Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Unveil the Mystic Myth The Story of Thailand's axe tip Bahasa Jawi language (E-book version)

Unveil the Mystic Myth The Story of Thailand's axe tip Bahasa Jawi language (E-book version)

Published by pakpong.s, 2021-09-10 08:13:48

Description: Unveil the Mystic Myth The Story of Thailand's axe tip Bahasa Jawi language (E-book version)

Keywords: Unveil the Mystic Myth The Story of Thailand's axe tip Bahasa Jawi language (E-book version)

Search

Read the Text Version

‫باب ‪9‬‬ ‫بارڠن داڬڠن اوتام دري فطاني‬ ‫كلبيهـن دري سـڬي ڬيوڬرافـي دان كدودوقـن لوكاسـيڽ يـڠ سـتراتڬيك مڽببكن فطانـي منجادي‬ ‫بانــدر ڤلابوهــن يــڠ ڤنتيــڠ د مــان ڤــارا ڤداڬــڠ دري اينديــا دان چينــا ممبــري كأوتامــأن‪ .‬مريــك‬ ‫مڠڬوناكـن لالـوان ملينتسـي سـمننجوڠ ايـن سـباڬاي لوكاسـي سـتراتڬيك اوتـام اونتـوق منريمـا‬ ‫دان مڠهنتـر بارڠـن داڬڠـن كديستيناسـي ستروسـڽ‪.‬‬ ‫ككايـأن د فطانـي مرڠكومـي سـومبر عالـم سـمولا‬ ‫جاديـڽ بأيـق دلأوت ماهوڤـون دهوتـن سـڤرتي كاڤـور‬ ‫بــاروس‪ ,‬امــس‪ ,‬بيجــي تيمــه ‪ ,‬كايــو اونتــوق ڤمبينــأن‬ ‫كاڤــل‪ ,‬ايكــن لأوت ‪ ,‬روتــن ‪ ,‬كلاڤ ‪ ,‬هيدوڤــن ليــار‬ ‫ســڤرتي روســا دان كيجــڠ يــڠ دڬمــري اوليــه اورڠ‬ ‫عــرب‪ .‬ســأين ايــت ماســيه ترداڤــت بارڠــن روجــي‬ ‫يأيـت بـرس دان ڬارم ‪ ,‬جاڬـوڠ دان تانمـن‪ ۲‬يـڠ لأيـن‪.‬‬ ‫سـموا ايـن منجاديكـن فطانـي سـباڬاي كاوسـن اكتيۏيتـي‬ ‫ايكونومـي يـڠ سـاڠت ڤنتيـڠ‪.‬‬ ‫‪ 49‬موك سورت‬

‫فطان��ي منج��ادي ڤوس��ت بارڠ��ن دان ڤرداڬڠ��ن دڠ��ن اورڠ اس��يڠ س��جق ڤنوبوه��ن كراج��أن س��هيڠڬ “‬ ‫اي�رـا ڤرداڬڠ��ن اس�يـا تڠ�ڬـارا “ ڤ��د تاهـون ‪ . 1700-1600‬فطانـي سـاڠت ماجـودري سـڬي ايكونومـي‬ ‫دان موــلا منونج�وـل س��جق كجاتوه��ن مـاك كتاڠنــ ڤورتوڬيـ�س ‪ .‬برمـولا دري ايـت‪ ,‬فطانـي مڠڬنتـي‬ ‫مـالك سـ�باڬاي بان�ـدر ڤلابوه�ـن يـ�ڠ اوتـ�ام د س�ـمننجوڠ تان�ـه ملايـ�و‪.‬‬ ‫راك�نـ ڤرداڬڠـن اوت�اـم فطانـي ايال�هـ امڤاي��ر چينـا ‪ .‬فطانـي سـرتا تمڤـت ‪ ۲‬لأي��ن د اس�يـا تڠ��ڬارا ‪ .‬اي‬ ‫مڠهنت�ـر لادا هيت�ـم كڤاس�ـرن چينـ�ا دان مڠيمڤـ�ورت بارڠ�ـن دري ل�ـوار ماس�ـوق كفطانـ�ي‪.‬‬ ‫رڠكاين ڤرداڬڠن فطاني دڠن نڬارا‪ ۲‬دسبله تيمور اياله چينا دان جڤون‪.‬‬ ‫رڠكايــن ڤرداڬڠــن ســرنتاوفطاني ايالــه ايوتايــا ‪ ,‬ناخــون ســري تممــارت دان بانــدر ڤلابوهــن‬ ‫دسـ�مننجوڠ تانـ�ه ملايـ�و‪.‬‬ ‫فطان��ي برفوڠس��ي سـباڬاي ڤوس��ت ڤرتوك�رـن بارڠ��ن داڬڠ�نـ مڠڬنتـ�ي م�لاك‪ .‬بارڠـن اوتـام يـڠ دباوا‬ ‫ماسـوق دان دهنتـر كلـوار اوليـه فطانـي داتـڠ دري ڤـارا ڤداڬـڠ دري ڤلبـاڬاي نڬـري سـڤرتي برايكـوت‬ ‫بارڠن ايكسڤورت كلوار دري فطاني‬ ‫بارڠن ايمڤورت ماسوق كفطاني‬ ‫ڤداڬڠ دري‬ ‫بــرس ‪ ,‬ڬارم ‪ ,‬لمبــو‪ ,‬كربــاو‪ ,‬بيناتــڠ‬ ‫كأين دري اينديا ‪ ,‬كأين لينين‬ ‫ملاك دان جوهور‬ ‫برســايڤ بكلــن ماكنــن‬ ‫كايو ڬاهارو‬ ‫جاوا‬ ‫بورنيو‬ ‫بسي ‪ ,‬ڬڠسا‬ ‫همبــا ‪ ,‬كاڤــور بــاروس ‪ ,‬ســاڬو‪,‬‬ ‫كأين اينديا ‪ ,‬لاداهيتم يڠ بركواليتي رنده‬ ‫كوڽيــت ‪ ,‬دامــر‬ ‫سيام‬ ‫كمبوجا‪ ,‬چمڤا‬ ‫امس ‪ ,‬برس‪ ,‬ڬارم ‪ ,‬بيجي تيمه‬ ‫چينا‬ ‫همبا‪ ,‬لمبو‪ ,‬كرباو‪ ,‬كايو كالمبا‬ ‫جڤون‬ ‫لادا هينتــم‪ ,‬كاڤوربــاروس‪ ,‬كايــو چندانــا‪,‬‬ ‫ســوترا منتــه ڤوتيــه دان كونيــڠ‪,‬‬ ‫بلندا‬ ‫دامــر‪ ,‬تنــدوق بيناتــڠ‬ ‫ڤيڠڬــن مڠكــوق‪ ,‬بســي ‪ ,‬ڬڠســا‬ ‫ايڠڬريس‬ ‫كوليت روسا‪ ,‬بيجي تيمه‪ ,‬سوترا چينا‬ ‫ڤدڠ جڤون‪ ,‬ڬڠسا‪ ,‬بيجي تيمه‪,‬‬ ‫سوترا چينا‬ ‫لادا هيتم ‪ ,‬سوترا چينا ‪ ,‬ڤيڠڬن مڠكوق‬ ‫كأين ‪ ,‬كاچ ‪ ,‬ڤيساو‬ ‫لادا هيتم‬ ‫كأين اينديا‬ ‫والاوڤـون فطانـي مميليكـي ڤلبـاڬاي جنيـس بـارڠ داڬڠـن تتاڤـي بـارڠ داڬڠـن يـڠ ڤنتيـڠ يـڠ مڽببكـن‬ ‫ڤرداڬڠـن فطانـي ماجـو ايالـه ڤرداڬڠـن لادا هيتـم دان ڤرداڬڠنـڽ دڠـن بلنـدا‪.‬‬ ‫موك سورت ‪50‬‬

‫‪ 51‬موك سورت‬

‫مڠاڤاكــه لادا هيتــم ايــت مســتحق باڬــي دنيــا‬ ‫تيمــور دان دنيــا بــارت؟‬ ‫موك سورت ‪52‬‬

‫باب ‪10‬‬ ‫ڤرداڬڠن لادا هيتم‬ ‫كيـرا‪ ۲‬تاهـون ‪ 1200‬مسـ�يحي لاداهيت��م مروڤاك�نـ ب��ارڠ داڬڠ�نـ ڤنتي��ڠ دنيـ�ا‪ .‬تاڤـق ڤڠلـوارن ڤنتيڠـڽ‬ ‫ترلت��ق داينديايڠــ مڠيمڤوــرت لاداهيت��م انت��ارا لأوت��ن ايندي�اـ دان لأوت ميديترينيـان ‪ .‬ڤـد مـاس ايـت ڤاسـرن‬ ‫دنيـا ممرلوكـن لادا هيتـم لبيـه درڤـد رمڤـه ‪ ۲‬لأيـ�ن‪.‬‬ ‫اوليه ايت ‪ ,‬كاڤل وينيس دلأوت ميديترينيان مڠڠكوت لاداهيتم لبيه باڽق درڤد رمڤه‪ ۲‬لأين‪.‬‬ ‫ڤورتوڬي��س دان س��ڤاڽول ماهــو لاداهيتمــ دڠــن ه��رڬ يڠــ م��وره دان تي��دق ماه��و هـ�اڽ ڤداڬــڠ اســام‬ ‫س��هاج يـ�ڠ منوڤول��ي ڤرداڬڠ��ن لاداهيتــم ‪ .‬لنتـ�رن ايت‪,‬مريـ�ك منچـ�اري جالـ�ن منوجوكأينديـ�ا‪.‬‬ ‫رنتـاو اسـيا تڠـڬارا مڠمبيـل بهاڬيـن دالـم ڤرداڬڠـن لاداهيتـم ڤدڤريڠكـت اول دڠـن ترتينـدق سـباڬاي‬ ‫ڤڠهنت��ر لاداهيتـمـ دري ايندي��ا كچين��ا‪ .‬كموديـن اي برتوكرمنجـادي كاوسـن يـڠ فنتيـڠ كـران ممڤـو مڠحاصيلكن‬ ‫س��نديري لادا هيت��م اونت��وق دايكس��ڤورت‪.‬‬ ‫‪ 53‬موك سورت‬

‫دالـم اڠكتـ�ن ارماــدا زي��ڠ ه��ا اد ڤمبس��رچينا دينسـ�تي مي�ڠـ مڠاداكـ�ن لاوتـ�ن كأسـ�يا تڠ�ڬـارا‪ .‬ايـن‬ ‫مڽببك��ن ڤاس��رن ممبل��ي لادا هيت��م ددالـم چين��ا ترب��وك لـوـاس‪ .‬اي مرڠسـڠ اكتيۏيتـي ڤرداڬڠـن لادا هيتـم‬ ‫دان منـدوروڠ ڤنـدودوق‪ ۲‬دكاوس��ن اوت��ارا ڤ��ولاو سـومترا مولامنان��م لاداهيت��م ‪ .‬كموديـن ڤنانمـن لادا‬ ‫هيت�مـ ت��روس بركمب��ڠ دري ڤولاوس��ومترا اوت��ارا د أره سلـاتن ڤ��ولاو دان مماسـوقي قـدح ‪ ,‬فطانـي‬ ‫دان جاــوا‪ .‬ڤڠحاصيلـن لادا هيتـم منيڠكـت كيـرا‪ 144-126 ۲‬تـ�ن‪ .‬ڤـرودوق لادا هيتـم يـڠ دڤراوليـه‬ ‫دري رنتـاو اسـيا تڠـڬارا دهنتـر كڤاسـرن چينـا سـهيڠڬاله ڤورتوڬيـس منعلوقـي بانـدر ڤلابوهـن سـبله‬ ‫بـارت اينديـا اونتـوق مڠڠكـوت لادا هيتـم دري اينديـا كليسـبون تنڤـا ملالـؤي ڤداڬـڠ اسـام يـڠ برنيـاڬ‬ ‫دڠ�ـن ويني��س دلأوت ميديترينيـان‪ .‬ڤـارا ڤداڬـڠ اسـام ترڤقسـا منچـاري لالـوان بـارو دڠـن اداڽ اچيـه‬ ‫سـباڬاي بانـدر ڤلابوهـن ڤوسـت دمـان لادا هيتـم اكـن دهنتـر دري اچيـه ملالـؤي كڤـولاون ملديـف‬ ‫كلأوت ميديترينيــان ملالــؤي بانــدر ڤلابوهــن مصردمــان لالــوان ايــن مڽببكــن ڤنانمــن لادا هيتــم د‬ ‫ڤوــلاو سـومترا بركمب��ڠ دڠنــ ڤس��ت‪ .‬اوليـه ايـت ‪ ,‬اچيـه منجـادي بانـدر يـڠ مڠواسـأي ڤرداڬڠـن لادا‬ ‫هيتـ�م دس��بله ب��ارت ‪ .‬مانـاكالا فطانـي دان بنتيـن منجـادي بانـدر ڤلابوهـن يـڠ مڠـاول ڤرداڬڠـن لادا‬ ‫هيتـم دسـبله تيمـور كچينـا دمـان فطانـي برفوڠسـي سـباڬاي ڤوسـت ڤڠومڤولـن لاداهيتـم دري سـومترا‬ ‫اوت��ارا دان س��مننجوڠ تان��ه ملاي��و بنتي��ن منريم��ا لادا هيت��م دري ج��اوا دان س��ومترا ب��ارت‪.‬‬ ‫اوليــه ايــت ‪ ,‬لاداهيتــم منجــادي بــارڠ داڬڠــن اوتــام يــڠ‬ ‫ممڤوڽـأي تاڤـق ڤڠلـوارن دالـم كاوسـن سـمننجوڠ ملايـو دان‬ ‫ڤ��ولاو س��ومترا‪ .‬اي مروڤاكـن بـارڠ داڬڠـن يڠ دڤرلوكـن اوليه‬ ‫دنياــ ب��ارت ماهوڤ��ون دني�اـ تيم��ور‪ .‬لادا هيتـم مڽببكن سـمننجوڠ‬ ‫تانـه ملايـو اوتـارا ممڤوڽـأي كدودوقـن ڤنتيـڠ سـباڬاي تاڤـق‬ ‫ڤڠلـوارن دان لالـوان ڤرداڬڠـن اوتـام لادا هيتـم دان اي جـوڬ‬ ‫منجـادي ڤونچـا اوتـام ڤرسليسـيهن انتـارا اچيـه دڠـن نڬـري‪۲‬‬ ‫ملاي��و د س��مننجوڠ تان��ه ملايوترماسوــق فطان��ي‪ .‬ايـن كـران‬ ‫جـك اچيـه داڤـت مڠواسـأي فطانـي دان قـدح ‪ ,‬اي اكـن داڤـت‬ ‫ممونوڤول��ي ڤرداڬڠ�نـ لادا هيت��م دال�ـم ڤاسـرن دنيـ�ا‪ .‬لنتـرن ايـت‬ ‫‪ ,‬لادا هيتــم منجــادي بــارڠ داڬڠــن يــڠ مڽببكــن ڤرسليســيهن‬ ‫دكالڠـن نڬـري ‪ ۲‬ملايـ�ودان ڤورتوڬيـ�س د مـالك‪.‬‬ ‫ڤڠواســأن كاوســن اونتــوق مميليكــي بارڠــن داڬڠــن دان‬ ‫تاڤــق ڤڠلــوارن ترماســوق ڤڠواســأن دان ڤڠومڤولــن تنــاڬ‬ ‫مأنسـي اونتـوق منمبهكـن كـواس ڤڠلـوارن لادا هيتـم مڽببكـن‬ ‫سـمننجوڠ تان��ه ملايـ�و دسرــڠ اوليـ�ه “ لانـ�ون اچيـ�ه – اي��و”‬ ‫اونت��وق مڠـأوت حاصي��ل ڤڠل��وارن دان تن��اڬ اورڠ ‪ .‬مريـك‬ ‫مماس�وـقي كاوس��ن سـالتن سـ�يام س��هيڠڬ كڤتتالــوڠ‪ -‬يــڠ‬ ‫مروڤاكـ�ن تاڤـ�ق ڤڠلـ�وارن لادا هيتـ�م ‪.‬‬ ‫موك سورت ‪54‬‬

‫‪ 55‬موك سورت‬

‫ۏي‪ .‬او ‪ .‬سي ايت اڤ ؟ اڤاكه كڤنتيڠنڽ‬ ‫ترهادڤ رنتاو اين؟‬ ‫موك سورت ‪56‬‬

‫باب ‪11‬‬ ‫بلندا ۏي‪ .‬او ‪ .‬سي‬ ‫ايوتايـ�ا ‪ ,‬ڤ��د م��اس ايتــ ‪ ,‬بولي��ه دبنديڠك��ن س��باڬاي ڤوسـت ڤرداڬڠـن بسـر بهاڬيـن دالمـن يـڠ‬ ‫ممبــوك رواڠ كڤ��د اورڠ رام��اي ممبل��ي دان منوك��ر بارڠــن داڬڠــن يــڠ دايمڤــورت ماســوق دري‬ ‫سـلوروه ڤلوسـوق دنيـا بأيـق ملالـؤي كاڤـل لايرڤيهـق كراجـأن سـيام سـنديري اتـاو ملالـؤي كاڤـل‬ ‫داڬڠ��ن بڠس��ا اس��يڠ‪.‬‬ ‫ڤنمـ�وان لالـ�وان لأوت كڤـ�ولاون رمڤـ�ه ڤـ�د اول قـ�رون ك‪ 16-‬ممبـوك ڤلوــاڠ ڤرداڬڠـن بـارو كڤـد‬ ‫ڤاــرا ڤـلأوت ايروڤ��ه ‪ .‬ڤ�ـد هوجـ�وڠ ق�ـرون ك‪ 16-‬اورڠ بلن�دـا م��ولا برس��أيڠ دڠ��ن اورڠ ڤورتوڬيـس‬ ‫اونتـوق مڠيمڤـورت لادا هيتـم دان رمڤـه لأيـن‪ ۲‬دري دني��ا تيمـور اونت��وق دج��وال د ايروڤ��ه ‪ .‬سـلڤس‬ ‫ڤـلأوت ورڬ بلن�دـا ڤريڠكـتـ اول – يأي��ت كونيليســ د ه��أوت م��ن – برجـاي ممبلـي رمڤـه د امسـتردم‬ ‫دڠـن جوملـه يـڠ باڽـق ڤرليمـن سـرتا ڤداڬـڠ‪ ۲‬بسـر دري سـلوروه بلنـدا مڠمبيـل كڤوتوسـن اونتـوق‬ ‫مڠڬابوڠك��ن سـومبر دان دان�اـ اونت��وق مڠاسس��كن ش��ريكت ايندي��ا تيم��ور بلندــا (ۏي ‪ .‬او ‪ .‬سـ�ي) ڤـد‬ ‫تاهـون ‪ 1602‬يـ�ڠ مروڤاكـ�ن شـ�ريكت ڤرداڬڠـ�ن لأوت يـ�ڠ تربسـ�ر دالـ�م دنيـ�ا ڤـ�د كتيـ�ك ايـ�ت‪.‬‬ ‫‪ 57‬موك سورت‬

‫اورڠ بلنـدا ممڤوڽـأي هوبوڠـن دڠـن تهايلنـد سـجق ۏي ‪ .‬او‪ .‬سـي نمڤـق كڤنتيڠـن يـڠ اكـن دڤراوليـه لبيـه‬ ‫زم��ان كراجأــن ايوتاي��ا‪ .‬مريــك مماســوقي ســيام كــران ج�أـوه درڤـد اي��ت ‪.‬ايـن كـران سـيام سـاڠت سـوبوردان‬ ‫هنـدق مڠيكوتـي كاڤـل ڤڠحرمتـن سـيام كچينـا ڤـد زمـان ممڤوڽ�أـي بارڠ��ن ي��ڠ دكهندق��ي اولي��ه ۏي ‪ .‬او‪ .‬ســي‬ ‫دينســتي ميــڠ كــران چينامروڤاكــن ڤاســرن داڬڠــن ســڤرتي كايــو تاريــڠ ‪ ,‬كوليــت روســا ‪ ,‬كوليــت ايكــن‬ ‫يــڠ تربسرداســيا‪ .‬جــك داڤــت برنيــاڬ دڠــن چينــا مــك ڤـاري‪ ۲‬اونتـوق ڤاسـرن دجڤـون ‪ ,‬بـرس اونتـوق اورڠ‬ ‫سچارالڠس��وڠ ايـ�ت اك��ن منجاديكنــ ۏي ‪ .‬او‪ .‬سـي بـراد بلنـدا د ڤولاوجـاوا ‪ ,‬بيجـي تيمـه دان كڬمـرن ممينـوم تيـه‬ ‫د باريسـن دڤـن ددالـم ڤرنيـاڬأن سـڤنجڠ لالـوان سـوترا چينـا يـڠ سـماكين برتمبـه دكالڠـن اورڠ ايروڤـه سـماكين‬ ‫منيڠك��ت‪.‬‬ ‫دلأوت‪.‬‬ ‫اوليـه ايـت ‪ ,‬ايوتايـا منجـادي بانـدر ڤلابوهـن انتارابڠسـا دان ڤوسـت ڤمرينتهـن ڤوليتيـك سـرتا‬ ‫اييوكوتاــ نڬ��ري سـيام‪ .‬اي منجـادي سـبواه ڤوسـت ڤرداڬڠـن انتارابڠسـا يـڠ سـاڠت سـيبوق درنتـاو‬ ‫اي��ن‪ .‬بانـدر ڤلابوهـن راكـن ڤرداڬڠـن ايوتايـا اد سـڤرتي سـيا ميـن ‪ ,‬مانيـا ‪ ,‬مـاكاو ‪ ,‬دان ناڬاسـاكي‬ ‫دسـبله تيمـور اد مـاك ‪ ,‬بنتيـن ‪ ,‬دان ڤتتاويـا دسـبله سـاتن سـهيڠڬاله كماسـوليڤتنم د ڤرسيسـيرن‬ ‫ڤنتاــي كورومندي��ل دان بانـ�در عب��اس د تل��وق ڤرس��يا دس��بله بـارت‪ .‬كدودوقـن ايوتايـا سـباڬاي بانـدر‬ ‫ڤلابوهـ�ن ادالـ�ه كـران لوكاسيــڽ ي��ڠ دكليليڠـ�ي اولي��ه تيـ�ڬ باتـڠ سـوڠاي يأيـت سـوڠاي چاوڤرايـا‬ ‫‪ ,‬سـوڠاي ڤاسـق دان سـوڠاي لوببـوري يـڠ برهوبـوڠ دڠـن تلـوق سـيام دالـم جـارق يـڠ تيـدق‬ ‫جأــوه‪ .‬اي��ن ممودهك��ن ڤڠڠكوت��ن جال��ن س��وڠاي ‪ .‬تمبهــن ڤــولا اي مروڤاكــن ڤوســت ڤڠومڤولــن‬ ‫بارڠـن ڤرتانيـن ‪ ,‬ڬاليـن ‪ ,‬دان بـارڠ هوتـن دري كاوسـن ڤدالمـن يـڠ منداتڠكـن ڤنداڤتـن لومايـن‬ ‫كڤ��د كراج��أن‪.‬‬ ‫موك سورت ‪58‬‬

‫بلنـدا ماسـوق برداڬـڠ باهـن رمڤـه داسـياتڠڬارا ملالـؤي بنتـوق اورڬانيساسـي ڤرداڬڠـن يـڠ منداڤـت‬ ‫س��وكوڠن درڤ�ـد كراج��أن بلن��دا يأي��ت ملال��ؤي ش��ريكت دش ايس��ت اينديـ�ا ات��او ۏي ‪.‬او ‪ .‬سـي دڠـن مڠاداكـن‬ ‫هوبوڠ��ن يـ�ڠ بأي��ق دڠ��ن نڬ�ـري جوه��ور اونت��وق مڠهاڤوس��كن ڤڠاــروه ڤورتوڬيـس د بانـدر ڤلابوهـن مـاك‬ ‫د كاوسـ�ن س�مـننجوڠ تانـ�ه ملاي��و‪ .‬دان اي تل��ه برج��اي ڤ��د م��اس سـلڤس اي��ت‪ .‬بلنـدا داڤـت مڠواسـأي مـاك‬ ‫دان مڠاول�ڽـ س��هيڠڬ بڠساــ ب�اـرت لأي��ن تيدــق داڤ�تـ مڠ��أوت كأونتوڠ�ـن دري م�لاك‪ .‬لمب��اڬ ڤڠـاره شـريكت‬ ‫يـڠ دكنلـي سـباڬاي‬ ‫“ ‪ 17‬للاكــي “ يــڠ ترديــري درڤــد وكيــل دري ديــوان ڤرداڬڠــن انــم بــواه نڬــري يــڠ ترليبــت يأيــت‬ ‫امس��تردم ‪ ,‬ميددلبر ‪ ,‬ايڠخياس��ين ‪ ,‬ديلفتهورن دان روتتردم ‪ .‬شـريكت اين برتوڬس منجالنكن سموااوروسـن‬ ‫ڤرنيـ�اڬأن بلن��دا دكاوس�ـن دري سبــله تيم�وـر تنجـوڠ “ڬـود هـوڤ” باڬـي منداڤتكـن كأونتوڠـن ترتيڠڬـي كڤـد‬ ‫ڤاراڤم��ودل دان ڤمڬ��ڠ س�اـهم ‪ .‬ستيسـين ڤرداڬڠنـڽ ترلتـق د بنتيـن د ڤولاوجـاوا دان سـلڤس ايـت بركمبـڠ‬ ‫كسـ�لوروه اسـ�يا‪.‬‬ ‫مين��ت بلن�دـا س��بنرڽ ترلت�ـق د ڤتتاويـ�ا دڤ�ـولاو ج�اـوا (جاكرتاس�كـارڠ) دان كڤـولاون مولوقـكا يـڠ مروڤاكـن‬ ‫تاڤ�قـ ڤڠحاصيل��ن رمڤ��ه ‪ .‬اڤابيــا بلنــدا داڤــت مڠواســأي كاوســن ڤڠحاصيلــن ايــن ‪ ,‬بلنــدا تلــه منجــادي‬ ‫ڤمونوڤولـي توڠـڬل بـارڠ داڬڠـن رمڤـه درنتـاو ايـن دان منجـادي ڤڠيـدر توڠـڬل رمڤـه ايـن كإيروڤـه يأيـت‬ ‫مري��ك ممبليــ رمڤـ�ه دڠـ�ن هـ�رڬ ي��ڠ م��وره دان منجوالـ�ڽ دڠـ�ن هرــڬ يڠــ ماه��ل‪ .‬قـ�رون ك ‪ 17-‬مروڤاكـن‬ ‫ق��رون كأمسـ�ن باڬ��ي بلنـ�دا‪ .‬اكتيۏيتـي مونوڤولـي ايـن منججسـكن ڤاراڤداڬـڠ اسـام دان چينـا سـرتا ممبـري‬ ‫كسـن بـوروق ترهـادڤ بانـدر‪ ۲‬ڤلابوهـ�ن يـ�ڠ لأيـ�ن د اسـ�يا تڠـ�ڬارا‪.‬‬ ‫‪ 59‬موك سورت‬

‫باڬايماناكـه هوبوڠـن انتـارا بلنـدا ‪ ,‬فطانـي دان سـيام‬ ‫ممڤڠاروهـي ڤنديريـن فطانـي؟‬ ‫موك سورت ‪60‬‬

‫باب ‪12‬‬ ‫بلندا فطاني دان سيام دڠن ايسو ڤرداڬڠن‬ ‫بلنــدا دان فطانــي منجالينكــن هوبوڠــن يأيــت بلنــدا ماهــو برداڬــڠ دڠــن چينــا مــك اي براوســها‬ ‫مڠهوبوڠـي ڤيهـق ايسـتان چينااونتـوق ممينتـا كبنـرن منجالنكـن ڤرداڬڠـن تتاڤـي تيـدق برجـاي سـهيڠڬ‬ ‫بلن��دا مميندهك��ن تاڤ��ق ڤرداڬڠن��ڽ برهمڤي��رن دڠ��ن م��اكاو دان برتين��دق مڽ��رڠ كاڤ��ل داڬڠ��ن درنت��او اي��ت‪.‬‬ ‫حـ�ال اي�تـ مڽببكنــ چينـ�ا راس تيـ�دق ڤـواس هات��ي‪ .‬بلنـدا ترڤقسـا ممبلـي بـارڠ داڬڠـن چينـا ملالـؤي‬ ‫بانـدر‪ ۲‬ڤلابوه��ن ي��ڠ لأيـنـ يـڠـ ممڤوڽ��أي هوبوڠـنـ دڠ��ن چين��ا‪ .‬فطانـي سـنديري ترماسـوق سـبواه بانـدر‬ ‫ڤلابوه��ن يـڠ اوتـ�ام ‪ .‬سيتواسـي منجـادي ڤوليـه اڤابيـا بلنـدا داڤـت مڠاساسـكن ستيسـين ڤرداڬڠـن دڤـولاو‬ ‫فورموسـ�ا دان داڤ��ت برهوبـ�وڠ دڠـ�ن چينـ�ا‪ .‬تتاڤـي اي بلـوم داڤـت برداڬـڠ سـچارا لڠسـوڠ دڠـن چينـا‬ ‫سـهيڠڬله كتاهـون ‪ 1749‬دمـان بلنـدا بـارو منداڤـت كبنـرن اونتـوق ممبينـا ستيسـين ڤرداڬڠـن دنڬـري‬ ‫كواڠت��وڠ ‪.‬‬ ‫سـلڤس ايـت بلنـدا مڠنلـي ايوتايـا ملالـؤي فطانـي دان مـولا برهوبـوڠ دڠـن ايوتايـا اونتـوق مڠڬوناكنـڽ تاڤـق‬ ‫ڤرداڬڠ��ن دڠ��ن چينـ�ا‪ .‬والاوڤـون بلنـدا منداڤتـي بهـاوا هـرڬ بارڠنـڽ لبيـه ماهـل درڤـد هـرڬ بارڠـن دفطانـي‬ ‫تتاڤـ�ي بلندــا نمڤ��ق ڤلوــاڠ ڤاس��رن ڤرداڬڠنــ دڠنــ جڤ��ون ملال��ؤي ايوتايـ�ا‪ .‬اوليـه ايـت‪ ,‬اي تـروس منجالينكـن‬ ‫هوبوڠـ�ن دڠـ�ن ايوتايـ�ا‪.‬‬ ‫بارڠ��ن يـ�ڠ جڤ��ون ماه��ودري اسـ�يا تڠ��ڬارا – دڠ��ن اداڽ ايوتاي��ا س��باڬاي ڤڠيكســڤورت اوتاــم – ادالــه‬ ‫س��ڤرتي كولي��ت روس�اـ دان كايوــ ڬاهاــرو‪ .‬جڤ��ون مروڤاك��ن رڠكايـ�ن ڤرداڬڠنــ ي��ڠ تيـدق كوــرڠ ڤنتيـڠ درڤـد‬ ‫چين��ا كچوال��ي سمــاس جڤـون مڠعملك��ن داس��ر توت�ـوڤ ڤينت�ـو (تاهـون ‪ .)1930-1910‬جڤ��ون م�لارڠ ڤنـدودوق‬ ‫جڤ��ون كل�وـار دري نـڬارا دان مڠهالاوكل��وار ڤورتوڬي��س‪ .‬اوليـه ايـت ‪ ,‬بلنـدا منجـادي سـاتو‪۲‬ڽ بڠسـا يـڠ برداڬـڠ‬ ‫دڠ��ن جڤـون‪ .‬لنتـ�رن ايـ�ت‪ ,‬بلنـ�دا سـ�اڠت ممرلوكـ�ن بارڠـ�ن دري ايوتايـ�ا‪.‬‬ ‫‪ 61‬موك سورت‬

‫ڤنوبوهــن ڤوســت ڤنتدبيــرن دان ڤرداڬڠــن‬ ‫‪ ,‬ايوتايـا منجـادي ڤوسـت ڤڠيكسـڤورت ماكنـن‬ ‫بلنــدا د ڤتتاويــن دأتــس ڤــولاو جــاوا تلــه‬ ‫كڤــد كومونيتــي بلنــدا د مــاك دان اي جــوڬ‬ ‫منونجوقكــن كڤنتيڠــن ڤرداڬڠــن دڠــن ايوتايــا‪.‬‬ ‫موڠكيــن دهنتــر كستيســين ڤرداڬڠــن بلنــدا د‬ ‫بارڠـن يـڠ دايكسـڤورت اوليـه ايوتايـا كڤتتاويـا‬ ‫فورموســا دان جڤــون ‪ .‬هوبوڠــن ترســبوت‬ ‫ادالـه سـڤرتي بـرس‪ ,‬كايـو دان ماكنـن‪ .‬اين كران‬ ‫انتــارا بلنــدا دڠــن ايوتايــا ممبــري كســن‬ ‫ڤتتاويـا تيـدق داڤـت برڬنتـوڠ كڤـد امڤايـر مأتـأرم‬ ‫نيڬاتيــف كڤــد فطانــي ‪ .‬بلنــدا منداڤتــي بهــاوا‬ ‫دڤولاوجـاوا ايكـورن هوبوڠـن يـڠ كـورڠ بأيـق‪.‬‬ ‫جــك ايڠيــن برداڬــڠ دڠــن جڤــون ڤڠڬونــأن‬ ‫كموديــن ســلڤس بلنــدا داڤــت منعلوقــي مــاك‬ ‫لالـوان ايوتايـا دڠـن جڤـون ادالـه لبيـه سليسـا‬ ‫درڤــد ڤورتوڬيــس ڤــد تاهــون ‪ 1641‬مســيحي‬ ‫درڤـد ملالـؤي فطانـي‪ .‬ايـن كـران اي موڠكيـن‬ ‫ترڤقســا منوڠڬــو اڠيــن مونســون ‪ .‬بارڠــن‬ ‫يــڠ ترڬنــدالا د فطانــي تيــدق كــورڠ درڤــد ‪4‬‬ ‫بولـن سـڤرتي كوليـت روسـا موڠكيـن منجـادي‬ ‫بوسـوق دان كادڠ‪ ۲‬براولـت‪ .‬مـك بلنـدا مڠمبيل‬ ‫كڤوتوســن اونتــوق ممبــوات ڤرداڬڠــن دڠــن‬ ‫ايوتايـا تـروس كجڤـون تنڤـا ملالـؤي فطانـي‪.‬‬ ‫حــال ايــن مڽببكــن ترجاديــڽ بانــدر ڤلابوهــن‬ ‫سـأيڠن سـچارا لڠسـوڠ د سـمننجوڠ تانـه ملايو‬ ‫بهاڬيـن اوتـارا سـڤرتي ڤرجنجيـن انتـارا بلنـدا‬ ‫دڠــن ڤمرينتــه ولايــه ناخــون ســري تممــارت‬ ‫دڠـن منداڤـت كبنـرن درڤـد راج ايوتايـا‪ .‬ايـن‬ ‫مڽببكـن بلنـدا منداڤـت حـق منجالنكـن ڤرداڬڠـن‬ ‫تنڤــا ممبايركــن چــوكاي لبيــه تيڠڬــي درڤــد‬ ‫بيـاس‪ .‬كموديـن بلنـدا تلـه ممبـوات ڤرجنجيـن‬ ‫يــڠ ســام دڠــن ڤمرينتــه ولايــه ســوڠخلا دان‬ ‫ڤتتالــوڠ ‪ .‬ڤرجنجيــن ايــن ممبوليهكــن بلنــدا‬ ‫منداڤــت باڽــق كلبيهــن كأتــس ڤورتوڬيــس دان‬ ‫ايڠڬريـس دالـم اوروسـن ممبلـي لادا هيتـم دان‬ ‫بارڠــن چينــا ‪.‬‬ ‫بوليــه دليهــت بهــاوا هوبوڠــن ڤرداڬڠــن‬ ‫انتــارا بلنــدا دڠــن ايوتايــا دان ڤڠواســأن بلنــدا‬ ‫كأتــس مــاك ســجق تاهــون ‪ 1641‬مســيحي‬ ‫مڽببكــن بلنــدا تيــدق لاڬــي ڤرلــو برهوبوڠــن‬ ‫دڠــن فطانــي‪ .‬بلنــدا ممبــوات ڤرجنجيــن‬ ‫مونوڤولـي ڤمبليـن بيجـي تيمـه د ناخـون سـري‬ ‫تممــارت دان ڤوكيــت‪ .‬ايــن مروبــوه چــورق‬ ‫ڤرداڬڠــن تراديســيونل ڤــارا ڤنــدودوق تمڤتــن‬ ‫فطانــي‪.‬‬ ‫موك سورت ‪62‬‬

‫ڤرجنجيـن انتاراسـيام دڠـن بلنـدا منجـادي ڤونچـا يـڠ مڽببكـن فطانـي بكرجاسـام دڠـن سـوڠخلا‬ ‫دان قــدح باڬــي مڽــرڠ ناخــون ســري تممــارت دان ڤتتالــوڠ دڠــن توجــوان مننتــڠ كــواس ســيام‪.‬‬ ‫ڤرسليسـيهن انتـارا سـيام دڠـن فطانـي ممڤوڽـأي باڽـق فكتوراوتـام سـڤرتي‬ ‫‪ .2‬كيــرا‪ ۲‬تاهــون ‪ 1624 1635-‬مســيحي‬ ‫‪ .1‬لبيــه – كــورڠ ڤــد تاهــون ‪ 1564‬ســلطان‬ ‫‪ ,‬زمــان ڤمرينتهــن راتــو اوڠــو‪ ,‬بڬينــدا تلــه‬ ‫مظفرشــاه – راج ملايــو فطانــي ك – ‪ 3‬دالــم‬ ‫مموتوســكن هوبوڠــن دڠــن ايوتايــا ڤــد زمــان‬ ‫كتورونـن سـري واڠسـا تلـه مملـوق اڬام اسـام ‪.‬‬ ‫ڤراچــاو ڤراســتتوڠ ‪ .‬راتــو اوڠــو اڠڬــن‬ ‫بڬينــدا براڠكــت منجالينكــن هوبوڠــن دڠــن ســيام‬ ‫مڠهنتربوڠـا امـس كڤـد ڤراچـاو ڤراسـتتوڠ سـرتا‬ ‫(ايوتايـا)‪ .‬بڬينـدا دسـمبوت سـباڬاي سـئورڠ راج‪.‬‬ ‫اڠڬـن ممڠڬيـل ڤراچـاو ڤراسـتتوڠ سـباڬاي راج‬ ‫راج ايوتايــا دڠــن ســوديڽ مڠورنياكــن ڤوتــري‬ ‫سـڤرتي راتـو‪ ۲‬سـبلوم بڬينـدا‪ .‬ايـن كـران فطانـي‬ ‫بڬينــدا كڤــد ســلطان مظفرشــاه تتاڤــي ســلطان‬ ‫ماهـو منجـادي بيبـس درڤـد سيسـتيم تانـه جاجهـن‬ ‫مظفرشـاه مراسـاكن بهـاوا ڤـركارا ترسـبوت تيـدق‬ ‫دســمڤيڠ مڠورنياكـن ڤوتــري بڬينــدا كڤــد سـلطان‬ ‫سســواي‪ .‬بڬينــدا مموهــون اونتــوق ڤولــڠ كفطانــي‬ ‫جوهــور والحــال ســبلوم ايــن تلــه برســتوجو‬ ‫‪ .‬ايوتايـا ممڤركننكـن كهنـدق بڬينـدا دان ممبريكـن‬ ‫اونتـوق ممبريكـن ڤوتـري بڬينـدا كڤـد اوكياديشـو‬ ‫تاونـن ڤـرڠ بورمـا دان سـكاون ڬاجـه كڤـد بڬينـدا‪.‬‬ ‫( انــق للاكــي ڤمرينتــه ناخــون ســري تممــارت)‬ ‫ڤــد تاهــون ‪ 1564‬ســلطان مظفــر شــاه ســكالي‬ ‫ڤـد ايـرا ايـن كـدوا‪ ۲‬ڤيهـق يأيـت فطانـي دان سـيام‬ ‫لاڬـي داتـڠ كأيوتايـا برسـام ارمـادا بسـر كونونـڽ‬ ‫ســنتياس برڤــرڠ انتــارا ساتوســام لأيــن ســهيڠڬ‬ ‫داتــڠ اونتــوق بركهويــن دڠــن ڤوتــري راج ســيام‪.‬‬ ‫اخيــرڽ راتــو اوڠــو مڠكــت‪ .‬تختــا كراجــأن‬ ‫تتاڤــي اڤابيــا برڤلــواڠ ‪ ,‬ســلطان مظفرشــاه تلــه‬ ‫بڬينــدا دواريثــي اوليــه ڤوتــري بڬينــدا‪ .‬ســلطان‬ ‫مڽــرڠ ايســتان راج ســيام دان مڽببكــن راج ايوتايــا‬ ‫قــدح چمڤورتاڠــن دان تولــوڠ برونديــڠ اونتــوق‬ ‫يأيــت ســومديد ڤراماهاچككاڤــت ترڤقســاملاريكن‬ ‫منجالينكــن ســمولا هوبوڠــن انتــارا فطانــي دان‬ ‫ديـري دري ايسـتان‪ .‬والاوباڬايماناڤـون ڤـد اخيـرڽ‬ ‫سـيام ‪ .‬فطانـي كمبالـي ممڠڬيـل ايوتايـا سـباڬاي‬ ‫فطانـي تلـه كالـه دان سـلطان مظفـر شـاه چـدرا دان‬ ‫تيـاد سـياڤ تاهـو كسـودهن چريتـاڽ‪ .‬تختـا كراجـأن‬ ‫راج ســڤرتي دهولــو‪.‬‬ ‫ملايوفطانـي تلـه دواريثـي اوليـه سـلطان منصـور‬ ‫شـاه دان سـبلوم مڠكـت بڬينداتلـه مڠهنتـر رومبوڠن‬ ‫‪ 63‬موك سورت‬ ‫دوتــا بڬينــدا اونتــوق منجالينكــن ســمولا هوبوڠــن‬ ‫دڠــن ســيام دمــي اونتــوق مڠهنتيكــن ڤرسليســيهن‪.‬‬

‫باڬايماناكـه مـرواه دان كدودوقـن يـڠ سـام تـارف انتارا سـيام دان‬ ‫فطانـي ممبـاوا كڤـد چـارا ڤننتـوان سـيكڤ دان هوبوڠـن انتـارا‬ ‫كـدوا‪ ۲‬ب�واه نڬ�ري‪.‬‬ ‫موك سورت ‪64‬‬

‫باب ‪13‬‬ ‫ڤرسأيڠن ڤدڤريڠكت تمڤتن د سمننجوڠ تانه ملايو‬ ‫ڤرسـأيڠن ڤدڤريڠكـت تمڤتـن دسـمننجوڠ تانـه ملايـو مروڤاكن سـاله سـاتوفكتور يڠ‬ ‫مننتوكـن داسـردان سـيكڤ فطانـي ترهـادڤ هوبوڠنـڽ دڠـن سـيام سـباڬاي ڤمرينتـه‬ ‫تانـه جاجهـن‪ .‬ڤرسـأيڠن ڤـد ڤريڠكـت تمڤتـن ايـن برمقصـود هوبوڠـن دالـم كومونيتـي‬ ‫فطانـي دان هوبوڠـن ڤريڠكـت تمڤتـن دڠـن تمڤتـن ‪ .‬سـموا ايـن بـراد دبـاوه ديناميـك‬ ‫سجاره‪.‬‬ ‫كأدأن ڤوليتيـك فطانـي يـڠ تيـدق سـتابيل برڬنتـوڠ كڤـد فكتـا ايكونومـي ‪ ,‬كسـامتن‬ ‫دان كســتابيلن ڤوليتيــك‪ .‬والاوڤــون مشــاركت ملايــو ممڤوڽــأي چيــري بڠســا دان‬ ‫اڬام سـباڬاي داسـر ايدينتيتـي تتاڤـي جـك دتليتـي ‪ ,‬كيـت اكـن داڤتـي بهـاوا فطانـي‬ ‫منجالينكـن هوبوڠـن دڠـن نڬـري‪ ۲‬ملايـو يـڠ لأين اتـاو دڠن كواس اسـيڠ برداسـركن‬ ‫كڤنتيڠـن ديـري سـنديري لبيـه باڽـق درڤـد كأقربـن دري سـڬي بڠسـا دان اڬام‪ .‬ايـن‬ ‫مڽببكـن برلاكـو ڤرسـأيڠن سسـام سـنديري دالـم تانـه سـمننجوڠ ملايـو دان تـوروت‬ ‫ممڤڠاروهـي سـيكڤ دان هوبوڠـن فطانـي دڠـن سـيام سـڤرتي دالـم چونتـوه سيتواسـي‬ ‫برايكـوت‬ ‫سـلڤس تاهـون ‪ 1564-1700‬فطانـي تلـه بيبـس ايكـورن كجاتوهـن ايوتايـا بـوات‬ ‫كالـي ڤرتـام ‪ .‬والاوباڬايماناڤـون اي ترڤقسـا برهداڤـن دڠـن سـأيڠن دري ڤيهـق يـڠ‬ ‫لأيـن سـڤرتي اچيـه‪ ,‬ارو ‪ ,‬جوهـور دان ڤاهـڠ ترماسـوق ڤورتوڬـس د مـاك ‪ .‬مالـه‬ ‫اي جــوڬ دســرڠ اوليــه لانــون جڤــون‪ .‬ســأين ايــت ڤدتاهــون ‪ 1613‬تلــه برلاكــو‬ ‫ڤمبرونتوقـن همبـا عبـدي جـاوا دفطانـي‪.‬‬ ‫كـدوا‪ ۲‬كجاديـن ايـت مڽببكـن فطانـي ترڤقسـا منجالينكـن هوبوڠـن دڠـن ايوتايـا‬ ‫سـكالي لاڬـي‪ .‬سـلڤس ڤنابلـن راج سـومديد ڤراناريسـوان مهـاراج سـباڬاي راج ايوتايـا‬ ‫دمــان اورڠ ملايومڠڠڬــڤ بڬينــدا ســباڬاي ســئورڠ ڤهــاون يــڠ ڬاڬــه برانــي دان‬ ‫بيجقسـان ‪ .‬دڠـن اداڽ ايوتايـا سـباڬاي ڤمرينتـه تانـه جاجهـن‪ ,‬اي ممڤـو مليندوڠـي‬ ‫فطانــي درڤــد دچروبوهــي اوليــه نــڬارا‪ ۲‬يــڠ لأيــن‪ .‬هوبوڠــن ســيام دڠــن فطانــي‬ ‫سـباڬاي ڤمرينتـه نڬـري تانـه جاجهـن دان نڬـري تانـه جاجهـن ممبنتـو فطانـي دالـم‬ ‫مڠـاول ڤرسـأيڠن ڤرداڬڠـن ڤـد ڤريڠكـت تمڤتـن ترماسـوق مڠـاول كومڤولـن ڤرداڬڠـن‬ ‫دري بانـدر‪ ۲‬ڤلابوهـن يـڠ لأيـن دسـمننجوڠ تانـه ملايـو دان سـلت مـاك سـرتا داڤـت‬ ‫مڽيبرلواسـكن كواسـاڽ كنڬـري جيـرن سـڤرتي نڬـري سـأي يـڠ مروڤاكـن سـاله سـاتو‬ ‫ولايـه يـڠ ممڤوڽـأي كڤنتيڠـن دالـم فطانـي‪.‬‬ ‫‪ 65‬موك سورت‬

‫ڤوليتيـك ڤـد ڤريڠكـت تمڤتـن فطانـي د سـمننجوڠ تانـه ملايـو منونجوقكـن هوبوڠـن‬ ‫انتـارا فطانـي دڠـن سـيام سـڤرتي برايكـوت‬ ‫‪ . 1‬فطانــي دان ايوتايــا بوكنلــه ســنتياس برموســوهن ســڤنجڠ مــاس ‪ .‬سيســتيم‬ ‫ڤمبايــرن اوفتــي داڤــت ممبريكــن كبأيقــن دان كمودهــن كڤــد فطانــي‪.‬‬ ‫‪ .2‬منجــادي نڬــري تانــه جاجهــن تيــدق مڽببكــن فطانــي تيــاد كبيبســن ‪ .‬فطانــي‬ ‫ماســيه بيبــس دالــم اوروســن ڤنتدبيــرن ‪ ,‬ڤمرينتهــن ترماســوق كبودايــأن‪.‬‬ ‫‪ .3‬ڤڤرڠـن دان ڤرسليسـيهن انتـارا فطانـي دان سـيام تيـدق مڽببكـن فطانـي كهيلڠـن‬ ‫مـرواه ديريـڽ‪ .‬كـدوا‪ ۲‬ڤيهـق برهداڤـن انتـارا ساتوسـام لأيـن دڠـن سـتارا‪ .‬ماسـيڠ‪۲‬‬ ‫برڤلــواڠ اونتــوق منــڠ اتــاو كالــه دمــان كــدوا‪ ۲‬ڤيهــق فاهــم دان تريمــا بهــاوا ايــت‬ ‫مروڤاكـن ڤرسـأيڠن باڬـي مريـك يـڠ برمـرواه سـتنديڠ‬ ‫موك سورت ‪66‬‬

‫‪ 67‬موك سورت‬

‫مڠــاڤ ســتاتوس كراجــأن ســاڠت ڤنتيــڠ‬ ‫باڬــي فطانــي ؟‬ ‫موك سورت ‪68‬‬

‫باب ‪14‬‬ ‫كراجأن ‪ :‬كأدأن مان وجودڽ راج‬ ‫اورڠ ملايــو مبــري كأوتامــأن كڤــد راج بركراجــأن اتــاو كأدأن دمــان وجــودڽ راج‬ ‫كـران راج مروڤاكـن ساتوسـيمبول كبڠـڬأن كومونيتـي دان راجالـه مروڤاكـن ڤمبـري حـق‬ ‫كبنـرن كڤـد ڤـارا ڤمبسـردالم منجالنكـن ڤنتدبيـرن ‪ .‬سـلڤس كمڠكتـن راج ك‪ 4-‬درڤـد دينسـتي‬ ‫سـري وڠسـا ‪ ,‬فطانـي تيـاد كتورونـن دراج اونتـوق مواريثـي تختـا كراجـأن‪ .‬مـك ڤـارا‬ ‫ڤمبسـر دان بڠسـاون كراجـأن تلـه برسـڤاكت اونتـوق مميليـه ڤمرينتـه بـارو دري كلنتـن‬ ‫يـڠ مروڤاكـن تانـه ڬابوڠـن دڠـن كلنتـن سـجق تاهـون ‪ 1600‬مسـيحي – دڤڠڬيـل دينسـتي‬ ‫كلنتـن – دينسـتي ايـن ممڤوڽـأي ‪ 9‬اورڠ راج يـڠ ممرينتـه دالـم جڠـكا مـاس ‪ 41‬تاهـون‪.‬‬ ‫سـهيڠڬ اول تاهـون ‪ 1800‬تلـه برلاكـو ڤروبهـن ددالـم فطانـي عاقيبـة ڤرسليسـيهن دالم‬ ‫ايسـتان‪ .‬اينستيتوسـي كراجـأن منجـادي لمـه ‪ .‬ايـن مڽببكـن ڬولوڠـن بڠسـاون مڠواسـأي‬ ‫ڤوليتيـك‪ .‬برلاكـو ڤربوتـن جاوتـن بنداهـارا‪.‬‬ ‫ڤرسليسـيهن انتـارا ايسـتان دڠـن ڤـارا بڠسـاون مڽببكـن ترجاديـڽ چمڤورتاڠـن دري‬ ‫قـدح ‪ ,‬سـوڠخلا دان ڤتتالـوڠ‪ .‬ڤرسليسـيهن ايـن جـوڬ مناريـق سـيام دان جوهـور تـوروت‬ ‫ماسـوق ترليبـت‪ .‬ايـن كـران ڤـارا بڠسـاون فطانـي ترڤقسـا ترڬنتـوڠ كڤـد كـواس لـوار‬ ‫اونتــوق مڽوكــوڠ كــواس كومڤولــن ماســيڠ‪ ۲‬دان موجودكــن ڤوســت كــواس دالــم رنتــاو‬ ‫ايـت‪.‬‬ ‫‪ 69‬موك سورت‬

‫ڤونچا كمروسوتن‬ ‫ڤڤرڠــن – بأيــق يــڠ بســرماهوڤون‬ ‫فطاني ڤدزمان‬ ‫يــڠ كچيــل سچارابرتروســن د‬ ‫دينستي كلنتن‬ ‫فطانــي مڽببكــن رومــه دان تمڤــت‬ ‫كديامـن موسـنه دبيناسـاكن ‪ ,‬رعيـت‬ ‫منجـادي تاونـن ڤـرڠ‪ .‬فطانـي تيـدق‬ ‫داڤـت برداڬـڠ كـران تيـاد كسـتابيلن‬ ‫دالــم نڬــري‪.‬‬ ‫ڬمبــرن كجايــأن ڤرداڬڠــن فطانــي‬ ‫برلاكـو دالـم جـارق مـاس يـڠ سـيڠكت‬ ‫دان مــولا مروســوت دڠــن جلــس ڤــد‬ ‫زمــان دينســتي كلنتــن‬ ‫كأدأن ترســبوت ممبايڠكــن كهنچــورن سـوڠخلا ‪ .‬بڠكـوق ماسـوق منجـادي اورڠ تڠـه‬ ‫سيســتيم كراجــأن دان ســتروكتور ڤمرينتهــن والاوباڬايماناڤــون كأدأن تيــدق داڤــت دكاول‪.‬‬ ‫ڤرسليسـيهن دالـم فطانـي منمڤقكـن كـواس‬ ‫نڬــري‪ .‬ڤڤرڠــن دان كمروســوتن ڤرداڬڠــن‬ ‫ســيام يــڠ بركورڠــن ڤــد اول تاهــون ‪1800‬‬ ‫مروڤاكــن فكتــور اوتــام يــڠ مڽببكــن فطانــي‬ ‫مســيحي يــڠ تيــدق ممڤــو مڠــوروس ولايــه ‪۲‬‬ ‫منروســوت‪ .‬كراجــأن هيلــڠ ارتيــڽ جــك تيــاد‬ ‫دسـاتن دان نڬـري تانـه جاجهن ملايـو‪ .‬فطاني‬ ‫راج‪ .‬مشـاركت ايـت تيـدق اكـن منجادي سـبواه‬ ‫نڬــري اڤابيــا ككايأنــڽ بركورڠــن ‪ ,‬برلاكــو‬ ‫كهيلڠـن « كراجـأن «‬ ‫ككاچـأون دالـم ايسـتان ‪ .‬ڤارابڠسـاون مربـوت‪۲‬‬ ‫كڤنتيڠــن اونتــوق ديــري ســنديري‪ .‬فطانــي داڤـت دليهـت بهـاوا مسـأله تيدق ترحـد هاڽ‬ ‫ڤدزمـان دينسـتي كلنتـن ڤـد اول تاهـون ‪ 1800‬كڤـد هوبوڠـن انتـارا سـيام دڠـن فطانـي ‪ .‬ڤـد‬ ‫مروڤاكــن ســبواه نڬــري يــڠ كيــان مروســوت حقيقتـڽ ‪ ,‬مسـأله دالمـن فطانـي سـنديري ڤـون‬ ‫‪ ,‬تيــاد كمعمــورن دان ككواســأن ‪ .‬ڤمرينتهــڽ مروڤاكـن ايليمـن ڤنتيـڠ يـڠ مڽببكـن كجاتوهـن‬ ‫تيـدق برمـورل ‪ ,‬تيـدق مڠمبيـل تينـدق ترهادڤ كراجــأن ايــت بأيــق مســأله ڤواريثــن تختــا ‪,‬‬ ‫تاتاسوسـيلا‪ .‬كمروسـوتن ايـن مڽببكـن ڬولوڠـن ڤرسليســيهن انتــارا ايســتان دڠــن ڬولوڠــن‬ ‫بڠسـاون برڤاليـڠ تـاده كڤـد نڬـري‪ ۲‬لأيـن يـڠ بڠســاون‪ ,‬ڤرسليســيهن انتــارا نڬــري ‪ ۲‬دالــم‬ ‫بردكتن سـڤرتي ڤتتالوڠ دان سـوڠخلا سـهيڠڬ سـمننجوڠ تانـه ملايـو دان ڤچهـڽ نڬـري كڤـد‬ ‫برلاكوڤرسليسـيهن انتـارا ڤتتالوڠ دان سـوڠخلا ببــراڤ ڤــواق دان كومڤولــن ‪ .‬ســموا مڽببكــن‬ ‫ترجاديــڽ ڤرهوبوڠــن دڠــن كــواس لــوار دان‬ ‫‪.‬‬ ‫ممبـاوا مريـك ماسـوق چمڤـور تاڠـن‪ .‬ايوتايـا‪-‬‬ ‫بڠكـوق ڤـون مروڤاكن سـاله سـاتو درڤـد كواس‬ ‫كموديــن ڤمرينتــه ڤتتالــوڠ تلــه ممينتــا‬ ‫كرجاسـام دري كلنتـن اونتـوق ترتينـدق بالـس ‪.‬‬ ‫‪ ۲‬لــوار ترســبوت‪.‬‬ ‫ترجـادي ڤرتليڠكهـن بـارو انتـارا فطانـي دڠـن‬ ‫موك سورت ‪70‬‬

‫‪ 71‬موك سورت‬

‫مڠاڤاكــه هوبوڠــن يــڠ برڤنجڠــن انتــارا ســيام دان فطانــي‬ ‫بركســودهن ڤــد اول دينســتي رتتانأكوســين؟‬ ‫موك سورت ‪72‬‬

‫باب ‪15‬‬ ‫تيتيق ڤراوبهن كدودوقن فطاني‬ ‫ڤمبنترسـن دان ڤمبهاڬيـن نڬـري فطانـي ڤـد اول زمـان رتتانأكوسـين مروڤاكـن تيتيـق‬ ‫ڤراوبهـن ڤنتيـڠ دالـم هوبوڠـن دڠـن فطانـي‪ .‬والاوڤـون سـيام دڠـن فطانـي ڤرنـه ملنچركـن‬ ‫ببــراڤ ڤڤرڠــن ترهــادڤ انتاراساتوســام لأيــن تتاڤــي تيــدق ڤرنــه ترجــادي ڤراوبهــن‬ ‫كدودوقنـڽ سـباڬاي نڬـري تانـه جاجهـن اتـاو ڤراوبهـن سـتروكتور ڤنتدبيـرن دالـم نڬـري‬ ‫فطانـي‪.‬‬ ‫ڤمبهاڬيـن نڬـري فطانـي كڤـد ‪ 7‬ولايه برلاكوڤد زمان راج ڤرابت سـومديد ڤـرا ڤوتتالتلاد‬ ‫ناڤـالاي (رامـا ك‪ )2 -‬كيـرا‪ ۲‬تاهـون ‪ . 1812‬حـال ايـن مڽببكـن چـورق هوبوڠـن انتـارا‬ ‫سـيام دڠـن فطانـي سـڤنجڠ زمـان ايوتايـا براخيـر‪ .‬السـن سـيام دالـم ڤلقسـانأن ڤراوبهـن ايـن‬ ‫ادالـه اونتـوق مڠـوروس نـڬارا سـوڤايا منجـادي امـان دامـاي يـڠ مروڤاكـن حـال دالمـن‬ ‫تانـه باتسـن سـيام دان بوكـن حـال انتـارا نڬـري‪ .‬والاوباڬايماناڤـون فطانـي مليهـت حـال‬ ‫ايـت دسـباليقڽ دان مڠاڠڬـڤ بهاواسـيام مروڤاكـن ڤنچروبـوه كدولتـن نڬـري ملايـو فطانـي‪.‬‬ ‫ســلڤس ايوتايــا دســرڠ اوليــه بورمــا‬ ‫ڤدتاهـون ‪ , 1767‬نڬـري‪ ۲‬تانـه جاجهـن‬ ‫تلـه ممبيبسـكن ديـري‪ .‬سـؤرڠ ستياوسـها‬ ‫نڬـري» هنـو» ملنتيقكـن ديريـڽ سـباڬاي‬ ‫راج ولايــه ناخــون ســري تممــارت‪.‬‬ ‫فطانــي ‪ ,‬قــدح ‪ ,‬كلنتــن دان ترڠڬانــو‬ ‫ماسـيڠ ‪ ۲‬ممبيبسـكن ديـري درڤـد كـواس‬ ‫ســيام ‪.‬‬ ‫‪ 73‬موك سورت‬

‫ڤــد تاهــون ‪ 1782‬ڤرابــت ســومديد ڤــرا‬ ‫ڤوتتايوتفاچولالـوق ‪ ,‬راماڤرتـام ‪ ,‬تلـه منديريكـن دينسـتي‬ ‫چكــري دبڠكــوق ‪ .‬بڬينــدا برهداڤــن دڠــن ڤنچروبوهــن‬ ‫بورمـا‪ .‬ڤـد تاهـون ‪ 2328‬مسـيحي ‪ ,‬سـومديد ڤرابـاوون‬ ‫رجچاومهاسوراسـيڠهانت كـروم ڤرابـاوون سـاتنموڠخون‬ ‫براڠكــت برســام بالاتنتــرا كولايــه‪ ۲‬ســاتن اونتــوق‬ ‫ممبنتــو مريــك مڠهالاوكلــوار بورمــا دڠــن جايــاڽ‪.‬‬ ‫ســلڤس ايــت‪ ,‬بليــاو منومڤوكــن ڤرهاتينــڽ كڤــد نڬــري‪۲‬‬ ‫تانــه جاجهــن ملايــو‪ ,‬يأيــت نڬــري قــدح ‪ ,‬كلنتــن‪ ,‬دان‬ ‫ترڠڬانـو‪ .‬ماسـيڠ‪ ۲‬تونـدوق كڤـد سـيام‪ .‬فطانـي اڠڬـن‪.‬‬ ‫مـك برلاكولـه ڤرسليسـيهن دان ڤڤرڠـن دڠـن بڠكـوق دان‬ ‫ولايــه‪ ۲‬ســيام د بهاڬيــن ســاتن ببــراڤ كالــي ســڤرتي‬ ‫دڠـن ولايـه ناخـون سـري تممـارت دان ولايـه سـوڠخلا‬ ‫هيڠڬالـه كزمـان رامـا ك‪ , 2-‬سـيام تلـه ممبهاڬيكـن فطاني‬ ‫كڤــد ‪ 7‬ولايــه دان تيــاڤ ‪ ۲‬ولايــه اد ڤرايــا مڠــاڠ اتــاو‬ ‫ڤمرينتــه ماســيڠ‪ ۲‬يــڠ بــراد دبــاوه ڤمرينتهــن ســوڠخلا‪.‬‬ ‫دري ســيني نڬــري ملايــو تلــه براخيــر‪.‬‬ ‫داڤـت دليهـت بهـاوا ڤـد زمـان ايوتايـا‪ ,‬فطانـي مروڤاكـن كراجـأن يـڠ قـوات ‪ ,‬سـوكر اونتـوق‬ ‫دتدبيــر دان ســالو مننتــڠ ككواســأن ســيام ســهيڠڬاله كزمــان رتتانأكوســين‪ .‬ككواســأن فطانــي تلــه‬ ‫مروسـوت‪ .‬برلاكوڤرسليسـيهن دان ڤرڤچهـن دالمـن‪ .‬اڤابيـا فطانـي داڤـت دتعلـوق‪ ,‬ڤمبهاڬينـڽ كڤـد ‪7‬‬ ‫ولايـه ادالـه مروڤاكـن داسـر كسـامتن سـيام دان لڠكـه منجـاڬ كأمانـن‪ .‬اوليـه ايـت داسـر ڤمبهاڬيـن‬ ‫فطانـي كڤـد ‪ 7‬ولايـه مروڤاكـن سـتراتيڬي ڤنتيـڠ اونتـوق بڠكـوق سـرتا كاوسـن بهاڬيـن سـاتن دان اي‬ ‫مروڤاكـن تيتيـق ڤراوبهـن كدودوقـن نڬـري فطانـي‪.‬‬ ‫موك سورت ‪74‬‬

‫‪ 75‬موك سورت‬

‫مڠاڤاكــه راج ســيام ڤــد اول زمــان دينســتي‬ ‫رتتانأكوسـين منجادي « دهرماراج» دان برڤڬڠ‬ ‫كڤــد ڤرينســيڤ « مهــاراج» ؟‬ ‫موك سورت ‪76‬‬

‫باب ‪16‬‬ ‫ميسي ڤميمڤين (بارو) ڤد اول زمان رتتانأكوسين‬ ‫كجاتوهـ�ن ايوتايـ�ا عاقيبـ�ة سـ�رڠن بورمـ�ا ڤدتاهـ�ون ‪1767‬‬ ‫تمڤت ددالم ايوتايا ڤدماس كيني‬ ‫مروڤاكـن جڠـكا مـاس ڬنتيـڠ ڤـد زمـان ڤراليهـن د اسـياتڠڬارا ‪.‬‬ ‫اي برمـولا دڠـن كجاتوهـن ببـراڤ بـواه كراجـأن يـڠ مروڤاكـن‬ ‫كويل ڤراسي سن ڤيت يڠلاما‬ ‫ڤوسـت ككواسـأن دهولـو سـڤرتي ڤمبرونتقـن تايسـين تلـه مڠمبيـل‬ ‫اليـه ككواسـأن مهـاراج ۏيتنـام ‪ ,‬ڤـرڠ سـاودارا دجـاوا يـڠ ممبـاوا‬ ‫(‪)Bangkok : Asiabooks, 1996‬‬ ‫كڤـد ڤمبهاڬيـن كراجـأن دسـان دان لأيـن‪. ۲‬‬ ‫سـرڠن بورمـا ترهـادڤ كراجـأن ايوتايـا ڤـد تاهـون ‪1767‬‬ ‫مسـيحي مڽببكـن كجاتوهـن كراجـأن ايوتايـا ‪ .‬لنتـرن ايـت ڤوسـت‬ ‫ككواســأن تمڤتــن ڤــون مميســهكن ديــري دان مڠيشــتيهاركن‬ ‫كمرديـكأن‪ .‬تربنتوقـڽ ‪ 5‬كومڤولـن براسـيڠن ‪ .‬كجاتوهـن ايوتايـا‬ ‫كالــي ك‪ 2-‬مروڤاكــن ككالهــن دالــم ڤڤرڠــن دان ڤنونجــوق كڤــد‬ ‫كلمهـن سـتروكتور ڤوليتيـك دان سـتروكتور كـواس دالمـن باڬـي‬ ‫سـيام‪ .‬اوليـه ايـت ‪ ,‬ميسـي ڤميمڤيـن (بـارو) سـيام مسـتيله ممڤوڽأي‬ ‫متلامـت يـڠ جلـس دري سـڬي اوسـها اونتـوق ممبينـا كسـامتن‬ ‫دان مڠـاول سـموا ڤوسـت كـواس باڬـي توجـوان ڤراونتوقـن دري‬ ‫سـڬي سـومبر تنـاڬ دان ڤنـدودوق سـڤايا نـڬارا اكـن منداڤـت فائـده‬ ‫يـڠ ڤاليـڠ مكسـيموم دان سـوڤايا سـجاره لام تيـدق اكـن براولـڠ‪.‬‬ ‫ســومديد ڤراچاوتكســين مهــاراج تلــه ممبنترســكن بربــاڬاي ‪۲‬‬ ‫كومڤولـن دان بڬينـدا برڤندڠـن بهـاوا سـومبر مأنسـي مروڤاكـن‬ ‫داسـر كـواس بـارو‪ .‬بڬينـدا مليهـت كومڤولـن اورڠ چينـا تيچيـو‬ ‫ســباڬاي ســومبر تنــاڬ اوتــام دالــم ســيكتور ڤڠحاصيلــن دان‬ ‫ڤرداڬڠـن ‪ .‬بڬنيـدا تلـه بكرجاسـام دڠـن كومڤولـن اورڠ چينـا د‬ ‫تونبـوري ‪ ,‬رايـوڠ دان چنتابـوري اونتـوق ممبينـا بانـدر ‪ ,‬ممبـوك‬ ‫كاوســن اونتــوق ڤرتانيــن‪ .‬والاوڤــون ســوده داڤــت مموليهكــن‬ ‫كـواس تتاڤـي ماسـيه دككـڠ اوليـه كلمهـن ايكونومـي تراوتامـاڽ‬ ‫بـرس دان ماكنـن يـڠ ماسـيه بلـوم منچوكوڤـي‪ .‬حـال ايـن مڽببكـن‬ ‫بڬينـدا ترڤقسـا ممبليـڽ درڤـد كاڤـل لايـر اونتـوق ممبـري ماكـن‬ ‫كڤـد رعيـت جلاتـا باڬـي منچڬـه سـبارڠ ڤمبرونتقـن ‪.‬‬ ‫‪ 77‬موك سورت‬

‫ڤــد زمــان ڤمرينتهــن ســومديد ڤراڤوتتايوتفاچولالــوق (رامــا فرتــام)‪ ,‬بڬينــدا تلــه مڠموكاكــن‬ ‫سـتراتيڬي اونتـوق مموليهكـن نـڬارا دان كـواس يـڠ سـبنرڽ دان اي تلـه دتروسـكن ڤـد زمـان رامـا‬ ‫كـدوا ‪ .‬سـتراتيڬي ترسـبوت منچاكـوڤ ‪ 2‬بيـدڠ يأيـت بيـدڠ سـتروكتور ڤنتدبيـرن ‪ ,‬بيـدڠ ڤننتوتـن‬ ‫حـق دالـم ڤنتدبيـرن دان بيـدڠ ايكونومـي‪.‬‬ ‫دالـم بيـدڠ ڤنتدبيـرن ‪ ,‬رامـا ڤرتـام تلـه منديريكـن سـمولا ڤوسـت كراجـأن سـيام د بڠكـوق دان‬ ‫ممڤرلـواس سـمڤادن كواسـاڽ دڠـن مڠاداكـن سيسـتيم ولايـه ليڠكوڠـن برڤريڠكـت درڤـد ليڠكوڠـن‬ ‫دالمـن كڤـد ليڠكوڠـن لـوارن ‪.‬‬ ‫سيستيم ولايه ليڠكوڠن ‪ 3‬ليڠكوڠن‬ ‫بهاڬيــن ڤاليــڠ لــوار‪ .‬بهاڬيــن ايــن ترديــري دان كأڬامـأن يأيـت راج ايت مسـتي بردهرما دان‬ ‫درڤـد نڬـري سـڤاروه بيبـس يـڠ مڠاكـؤي اكـن براوسـها اونتـوق ممڤرلـواس كاوسـن ڤمرينتهنـڽ‬ ‫كــواس ســيام دان مڠهنتــر اوفتــي كڤــد ســيام سـباڬاي مهـاراج‪ .‬ايـن مروڤاكـن ايديـا اونتـوق‬ ‫دسـمڤيڠ ڤوسـت كـواس يـڠ لأيـن سـڤرتي نڬـري ممڤرلـواس تانـه جاجهـن برداسـركن ميسـي دان‬ ‫قـدح‪ ,‬كمبوجـا دان هلـواڠ ڤرابـڠ اتـاو مروڤاكـن كڤرلــوان نڬــري‪.‬‬ ‫نڬــري يــڠ مڠهنتركــن چــوكاي دان كرهــن اوليــه ايــت ‪ ,‬زمــان رامــا ڤرتــام مروڤاكــن‬ ‫تنـاڬ اڤابيـا دمينتـا‪ .‬ترداڤـت اوسـها منجالينكـن زمــان ريفورماســي اڬام دان ڤموليهــن مــورل‬ ‫هوبوڠــن ككلــوارڬأن دمــان راج ســيام اكــن ‪ .‬بڬينــدا مڠاداكــن ڤمبرســيهن دان ڤڠوبهســواين‬ ‫منريمـا ڤوتـري درڤـد ڤمرينتـه نڬـري ‪ ۲‬سـباڬاي كتــاب تريڤيتــاكا ســرتا ڤڽوســونن كتــاب‬ ‫ڤرمايســوري دان ڬونديــق ســڤرتي چياڠمــاي ‪ ,‬تريبوميكتــا دان ڤنوليســن ايڤيــك رامايانــا يــڠ‬ ‫منونجوقكـن كبيجقسـانأن دان ڤنديريـن كراجـأن‬ ‫وياڠچــن ‪ ,‬دان چمڤاســق ‪.‬‬ ‫بهاڬيــن لــوار ‪ .‬بهاڬيــن ايــن ممڤوڽــأي مڠنــأي حقيقــت راج بــراوڬام بــوذا‪.‬‬ ‫كبيبســن دالــم ملقســاناكن اوروســن ڤنتدبيــرن اوليــه ايــت ‪ ,‬اڬام بــوذا اليــرن تيراواتــا‬ ‫دمــان ڤمرينتهــڽ داتــڠ ســچارا لڠســوڠ دري مروڤاكــن ســاتو بنتــوق ڤنڬســن حــق سســئورڠ‬ ‫ڤوســت كــواس ‪ .‬ولايــه ‪ ۲‬ايــن ادالــه ســڤرتي ايــت ســباڬاي راج حاصيــل درڤــد ڤربواتــن‬ ‫ناخـون سـري تممـارت ‪ ,‬سـوڠخلا ‪ ,‬ڤراتأبـوڠ ســنديري لبيــه درڤــد هوبوڠــن داره كتورونــن‪.‬‬ ‫راج مســتيله ممڤوڽــأي دولــت دان دهرمــا‬ ‫‪ ,‬ســيامرج دان خــورت‪.‬‬ ‫بهاڬيـن دالـم ‪ .‬اي مروڤاكـن كاوسـن اوتـام ملبيهــي اورڠ لأيــن ‪ .‬كهيلڠــن نڬــري اتــاو‬ ‫باڬــي ســيام يــڠ ترديــري درڤــد ولايــه‪ ۲‬يــڠ تانــه جاجهــن بوكــن ســهاج مروڤاكــن كهيلڠــن‬ ‫دتدبيـر اوليـه ڤـڬاواي ‪ ۲‬يـڠ داوتـوس دري ايبـو كڤنتيڠــن يــڠ اكــن دڤراوليــه درڤــد نڬــري تانــه‬ ‫جاجهـن ترسـبوت مالـه جـوڬ مروڤاكـن كهيلڠـن‬ ‫كوتــا‪.‬‬ ‫ممبينــا كســتابيلن كراجــأن ســيام ملالــؤي حــق ســباڬاي راج‪ .‬كونســيڤ ايــن بوليــه بنتــو‬ ‫دوكتريــن اڬام بهــاوا راج مروڤاكــن ڤوســت مڠهورايكــن هوبوڠــن انتــارا ســيام دان نڬــري‬ ‫كعاديلــن دان دهرمــا‪ .‬راج بردهرمــا دان فطانــي ڤــد اول زمــان رتتانأكوســين ‪ .‬دينســتي‬ ‫برمهــاراج ايالــه ڤميمڤيــن يــڠ برتوڬــس ممبينــا بــارو تيــدق بوليــه منونجوقكــن ايميــج يــڠ لمــه‬ ‫جـاس‪ ,‬برڤڬـڠ تڬـوه دڠـن اجـارن اڬام بـوذا دان ‪ .‬لنتــرن ايــت ‪ ,‬برلاكولــه ڤرايســتيوا ڤمبهاڬيــن‬ ‫مميمڤيـن رعيـت جلاتـا بأيـق دري سـڬي كدنيـأن فطانــي كڤــد ‪ 7‬ولايــه ڤــد زمــان رامــا كــدوا‬ ‫كمودينــڽ‪.‬‬ ‫موك سورت ‪78‬‬

‫‪ 79‬موك سورت‬

‫باڬايماناكــه ڤراوبهــن چــورق ايكونومــي د اســيا تڠــڬارا‬ ‫ممڤڠاروهــي هوبوڠــن انتــارا ســيام دان فطانــي ؟‬ ‫ڤتا اسيا تڠڬارا‬ ‫موك سورت ‪80‬‬

‫باب ‪17‬‬ ‫ڤراوبهن ايكونومي ممڤڠاروهي هوبوڠن انتارا نڬري‬ ‫تاهون ‪1900‬مننداكن ايرا ڤرتوكرن چورق ايكونومي دالم ڤموليهن كواس سيام ‪ .‬حال اين‬ ‫ايكونومي اسيا تڠڬارا يڠ مروڤاكن فكتور يڠ داڤت دليهت درڤد ‪ 2‬سودوت‪.‬‬ ‫ممڤڠاروهي هوبوڠن سيام ‪ ,‬فطاني سمننجوڠ ‪ .1‬كجاتوهن ايوتايا برارتي كهيلڠن‬ ‫تناڬ مأنسي عاقبة ترقربان دالم ڤڤرڠن دان‬ ‫تانه ملايو‪.‬‬ ‫برمولا دڠن ڤرداڬڠن سچاراملواس دڠن ترتڠكڤ منجادي تاونن ڤرڠ‪ .‬ايكورن درڤد‬ ‫چينا‪ .‬سلڤس كراجأن چينا مڠڠكت لارڠن يڠ ايت اي مڽببكن لمبه سوڠاي چاوڤرايا تيدق‬ ‫تيدق ممبنركن كاڤل چينا كلوار برداڬڠ د لأوت داڤت مڠحاصيلكن ڤادي دڠن سڤنوه ڤوتينسيڽ‬ ‫سلاتن ڤد تاهون ‪ 1727‬بڠسا ايروڤه سڤرتي ‪ .‬كهيلڠن تناڬ مأنسي برمولا سجق زمان‬ ‫بلندا دان ايڠڬريس مولا باڽق برداڬڠ دڠن چينا ڤراچاويوهوا بارومماكوت‪ .‬اڤابيلا سمڤاي‬ ‫‪ .‬دأون تيه مروڤاكن بارڠ داڬڠن چينا يڠ ڤنتيڠ كزمان ڤراچاو تكسين ‪ ,‬بڬيندامليهت كومڤولن‬ ‫‪ .‬ڤداڬڠ‪ ۲‬بربڠسا بارت ماهو منچاري بارڠ اورڠ چينا تيچيو سباڬاي تاڤق كواس دان سومبر‬ ‫داڬڠن اونتوق دتوكر دڠن چينا تتاڤي چينا تناڬ ڤڠحاصيل دمان والاوڤون اد كواس تتاڤي‬ ‫تيدق برمينت دڠن بارڠن ايروڤه‪ ,‬كأين دري ماسيه مڠهادڤي ككڠن دري سڬي ايكونومي‪.‬‬ ‫اينديا اتاو بارڠ داڬڠن ايڬريس سڤرتي چندو‪ .‬اڤ يڠ ڤنتيڠ اياله ككورڠن برس دان ماكنن‬ ‫اوليه ايت ڤداڬڠ بارت ممباوا بيجي تيمه دان ‪ .‬اوليه ايت اڤابيلا سومديد ڤراباوون رجچاو‬ ‫لادا هيتم يڠ مروڤاكن بارڠن داڬڠن يڠ اد تاڤق مهاسوراسيڠهانت كروم ڤرارجواڠ باوون‬ ‫ڤڠلوارن د كاوسن سمننجوڠ تانه ملايوسباڬاي ستانموڠخون برجاي منوندوقكن فطاني ‪,‬‬ ‫بارڠ توكرن دڠن چينا‪ .‬لنترن ايت كاوسن بلياومڽوروه سوڤايا سمواكاڤل دمواتكن دڠن‬ ‫سمننجوڠ تانه ملايو منجادي سومبر امس كران برس‪ ۲‬دري فطاني‪ .‬اوليه ايت كاوسن سمننجوڠ‬ ‫كدودوقنڽ سباڬاي تاڤق ڤڠلوارن بيجي تيمه دان تانه ملايو منجادي تاڤق ڤڠحاصيلن دان تاڤق‬ ‫لادا هيتم خصوصڽ بيجي تيمه يڠ منجادي ڤنداڤتن نڬري سيام ڤد ايرا ڤمباڠونن سهيڠڬ‬ ‫كزمان راماڤرتام ‪ ,‬والاوڤون ڤڠحاصيلن برس‬ ‫سماكين ڤنتيڠ‪.‬‬ ‫اوليه كران ايت سمننجوڠ تانه ملايو ڤدتاهون سيام سوده ڤوليه دان تله داڤت دايكسڤورت‬ ‫‪ 1800‬مروڤاكن تيتيك ستراتيڬيك دري سڬي كڤاسرن چينا‪.‬‬ ‫‪ 81‬موك سورت‬

‫موك سورت ‪82‬‬

‫‪ .2‬ترجاديـڽ كأيڠينـن اونتـوق منعلوقـي تانـه دان تنـاڬ مأنسـي يـڠ مروڤاكـن فكتـور ڤمبـاوا‬ ‫كڤـد ڤنجاجهـن تانـه‪ .‬دنيـا ممرلوكـن بارڠـن داڬڠـن يـڠ بوليـه دحاصيلكـن د سـمننجوڠ تانـه ملايـو‪.‬‬ ‫اوليــه ايــت تانــه ايــن منجــادي ڤنتيــڠ دري ســڬي ايكونومــي دســمننجوڠ تانــه ملايــو‪ .‬ڤرداڬڠــن‬ ‫دڤرسيسـيرن ڤنتـاي دان بانـدر‪ ۲‬ڤلابوهـن د سـمننجوڠ تانـه ملايـو سـڤرتي ناخـون سـري تممـارت‬ ‫‪ ,‬سـوڠخلا ‪ ,‬فطانـي دان قـدح مـولأي مروسـوت‪ .‬ماسـيڠ‪ ۲‬منوكركـن كدودوقـن منجـادي تاڤـق‬ ‫ڤڠحاصيلـن اتـاو دڠـن كات لأيـن بوليـه دكاتاكـن بهـاوا كأوتامـأن مـولأي برتوكـر دري ڤرمـوكأن‬ ‫لأوت كڤرمـوكأن بومـي‪.‬‬ ‫ڤرانـن فطانـي سـباڬاي بانـدر ڤلابوهـن مـولأي ڤـودر كـران اد ڤڤرڠـن دان ڤرسليسـيهن يـڠ‬ ‫برتروســن بأيــق دڠــن ڤيهــق ايســتان كلنتــن ماهوڤــون دڠــن كراجــأن ســيام ‪ .‬ايــن منججســكن‬ ‫كدودوقــن فطانــي ســباڬاي بانــدر ڤلابوهــن دان هوبوڠــن انتــارا فطانــي دڠــن ســيام‪ .‬دڠــن كات‬ ‫لأيـن ‪ ,‬بڠكـوق تيـدق لاڬـي ڤرلـو مڠڬوناكـن رڠكايـن ڤرداڬڠـن فطانـي دڠـن چينـا اتـاو بلنـدا‪ .‬ايـن‬ ‫كـران سـلڤس ايكونومـي سـيام كمبالـي ڤوليـه ‪ ,‬دينسـتي چقكـري داڤـت مڠـاول كڤنتيڠـن دان سـومبر‬ ‫عالـم سـمولاجادي لبيـه بايـق درڤـد كراجـأن ايوتايـا دڠـن تيـدق هـاڽ برڬنتـوڠ كڤـد ڤرداڬـڠ اورڠ‬ ‫اسـيڠ سـهاج ‪ .‬بهكـن اي تلـه مڠيكسـڤورت بارڠـن داڬڠـن يـڠ دحاصيلكـن ديـري سـنديري سـڤرتي‬ ‫بـرس دڠـن اداڽ كاڤـل د بڠكـوق يـڠ بلايـر كبانـدر‪ ۲‬ڤلابوهـن چينـا سـچارا لڠسـوڠ دڠـن جوملـه‬ ‫يـڠ باڽـق‪ .‬ايـن مڽببكـن اي تيـدق ڤرلـو برڬنتـوڠ كڤـد بانـدر ڤلابوهـن فطانـي لاڬـي‪.‬‬ ‫ڤراوبهـن چـورق ايكونومـي ڤرداڬڠـن درنتـاو اسـيا منججسـكن كڤنتيڠـن دري سـڬي ايكونومـي‬ ‫فطانـي ترهـادڤ سـيام‪ .‬سـيام تلـه منوكـر فطانـي درڤـد سـبواه بانـدر ڤلابوهـن كڤـد سـبواه ڤوسـت‬ ‫ڤڠحاصيلـن بارڠـن داڬڠـن ايكونومـي يـڠ دڤرلوكـن اوليـه ڤاسـرن دنيـا‪ .‬لنتـرن ايـت ‪ ,‬بڠكـوق تيـدق‬ ‫اكـن ممبنركـن برلاكـوڽ سـبارڠ ڤرڬولقـن سـڤرتي يـڠ ڤرنـه ترجـادي سـبلوم ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد‬ ‫توجـوه ولايـه كـران اي اكـن منججسـكن حـق كـواس سـيام دكاوسـن سـمننجوڠ تانـه ملايـو‪.‬‬ ‫‪ 83‬موك سورت‬

‫الســن يــڠ مڽببكــن ڤرابــت ســومديد‬ ‫ڤراڤوتتالدلنناڤــالاي ممبهاڬيكــن فطانــي كڤــد‬ ‫توجــوه ولايــه‪.‬‬ ‫سمننجوڠ تان‪ีย‬ه‪ีเซ‬م‪น‬لا‪ด‬ي‪โ‬و‪ิน‬د‪อ‬ا‪ะ‬ن‪กา‬ك‪ู่เ‬ڤ‪ม‬ول‪ห‬ا‪ะ‬و‪ล‬ن‪ูแ‬ا‪ย‬ين‪า‬د‪ล‬و‪ม‬ني‪ร‬سุ‪ท‬يا‪คาบสม‬‬ ‫موك سورت ‪84‬‬

‫باب ‪18‬‬ ‫اينتڬراسي كواس دڠن مڠڬوناكن سيستيم نيڤوتيسمى دان سيستيم‬ ‫ڤرنأوڠن‬ ‫سيستيم نيڤوتيسمى دان سيستيم ڤرنأوڠن مروڤاكن ساله ساتوچارا‬ ‫اونتوق مڠينتڬراسيكن كواس ڤوست دڠن كواس تمڤتن‪ .‬اوسها اونتوق‬ ‫مڠوكوهكن كواس ڤيهق كراجأن ڤوست كأتس ولايه جاجهن دبهاڬين‬ ‫لوار تهايلند دكاوسن سمننجوڠ تانه ملايو برلاكو سجق زمان سومديد‬ ‫ڤراچاوتكسين دمان بڬيندا ملنتيق بيدواندا دراجاڽ سباڬاي ڤمرينته‬ ‫دڤتتالوڠ تتاڤي تيدق داڤت مڠاول كواساڽ ‪ .‬لالو بڬيندا منوكر ڤوليسي‬ ‫دڠن ملنتيق بڠساون دري كتورونن اورڠ تمڤتن سباڬاي ڤمرينته‪.‬‬ ‫اڤابيلا ڤرابت سومديد ڤراڤوتتايوتفا چولالوق مهاراج (راما ڤرتام )‬ ‫منأيقي تختا ڤد تاهون ‪ , 1782‬بڠكوق ماهو ولايه جاجهن اوتام د‬ ‫سلاتن ممڤوڽأي هوبوڠن سچارا فيزيكل دڠن كراجأن ڤوست دڠن‬ ‫چارا سڤرتي ولايه ناخون سري تممارت دان سوڠخلا مستي منتدبير‬ ‫ولايه جاجهن ملايو مك راما ڤرتام تله بركنن ملنتيق سئورڠ ڤوترا‬ ‫كڤد ڤرايا نو – برتوڬس د ايبوكوتا – سباڬاي ڤمرينته ولايه ناخون‬ ‫سري تممارت ‪ .‬ماناكالا دولايه سوڠخلا‪ -‬والاوڤون راما ڤرتام تيدق‬ ‫بڬيتو ممڤرچأي ڤرايا سوڠخلا كران كتوروننڽ مروڤاكن كتورونن‬ ‫اورڠ چينا دري لوار دان تيدق ممڤوڽأي تاڤ كواس د كاوسن تمڤتن‬ ‫ايت تتاڤي اي ماسيه مروڤاكن ڤيليهن تربأيق دباوه سيستيم ڤرنأوڠن‬ ‫دري بڠكوق تمبهن ڤولا كتورونن بلياو اياله ساتوكتورونن يڠ برجاس‬ ‫دري سڬي ايكونومي كڤد كراجأن ڤوست‪.‬‬ ‫بڠكوق تله داڤت مڠينتڬراسيكن كواس د كاوسن ولايه سمڤادن‬ ‫سلاتن كساتوتاهڤ تتاڤي ڤد اول زمان رتتانأكوسين كاوسن د‬ ‫سمننجوڠ تانه ملايو ماسيه مروڤاكن كاوسن بريسيكو اونتوق‬ ‫كهيلڠن كواس ڤتدبيرن كراجأن ڤوست‪ .‬اين كران ڤد زمان راما‬ ‫ڤرتام سهيڠڬ كزمان راما كدوا ‪ ,‬بڠكوق ترڤقسا براوسها اونتوق‬ ‫منستابيلكن كواس‪ .‬اوليه ايت ‪ ,‬اي ممينتا ولايه اوتاماڽ دسلاتن يأيت‬ ‫ناخون سري تممارت يڠ ممڤوڽأي كقواتن اونتوق منجاڬ اوروسن‬ ‫ڤنتدبيرن دان كاوسن كومڤولن ولايه جاجهن ملايو‪ .‬تتاڤي مستيله‬ ‫تيدق منداتڠكن سبارڠ بهاي كڤد بڠكوق‪.‬‬ ‫‪ 85‬موك سورت‬

‫اوليـه سـبب ايـت‪ ,‬بڠكـوق سـريڠ منوكـر ڤوليسـيڽ ترهـادڤ‬ ‫ناخــون ســري تممــارت دان ســوڠخلا ســجق زمــان تونبــوري‪.‬‬ ‫اخيــرڽ ســلڤس ڤرايســتيوا ڤننتڠــن فطانــي ڤــد تاهــون ‪-1789‬‬ ‫‪ 1791‬مســيحي ســوڠخلا برڤرانــن دالــم ممبنتــو ممبنترســكن‬ ‫ڤمبرونتقـن ‪ .‬لالـو بڠكـوق منأيقكـن تـارـ ولايـه سـوڠخلا سـوڤايا‬ ‫برتڠڬوڠجـواب سـچارا تـروس دڠـن كراجـأن ڤوسـت د بڠكـوق‬ ‫ســرتا برتڠڬوڠجــواب مڠــاول فطانــي دان ترڠڬانــو‪ .‬مانــاكالا‬ ‫ولايـه ناخـون سـري تممـارت منجـاڬ نڬـري قـدح اتـاو سـايبوري‪.‬‬ ‫اوليـه ايـت سـوڠخلا دڠـن ناخـون سـري تممـارت ماسـيه سـنتياس‬ ‫برسليسـيه سـڤرتي دالـم كجاديـن ڤمبرونتقـن سـايبوري ‪ ,‬سـوڠخلا‬ ‫منديامكـن ديـري كـران مڠڠڬـڤ بهـاوا ايـت ادالـه تڠڬوڠجـواب‬ ‫ولايـه ناخـون سـري تممـارت‪.‬‬ ‫سـيام برهداڤـن دڠـن فكتـور لـوارن يـڠ ممڤڠاروهـي ڤننتـوان‬ ‫ڤوليسـي دري بهاڬيـن ڤوسـت‪.‬‬ ‫فكتــور ڤرتــام ايالــه مينــت بورمــا ترهــادڤ ســمننجوڠ تانــه‬ ‫ملايـو‪ .‬حـال ايـن داڤـت دليهـت درڤـد كيـس ڤـرڠ سـمبيلن اڠكتـن‬ ‫دمـان بورمـا مڽـرڠ ولايـه ‪ ۲‬د كاوسـن تانـه لمبـه د بهاڬيـن تڠـه‬ ‫دان بهاڬيـن اوتـارا ‪ ,‬ولايـه سـلاتن سـبله لأوت اندامـن دان تلـوق‬ ‫سـيام سـرتا ولايـه تالـڠ‪.‬‬ ‫فكتـور كـدوا ايالـه ڤڠـاروه ايڠڬريـس د سـمننجوڠ تانـه ملايـو‪.‬‬ ‫اڤابيـلا شـريكت اينديـا تيمـور ميليـك ايڠڬريـس مڽيـوا ڤـولاو ڤينـڠ‬ ‫دري نڬـري قـدح ڤـد تاهـون ‪ 1786‬دان مينتـا مڽيـوا تانـه سـبرڠ «‬ ‫ڤروۏينـس ويلليسـلى « ‪ .‬ايـن مڽببكـن شـريكت اينديـا تيمـور ميليـك‬ ‫ايڠڬريـس ماسـوق برڤرانـن ترهـادڤ نڬـري‪ ۲‬د سـمننجوڠ تانـه‬ ‫ملايـو بهاڬيـن اوتـارا‪.‬‬ ‫اوليـه ايـت ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد توجـوه ولايـه ڤـد زمـان ڤرابـت سـومديد‬ ‫ڤراڤوتتالدلنناڤــالاي ممڤوڽــأي الســن اونتــوق منجــاڬ كأمانــن دان مڽلســايكن‬ ‫مسـأله كسـتابيلن سـيام دبهاڬيـن سـلاتن ‪ .‬ڤمبهاڬيـن فطانـي كڤـد توجـوه ولايـه‬ ‫منونجوقكــن بهــاوا فطانــي ممڤوڽــأي كلمهــن دان كقواتــن ‪ .‬اوليــه ايــت ســيام‬ ‫ڤرلومڽلسـايكن مسـأله ايـن دڠـن سـڬرا دان دالـم بنتـوق يـڠ برككلـن ‪.‬‬ ‫موك سورت ‪86‬‬

‫‪ 87‬موك سورت‬

‫باڬايماناكــه چــارا ڤرابــت ســومديد ڤــرا نڠــكلاو‬ ‫چاويوهـوا داڤـت منچڬـه ككاچـأون اڤابيـا توجـوه‬ ‫ولايـه سـاتن مننتـڠ سـيام ؟‬ ‫تنترادارت تمڤتن يبيڠڬل د ڤولاو ڤينڠ‬ ‫موك سورت ‪88‬‬

‫باب ‪19‬‬ ‫سيام ڤدزمان راما ك – ‪ 3‬دان ‪ 7‬بواه ولايه سلاتن‬ ‫سـلفس فطانـي دبهاڬيكـن كڤـد ‪ 7‬بـواه ولايـه ‪ ,‬كأدأن كليهتـن‬ ‫منجــادي امــان تتاڤــي ســبنرڽ اد اروس اومبــق دبــاوه لأوت‪.‬‬ ‫ڤاراڤميمڤيـن ملايـو د ‪ 7‬بـواه ولايـه برسـياڤ سـديا مننتـڠ سـيام‬ ‫اڤابيــا برڤلــواڠ‪.‬‬ ‫ڤدزمـان ڤرابـت سـومديد ڤـرا نڠـكلاو چاويوهـوا (رامـا ك‪)3-‬‬ ‫ترجــادي ككاچــاون د ســمننجوڠ تانــه ملايــو خصوصــڽ درڤــد‬ ‫ولايـه يـڠ مروڤاكـن نڬـري تانـه جاجهـن دري سـايبوري (قـدح)‬ ‫دبهاڬيــن بــارت ســهيڠڬ ‪ 7‬بــواه ولايــه و كلنتــن دان ترڠڬانــو‬ ‫د بهاڬيــن ڤنتــاي تيمــور‪ .‬ڤــد تاهــون ‪ 1839-1838‬مســيحي‬ ‫ترجــادي ڤمبرونتقــن ترهــادڤ ســيام يــڠ برمــولا دري نڬــري‬ ‫ســايبوري‪.‬‬ ‫كجاديـن ڤرتـام ‪ .‬برلاكـو ككاچـاون درڤد» تونكو مـوم « اديندا‬ ‫كڤـد ڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن)‪ .‬بليـاو مڠـادو كڤـد چاوڤراناخـون‬ ‫سـري تممـارت (نـواي) بهـاوا چاوڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن) چوبا‬ ‫مميهـق كڤـد بورمـا‪ .‬ڤـد مـاس يـڠ سـام ‪ ,‬ڤرايـا تالـڠ داڤـت منڠكـڤ‬ ‫اوتوســن بورمــا يــڠ ممبــاوا ســڤوچوق ســورت يــڠ مڠندوڠــي‬ ‫اجقـن درڤـد راج اڠـوأ كڤدچاوڤراياسـايبوري (ڤاڠيـرن) سـوڤايا‬ ‫ممبـاوا بـالا تنتـراڽ ممبنتـو بورمـا مڽـرڠ نڬـري جاجهـن سـيام د‬ ‫بهاڬيـن سـاتن‪.‬‬ ‫رامــا ك‪ 2-‬مڠلواركــن ارهــن ممڠڬيــل چاوڤراياســايبوري‬ ‫(ڤاڠيـرن) داتـڠ اونتـوق ممبيـا ديـري تتاڤـي چاوڤراياسـايبوري‬ ‫(ڤاڠيـرن) اڠڬـن سـرتا تيـدق مڠهنتـر اوفتـي مڠيكـوت ماسـاڽ‪.‬‬ ‫رامــا ك‪ 2-‬ملنتيــق چاوڤرايــا ناخــون (نــواي) ســباڬاي ڤڠليــم‬ ‫تنتـرا مڠڤـالأي اڠكاتـن تنتـرا دري نڬـري جاجهـن سـاتن مڽـرڠ‬ ‫نڬــري ســايبوري‪ .‬كڤدچاوڤراياســايبوري (ڤاڠيــرن) يــڠ تيــدق‬ ‫داڤـت مـاون تلـه لاري منيڠڬلكـن نڬـري دان ممينتـا ڤرليندوڠـن‬ ‫ايڠ‪ัง‬ڬี‪ปน‬ر‪ะ‬ي‪า‬ـ‪เก‬س‪ณ‬د‪อล‬ڤ ـ‪งก‬و‪บ‬ل‪เ‬ا‪ง‬وื‪เมอ‬ڤي ื‪้น‬ن‪พ‬ـ‪บ‬ڠ‪ทหารร.า‬‬ ‫‪ 89‬موك سورت‬

‫چاوڤرايـا ناخـون (نـواي) تلـه مڠهـالاو ڤنـدودوق نڬـري‬ ‫سـايبوري نأيـق كبڠكـوق دان نڬـري ناخـون سـري تممـارت‬ ‫سـرتا ملنتيـق دوا اورڠ انقـڽ يأيـت ڤـرا ڤقـدي بريـرق (سـأيڠ)‬ ‫سـباڬاي ڤنجـاڬ نڬـري دان نـأي نوج ‪ ,‬بيدواندا دراج ‪ ,‬سـباڬاي‬ ‫ستيأوسـها نڬـري (ڤراسينانوشـيت بالـد مڠـاڠ)‪ .‬سـلڤس ايـت‬ ‫رامـا ك ‪ 2-‬بركنـن ملنتيـق ڤـرا ڤقـدي بريـرق سـباڬاي ڤرايـا‬ ‫اڤـاي تيبيـت سـرتا ممبـري كـواس مطلـق كڤـد ولايـه ناخـون‬ ‫ســري تممــارت اونتــوق منتدبيــر نڬــري ســايبوري‪ .‬اوليــه‬ ‫ايــت ‪ ,‬نڬــري ســايبوري دڤرينتــه ســچارا لڠســوڠ اوليهــڽ‪.‬‬ ‫ڤراسـايبوري (ڤاڠيـرن) ترڤقسـا ملاريكـن ديـري كڤولاوڤينـڠ‬ ‫دان مــاك ســام ‪ 20‬تاهــون ‪ .‬ســلڤس ايــت بليــاو مموهــون‬ ‫امڤــون اونتــوق ڤولــڠ ممرينتــه ســايبوري ســكالي لاڬــي ڤــد‬ ‫زمـان رامـا ك‪.3 -‬‬ ‫كجاديـن كـدوا‪ .‬ڤـد تاهـون ‪ 1831‬مسـيحي تونكـو ديـن اتـاو كوديـن انـق سـاودارا سـلطان‬ ‫احمـد تـاج الديـن تلـه مموجـوق دان مڠومڤولكـن رعيـت سـايبوري يـڠ ماسـيه طاعـت سـتيا‬ ‫كڤــد ســلطان احمــد مڽــرڠ اورڠ ســيام يــڠ ممرينتــه ســايبوري ســهيڠڬ برجــاي مرمڤــس‬ ‫كمبالـي ايسـتان‪ .‬ڤرايـا اڤايتيبيـت (سـأيڠ) دان ڤرايـا سينانوشـيت ترڤقسـا ملاريكـن ديـري‬ ‫ڤولـڠ كولايـه ناخـون سـري تممـارت‪.‬‬ ‫چاوڤراياناخــون ســري تممــارت ممينتــا بنتــوان دري بڠكــوق اونتــوق ممبنتــو برڤــرڠ‪.‬‬ ‫بليـاو ممينتـا ڤـرا سـورين – ڤسـوروه جـاي كـروم ڤراراجـاوڠ بـاوون يـڠ بـراد د سـوڠخلا‬ ‫مڠـره بـالا تنتـرا دري ‪ 7‬بـواه ولايـه داتـڠ ممبنتـو‪ .‬ڤراسـوڠخلا مڠڠڬـڤ بهـاوا ايـت مروڤاكن‬ ‫كسـالهن چاوڤراياناخـون سـري تممـارت دان انقـڽ يـڠ تيـدق منتدبيـر سـايبوري دڠـن بأيـق‬ ‫سـهيڠڬ مڽوسـهكن سـوڠخلا‪ .‬ڤراياسـورين ڤرڬـي مڠـره تنـاڬ تنتـرا تتاڤـي تلـه مڠوڬـوت‬ ‫اونتــوق مڠمبيــل هرتــا بنــدا دري ‪ 7‬بــواه ولايــه ســاتن ســهيڠڬ ڤرايــا ســوڠخلا ترڤقســا‬ ‫ممبـوات ادوان كڤـد بڠكـوق‪ .‬كجاديـن ايـن مڽببكـن ترجاديـڽ ڤننتڠـن درڤـد اورڠ ملايـو د ‪7‬‬ ‫بـواه ولايـه سـاتن‪.‬‬ ‫تونكـو ديـن انـق سـاودارا سـلطان احمـد تـاج الديـن مـارا مڽـرڠ اڠكاتـن تنتـرا ولايـه‬ ‫ناخـون سـري تممـارت دان سـوڠخلا دري اره نڬـري سـوڠخلا‪ .‬ڤرايـا سـوڠخلا (تيـن سـيڠ)‬ ‫مڽـووه نـاي ڤـاي ڤمرينتـه ولايـه ياريـڠ مڠومڤـول بـالا تنتـرا دري ‪ 7‬بـواه ولايـه سـاتن‪ .‬اد‬ ‫‪ 4‬ولايـه يـڠ مڠهنتراڠكاتـن تنتـرا داتـڠ ممبنتـو يأيـت ولايـه فطانـي ‪ ,‬ولايـه نوڠچيـق ‪ ,‬ولايـه‬ ‫جـالا دان ولايـه راڠيـق‪ .‬مانـاكالا ولايـه رامـن دان سـايبوري تيـدق مڠهنتـر اڠكاتـن تنتـراڽ‬ ‫داتــڠ ممبنتــو‪ .‬ســوڠڬوهڤون ‪ 4‬بــواه ولايــه تلــه داتــڠ ممبنتــو تتاڤــي مريــك ڤــون تيــدق‬ ‫برڤــواس هاتــي كــران ترڤقســا برڤــرڠ سســام اورڠ‬ ‫موك سورت ‪90‬‬

‫ملايـو يـڠ سبڠسـا دڠـن مريـك ‪ .‬مريـك برڤاكـت تيـدق مڠهنتـر اڠكتـن كسـوڠخلا دان تلـه‬ ‫ملاكوكـن ككاچـاون دڠـن مڽـرڠ ولايـه ياريـڠ ‪ .‬ڤمرينتـه ييريـڠ ترڤقسـا ملاريكـن ديـري‬ ‫كولايـه سـوڠخلا‪ .‬اڠكتـن تنتـرا برامڤـت بـواه نڬـري مڠيكوريـڽ دان برتمـو دڠـن اڠكتـن‬ ‫دري سـايبوري يـڠ داتـڠ اونتـوق برڤـرڠ دڠـن سـوڠخلا‪ .‬لنتـرن ايـت ‪ ,‬مريـك تلـه برڬابـوڠ‬ ‫دڠــن ســايبوري اونتــوق مننتــڠ ســيام ‪ .‬اڠكتــن تنتــرا دري بڠكــوق داتــڠ ممبنتــو اڠكتــن‬ ‫سـوڠخلا‪ .‬ڤرتمڤـورن مڽببكـن تونكـو ديـن ترقربـان‪ .‬ڤـرڠ كالـي ايـن سـاڠت سـڠيت دان اي‬ ‫مروڤاكـن ڬابوڠـن تنـاڬ اورڠ ملايـو مننتـڠ كـواس سـيام يـڠ بربنتـوق ڤـرڠ اڬام كـران تلـه‬ ‫منداڤـت سـوكوڠن درڤـد اروس ريفورماسـي اڬام اسـام اليـرن وهابـي‪ .‬سـأين ايـت ‪ ,‬تـوان‬ ‫سـولوڠ ‪ -‬ڤمرينتـه فطانـي يـڠ مڠتـوأي ڤننتڠـن كالـي ايـن مروڤاكـن سـئورڠ اڬامـاون يـڠ‬ ‫تڬـس‪ .‬والاوباڬايماناڤـون ولايـه ‪ ۲‬ملايـو ايـن تيـدق داڤـت مڠالهكـن كـواس سـيام ‪ .‬سـيام‬ ‫تلـه ملنتيـق اورڠ سـيام سـباڬاي ڤنتدبيـر د كتوجـوه ‪ ۲‬ولايـه ترسـبوت دڠـن مڠڬونـا ڤـاكاي‬ ‫عـادت بودايـا رسـمي سـڤرتي د سـوڠخلا‪.‬‬ ‫كجاديــن كتيــڬ ‪ .‬ڤدتاهــون ‪ 1838‬مســيحي تونكــو محمــد ســاعد دان تونكــو عبــدالله‬ ‫چوچونــدا كڤــد ســلطان احمــد تــاج الديــن تلــه بكرجاســام دڠــن وان مالــي مميمڤيــن بــالا‬ ‫تنتـرا مڽـرڠ سـرتا برجـاي مڠمبيـل باليـق نڬـري سـايبوري دان مڽـرڠ ولايـه تـرڠ يـڠ بـراد‬ ‫دبـاوه ڤمرينتهـن ولايـه ناخـون سـري تممـارت دمـان ڤـد كتيـك ايـت ڤـارا ڤمبسـر ناخـون‬ ‫سـري تممـارت ‪ ,‬سـوڠخلا دان ڤميمڤيـن ولايـه‪ ۲‬لأيـن نأيـق كبڠكـوق اونتـوق مڠحاضيـري‬ ‫اوڤاچـارا ڤمباكـرن ميـت كـروم سـومديد ڤـرا راشـنناني ڤراسـري سـورالاي‪.‬‬ ‫نـاي ڤـاي ‪ -‬ڤنتدبيـر ييريـڠ ‪ -‬مڽـوروه ڤميمڤيـن ‪ ۲‬دري ‪ 7‬بـواه ولايـه سـاتن مڠهنتـر‬ ‫تنتـرا مريـك اونتـوق داتـڠ ممبنتـو ولايـه سـوڠخلا تتاڤـي اڤابيـا سـمڤاي د كاوسـن چأنـأ‬ ‫دداڤتـي بهـاوا اورڠ ملايـو يـڠ دكـره داتـڠ تلـه ملاريكـن ديـري دان اد مريـك يـڠ مميهـق كڤـد‬ ‫اڠكتـن تنتـرا سـايبوري ‪ .‬ايـن كـران مريـك تيـدق ماهـو ممبنتـو سـيام برڤـرڠ دڠـن اورڠ‬ ‫سبڠسـا دڠـن مريـك ‪ .‬اڠكتـن تنتـرا سـيام تـروس مـارا كدڤـن سـهيڠڬ سـمڤاي د سـايبوري‬ ‫دان داڤـت مڠمبيـل باليـق ولايـه سـايبوري‪ .‬تونكـو محمـد سـاعد منيڠـڬل دنيـا دالـم ميـدان‬ ‫ڤـرڠ ‪ .‬لالـو تونكـو عبـدالله مڠمبيـل كڤوتوسـن مڠوندوركـن اڠكتـن تنتـراڽ ‪.‬‬ ‫رامـا ك‪ 3-‬مڠبيـل كڤوتوسـن ممبهاڬيكـن نڬـري سـايبوري كڤـد ‪ 4‬ولايـه يأيـت سـايبوري‬ ‫‪ ,‬ڤليـس ‪ ,‬كوبـڠ ڤاسـو دان سـتول سـڤرتي مـان بڬينـدا ڤرنـه ممبهاڬيكـن نڬـري فطانـي كڤـد ‪7‬‬ ‫ولايـه دان ملنتيـق ڤميمڤيـن ملايـو سـباڬاي ڤمرينتـه يـڠ بيبـس دبـاوه ڤنجـاڬأن ولايـه ناخـون‬ ‫سـري تممـارت‪ .‬ڤـد تاهـون ‪ 1841‬سـلطان احمـد تـاج الديـن ‪ ,‬يـڠ تيڠـڬل دنڬـري مـاك ‪,‬‬ ‫مڠوتـوس انقنـدا بڬينـدا ممبـاوا سـورت كبڠكـوق ‪ .‬رامـا ك‪ 3-‬مليهت بهـاوا چاوڤراياسـايبوري‬ ‫تلـه لنجـوت اوسـيا تيـدق موڠكيـن اكـن ممبـوات سـبارڠ ككاچـاون لاڬـي دسـمڤيڠ ايـت نڬري‬ ‫سـايبوري تلـه دبهاڬيكـن كڤـد ببـراف ولايـه كچيـل تيـدق بسـر سـڤرتي دولـو لالـو نڬينـدا تلـه‬ ‫مڠمڤونيـڽ دان ممبنركنـڽ ڤولـڠ دان ممرينتـه ولايـه سـايبوري‪.‬‬ ‫دڠن ايت ككاچاون د نڬري ‪ ۲‬ملايو يڠ دسببكن اوليه سايبوري منجادي ردا‪.‬‬ ‫‪ 91‬موك سورت‬

‫باڬايماناكـه ڤرابـت سـومديد ڤرانڠكاوچاويوهوا‬ ‫مڠاتســي مســأله ككاچــاون د كاوسـن ‪ 7‬بـواه‬ ‫ولايـه سـاتن؟‬ ‫موك سورت ‪92‬‬

‫باب ‪20‬‬ ‫داسر سيام دڠن ڤلنتيقن ڤميمڤين ملايو‬ ‫ڤميليهن ڤميمڤين يڠ دتريما اوليه اورڠ تمڤتن ڤلنتيقن داره كتورونن دراج ملايو اونتوق‬ ‫دان سڠڬوڤ بكرجاسام دڠن سيام منونجوقكن ممرينته ولايه ملايو يڠ براد دباوه كواس سيام‬ ‫چارا مميكير ڤيهق سيام يڠ مڽببكن برلاكوڽ ‪ .‬بڬيندا تله مڠورڠكن ڤرانن دان كواس ڤيهق‬ ‫‪ ۲‬يڠ لأين دڠن ممبهاڬيكن كاوسن ڤنتدبيرن‬ ‫كأمانن‪.‬‬ ‫ڤد مولاڽ ‪ ,‬ڤميليهن ڤميمڤين باڬي ‪ 7‬بواه منجادي لبيه كچيل ‪ ,‬ملنتيق ڤميمڤين دكالڠن‬ ‫ولايه سلاتن منونجوقكن بهاوا سيام ممڤوڽأي اورڠ ملايو سنديري باڬي جاوتن ڤنولوڠ‬ ‫داسر هندق ملنتيق ڤميمڤين يڠ بوليه دڤرچايأي ڤمرينته اونتوق مڠيمبڠي كواس دان مننتوكن‬ ‫اتاو داڤت بكرجاسام دڠن سيام دان مريك ڤرلو بهاوا ستياڤ ولايه ايت براد دباوه ڤوست كواس‬ ‫برداره كتورونن دراج دان اد ڬلارن تونكو اتاو ڤواكيل كراجأن ڤوست‪.‬‬ ‫نيق ‪ .‬ڤرايا سوڠخلا اكن مننتوكن بهاوا سياڤا‬ ‫داسر”تولق انسور” خصوصڽ مڠنأي‬ ‫يڠ اكن داڤت منتدبيرولايه مان دان سلڤس ايت‬ ‫ڤلنتيقن ڤمرينته درڤد كالڠن داره كتورونن‬ ‫بلياو اكن ملاڤوركن حال ترسبوت كڤد بڠكوق‬ ‫دراج تله ممباوا كڤد كرجاسام انتارا سيام‬ ‫اونتوق منداڤت ڤرستوجوان دراج ‪ .‬داسر اين‬ ‫تيدق ترجاي كران ڤميمڤين ‪ 4‬ولايه يأيت ولايه‬ ‫فطاني ‪ ,‬ولايه نوڠچيق ‪ ,‬ولايه راڠيق دان ولايه دان كومڤولن نڬري تانه جاجهن سڤرتي‬ ‫سايبوري ‪ ,‬كلنتن دان ترڠڬانو‬ ‫جالا تله برسڤاكت ممبرونتق ترهادڤ سيام ڤد‬ ‫زمان ڤرابت سومديد ڤرانڠكاوچاويوهوا(راما‬ ‫ك‪)3-‬‬ ‫ڤرابت سومديد ڤرانڠكاوچاويوهوا مڽلسايكن اوسها اونتوق مڠاتور هوبوڠن بارو دڠن‬ ‫مسأله دڠن ممباطلكن داسر دمان سيام ملنتيق سايبوري – يڠ مروڤاكن ڤونچا مسأله ككاچاون‬ ‫ڤميمڤين بربڠسا سيام سباڬاي ڤمرينته ‪ .‬ڤلنتيقن _ تله برجاي اڤابيلا تياد چمڤورتاڠن ڤيهق لوار‪.‬‬ ‫ڤميمڤين ‪ 7‬بواه ولايه سلاتن سجق هوجوڠ اين ممڤڠاروهي هوبوڠن بڠكوق دڠن ‪ 7‬بواه‬ ‫زمان راما ك‪ 3 -‬سهيڠڬ كأول زمان راما ك‪ -‬ولايه سلاتن ملالؤي سوڠخلا‪ .‬والاوباڬايماناڤون‬ ‫‪ 5‬تله ممنسوخكن ڤلنتيقن ڤميمڤين بربڠسا سيام اڤابيلا ترجادي ڤراوبهن ايكونومي ڤد زمان راما‬ ‫(كچوالي نوڠچيق) تتاڤي سيام اكن ملنتيق ك‪, 5-4 -‬هوبوڠن انتارا بڠكوق ‪ ,‬سوڠخلا دان‬ ‫ڤميمڤين درڤد كتورونن دراج ملايو دان دواريثي ‪ 7‬بواه ولايه سلاتن برلاكو كتڬڠن دالم بنتوق‬ ‫تورون تمورون كڤد انق چوچو دان چيچيت‪ .‬لأين يڠ بوكن كأيڠينن اونتوق مميسهكن ديري‬ ‫راما ك‪ 3-‬ممڤوڽأي ڤوليسي يڠ مڽوكوڠ منجادي مرديكا‪.‬‬ ‫‪ 93‬موك سورت‬

‫اڤابيـا بلنـدا دان ايڠڬريـس ماسـيڠ ‪ ۲‬ماهـو‬ ‫مڠواســأي ڤرداڬڠــن د اســيا‪ ,‬ســياڤاكه يــڠ‬ ‫برڤرانــن ڤنتيــڠ درنتــاو ايــن؟‬ ‫موك سورت ‪94‬‬

‫باب ‪21‬‬ ‫ڤرانن بلندا دان ايڠڬريس دڠن ڤراوبهن ايكونومي‬ ‫كڤنتيڠن ايكونومي مروڤاكن فكتور ڤنتيڠ يڠ‬ ‫منجادي تيتيق ڤرمولأن ماسوقڽ سيام كدالم اروس‬ ‫سيستيم ايكونومي الا كاڤيتاليسمى دنيا‪ .‬اي ممڤڠاروهي‬ ‫سيستيم هوبوڠن دالم نڬري دان انتارا نڬري‪ .‬ڤد‬ ‫تاهون ‪ 1800‬ساوداڬر ايڠڬريس بلاير دڠن كاڤل‬ ‫لاير اونتوق ممبوات اكتيۏيتي ڤرداڬڠن باڬي ڤيهق‬ ‫شريكت اينديا ميليك ايڠڬريس (‪English East‬‬ ‫‪ . )Indies Company‬مريك مڽرتأي كومڤولن‬ ‫ڤتا كڤولاوان امبون‬ ‫ساوداڬر تمڤتن دان كومڤولن ساوداڬر ورڬ اسيا‬ ‫سڤرتي اورڠ چينا‪ ,‬اورڠ ملايو دان اورڠ بوڬيس ‪ .‬لنترن ايت‪ ,‬تربنتوق‬ ‫رڠكاين ڤرداڬڠن بارو دڠن منوكر رمڤه منجادي “باهن كتاڬيه” سڤرتي تيه ‪,‬‬ ‫كوڤي ‪ ,‬چندو دان تمباكاو دمان ڤرداڬڠن تيه منجادي ڤاليڠ ڤنتيڠ كران مڽببكن‬ ‫لاهيرڽ لالوان ڤرداڬڠن يڠ منومڤوكن ڤرداڬڠن درنتاو اسيا يأيت دڠن منوكر‬ ‫كأين دان چندو دري اينديا دڠن لادا هيتم دان بيجي تيمه ميليك اسيا تڠڬارا‬ ‫اونتوق دهنتر كڤاسرن چينا دان ممبلي دأون تيه دري چينا باليق كأينديا اونتوق‬ ‫دايكسڤورت كڤاسرن ايروڤه‪.‬‬ ‫ڤرداڬڠن چورق بارو تله مناريق باليق ايڠڬريس كأسيا تڠڬارا سكالي لاڬي‬ ‫سلڤس ڤربوتنڽ اونتوق مڠواسأي ڤرداڬڠن داسيا تڠڬارا دڠن بلندا ڤد ڤريڠكت‬ ‫ڤرتام ‪ .‬سلڤس ايڠڬريس كاله كڤد بلندا دالم ڤڤرڠن د ڤولاو امبون اونتوق مربوت‬ ‫كڤنتيڠن د كاوسن كڤولاون مولوقكو ‪ ,‬ايڠڬريس تله مڠاليه ڤرهاتينڽ كأينديا‬ ‫سمات‪ . ۲‬ڤد تاهون ‪ 1800-1700‬مسيحي‪ ,‬هاڽ بلندا سهاج يڠ برڤڠاروه‬ ‫اتس كاوسن سلت ملاك دان سمننجوڠ تانه ملايو دبهاڬين باوه‬ ‫‪ 95‬موك سورت‬

‫ڤڤرڠـن يـڠ دلاكوكـن اوليـه بلنـدا دايروڤه ڤـد تاهـون ‪ 1700-1800‬مسـيحي مڽببكن‬ ‫كقواتـن كتنتـرأن بلنـدا منجـادي لمـه‪ .‬اورڠ تمڤتـن دكاوسـن سـمننجوڠ تانـه ملايـو دان‬ ‫قــوم بوڬيــس مننتــڠ بلنــدا‪ .‬شــريكت ۏي ‪ .‬او‪ .‬ســي اتــاو دش ايســت اينديــس كوڤنــي‬ ‫مڠالمـي كروڬيـن سـهيڠڬ مڠالمـي بيڠكرڤسـي دان دباطلكـن حـق اونتـوق مميليكـي تانـه‬ ‫جاجهـن د اسـيا تڠـڬارا‪ .‬ايـن مڽببكـن ايڠڬريـس كمبالـي ممأينكـن ڤرانـن ڤنتيـڠ دكاوسـن‬ ‫سـلت مـاك‪.‬‬ ‫ايڠڬريس منوبوهكن باندر ڤلابوهن دڤولاو ڤينڠ اونتوق مڽكت ڤڠاروه‬ ‫ڤرداڬڠن بلندا‪ .‬كمودين برلاكوڤرڬولقن ڤوليتيك د ايروڤه ‪ .‬ايڠڬريس‬ ‫لالو ملواسكن ڤڠاروهڽ دكاوسن تانه اسيا تڠڬارا سڤرتي دڠن مڠواسأي‬ ‫ملاك دان مڠهنتر اڠكتن تنترا اونتوق منعلوقي تانه جاوا ڤد تاهون‬ ‫‪1811‬‬ ‫اڤابيـا ڤـرڠ ناڤوليـان براخيـر‪ ,‬كراجـأن ايڠڬريـس تلـه مڠڬوناكـن قاعـده برتولـق‬ ‫انسـور سـڤايا تيـدق ترجـادي ڤرسليسـيهن دڠـن بلنـدا ‪ .‬اي تلـه مڠمباليكـن تانـه جاجهـن‬ ‫بلنـدا د اسـيا تڠـڬارا ترماسـوق مـاك سـباڬاي ڬنتـي كڤـد جـاوا‪ .‬ترداڤـت ببـراڤ اورڠ‬ ‫ڤـڬاواي كراجـأن ايڠڬريـس تيـدق برسـتوجو‪ .‬لنتـرن ايـت ترجـادي اوسـها اونتـوق‬ ‫منچـاري تاڤـق ڤوليتيـك دان ايكونومـي بـارو د اسـيا تڠـڬارا اونتـوق ايڠڬريـس دان ايـت‬ ‫مروڤاكـن ڤونچـا ڤمبنتوقـن سـيڠاڤورا‪.‬‬ ‫موك سورت ‪96‬‬

‫‪ 97‬موك سورت‬ ‫ڬمبر بنديرا بلندا‬

‫سـيڠاڤورا مروڤاكـن كاوسـن ڤڠـاروه بلنـدا‬ ‫اتــاو ايڠڬريس؟‬ ‫ڬمبر ڤ์ت‪ร‬ا‪ป‬ن‪โ‬ڬ‪ค‬اิ‪สง‬را‪ศ‬س‪เท‬ي‪ะ‬ڠا‪ร‬ڤ ่‪ีป‬و‪ท‬ر‪น‬ا‪ภาพแผ‬‬ ‫موك سورت ‪98‬‬