АҚЫЛИЯ БЕКБАЙҚЫЗЫ Асылым ардағым

журектен, к,уттык,таймын. Халк,ыцньщ к,амын ойла. Мынау Толе би атацньщ батасы одан улкен батаны мен бере алмаймын - деп Теле бидщ батасын жазып усынды. Осындай улагатты устазымыздын бейнес1 м эцп еам1зде. Эбен агай 6i3re ен кымбатты адам. LUaKiprrepi: Ерл! зайыпты- Нуржамал Чадаева Элихан Эбд/ханулы Тойбаев - Карасай ауданыныц эк/м! P.S.: Кеп узамай суйж л азамат Элихан Алматы облысы эш ынщ 6ipiHLui орынбасары болып жогарылады. KiM 6mciH, атасынын шын журектен берген батасы к,абыл болган шыгар деп ойлаймын. Не болса да, ж аста болса бас бола бтелн, кез дегенЫ алыстан шелн, к,ай ортада да журсе де 6ip тога, салик,алы, сабырлы мшез1мен шын сыйласып, ойнап кулелн осындай азаматардын шыгар тауы биктей берсе екен деп ттейм Ы мен де. -50-

“Учитель, перед именем твоим...” Что я помню о нем, о моем наставнике. Мне очень трудно ответить на этот вопрос даже самой себе, потому что вся моя сознательная трудовая жизнь была связана с этим удивительным человеком, Абеном Мукашевичем Умралиевым. А повседневная жизнь моей семьи много лет также была очень близка его семье. Мы дружили с семьей Абена Мукашевича без малого тридцать лет, и потому, трудно вспомнить самое главное о нем. Это главное началось еще в 1962 году, когда я молодой специалист, только что закончивший педагоги­ ческий институт приехала по направлению в г. Талгар. Первый же разговор с Абеном Мукашевичем стал для меня своего рода вступлением в загадочный мир детской души, в трудную, но благородную педагогическую работу. Столько энергии, жизнерадостности, оптимизма, было в нем, Абен Мукашевич умел вести за собой коллектив. Приметной и очень располагающей к себе чертой в характере и доброжелательность. Он охотно делился своими размышлениями и планами, не говоря уже о том, что самым внимательным образом входил в мир чужих людей, стараясь поддержать в трудную минуту и воодушевить в радости. Помню, как работая директором школы, он мог часами беседовать с учителями, родителями, учениками. Абен Мукашевич всегда полон заботами сегодняшнего дня и планами на завтрашний. Редкая трудоспособность, -51-

казалось, он никогда не знал усталости, и никогда не переставал быть наставником молодежи, примером для подражания. Наверно, поэтому он из тех людей, которые живут сегодня в памяти друзей и помнится своей добротой умом, улыбкой. Вспоминаю, как однажды нужно было коллективу школы принять участие в областном смотре художественной самодеятельности. Абен Мукашевич, пригласив меня в кабинет, попросил быть ведущей, а сам стал солистом хора. И вот личный пример директора воодушевил весь коллектив, что средняя школа №>2 заняла первое место в области и была награждена Почетной грамотой... Человек тонкий, душевный, благородный, обладал такими замечательными чертами культурного человека, как точность, аккуратность, бережливость в отношении рабочего времени. Я до сих пор вижу доброжелательное лицо, моя мать, ветеран партии, персональный пенсионер, всегда с радостью встречала его, она могла долго рассказы вать ему, вспоминая годы коллективизации, гражданской войны. Абен Мукашевич слушал очень внимательно пожилого человека, делал какие-то записи из рассказов, собирал исторические материалы, затем их использовал на своих уроках, как историк, это были увлекательные лекции, вводившие детей в дореволюционный быт казахских степей и предгорий. А для меня лично Абен Мукашевич дорог как человек, которого я уважала и любила как наставника и как старшего товарища, которым бесконечно гордилась. В моем представлении он остался обаятельным человеком, к которому проникаешь доверием и -52-

чувствуешь себя с ним легко, свободно, непринужденно. Думаю, что такое чувство Абен Мукашевич вызывал прежде всего своей доброжелательностью к людям, тактом, внимательностью, высокой внутренней культурой. Бахвальство, чванливость, развязность, так часто уродующие человека, были чужды ему. При любых обстоятельствах он оставался самим собой, простым, естественным и в то же время никогда не теряющим чувства собственного достоинства. Мне приходилось встречаться с этим человеком много раз, работая в школе, затем на советской и партийной работе, можно сказать о нем от людей только хорошие, добрые слова. Люди недолгие гости на земле, одни приходят, другие уходят. Среди нас нетАбена Мукашевича, и чем больше мы осознаем это, тем острее начинаем понимать, как нужен он людям, особенно молодежи, к которым питал неиссякаемое чувство заботливой любви. Давно выросли дети Абена Мукашевича, впитавшие самые лучшие черты характера отца, и я думаю, они достойно продолжат дело своего отца. Для меня же Абен Мукашевич останется настоящим наставником, старшим братом, который всю жизнь помогал мне стать на ноги, достойно занять свое место в обществе. Нурхан Бектасова, заслуженный Работник республики. Отличник образования Республики Казахстан -53-

Хаттар сы р шертед1 (eMip кунделю) Алдыма Папамньщ маган жазган 3400-ден астам хаты жатыр. Мен ол хаттарды ук,ыптылык,пен жинаппын. Ол хаттарды мен аса кад1рл1, к,ымбатты затым деп бшемш. Ж эне ол хаттарды к,айталап ок,ып, ойлауды к,ажет ететж , ой т у й е т ш х а тта р едк М е н щ e cin к,алыптасуыма, елден алые жур1п окуыма, TinTi жар тандауыма, eMipfli тусшу1ме улкен acepiH типзген, мен y m iH айтып сез жетюзуге болмайтын к,уд1ретп куш- экемнщ маган берген сыйлыгы, экелж махаббатты, 6miMi, тэл1м тэр б и е а осы хаттардын iuiiHfle жалгыз мен емес, менщ айналамдагы к,ыздарга да тэрбие болды. Ce6e6i олар менщ папамньщхатын к,олдан-колга к,оймай ок,итын. Менщ сол кезде журепмде макданыш ce3iMi билейтт. Папам хатты маган орысш а 0 pi сауатты жазатын. Хаттьщ бастауы нда еш уакы тта атымды толык; жазбапты: Гул!м, дочка, милая, Жулдызым, гаухар тасым, Кундызым, ботам, Единственная Осыньщ ез! алы стагы маган экеге деген суйюпеншт1пмд1 оятып, eM ipre еркш араласуыма жол с т т е п тургандай керш етш . Хаттары эр турл1 так,ырыптарда жазылган. Алгашк,ы уйден шык^ан кез1мдеп хатында мен1 жазуга уйрелелп, к,андай багытта жазуым керек екежн: “На этот раз посвяти письмо студенческой жизни, проф ессии о будущей специальности и т.д..” -деп жазады. -54-

Мына 6ip хатында окудык к,иыныншылыгын ескерлп: “Гоанит науки поддается Сильным, Трудолюбивым Настойчивым”-деп, ок,у арюмнщ к,олынан келмейтМн ескертедк Bip хаты б iр хатына ук,самайды. Хаттары нда к,айталанган сез, ой жок,. Калжьщ, кулю адамнык жасын узартады. У русских есть пословица: Тяжела шапка Мономаха “Первые дни будет тяжело, надо привыкать, иметь волю. А она у тебя есть\" - деп меж к,айрап к,ойса, мына 6ip хатта: “Кейб/р ойлармен басынды катырмайын, керепн аларсын, керек ем ес ойларды ойлама, ез бет1цше ш ешерс1н\" -дептк Уак,ыты жок, болса да маган хат жазганда аса даярлык, устЫде жазады екен. Мына 6ip хатын 1988 жылы 26 к,арашада жазган. Мисс Азия из Алм а-А ты 88 г. состоявш ем ся 19 ноября в Лондоне из газеты “Известия” “Казахстан Аруы” С а л т а н а т К ам а л и е в а - д еген к,ыз б ол га н екен. CypeTiH к,иып хатк,а ж апсырыпты. Х ат аягында ез niKipiH жазган: “Ак,ылды к,ызым, “Кыз кылыгымен сулу”. Кыз сулулыгы 1Ш1нде, м/нез!нде. HaFb/з сулу мен1ц к;ызым”, - деп аяк,тапты. Мен хат арк,ылы тек уйдеп емес, Казак,стандагы, аудандагы болып жатк,ан жацалык,ты б1лет1нм1н. 1986 жылгы желток,сан ок,игасын толык,, жазбаса да, ез ойын T y c iH iK T i жазган. “Кызым, казак, халкы еркЫдкл, се з бостандыгын, ой бостандыгын ацсайды гой” - д е гт . -55-

Мен! студенттер арасы нд а гой, ойы дуры с калыптассын дегеж болу керек. Мен оны б1рден T y c iH fliM . B i3 , Москвадагы студенттер езара осы ойды колдайтынбыз. Папамньщ ойы, мен y m iH 6ip философтьщ ойындай едг Денсаулыгына карай зейнеткер болгандагы 6ip хатында: “Меня мало интересуют многие мелочи жизни. И я стремлюсь к умственной жизни - но умственная жизнь разумна. И художественное наслаждение, стремление к свободе - все это связывается с этой умственной жизнью”, - дейдг “Енд1 халкымньщ тарихына ужлем, соны окимын. ¥лы бабалар ойынан саган да жазайыншы”, - деггп. Онысы былай: “Теле би бабан болган. Теле бидщ даналыгы, шеилндк тапкырлык. Сездер1, макал мэтел1, накыл сездер1 ел арасына кеп тараган. Bip батасында: Балам жак,сы болса, Жан мен тэнн1ц шырагы, кызьщ жаксы болса, жайкалып ескен куратын\", - деп тус1н1ктемес1н орысша аударып жазыпты. Папамньщ хатын ойласам, ол ез кунделИ сиякты. вйткеж ол хатта мен1 балага санамай, улкен адамдарша ой белгседь Менщ ойлауыма багыт-багдар бередг “С ен улкен элемде журан. Сен1н ойлау кабшет!ц б 1'зд '1н, эркайсымыздан элде кандай ерекше болу керек. Ж аньщ да э р турл1 ж ануяда, эртурл1 м 'т езд е тэрбиеленген кыздар, балалар бар. Олардын, ю-эрекел, uiewiMi эр баска. Сондык,тан солармен тм табысып, жаксы жагын ала б'туге тырысуын, керек. Сенен eMip соны кажет етед/. Анау Нуржамал деген кыздьщ ic- эрекетi эрине, жат. Ол е р е с е к кыз екен. О ндай кыздардын бойында жат кылык котамда болмауы кажет, -56-

б/зд/'н ойлауымызша кызы екен/н умытпа... взщ кайда xypciti? LUeiuiMiH ез/н шагарарсын”, - деп жазыпты. М ен де п а п ам а барлык, ж агдайды ашык, жазатынмын. Папам екеу1м1здщ арам ы зда сыр болмайтын. Кей1н e3i Нуржамалга хат жазган екен. Нуржамал папама хат жазып, к,ател1пн мойындап: “Ci3fli кермесем де ата, не ага тутамын. Д урыс жол керсеткенщ^зге рахмет”, - деп жазыпты. Мен паламды мак,тан тутуга как,ым бар. Элемге жар салып “М е т ц осы ндай экем болган” деп жар салып, мак,тангым келедк Мына 6ip хатында ез1нщ арманын жазган. “Адам баласында арман кеп кой. Соныц 6ipi-ceniii артыцнан ерген Кекец мен Канаттып балалары маган бетен емес. Оларды сендерден кем кермей тэрбиелеп келем'м. Кайсар мен Гулнэрдi келешекте адамгершшю мол, бш'1МД1азамат болса деген арманым бар. ” Папамнын журепнщ кендИ, туыск,андык, ce3iMi ете жогары едк Папам хатында e3i iC T e n журген жумыстары туралы, онын киындыгы туралы меымен ой белюп: “К,ызым, менде д е киыншылык болады, 6ipax, оны жену керек. QMip сен/эр нэрсеге уйретед/'. Соган карай икемд1 болу, ем1рден ез1це кереклан алып калу - ол адамныц Heri3ri максаты, Аудан биылгы ж оспарды барлык жагынан орындады. Экендi 6 'mecin гой, жумыс д е се жанын берелн1н\", - деп жазыпты. Мен 6 e c iH L u i курск,а келгенде, мен этиканы т а н д а п алып, сол бойынша гылыми жумыс алдым. Сонда: \"К^/зым, над чем работаешь? Сейчас меня больше всего волнует этика\", - деп к,алжындап жазыпты да, - “мен саган “Словарь по этике”деген философский энциклопедический словарь сатып алып койдым ”, - деп жазды. -57-

Мен уйленгеннен кей1н 6ip хатында: \"Все это время было временем подготовки и только теперь начинается сама жизнь может определится упала ли подготовка на хорошую почву или пропадаетдаром?\" - деп ескертт, Тым би!к болма, Канатынды сындырасын. Тым темен болма, Аягынды сындырасын\", - деп к,орытынды ойын айтатын. Мен эке алдында бага жетпес «.арыздармын. Bp6ip эке балага осындай к,амк,орлык, жасаса, балага жол керсетсе к,иын-к,ыстаудан exin, жол табуына багдар шам болар едг Гулмира Эбен кызы -58-

СЫЙЛАСТЫК, БАР Ж ЕРДЕ КЛМАСТЫ К БАР “Ж арынды к,ад1рле, сыйла, nip тут, е й тк е ж ол сенщ балаларьщньщ aiceci, нем ерелерщ нщ атасы, ей куниас асылын” “Жарынньщ жупн езщ аркала, егер шын жар болсан” , - дегендей Эбекен туралы колымнан келсе не жазсамда к е п т к жасамайды. Тек осы krri кезЫщ TipiciHAe неге жазбадым екен деген еюжш тусе беред). К,азак,та: “ Bip тэуекел бузады , мьщ кайпыньщ каласын, 6ip жаксы сез жазады, мьщ кайгыньщ жарасын” - дегендей Эбекеннщ киыншыпыкта атасыз, экес1з еткен ж е л м д к ж асты к ewipiH аз да болса жеи'лдетер ме ед1м? Айтканын тек кеюрепме т у й т журе 6epinniH. K.a3ip колымда еюжшке толы экеге, атага сагыныш туралы, жануясы ез1ме балаларына ризашылык, ем)рбаяндык хаты гана бар. Ел аузынан жинаган асып сездерК балаларына немерелер1не, атапык, э ке л к ак,ыл, есиет сездер1 бар. Эбекен акын, жазушы адам болмасада кептщ TlniH угып, icTin ыгын б1петш, уйымдастыру ка б те т! кушт1, кемреп шеж1рел1, улкен журекл, елЫе, туган-туысына, жануясына ici, есиел бар Ер Азамат едг Егер Эбекен Q3i Tipi болса “шеж!ре'’ жазбакшы болса керек. Соган байланысты жиган-тергендер! бар екен. Мен тек Эбекеннщ ез басына гана токтадым. Естел1к imiHfleri ке й тке р л е р д eiu6ip езгертпей ез аттарымен алдым. Естел1к жазуыма себепкер болган Эбекене деген сыйластыктын ете терен кулшынысы. Эбекеннщ 1шю дуниеан терен туангенд!пмнен шыккан дуние. -59-

MiHe, 40 кун. 40 кун менМ жанымда Атасы (Эбекецд1 мен солай атаушы ед1м) жок,. 40 кун батты, таи атты. “Апасы” деген сезд1 мен ест1мед1м. Атасы тек маган гана керек емес, балаларына да, немерелерте де, жолдастарына, агайын-туыстарына, к,урбы-к,урдастарына керек екенш тусЫем. BipaK, мен уишн айым кулап, кужм сенгендей. Ол м аган жар гана е м ес, ак,ыл д о с, сы рл асы м , балаларымнын 9Keci, немерелер1мнщ атасы, отбасынык аск,ар тауы, уйытк,ысы ед1 гой. Алланьщ ж1берген к,аталдыгына к,арсы тура алмаймыз. Кенбеске амал жок,. Артында урпагы: балалары, кел1ндер1, немерелер1 бар гой. Тэубага ке л т, ш ую рш тж ету1ме тура келедк Атасымен етюзген реанимациядагы 70 кун(тек eMipiHi'H соцгы кун1 туралы жазбак;шымын). Мэнп 6ipre болсакда, сен бтмейтш к,ыр-сырлары болады екен. Мен Атасын жак,сы бшемЫ деу1м мулде бекерш тж болып шык,ты. 70 кунде Атасыныи жанынан 7 минут кетпей к,ас пен к,абагынан тануга тырысып бак,тым. Атасы осы 70 кунде 3 операцияны басынан кеилрдк Эр операцияга 5-6 сагаттык, наркоз бершдк Операциянык ерк,айсысы ете ауыр болды. Эм1рд1 6i3fli суйетЫдьтп соншалык, операцияга шейЫ де, кежн де ешк,андай к,иналысын бтд1рмей, к,абагын 6ip шытпай, жинактылык,, шыдамдылык;, ак,ылдылык, к,алпын сак,тап жатты. Ешммге ауыртпаш ылыгын бтд1рмей, еишмд1 к,инамады. BipiHmi операцияга бара т у т ойына 6ip толганыс ой келсе керек, к,агазга тycip in , менщ к,алтама салып К.ОЙЫПТЫ. Ондагы: “Акду к,уск,а ок, тисе, -60-

Канатын суга малдырмас Ер жютке ок, тисе, Киналганын бшд1рмес” , - деген ойы екен1н окыдым. Маган да, Атасына да айтылган ой едг Сол ой 70 ку н д к екеу1м1здщ азыгымыз болды. “ Мен де, сен де шыда. Алланьщ 6i3re берген ауыртпашылыгы шыгар, екеум1з 6ipre кетерейк. Бала-шаганьщ мазасын алмайык,” , - деген шыгар деп TyciHfliM. Б1рде Атасы: “ Менщ балаларга калдырар улкен байлыгым бар. Ол, менщ балаларыма деген суй ю п е н ш ттм , махаббатым д е д г” Балаларыньщ журепнде экеге деген улкен махаббат бар екен. 70 кун куж-туы аурухананьщ сыртында, терезе алды нда тур д ы . 1ште эл1 ел1ммен-ем1рмен арпалысса, сыртта олар эке ттеу!н тте п боздауда болды. Э кеге осыньщ e3i ж е щ л д к тудырды ма бтмеймЫ. “ Еш жер1м ауырган жок. Балаларды карап келил. Даладан хабар алып келпи. Балаларды ш акы рш ы !” - деумен болды. Балалары еактен юргенде езш-ез1 жинактап, олардьщ ycTi бастарына карап: “Турлерщд1 керд1м, карындарьщ аш кан ж ок па? - деп калжынга айналдырып - Ал енд1 бара берадер! Мен демалайын,\" - деп шыгарып салады да, кеткеннен кей1н: “Алтын айдарлы ул, KyMic кылыкты кыз, - Тек ынтымагы жараскан б1зден шыккан. Менен бакытты адам бар ма? Осындай балаларым бар. Ей алла, мундай сыйлыкты маган жаратканына. -61-

TmiM таска, тэуба, тэуба...\" ризашылыгын бтд1р!п жатты. Эр 6ip тацньщ атысын ерекше карсы алды. Эйткеы, танертен езж емдеп, операция жасаган дэр1герлер келелн. Алдын-ала ез!н даярлап: “Апасы сакапымды алайын, айнага карайын, шашымды тарап, басымды кетерии!” - деп кецшд| турмен дэр1герлерге: “Халым ете жаксы, уйкым тыныш, медбикелердщ мей1р!м1не тойдым”, - деп 6ip анекдоттын айтып беред1 де кеткеннен кей!н: “ Буларцыц жумысы да ауыр гой, кецтдерж кетерж кояйын”, - дейлн. Дар1герд1 балалар сырттан кулп туратын. flapirepi: “Мундай ерл1кл мен ешкашан кергежм жок. Мен ез1мнщ д э р м е на з екежмнен онын белне карай алмаймын. Ол менщ сол жагдайымды т у с ж т , маган рахмет айтып жатыр. К,андай а д а м ге р ш т т жогары жан. Маган будан артык, жан ж о к” , - деп бар шындыгын айтканда балалары да дэр1герд1 аяп, темен-темен карайды. EKiHLui операциянын алдында кецес беруге Академик Мухтар Элиев келдг Мухтар Элиев “Ассалаумагаликум” - деп колын бергенде. Атасы: “Ассалаумагаликум, Мухтар afa! Алтын кол шипагераз шыккан дара, Халкыныц бакытына жасай берпн, Касиетл, курметл, асыл afa!” -деп колын берд1. -М ухтар Элиев: “С!з акынсыз-ау”- дегенде. “Жок, менщ жаным акын” - деп жауап бердг Ол Kici Атасыньщ uuiH эбден укыптылыкпен карап, влецд! жазып беру1мд| елндк Ол тте л н б^рден орындап, дар1герлер белмесже апарганда: “ Бул аурудыц касиел осындай асыл адамдарга жабысады. Этен, ютейлын амалдьщ аздыгы. -62-

К,андай кайраты мол, акылды адам - деп тан калып, - 6ipa«, былай icie y керек” - деп дэркерлерге кенесЫ бердг Ертек операция деген кунК 0 3 iH 6ipiHiui кабылдап алган flapirepi Лариса Николаевнаны шакырып: “ С1з маган кеше амандасуга келдщ1з-ау мен баска дэр1гермен с е й л е с т жатыр ед1м. С1зден KeuiipiM сурайын деп шакырып ед1м” , - дедк flapirepi: - 03iHiH киналып жатканда мен тусЫемш гой. -KiM мен1 киналды деп айтты? Мен киналгам жок- Менщ карным жарылып, ш е к—карным KepiHin жатканы болмаса, деым сау, - деп калжындап кояды. fla p ire p басын шайкап, шыгып Kerri. Лариса Николаевна кеткеннен кейт: «0дей1 шакырдым, кейЫп казагым yiuiH казактыц шалдары м эдениетаз дем еан - дед1. Бул кандай шыдамдылык, кайраттылык. Дэркерлер, медбикелер терю карап кездерше жас алса Атасы оларга да калжьщын аямайды. 0м1рмен коштасар сатте де емтихан тапсырып жаткандай артын ойлап жатканы. -Енд1 Апасы, маган б yriH ri почтаны карап, окып бершП- дейдг -Атасау, Ттендиевке «Халык каИарманыц атагы 6 e p m in T i деген!мде куанышына шек жок. -Ттендиев деген - халык. Халыктын мактанышы, тарихы гой. О перациядан ке й ж ез1м телеграм м а берпзем, - деп б1раз к е н т д е н т жатты. (B ip a K ол арманы орындалмады). «Егеменд! К,азакстандагьщ 13 жастагы Теленщ Мамай биге айтканьщ - деген толгауды eKi рет окытып, yujiHLui рет ез1ме айтып бергенде (25 жолдык) ертен операцияга барайын деп жаткан адамньщ ойыньщ соншалыкты жинактылыгына ез1м так калдым. - 63-

Апасы - ay, далага шыгып, ойыиды жинак,тап, ойланып келин - деп ак,ылын айтыпта к,ояды. Калын сурап келген туган - туысына, алыстан келген к,удаларына, жолдас - жораларына ризашылыгын 6mflipin, олардьщ бала - шагаларына шейЫ сурап, к,айын - журттан келгендерге рахметтерж айтып, тек жак,сы жакдарын еске Tycipin жатты. «Маган юрмегендер KemipciH, дэр1гердщ закы на багынайык,. Оларды ренж1туге болмайды, - деп (оларды жогары багалауда болды). Келген к,онак,ты мен уйде болгандай кутеж, - деп тапсырумен болды. Куйеу баласы Галымжан Москвадан келгенде к,атты к,уанып: «Келдщ бе, ботам! Менщ саган айтар елыш - тапсырмам бар. Уйдеп келждер1м Дана мен Жаннага арнайы айтшы! Немерелер1мд1 караганы уш щ келген «.онагымды кутке ж ушш мьщ рахметц - деп. 0 з балаларыньщ айтуы 6ip белек. Галымжанньщ айтуы 6ip белек дес керек. Атасы немерелерж ете жак,сы керетж. TinTi к,ызыньщ баласынык к,алай ескенж керген жок, едк Оларды к,атты cafbiHbin жатк,анын ce3in. Атасы, балалар ceHi сагынып жур. CeHi Keprici келедг Рук,сат ети»! - дегежмде. - Алла, буйырсы уйге барамын гой. Осы ауруханага экелмешП Тайдан тулпар шыгады, жастардан суцк,ар шыгады, кей1н 6epiH тусЫер. 1шжен 6ipeyi шыгар - деп етждк ©TiHiiuiH оры ндап, ауруханада жатк,анда нем ерелерж керсеткеж м 1з жок,. Кейж ойласак,: уйден кеткен к,алпымда кез алдарында к,алайын дегеж екен. Ka3ip немерелер1 6ip алые сапарга кеткендей сезжед!. Тек Элия гана мазамды алады. Бул да Атасыньщ ерлИ гой. MiHe, досы суй е н е р с у н ка р туякды тул пар, бекзаттылыгы мол, ез келбелмен K epiK Ti, ю ш те й т, адал, ойы таза, жинакды азаматтылыгы мол, сэжне ic i сай, -64-

жиын - тойларда отырыста жарасымды асылдай атасымен отасып, урпак, таратып ез1мнщ эйелдк, аналык, борышымды етеу, алланыи маган берген сый, бак,ыты деп бтем1н. Халк,ымыз айтк,андай: Алтын тоньщ болса да, Жага мен жец керек Алтын басьщ болса да, Агайын мен ел керек! - дегендей Атасыньщ ез1н к,ад!рлейлн, агайы н-туганы , е л !- журты, ел1нщ азаматтары барлыгына ризамын. Урпагын Атасыньщ аруагы к,олдасын! 03i жетпеген муратына урпагы жетан! Жатк,ан жер1 жарык?топырагьщ торк,а болсын, жаньщ жэннэтте болсын, иманьщ жолдас болсын, алланьщ шапагатына miKciH дем ектн. Ак, жарым, асылым. -65-

-«sags*' КАРА КАЙ РАК. Б1здщ танысуымыздьщ 93i ерекше. Арамызга Kici салмай 63iMi3fli- 03iMi3 таптык,. Ок,ушылар арасында футбол ойынынан жарыс журю жатк,ан. Жанадан окуды 6iTipin, елжтщ лагындай ceKipin турган кез1м. Апан ш еш гнде отырган ед1м, жаныма к,ара буйра шашы бар, сыпайы кишгек ак, сары жю т ке л т отырды. MeHi сезге тартып: - Энпме айта отыр, кеп жупрдщ, шаршап, аягьщ ауырган болар? - деп, жаныма жак,ындап отырды да, мен1 бурыннан бтетшдей, ерюн сейледк Менщатымды, к,ай мектептен келген1мд1 де 6Lnin алыпты. - Менщ атым - Эбен. Сенщ атьщ Ак,ылия гой. Олай болса Эбен+Ак,ылия, - деп жак,шамен жазып та к,ойды. Менде ун жок,. Эз1мнен элдек,айда улкен, ток,талып к,алган ж т тке не сейлер1мд бтмей штей к,иналыстамын. Сезд| тагы e3i бастады: - Энпме айтайын ба? - деген сурагына “Айтьщыз” - деп эзер жауап берд1м. - Керген1мд1айтайын ба, естген1мд1 айтайын ба? - дед. - Е с гге н щ з O T ipiK , кергенщ!зд1 айтьщыз. - Эзщ EcTi к,ыз екенсщ, онда айтайын, тында, тек энпмемд1 кешке, демалуга шыгайык,, сонда айтармын, - деп, к,ай жерде, к,ай сагатта кездесегн1м1зд1 айтты да, турып кеттк Кешке кездесетш жерге кеилкпей белгшенген уак,ытта мен де, ол да келдк - Ал, тында, EcTi к,ыз мен айтайын, - деп энпмесЫ бастады. - Карангы тун. Аспанда найзагай жарк,ылдайды. Апам екеу1м1з агаштьщ тасасымен келем1з. Б1з ауылдан -66-

шык,к,анда кун жарык, сияк,ты e fli. K,a3ip тастай к,аранры. Мен апамньщ арк,асына жабыса к,ушак,тап алганмын. Менщ eKi аягымдагы апамньщ к,олы тастай катып к,алган сияк,ты. Апамньщ аузынан ызалы, к,айгылы ун мен eKi ауыз сез гана шырады. «Сорлатк,ан сор к,удайым, менщ жэлрызымды алранша, меы неге алмайды!? - деп, ана агашк,а 6 ip согылады, мына агашк,а 6 ip сорылэды. Шашы жайылып кеткен. Мандайына сорылрэн агаш бутары бепне Tnin те жатты. EKi 6 e T iH жас аралас к,ан жапты. - Апа, ж1берил, Tycipmi! - деп жылап келем, 6ipaK, ол ce3iMfli ecTip емес. MeHiK даусым шык,к,ан сайын арк,адагы меж езЫе к,ыса туседк - Жылама, к,улыным! Жылатпаймын мен ceHi! - деп андасанда маган т т к,атып к,ояды. Осындай арпалыспен к,анша уак,ыт е тт, к,анша жер журген1м1зд! юм бшед1, мен к,алгып та K e T in n iH . Оянсам, 6 ip агаштьщ тубжде отырмыз. Так атып, жерд1 жарык, баск,ан. Апам эбден шаршаган. Бет - аузы кан, ycTi басы K ip, лас. Bi3fli керген адам к,орк,ыныштан журеп жарылып кетет!н шыгар. - Ояндьщ ба, балам!? - деп, апам eciH жинап алды да, мен1 агып жатк,ан судьщ жагасына алып барды. Сосын e3iH де, MeHi де жуындырды. Бeлiн ш е ш т, к,айтадан байлады да: - К,УЛЬ1НЬ1М>балапаным, жалгызым, уйге жак,ындап к,алдык,. Т этек Рак,има к у т т отырган шыгар, - деп, ештене болмагандай орнынан турып, маган тагы арк,асын тосты. - Апа, апа! - деп бетЫе к,араймын. Тундеп ок,ига кез алдыма елестейдк Енд1 менщ жылагым келедк Апам: - Балапаным, ештене болган жок,. “Тундеп, кешегщ - дей бергеымде, «Ол туе к,ой. -67-

Ол туралы Ракимага ештеке айтпа. Сен эл1 -ак, улкен xiriT боласьщ. Уэденд' бер! XiriT уэдесЫде турады. Кезщнен жас шык,са, кушщ кетедг Уэденде турмасан, xiriT болып еспейсщ !” - деп ныгыздап айтты да Tepic карап, 6ip н э р с е т агаш Ty6iHe жасыргандай болды. MeHi аркасына тагы жабыстырып алды. X y p ic i баяу. ©3iH-93i ti'k устауга тырысып келедг Тэтем де eciK алдында купп тур екен. - Н еге ке и л ктщ щ е р ? Не ха ба р бар? - деп, шыдамсызданып тур. Мен к,атты коркып KerriM. - ” Ешк,андай хабар жок,. ЭншейЫ элп Бекен: “Ет асып к,ойдык, бэйбш е!” - дегеннен кейм етжеп, шай iiuin далага шыксак eKiHTi болып калыпты. Кун бузылып тур екен, кона кетпк. Сенщ коркатынынды 6Lnin, ез!мнщ де мазам кетп. Содан тангы самалмен шыкканымыз осы болды,- деп, MeHi колымнан кысып кояды. Ештеке айтпак деген1 болар. Енд таиертенп шайга отыра 6epreHiM i3fle, жанында кершшщ баласы бар eKi адам уйге Kipfli де: - С1здердщ аты - жендерщ з юм? - дедг - Мен - Серкбайдьщ кызы Кулпымын, мынау кел1н1м - Кожабайдьщ кызы Ракима, мынау - немерем, - деп ектем дауыспен жауап бердк - Мен сендерден ездерщд! сурап тургам жок. Бул уй KiMHiK у й i ? М ы нау бала - ю м н щ баласы ? Ф ам илияларьщ K iM ? -дед1 сурланы п, эр жерд1 туртпектеп, 6ip нэрсеы 1здей бастады. Терде турган сандыкты Kepfli де: - Illmh ашындар! - деп буйырды. Шешем апамнен руксат сурагандай карап efli, апам: - Ы н д е ештеке жок, баламнын хаты, cyp e rre p i. Мына жалгызым ескенде керсетейт деп тыгып койып efliM, 0KeciH eKi жасында алып KeTin efli, - дедк Оган KapafaH сур шинельд1 жок: -68-

-- - Аш, аш! - деп шыдамсызданып тур. Шешем дэрменс1зден сандыкты аша бастады. Жаиагы адам оралган буманы алды да: “ Б1зге Keperi осы ” , - деп койнына тык,ты. Апамньщ артында турган маган: “ Сен гой, жауыздьщ баласы! - деп, басымнан 6ip нукыды. - Олар уйден шыгып кеттГ. Шешем дауыстап жылай бастады. “ Барлык, суретщ барлык, хатын экетп, ештене калган жок. TinTi aflpeci де жок, енд1 не ютейм1з? - дедк - Же, жылама! Баланы шошытасьщ! Балам ешкандай жауыз емес. Оны eMip керсетер, - дед1 апам. “Жана олар Kipin келгенде 6ip сумдыктьщ боларын ce3in, ана столдьщ жанында жаткан кара кайракты аягыммен баса койганмын. MiHe, сол кайрак. К,ольщнан келсе, осы кайракты немерем ескенде колына устатарсьщ. Бул кайракты ©мекем де, Мука да устаган” деп сез1'н ныгыздап, шешемнщ колына кайракты берд1 де: “ Енд1 жолга жиналайык. 5i3re бул Сарыбел ауыл болмайды. Жаркенттеп Ракымдарга (шешемнщ агасы) барып паналайык” деп жинала бастады. М1не, мен 5 жастагы сорлы жeтiм Эбен, шын атым - Эбд1кад1р нагашымньщ колына eKi шешеммен осылай келд1м, - деп мунайып, темен карап, кезше жас алды. Агаш тубш е апамньщ ты кканы не дейсщ гой? Оны е се й т, ер жеткеннен кейЫ апамнан 6mfliM. Шешемнен жасырган эке ел1м! туралы “ кара кагаз” екен. Оньщ 63i баска энпме... Мундай enriMeHi, eMip шындыгын 6ipiHLui ecTyiM. Жютке деген аяушылык па, элде баска ce3iM бе, жер ш укып темен карадым. © нпм есш ары карай жалгастырып: - Содан бастап “эке, ата” ce3i айтылмады. Cyperrepi де калмады. Тек екеден, атадан калган жалгыз кара кайрак. Есейе келе шешем тыгып жур1п маган кайракты устатты. -69-

“ Мен оны жи1 устай мын, екем мен атамды кергендей боламын. Мен уилн - киел1 зат. Мен y m iH - экемнщ куим, куаты, айбарлы icn e rre c. Кермесем де экемд1, атамды сагынамын, каж ететем ” - деп мукайып жерге к,арады. Мен ж1пт к,ушагында отырып, epi к,арай экпм есн жалгастырса екен деп отырмын. “ Бупнше менщ ем1р1мнен узЫд1 осымен аяк,талды. Так да атып к,алыпты, EcTi к,ыз” , - дедк MiHe, осындай экпменщ айтушысы - Атасы, мен - тыкдаушысы болып eKi жыл жур1пшз. K,a3ip к,ара к,айрак, менщ к,олымда. Атасы (Эбен) екеу|'м1з ол к,айрак,ты 42 жыл 6ipre устадык,. 0м1рдщ бал д эур е нш б iрге е т ю з д к . Кара к,айрак,тай м ахаббаты м ы з 6epiK болды. С ы йласты гы м ы з, к,имастыгымыз ем'|рдщ ак,ыргы кунЫе ш ейт 6ip-6ipiMi3fli жака кергендей болушы едк. 9MipiMi3fliK басталып к,айрак,пен 6 iT y i де 6ip - 6ip жумбак, сыр. Атасы ем1рден к,айтар алдында к,айрак,ты ак, орамалга орапган к,алпында столдьщ услне к,ойыпты. Кайрак, жанында к,ынабына салынган алмас кездк, онда: Э тбек, Эм1рэлиевтердщ к,айрат-ж1гер1, ар-намысын саган тапсырамын “Атак Эбен” деген жазу бар. Эл1бек - немерем1здщ iLuiHfleri жалгыз ул. Бул кунде осы ндай к,иыншылык,ты басынан кеилрген, ешк,андай жауыздьщ баласы емес. Экес1 жазык,сыз жанньщ курбаны болып атылган, кейж ак,талган Эм1рэлиев Эбен Мук,ашулы - менщ аяулы жарым, балаларымньщ э к е а , Эл1бектщ атасы 6i3fli ортамызда жок,. (Экпме ш ж д е п адамдар ез атымен аталган). 1 караша 1998 жыл -70-

АЗАЛЫ КАЙГЫ Апамньщ агаш тубше тыкканы не деп ойлайсьщ? Оньщ e3i мен yujip ауыр дуние. Ол туралы ойласам, аспан айналып жерге тускендей немесе шек-к,арным 6ip аударылгандай боламын. 1инмде жатк,ан ауыр жара - Ондай ауыр болса, айтпай-ак, к,ойьщыз - деп етЫемЫ. - Ол ешюмге айтылмаган, айтуга болмайтын сыр. BipaK, барлык; куш-ж1гер1мд1 жинап, саган айтуым керек! - деп ауыр курсЫдг X ir iT Ы н д е жатк,ан ауыр жара, к,андай к,айгы екен? Мен де ынтыга тындаудамын. Х ана туган ай да ж И т imiHfleri сырды жецшдеткю1 келгендей, 6ipece булт арасына жасырынып, 6ipece булттан шыгып “ал, баста, ж г т м !” деп тургандай. Сырьщды айтып, ш ектщ кырындысына шейж TyciHeTiH адамьщ болганы к,андай жак,сы! - деп мен1 63iHe тартып, 6ip курандк - Неше жылгы к,атып к,алган тон ж1билн болганы к,ой! Айтшы, - деп шыдамсыздана кутем. - Айтсам айтайын EcTi к,ыз. Сырымды айтамын деп, шынымды айтатын болдым гой. - Апам: «мал к,онысын i3flenfli, 6i3 туысымызды !здейж«, - деп 6i3fli нагашымнын к,олына алып келдг Нагашым - Рак,ым, онын uiemeci, менщ эжем - Шэлипа, эйел1 - Xi6eK бар екен. Орталарында эл1 бала жок,. Б1здщ келгеым1зге нагашым к,атты к,уанды. - Бэйбише, дурыс жасагансыз, кeлгeнiнiз жак,сы болды. Баланнын ок,уга баратын Ke3i де жак,ындап к,алды, - деп байек болып жур. Мен болсам мэзбЫ. Б1рден eKi шеше, eKi эже. 0 p i нагашым - мугал1м. -71-

Нагашымньщ yw кеН. жайлау болды да калды. Бурын еркек адамды кермеген маган нагашымньщ журю- турысы, ycTi басын таза устауы- барлыгы улкен эсер erri. Мен G3iMfli T in T i ер адам сиякты сез1нд1м. Ол Kici унем1 велосипед тебетш . Мен оган кы зы га карап, велосипеда коя койганда, тап-таза е т т коятынды шыгардым. Саган велосипед унайды гой дейм1н? Мшкене ер жет, мен саган велосипед алып берем, - деп нагашым аркамнан кагады. Т ек ту н болм аса екен деп ойлайм ы н. Тунд1 унатпаймын. ¥натпайтын себеб1м де бар. вйткеш , апам мен1 уйык,татк,ан болып ак,ырын сынсып жылап шыгады. Нагашым eKeyi окаш а сейлеседг 5i3fli катыстырмайды. Не айтатынын б т м е й м ж . Шешем интернатка кшм Tiryre жумы ска турды. Мен мектепке бардым. Апам уйде Tepi илеп тон Tirefli. Оны бидайга, унга, отынга айырбастаймыз. Нагашымньщ улкен кызы Гулшара пайда болды. Уй iuii TinTi Kenmfli болып Kerri. Осылай 6ipa3 турганнан кейЫ апам: - 5i3 93iMi3 белек турайык, - деп нагашымнан руксат сурап, солардын уй1нщ жанындагы 6ip уйге юрдк. Нагашым отынымызды Tycipin бердг «Бэйбише сендер сауыцдар« - деп 6ip сиырын коса бердь 5i3 тагы апам, шешем yuueyMi3 6ipre турдык. Апам онаша калганда, экем туралы мазаланып сураймын. Апам: “Оскенде б э р т айтам, экец алыста элиак келер, кулыным” - деп жубатып кояды. Кун артынан кун G Tin жатыр. Нагашым согыска кеткен. Барлык ауыртпалык апама, шешеме тустк Апам отынга барады. 8зен бойынан кураган агаш -72-

теректерд1 шауып экеледк Оньщ жартысын мен м ектепке апарамын. М ектепке кезекпен отын апаратынбыз. Тагы ауыртпашылык,, бастан кетпейтш к,иыншылык,. Нагашымды согыск,а аттанды ры п турганда: “Ауылда калып бара жатк,ан еркек ю н д к сенсщ. Сенщ мойньщда eKi эжен, eKi шешен бар. BepiK бол, жак,сы ок,ы!” - деп кеткен тапсырмасы тагы бар. Нагашымньщ бул ce3i маган куат, ез1мше улкен адамдай барлыгына жауапты e3iM сияк,ты сезтд1м. Жет!мдж жанынды жеп, намысьщды к,озгап бетпе- бет келсе не ютерсщ? Эрине, ю тейгн амальщ шамалы. “Тек ок,у, сол арк,ылы элп сурак,тьщ жауабын табу” - деп ойладым. Сабакды ете жак,сы ок,ыдым. Мен к,азак, мектебЫде о к,и м ын . Ж анымыздагы «Луначар« м е кте б ж е н 6ip орыстьщ ак,к,уба келЫшеп: “Орыс ш ин юм у й р е н п а келед1?” - деп ке л т журдк Мен уйренет1н1мд1 айтып ед1м: “Онда тацертец ерте сабак, басталардан 6ip сагат бурын келерсщ,” - деп Kerri. Мен танертеи ерте нанга баруым керек. Ол кезде наннын кезепне тун ортасынан турасын. Енд1 не icTey керек? Апама орыс TiniH уйренпм келетЫш айтып ед1м: “Талабьщнан айналайын, бар! Нанга e3iM барамын” , - деп рук,сатын бердк Тацертеи ерте мектепке бардым. Сол кунп класк,а от жагуды мойныма алганмын. Орыс TmiH уйрететш мугал1м1м де ке л т тур екен. Б1рден к,агазга ез атын жазып к,ойды. Тамара Ивановна Красикова деп, осы свзд\\ ез1ме б1р4нш1 рет ок,ытты. Сонымен сабагымыз басталып та Kerri. КейЫ бшсем, ол Ленинградтан кецшп келген мугал1м екен. Ол -73-

меннен акы тте м е йд к BipaK, апам сут 6epin ж1беред1. Сол мурал1мнен бала куннмдеп уйренген орыс т т ж щ пайдасын керд1м. Нагашымнан келген хатты ок,ып, жауап жазу да менщ улеамде. Ерте келген жет1мд1к пе, элде согыс па, эйтеу1р маган ес ерте K ipfli. Баска бала ойнауга барганда мен ойнамаймын, ейткеш уакытым жок. Екi уйдщ арасындагы еркек мндж мен. Согыстан жаралы болып кайтып жаткандар кебейе туст1. Солардьщ кижен 6ipey б1здщ уйге келпштеп журд! “Туз жалауга келген бузаудай” б!здщ уйден шыкпайды. BipaK апамда, менде онша жактырмаймыз. Bip KyHi сабактан келе жатыр ед!м артымда келе жаткан жолдасым: - Ей, Эбен, сенщ ж т е р щ келе жатыр, - деп айкайлайды. - Кайдагы менщ iHmepiM? - К,арай кер, б тм е й м ж - деуж. ImiM с е з е тж . Bi3flin уй ге к е л т ж ур ге н K i c i H i n балалары. Шешелер1 ж ок дегенд! естгем ж . Шыдамым таусылып, жагасынан устай алдым. Ол да мен!к жагамнан устай алды. Мже содан калган i3, - деп мацдайындагы тыртыкты керсетп. - Ол балалардьщ жазыгы не? - деп куб(рлеймж. Балаларды аяганым ба, бтм ейм ж . Эбекеад аядым ба, aw eyip 6ip аяныш пайда болды. Уйге келгенде апам 6ip icTiH болганын ce3in калды. - Не болды? Юммен тебелестщ? - Сенщ ондайьщ жок ед! гой, - деп 5пам да, татем де шырылдап жур. Менде ун жок. -74-

- Тек элп б1здщ уйге ке л т журген Kici енд1 б1здщ уйге келмесж. Мен енд1 осы уйден кермешн! - деп жылап ж1берд1м. Тэтемде ун жок,. Апам гана: “ Балам, олай демешИ Ka3ip 6i3re к,иын гой, нагашьщ да жок,, кыс Tycin келед1, отын да жок,. Ол еркек ко й ” , - дей берген де: “ Мен бармын, мен отын алып келемЫ, тек ол келм есж!...” Сол-ак, екен апам даусын кетерж: “Жок,, ол келед1, келмек тугел мына шешен соган куйеуге шыгады!” - деп даусын кетередк Мен: “Жок, оган куйеуге шыгармаймын”- деп уйден шыга женелд!м. У йтген шептщ устже шыгып жылап жатырмын. “МенН экем кайда? Ол неге келмейд!? Ол кайда, кайда?” - деп екс!п жылап уйыктап калыппын. Мен де жылап ж1берд1м. 0ш пм д1 ce3in койса керек. “ EcTi кыз, жылап отырсыц ба? Жылайтын мен гой!” - деп курсжд1 де эцпмесж api карай жалгастырды. Оянсам, апам жанымда отыр екен. - Уйге жур тэтец екеуще айтатын энпмем бар, - дедг Уйге KipceK тэтем шай койып жур екен. Оган екпел1 турде караймын. Апам екеу1м1зд1 отыргызып, 6ip KypciHin алды да: - Bipeyine эке, 6ipeyHe куйеу Мукаш жок. Ол елген енд1 келмейдП - дед1 дауысы д1ртдеп. Шешем орнынан ушып турып, колыцдагы шэйнепн тастай салды. - Не айтып турсыз, юм ci3re елд1 деген? - деп жылап ж1бердг TmiM байлангандай мен орнымда калыппын. Апам opi карай сезж жалгап: - М ука, осыдан ceri3 жыл бурын елген. Мен сендерге айтпадым. Балам, сенщ есщ K ip ciH дед1м. Ракима сен жассьщ гой 6i3fli тастап кетесщ бе деп киналдым! Балам, есаде ме жанбырлы тун? Екеу1м1здж -75-

ф агаш арасында тунегеш м1з. Сол тун мен уопн бакытымньщ сенген TyHi е д г Екеу1м1з Сарыбелден келгенде, колымда Муканьщ елген туралы «кара кагаз« болган. Мен сол кагазды жасырып сендерге ештене айтпаганмын. Ол туралы Ракымга гана айтканмын. KeLuipiHAep, м1не сол сырды сепз жыл Ы м д е сактадым. YMiTiM, жарык, сэулем, куанышым сенсщ! Сен ер ж е тт келесщ. Енд1 тэтене руксат берейк, барсын! Бакыты ашылсын! 5i3 екеу1м1зде ризамыз. Экецнен ете жас калды гой. Bi3fli бак,ты, карады. Менщ кызымдай болды. Мен ризамын, алла риза. Алдьщнан жарылк,асын, Ракима 6i3re карайлама! - деп батасын 6epin бук т у с т отыра Kerri. Сол тун1 yujeyiMi3 уш жерде ез ойымызбен болдык,. Апамньщ тужменен неге жылап шыгатынын мен енд1 тус1нд1м. Экемд1 ойдан жасап, кез алдыма елестеуш1 ед1м. “Эке, мен сенен 6ip жолата айырылдым ба, турщ кандай, езщ кандайсьщ?” - деп Ы м нен жыладым. Ертец1не апам, тэтем yujeyiMi3 агаш тубше тыгылган “ кара кагазды” 1здеуге бардык. Bip жыл, eKi жыл емес сепз жыл болган жерге агаш ecin кеткен. Атам басына осы жерге ке л т e3i кагазды тыккан жерд1 Kepin журед! екен. Кейшп жылы келмептК YmeyiMi3 eKi-уш сагат i3flen таба алмадык. Мен Ы мнен: “Табылмаса екен,” - деп ойлаймын. Табылмаса екем келеттдей керЫедк С ейтт эке ел1м!н осылай естщ1м. EHfli мен жИттщ апасын KepriM келдк UlipKiH кандай мыкты, акылды адам. Bip жагынан аяушылык та бар. Эр адамньщ eMipi айдынды шалкар дария гой. Дария тубшде тунып жаткан байлык е з-е зте н шыкпайды. Сол сиякты журепндеп ой жан дуниестдей ой толкытса шыгады. Эбекеннщ жан дуниесЫдеп ой теб1ршестен шыкты. -76-

Ак,ырын гана: “ Ka3ip апаныз к,айда?” - деп к,оямын. - Апам 1953 жылы менщ 19 жасымда институтта жургенде к,айтыс болган. Менщ к,ызыгымды кермед1 гой, - деп курацдг Сонымен тэтем б1зден белЫдк Апам G3i батасын 6epin шыгарып салды. 0з1мнщ 1с1метэтеме ризашылык, бермегежме эл1 кунге шей1н уяламын. Кейде KeuiipiM сурагым келедк Енд| кунд1 апам екеу1м1з етю здт. Кей1н тэтем 6i3re 6ip к,ыз тауып бердк Уйдеп езщ керген к,ыз - Гулшария. Ол кызды да апам бак,ты. X iriT екеу1м1здщ арамыздагы эке туралы сыр осымен аякталды. Тек 1994 жылы гана кеп !зденютщ арк,асында ак,талган к,агазын тапты. Ол к,агазда: «0м1рэлиев Мук,аш 23ак,пан, 1934 жылы к,амауга алынды. 136 реттергелген. Орысша, латынша сауатты. “Халык, жауы” деген айып тагылып, алдымен Карлагк,а, кешн Москва облысы Дмитров кдпасыньщтурмеане ауыстырылып сонда 1937 жылы жазалады. КСРО Президиумы терагасыньщ 13 к,ыркуйек 1990 жылгы буйрыгымен толык, акдалган. Казак, ССР Kayinci3fliK комитетшщ 11.02.1992 жылгы H G M ip 13-9 хаттама к;агаз бсйынша” деген efli. Балалардьщ алдында: “ Окемнщ ары таза екен” - деп ас 6epin, к е ч ^ тазарды. Эттен, осы к,уанышты к,ос ана кермей ке гп -а у! Шытырман eMip, шимай заман. Бала, жар ж у р е кг к,арс айырылып, еюжшпен Kerri. Ол еюнш: “ Мукаш елге аман оралмады. К е м уа з, далада шетте к,алды. Б е л гю з, сураусыз к,алды-ау!” - деп. 5ip к,уантып, 6ip жылатк,ан кундер-ай. Бупнпмен тояттап, ертенпнщ не боларын ойламайтын кундер-ай! Онпме ауыр болса да, м энп тьщдап отыра бермед!м-ау!-деп мен K,a3ip ею жш темт. -77-

«ПАТШАСЫ« БАР ЕЛ Осындай узак сырласумен Талды-корганньщ какаган к,ысы, тамылжыган кектем1, жайма шуак, жазы, берекел1 xy3i erri. Сырт кез байкай бермейт1н кылдай нэзк сырлар шерттдк Эбекен осы жасына шейЫ басынан етюзгендерЫ ештене калдырмай айтты-ау деймш. ЖИт журеп 6ip босанып, кеи!л1 кетерлт калган бул кунк - E d i каз-ау, осылай кашанга мен эцпме айта берем. Эзщ туралы айтпайсьщ ба? - деген сурауына жауап кайтармай мен отырмын Ы мнен: - Мен ci3 сиякты керкем сейлей алмаймын, оньщ устЫе не айтамын? Менщ басымнан есте каларлыктай не eT in ед1? Балалыктьщ бал дэуреын ке и т м . Уйдеп жалгыз кызбын, эпке мен жезде аркасында 6 m iM 1здеп сыртка шыктым. Енд|' е р ж е т т е се й т, бойжеткен болып ж т т кушагында отырмын, - деп ойлап коямын. Ойымды жинап алганша болмай: - EcTi кыз, осы журеген1м1з жетет1н шыгар. Мен эцпмеж сенщ аузьщнан ест1мей ез кез1ммен керейт деп туйд1м. Оган калай карайсы к? Ягни, сенщ аульща барайык. Косылуга руксат сурайык - дедк Менщ куткеж м де сол едг >KiriT сауалына жауап катпай отырмын. К,алай барады? Б1здщ жакта кун ете суык. С о л тустктщ кызы емесп1н бе. Мен суы кка шыдамдымын. 0 p i хат аркылы ештене жазгамын жок. Калай бармакшымыз? - деп ойлап отырмын. - Неге ундемейсщ? - Куда Кайда, кудаги кайда? К,альщ мал кайда? - деп отырсьщ ба? -78-

Жок,, 6apiH тусшем! - деп арен айттым. Онда ертен билет аламын, 6ip желге рук,сат сураймын. Мен1мен ешюм бармайды. ©Mipfli 63iMi3 бастаймыз - дед!. Сонымен 6i3 жолга шык,тык,. Б13 келгеннен кейш ешнэтижесш калдырмай бар энпм еж шешесЫе баяндап бердг Тэте, к,осылуга рук,сат алып келдж. Кел1нщ1здщ жершщ табигаты 6i3re ук,самайды екен. Алатауы жок,, куы суык,, жер1 жазык,, 6ipaK, жер1 шуйпн, малы сем1з. К,олустасып барган 6i3fli кет демед!. Экен-шешец, атак, туган-туысыц к,айда демедг Мен унап к,алсам керек. Каймагы бузылмаган, KimiripiM мемлекет сияк,ты ел екен. © зд е р ж щ патш асы бар. Патшасыньщ аты - Сулеймен. Оныц ce6e6i: Агайын- туыстары 6ip жерде барлыгы сол кюмен санасады, келждер1 - “ эбзш м ” , сыртынан агайындары - “ патша” - деп атайды. Шынында 6i3 барганнан кейЫ барлык; ауыл тугел жиналды. Патша - Сулекец алдымен ез1мнщ аты-жен1мд1 сурады да: Кейж туган-туысынды сурай жатармыз. К,ызыммен 6 ipre келгеннен кейж б эр ж TyciHin отырмыз. Шаруаныц жагдайын да Алматы б1здщ де мекен1м1з кей1н айтармын - деп 6ip к,ойды. Ал, балам, неше кунге келдвдер?- дед1 де туыстарына к,арап: Балалар кел1п к,апыпты аз кунге келсе керек. Барлыгьщньщ уйлерщ де конакда болады. Дайындала бер1цдер - деп 6ip к,ойды. Жанымдагы отырган менщ бэйбиш ем - Асылк,ан, Алматы жак,тьщ к,ызы болган K,a3ip осы жак,тыц б э й б ш е а , улкен апасы. Мына отырган Акылияньщ к;ос эке а Бекбай мен Бэйкен екеу1н1ц арасындагы кез!нщ агы мен карасы Ак,ылбек пен Ак,ылиясы. К,арагым, б1здщ ауылда шалдар кеп, балалар аз. -79-

Ак,ылияньщ Lueuieci де рук,сат сурап ке л т к,алды: — ©бзи1м, тамак, тус1рей!н бе?- деп. Патша барлыгы тугел ме дегендей жан-жагына к,арап: К,алеш пен Калибек уйлерЫе хабар айтк,ан жок,сьщдар ма?- дегенше болмай олар да Kipin келдК Шагын 6ip ауыл жиналды. Сыйластык,тары жарасып т у р . 5 ip iH -6 ip i “ к,айнага” , “ юшкенем” , “ улкен уй\", “отау” — деп ap6ip уйге ат к,ойган. Мынау 6i3flin келешепм1з деп Ак,ылбек, Турсынбекл А е таныстырды. Маган замандас ешюм табылмас па е ке н деп отырмын. Ертец “ортаншымньщ” уйшде б о л а сь щ д а р - деп улкен бэйб1ше айтыпта к,ойды. ЕЕрте^нде Так,ан атасы мен Дэкен тэтесЫщ уй тд е езщ Куралы п Султангазы атты жИтпен, кел1цдер1 - Зоямен таны сты м . EKeyi де ак,жарк,ын, сыйластык,ты осылардан ■уйрен дегендей-ак. Отауларыныи neci - Асылбек ага м е н Дэметкен тэтелердщ берекес1н-ай. Дэметкен тэте: *“ кулыным, к,улыншак,тарым” алдарьщнан жарылкасын — деп бэйек болып жатыр. Сез арасында “тас кез1м” де © cin калыпты гой ей, алла бергенще шуюр - деп м е й р л е ж п к,ояды. КеШн б т с е м ол Kici осы ауылдьщ eKiHtui кел1ы болыпты. Алдындагы Кажыбек агалары К а й ты с болып; “ Осы ауылдьщ тутш ш тутетемш , б а л а л а р ы н бала к,ыламын, абы сы н-аж ы ннан ажырамаймы н” - деп к,алып к,ойган екен. Сондык,тан эр балага ат к,ойып ерекше мей1рммен к,арайтын жан. 0 з кж д И н е н бала жок, керЫедк Бэйкен ак,сак,ал: Мынау 6i3flin кел!ндер: Зоя, Дина, Р ая шетЫен энан, кэы 6ip эн айтындаршы - деу1 муи е к е н сол кел1ндер1 к,оцыр дауыспен шырк,ай женелдг С1ш1мнен: Б1здщ жак,та мундай атты сиырга к,оюшы efli д е п к,алжыцдап к,оямын, 6ipaK, сыртк,а шыгару к,айда, к у й е у болган сои к,ойдан ж уаспы н, кейш -80-

к,алжьщдасармын деп отырмын). Дауыстары б1здщ филармонияньщ эртютершщ дауысынан кем емес. LUipKiH, эрк,айсысын жеке тындаса деп 6ip ойлаймын. Алдымен к,ызын 6epciHiui, содан керермЫ деп отырмын. Bip уак,ытта асыр салып айгайлап 4-5 жас шамасындагы к,ара бала Ак,ылияньщ алдына ке л т отыра келп едг Бул б1здщ кенжелер1м1з Казтай мен Абылан дедг Сол-ак, екен “ юшкенем” тур былай деген дауыс шык,ты. Ой, мынау-да атк,а ие болган екен деп ойладым. Сонымен кететЫ кун1м1зде болып к,алды. Барлык, туган-туыстарын аралап шык,тык,. Кетер1м1зде тагы барлыгы жиналып Ак,ылияньщ aKeci батасын бердг Балам, 6 ip гана сауалым бар - дедг Бак, - узатылган - кыз, Байлык, - ертлген - муз. Бала артта калган - !з 6 м1рд1ц ец жарастыгы сыйласкдн ci3 бен 6i3 - деген екен. Ж ел улым жер астында Ул орнына устаган к,ызым ед/ Осы к^ызымнын фамилиясы в з атымда Соны сактасан болды, балам Алла жар болсын! - дед/. Тойды Талдык,органдагы Саки, Мэулет эпкеа мен жездесЫщ у й тд е жасап берелн болды. Тек мен1 ел журттьщ алдында уялтпайын дегендер! болуы керек- деп сезЫ аяк,таган сэтте шешеанщ жанары суланып, оларга жен бшелн Kicmepre сенщ, “ уш 1н мын да 6ip рахмет!а деп к,атты риза болды. Менщ жэне баласыньщ беттертен суй!п, “шырак,тарым, бак,ытты болыцдар!” - деп ак, батасын жаудырды. К,айын журттьщ осындай адам герш тИ не Эбекен -81-

eMip бойы ризаш ы лы гы н айтып олардьщ улкен балаларыньщ, жолдастарыньщ, арайын-туысыньщ алдында енпмелей менщ ылги да мерей1мд1 ке тер т отырушы едк Сондык,тан болуы керек к,айын-журттьщ ете к,атты сыйлады. Олардьщ еюнил урпакдарымен: Солтангазы, Камбархан, Турсынбек, Ак,ылбек, К,азыбек, Абыландар мен к,алжьщы жарасып, жецгелер1 Дина, Зоя, Раяларды кергенде 6ip жасап к,алатын. Ак,ылбектщ балаларына экел1к к,амкорлыгын жасап ок,ытып, тэрбиелеп, Лэззатын e3i уйленд1рт отау кургызды . Сыйластык,тьщ, адамгершш1ктщ терец тамырланганы осы. Ата алдындагы у э д е с т орындап менщ фамилиям да езгер ттге н жок,. -82-

ТЫНЫМСЫЗ ЕЦБЕК “Устаздык, кылган жалыклас... ” “ ИПрюн, туган жер1м, юндж каным тамган жерге кел1п ен б е к е тс е м ” - деп арм андап ж у р ге н д е 1961 оку Талгардагы жалгыз казак орта мектебш е ке л т орналастык. Эбекен - директор, мен - бастауыш кластьщ окытушысымын, 60 орындык малшылардьщ балаларына арналган интернат бар. М ектеп те, интернат та кулап турган уйге орналаскан. Ею белмел1 6ip кулап турган уйге 6i3 де орналастык. Бул кезде ортамызда Болатымыз, шешем1з, карындасы - Гулшария бар. Отыздьщ !ш!ндеп орда бузар кез емес пе? BipiHtui мугал1мдермен танысып келгенде- ак, мектептщ сыртына карап беруге болмайды, imi толган сап алтын екен. Устаздар курамы толык, пан мугал1мдер1жеткмиктк Математикадан - Ж уже Тазабеков, Этелбай Нуртазин, казак Tmi мен эдебиеттен - Замира Эм1реева, Рысканым Шынтем1рова, химия биологиядан - Буб1хан Сэрсенбаева, географиядан - Тугуш ева Гулшат, бастауыш мектеп мугал1м1 - Мусаева Беркбаба, сонымен катар тепсе тем1р у зе тж , б ip топ жас мугал1мдер: Эубэюров Айдос, Бигайша, Сагын Есимовтар, Бектасова Нуркан, Айткожина Айша, М уканбек Бер1баевтар сиякты ж1герл! мугал1мдер. Осы кезде аудан 1ле ауданы болып аталатын. Аумагы улкен, ipi. Интернатта Эле, KypTi, Талгар, Каскелен -83-

ауданынын кейб1р шаруашылыктарыньщ балалары ок,итын. С ейтт, бул мектеп улкен карашанырактын neci болатынын сезд1рдг Калайда осы мектептщ келешепн улгайты п, улкен 6\\л\\м ордасын жасау непзш де мугал1мдерге улкен сеым арта отырып, оку-тэрбие жумысыньщ багдарламасын жасады. Осы аркылы казак орта мектебш е лайыкты мэртебе беру. Оку программасынан тыс тэрбиелк мэселеге кец'л белт1п, кептеген кездесу кештер1 жуйел1 турде етюзшдг Совет Одагынын Батыры - М эл к Рабдуллинмен, казак балалар эдебиетшщ атасы - Сапаргали Бегалинмен, генерал Панфиловтын кызы - Валенитина Ивановамен, енер-гылым кайраткерлер1мен, акын жазушылармен турл1 кызыкты кештер, кездесулер е тю зтд г Тынымсыз ецбектщ аркасында устаздар, окушылар газет, теледидар беттерЫен K e p iH in , турл1 енер уй1рмелер1не катысып, концертик багдарлама- ларымен жакын ауылдарга концерт койды. Мектеп устаздарыньщ методикалык жагынан ecyiHe КазГу, КазПи, ЖенПИ-дщ устаздарымен болган байланыс улкен пайдасын ти п зт, мектеп олардын практика етюзетш базасына айналды. Эбекенде жатты да ез1не тартып алатын ерекше касиет, тартылыс куил бар е д г Ол куш ужымды уйымдастырып, олардын ю керлк кабшелн керсетуге жумсалды. Казак Tmi мен эдебиет мугал'|м1 Шынтем1рова апай Казак ССР-ныц депутаттыгына усынылды. ¥стаздардын методикалык, бЫмдж кабтетю не кен!л белелнЫ унем1 “Жаксы шеюрт устаздан туады\", - деп кайталап отыратын. К е й тп мектепте ютеген кезЫде койын дэптерЫе кейб1р жазып окытуш ыларга ез тужырымдамасын койыпты. -84-

- Жамига, бул физика сабагы гой! Нурканньщ сабагыньщ аягында: “Эзжен жаксы мугал1м шыгады. Сез1н таптап таска танба баскандай сейлейд1 екен” - деп жазыпты. Шындыгында кейш Нуркан директорды н ок,у ici женш деп орынбасары, мектеп директоры, Енбекш ^азак ауданында партия комитетжщ хатшысы, педучилище директоры болды. Менщ ез1мнщ де устаз болып калыптасуыма да Эбекен енбеп улкен. Bip кунп сабак ешуакытта еамнен кетпейдк BipiHiui сабакка асыга басып класка KipceM, окушылар тып-тыныш отыр. Ойымда ештене жок. Сабакты етюзе бастадым. Bip уакытта арткы партада отырган Эбекенд' керд1м. Сасканымнан окушылардан сабак, сурай 6epinniH. Эзер дегенде ксщырау согылды. Директордын белмесше ез1мен 6ipre epTin барып: - Сабагьщ сабак, емес. - Жана сабак кайда? , - Окушыларга бага койган жоксьщ? - Окушылар 45 минутта не бшд1? - деп жер ж1б1р1ме желп, шыгарып салды. Эрине менщ устаздык ем1р1мде еспген 6ipiHi±ii, акыргы ескертпем шыгар. Енд мектеп затына аты сай болу керек - деген ужым алдына максат койылды. Казактьщ 6ipTyap улы Сырбай Мэуленовтьщ тт1мен айтканда: вм!рге жан емесс'щ кия алмайтын, Олецшц кушагына сыя алмайтын. Казакты керпц келсе, Mine осы деп Кврсетсе жер жуз'ме уялмайтын, - деп акын жырлагандай Эбекен осы мектепке Сэкен Сейфуллин атын алып берем деп талай e c iK K e K ip in , талай кедерплерд1 етюзд. Оньщ жан элемшде мол кызу, жай оты бардай сезшетжмж. -85-

ауданынын кейб|'р шаруашылыкдарыньщ балалары ок,итын. С ейтт, бул мектеп улкен к,арашанырак,тьщ neci болатынын сезд1рдг К,алайда осы мектептщ келешепн улгайтып, улкен бЫ м ордасын жасау непзшде мугал1мдерге улкен сежм арта отырып, ок,у-тэрбие жумысыньщ багдарламасын жасады. Осы арк,ылы к,азак, орта м е к т е б ш е лайы кды м э р т е б е б е ру. Ок,у программасынан тыс тэрбиелж мэселеге кен'л бвп\\н\\п, кептеген кездесу кештер1 жуйел1 турде етюзшдг Совет О дагынын Батыры - М э л к Рабдуллинмен, к,азак, балалар эдебиелнщ атасы - Сапаргали Бегалинмен, генерал Панфиловтын к,ызы - Валенитина Ивановамен, енер-гылым к,айраткерлер1мен, ак,ын жазушылармен турл1 к,ызык,ты кештер, кездесулер е тю зтд г Тынымсыз енбектщ арк,асында устаздар, ок,ушылар газет, теледидар беттерЫен K ep iH in , турл1 енер уй1рмелер1не к,атысып, концергпк багдарлама- ларымен жак,ын ауылдарга концерт к,ойды. Мектеп устаздарынын методикалык, жагынан ecyiHe КазГу, КазПи, ЖенПИ-дщ устаздарымен болган байланыс улкен пайдасын ти п з т, мектеп олардын практика етюзетш базасына айналды. Эбекенде жатты да езЫе тартып алатын ерекше к,асиет, тартылыс куил бар е д г Ол куш ужымды уйымдастырып, олардын юкерлж к,абтет1н керсетуге жумсалды. Казак, Tmi мен эдебиет мугал1м1 Шынтем1рова апай Казак, ССР-ньщ депутаттыгына усынылды. ¥стаздардьщ методикалык,, б Ы м д к к,абшет1пне кен1л белетЫЫ унем1 “Жак,сы шэюрт устаздан туады” , - деп к,айталап отыратын. Кейшп мектепте ютеген кезЫде к,ойын дэптерше кейб1р жазып ок,ытушыларга ез тужырымдамасын К.ОЙЫПТЫ. -84-

- Жамига, бул физика сабагы гой! Нурканнын сабагыньщ аягында: “Эзшен жаксы мугал1м шыгады. Сез1н таптап таска танба баскандай сейлейд1 екен” - деп жазыпты. Шындыгында кейш Нуркан директордьщ оку ici женшдеп орынбасары, мектеп директоры, Енбекш^азак ауданында партия комитетшщ хатшысы, педучилище директоры болды. Мен1к 93iMHiK де устаз болып калыптасуыма да Эбекен енбеп улкен. Bip кунп сабак ешуакытта еамнен кетпейдг BipiHiui сабакка асыга басып класка юрсем, окушылар тып-тыныш отыр. Ойымда ештене жок. Сабакты етюзе бастадым. Bip уакытта арткы партада отырган Эбекенд! KepfliM. Сасканымнан окушылардан сабак сурай 6epinniH. Эзер дегенде конырау согылды. Директордын белмесше ез!мен 6ipre epTin барып: - Сабагын сабак емес. - Жана сабак кайда? , - Окушыларга бага койган жоксын? - Окушылар 45 минутта не 6mfli? - деп жер ж1б1р!ме желп, шыгарып салды. Эрине MeHin устаздык ем!р1мде естген 6ipiHLui, акыргы ескертпем шыгар. Енд мектеп затына аты сай болу керек - деген ужым алдына максат койылды. Кдзактын 6ipTyap улы Сырбай Мэуленовтын TlniMeH айтканда: &Mipre жан емессщ кия алмайтын, бленшн, кушагына сыя алмайтын. Казакты керпц келсе, м!не осы деп Керсетсе жер жуз'!не уялмайтын, - деп акын жырлагандай Эбекен осы мектепке Сэкен Сейфуллин атын алып берем деп талай есжке Kipin, талай кедерплерд1 етюзд!. Онын жан елемшде мол кызу, жай оты бардай сезшетшмш. -85-

Сэкен Сейфуллин атын мектепке эперуд1 бар жанын салып мрюуде езш дж 6ip сыр да бар едк Сэкен тагдырына уксас эке тагдыры, экеге деген сагыныш бар едг Тынымсыз енбек ез нэтижесЫ бердг 1964 жылы С.Сейфуллиннщ 70 жылдыгы карсанында мектепке С.Сейфуллин аты салтанатты турде берш дг Э бекен мунымен тынбай мектепке жана уй салудын жолын ойластырып, Шынтем1рова апайдьщ атына сайлаушылардьщ аманатын тапсырып, онда 640 орындык мектеп уйж салдырту ойластырылды. Эрине, мундай усынысты сол кездеп аудан басш ылары eMip талабын дуры с тусш етж , дурью басшылык, еткен жандар: Батталханов Заманбек - аутком терагасы, аудандык, партия комитепнщ хатшысы Роза Ныгыметовна Сыргабекова, облыстык, оку бел1м1нщ Menrepymici Айдаров Телендтер колдады. Сонымен 1964-1965 оку жылынын кыркуйек айында казак, орта мектебжщ уй1 гске косылды. Сол мектептщ жанынан 240 орындык интернат та ашылды. Оган керект1 каржы да б е р тд г MiHe, Сэкен Сейфуллин атындагы мектеп осылай дуниеге келд1. Осындай арпалыскан енбектщ жемю1 де болды. Осы жылгы мектеп б т р у ш т е р арасынан халык калаулылары, эр турл! маман иелер1 шыкты. К,ажырлы енбек далага кеткен жок- 0 з орнын тапты. ¥стаздан шэюрт озса, одан артык куаныш бар ма? СССР депутаты болып Амантаева сайлаганда Эбекен устаз репнде 6ip жасырып калды. Ж азушы-устаз Баукеннщ келж1, казактьщ салт- дэстурш таратушы Зейнеп Ахметова шыкканда устаз калай куанды десенш1? Р еспубликам ы зды н белд1 газет! “ Егеменд1 К а за кста н ” газетж щ редакторы -86-

Ержуман Смайловтьщ Президент сыйлыгын алганда 6ip жасаса, Карасай ауданынын 8KiMi болып Тойбаев пен жубайы Нуржамал келгенде устаз куанышына шек болмады. Устаздык, жумыс 1966 жылы аякталап, Эбекен совет партия жумысына ауысты. Кейш п жылдары Енбекилказак ауданынын хатшысы, Каскелен аткару комитетшщ терагасы болып ж у р т , X сайланган Казак, ССР-нщ Жогаргы Совет1н1н депутаты болган кезде де мектептен колын у зге н жок,. Ж астарм ен араласу, олардьщ ойын тьщдау, есу жолын б т у Эбекен ушш 6ip ганибет болатын. Bip кун! Эбекеннщ куанышында шек жок,. Колында конверту онда: Курмегп бурынгы директор Эбен 0м1рэлиев! Сэкен Сейфуллин атындагы казак, орта мектебш 1965 жылы б тр у ш те р д щ 20 жылдан кездесук Тулек-65. Мектеп 6iTipreHiMi3re 20 жыл болыпты. Бакытты шыктын куанышы мен мунын 6ipre белюкен, достар тагдырыньщ сан тарау жолдарына Tycin кете 6epinni3. 20 жылгы eMip эр ка й сы м ы зга эркил ы болып калыптасыпты. BipaK бар!м1зде ортак максат болды. Bi3 маман ретЫде ез ел(м!здщ еркендеуЫе улес костык- Ата-ана релнде eMipre сэби экелдж, б т е к туре енбек етпк, жогаргы адам герш т1к касиет1м1з болды. 20 жылда каншама езгерютер болды. Сансыз достар таптык- Солай болса-дагы б1здщ журепм вд е бала достардьщ ыстык е с1мдер1 жатталып калды. Бала кунп достан, устаздан артык KiM болсын! Кездесу 1985 жылы 5-7 маусым аралыгында Талгар каласында етедк Тулек-65 сынып сагаты 6 маусым KyHi -87-

сагат 10-да басталады. Салтанатты кеш осы купи сагат 20-да интернатта басталады. Курметпен соган шак,ырамыз. Уйымдастыру комитет!. “ -Бул кездесу маган да сын, ок,ушыларым туралы не б т е м ? Эрине, кездесу м е р е ке сж е тек ок,ушыларымньщ жак,сы жагын айтуым керек. Шэюрт алдындагы менщ ece6iM, оган ете жауапкершшкпен к,арауым керек” , - деп даярланды. Б1ршипден, тулектер1м1з Республиканын, TinTi одак,тыц саяси eMipiHe араласты. Ак,к,уба келген кызымыз СССР Жогаргы Совет1нщ депутаты болып, жогаргы мшбеден сейлегенде, ез басым мынау жарык, дуниеге сыймадым. Алматы облыстык, советше депутат - Гулхан Устенова туралы ест1ген1мде, ез1ммен 6ipre сессияларга к,атыск,анда, журт елерлктей енбек еткенше мак,тандым. Екшшщен, к,айда барсам да эр турл1 мамандык, иелер1н кергенде к,алай к,уандым. Уинншщен, устаз spi ата-ана Бэтес Мусабаева Казак, ССР Халык; агарту icmin у з д т , методист-мугал1м. ЕндИ мак,танатыным, тулектер1м1здщ арасында ел баск,аратын азамат та бар екен. Олар: Бостан Асанов, Оразбек Жак,аев, Алдаберген Кес1мбаев, Курмангали Исатаев, Сагынбек Кожабергенов, Ержуман Смайлов, Талгар, Каскелен ауданынын aKiMi - Элихан Тойбаев. “ MiHe, шэюрттер арк,ылы биктей тускен устаз шын бак,ытты емес пе?” - деп. “Жастыкдын оты к,андайсьщ? Ж урекл T y p T in к,озгамай, FbmbiMHbiH б1л!п пайдасын, Дуниенщ керюн болжамай” , - деген Абай сез1мен -88-

6ip жершып, 93iH езгенщ орнына коя б т д к “ Мен шын бак,ытты устазбын!” - деп шатык,к,а 6ip беленд1 Эбекен. Бул шоюрттер 1995 жылы 30 жылдыгын да е тш д к О а н да Эбекен ете ук,ыптылык,пен барды. -59-

НУРГИСАНЫЦ ДОМБЫРАСЫ Колыма к,алам алып, жазып отырран eKi арыстын eKeyi де бул дуниеде жок,, баки болгандар. Bipeyi -- Тшендиев Нурриса Атабайулы. EKiHiuici - 0м1рэлиев Эбен Мукашулы. ЭбекеннИ куанышында шек жок. Бул ерекше есте калатын кун болды. Мен уш бэйтерек, уш тте кте с адамдардыц басын косып, 6ip улкен кездесу жасайтын болдым. Олардын келгамт алып келд1м. Ушеушщ ортасынан казактьщ “ гим нг’ icnerrec керметтуынды шыккан. Олар юмдердейангой? Мен гашык болып жургендер: Нурриса Тшендиев, Туманбай Молдагалиев, Нургали Н устж а но в. Бул умытылмайтын кездесу болды. Мен ceHi соган апарамын, - деп кайталап кояды. Мен соган даярланура к е т 'м . Сен де даярлан! - деп ш ы р ы п KeTTi. Кездесу кеил Енбекилказак ауданында болды. Ауданда Эбекен eKiHiui хатшы efli. Эншен жайсандар жиналран. Эбекеннщ даярлагына eHAi TyciHfliM. Пианино, домбыраньщ неше турлici тур. Демалуга барлык жардай жасалран. Bip кезде конактарымыз да келдк Эн басталып та KeTTi. Коныр дауыспен Нурралидщ “ К устар кайтып барады” , “ Кустар кайтып келедГ ендер1 кандай эсерл! десен!зшИ ЭнЫ жазган - Ттендиев. Ce3iH жазган - Молдагалиев. Орындаушы - Нуррали Н устжанов, - деп Эбекен езшше журпзуон. -Мундай KeujTi ешкашан кере алмайсындар! Уштаскан - 90-

0м1рэл1ев Эбен М ук^ш улы 91

-92-



-93-

Эбекен матрос 94

Эбекец мемип директоры ибекеи ок,ушылары ортасында 95

Отбасы. Окнан солга карай: Гулшария (карындасы), Акылия (зайыбы), Эскер (нарашысы), Эбен, Болат (улы), Ракима (aieuieci) -96-