АҚЫЛИЯ БЕКБАЙҚЫЗЫ Асылым ардағым

Ауру - астан, дау - к,арындастан, С а р а н д ы к, жугады екен ауылдастан. вткелсл'з болса, Судан без, Панасыз болса, таудан без, Асусыз болса, сайдан без. Каздай к;алк,ып, уйректей жуз!п, Суцк,ардай суипп, судай шайк,алып, Шайк,алган жоргадай тецселт, Жалтыра б т е ™ адам... (екен G3i) Буйдалаган тайлак,тай, Жетелеген мойнак,тай, Б1реуд1И шашбауын кетерт, Шылауынан устап... журесщ. Аузы барганша сейлеуге, Аягы барганша журуге, Уйренген адам. Ттдщ басын агызып, Сездщ майын тамызып, К,ас шешендер сейлейдг Ой да кеп, уайым да кеп, ойлай бтсеи, Ой да жок,, уайым да жок,, ойнай берсен- Ел еру болса, шанырагына жок,шылык, кеп шеру тартады. Так,ыр жерге су сепсен, Суык,та тайгак, болар. -142-

Жаманга сырынды айтсаи, Тар жерде айгак, болар. Аррымак, жабы керЫер, аса шауып, буланса, Айдын кел батпак, атанар, айдыны к,урып, су алса, Байтерек сабау кержер, жапырагы туст, кураса. Тэуекел дариясына салдым, К,айын не к,алк,ыр, не батар. Басы аманра 6epi кызык,. Ескерет1н Kicin болса, Eci'h тапса да, есЫен шык,пас. Ескермейт1н Kici болса, Айк,айласан сезщд| ук,пас. Бой бермейд1 сатырлык,к,а Баск,а туссе к,иын жумыс. Мойын кеспес, eMip кесер. Гашык,тык, аты болса - к,ылыш. Жак,сы сез - жарым ырыс. н Улы сезде уяттык, жок,. Апмастай асыл ce3i бар ел epKeci - ак,ын болып келедК Ацдамай сейлеген, ауырмай еледк Сез K,yflipeTiH бшмеген, ез к,уд!рет1н бшмейдК -143-

Келд1 жел к,озгайды, Ойды сез к,озгайды. Жак,сы сез жанды жылытады. Айтылган сез - атылган ок,. Асыл сез майданда да, суда да керек. Сез - сабан, ic - дэн. Жаман сез - жанга юрген ткен Орынсыз сез езще тиер Жак,сыньщ ce3i - жырмен тен. Жуйел1 сез - жуйесш табар, Ж уйеаз сез - иесЫ табар. Буралк,ы сез - кулуге жак,сы. Ауыр ютщ салмагы б текке тусер, Ащы сездщ салмагы журекке тусер. Жыланньщ T m i - айыр, Жылан м1незд1 адамньщ ce3i - айыр. Жен сезге арсыз да ток,тайды. Баск,а бэле - сезден. Киядан жол, к,иыннан сез табу - шешеннщ багалы к,асиетг Кеп 6min, деп сейлеген - шешен, Аз 6min, кеп сейлеген - мылжьщ. ©Mipii-mi к,ур етюзбе, KapmiK те к,уып жетер. Жолдасьщ жаман болса, алые ж у р т тун к,атпа. Катыньщ жаман болса, Kici алдында сез к,атпа. EKi сиыр сауганньщ айраны бар Ею к,атын алганньщ ойраны бар Ац таппаган атынан кередь Ата алмаса, мылтыгынан керед1 -144-

Еркек - бас, эйел - мойын ¥лым - уйде, улыгы - тузде Кызым уйде, к,ылыгы тузде. Суйем н э з к жан сез1м!н ак,ыннын, Ce6e6i, ез1м ак,ындарга жак,ынмын. Пэледен езщ к,ашып журсеи, Пэленщ сенде Heci бар? Пэлеге езщ жак,ын журсен Пэленщ сенен баск,а Heci бар? Кошмар болар к,озыныц Мацдай жагы ден болар Ел билейлн жИттщ, Етек-женО кен болар. Ара бал береди шагатынын умытпа, Ат шабады, Te6eTiHiH умытпа, Ит ypefli, кабатынын умытпа, 0 M ip етедК 6ip-aK , рет келелнЫ умытпа! ОМАР ХАЙЯМ Элемд1 тугел керсе де, Алтын уйге Kipce де, Аспанда жулдыз аралап, Ай нурын устап м тсе де, К,ызык,к;а тоймас адамзат. БУКАР ЖЫРАУ -145-

Арыстанмын, айбатыма юм шыдар, Жолбарыспын, маган карсы KiM турар, Кекте булт, жерде жемн гулдеген, - Жер еркесм жердщ женЫ к!м сурар? МАПКАН Ж Ш АБАЕВ Ак,суцк,ар, ушамын деп мактанба, Алдьща к,урулы тор бар. Аррымак,, ж уй р ж тн деп мак,танба, Алдыида к,азулы ор бар. (Халык; на^ылы) -146-

БАТАЛАР ЖНттерге: 0Mip жасьщ узак, болсын, Денщ cay, аяк,-к,олын аман болсын. Баста ми, кеюректе санылау болсын. Басын сыйлы, сезщ дуалы болсын, 0 M ip in жарк,ын, жолык ашык, болсын. Жулдызын жанып, айын онынан тусын Енбегщнщ басььбулак,, аягы тениз болсын. Осылардын аркасында, Алтыннан болсын жаган, Кумютен болсын таган К,удай жарылк,асын, Кыдыр к,олдасын, К,ыдыр кездессЫ! Келшдерге: КелЫжан, ак,ыл мен дана болсын, Журген жер1 тап-таза ауа болсын, Табигат берген ycTine бере 6epciH, КелЫжан кеп балалы ана болсын! Кел1н берсен K epiK T i, жанга жайлы к,ып берсж! Агаш берсен, жемкгп к,ып беран! Жомарт болсан болгын, Осы ттектер1мнщ б э р т, Берекел!' eTin, уй1п-тепп берпн! -147-

©Mip бермеи жайлы к,ып 6epriH Дэулет берсен сайлы к,ып 6epriH, Енбектерщ ен:мд1 болсын. Кешелерщ кеншд! болсын! Е, кудайым онда, Он жольща баста, Жаз жайлауын жаусыз ет! К,ыс к,ыстауын к,арсыз ет! Дуниеде муисыз ет! Шык,к,ан тауын 6и\\к ет! Куле Kipin, кук!рене шык,к,анын сакда, Бойына тас тык,к,анан сак,та, Бэледен сак,та, жаладан сак,та, Катерден сак,та, жаладан сак,та, Е, кудайым, осылардын бэрЫен сак,та! -148-

ШЫН КАЗАК, БОЛЕЫЦ КЕЛСЕ, ШЕЖ1РЕ Б1Л Казак, азат бар элем куэ 6 y r iH , Казапым тулей бер деп жауады кун. Шын к,азак, болгьщ келсе, mexipe бш, Бул сенИ азаматтык, куэлгщ . Бэйд1бек бабам айтк,ан екен: Малды жак,сы бак,к,анын, 0зщ е абырой жапк,аныц. Малды жаман бак,к,аныц, Келген бакды к,ак,к,аньщ. Кенд1рменен байлама, Жьщгылменен айдама. Кенд1рменен байласан, Жьщгылменен айдасац. Мал эсер деп ойлама. Сиырда аунамак, жок,, Жылк,ыда аунамак, жок,. Таста тамыр жок,. Каск,ыр мен уры мЫездес, EKeyi деп тузд1 андыйды, Булбул мен гул мшездес, EKeyi де гулд|' андыйды. Теле бабам: 1здеп келер iHiH бар болса, Бак,ытык барын содан б т . Аисап келер afan болса, -149-

Аруагын барын содан б т. Алуды бермегеннен без! Ел журты кашып ермегеннен без. УйЫе к,онак, конбаганнан без, Кептщ айтканына болмаганынан без! - деп Бата берген екен. Уа, ке с те шабар жерщ бар, Ту кетерер елщ бар. Кол боларлык, елщ бар. Атадан калган жолын бар. Кулдык, урсак, душпанга, ¥рылмайтын сорьщ бар. Баскара алмасан ел1нд1, Басынды исен душпанга Еркек болып тудын деп, Мына ceHi KiM айтар? K,a3ipri заманньщ азаматына Bip уйдщ баласы болма, Кеп уйдщ санасы бол. Bip елдщ атасы болма, Bip елдщ данасы бол. Bip тонный жагасы болма, Кеп келдщ жагасы бол! Акты ак, деп багала Караны к,ара деп карала! ©зегщ талса, езен бойын жагала, Басына ic туссе, Kenuimiicri сагала. взщ е-езщ к э м т бол! Халкына едш бол! Жауына катал бол, Досына адал бол! -150-

-< § 9 > - МАРЖАН С63Д1Н ИЕС1 Жастайынан енбектен кол узбей, сонын ыстык,- суыгына араласкан адамга жазаньщ ец улкеж - жумыссыздык, болады екен. Кадыр Мырзагалиевтщ тктмен айтсак,: Жумыс, Жумыс. Тисе оный шарапаты, Жазылады жаныцньщ жаракаты, - дегендей, Эбекец кезшщ жанарыньщ нашарлауына байланысты жасы жетпей “зейнеткер” атанды. -Бупнде мен уинн Keperi жылы сез гой, оный 03i де су саткандай тапшы бола бастаганы ма? - деп жолдастарына кейкен 6ip сэтшде жол журуге жиналды. -Атасы-ау, к,айда жол тарттыцыз? - деген сурагыма колындагы eKi парак, кагазын маган устата салып: -Асты сызылган сез иелерЫе кетт1м. Ягни “сез” i3flen кетпм, - дер калжындады. Туымен 6ip нэрсеы жазып отырган. Карасам “сез” сез1н жазыпты да, ол сездщ T y p iH жазыпты. Сезге байланысты макал-мэтелдер де коса жазылган. -Ж аксы сезд1 Tepin келем, жаман сезден ж е р т келем, саган пайда емес пе? - деп тагы калжындады. Жаксы сез Канку сез Жаман сез Тапкыр сез Kecip сез Анкау сез Тэтп сез 0нерл1 сез Кисык сез К,ад1рл1 сез Алгыр сез Ойлы сез Тиянакты сез Ойсыз сез Kepi кеткен сез Терек сез -151-

'S S g g g fc * '- Пасык, сез Орынсыз сез Сумындаган сез Орынды сез Мэйекл сез Жуйел1 сез Асыл сез Ж уйаз сез Жылмац сез Буралк,ы сез Жылдам сез Ащы сез Улы сез К,ынырсыз сез Ауыр сез Мылжьщ сез Маржан сез Калжыц сез Кердек сез Сумакай сез К,иянат сез Кулк1т сез Сик,ырлы сез К,олындагы к,агазы устата салды да: -Сез T yc iH e T iH адамга айтылады р о й . Сез - улы к,уд1рет. Сол сез арк,ылы к,анша адамнык тагдырын ш еш т журм1з. Жетесше ж е тю зт сейлеген сезден алынбайтын к,амал жок,. Т ы ц д а ! Шок,ан к,айтыс болганда Шыкрыск,а © д тб е к шешен былай депт1: Таудан б и к алтын ай, Кайрысыз дуниеде 6ip к,удай, Сен к,удай болайын деген екенсщ, Басыцды шауып тастармын, тур былай! - дегенде, Ш ынрыс: -Маган осындай сез айтатын Kici болмады гой, - деген екен. Кердщ бе, 6ip ауыз сездщ к,уд1рел к,андай? 03iMHin де жиган сез1м бар. “Айтпаса, сездщ атасы е л ед |.” - деген гой. Мен де жиган сездер1мд1 жолдастарыма айтып келей1н. Атадан-атага тараган сез мэйеп - тербие, 6 m iM гой. Ягни, содай сезд1 айтушы адамды 1здейм1н, - деп шыгып кегп. 0 б е ке ц сезд1 ш ебер, шешен сейлейтш . Тьщдаушысыньщ к,улагыньщ к,урышын к,андырып, к,урмет1не белЫелн. 0рине, ол уилнтш байлыгы, сейлеу -152-

тэрбиеа, мэдениет мол едк Кеп макал-мэтел, накыл жатка бтетш. 5i3 кол устатып, косы лганнан берп жинаган байлыгымыз - ютап болды. Сол окыган ютаптагы мэйекп сездердщ астын сызып, оны ез1ме ез туа ж пм е н айтып берет1н. -Тек сол сез мэйепн Tepin алып, юке жаратса, кейЫп урпакка сол сездщ куд!ретЫ TyciHce, - деп армандайтын. “ КентЫ де туйгеы жоктын картайганда айтары жок,” - деген накыл сезд1 кеп кайталаушы едк 9м1рден кетер уакытында да eKeyiMi3 6ip ауыз сезге ток,тадык,. “ Сыйластык, бар жерде, к,имастык, бар” - деп ак,ыргы свз1н айтты. Сейлей бшмейлндерге: “Артында дымы жоктын айтар ce3i де ж о к” , - деп ренжитЫ. Атамыз Абай айткандай: Бул eMipfliH кызыгы махаббатпен, Керге юрсен улпл1, жаксы атакпен. Арттагыга сезщ мен iciH калса, 0лсец де елмегенмен боласыц тец. Эбекец TipmuiiK езеыне ез кез1мен карап, ез биюне, ез тебеане шыгып отырып, ез сезЫ айтатын едиау! Эбекец эдебиегп суйдК асыл сездерд1 жиды. Сонымен 6ipre e3i де жыр маржандарын кенш те туйдг Соньщ 6ip катары теменп езжщ журепнен шыккан елеидер1 ем1ршщ акы ргы кундер1 жазган ел агасы Туймебай Ашимбаевка арнаган колтанбасын ешкалай e3repicci3 усынып отырмын. АКЫЛИЯ -153-

ЕР - ЕЛД1Н АЙНАСЫ ЕР ECIMI - ЕЛ ЕС1НДЕ Дана халк,ымыз: “ Ел у м т н ер ак,тар, ер атагын ел сак,тар” - деп, “ Ел улсыз болмас, жер гул аз болмас” - деген eMip философиясы арк,ылы адам деген ардак,ты атк,а улкен мэн 6epin eMipre эке л т, олардьщ. Отанына, халк,ына сН р ге н ерен енбектерЫ орынды багалап, узак, жылдар есжде сак,тап, кейжп урпакха улп е т т отырган. Осындай ез ултыныц мак,танышы болган дарабоз, б1регей улы тулгаларынын 6ipi Туймебай ага туралы, ез кез1ммен Kepin, ез кулагыммен еслген, 6ipa3 сухбат- кездесулердщ, той-домалак,тар мен жиындарда ез1м туй1ндеген, сезжген, алган acepiM мен улп енегелер1мд1 саналы жастарга сабак, рет1нде айтуды борышым деп есептеймж. MeHin ерекше ес1мде калганы бул ке к арналы азамат аганьщ: 6i^iKTiri мен б и к т Ы п , тунгыйык, терем дтИ , куаттылыгы мен кендшИ. 1967 жылы КСРО-ньщ 50 жылдыгын тойлау. 1970 жылы В:И.Лениннж 100 жылдык, мерей тойын е т ш у кездерж де Казахстан Орталык, партия комитет! Республикалык “ B m iM ” когамы ip i лекторлар курамын аудандарга партия Совет, шаруашылык, идеология кызметкерлерже, ужымдарга цикл лекциялар ок,уга ж1беруд1 эдетке айналдырган ед|. Осы жылдары халык шаруашылыгын, e c ip e c e eHflipicTi, гылыми жолмен баскару ici жедел колга алына басталды. Туймебай aF a осы ic r in ец алдынгы сапында болып, ен1мд1 ic T e p ic T e fli. Осы жылдары идеология саласында -154-

63iM к,ызмет id e r e H 1ле, Т ал гар, Енбекилк,азак, аудандарында 6ip 63i: “К,азак,станда енеркэаптщ Heri3ri GHflipiCTiK к,орынык ти1мд1шпн кетеру проблемалары” , “ Р е сп уб л ика д а GHflipicTiK потенциал д ар д ы пайдаланудьщ тшмд1 ж олдары ” , “ 0 H flip icT i интенсивтенд1ру, рылыми-техникалык, прогреске кешу жэне оный типм дЫ п” , “ Шаруашылык, ecenTi Республикара енпзу т э с т д е р Г ’ , “ К,ызметкерлерд1 материалдык, жэне моральдык, ынталандырудьщ муддел1п” тары да баск,а ipi так,ырыптарра ок,ыран лекциялары мен баяндамалары, жасаган тужырымдары, жергЫ кт! енеркэст орындармен тырыз байланыс- тырылып, нак,тылырынан утымды болып, ез1нщ орасан зор пайдасын типздк Туймебай ара ол кездерде эрюмнщ мыйына окай “Kipe бермейтш ” саясат экономика деп аталатын рылымды насихаттауда Республика бойынша e3i экономика рылымыньщ нег1зж к,алай отырып, утымды, абыройлы да лайык,ты ic тындырды. Ол езжщ шебер лектор сарабдал ак,ылшы, кеиесш1, озат тэрбиеил, енегел1, а д а м ге р ш Ы п зор екеж н танытты. Талантты тарлан, тулралы екендИн мойындатты: М ш ез к,улк,ы, |'с-эрекет1, б iр к,алыптылыры, устамдылыры, к,арапайымдылыры, мураты бш к, парасаттылыры арк,ылы езж е халк,ын жак,ындатты, суйсжд1ргп, абзал, адал жан екенж керсетп. Бойындэры бар касиел мен к,абшетж, табират берген талантын улы мак,сатк,а халк,ыньщ экономикалык, 6miMiHiH терендеуже, экономикасы мен мэдениетжщ толымды болуына жумсай б\\пд\\, одан куш-к,уатын, ж1герж аямады. -155-

Ол халк,ын жан тэж м ен суйген нагыз патриот, улагатты устаз шэюрл мол карымды алгыр галым, кереген адам бойындагы жак,сы к,асиетл т'йный да, кере бте л н , багалай да баптай б те л н. 197 3 -1 9 7 6 жылдары СОКП ОП ко м и тё тш щ жанындагы жогаргы партия мектебжде ок,ып ж ур дк. Алгашк,ы кундер1-ак, сондагы М.Н. деген жас жНтке K63i Tycin, оны айрык,ша к,амк,орлык,к,а алып, аялап о?ан суйеу болып, оньщ талабы мен талантын жанын бар ынтасымен оган жак,сы ок,ып, терец 6miM алуына жагдай жасап, жол ашып, к,ажетл ла'уазымды адамдарга апарып келешекте абыройлы мемлекет дэрежес1не дешн ке те р ту ж е бел гЫ к,айраткер болуына тке л е й ат салыск,анын дурыс жэрдем 6epin, мепелегенжж Kyeci болганымыз бар. Карапайымдылыгы зор, Kicmiri мол емес пе, “мен ейтлм” , “ мен буйтлм ” деп ешуак,ытта, еш жерде айткан емес, келпрскен де, мждетсжген де жок,. EniMi3 егем ендк алган кездщ алгашкы жылдары экономика-баск,ару жуйесже арнайы ок,у орнын ашып, OfaH америкадан мырзаны экелгендИн 6apiMi3 бтем1з. Сол кездерде газет-журналдар мен информациялык, радио-телевидениеден халык,тыц бул эрекетке онша риза болмагандыгы мэл1м бола бастады. Осыган орай Туймебай агадан: “ Йемене ез1м1зде ондай экономист-галымдар жок, па ед1? - деп сурадым. Эрине, намыстанып ж ур д к к,ой. “ Ш ырагы м” уак,ыт керсетер, халык, n r m ir i уш ж жасалган нэрсеге орынсыз шабуылдамаган дурыс болар” - деп, байсалды жауап бердк Бул да аганын мэртлпн, ел тутастыгы мен 6 ip m ir iH , ынтымак,тастыгын к,алап турган пигылынан болса керек. -156-

Халк,ы, зиялылар байк,аган осындай к,асиеттер1 аркылы бул адам e3i нагыз ецбек м эдениетте толык, к,олы жеткен улгт1 де K ic m iK T i K ici. Бекзаттылыгы мол гуманист, ез келбелмен K epiK T i, нэрл!, ю ш т е й т, адал нагыз ipmepfliH к,атарындагы жан едг Сез1не ici сай, жайдарлы, TinTi киген KniMi де, жиын тойлардагы отырысы болмысында к,арапайымдылык, K e p iH in турушы едг Лайым, к,огамымызда осындай адамдардьщ ез аттары кеп болса, acipece, жастарга енеге дуние 6epepiH берер-ак, еДг Солай болсын да ондайлар к,атары кебейсЫ деп ттек. BniKTiriH, терендИн, кенд'пн, Kimmiri мен Kicmiri, улылагы мен ipmiri толык,тырып туратын. Досы суйенер суцгыла суцк,ар, туяк,ты тулпарлар кебейе берсе екен. Халк,ымыз “Алтын тоньщ болса да жага менен жен керек Алтын басьщ болса да агайын мен ел керек” - деген гой. Мундай ipi тулга - алтын бастылардын агайыны да ел1 де бар, багалай да, курметтей де алады. Расында жецгем1з бен Рахман, Данияр, Айдар, Жанаттарга алланьщ нуры теплсш , асыл агамыздыц эруагы к,олдасын, eMip жастары узак, болсын, аганьщ улы мак,сат муратына урпагы , uiaKipTTepi жетсш. Оны кlaдipлeйтiн халк,ыньщ келеш еп жарык, жулдыздай жаркырасын! Жатк,ан жерщ жарык,, топырагьщ торк,а болсын, иманьщ жолдас болсын, жанын жэннатта болсын, алланьщ шапагатына ш ж Н з, халк,ымньщ ардакды улы деген тшектемж. Э. вм'фэлиев Каскелец к,аласы 08.05.98 жыл -157-

031М ТУРАЛЫ Адам деген атымды сактап келем, Доска берген антымды актап келем. Е сейт ер жасына кел1п калдык Аз-аздап жат мгчезд1 тастап келем. 0м1рд1и бел ортасын басып келем, жаксынын жаксылыгын тасып келем, жаманныи жамандыгын басып келем ©Mipre элщагы 6epepiM кеп, Сикырлы кырларынан асып келем. Демеймш асып келем, тасып келем, Жарасын жалгыздыктыи касып келем Колымдагы байлагым уш баламды Тэрбиелеп катарга косып келем. Каска TiCTi каскайтып б1зде кулермес екенб1з, Апшан басып жаксылар катарында журерме екенб1з, Бейнетш керген дуниенщ зейнептен керер екенб1з. Немере с у й т , ул-кыздан жорга мЫерме екенб1з. Туган жерд1 сурасак, Аскар Апатаудын бектер1 Туган жылды сурасак, Мык тогыз жуз отыз еюнщ кектем1. 1967 жыл. -158-

KAHAT-K0KE 40 ЖЫЛ Кырыкдын к,ырк,асына келдщ мже, Болдындар ел cepKeci енднмже, Куттык,тай к,уанышты бак, ттейк/из, ¥зак, eMip, денсаулык, ак, тт е й кш . Кол устасып келесщ 18 жыл, Кайсар, Гулнэр ем1рдж 6epreHi бул. Бак,ытты тарбиеле бул екеуж, ©MipiHHiH жалгасы к,ыз бенен ул. Алды-артыцды байк,айтын болды уак,ыт, 0зд1п'нен туспейд1 к,олга бак,ыт. Есейю, ер жетпццер енд1 ездерщ, Апыс пенен жак,ынды багалайтын кездерщ. Жасай бер, керкейе бер, еркендей бер. вымржнщ жалгасын керкемдей бер. АКЫЛИЯ, ЭБЕН. Каскелец кдласы, желтоксанныц 13 жулдызы 1985 жыл. -159-

ТАЛГАТКД Бозарган боз тацда, Жарк,ырап шык,к,ан кужмсщ, AfapFaH ак, тан,да Ашылган хош nicTi гул1мсщ, Экен менен агаца AcbiFa шауып келдщ бе? Асу асып, тау асып, К,уанышпен келдщ бе? Ауыл-аймак,, от басы Анац менен урпагым: Элия мен Ак,бота, Эшбек пен Ак,тоты, Дария мен Данасы Такеннщ ©з Жаннасы Bapi аман ба, ак, балам, Ак, ниетп, ак, кен'л, менщ жан балам. в м !р эл и е в Эбен 1997 жыл -160-

ТАЛFAР Талгар басы жазда да мунартады, Мунартады, 6ip мунлы сыр артады. Тарихтыц ескек жел1 ecefli де, Ойымньщ ж1бек жел1н узартады. Талгар-езен дамылсыз арна тартк,ан, Жолбарыстай ашулы жарды к,апк,ан. 1леменен теменде жамырасып КеудесЫе сэнд1 талдар маржан так,к,ан. 01.12.1995 жыл. -161-

БАЛАМ Балам, менщ бал балам, Ж урепмдеп жан балам. 0 M ip iM H in гасыры, ¥рпагымньщ асылы. Мук,а жалгыз, Эбен жалгыз, - Эмекецнщ жалгасы Болатым бар болаттай, Талгатым саган канаттай. Анац к,ойды атынды, LUbifap езд ер т данкынды. Азамат боп ер жетю'н, Жалгыздык,ты жарытып ¥рпагымды ep6iTKiH. Кызгалдакдай к,ызым бар, Эз1м к,ойдым атынды Гул болсын деп eMipin. Сендерд|' мен ойласам Шалк,ы тусер кен1л1м. -162-

ТУНЕЫШ ТУГАН УЛЫМА Сен менщ туымсьщ, барымсьщ. Климент 63i берген жулдызым. Кез1мд1 ашк,ан тунгышым. Бар байлырым - бак,ытым Бага жетпес к,ундызым. Мен айтк,анда-ак, айтам, Ерте туып, кеш жатам. 30-га келген улымньщ тыныштыгын кузетем, КателИн бетке айтып, кемшЫпн тузетем. Мен турганда еркеле, Мен сенем|'н Серкеме. 0 M ip iM H in жалгасы Еркеле кел, еркеле. ж е н Эбен 27.11.1997 жыл. -163-

БАЛАЛАРЫМА Т1ЛЕК БАТА Жалгыздык,ты жарытып, Азамат боп ер жетюн. ¥рпагымды ербтп, Жолдарьща гул 6 iT c iH . Катарыннан к,алма, Арамдыкха барма. Жак,сымын деп жарылма. Жаманмын деп тарылма Жет|'мм1н деп желптдеп Ары иды аяк,к,а баспа. Бармын деп аспа, Жок,пын деп саспа. Азбын деп боск,а тырыспа, Риза болберген ырысжа.

ЭБЕКЕЦ МЕН МЫРЗЕКЕЦН1Ц АЙТЫСЫ Эбекец: Керкщ дала Мырзеке к,ала ем есаз Менс1з журер оншалык, шал емесс1з Райкомга к,алаша KniHin кел. Байк,аймын сын тусшбес бала емесс1з. М ы рзекец: Кала адамы болдым ба Kepini3iui Болса MiHiM тагы да терщзил Сыртым сулу imiMfle жумысыц жок, Э д т 6aFa, Эбеке, 6epini3LiJi. Эбекец: Э д т сынра болама к,арсы туру, Дурыс ук,пай угымды Tepic угу. Сыртьщ, iiijin Мырзеке б1рдей керек. Сонда FaHa боласыц нагыз сулу. 1967 жыл 1ле ауданы -165-

coHFbi сез Эр нэрсенщ meri бар. Атасы жайлы журепмдеп арманым мен uiepiMAi узак, танга айтып тауыса алмаспын. Осы гумырымда онын жаксылыгын жазып та 6iTnecniH. Дегенмен, айтулы азамат, cyCiiKTi жар, камкор эке, кайырымды жан, жаксылык атаулынынтуын б и кке ке те р т журген, бойындагы асыл касиеттерЫ урпактарына ержбей cinipin келген бул KiciHin ерекше адами м1нездер1н, сабырлыгы мен саликалыгымен каншама сез етсем де маган ж е н т д к бола коймас. EciMe тускен сайын е сенпрей , кен!л1м босап, жанарыма жас уй1р1лin , барлык, гумырым осымен бп-кендей, кальщ туманда адасып жургендей боламын. HeciH айтайын, канаты кайырылып, би кке уша алмай тын каздай болып, онашада кайгыру-камыгудан баска ешнерсе б т р е алмайтын дэрм еназ 6ipeyMiH. MeHin e M ip re куштарлыгым, енбекке деген кайрат- куцлм А та сы ньщ а р к а с ы н д а е ке н ш у гы п , енд1 тусшгендеймж. Жанымнын жартысындай, журепмнщ жулдызындай болган Атасынын аскан адам герш тк касиеттерш достары, туыстары, жолдастары ез естел!ктер1нде 6 ip шама жетерл1ктей eTin айткан секшдк Олардын сездерш Атасыньщ ©3i де дэлелдей кеткендей. Оньщжинаган макал-мэтелдертен, 6 i3re, балалары мен немерелерше айтып кеткен акыл-ой, бата. Т те кт е р те улкен парасаттылыктьщ nci анкып турган жок па? Халык аныздарында мынандай 6ip энпме бар. Жасы жет1п картайган K ic iH in жалгыз улы болган екен. Э кеа жан тапсырар алдында “Эке, 6i3re не айтасыз?” деп жалбарынган кезде ержн сэл кыбырлатып “ Есктен -166-

келген адамды ток,татпа, мен1 бок,татпа!” , - деп кезЫ жумган екен. Аз сез болса да терен мэы бар бул сез мен1н атыма Kip келлрме, меж сыйлап келгендерд1 сыйла дегеж болса керек. Сол айтк,андай. Атасы, 6 i3 де сенщ атынды кекке котермесек, жаман ат келлре к,оймаспыз. Соган 0м1рэлиевтер эулет1 болып, мен, балаларык, немерелерщ ант етуге дайынбыз! К,ош бол, жаньщ жэнатта болсын! Рухыи 6i3fli, езщ ык,ыласын ауган туган-туы с, агайы н-достарьщ ды эрдайым да к,андай, пэле-жаладан к,оргап журан! - 167-

conFbi сез Эр нэрсенщ uieri бар. Атасы жайлы журепмдеп арм аны м мен LuepiMfli узак, та нга айтып тауыса алмаспын. Осы гумырымда оньщ жак,сылыгын жазып та 6iTnecniH. Дегенмен, айтулы азамат, су й iKTi жар, к;амк,ор эке, к,айырымды жан, жак,сылык, атаулыньщ туын б и кке KGTepin журген, бойындагы асыл к,асиеттер1н урпак,тарына ерЫбей cinipin келген бул юсшщ ерекше адами м тездерш , сабырлыгы мен салик,алыгымен к,аншама сез етсем де маган ж ен'лдк бола к,оймас. EciMe туске н сайын е се н п р е й , ке н Ы м босап, жанарыма жас yftipm in, барлык, гумырым осымен бт<ендей, к,альщ туманда адасып ж ургендей боламын. HeciH айтайын, к,анаты к,айырылып, б и к к е уша алмай тын каздай болып, онашада к,айгыру-к,амыгудан баск,а еш нерсе 6iTipe алмайтын д э р м е н а з 6ipeyMiH. Менщ eMipre к,уштарлыгым, ецбекке деген к,айрат- куипм А тасы ньщ арк,асы нда е ке ш н у гы п , енд1 туангендеймж. Жанымньщ жартысындай, журепмнщ жулдызындай болган Атасыньщ аск,ан а д а м ге р ш т к к,асиеттерш достары, туыстары, жолдастары ез естел1ктер!нде 6ip шама жетерл1ктей eTin айтк,ан с е ктд г Олардьщ сездерж Атасыньщ e3i де дэлелдей кеткендей. Оньщжинаган мак,ал-мэтелдер1нен, 6i3re, бапалары мен немерелерше айтып кеткен ак,ыл-ой, бата. ТтектерЫе улкен парасаттылык,тыц nci анк,ып турган жок, па? Халык, аныздарында мынандай 6ip энпм е бар. Жасы ж е тт к,артайган KiciHin жалгыз улы болган екен. Экес1 жан тапсырар алдында “Эке, 6i3re не айтасыз?” деп жалбарынган кезде ерын сэл к,ыбырлатып “ Есктен - 166-

келген адамды ток,татпа, меж бок,татпа!” , - деп к е з т жумган екен. Аз сез болса да терец мэж бар бул сез менщ атыма Kip келлрме, MeHi сыйлап келгендерд1 сыйла дегеж болса керек. Сол айтк,андай. Атасы, 6i3 де сенщ атьщды кекке кетермесек, жаман ат келлре к,оймаспыз. CoFaH Эм1рэлиевтер эулел болып, мен, балаларьщ, немерелерщ ант етуге дайынбыз! Кош бол, жаньщ жэнатта болсын! Рухьщ 6i3fli, езщ ык,ыласын ауган туран-туыс, агайы н-достарьщ ды эрдайым да к,андай, пэле-жаладан к,оргап журсж! - 167-

МАЗ МУНЫ Сез б а с ы .................................................................. 5 Эбен Мукашулы Э м ф элиев................................ 9 CeHi умытпаймыз, Эбеке! Усенбай Тастанбеков......................................... 11 Ак,ылшы агамыз efli Шекербек Садыканулы...........................................12 К,Р Президент Н.Э. Назарбаевой телеграммасы............................................ ......... 14 Эбекене арналган арнау ел енд ер..................15 Е с т е л к т е р ...............................................................31 5i3 табынатын ж а н ............................................. 32 Эбен ага туралы аз гана сез Туманбай Молдагалиев.....................................38 Устазды сагыну Ержуман Смайыл.................................................40 Азаматтын ажары iciHQe Есенкулулы А й д а р о в ......................................... 44 Ардакды ага 3. М ьщбаев........................................................... 46 Ен «.ымбаттымыз Элихан 9бд1ханулы Тойбаев........................... 49 “Учитель перед именем твоим...\" Нурхан Бектасова................................................51 Хаттар сыр шертед1 Гулмира Э бенкы зы ............................................ 54 Сыйластык, бар жерде «.имастык, б а р ............... 59 Кара к,айрак, ........................................................... 66 Азалы кэйры ........................................................... 71 “ Патшасы” бар ел .................................................. 78 Тынымсыз е к б е к .................................................... 83 -168-

Нургисаньщ домбырасы...................................... Ci3 менщ “ nipiMCi3” ................................................. 1U Халк,ым деп сок,к,ан журек в м '!рэлиев Эбен М укдш улы............................... 117 Ак, ниетпен, шыным сол Ак,ылтайым! ............... 124 “ Мен уш1н мэцгш1к...” OreciH Кубиулы...................................................... 126 Атам менщ мак,танышым..................................... 127 Сагындым, ата, даусы цды.................................. 130 Халык, - д а н а .......................................................... 132 Мак,ал - мэтелдер ................................................. 135 Илге тиек болар ак,ылды с е з ............................. 139 Маржан сездщ neci Окырмандарга арналган с е з .............................. 151 Ер - елдщ айнасы Ер eciMi - ел есш де.............................................. 154 Эбен аганьщ елецдер1 ........................................ 158 Сонгы с е з ............................................................... 166 -169-

Ак,ылия Бекбайк,ызы АСЫЛЫМ, АРДАГЫМ Редакторы: Балмагамбетова А.Е. Компьютермен Tepin беттеген Кожахметова Г.Е. Теруге бершд110.07.99. Басуга 04.08.99. кол койылды. Форматы 70x100 1/32 К,агаз Typi № 1. 0pin Typi Helv Kaz. Кегль 9. Офсеттж басылыс. Шартты б.т. 5,4. Есепке алынатын б.т. 5,7. Таралымы 500. Тапсырыс № 183 АБА “Айкос\" Алматы, Марков K-ci, 31 т.: 65-34-24