยั สง่ิ แวดลอ ม 2548; 28(1): 26-34. 9. ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ฉบับท่ี 10 (พ.ศ.2538) เรอื่ ง กาํ หนดมาตรฐานคณุ ภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวั่ ไป ออกตามความใน พระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพส่ิงแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในกจิ จานเุ บกษา เลม 112 ตอนท่ี 52ง. วนั ที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2538 10. ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 24 (พ.ศ. 2547) เรอื่ ง กาํ หนดมาตรฐานคณุ ภาพอากาศในบรรยากาศโดยทว่ั ไป ออกตามความ ในพระราชบัญญตั สิ งเสรมิ และรกั ษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหง ชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกิจจานเุ บกษา เลม 121 ตอนพิเศษ 104 ง. วันที่ 22 กนั ยายน พ.ศ. 2547 11. ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 28 (พ.ศ. 2550) เรอ่ื ง กาํ หนดมาตรฐานคณุ ภาพอากาศในบรรยากาศโดยทว่ั ไป ออกตามความ ในพระราชบญั ญัตสิ ง เสริมและรกั ษาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มแหงชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกจิ จานเุ บกษา เลม 124 ตอนพเิ ศษ 58ง วนั ที่ 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2550 12. ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 33 (พ.ศ. 2552) เร่ือง กําหนดมาตรฐานคากาซไนโตรเจนไดออกไซดในบรรยากาศโดยท่ัวไป ออกตามความในพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพส่ิงแวดลอมแหง ชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกิจจานเุ บกษา เลม 126 ตอนพิเศษ 114ง วนั ที่ 14 สงิ หาคม พ.ศ. 2552 แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากสงิ่ แวดลอ ม เลม 2 85 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่วั )

13. ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 36 (พ.ศ. 2553) เรื่อง กําหนดมาตรฐานฝุนละอองขนาดไมเกิน 2.5 ไมครอน ในบรรยากาศ โดยท่ัวไป ออกตามความในพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพ ส่งิ แวดลอมแหงชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เลม 127 ตอน พิเศษ 37ง วนั ที่ 24 มีนาคม พ.ศ. 2553 14. ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ ฉบับท่ี 12 (พ.ศ. 2538) ออกตามความในพระราชบญั ญตั สิ ง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มแหง ชาติ พ.ศ. 2535 เรื่องกําหนดมาตรฐานคากาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศ โดยทั่วไปในเวลา 1 ชว่ั โมงประกาศใน 15. ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 21 (พ.ศ. 2544) เร่ือง กําหนดมาตรฐานคากาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศโดยทั่วไปใน เวลา 1 ชั่วโมง ออกตามความในพระราชบญั ญตั สิ งเสรมิ และรักษาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มแหง ชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกจิ จานเุ บกษา เลม 118 ตอน พเิ ศษ 39ง. วันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2544ราชกิจจานุเบกษา เลม 112 ตอน พิเศษ 27ง. วนั ท่ี 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 16. ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ ฉบับท่ี 30 (พ.ศ.2550) เรอ่ื ง กาํ หนดมาตรฐานคา สารอนิ ทรยี ร ะเหยงา ยในบรรยากาศโดยทวั่ ไปในเวลา 1 ป ออกตามความในพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอม แหงชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เลม 124 ตอนพิเศษ 143ง วนั ที่ 14 กันยายน พ.ศ. 2550 17. ประกาศกรมควบคุมมลพษิ เร่ือง กาํ หนดคาเฝาระวงั สําหรับสารอินทรยี  ระเหยงา ยในบรรยากาศโดยทวั่ ไปในเวลา 24 ชั่วโมง 86 แนวทางการวินิจฉัยโรคจากส่งิ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกั่ว)

18. ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ(พ.ศ. 2555)เร่ืองกําหนด มาตรฐานกาซคารบอนไดซัลไฟดในบรรยากาศโดยท่ัวไปออกตามความใน พระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. 2535 ประกาศในราชกจิ จานเุ บกษา เลม 129 ตอนพเิ ศษ 92ง วนั ที่ 11 มถิ นุ ายน 2555 19. Air quality guidelines for Europe. Copenhagen, World Health Organization Regional Office for Europe, 1987 (WHO Regional Publications, European Series, No. 23). 20. Air quality guidelines for Europe, 2nd ed. Copenhagen, World Health Organization Regional Office for Europe, 2000 (WHO Regional Publications, European Series, No. 91). 21. Appleby PH. ABC of work related disorders. Building-related illnesses. Br Med J 1996; 313(7058): 674 – 7. 22. Burge PS. Sick building syndrome. Occup Environ Med 61(2004):185-90. 23. Ekpanyaskul C, Jiamjarasrangsi W. The influence of indoor environmental quality on psychosocial work climate among office workers. J Med Assoc Thai 2004; 87 (Suppl 2): S 202-6. 24. Ekpanyaskul C. Etiological investigation of unintentional solvent exposure among university hospital staffs. Indian J Occup Environ Med 2010 ; 14(3): 100-3. แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 87 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

25. Hodgson MJ. Sick building syndrome. In: Stellman JM. (ed). Encyclopaedia of Occupational Health and Safety. 4 th ed. Geneva: International Labour Office, 1998. pp. 13.3-13.6. 26. Institute of environmental epidemiology, Ministry of the environment. Guidelines for good indoor air quality in office premises 1st edition Singapore: Ministry of the Environment, 1996. 27. Jones AP. Indoor air quality and health. Atmospheric environ- ment 1999; 33: 4535-64. 28. Menzies D, Bourbeau J. Building-related illnesses. N Engl J Med 1997; 337(21):1524 - 31 29. World Health Organization. Indoor air pollutants: Exposure and health effects. EURO Reports and studies NO.78. Copenhagen: WHO Regional office for Europe,1983. 30. World Health Organization. Air quality and health .http://www. who.int/mediacentre/factsheets/fs313/en/index.html (accessed 19 May 2013). 88 แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากส่ิงแวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกัว่ )

แนวทางการวินจิ ฉยั โรคพิษสารปรอท แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 89 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกัว่ )

90 แนวทางการวนิ ิจฉัยโรคจากสิ่งแวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพษิ ตะกว่ั )

แนวทางการวินิจฉัยโรคพษิ สารปรอท นพ.อดุลย บณั ฑกุ ุล นพ.กติ ิพงษ พนมยงค พญ.อรพรรณ ชัยมณี นพ.ศรณั ย ศรคี าํ แนวทางทวั่ ไป โรคพิษจากโลหะหนัก ปจ จบุ นั มสี ารเคมที ใี่ ชใ นอตุ สาหกรรมอยมู ากมายหลายพนั ชนดิ แตร าย ละเอียดเก่ียวกับผลของสารเคมีตอสุขภาพนั้นมีการศึกษาอยางละเอียดเพียง ไมก ตี่ วั เทา นนั้ คนทาํ งานจะตอ งทาํ งานอยใู นสภาพแวดลอ มทมี่ สี ง่ิ คกุ คามทาง สารเคมีอยูตลอดเวลา บางครั้งก็เกิดอันตรายแบบเฉียบพลันเชนมีสารเคมีร่ัว ทาํ ใหไ ดร บั พษิ ของสารเคมเี ขา ไปเตม็ ท่ี แตส ว นใหญแ ลว คนทาํ งานจะไดร บั พษิ สารเคมีแบบเรื้อรังมากกวา คือเขาสูรางกายทีละนอยเปนเวลานานๆ ดังน้ัน อาการของพษิ สารเคมอี าจแสดงออกมาชว งใดกไ็ ด ถา ไดร บั มากกแ็ สดงอาการ ออกมาอยา งเฉยี บพลนั ภายในเวลาเปน นาที เปน ชว่ั โมงหรอื เปน วนั ถา เปน พษิ เรื้อรังอาจแสดงอาการออกมาหลังทํางานเปน เวลานาน บางครั้งหลังออกจาก งานไปแลว กเ็ ปน ได การไดร บั พษิ สารเคมี ยงั บง ถงึ การทเ่ี พอื่ นคนทาํ งานคนอนื่ ไดร บั ดว ย แตย งั ไมแ สดงอาการออกมา สารเคมมี ผี ลตอ รา งกายหลายอยา งเชน แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากส่งิ แวดลอ ม เลม 2 91 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะก่วั )

การเกิดมะเร็ง มีสารเคมีหลายรอยชนิดที่สามารถทําใหเกิดโรคมะเร็งในคนและสัตว หลังจากการสัมผัสเปนเวลานาน มีตัวอยางที่รูจักกันดีหลายตัว เชน ฟูมของ โลหะแคดเมียม นิเก้ลิ และโครเมยี ม ทาํ ใหเกดิ มะเรง็ ปอด ไวนลิ คลอไรดทําให เกดิ มะเรง็ ตบั ชนดิ ซารโ คมา (liver sarcoma) อารเ ซนกิ ทาํ ใหเ กดิ มะเรง็ ผวิ หนงั และมะเร็งปอด เบนซินทําใหเกิดมะเร็งเม็ดเลือดขาว (leukemia) สารเคมี เหลานจี้ ะใชเ วลาหลายปเ พือ่ เหนี่ยวนําใหเ กดิ เซลลมะเรง็ ตวั แรกขน้ึ ระยะแฝง นอ้ี าจใชเวลามากกวา 30 ปเ ชน ในคนทส่ี ัมผสั แอสเบสตอส ซ่ึงทาํ ใหเกดิ มะเร็ง เยอ่ื หมุ ปอดชนดิ เมโสเทลโิ อมา (mesothelioma) ดงั นนั้ บางครงั้ คนทาํ งานจะ มีอาการและอาการแสดงของโรคมะเรง็ ภายหลงั ออกจากงานก็ได พิษตอการเจรญิ เตบิ โต สารเคมีที่มีพิษตอการเจริญเติบโตคือสารเคมีที่ทําใหเกิดผลเสียตอเด็ก ทก่ี าํ ลงั เจรญิ เตบิ โต เชน ทาํ ใหค ลอดออกมาพกิ าร นา้ํ หนกั นอ ย การทาํ งานของ อวัยวะผดิ ปกติ หรอื มีปญหาดา นจิตสงั คม พฤติกรรมผดิ ปกติ ในระหวางการ เจริญเติบโตเปนตน การท่ีแมสัมผัสสารเคมีขณะตั้งครรภอาจทําใหถึงแกแทง ได การสมั ผัสสารปรอทขณะต้งั ครรภท าํ ใหล กู คลอดออกมาตัวเล็ก หรอื สมอง ถกู ทาํ ลายอยา งรนุ แรงในเดก็ นอกจากนยี้ งั มรี ายงานการทสี่ ามที าํ งานทสี่ มั ผสั กบั ไวนลิ คลอไรดท าํ ใหเ พมิ่ อตั ราการแทง ในภรรยา การสมั ผสั กบั สารพษิ หลงั ค ลอดก็ทําใหการเจริญเติบโตผิดปกติ เชนการสัมผัสกับบุหร่ีทําใหทารกติดเชื้อ ทางเดินหายใจงาย หรือ ตายโดยไมทราบสาเหตุ (sudden infant death syndrome) 92 แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากสงิ่ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกวั่ )

พษิ ตอระบบสบื พนั ธ การสมั ผสั การสารเคมจี ะทาํ ใหเ กดิ ผลขา งเคยี งในระบบสบื พนั ธท ง้ั ผชู าย และผูหญิง ซึ่งอาจแสดงในรูปแบบของพฤติกรรมทางเพศที่เปล่ียนแปลงไป การเปน หมนั การแทง บอ ยครงั้ ประจาํ เดอื นมาผดิ ปกติ สารเคมที มี่ พี ษิ ตอ ระบบ สบื พนั ธใ นผหู ญงิ ทาํ ใหเ กดิ ผลหลายอยา งเชน การเปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรมทางเพศ เวลาที่มีประจําเดือนคร้ังแรก ประจําเดือนมาไมสม่ําเสมอ เวลาไขตก การมีบุตร และการไหลของน้ํานม หรือการหมดประจําเดือนอาจเร็วขึ้น การสมั ผสั ตะกวั่ ทาํ ใหป ระจาํ เดอื นมาผดิ ปกติ และเปน หมนั การสมั ผสั คารบ อน ไดซัลไฟด ปรอท และ โพลีคลอรินเนทเตด ไบเพนนิล (polychorinated biphenyls) ทาํ ใหป ระจาํ เดอื นมาไมส มา่ํ เสมอ สารพษิ ทม่ี ผี ลตอ ระบบสบื พนั ธ ชายทาํ ใหเ สปรม์ิ มรี ปู รา งผดิ ปกติ จาํ นวนลดลง พฤตกิ รรมทางเพศเปลย่ี นแปลง เปน หมนั เชน คารบ อนไดซลั ไฟดแ ละยาฆา แมลงพวก chlordecone (kipone), เอธิลนี ไดโบรไมด และไดโบรโมคลอโพรเพน พิษตอ ระบบหัวใจและหลอดเลอื ด คอื ผลตอ หวั ใจและระบบไหลเวียนเลอื ด ระบบเม็ดเลือด ทําใหเ กดิ โรค ความดันโลหิตสูง ผนังหลอดเลือดแข็งตัว (arteriosclerosis) หัวใจเตนผิด จังหวะ และกลามเน้ือหัวใจขาดเลือด สารเคมีเชนตะกั่ว คารบอนไดซัลไฟด อารเซนกิ แคดเมยี ม โอโซน และ ไวนิลคลอไรด เปน สาเหตุอยา งหน่งึ ท่ีทําให เกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด การสัมผัสกับสารที่มีพิษตอระบบเม็ดเลือดจะ ทาํ ใหก ารลาํ เลยี งออกซเิ จนของเมด็ เลอื ดแดงไมด ี รบกวนการทาํ งานของระบบ ภูมิคุมกันในเม็ดเลือดขาว และทําใหเกิดโรคมะเร็ง การสัมผัสเบนซีนในเวลา นานทําใหมีการลดลงของการสรางเม็ดเลือดทุกชนิด และนําไปสูการเปนโรค มะเรง็ เมด็ โลหติ ขาว แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 93 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกว่ั )

พษิ ตอ ระบบตอมไรท อ ระบบตอ มไรท อหรอื เรียกวา ระบบเอ็นโดครนิ (endocrine) เปน ระบบ ท่ีมีการผลิตฮอรโมนในที่หนงึ่ เชนตอมไตสมอง แตจะสงฮอรโมนน้ไี ปออกฤทธิ์ อีกแหงหนึ่งท่ีไกลออกไป เชนไต โดยผานทางกระแสเลือดไมมีทอลําเรียง ฮอรโ มนเหลา นจี้ ะทาํ ใหห นา ทขี่ องรา งกายคงอยไู ดส ารพษิ จะทาํ ใหเ กดิ โรคเชน โรคทัยรอยดฮอรโมนตํ่า (hypothyroidism) เบาหวาน นํ้าตาลในเลือดตํ่า ระบบสืบพันธผิดปกติ และโรคมะเร็ง เชนสารโพลีคลอรินเนทเตดไบเพนนิล และดดี ที มี ผี ลตอ สตั วป า มกี ารศกึ ษาผลของยาฆา แมลงออรก าโนคลอรนี และ ไดออกซินวาจะทําใหเกิดโรคมะเร็งเตานม และจํานวนเสปร์ิมในคนลดลง เปนตน พิษตอ ระบบทางเดินอาหารและตับ การสมั ผสั กบั สารเคมที าํ ใหเ กดิ ผลขา งเคยี งในระบบทางเดนิ อาหาร ตบั หรือถุงน้ําดี ในคนทํางานท่ีสุขนิสัยไมดี เชนกินอาหารในที่ทํางาน ไมลางมือ จะมกี ารเขา ของพษิ ในทางเดนิ อาหารหรอื ในทซ่ี ง่ึ มฝี นุ เคมมี าก ทาํ ใหล ะลายใน นาํ้ ลายและกลนื ลงไป การสมั ผสั พวกฮาโลจเี นทเตด อโรมาตกิ ไฮโดรคารบ อน รวมท้ังคลอโรเบนซีนและเฮกซะคลอโรคเบนซีน และโลหะเชนตะก่ัว ปรอท สารหนู และแคดเมียมทําใหเบ่ืออาหาร คลื่นไส อาเจียน เปนตะคริวที่ทอง และทองเสีย ตับเปนแหลงทําลายของเสียดังน้ันจึงสัมผัสสารพิษเปนจํานวน มาก ทาํ ใหเ นอ้ื ตับตาย คารบ อนเตตระคลอไรดและสารเคมีท่มี ีโครงสรา งใกล เคยี งเชน คลอโรฟอรม ทาํ ใหต บั แขง็ มะเรง็ ตบั นอกจากนมี้ รี ายงานวา การสมั ผสั กบั สารหนู ทองแดง และ ไวนิล คลอไรด ทาํ ใหเ กดิ มะเรง็ ตบั 94 แนวทางการวินิจฉัยโรคจากสง่ิ แวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะกัว่ )

พิษตอระบบภูมิคุมกนั การเปลย่ี นแปลงระบบภมู คิ มุ กนั ทาํ ใหอ บุ ตั กิ ารของการตดิ เชอื้ และเปน มะรง็ มากขึน้ การสัมผัสแอสเบสตอส เบนซีน และ ฮาโลจีเนทเตด อโรมาตกิ ไฮโดรคารบ อน เชน โพลีโบรมเิ นทเตด ไบเพนนลิ โพลีคลอรนิ เนทเตด ไบเพน นิล และ ไดออกซิน อาจมีฤทธ์ิกดภมู คิ ุม กันในคน นอกจากนส้ี ารพษิ ยังทําให เกดิ โรคของภมู คิ มุ กนั ในคนซง่ึ เกดิ จากระบบภมู คิ มุ กนั ของคนเกดิ การสบั สนไป ทําลายเซลลเน้ือเย่ือของตนเองแทนท่ีจะทําลายส่ิงแปลกปลอมเนื่องจากแยก ไมออก เชนยาฆาแมลงไดเอลดรินทําใหเกิดการทําลายเม็ดเลือดแดงโดย ภมู คิ มุ กันทําใหม อี าการซีดจากเม็ดเลอื ดแดงแตก นอกจากนี้สารกอภูมแิ พยัง ถือเปนสารท่ีกระตุนระบบภูมิคุมกันทําใหเกิดภูมิแพ (allery) หรือภูมิไวเกิน (hypersensitivity) หมายถึงการที่รางกายไวตอสารกระตุนมากผิดปกติ สารเคมเี ชน โทลอู นี ไดไอโซซยั ยาเนท และโลหะเชน นเิ กล้ิ และเบอรลิ เลยี มเปน สารกอภูมิแพทส่ี าํ คัญ พิษตอไต การสมั ผสั สารเคมที าํ ใหเ กดิ พษิ ตอ ไต ทอ ไต กระเพาะปส สาวะ เนอ่ื งจาก เปนตัวกรองสารอันตรายออกจากกระแสเลือดเพ่ือขับถายออกจากรางกาย สารเคมีทม่ี ีพิษตอไตมีมากมายเชน คารบอนเตตระคลอไรด ไตรคลอโรเอธิลนี และ โลหะหนกั แคดเมยี มและตะกวั่ ซงึ่ มฤี ทธอิ์ นั ตรายตอ ไตทง้ั แบบเฉยี บพลนั และเรือ้ รงั ซึ่งนําไปสูโรคไตวายเร้ือรงั ในระยะสุดทา ย แนวทางการวินจิ ฉัยโรคจากส่ิงแวดลอม เลม 2 95 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะก่วั )

พษิ ตอ กลา มเนอ้ื และกระดกู มีผลตอกลามเนือ้ กระดูก และขอ เชนความผดิ ปกตขิ องกระดกู ไดแ ก ขออักเสบ ฟลูโอโรซิส และ osteomalacia เปนโรคท่พี บไดบ อ ย ขอ อกั เสบรู มาตอยดเปนโรคเกี่ยวกับภูมิคุมกันที่มีขออักเสบ และปวด ซึ่งเรื้อรังและ เปนมากขึ้นเรื่อย ทําใหขอพิการและเสีย พบไดมากขึ้นในคนทํางานท่ีสัมผัส ซิลิกาและฝุนถานหิน การสัมผัสฟลูออไรดทําใหกระดูกผิดปกติ (ฟลูโอโรซิส) ซึ่งมีฟลูโอไรดไปแทนท่ีแคลเซียมในกระดูก การสัมผัสกับแคดเมียมทําใหเกิด osteomalacia ซ่ึงมอี าการปวด และกระดกู จะไมแ ขง็ และบิดโคง ได พษิ ตอ ระบบประสาท ฤทธ์ิตอระบบประสาทสวนกลางเชนสมองทําใหมีอาการสมองอักเสบ สบั สน ออ นแรง กระวนกระวาย บุคลิกภาพเปล่ยี นแปลง เปน โรคของระบบ ประสาทการเคลื่อนไหว เชนในคนที่สัมผัส ปรอทอินทรีย (เมธิลเมอรคิวร่ี) ตะกัว่ ตวั ทําละลายหลายชนดิ เปนตน ฤทธิ์ตอระบบประสาทสว นปลายทนี่ าํ คําสั่งจากสมองไปสั่งใหแขนขาเคล่ือนไหวหรือรับความรูสึกจากแขนขา จะทําใหมีอาการชาหรือไมมีแรง เชนในคนที่สัมผัสกับตัวทําละลายอินทรีย คารบ อนไดซลั ไฟด เอน็ เฮกเซน และ ไตรคลอโรเอทธิลีน เปน ตน 96 แนวทางการวนิ จิ ฉยั โรคจากส่ิงแวดลอ ม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกั่ว)

พษิ ตอระบบหายใจ มพี ษิ ตง้ั แตจ มกู คอ หลอดลมใหญ หลอดลมขนาดกลาง และเลก็ ถงุ ลม จนถึงปอดท้งั หมด พษิ ตอระบบหายใจทาํ ใหเกิดอาการทงั้ แบบเฉียบพลนั และ เรอ้ื รงั เชน คดั จมกู หลอดลมอกั เสบ ปอดบวมนา้ํ ถงุ ลมโปง พอง มะเรง็ ปอด การ สัมผสั สาร asphyxiant ทาํ ใหถึงแกก รรมได การสัมผสั สารพิษเปนเวลานาน ทําใหโครงสรางของปอดเสียไปเชนโรคปอดเปนพังผืด จากนิวปโมโคนิโอซิส อลูมิเนียม เบอริลเลียม โรคถุงลมโปงพองจากอลูมิเนียม แคดเมียมออกไซด โอโซนและไนโตรเจนออกไซด และโรคมะเร็งปอดจากแอสเบสตอส สารหนู และนเิ กลิ้ เปน ตน สง่ิ ทสี่ าํ คญั ทท่ี าํ ใหพ ษิ จากสารเคมตี อ ทางเดนิ หายใจเปน มาก ขน้ึ คือการสบู บหุ ร่ี พิษตอ ผิวหนงั หรอื อวัยวะรับสัมผัส การรับกลิ่นจะเสียไปโดยการสัมผัสแคดเมียมหรือนิเกิ้ล การไดยินเสีย จากการสมั ผสั กบั ตะกว่ั อาการระคายเคอื งตาจากการสมั ผสั แอมโมเนยี คลอรนี และฟอรมัลดีไฮด นอกจากนี้การสมั ผัสจะทําใหเกิดโรคผวิ หนงั อกั เสบ เกิดสวิ ชนดิ chloracne ซงึ่ เกดิ ในหลงั หู ขา งแกม (ในทซ่ี ง่ึ สวิ ธรรมดาไมข น้ึ ) เมอื่ สมั ผสั กับสารประกอบ ฮาโลจีเนทเตด อโรมาติก เชน โพลคี ลอริเนทเตด ไดเบนโซ ฟูแรน และไดออกซนิ แนวทางการวนิ จิ ฉัยโรคจากสิง่ แวดลอม เลม 2 97 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพษิ ปรอท และโรคพิษตะก่ัว)

โรคจากปรอทหรอื สารประกอบของปรอท บทนาํ ปรอท (CAS no. 7439-97-6) เปน โลหะหนกั สเี งินขาวมลี ักษณะเปน ของเหลวทอ่ี ณุ หภูมหิ อ ง มี vapor pressure สูง (0.0012 mm Hg) ทาํ ใหม ี การระเหยสูบรรยากาศตลอดเวลา ปรอทกลั่นจากเหมือง cinnabar (HgS) มีท่ัวไปในบรรยากาศเนื่องจากปลอยจากทั้งแหลงธรรมชาติเชนภูเขาไฟ และจากอุตสาหกรรม น้ําฝนจะมี oxidized mercury และจะถูกจับและ biomethylated โดยแพลงตอนหรอื สง่ิ มชี วี ติ ในนา้ํ ทาํ ใหเ กดิ การสะสมในสตั ว และคน ปรอทไมใ ชแ รธ าตุทจี่ าํ เปนสําหรบั คน ปรอทเปนโลหะที่พบไดจากเปลือกโลก ไดมาจากการถลุงสินแร cinnabar (mercuric sulfide) สารปรอทอาจมีได 3 รูปแบบ ไดแก โลหะปรอท (elemental mercury, metallic mercury) ปรอทอนนิ ทรยี  (inorganic mercury) และ ปรอทอินทรีย (organic mercury) โดยเปน โลหะ ท่ีเปนของเหลวที่อุณหภูมิหอง และเปนโลหะท่ีทําใหเกิดภาวะพิษอยางแพร หลายโดยภาวะพิษทีเ่ กดิ ขนึ้ จะขึ้นอยกู บั ชนดิ และวิธีของการรับสมั ผัส ดังนน้ั การทาํ ความเขา ใจรปู แบบตา ง ๆ ของปรอทจงึ เปน สง่ิ ทจ่ี าํ เปน กบั การทาํ ความ เขาใจภาวะพิษจากปรอท ภาวะพิษจากปรอทที่เปนท่ีรูจักดี ไดแก ภาวะพิษ จาก methyl mercury ท่ีทําใหเกิดโรคมินามาตะ ที่ประเทศญ่ีปุนใน พ.ศ.2499 ซึง่ มผี ไู ดรบั สารปรอทถงึ 2,263 คน และมีทารกในครรภผิดปกติ ถึง 63 คน เหตุการณอีกกรณีท่ีมีผูปวยจํานวนมากจากสารปรอท ไดแก การเกดิ พษิ จาก methyl mercury ซงึ่ เปน สารฆา เชอ้ื ราปนเปอ นในธญั พชื ใน ประเทศอริ กั ใน พ.ศ.2515 ทาํ ใหม ผี ปู ว ยประมาณ 6,000 ราย และมผี เู สยี ชวี ติ มากกวา 400 คน 98 แนวทางการวินจิ ฉยั โรคจากส่งิ แวดลอม เลม 2 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพิษตะกัว่ )

ทางเขา สรู างกาย/การเปลี่ยนแปลงในรางกาย Elementary mercury , เกลอื ของปรอท (Hg2+) และ ary mercury compound จะถูกเขาสูรางกายทางการหายใจไดดีกวาการกิน สวน alkyl mercury compounds จะถกู ดดู ซมึ ไดด ที ง้ั การหายใจ การกนิ และทางผวิ หนงั สารประกอบของปรอทอนินทรียและ aryl mercury เม่ือถูกดูดซึมแลวจะ กระจายไปยังสมอง ไต และเนื้อเย่ือตางๆ ตอมาจะจับกับกลุม sulfhydryl และจะรบกวนระบบเอนซัยมตางๆของเซลลในรางกาย ปรอทอินทรียและ สารประกอบ elementary mercury จะเขารก และออกทางนํ้านมได การสัมผัสปรอทในสิ่งแวดลอมท่ีสูงท้ังแบบอินทรียและอนินทรียจะมีผลตอ สมองมาก สารประกอบของปรอทจะถูกขับออกชาๆ ทางปสสาวะ อุจจาระ นา้ํ ลายและเหงือ่ นอกจากน้ียังสามารถวดั ปริมาณของปรอทในผมและเล็บได คา ครง่ึ ชวี ติ ของปรอทอนนิ ทรยี เทากบั 60 และของ alkyl mercury เทา กบั 70 วนั อาการและอาการแสดง Elementary mercury โลหะปรอท (elemental mercury) : ปรอทเปนโลหะที่มสี ถานะเปน ของเหลว โดยมีสีเงิน และมีลักษณะมันวาว โลหะปรอทสามารถระเหิดไดท่ี อุณหภูมิหองจนถึงระดับท่ีสามารถทําใหเกิดภาวะพิษได การระเหิดจะอิ่มตัว ทอี่ ุณหภูมิ 24oC โดยทาํ ใหเ กดิ ระดบั สารปรอท 13-18 ไมโครกรัม/ลบ.เมตร โลหะปรอทถูกนํามาใชประโยชนหลายอยาง เชน ทํา thermometer, barometer, thermostat ทาํ หลอดไฟฟา ทาํ สยี อ ม ทาํ amalgam ทางทนั ตกรรม แนวทางการวนิ ิจฉยั โรคจากสงิ่ แวดลอม เลม 2 99 (โรคจากมลภาวะในอากาศ โรคพิษปรอท และโรคพษิ ตะกั่ว)