باب 9 بارڠن داڬڠن اوتام دري فطاني كلبيهـن دري سـڬي ڬيوڬرافـي دان كدودوقـن لوكاسـيڽ يـڠ سـتراتڬيك مڽببكن فطانـي منجادي بانــدر ڤلابوهــن يــڠ ڤنتيــڠ د مــان ڤــارا ڤداڬــڠ دري اينديــا دان چينــا ممبــري كأوتامــأن .مريــك مڠڬوناكـن لالـوان ملينتسـي سـمننجوڠ ايـن سـباڬاي لوكاسـي سـتراتڬيك اوتـام اونتـوق منريمـا دان مڠهنتـر بارڠـن داڬڠـن كديستيناسـي ستروسـڽ. ككايـأن د فطانـي مرڠكومـي سـومبر عالـم سـمولا جاديـڽ بأيـق دلأوت ماهوڤـون دهوتـن سـڤرتي كاڤـور بــاروس ,امــس ,بيجــي تيمــه ,كايــو اونتــوق ڤمبينــأن كاڤــل ,ايكــن لأوت ,روتــن ,كلاڤ ,هيدوڤــن ليــار ســڤرتي روســا دان كيجــڠ يــڠ دڬمــري اوليــه اورڠ عــرب .ســأين ايــت ماســيه ترداڤــت بارڠــن روجــي يأيـت بـرس دان ڬارم ,جاڬـوڠ دان تانمـن ۲يـڠ لأيـن. سـموا ايـن منجاديكـن فطانـي سـباڬاي كاوسـن اكتيۏيتـي ايكونومـي يـڠ سـاڠت ڤنتيـڠ. 49موك سورت
فطان��ي منج��ادي ڤوس��ت بارڠ��ن دان ڤرداڬڠ��ن دڠ��ن اورڠ اس��يڠ س��جق ڤنوبوه��ن كراج��أن س��هيڠڬ “ اي�رـا ڤرداڬڠ��ن اس�يـا تڠ�ڬـارا “ ڤ��د تاهـون . 1700-1600فطانـي سـاڠت ماجـودري سـڬي ايكونومـي دان موــلا منونج�وـل س��جق كجاتوه��ن مـاك كتاڠنــ ڤورتوڬيـ�س .برمـولا دري ايـت ,فطانـي مڠڬنتـي مـالك سـ�باڬاي بان�ـدر ڤلابوه�ـن يـ�ڠ اوتـ�ام د س�ـمننجوڠ تان�ـه ملايـ�و. راك�نـ ڤرداڬڠـن اوت�اـم فطانـي ايال�هـ امڤاي��ر چينـا .فطانـي سـرتا تمڤـت ۲لأي��ن د اس�يـا تڠ��ڬارا .اي مڠهنت�ـر لادا هيت�ـم كڤاس�ـرن چينـ�ا دان مڠيمڤـ�ورت بارڠ�ـن دري ل�ـوار ماس�ـوق كفطانـ�ي. رڠكاين ڤرداڬڠن فطاني دڠن نڬارا ۲دسبله تيمور اياله چينا دان جڤون. رڠكايــن ڤرداڬڠــن ســرنتاوفطاني ايالــه ايوتايــا ,ناخــون ســري تممــارت دان بانــدر ڤلابوهــن دسـ�مننجوڠ تانـ�ه ملايـ�و. فطان��ي برفوڠس��ي سـباڬاي ڤوس��ت ڤرتوك�رـن بارڠ��ن داڬڠ�نـ مڠڬنتـ�ي م�لاك .بارڠـن اوتـام يـڠ دباوا ماسـوق دان دهنتـر كلـوار اوليـه فطانـي داتـڠ دري ڤـارا ڤداڬـڠ دري ڤلبـاڬاي نڬـري سـڤرتي برايكـوت بارڠن ايكسڤورت كلوار دري فطاني بارڠن ايمڤورت ماسوق كفطاني ڤداڬڠ دري بــرس ,ڬارم ,لمبــو ,كربــاو ,بيناتــڠ كأين دري اينديا ,كأين لينين ملاك دان جوهور برســايڤ بكلــن ماكنــن كايو ڬاهارو جاوا بورنيو بسي ,ڬڠسا همبــا ,كاڤــور بــاروس ,ســاڬو, كأين اينديا ,لاداهيتم يڠ بركواليتي رنده كوڽيــت ,دامــر سيام كمبوجا ,چمڤا امس ,برس ,ڬارم ,بيجي تيمه چينا همبا ,لمبو ,كرباو ,كايو كالمبا جڤون لادا هينتــم ,كاڤوربــاروس ,كايــو چندانــا, ســوترا منتــه ڤوتيــه دان كونيــڠ, بلندا دامــر ,تنــدوق بيناتــڠ ڤيڠڬــن مڠكــوق ,بســي ,ڬڠســا ايڠڬريس كوليت روسا ,بيجي تيمه ,سوترا چينا ڤدڠ جڤون ,ڬڠسا ,بيجي تيمه, سوترا چينا لادا هيتم ,سوترا چينا ,ڤيڠڬن مڠكوق كأين ,كاچ ,ڤيساو لادا هيتم كأين اينديا والاوڤـون فطانـي مميليكـي ڤلبـاڬاي جنيـس بـارڠ داڬڠـن تتاڤـي بـارڠ داڬڠـن يـڠ ڤنتيـڠ يـڠ مڽببكـن ڤرداڬڠـن فطانـي ماجـو ايالـه ڤرداڬڠـن لادا هيتـم دان ڤرداڬڠنـڽ دڠـن بلنـدا. موك سورت 50
51موك سورت
مڠاڤاكــه لادا هيتــم ايــت مســتحق باڬــي دنيــا تيمــور دان دنيــا بــارت؟ موك سورت 52
باب 10 ڤرداڬڠن لادا هيتم كيـرا ۲تاهـون 1200مسـ�يحي لاداهيت��م مروڤاك�نـ ب��ارڠ داڬڠ�نـ ڤنتي��ڠ دنيـ�ا .تاڤـق ڤڠلـوارن ڤنتيڠـڽ ترلت��ق داينديايڠــ مڠيمڤوــرت لاداهيت��م انت��ارا لأوت��ن ايندي�اـ دان لأوت ميديترينيـان .ڤـد مـاس ايـت ڤاسـرن دنيـا ممرلوكـن لادا هيتـم لبيـه درڤـد رمڤـه ۲لأيـ�ن. اوليه ايت ,كاڤل وينيس دلأوت ميديترينيان مڠڠكوت لاداهيتم لبيه باڽق درڤد رمڤه ۲لأين. ڤورتوڬي��س دان س��ڤاڽول ماهــو لاداهيتمــ دڠــن ه��رڬ يڠــ م��وره دان تي��دق ماه��و هـ�اڽ ڤداڬــڠ اســام س��هاج يـ�ڠ منوڤول��ي ڤرداڬڠ��ن لاداهيتــم .لنتـ�رن ايت,مريـ�ك منچـ�اري جالـ�ن منوجوكأينديـ�ا. رنتـاو اسـيا تڠـڬارا مڠمبيـل بهاڬيـن دالـم ڤرداڬڠـن لاداهيتـم ڤدڤريڠكـت اول دڠـن ترتينـدق سـباڬاي ڤڠهنت��ر لاداهيتـمـ دري ايندي��ا كچين��ا .كموديـن اي برتوكرمنجـادي كاوسـن يـڠ فنتيـڠ كـران ممڤـو مڠحاصيلكن س��نديري لادا هيت��م اونت��وق دايكس��ڤورت. 53موك سورت
دالـم اڠكتـ�ن ارماــدا زي��ڠ ه��ا اد ڤمبس��رچينا دينسـ�تي مي�ڠـ مڠاداكـ�ن لاوتـ�ن كأسـ�يا تڠ�ڬـارا .ايـن مڽببك��ن ڤاس��رن ممبل��ي لادا هيت��م ددالـم چين��ا ترب��وك لـوـاس .اي مرڠسـڠ اكتيۏيتـي ڤرداڬڠـن لادا هيتـم دان منـدوروڠ ڤنـدودوق ۲دكاوس��ن اوت��ارا ڤ��ولاو سـومترا مولامنان��م لاداهيت��م .كموديـن ڤنانمـن لادا هيت�مـ ت��روس بركمب��ڠ دري ڤولاوس��ومترا اوت��ارا د أره سلـاتن ڤ��ولاو دان مماسـوقي قـدح ,فطانـي دان جاــوا .ڤڠحاصيلـن لادا هيتـم منيڠكـت كيـرا 144-126 ۲تـ�ن .ڤـرودوق لادا هيتـم يـڠ دڤراوليـه دري رنتـاو اسـيا تڠـڬارا دهنتـر كڤاسـرن چينـا سـهيڠڬاله ڤورتوڬيـس منعلوقـي بانـدر ڤلابوهـن سـبله بـارت اينديـا اونتـوق مڠڠكـوت لادا هيتـم دري اينديـا كليسـبون تنڤـا ملالـؤي ڤداڬـڠ اسـام يـڠ برنيـاڬ دڠ�ـن ويني��س دلأوت ميديترينيـان .ڤـارا ڤداڬـڠ اسـام ترڤقسـا منچـاري لالـوان بـارو دڠـن اداڽ اچيـه سـباڬاي بانـدر ڤلابوهـن ڤوسـت دمـان لادا هيتـم اكـن دهنتـر دري اچيـه ملالـؤي كڤـولاون ملديـف كلأوت ميديترينيــان ملالــؤي بانــدر ڤلابوهــن مصردمــان لالــوان ايــن مڽببكــن ڤنانمــن لادا هيتــم د ڤوــلاو سـومترا بركمب��ڠ دڠنــ ڤس��ت .اوليـه ايـت ,اچيـه منجـادي بانـدر يـڠ مڠواسـأي ڤرداڬڠـن لادا هيتـ�م دس��بله ب��ارت .مانـاكالا فطانـي دان بنتيـن منجـادي بانـدر ڤلابوهـن يـڠ مڠـاول ڤرداڬڠـن لادا هيتـم دسـبله تيمـور كچينـا دمـان فطانـي برفوڠسـي سـباڬاي ڤوسـت ڤڠومڤولـن لاداهيتـم دري سـومترا اوت��ارا دان س��مننجوڠ تان��ه ملاي��و بنتي��ن منريم��ا لادا هيت��م دري ج��اوا دان س��ومترا ب��ارت. اوليــه ايــت ,لاداهيتــم منجــادي بــارڠ داڬڠــن اوتــام يــڠ ممڤوڽـأي تاڤـق ڤڠلـوارن دالـم كاوسـن سـمننجوڠ ملايـو دان ڤ��ولاو س��ومترا .اي مروڤاكـن بـارڠ داڬڠـن يڠ دڤرلوكـن اوليه دنياــ ب��ارت ماهوڤ��ون دني�اـ تيم��ور .لادا هيتـم مڽببكن سـمننجوڠ تانـه ملايـو اوتـارا ممڤوڽـأي كدودوقـن ڤنتيـڠ سـباڬاي تاڤـق ڤڠلـوارن دان لالـوان ڤرداڬڠـن اوتـام لادا هيتـم دان اي جـوڬ منجـادي ڤونچـا اوتـام ڤرسليسـيهن انتـارا اچيـه دڠـن نڬـري۲ ملاي��و د س��مننجوڠ تان��ه ملايوترماسوــق فطان��ي .ايـن كـران جـك اچيـه داڤـت مڠواسـأي فطانـي دان قـدح ,اي اكـن داڤـت ممونوڤول��ي ڤرداڬڠ�نـ لادا هيت��م دال�ـم ڤاسـرن دنيـ�ا .لنتـرن ايـت ,لادا هيتــم منجــادي بــارڠ داڬڠــن يــڠ مڽببكــن ڤرسليســيهن دكالڠـن نڬـري ۲ملايـ�ودان ڤورتوڬيـ�س د مـالك. ڤڠواســأن كاوســن اونتــوق مميليكــي بارڠــن داڬڠــن دان تاڤــق ڤڠلــوارن ترماســوق ڤڠواســأن دان ڤڠومڤولــن تنــاڬ مأنسـي اونتـوق منمبهكـن كـواس ڤڠلـوارن لادا هيتـم مڽببكـن سـمننجوڠ تان��ه ملايـ�و دسرــڠ اوليـ�ه “ لانـ�ون اچيـ�ه – اي��و” اونت��وق مڠـأوت حاصي��ل ڤڠل��وارن دان تن��اڬ اورڠ .مريـك مماس�وـقي كاوس��ن سـالتن سـ�يام س��هيڠڬ كڤتتالــوڠ -يــڠ مروڤاكـ�ن تاڤـ�ق ڤڠلـ�وارن لادا هيتـ�م . موك سورت 54
55موك سورت
ۏي .او .سي ايت اڤ ؟ اڤاكه كڤنتيڠنڽ ترهادڤ رنتاو اين؟ موك سورت 56
باب 11 بلندا ۏي .او .سي ايوتايـ�ا ,ڤ��د م��اس ايتــ ,بولي��ه دبنديڠك��ن س��باڬاي ڤوسـت ڤرداڬڠـن بسـر بهاڬيـن دالمـن يـڠ ممبــوك رواڠ كڤ��د اورڠ رام��اي ممبل��ي دان منوك��ر بارڠــن داڬڠــن يــڠ دايمڤــورت ماســوق دري سـلوروه ڤلوسـوق دنيـا بأيـق ملالـؤي كاڤـل لايرڤيهـق كراجـأن سـيام سـنديري اتـاو ملالـؤي كاڤـل داڬڠ��ن بڠس��ا اس��يڠ. ڤنمـ�وان لالـ�وان لأوت كڤـ�ولاون رمڤـ�ه ڤـ�د اول قـ�رون ك 16-ممبـوك ڤلوــاڠ ڤرداڬڠـن بـارو كڤـد ڤاــرا ڤـلأوت ايروڤ��ه .ڤ�ـد هوجـ�وڠ ق�ـرون ك 16-اورڠ بلن�دـا م��ولا برس��أيڠ دڠ��ن اورڠ ڤورتوڬيـس اونتـوق مڠيمڤـورت لادا هيتـم دان رمڤـه لأيـن ۲دري دني��ا تيمـور اونت��وق دج��وال د ايروڤ��ه .سـلڤس ڤـلأوت ورڬ بلن�دـا ڤريڠكـتـ اول – يأي��ت كونيليســ د ه��أوت م��ن – برجـاي ممبلـي رمڤـه د امسـتردم دڠـن جوملـه يـڠ باڽـق ڤرليمـن سـرتا ڤداڬـڠ ۲بسـر دري سـلوروه بلنـدا مڠمبيـل كڤوتوسـن اونتـوق مڠڬابوڠك��ن سـومبر دان دان�اـ اونت��وق مڠاسس��كن ش��ريكت ايندي��ا تيم��ور بلندــا (ۏي .او .سـ�ي) ڤـد تاهـون 1602يـ�ڠ مروڤاكـ�ن شـ�ريكت ڤرداڬڠـ�ن لأوت يـ�ڠ تربسـ�ر دالـ�م دنيـ�ا ڤـ�د كتيـ�ك ايـ�ت. 57موك سورت
اورڠ بلنـدا ممڤوڽـأي هوبوڠـن دڠـن تهايلنـد سـجق ۏي .او .سـي نمڤـق كڤنتيڠـن يـڠ اكـن دڤراوليـه لبيـه زم��ان كراجأــن ايوتاي��ا .مريــك مماســوقي ســيام كــران ج�أـوه درڤـد اي��ت .ايـن كـران سـيام سـاڠت سـوبوردان هنـدق مڠيكوتـي كاڤـل ڤڠحرمتـن سـيام كچينـا ڤـد زمـان ممڤوڽ�أـي بارڠ��ن ي��ڠ دكهندق��ي اولي��ه ۏي .او .ســي دينســتي ميــڠ كــران چينامروڤاكــن ڤاســرن داڬڠــن ســڤرتي كايــو تاريــڠ ,كوليــت روســا ,كوليــت ايكــن يــڠ تربسرداســيا .جــك داڤــت برنيــاڬ دڠــن چينــا مــك ڤـاري ۲اونتـوق ڤاسـرن دجڤـون ,بـرس اونتـوق اورڠ سچارالڠس��وڠ ايـ�ت اك��ن منجاديكنــ ۏي .او .سـي بـراد بلنـدا د ڤولاوجـاوا ,بيجـي تيمـه دان كڬمـرن ممينـوم تيـه د باريسـن دڤـن ددالـم ڤرنيـاڬأن سـڤنجڠ لالـوان سـوترا چينـا يـڠ سـماكين برتمبـه دكالڠـن اورڠ ايروڤـه سـماكين منيڠك��ت. دلأوت. اوليـه ايـت ,ايوتايـا منجـادي بانـدر ڤلابوهـن انتارابڠسـا دان ڤوسـت ڤمرينتهـن ڤوليتيـك سـرتا اييوكوتاــ نڬ��ري سـيام .اي منجـادي سـبواه ڤوسـت ڤرداڬڠـن انتارابڠسـا يـڠ سـاڠت سـيبوق درنتـاو اي��ن .بانـدر ڤلابوهـن راكـن ڤرداڬڠـن ايوتايـا اد سـڤرتي سـيا ميـن ,مانيـا ,مـاكاو ,دان ناڬاسـاكي دسـبله تيمـور اد مـاك ,بنتيـن ,دان ڤتتاويـا دسـبله سـاتن سـهيڠڬاله كماسـوليڤتنم د ڤرسيسـيرن ڤنتاــي كورومندي��ل دان بانـ�در عب��اس د تل��وق ڤرس��يا دس��بله بـارت .كدودوقـن ايوتايـا سـباڬاي بانـدر ڤلابوهـ�ن ادالـ�ه كـران لوكاسيــڽ ي��ڠ دكليليڠـ�ي اولي��ه تيـ�ڬ باتـڠ سـوڠاي يأيـت سـوڠاي چاوڤرايـا ,سـوڠاي ڤاسـق دان سـوڠاي لوببـوري يـڠ برهوبـوڠ دڠـن تلـوق سـيام دالـم جـارق يـڠ تيـدق جأــوه .اي��ن ممودهك��ن ڤڠڠكوت��ن جال��ن س��وڠاي .تمبهــن ڤــولا اي مروڤاكــن ڤوســت ڤڠومڤولــن بارڠـن ڤرتانيـن ,ڬاليـن ,دان بـارڠ هوتـن دري كاوسـن ڤدالمـن يـڠ منداتڠكـن ڤنداڤتـن لومايـن كڤ��د كراج��أن. موك سورت 58
بلنـدا ماسـوق برداڬـڠ باهـن رمڤـه داسـياتڠڬارا ملالـؤي بنتـوق اورڬانيساسـي ڤرداڬڠـن يـڠ منداڤـت س��وكوڠن درڤ�ـد كراج��أن بلن��دا يأي��ت ملال��ؤي ش��ريكت دش ايس��ت اينديـ�ا ات��او ۏي .او .سـي دڠـن مڠاداكـن هوبوڠ��ن يـ�ڠ بأي��ق دڠ��ن نڬ�ـري جوه��ور اونت��وق مڠهاڤوس��كن ڤڠاــروه ڤورتوڬيـس د بانـدر ڤلابوهـن مـاك د كاوسـ�ن س�مـننجوڠ تانـ�ه ملاي��و .دان اي تل��ه برج��اي ڤ��د م��اس سـلڤس اي��ت .بلنـدا داڤـت مڠواسـأي مـاك دان مڠاول�ڽـ س��هيڠڬ بڠساــ ب�اـرت لأي��ن تيدــق داڤ�تـ مڠ��أوت كأونتوڠ�ـن دري م�لاك .لمب��اڬ ڤڠـاره شـريكت يـڠ دكنلـي سـباڬاي “ 17للاكــي “ يــڠ ترديــري درڤــد وكيــل دري ديــوان ڤرداڬڠــن انــم بــواه نڬــري يــڠ ترليبــت يأيــت امس��تردم ,ميددلبر ,ايڠخياس��ين ,ديلفتهورن دان روتتردم .شـريكت اين برتوڬس منجالنكن سموااوروسـن ڤرنيـ�اڬأن بلن��دا دكاوس�ـن دري سبــله تيم�وـر تنجـوڠ “ڬـود هـوڤ” باڬـي منداڤتكـن كأونتوڠـن ترتيڠڬـي كڤـد ڤاراڤم��ودل دان ڤمڬ��ڠ س�اـهم .ستيسـين ڤرداڬڠنـڽ ترلتـق د بنتيـن د ڤولاوجـاوا دان سـلڤس ايـت بركمبـڠ كسـ�لوروه اسـ�يا. مين��ت بلن�دـا س��بنرڽ ترلت�ـق د ڤتتاويـ�ا دڤ�ـولاو ج�اـوا (جاكرتاس�كـارڠ) دان كڤـولاون مولوقـكا يـڠ مروڤاكـن تاڤ�قـ ڤڠحاصيل��ن رمڤ��ه .اڤابيــا بلنــدا داڤــت مڠواســأي كاوســن ڤڠحاصيلــن ايــن ,بلنــدا تلــه منجــادي ڤمونوڤولـي توڠـڬل بـارڠ داڬڠـن رمڤـه درنتـاو ايـن دان منجـادي ڤڠيـدر توڠـڬل رمڤـه ايـن كإيروڤـه يأيـت مري��ك ممبليــ رمڤـ�ه دڠـ�ن هـ�رڬ ي��ڠ م��وره دان منجوالـ�ڽ دڠـ�ن هرــڬ يڠــ ماه��ل .قـ�رون ك 17-مروڤاكـن ق��رون كأمسـ�ن باڬ��ي بلنـ�دا .اكتيۏيتـي مونوڤولـي ايـن منججسـكن ڤاراڤداڬـڠ اسـام دان چينـا سـرتا ممبـري كسـن بـوروق ترهـادڤ بانـدر ۲ڤلابوهـ�ن يـ�ڠ لأيـ�ن د اسـ�يا تڠـ�ڬارا. 59موك سورت
باڬايماناكـه هوبوڠـن انتـارا بلنـدا ,فطانـي دان سـيام ممڤڠاروهـي ڤنديريـن فطانـي؟ موك سورت 60
باب 12 بلندا فطاني دان سيام دڠن ايسو ڤرداڬڠن بلنــدا دان فطانــي منجالينكــن هوبوڠــن يأيــت بلنــدا ماهــو برداڬــڠ دڠــن چينــا مــك اي براوســها مڠهوبوڠـي ڤيهـق ايسـتان چينااونتـوق ممينتـا كبنـرن منجالنكـن ڤرداڬڠـن تتاڤـي تيـدق برجـاي سـهيڠڬ بلن��دا مميندهك��ن تاڤ��ق ڤرداڬڠن��ڽ برهمڤي��رن دڠ��ن م��اكاو دان برتين��دق مڽ��رڠ كاڤ��ل داڬڠ��ن درنت��او اي��ت. حـ�ال اي�تـ مڽببكنــ چينـ�ا راس تيـ�دق ڤـواس هات��ي .بلنـدا ترڤقسـا ممبلـي بـارڠ داڬڠـن چينـا ملالـؤي بانـدر ۲ڤلابوه��ن ي��ڠ لأيـنـ يـڠـ ممڤوڽ��أي هوبوڠـنـ دڠ��ن چين��ا .فطانـي سـنديري ترماسـوق سـبواه بانـدر ڤلابوه��ن يـڠ اوتـ�ام .سيتواسـي منجـادي ڤوليـه اڤابيـا بلنـدا داڤـت مڠاساسـكن ستيسـين ڤرداڬڠـن دڤـولاو فورموسـ�ا دان داڤ��ت برهوبـ�وڠ دڠـ�ن چينـ�ا .تتاڤـي اي بلـوم داڤـت برداڬـڠ سـچارا لڠسـوڠ دڠـن چينـا سـهيڠڬله كتاهـون 1749دمـان بلنـدا بـارو منداڤـت كبنـرن اونتـوق ممبينـا ستيسـين ڤرداڬڠـن دنڬـري كواڠت��وڠ . سـلڤس ايـت بلنـدا مڠنلـي ايوتايـا ملالـؤي فطانـي دان مـولا برهوبـوڠ دڠـن ايوتايـا اونتـوق مڠڬوناكنـڽ تاڤـق ڤرداڬڠ��ن دڠ��ن چينـ�ا .والاوڤـون بلنـدا منداڤتـي بهـاوا هـرڬ بارڠنـڽ لبيـه ماهـل درڤـد هـرڬ بارڠـن دفطانـي تتاڤـ�ي بلندــا نمڤ��ق ڤلوــاڠ ڤاس��رن ڤرداڬڠنــ دڠنــ جڤ��ون ملال��ؤي ايوتايـ�ا .اوليـه ايـت ,اي تـروس منجالينكـن هوبوڠـ�ن دڠـ�ن ايوتايـ�ا. بارڠ��ن يـ�ڠ جڤ��ون ماه��ودري اسـ�يا تڠ��ڬارا – دڠ��ن اداڽ ايوتاي��ا س��باڬاي ڤڠيكســڤورت اوتاــم – ادالــه س��ڤرتي كولي��ت روس�اـ دان كايوــ ڬاهاــرو .جڤ��ون مروڤاك��ن رڠكايـ�ن ڤرداڬڠنــ ي��ڠ تيـدق كوــرڠ ڤنتيـڠ درڤـد چين��ا كچوال��ي سمــاس جڤـون مڠعملك��ن داس��ر توت�ـوڤ ڤينت�ـو (تاهـون .)1930-1910جڤ��ون م�لارڠ ڤنـدودوق جڤ��ون كل�وـار دري نـڬارا دان مڠهالاوكل��وار ڤورتوڬي��س .اوليـه ايـت ,بلنـدا منجـادي سـاتو۲ڽ بڠسـا يـڠ برداڬـڠ دڠ��ن جڤـون .لنتـ�رن ايـ�ت ,بلنـ�دا سـ�اڠت ممرلوكـ�ن بارڠـ�ن دري ايوتايـ�ا. 61موك سورت
ڤنوبوهــن ڤوســت ڤنتدبيــرن دان ڤرداڬڠــن ,ايوتايـا منجـادي ڤوسـت ڤڠيكسـڤورت ماكنـن بلنــدا د ڤتتاويــن دأتــس ڤــولاو جــاوا تلــه كڤــد كومونيتــي بلنــدا د مــاك دان اي جــوڬ منونجوقكــن كڤنتيڠــن ڤرداڬڠــن دڠــن ايوتايــا. موڠكيــن دهنتــر كستيســين ڤرداڬڠــن بلنــدا د بارڠـن يـڠ دايكسـڤورت اوليـه ايوتايـا كڤتتاويـا فورموســا دان جڤــون .هوبوڠــن ترســبوت ادالـه سـڤرتي بـرس ,كايـو دان ماكنـن .اين كران انتــارا بلنــدا دڠــن ايوتايــا ممبــري كســن ڤتتاويـا تيـدق داڤـت برڬنتـوڠ كڤـد امڤايـر مأتـأرم نيڬاتيــف كڤــد فطانــي .بلنــدا منداڤتــي بهــاوا دڤولاوجـاوا ايكـورن هوبوڠـن يـڠ كـورڠ بأيـق. جــك ايڠيــن برداڬــڠ دڠــن جڤــون ڤڠڬونــأن كموديــن ســلڤس بلنــدا داڤــت منعلوقــي مــاك لالـوان ايوتايـا دڠـن جڤـون ادالـه لبيـه سليسـا درڤــد ڤورتوڬيــس ڤــد تاهــون 1641مســيحي درڤـد ملالـؤي فطانـي .ايـن كـران اي موڠكيـن ترڤقســا منوڠڬــو اڠيــن مونســون .بارڠــن يــڠ ترڬنــدالا د فطانــي تيــدق كــورڠ درڤــد 4 بولـن سـڤرتي كوليـت روسـا موڠكيـن منجـادي بوسـوق دان كادڠ ۲براولـت .مـك بلنـدا مڠمبيل كڤوتوســن اونتــوق ممبــوات ڤرداڬڠــن دڠــن ايوتايـا تـروس كجڤـون تنڤـا ملالـؤي فطانـي. حــال ايــن مڽببكــن ترجاديــڽ بانــدر ڤلابوهــن سـأيڠن سـچارا لڠسـوڠ د سـمننجوڠ تانـه ملايو بهاڬيـن اوتـارا سـڤرتي ڤرجنجيـن انتـارا بلنـدا دڠــن ڤمرينتــه ولايــه ناخــون ســري تممــارت دڠـن منداڤـت كبنـرن درڤـد راج ايوتايـا .ايـن مڽببكـن بلنـدا منداڤـت حـق منجالنكـن ڤرداڬڠـن تنڤــا ممبايركــن چــوكاي لبيــه تيڠڬــي درڤــد بيـاس .كموديـن بلنـدا تلـه ممبـوات ڤرجنجيـن يــڠ ســام دڠــن ڤمرينتــه ولايــه ســوڠخلا دان ڤتتالــوڠ .ڤرجنجيــن ايــن ممبوليهكــن بلنــدا منداڤــت باڽــق كلبيهــن كأتــس ڤورتوڬيــس دان ايڠڬريـس دالـم اوروسـن ممبلـي لادا هيتـم دان بارڠــن چينــا . بوليــه دليهــت بهــاوا هوبوڠــن ڤرداڬڠــن انتــارا بلنــدا دڠــن ايوتايــا دان ڤڠواســأن بلنــدا كأتــس مــاك ســجق تاهــون 1641مســيحي مڽببكــن بلنــدا تيــدق لاڬــي ڤرلــو برهوبوڠــن دڠــن فطانــي .بلنــدا ممبــوات ڤرجنجيــن مونوڤولـي ڤمبليـن بيجـي تيمـه د ناخـون سـري تممــارت دان ڤوكيــت .ايــن مروبــوه چــورق ڤرداڬڠــن تراديســيونل ڤــارا ڤنــدودوق تمڤتــن فطانــي. موك سورت 62
ڤرجنجيـن انتاراسـيام دڠـن بلنـدا منجـادي ڤونچـا يـڠ مڽببكـن فطانـي بكرجاسـام دڠـن سـوڠخلا دان قــدح باڬــي مڽــرڠ ناخــون ســري تممــارت دان ڤتتالــوڠ دڠــن توجــوان مننتــڠ كــواس ســيام. ڤرسليسـيهن انتـارا سـيام دڠـن فطانـي ممڤوڽـأي باڽـق فكتوراوتـام سـڤرتي .2كيــرا ۲تاهــون 1624 1635-مســيحي .1لبيــه – كــورڠ ڤــد تاهــون 1564ســلطان ,زمــان ڤمرينتهــن راتــو اوڠــو ,بڬينــدا تلــه مظفرشــاه – راج ملايــو فطانــي ك – 3دالــم مموتوســكن هوبوڠــن دڠــن ايوتايــا ڤــد زمــان كتورونـن سـري واڠسـا تلـه مملـوق اڬام اسـام . ڤراچــاو ڤراســتتوڠ .راتــو اوڠــو اڠڬــن بڬينــدا براڠكــت منجالينكــن هوبوڠــن دڠــن ســيام مڠهنتربوڠـا امـس كڤـد ڤراچـاو ڤراسـتتوڠ سـرتا (ايوتايـا) .بڬينـدا دسـمبوت سـباڬاي سـئورڠ راج. اڠڬـن ممڠڬيـل ڤراچـاو ڤراسـتتوڠ سـباڬاي راج راج ايوتايــا دڠــن ســوديڽ مڠورنياكــن ڤوتــري سـڤرتي راتـو ۲سـبلوم بڬينـدا .ايـن كـران فطانـي بڬينــدا كڤــد ســلطان مظفرشــاه تتاڤــي ســلطان ماهـو منجـادي بيبـس درڤـد سيسـتيم تانـه جاجهـن مظفرشـاه مراسـاكن بهـاوا ڤـركارا ترسـبوت تيـدق دســمڤيڠ مڠورنياكـن ڤوتــري بڬينــدا كڤــد سـلطان سســواي .بڬينــدا مموهــون اونتــوق ڤولــڠ كفطانــي جوهــور والحــال ســبلوم ايــن تلــه برســتوجو .ايوتايـا ممڤركننكـن كهنـدق بڬينـدا دان ممبريكـن اونتـوق ممبريكـن ڤوتـري بڬينـدا كڤـد اوكياديشـو تاونـن ڤـرڠ بورمـا دان سـكاون ڬاجـه كڤـد بڬينـدا. ( انــق للاكــي ڤمرينتــه ناخــون ســري تممــارت) ڤــد تاهــون 1564ســلطان مظفــر شــاه ســكالي ڤـد ايـرا ايـن كـدوا ۲ڤيهـق يأيـت فطانـي دان سـيام لاڬـي داتـڠ كأيوتايـا برسـام ارمـادا بسـر كونونـڽ ســنتياس برڤــرڠ انتــارا ساتوســام لأيــن ســهيڠڬ داتــڠ اونتــوق بركهويــن دڠــن ڤوتــري راج ســيام. اخيــرڽ راتــو اوڠــو مڠكــت .تختــا كراجــأن تتاڤــي اڤابيــا برڤلــواڠ ,ســلطان مظفرشــاه تلــه بڬينــدا دواريثــي اوليــه ڤوتــري بڬينــدا .ســلطان مڽــرڠ ايســتان راج ســيام دان مڽببكــن راج ايوتايــا قــدح چمڤورتاڠــن دان تولــوڠ برونديــڠ اونتــوق يأيــت ســومديد ڤراماهاچككاڤــت ترڤقســاملاريكن منجالينكــن ســمولا هوبوڠــن انتــارا فطانــي دان ديـري دري ايسـتان .والاوباڬايماناڤـون ڤـد اخيـرڽ سـيام .فطانـي كمبالـي ممڠڬيـل ايوتايـا سـباڬاي فطانـي تلـه كالـه دان سـلطان مظفـر شـاه چـدرا دان تيـاد سـياڤ تاهـو كسـودهن چريتـاڽ .تختـا كراجـأن راج ســڤرتي دهولــو. ملايوفطانـي تلـه دواريثـي اوليـه سـلطان منصـور شـاه دان سـبلوم مڠكـت بڬينداتلـه مڠهنتـر رومبوڠن 63موك سورت دوتــا بڬينــدا اونتــوق منجالينكــن ســمولا هوبوڠــن دڠــن ســيام دمــي اونتــوق مڠهنتيكــن ڤرسليســيهن.
باڬايماناكـه مـرواه دان كدودوقـن يـڠ سـام تـارف انتارا سـيام دان فطانـي ممبـاوا كڤـد چـارا ڤننتـوان سـيكڤ دان هوبوڠـن انتـارا كـدوا ۲ب�واه نڬ�ري. موك سورت 64
باب 13 ڤرسأيڠن ڤدڤريڠكت تمڤتن د سمننجوڠ تانه ملايو ڤرسـأيڠن ڤدڤريڠكـت تمڤتـن دسـمننجوڠ تانـه ملايـو مروڤاكن سـاله سـاتوفكتور يڠ مننتوكـن داسـردان سـيكڤ فطانـي ترهـادڤ هوبوڠنـڽ دڠـن سـيام سـباڬاي ڤمرينتـه تانـه جاجهـن .ڤرسـأيڠن ڤـد ڤريڠكـت تمڤتـن ايـن برمقصـود هوبوڠـن دالـم كومونيتـي فطانـي دان هوبوڠـن ڤريڠكـت تمڤتـن دڠـن تمڤتـن .سـموا ايـن بـراد دبـاوه ديناميـك سجاره. كأدأن ڤوليتيـك فطانـي يـڠ تيـدق سـتابيل برڬنتـوڠ كڤـد فكتـا ايكونومـي ,كسـامتن دان كســتابيلن ڤوليتيــك .والاوڤــون مشــاركت ملايــو ممڤوڽــأي چيــري بڠســا دان اڬام سـباڬاي داسـر ايدينتيتـي تتاڤـي جـك دتليتـي ,كيـت اكـن داڤتـي بهـاوا فطانـي منجالينكـن هوبوڠـن دڠـن نڬـري ۲ملايـو يـڠ لأين اتـاو دڠن كواس اسـيڠ برداسـركن كڤنتيڠـن ديـري سـنديري لبيـه باڽـق درڤـد كأقربـن دري سـڬي بڠسـا دان اڬام .ايـن مڽببكـن برلاكـو ڤرسـأيڠن سسـام سـنديري دالـم تانـه سـمننجوڠ ملايـو دان تـوروت ممڤڠاروهـي سـيكڤ دان هوبوڠـن فطانـي دڠـن سـيام سـڤرتي دالـم چونتـوه سيتواسـي برايكـوت سـلڤس تاهـون 1564-1700فطانـي تلـه بيبـس ايكـورن كجاتوهـن ايوتايـا بـوات كالـي ڤرتـام .والاوباڬايماناڤـون اي ترڤقسـا برهداڤـن دڠـن سـأيڠن دري ڤيهـق يـڠ لأيـن سـڤرتي اچيـه ,ارو ,جوهـور دان ڤاهـڠ ترماسـوق ڤورتوڬـس د مـاك .مالـه اي جــوڬ دســرڠ اوليــه لانــون جڤــون .ســأين ايــت ڤدتاهــون 1613تلــه برلاكــو ڤمبرونتوقـن همبـا عبـدي جـاوا دفطانـي. كـدوا ۲كجاديـن ايـت مڽببكـن فطانـي ترڤقسـا منجالينكـن هوبوڠـن دڠـن ايوتايـا سـكالي لاڬـي .سـلڤس ڤنابلـن راج سـومديد ڤراناريسـوان مهـاراج سـباڬاي راج ايوتايـا دمــان اورڠ ملايومڠڠڬــڤ بڬينــدا ســباڬاي ســئورڠ ڤهــاون يــڠ ڬاڬــه برانــي دان بيجقسـان .دڠـن اداڽ ايوتايـا سـباڬاي ڤمرينتـه تانـه جاجهـن ,اي ممڤـو مليندوڠـي فطانــي درڤــد دچروبوهــي اوليــه نــڬارا ۲يــڠ لأيــن .هوبوڠــن ســيام دڠــن فطانــي سـباڬاي ڤمرينتـه نڬـري تانـه جاجهـن دان نڬـري تانـه جاجهـن ممبنتـو فطانـي دالـم مڠـاول ڤرسـأيڠن ڤرداڬڠـن ڤـد ڤريڠكـت تمڤتـن ترماسـوق مڠـاول كومڤولـن ڤرداڬڠـن دري بانـدر ۲ڤلابوهـن يـڠ لأيـن دسـمننجوڠ تانـه ملايـو دان سـلت مـاك سـرتا داڤـت مڽيبرلواسـكن كواسـاڽ كنڬـري جيـرن سـڤرتي نڬـري سـأي يـڠ مروڤاكـن سـاله سـاتو ولايـه يـڠ ممڤوڽـأي كڤنتيڠـن دالـم فطانـي. 65موك سورت
ڤوليتيـك ڤـد ڤريڠكـت تمڤتـن فطانـي د سـمننجوڠ تانـه ملايـو منونجوقكـن هوبوڠـن انتـارا فطانـي دڠـن سـيام سـڤرتي برايكـوت . 1فطانــي دان ايوتايــا بوكنلــه ســنتياس برموســوهن ســڤنجڠ مــاس .سيســتيم ڤمبايــرن اوفتــي داڤــت ممبريكــن كبأيقــن دان كمودهــن كڤــد فطانــي. .2منجــادي نڬــري تانــه جاجهــن تيــدق مڽببكــن فطانــي تيــاد كبيبســن .فطانــي ماســيه بيبــس دالــم اوروســن ڤنتدبيــرن ,ڤمرينتهــن ترماســوق كبودايــأن. .3ڤڤرڠـن دان ڤرسليسـيهن انتـارا فطانـي دان سـيام تيـدق مڽببكـن فطانـي كهيلڠـن مـرواه ديريـڽ .كـدوا ۲ڤيهـق برهداڤـن انتـارا ساتوسـام لأيـن دڠـن سـتارا .ماسـيڠ۲ برڤلــواڠ اونتــوق منــڠ اتــاو كالــه دمــان كــدوا ۲ڤيهــق فاهــم دان تريمــا بهــاوا ايــت مروڤاكـن ڤرسـأيڠن باڬـي مريـك يـڠ برمـرواه سـتنديڠ موك سورت 66
67موك سورت
مڠــاڤ ســتاتوس كراجــأن ســاڠت ڤنتيــڠ باڬــي فطانــي ؟ موك سورت 68
باب 14 كراجأن :كأدأن مان وجودڽ راج اورڠ ملايــو مبــري كأوتامــأن كڤــد راج بركراجــأن اتــاو كأدأن دمــان وجــودڽ راج كـران راج مروڤاكـن ساتوسـيمبول كبڠـڬأن كومونيتـي دان راجالـه مروڤاكـن ڤمبـري حـق كبنـرن كڤـد ڤـارا ڤمبسـردالم منجالنكـن ڤنتدبيـرن .سـلڤس كمڠكتـن راج ك 4-درڤـد دينسـتي سـري وڠسـا ,فطانـي تيـاد كتورونـن دراج اونتـوق مواريثـي تختـا كراجـأن .مـك ڤـارا ڤمبسـر دان بڠسـاون كراجـأن تلـه برسـڤاكت اونتـوق مميليـه ڤمرينتـه بـارو دري كلنتـن يـڠ مروڤاكـن تانـه ڬابوڠـن دڠـن كلنتـن سـجق تاهـون 1600مسـيحي – دڤڠڬيـل دينسـتي كلنتـن – دينسـتي ايـن ممڤوڽـأي 9اورڠ راج يـڠ ممرينتـه دالـم جڠـكا مـاس 41تاهـون. سـهيڠڬ اول تاهـون 1800تلـه برلاكـو ڤروبهـن ددالـم فطانـي عاقيبـة ڤرسليسـيهن دالم ايسـتان .اينستيتوسـي كراجـأن منجـادي لمـه .ايـن مڽببكـن ڬولوڠـن بڠسـاون مڠواسـأي ڤوليتيـك .برلاكـو ڤربوتـن جاوتـن بنداهـارا. ڤرسليسـيهن انتـارا ايسـتان دڠـن ڤـارا بڠسـاون مڽببكـن ترجاديـڽ چمڤورتاڠـن دري قـدح ,سـوڠخلا دان ڤتتالـوڠ .ڤرسليسـيهن ايـن جـوڬ مناريـق سـيام دان جوهـور تـوروت ماسـوق ترليبـت .ايـن كـران ڤـارا بڠسـاون فطانـي ترڤقسـا ترڬنتـوڠ كڤـد كـواس لـوار اونتــوق مڽوكــوڠ كــواس كومڤولــن ماســيڠ ۲دان موجودكــن ڤوســت كــواس دالــم رنتــاو ايـت. 69موك سورت
ڤونچا كمروسوتن ڤڤرڠــن – بأيــق يــڠ بســرماهوڤون فطاني ڤدزمان يــڠ كچيــل سچارابرتروســن د دينستي كلنتن فطانــي مڽببكــن رومــه دان تمڤــت كديامـن موسـنه دبيناسـاكن ,رعيـت منجـادي تاونـن ڤـرڠ .فطانـي تيـدق داڤـت برداڬـڠ كـران تيـاد كسـتابيلن دالــم نڬــري. ڬمبــرن كجايــأن ڤرداڬڠــن فطانــي برلاكـو دالـم جـارق مـاس يـڠ سـيڠكت دان مــولا مروســوت دڠــن جلــس ڤــد زمــان دينســتي كلنتــن كأدأن ترســبوت ممبايڠكــن كهنچــورن سـوڠخلا .بڠكـوق ماسـوق منجـادي اورڠ تڠـه سيســتيم كراجــأن دان ســتروكتور ڤمرينتهــن والاوباڬايماناڤــون كأدأن تيــدق داڤــت دكاول. ڤرسليسـيهن دالـم فطانـي منمڤقكـن كـواس نڬــري .ڤڤرڠــن دان كمروســوتن ڤرداڬڠــن ســيام يــڠ بركورڠــن ڤــد اول تاهــون 1800 مروڤاكــن فكتــور اوتــام يــڠ مڽببكــن فطانــي مســيحي يــڠ تيــدق ممڤــو مڠــوروس ولايــه ۲ منروســوت .كراجــأن هيلــڠ ارتيــڽ جــك تيــاد دسـاتن دان نڬـري تانـه جاجهن ملايـو .فطاني راج .مشـاركت ايـت تيـدق اكـن منجادي سـبواه نڬــري اڤابيــا ككايأنــڽ بركورڠــن ,برلاكــو كهيلڠـن « كراجـأن « ككاچـأون دالـم ايسـتان .ڤارابڠسـاون مربـوت۲ كڤنتيڠــن اونتــوق ديــري ســنديري .فطانــي داڤـت دليهـت بهـاوا مسـأله تيدق ترحـد هاڽ ڤدزمـان دينسـتي كلنتـن ڤـد اول تاهـون 1800كڤـد هوبوڠـن انتـارا سـيام دڠـن فطانـي .ڤـد مروڤاكــن ســبواه نڬــري يــڠ كيــان مروســوت حقيقتـڽ ,مسـأله دالمـن فطانـي سـنديري ڤـون ,تيــاد كمعمــورن دان ككواســأن .ڤمرينتهــڽ مروڤاكـن ايليمـن ڤنتيـڠ يـڠ مڽببكـن كجاتوهـن تيـدق برمـورل ,تيـدق مڠمبيـل تينـدق ترهادڤ كراجــأن ايــت بأيــق مســأله ڤواريثــن تختــا , تاتاسوسـيلا .كمروسـوتن ايـن مڽببكـن ڬولوڠـن ڤرسليســيهن انتــارا ايســتان دڠــن ڬولوڠــن بڠسـاون برڤاليـڠ تـاده كڤـد نڬـري ۲لأيـن يـڠ بڠســاون ,ڤرسليســيهن انتــارا نڬــري ۲دالــم بردكتن سـڤرتي ڤتتالوڠ دان سـوڠخلا سـهيڠڬ سـمننجوڠ تانـه ملايـو دان ڤچهـڽ نڬـري كڤـد برلاكوڤرسليسـيهن انتـارا ڤتتالوڠ دان سـوڠخلا ببــراڤ ڤــواق دان كومڤولــن .ســموا مڽببكــن ترجاديــڽ ڤرهوبوڠــن دڠــن كــواس لــوار دان . ممبـاوا مريـك ماسـوق چمڤـور تاڠـن .ايوتايـا- بڠكـوق ڤـون مروڤاكن سـاله سـاتو درڤـد كواس كموديــن ڤمرينتــه ڤتتالــوڠ تلــه ممينتــا كرجاسـام دري كلنتـن اونتـوق ترتينـدق بالـس . ۲لــوار ترســبوت. ترجـادي ڤرتليڠكهـن بـارو انتـارا فطانـي دڠـن موك سورت 70
71موك سورت
مڠاڤاكــه هوبوڠــن يــڠ برڤنجڠــن انتــارا ســيام دان فطانــي بركســودهن ڤــد اول دينســتي رتتانأكوســين؟ موك سورت 72
باب 15 تيتيق ڤراوبهن كدودوقن فطاني ڤمبنترسـن دان ڤمبهاڬيـن نڬـري فطانـي ڤـد اول زمـان رتتانأكوسـين مروڤاكـن تيتيـق ڤراوبهـن ڤنتيـڠ دالـم هوبوڠـن دڠـن فطانـي .والاوڤـون سـيام دڠـن فطانـي ڤرنـه ملنچركـن ببــراڤ ڤڤرڠــن ترهــادڤ انتاراساتوســام لأيــن تتاڤــي تيــدق ڤرنــه ترجــادي ڤراوبهــن كدودوقنـڽ سـباڬاي نڬـري تانـه جاجهـن اتـاو ڤراوبهـن سـتروكتور ڤنتدبيـرن دالـم نڬـري فطانـي. ڤمبهاڬيـن نڬـري فطانـي كڤـد 7ولايه برلاكوڤد زمان راج ڤرابت سـومديد ڤـرا ڤوتتالتلاد ناڤـالاي (رامـا ك )2 -كيـرا ۲تاهـون . 1812حـال ايـن مڽببكـن چـورق هوبوڠـن انتـارا سـيام دڠـن فطانـي سـڤنجڠ زمـان ايوتايـا براخيـر .السـن سـيام دالـم ڤلقسـانأن ڤراوبهـن ايـن ادالـه اونتـوق مڠـوروس نـڬارا سـوڤايا منجـادي امـان دامـاي يـڠ مروڤاكـن حـال دالمـن تانـه باتسـن سـيام دان بوكـن حـال انتـارا نڬـري .والاوباڬايماناڤـون فطانـي مليهـت حـال ايـت دسـباليقڽ دان مڠاڠڬـڤ بهاواسـيام مروڤاكـن ڤنچروبـوه كدولتـن نڬـري ملايـو فطانـي. ســلڤس ايوتايــا دســرڠ اوليــه بورمــا ڤدتاهـون , 1767نڬـري ۲تانـه جاجهـن تلـه ممبيبسـكن ديـري .سـؤرڠ ستياوسـها نڬـري» هنـو» ملنتيقكـن ديريـڽ سـباڬاي راج ولايــه ناخــون ســري تممــارت. فطانــي ,قــدح ,كلنتــن دان ترڠڬانــو ماسـيڠ ۲ممبيبسـكن ديـري درڤـد كـواس ســيام . 73موك سورت
ڤــد تاهــون 1782ڤرابــت ســومديد ڤــرا ڤوتتايوتفاچولالـوق ,راماڤرتـام ,تلـه منديريكـن دينسـتي چكــري دبڠكــوق .بڬينــدا برهداڤــن دڠــن ڤنچروبوهــن بورمـا .ڤـد تاهـون 2328مسـيحي ,سـومديد ڤرابـاوون رجچاومهاسوراسـيڠهانت كـروم ڤرابـاوون سـاتنموڠخون براڠكــت برســام بالاتنتــرا كولايــه ۲ســاتن اونتــوق ممبنتــو مريــك مڠهالاوكلــوار بورمــا دڠــن جايــاڽ. ســلڤس ايــت ,بليــاو منومڤوكــن ڤرهاتينــڽ كڤــد نڬــري۲ تانــه جاجهــن ملايــو ,يأيــت نڬــري قــدح ,كلنتــن ,دان ترڠڬانـو .ماسـيڠ ۲تونـدوق كڤـد سـيام .فطانـي اڠڬـن. مـك برلاكولـه ڤرسليسـيهن دان ڤڤرڠـن دڠـن بڠكـوق دان ولايــه ۲ســيام د بهاڬيــن ســاتن ببــراڤ كالــي ســڤرتي دڠـن ولايـه ناخـون سـري تممـارت دان ولايـه سـوڠخلا هيڠڬالـه كزمـان رامـا ك , 2-سـيام تلـه ممبهاڬيكـن فطاني كڤــد 7ولايــه دان تيــاڤ ۲ولايــه اد ڤرايــا مڠــاڠ اتــاو ڤمرينتــه ماســيڠ ۲يــڠ بــراد دبــاوه ڤمرينتهــن ســوڠخلا. دري ســيني نڬــري ملايــو تلــه براخيــر. داڤـت دليهـت بهـاوا ڤـد زمـان ايوتايـا ,فطانـي مروڤاكـن كراجـأن يـڠ قـوات ,سـوكر اونتـوق دتدبيــر دان ســالو مننتــڠ ككواســأن ســيام ســهيڠڬاله كزمــان رتتانأكوســين .ككواســأن فطانــي تلــه مروسـوت .برلاكوڤرسليسـيهن دان ڤرڤچهـن دالمـن .اڤابيـا فطانـي داڤـت دتعلـوق ,ڤمبهاڬينـڽ كڤـد 7 ولايـه ادالـه مروڤاكـن داسـر كسـامتن سـيام دان لڠكـه منجـاڬ كأمانـن .اوليـه ايـت داسـر ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد 7ولايـه مروڤاكـن سـتراتيڬي ڤنتيـڠ اونتـوق بڠكـوق سـرتا كاوسـن بهاڬيـن سـاتن دان اي مروڤاكـن تيتيـق ڤراوبهـن كدودوقـن نڬـري فطانـي. موك سورت 74
75موك سورت
مڠاڤاكــه راج ســيام ڤــد اول زمــان دينســتي رتتانأكوسـين منجادي « دهرماراج» دان برڤڬڠ كڤــد ڤرينســيڤ « مهــاراج» ؟ موك سورت 76
باب 16 ميسي ڤميمڤين (بارو) ڤد اول زمان رتتانأكوسين كجاتوهـ�ن ايوتايـ�ا عاقيبـ�ة سـ�رڠن بورمـ�ا ڤدتاهـ�ون 1767 تمڤت ددالم ايوتايا ڤدماس كيني مروڤاكـن جڠـكا مـاس ڬنتيـڠ ڤـد زمـان ڤراليهـن د اسـياتڠڬارا . اي برمـولا دڠـن كجاتوهـن ببـراڤ بـواه كراجـأن يـڠ مروڤاكـن كويل ڤراسي سن ڤيت يڠلاما ڤوسـت ككواسـأن دهولـو سـڤرتي ڤمبرونتقـن تايسـين تلـه مڠمبيـل اليـه ككواسـأن مهـاراج ۏيتنـام ,ڤـرڠ سـاودارا دجـاوا يـڠ ممبـاوا ()Bangkok : Asiabooks, 1996 كڤـد ڤمبهاڬيـن كراجـأن دسـان دان لأيـن. ۲ سـرڠن بورمـا ترهـادڤ كراجـأن ايوتايـا ڤـد تاهـون 1767 مسـيحي مڽببكـن كجاتوهـن كراجـأن ايوتايـا .لنتـرن ايـت ڤوسـت ككواســأن تمڤتــن ڤــون مميســهكن ديــري دان مڠيشــتيهاركن كمرديـكأن .تربنتوقـڽ 5كومڤولـن براسـيڠن .كجاتوهـن ايوتايـا كالــي ك 2-مروڤاكــن ككالهــن دالــم ڤڤرڠــن دان ڤنونجــوق كڤــد كلمهـن سـتروكتور ڤوليتيـك دان سـتروكتور كـواس دالمـن باڬـي سـيام .اوليـه ايـت ,ميسـي ڤميمڤيـن (بـارو) سـيام مسـتيله ممڤوڽأي متلامـت يـڠ جلـس دري سـڬي اوسـها اونتـوق ممبينـا كسـامتن دان مڠـاول سـموا ڤوسـت كـواس باڬـي توجـوان ڤراونتوقـن دري سـڬي سـومبر تنـاڬ دان ڤنـدودوق سـڤايا نـڬارا اكـن منداڤـت فائـده يـڠ ڤاليـڠ مكسـيموم دان سـوڤايا سـجاره لام تيـدق اكـن براولـڠ. ســومديد ڤراچاوتكســين مهــاراج تلــه ممبنترســكن بربــاڬاي ۲ كومڤولـن دان بڬينـدا برڤندڠـن بهـاوا سـومبر مأنسـي مروڤاكـن داسـر كـواس بـارو .بڬينـدا مليهـت كومڤولـن اورڠ چينـا تيچيـو ســباڬاي ســومبر تنــاڬ اوتــام دالــم ســيكتور ڤڠحاصيلــن دان ڤرداڬڠـن .بڬنيـدا تلـه بكرجاسـام دڠـن كومڤولـن اورڠ چينـا د تونبـوري ,رايـوڠ دان چنتابـوري اونتـوق ممبينـا بانـدر ,ممبـوك كاوســن اونتــوق ڤرتانيــن .والاوڤــون ســوده داڤــت مموليهكــن كـواس تتاڤـي ماسـيه دككـڠ اوليـه كلمهـن ايكونومـي تراوتامـاڽ بـرس دان ماكنـن يـڠ ماسـيه بلـوم منچوكوڤـي .حـال ايـن مڽببكـن بڬينـدا ترڤقسـا ممبليـڽ درڤـد كاڤـل لايـر اونتـوق ممبـري ماكـن كڤـد رعيـت جلاتـا باڬـي منچڬـه سـبارڠ ڤمبرونتقـن . 77موك سورت
ڤــد زمــان ڤمرينتهــن ســومديد ڤراڤوتتايوتفاچولالــوق (رامــا فرتــام) ,بڬينــدا تلــه مڠموكاكــن سـتراتيڬي اونتـوق مموليهكـن نـڬارا دان كـواس يـڠ سـبنرڽ دان اي تلـه دتروسـكن ڤـد زمـان رامـا كـدوا .سـتراتيڬي ترسـبوت منچاكـوڤ 2بيـدڠ يأيـت بيـدڠ سـتروكتور ڤنتدبيـرن ,بيـدڠ ڤننتوتـن حـق دالـم ڤنتدبيـرن دان بيـدڠ ايكونومـي. دالـم بيـدڠ ڤنتدبيـرن ,رامـا ڤرتـام تلـه منديريكـن سـمولا ڤوسـت كراجـأن سـيام د بڠكـوق دان ممڤرلـواس سـمڤادن كواسـاڽ دڠـن مڠاداكـن سيسـتيم ولايـه ليڠكوڠـن برڤريڠكـت درڤـد ليڠكوڠـن دالمـن كڤـد ليڠكوڠـن لـوارن . سيستيم ولايه ليڠكوڠن 3ليڠكوڠن بهاڬيــن ڤاليــڠ لــوار .بهاڬيــن ايــن ترديــري دان كأڬامـأن يأيـت راج ايت مسـتي بردهرما دان درڤـد نڬـري سـڤاروه بيبـس يـڠ مڠاكـؤي اكـن براوسـها اونتـوق ممڤرلـواس كاوسـن ڤمرينتهنـڽ كــواس ســيام دان مڠهنتــر اوفتــي كڤــد ســيام سـباڬاي مهـاراج .ايـن مروڤاكـن ايديـا اونتـوق دسـمڤيڠ ڤوسـت كـواس يـڠ لأيـن سـڤرتي نڬـري ممڤرلـواس تانـه جاجهـن برداسـركن ميسـي دان قـدح ,كمبوجـا دان هلـواڠ ڤرابـڠ اتـاو مروڤاكـن كڤرلــوان نڬــري. نڬــري يــڠ مڠهنتركــن چــوكاي دان كرهــن اوليــه ايــت ,زمــان رامــا ڤرتــام مروڤاكــن تنـاڬ اڤابيـا دمينتـا .ترداڤـت اوسـها منجالينكـن زمــان ريفورماســي اڬام دان ڤموليهــن مــورل هوبوڠــن ككلــوارڬأن دمــان راج ســيام اكــن .بڬينــدا مڠاداكــن ڤمبرســيهن دان ڤڠوبهســواين منريمـا ڤوتـري درڤـد ڤمرينتـه نڬـري ۲سـباڬاي كتــاب تريڤيتــاكا ســرتا ڤڽوســونن كتــاب ڤرمايســوري دان ڬونديــق ســڤرتي چياڠمــاي ,تريبوميكتــا دان ڤنوليســن ايڤيــك رامايانــا يــڠ منونجوقكـن كبيجقسـانأن دان ڤنديريـن كراجـأن وياڠچــن ,دان چمڤاســق . بهاڬيــن لــوار .بهاڬيــن ايــن ممڤوڽــأي مڠنــأي حقيقــت راج بــراوڬام بــوذا. كبيبســن دالــم ملقســاناكن اوروســن ڤنتدبيــرن اوليــه ايــت ,اڬام بــوذا اليــرن تيراواتــا دمــان ڤمرينتهــڽ داتــڠ ســچارا لڠســوڠ دري مروڤاكــن ســاتو بنتــوق ڤنڬســن حــق سســئورڠ ڤوســت كــواس .ولايــه ۲ايــن ادالــه ســڤرتي ايــت ســباڬاي راج حاصيــل درڤــد ڤربواتــن ناخـون سـري تممـارت ,سـوڠخلا ,ڤراتأبـوڠ ســنديري لبيــه درڤــد هوبوڠــن داره كتورونــن. راج مســتيله ممڤوڽــأي دولــت دان دهرمــا ,ســيامرج دان خــورت. بهاڬيـن دالـم .اي مروڤاكـن كاوسـن اوتـام ملبيهــي اورڠ لأيــن .كهيلڠــن نڬــري اتــاو باڬــي ســيام يــڠ ترديــري درڤــد ولايــه ۲يــڠ تانــه جاجهــن بوكــن ســهاج مروڤاكــن كهيلڠــن دتدبيـر اوليـه ڤـڬاواي ۲يـڠ داوتـوس دري ايبـو كڤنتيڠــن يــڠ اكــن دڤراوليــه درڤــد نڬــري تانــه جاجهـن ترسـبوت مالـه جـوڬ مروڤاكـن كهيلڠـن كوتــا. ممبينــا كســتابيلن كراجــأن ســيام ملالــؤي حــق ســباڬاي راج .كونســيڤ ايــن بوليــه بنتــو دوكتريــن اڬام بهــاوا راج مروڤاكــن ڤوســت مڠهورايكــن هوبوڠــن انتــارا ســيام دان نڬــري كعاديلــن دان دهرمــا .راج بردهرمــا دان فطانــي ڤــد اول زمــان رتتانأكوســين .دينســتي برمهــاراج ايالــه ڤميمڤيــن يــڠ برتوڬــس ممبينــا بــارو تيــدق بوليــه منونجوقكــن ايميــج يــڠ لمــه جـاس ,برڤڬـڠ تڬـوه دڠـن اجـارن اڬام بـوذا دان .لنتــرن ايــت ,برلاكولــه ڤرايســتيوا ڤمبهاڬيــن مميمڤيـن رعيـت جلاتـا بأيـق دري سـڬي كدنيـأن فطانــي كڤــد 7ولايــه ڤــد زمــان رامــا كــدوا كمودينــڽ. موك سورت 78
79موك سورت
باڬايماناكــه ڤراوبهــن چــورق ايكونومــي د اســيا تڠــڬارا ممڤڠاروهــي هوبوڠــن انتــارا ســيام دان فطانــي ؟ ڤتا اسيا تڠڬارا موك سورت 80
باب 17 ڤراوبهن ايكونومي ممڤڠاروهي هوبوڠن انتارا نڬري تاهون 1900مننداكن ايرا ڤرتوكرن چورق ايكونومي دالم ڤموليهن كواس سيام .حال اين ايكونومي اسيا تڠڬارا يڠ مروڤاكن فكتور يڠ داڤت دليهت درڤد 2سودوت. ممڤڠاروهي هوبوڠن سيام ,فطاني سمننجوڠ .1كجاتوهن ايوتايا برارتي كهيلڠن تناڬ مأنسي عاقبة ترقربان دالم ڤڤرڠن دان تانه ملايو. برمولا دڠن ڤرداڬڠن سچاراملواس دڠن ترتڠكڤ منجادي تاونن ڤرڠ .ايكورن درڤد چينا .سلڤس كراجأن چينا مڠڠكت لارڠن يڠ ايت اي مڽببكن لمبه سوڠاي چاوڤرايا تيدق تيدق ممبنركن كاڤل چينا كلوار برداڬڠ د لأوت داڤت مڠحاصيلكن ڤادي دڠن سڤنوه ڤوتينسيڽ سلاتن ڤد تاهون 1727بڠسا ايروڤه سڤرتي .كهيلڠن تناڬ مأنسي برمولا سجق زمان بلندا دان ايڠڬريس مولا باڽق برداڬڠ دڠن چينا ڤراچاويوهوا بارومماكوت .اڤابيلا سمڤاي .دأون تيه مروڤاكن بارڠ داڬڠن چينا يڠ ڤنتيڠ كزمان ڤراچاو تكسين ,بڬيندامليهت كومڤولن .ڤداڬڠ ۲بربڠسا بارت ماهو منچاري بارڠ اورڠ چينا تيچيو سباڬاي تاڤق كواس دان سومبر داڬڠن اونتوق دتوكر دڠن چينا تتاڤي چينا تناڬ ڤڠحاصيل دمان والاوڤون اد كواس تتاڤي تيدق برمينت دڠن بارڠن ايروڤه ,كأين دري ماسيه مڠهادڤي ككڠن دري سڬي ايكونومي. اينديا اتاو بارڠ داڬڠن ايڬريس سڤرتي چندو .اڤ يڠ ڤنتيڠ اياله ككورڠن برس دان ماكنن اوليه ايت ڤداڬڠ بارت ممباوا بيجي تيمه دان .اوليه ايت اڤابيلا سومديد ڤراباوون رجچاو لادا هيتم يڠ مروڤاكن بارڠن داڬڠن يڠ اد تاڤق مهاسوراسيڠهانت كروم ڤرارجواڠ باوون ڤڠلوارن د كاوسن سمننجوڠ تانه ملايوسباڬاي ستانموڠخون برجاي منوندوقكن فطاني , بارڠ توكرن دڠن چينا .لنترن ايت كاوسن بلياومڽوروه سوڤايا سمواكاڤل دمواتكن دڠن سمننجوڠ تانه ملايو منجادي سومبر امس كران برس ۲دري فطاني .اوليه ايت كاوسن سمننجوڠ كدودوقنڽ سباڬاي تاڤق ڤڠلوارن بيجي تيمه دان تانه ملايو منجادي تاڤق ڤڠحاصيلن دان تاڤق لادا هيتم خصوصڽ بيجي تيمه يڠ منجادي ڤنداڤتن نڬري سيام ڤد ايرا ڤمباڠونن سهيڠڬ كزمان راماڤرتام ,والاوڤون ڤڠحاصيلن برس سماكين ڤنتيڠ. اوليه كران ايت سمننجوڠ تانه ملايو ڤدتاهون سيام سوده ڤوليه دان تله داڤت دايكسڤورت 1800مروڤاكن تيتيك ستراتيڬيك دري سڬي كڤاسرن چينا. 81موك سورت
موك سورت 82
.2ترجاديـڽ كأيڠينـن اونتـوق منعلوقـي تانـه دان تنـاڬ مأنسـي يـڠ مروڤاكـن فكتـور ڤمبـاوا كڤـد ڤنجاجهـن تانـه .دنيـا ممرلوكـن بارڠـن داڬڠـن يـڠ بوليـه دحاصيلكـن د سـمننجوڠ تانـه ملايـو. اوليــه ايــت تانــه ايــن منجــادي ڤنتيــڠ دري ســڬي ايكونومــي دســمننجوڠ تانــه ملايــو .ڤرداڬڠــن دڤرسيسـيرن ڤنتـاي دان بانـدر ۲ڤلابوهـن د سـمننجوڠ تانـه ملايـو سـڤرتي ناخـون سـري تممـارت ,سـوڠخلا ,فطانـي دان قـدح مـولأي مروسـوت .ماسـيڠ ۲منوكركـن كدودوقـن منجـادي تاڤـق ڤڠحاصيلـن اتـاو دڠـن كات لأيـن بوليـه دكاتاكـن بهـاوا كأوتامـأن مـولأي برتوكـر دري ڤرمـوكأن لأوت كڤرمـوكأن بومـي. ڤرانـن فطانـي سـباڬاي بانـدر ڤلابوهـن مـولأي ڤـودر كـران اد ڤڤرڠـن دان ڤرسليسـيهن يـڠ برتروســن بأيــق دڠــن ڤيهــق ايســتان كلنتــن ماهوڤــون دڠــن كراجــأن ســيام .ايــن منججســكن كدودوقــن فطانــي ســباڬاي بانــدر ڤلابوهــن دان هوبوڠــن انتــارا فطانــي دڠــن ســيام .دڠــن كات لأيـن ,بڠكـوق تيـدق لاڬـي ڤرلـو مڠڬوناكـن رڠكايـن ڤرداڬڠـن فطانـي دڠـن چينـا اتـاو بلنـدا .ايـن كـران سـلڤس ايكونومـي سـيام كمبالـي ڤوليـه ,دينسـتي چقكـري داڤـت مڠـاول كڤنتيڠـن دان سـومبر عالـم سـمولاجادي لبيـه بايـق درڤـد كراجـأن ايوتايـا دڠـن تيـدق هـاڽ برڬنتـوڠ كڤـد ڤرداڬـڠ اورڠ اسـيڠ سـهاج .بهكـن اي تلـه مڠيكسـڤورت بارڠـن داڬڠـن يـڠ دحاصيلكـن ديـري سـنديري سـڤرتي بـرس دڠـن اداڽ كاڤـل د بڠكـوق يـڠ بلايـر كبانـدر ۲ڤلابوهـن چينـا سـچارا لڠسـوڠ دڠـن جوملـه يـڠ باڽـق .ايـن مڽببكـن اي تيـدق ڤرلـو برڬنتـوڠ كڤـد بانـدر ڤلابوهـن فطانـي لاڬـي. ڤراوبهـن چـورق ايكونومـي ڤرداڬڠـن درنتـاو اسـيا منججسـكن كڤنتيڠـن دري سـڬي ايكونومـي فطانـي ترهـادڤ سـيام .سـيام تلـه منوكـر فطانـي درڤـد سـبواه بانـدر ڤلابوهـن كڤـد سـبواه ڤوسـت ڤڠحاصيلـن بارڠـن داڬڠـن ايكونومـي يـڠ دڤرلوكـن اوليـه ڤاسـرن دنيـا .لنتـرن ايـت ,بڠكـوق تيـدق اكـن ممبنركـن برلاكـوڽ سـبارڠ ڤرڬولقـن سـڤرتي يـڠ ڤرنـه ترجـادي سـبلوم ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد توجـوه ولايـه كـران اي اكـن منججسـكن حـق كـواس سـيام دكاوسـن سـمننجوڠ تانـه ملايـو. 83موك سورت
الســن يــڠ مڽببكــن ڤرابــت ســومديد ڤراڤوتتالدلنناڤــالاي ممبهاڬيكــن فطانــي كڤــد توجــوه ولايــه. سمننجوڠ تانียهีเซمนلاดيโوินدอاะنกาكู่เڤมولหاะوลنูแاยينาدลوมنيรسุทياคาบสม موك سورت 84
باب 18 اينتڬراسي كواس دڠن مڠڬوناكن سيستيم نيڤوتيسمى دان سيستيم ڤرنأوڠن سيستيم نيڤوتيسمى دان سيستيم ڤرنأوڠن مروڤاكن ساله ساتوچارا اونتوق مڠينتڬراسيكن كواس ڤوست دڠن كواس تمڤتن .اوسها اونتوق مڠوكوهكن كواس ڤيهق كراجأن ڤوست كأتس ولايه جاجهن دبهاڬين لوار تهايلند دكاوسن سمننجوڠ تانه ملايو برلاكو سجق زمان سومديد ڤراچاوتكسين دمان بڬيندا ملنتيق بيدواندا دراجاڽ سباڬاي ڤمرينته دڤتتالوڠ تتاڤي تيدق داڤت مڠاول كواساڽ .لالو بڬيندا منوكر ڤوليسي دڠن ملنتيق بڠساون دري كتورونن اورڠ تمڤتن سباڬاي ڤمرينته. اڤابيلا ڤرابت سومديد ڤراڤوتتايوتفا چولالوق مهاراج (راما ڤرتام ) منأيقي تختا ڤد تاهون , 1782بڠكوق ماهو ولايه جاجهن اوتام د سلاتن ممڤوڽأي هوبوڠن سچارا فيزيكل دڠن كراجأن ڤوست دڠن چارا سڤرتي ولايه ناخون سري تممارت دان سوڠخلا مستي منتدبير ولايه جاجهن ملايو مك راما ڤرتام تله بركنن ملنتيق سئورڠ ڤوترا كڤد ڤرايا نو – برتوڬس د ايبوكوتا – سباڬاي ڤمرينته ولايه ناخون سري تممارت .ماناكالا دولايه سوڠخلا -والاوڤون راما ڤرتام تيدق بڬيتو ممڤرچأي ڤرايا سوڠخلا كران كتوروننڽ مروڤاكن كتورونن اورڠ چينا دري لوار دان تيدق ممڤوڽأي تاڤ كواس د كاوسن تمڤتن ايت تتاڤي اي ماسيه مروڤاكن ڤيليهن تربأيق دباوه سيستيم ڤرنأوڠن دري بڠكوق تمبهن ڤولا كتورونن بلياو اياله ساتوكتورونن يڠ برجاس دري سڬي ايكونومي كڤد كراجأن ڤوست. بڠكوق تله داڤت مڠينتڬراسيكن كواس د كاوسن ولايه سمڤادن سلاتن كساتوتاهڤ تتاڤي ڤد اول زمان رتتانأكوسين كاوسن د سمننجوڠ تانه ملايو ماسيه مروڤاكن كاوسن بريسيكو اونتوق كهيلڠن كواس ڤتدبيرن كراجأن ڤوست .اين كران ڤد زمان راما ڤرتام سهيڠڬ كزمان راما كدوا ,بڠكوق ترڤقسا براوسها اونتوق منستابيلكن كواس .اوليه ايت ,اي ممينتا ولايه اوتاماڽ دسلاتن يأيت ناخون سري تممارت يڠ ممڤوڽأي كقواتن اونتوق منجاڬ اوروسن ڤنتدبيرن دان كاوسن كومڤولن ولايه جاجهن ملايو .تتاڤي مستيله تيدق منداتڠكن سبارڠ بهاي كڤد بڠكوق. 85موك سورت
اوليـه سـبب ايـت ,بڠكـوق سـريڠ منوكـر ڤوليسـيڽ ترهـادڤ ناخــون ســري تممــارت دان ســوڠخلا ســجق زمــان تونبــوري. اخيــرڽ ســلڤس ڤرايســتيوا ڤننتڠــن فطانــي ڤــد تاهــون -1789 1791مســيحي ســوڠخلا برڤرانــن دالــم ممبنتــو ممبنترســكن ڤمبرونتقـن .لالـو بڠكـوق منأيقكـن تـارـ ولايـه سـوڠخلا سـوڤايا برتڠڬوڠجـواب سـچارا تـروس دڠـن كراجـأن ڤوسـت د بڠكـوق ســرتا برتڠڬوڠجــواب مڠــاول فطانــي دان ترڠڬانــو .مانــاكالا ولايـه ناخـون سـري تممـارت منجـاڬ نڬـري قـدح اتـاو سـايبوري. اوليـه ايـت سـوڠخلا دڠـن ناخـون سـري تممـارت ماسـيه سـنتياس برسليسـيه سـڤرتي دالـم كجاديـن ڤمبرونتقـن سـايبوري ,سـوڠخلا منديامكـن ديـري كـران مڠڠڬـڤ بهـاوا ايـت ادالـه تڠڬوڠجـواب ولايـه ناخـون سـري تممـارت. سـيام برهداڤـن دڠـن فكتـور لـوارن يـڠ ممڤڠاروهـي ڤننتـوان ڤوليسـي دري بهاڬيـن ڤوسـت. فكتــور ڤرتــام ايالــه مينــت بورمــا ترهــادڤ ســمننجوڠ تانــه ملايـو .حـال ايـن داڤـت دليهـت درڤـد كيـس ڤـرڠ سـمبيلن اڠكتـن دمـان بورمـا مڽـرڠ ولايـه ۲د كاوسـن تانـه لمبـه د بهاڬيـن تڠـه دان بهاڬيـن اوتـارا ,ولايـه سـلاتن سـبله لأوت اندامـن دان تلـوق سـيام سـرتا ولايـه تالـڠ. فكتـور كـدوا ايالـه ڤڠـاروه ايڠڬريـس د سـمننجوڠ تانـه ملايـو. اڤابيـلا شـريكت اينديـا تيمـور ميليـك ايڠڬريـس مڽيـوا ڤـولاو ڤينـڠ دري نڬـري قـدح ڤـد تاهـون 1786دان مينتـا مڽيـوا تانـه سـبرڠ « ڤروۏينـس ويلليسـلى « .ايـن مڽببكـن شـريكت اينديـا تيمـور ميليـك ايڠڬريـس ماسـوق برڤرانـن ترهـادڤ نڬـري ۲د سـمننجوڠ تانـه ملايـو بهاڬيـن اوتـارا. اوليـه ايـت ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد توجـوه ولايـه ڤـد زمـان ڤرابـت سـومديد ڤراڤوتتالدلنناڤــالاي ممڤوڽــأي الســن اونتــوق منجــاڬ كأمانــن دان مڽلســايكن مسـأله كسـتابيلن سـيام دبهاڬيـن سـلاتن .ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد توجـوه ولايـه منونجوقكــن بهــاوا فطانــي ممڤوڽــأي كلمهــن دان كقواتــن .اوليــه ايــت ســيام ڤرلومڽلسـايكن مسـأله ايـن دڠـن سـڬرا دان دالـم بنتـوق يـڠ برككلـن . موك سورت 86
87موك سورت
باڬايماناكــه چــارا ڤرابــت ســومديد ڤــرا نڠــكلاو چاويوهـوا داڤـت منچڬـه ككاچـأون اڤابيـا توجـوه ولايـه سـاتن مننتـڠ سـيام ؟ تنترادارت تمڤتن يبيڠڬل د ڤولاو ڤينڠ موك سورت 88
باب 19 سيام ڤدزمان راما ك – 3دان 7بواه ولايه سلاتن سـلفس فطانـي دبهاڬيكـن كڤـد 7بـواه ولايـه ,كأدأن كليهتـن منجــادي امــان تتاڤــي ســبنرڽ اد اروس اومبــق دبــاوه لأوت. ڤاراڤميمڤيـن ملايـو د 7بـواه ولايـه برسـياڤ سـديا مننتـڠ سـيام اڤابيــا برڤلــواڠ. ڤدزمـان ڤرابـت سـومديد ڤـرا نڠـكلاو چاويوهـوا (رامـا ك)3- ترجــادي ككاچــاون د ســمننجوڠ تانــه ملايــو خصوصــڽ درڤــد ولايـه يـڠ مروڤاكـن نڬـري تانـه جاجهـن دري سـايبوري (قـدح) دبهاڬيــن بــارت ســهيڠڬ 7بــواه ولايــه و كلنتــن دان ترڠڬانــو د بهاڬيــن ڤنتــاي تيمــور .ڤــد تاهــون 1839-1838مســيحي ترجــادي ڤمبرونتقــن ترهــادڤ ســيام يــڠ برمــولا دري نڬــري ســايبوري. كجاديـن ڤرتـام .برلاكـو ككاچـاون درڤد» تونكو مـوم « اديندا كڤـد ڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن) .بليـاو مڠـادو كڤـد چاوڤراناخـون سـري تممـارت (نـواي) بهـاوا چاوڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن) چوبا مميهـق كڤـد بورمـا .ڤـد مـاس يـڠ سـام ,ڤرايـا تالـڠ داڤـت منڠكـڤ اوتوســن بورمــا يــڠ ممبــاوا ســڤوچوق ســورت يــڠ مڠندوڠــي اجقـن درڤـد راج اڠـوأ كڤدچاوڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن) سـوڤايا ممبـاوا بـالا تنتـراڽ ممبنتـو بورمـا مڽـرڠ نڬـري جاجهـن سـيام د بهاڬيـن سـاتن. رامــا ك 2-مڠلواركــن ارهــن ممڠڬيــل چاوڤراياســايبوري (ڤاڠيـرن) داتـڠ اونتـوق ممبيـا ديـري تتاڤـي چاوڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن) اڠڬـن سـرتا تيـدق مڠهنتـر اوفتـي مڠيكـوت ماسـاڽ. رامــا ك 2-ملنتيــق چاوڤرايــا ناخــون (نــواي) ســباڬاي ڤڠليــم تنتـرا مڠڤـالأي اڠكاتـن تنتـرا دري نڬـري جاجهـن سـاتن مڽـرڠ نڬــري ســايبوري .كڤدچاوڤراياســايبوري (ڤاڠيــرن) يــڠ تيــدق داڤـت مـاون تلـه لاري منيڠڬلكـن نڬـري دان ممينتـا ڤرليندوڠـن ايڠังڬีปนرะيาـเกسณدอลڤ ـงกوบلเاงوืเมอڤي ื้นنพـบڠทหารร.า 89موك سورت
چاوڤرايـا ناخـون (نـواي) تلـه مڠهـالاو ڤنـدودوق نڬـري سـايبوري نأيـق كبڠكـوق دان نڬـري ناخـون سـري تممـارت سـرتا ملنتيـق دوا اورڠ انقـڽ يأيـت ڤـرا ڤقـدي بريـرق (سـأيڠ) سـباڬاي ڤنجـاڬ نڬـري دان نـأي نوج ,بيدواندا دراج ,سـباڬاي ستيأوسـها نڬـري (ڤراسينانوشـيت بالـد مڠـاڠ) .سـلڤس ايـت رامـا ك 2-بركنـن ملنتيـق ڤـرا ڤقـدي بريـرق سـباڬاي ڤرايـا اڤـاي تيبيـت سـرتا ممبـري كـواس مطلـق كڤـد ولايـه ناخـون ســري تممــارت اونتــوق منتدبيــر نڬــري ســايبوري .اوليــه ايــت ,نڬــري ســايبوري دڤرينتــه ســچارا لڠســوڠ اوليهــڽ. ڤراسـايبوري (ڤاڠيـرن) ترڤقسـا ملاريكـن ديـري كڤولاوڤينـڠ دان مــاك ســام 20تاهــون .ســلڤس ايــت بليــاو مموهــون امڤــون اونتــوق ڤولــڠ ممرينتــه ســايبوري ســكالي لاڬــي ڤــد زمـان رامـا ك.3 - كجاديـن كـدوا .ڤـد تاهـون 1831مسـيحي تونكـو ديـن اتـاو كوديـن انـق سـاودارا سـلطان احمـد تـاج الديـن تلـه مموجـوق دان مڠومڤولكـن رعيـت سـايبوري يـڠ ماسـيه طاعـت سـتيا كڤــد ســلطان احمــد مڽــرڠ اورڠ ســيام يــڠ ممرينتــه ســايبوري ســهيڠڬ برجــاي مرمڤــس كمبالـي ايسـتان .ڤرايـا اڤايتيبيـت (سـأيڠ) دان ڤرايـا سينانوشـيت ترڤقسـا ملاريكـن ديـري ڤولـڠ كولايـه ناخـون سـري تممـارت. چاوڤراياناخــون ســري تممــارت ممينتــا بنتــوان دري بڠكــوق اونتــوق ممبنتــو برڤــرڠ. بليـاو ممينتـا ڤـرا سـورين – ڤسـوروه جـاي كـروم ڤراراجـاوڠ بـاوون يـڠ بـراد د سـوڠخلا مڠـره بـالا تنتـرا دري 7بـواه ولايـه داتـڠ ممبنتـو .ڤراسـوڠخلا مڠڠڬـڤ بهـاوا ايـت مروڤاكن كسـالهن چاوڤراياناخـون سـري تممـارت دان انقـڽ يـڠ تيـدق منتدبيـر سـايبوري دڠـن بأيـق سـهيڠڬ مڽوسـهكن سـوڠخلا .ڤراياسـورين ڤرڬـي مڠـره تنـاڬ تنتـرا تتاڤـي تلـه مڠوڬـوت اونتــوق مڠمبيــل هرتــا بنــدا دري 7بــواه ولايــه ســاتن ســهيڠڬ ڤرايــا ســوڠخلا ترڤقســا ممبـوات ادوان كڤـد بڠكـوق .كجاديـن ايـن مڽببكـن ترجاديـڽ ڤننتڠـن درڤـد اورڠ ملايـو د 7 بـواه ولايـه سـاتن. تونكـو ديـن انـق سـاودارا سـلطان احمـد تـاج الديـن مـارا مڽـرڠ اڠكاتـن تنتـرا ولايـه ناخـون سـري تممـارت دان سـوڠخلا دري اره نڬـري سـوڠخلا .ڤرايـا سـوڠخلا (تيـن سـيڠ) مڽـووه نـاي ڤـاي ڤمرينتـه ولايـه ياريـڠ مڠومڤـول بـالا تنتـرا دري 7بـواه ولايـه سـاتن .اد 4ولايـه يـڠ مڠهنتراڠكاتـن تنتـرا داتـڠ ممبنتـو يأيـت ولايـه فطانـي ,ولايـه نوڠچيـق ,ولايـه جـالا دان ولايـه راڠيـق .مانـاكالا ولايـه رامـن دان سـايبوري تيـدق مڠهنتـر اڠكاتـن تنتـراڽ داتــڠ ممبنتــو .ســوڠڬوهڤون 4بــواه ولايــه تلــه داتــڠ ممبنتــو تتاڤــي مريــك ڤــون تيــدق برڤــواس هاتــي كــران ترڤقســا برڤــرڠ سســام اورڠ موك سورت 90
ملايـو يـڠ سبڠسـا دڠـن مريـك .مريـك برڤاكـت تيـدق مڠهنتـر اڠكتـن كسـوڠخلا دان تلـه ملاكوكـن ككاچـاون دڠـن مڽـرڠ ولايـه ياريـڠ .ڤمرينتـه ييريـڠ ترڤقسـا ملاريكـن ديـري كولايـه سـوڠخلا .اڠكتـن تنتـرا برامڤـت بـواه نڬـري مڠيكوريـڽ دان برتمـو دڠـن اڠكتـن دري سـايبوري يـڠ داتـڠ اونتـوق برڤـرڠ دڠـن سـوڠخلا .لنتـرن ايـت ,مريـك تلـه برڬابـوڠ دڠــن ســايبوري اونتــوق مننتــڠ ســيام .اڠكتــن تنتــرا دري بڠكــوق داتــڠ ممبنتــو اڠكتــن سـوڠخلا .ڤرتمڤـورن مڽببكـن تونكـو ديـن ترقربـان .ڤـرڠ كالـي ايـن سـاڠت سـڠيت دان اي مروڤاكـن ڬابوڠـن تنـاڬ اورڠ ملايـو مننتـڠ كـواس سـيام يـڠ بربنتـوق ڤـرڠ اڬام كـران تلـه منداڤـت سـوكوڠن درڤـد اروس ريفورماسـي اڬام اسـام اليـرن وهابـي .سـأين ايـت ,تـوان سـولوڠ -ڤمرينتـه فطانـي يـڠ مڠتـوأي ڤننتڠـن كالـي ايـن مروڤاكـن سـئورڠ اڬامـاون يـڠ تڬـس .والاوباڬايماناڤـون ولايـه ۲ملايـو ايـن تيـدق داڤـت مڠالهكـن كـواس سـيام .سـيام تلـه ملنتيـق اورڠ سـيام سـباڬاي ڤنتدبيـر د كتوجـوه ۲ولايـه ترسـبوت دڠـن مڠڬونـا ڤـاكاي عـادت بودايـا رسـمي سـڤرتي د سـوڠخلا. كجاديــن كتيــڬ .ڤدتاهــون 1838مســيحي تونكــو محمــد ســاعد دان تونكــو عبــدالله چوچونــدا كڤــد ســلطان احمــد تــاج الديــن تلــه بكرجاســام دڠــن وان مالــي مميمڤيــن بــالا تنتـرا مڽـرڠ سـرتا برجـاي مڠمبيـل باليـق نڬـري سـايبوري دان مڽـرڠ ولايـه تـرڠ يـڠ بـراد دبـاوه ڤمرينتهـن ولايـه ناخـون سـري تممـارت دمـان ڤـد كتيـك ايـت ڤـارا ڤمبسـر ناخـون سـري تممـارت ,سـوڠخلا دان ڤميمڤيـن ولايـه ۲لأيـن نأيـق كبڠكـوق اونتـوق مڠحاضيـري اوڤاچـارا ڤمباكـرن ميـت كـروم سـومديد ڤـرا راشـنناني ڤراسـري سـورالاي. نـاي ڤـاي -ڤنتدبيـر ييريـڠ -مڽـوروه ڤميمڤيـن ۲دري 7بـواه ولايـه سـاتن مڠهنتـر تنتـرا مريـك اونتـوق داتـڠ ممبنتـو ولايـه سـوڠخلا تتاڤـي اڤابيـا سـمڤاي د كاوسـن چأنـأ دداڤتـي بهـاوا اورڠ ملايـو يـڠ دكـره داتـڠ تلـه ملاريكـن ديـري دان اد مريـك يـڠ مميهـق كڤـد اڠكتـن تنتـرا سـايبوري .ايـن كـران مريـك تيـدق ماهـو ممبنتـو سـيام برڤـرڠ دڠـن اورڠ سبڠسـا دڠـن مريـك .اڠكتـن تنتـرا سـيام تـروس مـارا كدڤـن سـهيڠڬ سـمڤاي د سـايبوري دان داڤـت مڠمبيـل باليـق ولايـه سـايبوري .تونكـو محمـد سـاعد منيڠـڬل دنيـا دالـم ميـدان ڤـرڠ .لالـو تونكـو عبـدالله مڠمبيـل كڤوتوسـن مڠوندوركـن اڠكتـن تنتـراڽ . رامـا ك 3-مڠبيـل كڤوتوسـن ممبهاڬيكـن نڬـري سـايبوري كڤـد 4ولايـه يأيـت سـايبوري ,ڤليـس ,كوبـڠ ڤاسـو دان سـتول سـڤرتي مـان بڬينـدا ڤرنـه ممبهاڬيكـن نڬـري فطانـي كڤـد 7 ولايـه دان ملنتيـق ڤميمڤيـن ملايـو سـباڬاي ڤمرينتـه يـڠ بيبـس دبـاوه ڤنجـاڬأن ولايـه ناخـون سـري تممـارت .ڤـد تاهـون 1841سـلطان احمـد تـاج الديـن ,يـڠ تيڠـڬل دنڬـري مـاك , مڠوتـوس انقنـدا بڬينـدا ممبـاوا سـورت كبڠكـوق .رامـا ك 3-مليهت بهـاوا چاوڤراياسـايبوري تلـه لنجـوت اوسـيا تيـدق موڠكيـن اكـن ممبـوات سـبارڠ ككاچـاون لاڬـي دسـمڤيڠ ايـت نڬري سـايبوري تلـه دبهاڬيكـن كڤـد ببـراف ولايـه كچيـل تيـدق بسـر سـڤرتي دولـو لالـو نڬينـدا تلـه مڠمڤونيـڽ دان ممبنركنـڽ ڤولـڠ دان ممرينتـه ولايـه سـايبوري. دڠن ايت ككاچاون د نڬري ۲ملايو يڠ دسببكن اوليه سايبوري منجادي ردا. 91موك سورت
باڬايماناكـه ڤرابـت سـومديد ڤرانڠكاوچاويوهوا مڠاتســي مســأله ككاچــاون د كاوسـن 7بـواه ولايـه سـاتن؟ موك سورت 92
باب 20 داسر سيام دڠن ڤلنتيقن ڤميمڤين ملايو ڤميليهن ڤميمڤين يڠ دتريما اوليه اورڠ تمڤتن ڤلنتيقن داره كتورونن دراج ملايو اونتوق دان سڠڬوڤ بكرجاسام دڠن سيام منونجوقكن ممرينته ولايه ملايو يڠ براد دباوه كواس سيام چارا مميكير ڤيهق سيام يڠ مڽببكن برلاكوڽ .بڬيندا تله مڠورڠكن ڤرانن دان كواس ڤيهق ۲يڠ لأين دڠن ممبهاڬيكن كاوسن ڤنتدبيرن كأمانن. ڤد مولاڽ ,ڤميليهن ڤميمڤين باڬي 7بواه منجادي لبيه كچيل ,ملنتيق ڤميمڤين دكالڠن ولايه سلاتن منونجوقكن بهاوا سيام ممڤوڽأي اورڠ ملايو سنديري باڬي جاوتن ڤنولوڠ داسر هندق ملنتيق ڤميمڤين يڠ بوليه دڤرچايأي ڤمرينته اونتوق مڠيمبڠي كواس دان مننتوكن اتاو داڤت بكرجاسام دڠن سيام دان مريك ڤرلو بهاوا ستياڤ ولايه ايت براد دباوه ڤوست كواس برداره كتورونن دراج دان اد ڬلارن تونكو اتاو ڤواكيل كراجأن ڤوست. نيق .ڤرايا سوڠخلا اكن مننتوكن بهاوا سياڤا داسر”تولق انسور” خصوصڽ مڠنأي يڠ اكن داڤت منتدبيرولايه مان دان سلڤس ايت ڤلنتيقن ڤمرينته درڤد كالڠن داره كتورونن بلياو اكن ملاڤوركن حال ترسبوت كڤد بڠكوق دراج تله ممباوا كڤد كرجاسام انتارا سيام اونتوق منداڤت ڤرستوجوان دراج .داسر اين تيدق ترجاي كران ڤميمڤين 4ولايه يأيت ولايه فطاني ,ولايه نوڠچيق ,ولايه راڠيق دان ولايه دان كومڤولن نڬري تانه جاجهن سڤرتي سايبوري ,كلنتن دان ترڠڬانو جالا تله برسڤاكت ممبرونتق ترهادڤ سيام ڤد زمان ڤرابت سومديد ڤرانڠكاوچاويوهوا(راما ك)3- ڤرابت سومديد ڤرانڠكاوچاويوهوا مڽلسايكن اوسها اونتوق مڠاتور هوبوڠن بارو دڠن مسأله دڠن ممباطلكن داسر دمان سيام ملنتيق سايبوري – يڠ مروڤاكن ڤونچا مسأله ككاچاون ڤميمڤين بربڠسا سيام سباڬاي ڤمرينته .ڤلنتيقن _ تله برجاي اڤابيلا تياد چمڤورتاڠن ڤيهق لوار. ڤميمڤين 7بواه ولايه سلاتن سجق هوجوڠ اين ممڤڠاروهي هوبوڠن بڠكوق دڠن 7بواه زمان راما ك 3 -سهيڠڬ كأول زمان راما ك -ولايه سلاتن ملالؤي سوڠخلا .والاوباڬايماناڤون 5تله ممنسوخكن ڤلنتيقن ڤميمڤين بربڠسا سيام اڤابيلا ترجادي ڤراوبهن ايكونومي ڤد زمان راما (كچوالي نوڠچيق) تتاڤي سيام اكن ملنتيق ك, 5-4 -هوبوڠن انتارا بڠكوق ,سوڠخلا دان ڤميمڤين درڤد كتورونن دراج ملايو دان دواريثي 7بواه ولايه سلاتن برلاكو كتڬڠن دالم بنتوق تورون تمورون كڤد انق چوچو دان چيچيت .لأين يڠ بوكن كأيڠينن اونتوق مميسهكن ديري راما ك 3-ممڤوڽأي ڤوليسي يڠ مڽوكوڠ منجادي مرديكا. 93موك سورت
اڤابيـا بلنـدا دان ايڠڬريـس ماسـيڠ ۲ماهـو مڠواســأي ڤرداڬڠــن د اســيا ,ســياڤاكه يــڠ برڤرانــن ڤنتيــڠ درنتــاو ايــن؟ موك سورت 94
باب 21 ڤرانن بلندا دان ايڠڬريس دڠن ڤراوبهن ايكونومي كڤنتيڠن ايكونومي مروڤاكن فكتور ڤنتيڠ يڠ منجادي تيتيق ڤرمولأن ماسوقڽ سيام كدالم اروس سيستيم ايكونومي الا كاڤيتاليسمى دنيا .اي ممڤڠاروهي سيستيم هوبوڠن دالم نڬري دان انتارا نڬري .ڤد تاهون 1800ساوداڬر ايڠڬريس بلاير دڠن كاڤل لاير اونتوق ممبوات اكتيۏيتي ڤرداڬڠن باڬي ڤيهق شريكت اينديا ميليك ايڠڬريس (English East . )Indies Companyمريك مڽرتأي كومڤولن ڤتا كڤولاوان امبون ساوداڬر تمڤتن دان كومڤولن ساوداڬر ورڬ اسيا سڤرتي اورڠ چينا ,اورڠ ملايو دان اورڠ بوڬيس .لنترن ايت ,تربنتوق رڠكاين ڤرداڬڠن بارو دڠن منوكر رمڤه منجادي “باهن كتاڬيه” سڤرتي تيه , كوڤي ,چندو دان تمباكاو دمان ڤرداڬڠن تيه منجادي ڤاليڠ ڤنتيڠ كران مڽببكن لاهيرڽ لالوان ڤرداڬڠن يڠ منومڤوكن ڤرداڬڠن درنتاو اسيا يأيت دڠن منوكر كأين دان چندو دري اينديا دڠن لادا هيتم دان بيجي تيمه ميليك اسيا تڠڬارا اونتوق دهنتر كڤاسرن چينا دان ممبلي دأون تيه دري چينا باليق كأينديا اونتوق دايكسڤورت كڤاسرن ايروڤه. ڤرداڬڠن چورق بارو تله مناريق باليق ايڠڬريس كأسيا تڠڬارا سكالي لاڬي سلڤس ڤربوتنڽ اونتوق مڠواسأي ڤرداڬڠن داسيا تڠڬارا دڠن بلندا ڤد ڤريڠكت ڤرتام .سلڤس ايڠڬريس كاله كڤد بلندا دالم ڤڤرڠن د ڤولاو امبون اونتوق مربوت كڤنتيڠن د كاوسن كڤولاون مولوقكو ,ايڠڬريس تله مڠاليه ڤرهاتينڽ كأينديا سمات . ۲ڤد تاهون 1800-1700مسيحي ,هاڽ بلندا سهاج يڠ برڤڠاروه اتس كاوسن سلت ملاك دان سمننجوڠ تانه ملايو دبهاڬين باوه 95موك سورت
ڤڤرڠـن يـڠ دلاكوكـن اوليـه بلنـدا دايروڤه ڤـد تاهـون 1700-1800مسـيحي مڽببكن كقواتـن كتنتـرأن بلنـدا منجـادي لمـه .اورڠ تمڤتـن دكاوسـن سـمننجوڠ تانـه ملايـو دان قــوم بوڬيــس مننتــڠ بلنــدا .شــريكت ۏي .او .ســي اتــاو دش ايســت اينديــس كوڤنــي مڠالمـي كروڬيـن سـهيڠڬ مڠالمـي بيڠكرڤسـي دان دباطلكـن حـق اونتـوق مميليكـي تانـه جاجهـن د اسـيا تڠـڬارا .ايـن مڽببكـن ايڠڬريـس كمبالـي ممأينكـن ڤرانـن ڤنتيـڠ دكاوسـن سـلت مـاك. ايڠڬريس منوبوهكن باندر ڤلابوهن دڤولاو ڤينڠ اونتوق مڽكت ڤڠاروه ڤرداڬڠن بلندا .كمودين برلاكوڤرڬولقن ڤوليتيك د ايروڤه .ايڠڬريس لالو ملواسكن ڤڠاروهڽ دكاوسن تانه اسيا تڠڬارا سڤرتي دڠن مڠواسأي ملاك دان مڠهنتر اڠكتن تنترا اونتوق منعلوقي تانه جاوا ڤد تاهون 1811 اڤابيـا ڤـرڠ ناڤوليـان براخيـر ,كراجـأن ايڠڬريـس تلـه مڠڬوناكـن قاعـده برتولـق انسـور سـڤايا تيـدق ترجـادي ڤرسليسـيهن دڠـن بلنـدا .اي تلـه مڠمباليكـن تانـه جاجهـن بلنـدا د اسـيا تڠـڬارا ترماسـوق مـاك سـباڬاي ڬنتـي كڤـد جـاوا .ترداڤـت ببـراڤ اورڠ ڤـڬاواي كراجـأن ايڠڬريـس تيـدق برسـتوجو .لنتـرن ايـت ترجـادي اوسـها اونتـوق منچـاري تاڤـق ڤوليتيـك دان ايكونومـي بـارو د اسـيا تڠـڬارا اونتـوق ايڠڬريـس دان ايـت مروڤاكـن ڤونچـا ڤمبنتوقـن سـيڠاڤورا. موك سورت 96
97موك سورت ڬمبر بنديرا بلندا
سـيڠاڤورا مروڤاكـن كاوسـن ڤڠـاروه بلنـدا اتــاو ايڠڬريس؟ ڬمبر ڤ์تรاปنโڬคاิสงراศسเทيะڠاรڤ ่ีปوทرนاภาพแผ موك سورت 98
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172