Шекербек Садықанұлы Жолсапар

* * Г ---------------------------- 149 ---------------------------- 'rib ' турдьщ. Сейтш, хат белшшщ бастауымен, Бэкецнщ калayымен «Оспанханньщ отауы» газеттен туракты орын алды. Баймолда 6ip сезд1 ж ш т едг Уэдесшде турды. Меш мэдениет бел1мше ауыстырды. «Жепсу» газен - менщ шын мэншдеп тэрбие мек- Te6iM болды. Мен партия турмысы, хат жэне букара- лык жумыс, мэдениет бел1мк жауапты хатшы дейсп бе, барльпс белгмде жемк'п ецбек егпм. Клайда журсем де Бэкецнщ касында журш, одан уйренгешм кеп болды. 1993 жылдыц аяк кезшде редакциялардыц жагдайы нашарлай бастады. Ен киыны журналистерге уй бер- мейтш болды. Осы кезде Бэкец меш тагы да шакырып алып, «Каскеленге редактор керек екен, барасыц ба?» дедн Мен ойланайын дед1м. Тшеулес iHiM Жакыпжан Нургожаев естш «Ага, ойланбай барыцыз. Аудандык аткару комитетшщ терагасы Аян Айтжанов менщ досым. Жагдайыцыз жаман болмайды. Уй де, бэр! де болады», - дедк Сейтш, ойда-жокта Каскелецнен 6 ip - a K шьщтым. Он жылдай жаксы жумыс ктед1м. Бул жерде де абырой- сыз болгам жок. Лауреат атандым, дипломант болдым. MeHi редакторльщка шакырган Мэрия Беспайкызы Жуйрйстаева, аудандык аткару комитетшщ терагасы Аян Айтжанов жуздершен журектер1 кершш тура- тын нагыз азаматтар екен. Тагы да баска азаматтармен сыйластыгымыз кун1 бугшге дейш жалгасып келедн Уй алдым. 4 немерел1 болдым. Осш-ецщм. Кыскасы, Каскеленге келгешме куанбасам, екшбеймш. Ойткеш, бул жерден туыс-бауыр, жора-жолдас, iHi-карьшдастар таптым. Кайран Бэкецнщ бул кунде коз1 жок болганымен, оныц жаркын бейнес! ешкашан умытылмайды.

«ЖЕТ1СУЫМ» 90-ДА Дэл токсан жыл Жетюуда шыгатын, Жаркыратып создщ еюр куатын, Санасына сэуле шашып эрктнщ , Алга суйрер Нысаналы муратын. Жаса, жайна «Жепсу!» Жальщпайтьш Айтар созден шаршамай, Т ш ц неткен опар ед! Сонша бай. Сенщ ap6ip енегел1 сезщнен Балалар да улп алатын каршадай. Жаркырай туе, «Жепсу!» Ар-намысты, адалдыкты ту етш, Ардактадьщ. KicmiKTi ж ы р eTin, Жеткпдщ сен Эр кун сайын баршага Эр адамньщ медщр таза ниетш. Жайнай 6epuii «Жепсу!» Жарк еттщ сен Жалын болып эу баста-ак. Жалау болдьщ Жаксылыкка жол бастап. Рух бердщ,

' r i b ' --------------------------------------1 5 1 ------------ 'rib' Ж пер бердщ халыкка, Унщ сенщ Сол кезден-ак болды аскак. Жалындай бер «Жепсу!» Басылымсыц Шындык ушш бекшген, Мерейлющ максатына жетумен. «¥рган еттен, сез суйектен етедЬ Айнымашы, Дэл осы 6ip бетщнен. Талмай сейле «Жепсу!» Токсан жылгы шеж1ресч е:нмнщ. Мактанышы Жепсудай жер!мнщ. Талай ауыр сыннан OTin суршбей, Катан болсын бшктерден коршдщ, Абыройлы «Жепсу!» Корген сэтте к е м ш тк п жасырмай, Айта бшдщ аскындырмай. асырмай. Кылмысты да аштыц талай ашудай Сенщ гажап онеген бар осындай! Алмас семсер «Жепсу!» Тэл1мщ бар. Тэрбиен бар керемет. Оныц бэрin айта 6epin не керек. Республикада басылымдар шпнде Тапкыр едщ Айткыш едщ сен ерек. Акикатшыл «Жепсу!»

----------------------- 152 --------------------- Кетерыген такырыбын. эрине, ©зек болган эцпмеге эр уйде. Ешкашан да бей-жай карап жатпадын, Кекейтееп мэселенщ бэрше! Айта бшдщ «Жетюу!» Мактадыц да, Даттадьщ да орьшды, Ешкш сенщ жек кермед1 оныцды. Жасырмашы, Шыньщды айтшы, сен бупн KiM уйретп дэл осындай болуды Ак сейлепш, «Жетюу!» Бшем, Бшем, юмдер сенде ктедк Аскан шебер, азулы e,ni TicTepi... Дарабоздар каймагы е;й хальщтын,, К,аракеже болсадагы iniKem Мактан буган «Жетюу!» Акылгейсш, Сейлей берген болмас кур, взгерместей орын алды сол дэстур. Ен т сенен суранарым «Жетлсу!», Сол дэстурд1 келешекке жалгастыр! Ескер муны «Жейсу!» «Же/тсу», 14 маусым 2008 жыл

153 О Лсыл мура ТАГДЫР Т0ЛКЕГ1 К,азак халкынын басынан талай-талай ауыртпалык- тар еткеш белгш. Кептеген азаматтар заман кыспагы- на ш н ш ауыр мехнат шектй He6ip азапты басынан кенйрдо. Не 6ip ыкылым заманда едщп бузылмай, ерл!- ri ацызга айналган казактардьщ келе-келе керген куш кун болмай, 6epeKeci Kerri, кабыргасы cermin, ipreci ыдырады. Жоцгар шапкыншылыгына ушырады, ак пат- шаныц каЬарына ш к тг Кала берд1 «бастарына бакыт Кусын кондырамын» деген Кецес ею ме л эм1ршшд1к- эюмшщдш жуйесш ныгайта отырып, жер-жерге «шаш ал десе, бас алатын» ез екщдерш ж1бердг Солардьщ солакай т1рл1гшен халкымыз 1930-31 жылдары аштык- ка ушырады, жазыксыз кырылды. 0cipece Кдзакстан- га Голощекин келш «Kimi Октябрь» орнатты, ел1м деп ен1реген азаматтардыц жазыксыз кезш жоюга, хал- ыктьщ жаппай аштан елуше «аянбай едбек» спнрдь Не icTepiH бымеген карапайым халык катты сасып, жан саугалайтын жер 1здедг Б1разы кершшес К^ытайга каш- ьш Kerri. Осындай KG3i каракты азаматтьщ 6ipi Тасыр едг Ол Кеген ауданы Таушелек ауылында 1890 жылы дуние- ге келген. Патшаньщ aiviipi журш турган кезде Тасыр «Старшын» деген атка ие болып, ез ауылында салык жинаушы болады. 03i тшге шешен, мшез1 алгыр Тасыр елден салык жинай журш. кеп жагдайды кез1мен Kepin, жасалып жаткан зорльщ-зомбылыкка шыдай алмайды. Аукатты адамдар алым-салыкты телегешмен, кедей- кешшктер оны телей алмайды. Теленбеген алым-сал-

'd b '------------------------------- 1 5 4 --------------------------------- ьщты колма-кол ещцру упйн арнайы келген сары ала шещи жандарм (патша ек ш ) халыкка бушдей ти- in, бермегендердщ жалгыз атын тартьш алады. Б1рде жанындагыларга жес!р эйелдщ сиырын солай алып, кетуге буйрык бергенде Тасыр арата туседь - Мен халыкпен акылдасайьш, ел емесшз бе, кеп- ш ш к болып жинап, кешн куяйын, 6ipHeuie кун мэулет бер, таксыр! - дейд1. Сонда жандарм: «Сен не оттап турсьщ, ол калай кун керсе олай кун кореш, маган десе олш калсын! Мен сен in сальщты негып жинамай жургенщгц бвдпм, акымак», - деп айкайта басып, кылышын кынабынан суыра бергенде Тасыр да карап турмай мылтыгын жандармга кезенш: - Ал ендеше, сальщты езщ жинап ал, маган жа- кындасан олесщ. атып ж!беремш, - дейдп. Бул созд1 тш- маш оган аударып бергенше Тасыр атына каргып Min­ in, тайып турады. Олар оны канша куса да жете алмай, Тасырдан кез жазып калады. Маган «мылтык кезелдЬ) деп жандарм канша пде- генмен ол табылмайды. «Тасырды тауьш бермед1'ндер» деп оган туыс ею-уш адамды камап кояды. Солардьщ 6ipi Кдшаган деген KiciHi бес ай бойы камайды, кешн ол босанып келгенде, ушне б1рнеше кария хал сурауга барады. Сонда Мошалак деген Kici былай дептк Ау, келдщ бе, аман-есен, Кашагапым, Турмеден канша болды босаганьщ. Тасыр жур ак патшадан кашкын болып, Соган куат бере кор, жасаганым! Акыры тыным бермей, тагы 6ip туысын камаган сон Жаркентке Тасыр e3i келш колга тускен. Сонда кайтыс

-------------------------------------- 155 ------------------------------------- 'd b ' болган. Ал оныц баласы Маманды да тагдыр тэлкеп- не Tycipyinmep болды. Маман молдадан дэр1с алган, арабша жаза быетш сауатты эр! акын болган. Казак жершде Кецес еюмеп орнап «Барльщ бшйк Кецестерге бершсш» атты уран кетеpiлген кезде Кецес оюметшш ныгаюына ез улесш коскан. Алайда Маманга ол кездщ езшде туган-туыстарыныц Кытайга кеткенш кшэ етш. кысым керсетшген. «Байдыц. жуанныц тукымысыц. сыртка Kemin жаткан елге тиым сала алмадыц» деп орынсыз жата жапкан. Осыдан кешн Маман кун кере алмасын сезш, Kepuii Кьгтай елше e rin кетед1 де 1955 жылы туган жерге кайта оралады. Елш, жерш, агайын- туыстарын сагынып кеп елецдер жазады. - Кекпектен бурылып, Айырлыныц кезещне шы- гып. экем ауылды кезбен шолды. Сонда eKi кезшен жас нарлап агып турып дауыстап былай елецдеткеш эл1 еамде, - деп еске алады улы Жумай. Сол елец мше, былай басталады екен: Таушелек, аманбысыц. туган жер1м, Кшдйс Kecin, Kipiivmi жуган жер1м. Асыр сап, бала кезде кулш ойнап, Жейде шешш. кебелек куган жер1м. «Элмеген 6ip кередЬ деген рас, Дзм айдап кеп жылдан сон кайта кедщм. Аманбысыц, кайран ел, ескен жер1м, Kip жуып кшдопмдо кескен жер1м. Eip кунпдей болмады, MiHe 6yriH Басымнан кашы-кас1рет кешкендер1м. Бугш елеем oapioip арманым жок, Прыгендей боп турмын ешкендерЬм!

c t e --------------------------- 1 5 6 ---------------------------- 'd b ' Шын сагыньпд махаббатьшан туган жыр маржан- дары улкен акындьщ талантты ацгартады. Жумаймен экес! жайлы, оньщ акындыгы жайлы 6ipa3 эцпмелестнс. Ол экесшщ елше елеу;п, халкыпа кад1рл! адам екенш, елге кешш келгенде туган-туыс- тары тугел жинальш, кушак жая карсы алганын, бас- тарына баспана, кун KepicKe жетерлш мат жинап бер- генш сыр eTin айтты. Осыдан сон «Экемнен калган ескертк1ш мына 6ip дуниелер едЬ> деп колымызга 6ip топ кагаз устатты. Бул ел аузынан жазылып алынган Маман акынныц елецдер1 екен. Акынньщ езшщ OMipi жайлы, басынан откен тагдыры жайлы толганыстары омлрдщ таршылык таукыметш керген адам тагдырын кез алдымызга елестеткендей болады. Тула бойынды шымырлатып шыккан маржан жырларды тот баспапты, ел аузында жатталып, сакталып калыпты. Маманды бшетш, оныц елендерш жаттап алган адамдар Кеген ощршде бар деп бшемп. Эйткеш, колга тускен осы 6ip шагын елендер болмаса калган дуние­ лер! эл1 де белпсв. Демек, акын жырын бшетш адамдар акынныц улы Жуматай Тасыровка (Алматы, Жандосов Konieci 29 уй, 7 пэтер) немесе редакцияга хабарласады деп сенем1з. Томенде Тасырдьщ 6ip топ олецдерш жариялап отырмыз.

157 АМАНАТ ХАТ Аз гана сез жазамын ак кагаздын бетше, Эр rypni сез айтады келген сон, адам етше ©лен, емес мэселе, сез1мнщ кара ретше, Жан алып кашкан б!з пакыр, Айлакер иттщ тумсыгы тигеннен сон етще, Алдым туман, артым жер. отер ме екенбп окше. Туып-оскен мекешм Курметшщ алкымы-ай, А рш аш жайлау, Каскатар саматьщ суык сагкын-ай, Ынтымак пенен ел-журтым, оскен екенб1з шалкып-ай. Ел мен жер еске тускенде, езш п кетемш балкып-ай. Атамекен конысым, туган жер1м Таушелек, Дайын болып туратын ку жаныца не керек? Eric, шабыс 6api бар, жайлауыц былай 6ip белек, Тоз-тоз болып барамыз. 1ргел1 берйс ел едк. Калыц Албан жерлеген Каркара мен Кегецщ, Жаман коред1 «большевик» атаньщ улы дегендо, Ел-журтымнан айрылып журепм мен in теб1рещц, Кайгымен eMip етпек пе «Кдйран ел калды-ау» деп ендь Кашамыз дейщ эйтеу1р журттыц басы айналып, Дурбелен туссе басьша юм отырар жайланып. Осындай жагдай устшде Дэукем кетп айдалып, Кытайга карай жосыды, жаяу, атты бар хатык.

' t t e --------------------------- 1 5 8 -----------------------------'d b ' Алда гана-ау, дуние-ау, барамыз басты кайда алып... Аршалы жайлау, Каска тер пдесем сендей каяк бар. Диканньщ кенш орнаткан кунгешнде саяк бар Барсац, баска тиетш, Большевик деген таяк бар. Енд1 аяндап барайын Талдыньщ айыр тасына, Кыргыз-казак аралас, жайлаушы ед! басына. Сыйласып oxiip cypinni3 бар кызык корген осы да. Ел-журтым еске тускенде орамалым су болды, кез1мн1н аккан жасына. Салганга сабыр етейк ку кецш сен де жасыма Маманныц жазган хаты бул, туыскан-туган, досына. Карауыл шокы, Кекбулак кудыргы сай жер1м-ай, Аралас басын жайлаган алдияр, сапы ел1м-ай. Бугы, марал, аны бар уш epicTi, байсаурын Табылмас сендей теп де-ай. Кара арта, Коксай жерлеген Берд1'екемн1н баласы-ай, Иес13 капты анырап Мойынсаздыц даласы-ай, Кулан атым елец боп далага Tycin KeTinTi, Куданьщ icin карашы-ай. Ажыбай, Алтай баласы жерлеген жер1ц Далашык, Кетерш устап камшынды, 6ipine-6ipin карасып Ойын-кулю той болса, турушы жарасып, Керет1н кун болар ма, барамын елден адасыи!.. Алатауды 6ip жайлаган албанменен бурым-ай, Карасып журЙ1 жан баккан 6ipi-6ipinin ыгына-ай. Сендерд1 ойлап кеткенде ашылар сезд1ц тыгыны-ай.

--------------------------- 159 --------------------------- t f e - Ьуылмыс кылган жср)м жок. кунэаз журген бугып-ай, Kepicep деп елмеген айтып 6ip кеткен бурынгы-ай Кылшетпк, Маржа ел1м-ай, ата жолдас 6ipre ескен, KipiMhfli 6ip жуып, кшдшм1зд1 6ip кескен, Кшэм жок; боска кудалап айрылдык 6ipre журктен Араз болган жер!м жок байкасам таныс-бЫстен. Жаланаштан альшты Турлыбай мен Элидг Суйешш KeTin калган сон. Солтекем катты налиды. Кысымга елд1 алган соц, Калган ел кайтш жариды!.. Ондагы жекжат аман ба, Бартогайдын бойында? Еш нэрсе жок бшемш кейб1реудщ ойында. Буйте берсе бар халык т1релед1 киынга Артын кудай оцгарсын, барамыз шеттеп киырга. Маясар жекжат аман ба, Сарытауды жерлеген? Асысага кунде той, аты шауып терлеген. Катты айтар б1зде каукар жок, сез айтамын пернемен. Артыца батыр карай жур, Kepicep Kici елмеген. *** Шала байды байсьщ деп байлап жатыр Байланган соц Ci6ipre айдап жатыр. Кецестщ эды еп кашан болар?! Казакка орнатты гой заман акыр. 0з1ме де oip пэле такалган соц. Кытайга жан ап кашкан мен 6ip пакыр. Эрймнщ быт-шыт болды жинаганы Жер калды-ау туып-ескен кимаганы. Мшеки, кашкан атка мен де кондым. Заманныц осы болды сыйлаганы.

t f c r ------------------------------1 6 0 ------------------------------- 'd b ' *** Ап кетуге шара жок, балалар калды аманат, Шешем де калды соларга ер1кс1зден паналап. Б1з Кытайга бет алдык тау-тасты тунде жагалап. Кез жумып кетсем егер де артымда калар кара дак. Кайгы туст1 басыма кез1мнщ жасы соргалап, Кбайта айналар кун туса басыма конар сонда бак. «Kepicefli елмеген» деген сез бар, япырм-ау сондай болган-ак. Не боламыз белы жок, алдымыз туман шырмаяк, Дамьшсыз коп тун жол журш, ойлаган жерге тщп аяк. *** Кулжаныц аман жегпм каласына Жалбыньщ тугел сэлем баласына! Ешюмге ic T e n койган кылмысым жок «Аты жуан» деген 6 ip жаласына «¥р да жык» бастьщтарга кун in туссе Эдшеттеп, T e K c e p in карасын ба? Тшекем аман ба екен жасы жеткен? Кулжадан 6i3re кудай нэсш еткен. Атаньщ кудай берген дэулетшде Жок ед1 ein6ip душпан басып еткен. Итбала аман ба екен Айтбай, Майтык? Турамын сагынганда айтпай кайтып, Токайым, Шалтабай мен Абайылдам, 0лiмжaн, 0дiл, Дщдэ журген шалкып Ел мен жер еске тускенде, о, дарига Журек куйш кетед1 от боп балкып.

* * * ------------------------------ 161 ------------------------------ t f c r *** Атамекен жер1ме, Кызыр келш жанаган. Myinip аман жур ме екен, Байшекемнен тараган? Оспан менен Токтекен халык iciHe жараган, Аталмаган туыстар бэрщ дагы бол аман. Сагынганда ел-журтын Маманньщ хаты жолдаган. * * н= Не 6ip санлак ж тт те р Кытайга келш opin жур 0 p 6 ip ey re жалданып KopeciciH керш жур. Kefi6ipi байга малай боп Heci6eciH Tepin жур, Аударып Minin атьщды шабарман мен шерш жур. Акалакшы Зэцплер кашкынга катты TOHin жур Салганга сабыр етешк, тенелерм!з 6i3 де 6ip. Корет1н кун бола ма сагындым ceHi-ay туган жер Сагынамын елд! ойлап бэрш бipдeй кунд1з-тун Аман болып турывдар улкен-Kimi ага-ним Салганга сабыр етелш, KepicepMi3 6i3 6ip кун. 0рк1мн1н аталмасын жаман аты Тасырдын сагынганда жазган хаты Еске сактап журсш деп осы сезд1 Хатка салып жолдадым аманатты1. 1930-1931 ж. ж. «Жегтсу» газету 8 ацпан 1992 жыл 1. Олена/ жинаган, аты евзтжазып, газетке эзгрлеген КСРО Жа- зушылар одагыныц мугиеЫ Шекербек Садыцанулы.

162 • АЙТУГА ЛКИКАТТЫ М1НДЕТТ1М1Н Букш ауыл-ай.макка. ауданга аты мэлш, курметп устаз бедел агамыздыц дуниеден еткенше де 6ipa3 жыл болды. Ол ауыз эдебиетг халык акындарынын, елендерш, ел шеж1ресш, хальщтык дэстур-салт, эдет- гурыптардыц озык улпсш насихаттауга барынша ат- салыскан зерек Kici едг 0cipece оныц халык батыры Сыпатай бабамыз жайлы жинаган дуниелер1 б'пд[ кат­ ты куантатын. ...Жакында ауылга барып казак эдебиетшщ жан- ашыры болган устаз Бедел аганыц баласы Жуматка жольщтым. Эцпме арасында оньщ елен жазатынын бшдш. BipaK елецдерш еш жерге усынбапты. Окып карасам оныц эжептэу1р тоселш калганын ацгардым. KeMicTiri жок дуние болмайды. Аздаган кемшьиктер1 бола тура елен маган жаксы эсер калдырды. Ещц Жуматтыц елещн кезшде ез1ме камкор бол­ ган, кецшм1зд1 ешкашан калдырмай, жазган дуние- лершнзд1 жаркыратып жариялап туратын, сойтш онда- ган, жуздеген таланттардыц тусауын Kecin, кезш аш- кан сушкп газет1м «Жас алашка» усыньш отырмын. Шекербек САДЫК/Ш¥ЛЫ, Цазацстан Жазушылар одагыныц муш еа. Адындар устамайды курмеп тинн, Жек керер жылы леб1з, курметп юм, Жакдаймын б1реулерге. жасырмаймын, Жасымнан т к мшезд1 - б1рбетпмш. Шырылдап шындык yuiiH отка rycin, Айтуга акикатты мшдетпмш.

* * * --------------------------- 163 --------------------------- * * * Алдамады iciM м е т , oapi алдаган, Мен ешюмд1 алдаута бара алмагам. Алалдыгым-ак жузд1 алмас кыльпп, Жасау yruin жамандьтк жаралмаган. Акындыгым аймакка жайылса да, Жаман атым ауылыма таралмаган. Сондыктан да коркатын жан емесшн. Эр бутадан cecKeHin карандаган. Ой сщбеген арамдык санасына, Жамандыгы жок адам баласына. Жаксыларга кетешн курбандьщ боп, Жамандардьщ калганша жаласына. Акымактар эркашан акыл айткьпн, Карамайды. ипрюндер, шамасьша. Пенделер коп осектен орт шыгарар, Коз жетю'збей icTiH ак-карасына. Эл in бьтмей элек боп жургендер бар, Жаксылардьщ жармасып жагасына. Ондай жандар, менщше miдер емес, Татымайды тулпардьщ тагасына. Мен муншама несше кушп-шсем, Ашу туспей турмайды сабасына. Кос колымды тобеме койьш алып, Кетсем бе екен Кыльппбай каласына. *** OMip-озен агады жосып алга. Бар пенденщ мэцгш к досы бар ма? Не турганын бшмеймш тосып алда, Келдей колкга кешлщ тасыганда. Катты налып, жаныц 6ip жасыганда, Кокжиектен кун нуры шашырарда, Сэуле ceHin, кеш тусш басыларда,

'r ib '------------------------ 1 6 4 --------------------------'rib ' ¥йкысырап тусщнен шошыганда. Куаныш пен кайгыца ортактаскан, Сурайтыным, сен меш есще алма. Душпаны кеп адамнын досынан да. Арка суйер тек кана асыл Арга. Адам едщ ак кещл бала сынды, Жан сырымды езщнен жасырам ба? Алмаушы едщ тпймд1 кейде менщ, Кенбейсщ бе шынымен осыган да... *** Кудай неге жараттын акын кылып, Акылга - алые, cem ire жакын-жуьщ. 0зщ берген табиги талантымды Жарымады жакыным, жатым б ы т. Кек1рег1мде кеп ойлар кезш ашпай, Купиясын iniiMe жатыр 6yrin. Айта алмасам айкайлап - Акикатты, Акындыктьщ кайтемш атын мшш. Соцгы кезде шыгардым суршгендо, Отыз белден етсем де батыл ЖYpiп. Иек арттым кырыктын кыркасына. Кашан адам боламын акыл Kipin... *** Озщнен мундай мшез кутпеп ед1м, Ашыган 6ip айран ба суг дегешм. Аларьщды сен менен алганнан сон, Болмай калды KeperiM тукке менщ. Танбады иттер басыма сеюруден, Жан екем тагдыр - желдщ етше шген. Ебелешке енбепм желге ушып, Келед1 етш eMipiM екшумен. Ж ум am Сексен. Мерю ауданы, Жамбыл облысы. «Жас апаш» газетi, 13 наурыз 1996 жыл

165 • Халыц цазынасы М¥РАЖАЙ М¥РА БОЛЫП КАЛСЫН ДЕСЕК... Рухани байлыгымызды молайта тусудщ, елш1здщ еткен тарихын, дэстур1 мен салтымызды, хальщтык калпымызды. тшм1з бен дш1м1здц эд еб и етп з бен жырымызды сактап калудьщ б1рден-б1р жолы б1здщ муражайларымыз болып табылады. Бул женшде жуыр- да облыс экш ш ш пнде улкен сез болды. Облыс эк1М1- Hin орынбасары Талгат Асылулы Мамашев астанальщ облысымыздагы муражай мэселесше кеш ней токтал- ып, icTiH Ka3ipri жагдайына талдау жасады. - Эрине, С1здер дэл Ka»ipri жагдайда муражайлар- ды сез етудщ не кажете бар. Облыста шешуш кутит турган будан да мацызды проблемалар бар емес пе деулерщп эдбен мумкш, - дед! Талгат Асылулы эцп- месш одан ары жалгастырып. - Шепнлмей жаткан проблемалар ете кеп. BipaK муражай жайында айтпау- га болмайды. Б1здщ бурынгы эм!ршщ-эюмшш когам Кулады. Сонымен 6ipre санамызга cinin калган жат- танды идеологияльщ саясатымыз да женше Kerri. Кеп адамдар сасып, абдырап, кайда барарын, юмге барар- ын. юммен боларын бшмей калды. Адам баласы уппн, бше бысещздер, будан еткен зиян жок. Алдына накты максат коймаган адамньщ да, екш ет жуйесшщ де, ко- гамньщ да eMip cypyi киын. Ал спдер мен б!здердщ мшдет1м1з мундай жешлз- джке жол бермеу1м1з кажет. Осы туста 61зд1ц мура- жайларымыздьщ улкен рел аткаратынын айткан дурыс. Кеп жылгы жинакталган тэжтрибелерд1 утымды пай- далана отырып, хальщ поэзиясы мен фольклорына кен жол ашсак, солар аркылы эр адамньщ, acipece ecin келе

‘d k --------------------------- 1 6 6 ---------------------------- 'd b ' жаткан жас урпактьщ ез елше, тэуелслз республикасы- на деген сешмш арттырып, ум1т сэулесш тутандыруы- мыз керек. Сондьщтан 6i3 бугш еркш акылдасып, кеш- нен пшрлесу уппн эюмшЫк ушне муражай директор- ларын, кейбгр аудан эгамдершщ орынбасарларын, Каз­ ахстан Республикасы Мемлекеттк муражай екшдерш жэне баска да осыган катысы бар адамдарды шакырьш отырмыз. Мэжшюке катысушылар кокейтесп бут мэселеге кызу атсалысты. Эцпме барысында бЬдщ муражай- ларымыздыц, acipece мектептер мен шаруашылыктар- дагы муражайлардыц хал-ахуалыньщ сын кетермей- тшдп! аньщталды. Bipm m i болып n k ip айткан облыс- тьщ мэдениет баскармасыныц бастыгы Кугпмхан Жай- шыбекова бьшай дедк - Жалпы алганда облысымызда б1ркатар жухмыс журш жатыр. Крлдан келгенд1 аткаруга умтылудамыз. Облыс бойынша 7 елкетану муражайы бар. 0ткен жы- лы акиьщ акынымыз Мукагали Макатаевтыц эдеби-ме- мориалдык муражайын аштьщ. Будан баска да б!рнеше когамдык непзде жумыс ктейтш муражайларымыз- дьщ бар екеш н еске сала кетешн. Сушнбай бабамыз- дьщ муражай ушнщ курылысы баяу каркынмен болса да журш жатыр. Бул курылыска жакында 15 миллион сом каржы болшгенш айткан лэз1м. Жамбыл ата му- ражайында да шьпк'п жумыстар жузеге асырылуда. Казгр акын кесенесшщ кумбезш калпьша келт1ру ici аякталуга жакын. Мукагали Макатаев, Yмбетэл] Кэ- pi6aee муражайларын жана гылыми деректермен тол- ьщтыру колга алынуда. EciK каласында жана елкетану муражайын ашуды ойластырып отырмыз. Алайда, му- ражайларды каржыландыру жагы ете нашар. Муражай кызметкерлершщ айлык жалакылары бугшп нарыктьщ елшеммен алганда кун керютерше жетпейд!. Муражай жагдайын жаксы бшетш, онын жумысьш денгелетш

t * r ------------------------ 167--------------------------'rib ' экетедьау дейтш мамандар аз. Будан кешн муражай директорларына сез бершдь Жамбыл муражайы тура- лы Мэулен Кржашев, Умбетэл1 Кэр1баев муражайы туралы Надежда Лушникова, Жамбыл ауданы 9KiMi- нщ орынбасары Таккожа Естенов, Сушнбай мура- жайыныц курылысы жайында Жолдаскан Курамысов, муражайларды дерекп дуниелермен тольщтырудыц проблемалары туралы ауыз эдебиетш зерттеупп гал- ымдар Султангали Садырбаев, Кебей Сейдеханов, мек- тептердеп муражайлар туралы 1ле ауданындагы Ча­ паев атындагы мектептщ мугал1м1 Татьяна Сергеевна Кузнецова жэне баскалар ез ойларында журген niirip- лерш ортага салды. ОлардыцЪйткан сездершде ескеру- ге турарлык кунды пш рлер мол болды. М эжшстщ бас- ты туйнн - белшген каржыны тшмд1 пайдалана отыр- ып, Сушнбай муражайын уст1м1здеп жылдыц кыркуй- ек айына дешн 6iTipy, жыр алыбы Жамбылдыц туганы- на 150 жыл толу мерекесше ойдагыдай эз1рл1к жасау, EciK каласында салынып жаткан облыстьщ елкетану муражай курылысын басты назарда устау болды. Iliidp алмасу барысында Талгат Асылулы тагы 6ip тез колга алынуга ruicTi мэселеге айырьщша кецш белдк Ол - муражайлардагы экспозицияларды 6yriHri кун талабына сай калыпка келттру жумысы. Одактыц ыдырауына, Коммуниста партиянын таралуьша жэне бугшп жагдайга байланысты тубегейлi езгертулер жа­ сау снякты жумыс барльщ жерде жетш артылады. Бур- ын ондагы дуннелер партияныц шепймдерше непздел- in жасалган болса, ен;ц оларды улттьщ идеология мен дэстур-салтымызга карай бешмдеп кайта курган абзал. Муражайлардагы журп'зшш жаткан ecKi мураларды п д есй р т табу, оларды гылыми тургыда зерттеу проб­ лемалары да жеке эцпме етерлпс курдел1 такырыптар- дыц 6ipi. Бул орайда Жамбыл муражай ушнщ гылыми жумыс жешндеп жетекипа жазушы Мукаметжан Етек-

--------------------------- 1 6 8 ---------------------------- 'd b ' баев 6ipa3 жада материал жинактаган. Жэкецнщ бу­ рый еш жерде жарияланбаган eKi елещн тапдан. Ауыз эдебиетш зерттеумен айналысып журген журналистер Есберген Естаев та 6ipкатар материал жинастырган. Мукагали Макатаевтьщ жазган хаттары. жарияланба­ ган шыгармалары табылып, езшщ муражайына кой- ылган. Умбетэл1 Кэр1баев муражайында 32 акынныд дуниес1 тур. Ещц соларды жарыкка шыгару, кернплж- ке таныстыру ici колга алынбакшы. Ещдп 6ip мэселе Абайдыц 150 жылдыгы мен Жам- былдыц 150 жылдыгын республика келемшде улкен мереке етш, атап ету yuiiH арнайы каулы кабылданып, б1ркатар и гш кп шаралардьщ белгшенгеш кепшшк- ке аян. Абай мен Жамбыл буюл казак халкына ортак, бэр1м1здщ мактанышымыз. Ендеше казак эдебиепнщ буг ею алыбы туралы неге сез етпеске. Белгш акын, фольклоршы Султангали С'адырбаев Жамбыл Жа- баевтьщ 150 жылдык мерейтойын отюзу жоншде Ми- нистрлер Кабинет! каулы алып, арнайы комиссия курылганына 6ipaK уакыт етсе де, не республика келе­ мшде, не осы енмгздш облыс бойынша ешюмнщ ки- мылдамай отырганына мазасызданып жургенin бщщр- дг Сонымен 6ipre Сушнбай, Жамбыл жайлы жаца де- ректер табыла калган жагдайда, тапкан адамдардьщ ол дуниеш Казахстан Републикасы Еылым академиясы- ньщ Жамбылтану бел1мше ж1берсе, нур устше нур болар ед1 деген тшек айтты. М эжшс аякталды. B ip aK муражай жайындагы эцп- ме эл1 де опер емес. Шындыгына келеек, муражайга арналып салынган уйлердщ кепнплпл талапка сай емес. Дейтурганмен, барымен базар дегендей, колдагы барымыздьщ озш мумкшдогшше тшм,щ пайдаланып, муражайларды. улкеннщ де, кшпнщ де рухани азык алатын орнына айналдырган дурыс. «jKemicy», 11 наурыз, 1993 жыл

_ 1 6 9 --------------------------- 'rih f • Жаца жылдыц достьщ эйя АУДАН ЭК1М1 БОЛАТ-БИ К¥ТПАНОВ МЫРЗАГА Балацыз спздщ уйлендк Кыз да курды турмысын. Кос куапыш аркалап, Куанып, Беке, журмющ? Тойыцыз тойга уласып, Арта берсш абырой. Жатыр журтын, сурасып, Жасай ма деп тагы той? Шаттык сыйлар кешлге, Той кебейсш ем ip/де. Алдаты акпан айында, Келес1з гой елуге... АУДАНДЬЩ ТАРИХИ-0ЛКЕТАНУ М¥РАЖАЙЫНЬЩ ДИРЕКТОРЫ МЭРИЯ MVKAHOBA ХАНЫМГА Ауданда жалгыз муражай, Эз1рше емес, cips, бай. Жагдайы оныц жаксармас Жогарыдан кемек сурамай. Тынымсыз жансыз, Мэрия, Шаршамай, дабьш кдккайсыц, Тыныштык iздеri жаныца, Бшем13, уйде жатпайсьщ. Bmynii ек С1зд1 бурыннан, Атандыц бастык бугш нэн! Жанашыр доетар кеп болсын, Мешр1мшдзге ыстык жылынган.

--------------------- 170 --------------------- «АЛМАТЫГАЗСЕРВИС» ЖАУАПКЕРШ1Л1Г1 ШЕКТЕУЛ1 СЕР1КТЕСТ1Г1 АКЦИОНЕРЛ1К КОГАМЫНЬЩ ПРЕЗИДЕНТ! БОЛАТ 0М1Р0ЛИЕВ МЫРЗАГА Кеплд1р отын кеп дейд1 Ойтседе отын жетпейдг Откен жылы тонганы Елдщ есшен кетпейдг «Турне те келд1 бул жерге, Орыс та келд1 бул жерге. Майлы басы жинктщ Буйырар екен клмдерге?..» Деп жургенде халкымыз, Улкен-кшп жалпымыз. С1з келш аз, Болатжан, Артсын дейм1з дацкыцыз. Кьгсында газ бола ма Шыньщызды айтьщыз? Былай дейм13 жалпы 6i3, С1зге кояр шартымыз: Халыкпен сейлес, ершбей, Елге умп артьщыз. Сейтш 6i3fliH кещлге Калдырьщыз жаркын i3.

r fe r --------------------------- 171 --------------------------- i f e - АУДАНДЬЩ BIJIIM БАСЦАРМАСЫНЬЩ БАСТЫГЫ БАЯН МУХАМЕДИЯРОВА ХАНЫМГА KiM бшмещц Баянды, Акындыгы аян-ды. Баскартып бш м ошагын, Сынайтын кез таянды. Акын api журналист, Сегтз кырлы, 6ip сырлы. Жлбектей жумсак мшез1 Бшмейтш жан урсуды. Жаркын жэне кабагы, Жумыс десе жанады. Мукалмасын ешкашан Таудай улкен талабы. АУДАНДЬЩ САЛЬЩ КОМИТЕТ1НЩ TGPAFАСЫ КАЛИ ДУЙСЕМБАЕВ МЫРЗАГА Мукашулы Кдлиды Аудан тугел таниды. Азаматтьщ осындай Ортамызда бары шт. Бул кунде не кеп телем кеп. Ол ещц кашан теленбек? Сальщты тугел жинауга К^ажет кой, кажет кеп ецбек. К,алеке, деме жумыс кеп, Бпелмей жаткан куыс кеп, Сальщ комитета болмаса Беред1 оны й м icTen?! Ершбей осы салада Ауылды, уйд1 арата. Молыкса бюджет ауданда Ецбегщ кетпес дапага.

172 ГЕНЕРАЛЬНОМУ ДИРЕКТОРУ МПК «ВОСХОД» ГОСПОДИНУ ВАЛИКО АЛЕКСЕЕВИЧУ МАТКАВА Ваш акцент ласкает слух, А кавказский темперамент Помогает Вам в делах: Ремонтировать дороги И вести дела в верхах. НАЧАЛЬНИКУ УПРАВЛЕНИЯ ПО ДЕЛАМ МОЛОДЕЖИ, ТУРИЗМА И СПОРТА РАЙОНА БАХЫТУ ИМАНБЕКОВИЧУ ИМАНБЕКОВУ Скромен он, умел, удал - Наш добрейший спорта пан. Честь спортивную района Выше всех наград земных Защищать горазд Бахыт. «Заман жаршысы», 1 цацтар 2000 жыл

«ЗАМАН ЖАРШЫСЫ» ГАЗЕТ1НЕ ЖАЗЫЛЬЩЫЗ (Жарнама орныиа) Окушы дос! Сэл ойланып, карасац. Бул газетке жазылуга жарасац. Оган жэне кершщщ де кощнрсец Болар ед! алгысымыз орасан. Рас, калр нарык деген тур кушп, Tycin кетпей тубше оныц туцгиьщ. Сергпле бш, эльак жагдай тузелер, Болады элл сен шыгатын 6ip бшк. Бедел! мол, Белд1 адамныц 6ipicin, Бш п жургш ауданьщныц тынысын. Онда барлык жацальщтар жазылар Жазылады жаксы icin, жумысьщ. Айтар газет сырын елге жасырмай, Мыктыларга жалпандамай. бас урмай. Жаксылыкгар наш етшер бетшде, Кемшипктер турмас, с1рэ, ашылмай. Курылыстар канат жайса каркын ап, Ол газетте керсетшер жаркырап. Аудандагы жалгыз осы газетке YriTci3-aK жазылмай ма эрюм-ак. Елin суйер азаматтар, кайдасьщ? Жаздырып ал ауданыцнын айнасын. Fазет - досыц, рухани азьщ ол Окшбейаз, кересщдер пайдасын. «Замай жаршысы», 23 цыркуйек 2000 жы

174 ЭБЕКЕЦЕ ДУГАЙ СЭЛЕМ! ¥мтыл ауылдык аумагыньщ экч\\п Эбдшда Садыкулы Бейсенбаевка! Умтыл ауылдыц аумагы ауданымыздагы ipi ejioi мекендердщ 6ipi. Оган Алмапыбац, Жалпацсай, Жам­ был, Улан, К,азацстанныц 50 жылдыгы атындагы ж э­ не Колд'1 ауылдары царайды. Мундагы жалпы халыц саны 12 мыцнан асады. Соган царамастан аталган ел- di мекендерге аудандыц «Заман жаршысы» газетпиц уш-ак данасы тарайды екен. Айтуга уят! 0м1рвдзге к а ж е т , Окымайсыз газетп. Кдйдан, кашан уйрендщ, Мундай жаман эдеттт Газетке жазылу какыпда, Ок1м де айтты жакьшда. Басты isjien коясыз, Басасыз да «Макул!»-га! Оцдырмап ец былтыр да, Оцдырмадын биыл да. Елге газет жаздыру, Осыншалык киын ба? 0т1ржтщ «кекесш» Белден бастап етесщ.

175 Элде бар ма суйейтш Жогарыда кекешщ! Эк1м - елдщ агасы, Жауап берер бэрше. Елдщ айтар багасы, Алда дейлпз эл1 де. Эюм - улп халкына, Ецбек етер шарк ура. 1леспрмей жаман сез. Журе/ц ол артына. Эбеке, Ci3re не болган, CeHiMi елдщ жогалган. MeuiiTTi неге саттьщыз, К,орыкпайсыз ба обалдан? Дугай сэлем, Эбеке, Сынымызды кабьш ал. Айта берсек осылай, КемшЫк деген табылар. «Заман жаршысы», 22 ишде 2000 жыл

АУЫЛДЬЩ АРДАКДЫ АЗАМАТЫ Цошмамбет ауылыныц орталыцкв- uieci согыс жэне ецбек ардагер1, мар- цум 1\\асенай Аитбайулыныц атымен аталатын болды. Осы 6ip журекжарды куаныппы ресми турде жа- риялау салтанатына ауылдьщ улкен-кшплер! тугел- дей жиналды. Эйтседе согыс жэне ецбек ардагерк ауылдыц керкеюше елеул1 ецбек сшдрген азаматтыц eciMiH Кошмамбет ауылыныц ортальщ KeuieciHe беру жоншде арнайы шеннм шыгарган Жаца Шамалган ау- ылдьщ OKpyri эгамшщ, не оныц орынбасарыныц, Tiriri болмаганда ic баскарушысыныц бул салтанатка катыс- паганы кещлге колецке TycipeTiH жай. ©йткеш, ауыл адамдары ею кездер1 терт болып ол- ардьщ ен болмаса 6ipeyi келin калар, куанышымызга ортак болар деп кеп кутп. Акыры шыдамныц да ineri бар, салтанат басталды. Кошмамбег мектебшщ директоры Асхат Ошакбаев жиналган адамдарды осындай шагын да болса кещлге шаттык сыйлайтын салтанат кенйн ашык деп жариялап, келген конактарга Касенай Айтбайулыныц ем]рбаяны мен ецбек жолын кыскаша таныстырды. Будан кешн Касенай аксакалдыц улкен кызы Фазиман Касенай- кызы Айтбаева терге ездершщ туыстарын, ауылдьщ курметп адамдарын, сыйлы конактарды шакырды. Мекгеп окушылары жиналгандарга арнап улкен концерт бердг Касенай ш ? Ол кандай адам? Оган неге осын­ дай курмет керсетшш отыр? Мэселенщ бул жагына

---------------------------- 1 7 7 ------------------------------ 'd b ' келетш болсак, ол атагы жер жарган, eciMi Республи­ ка, немесе ауданга белп;п адам емес. Эйтседе, ол осы ауылдьщ кезшде HOMipi 6ipiHini адамы болган. Kenuii- Л 1 к т щ кецшшен ешпестей орын алган. ¥лы Отан со- гысынан кайтканнан кешн актык дем1 б1ткенше осы ауылда зор белсендшк таныткан. Улкенмен де, Kiini- мен де тш табыскан. адамгерншпп зор, парасаты мол, айтулы жан болатьш. Ocipece Касенай аксакалдыц уйымдастырушыяьщ, тындырымдылык касиел жайлы ауыл адамдары жыр гып айтатынын оз кулагымызбен естш, коз1м1збен кердж. Жасы 85-ке келген, ауылдьщ кад!рменд1 карты Тэщрбергенов Алшынбай аксакал былай дейд!: - Касенай ¥лы Отан согысынан eKiiinii топтагы мугедек болып оралды. B ip aK элдешмдер сиякты май- даннан келд1м, 6ipa3 демалайын деген жок. Келген куннен бастап ауылдьщ ойсыраган шаруашыльп'ына араласып KeTTi. Bip асыл касиети жумыс таццамайтын. Кара жумыста icrece де, бригадир болса да, кез келген icriH орайын тауып, онды ic аткаратын. Ауыл адамдары оньщ осындай бесаспап жЫ гпгш суйетш. Ол колхоз баскармасыньщ торагасы да болды. Ocipece, баскарма торагасыньщ орынбасары болып, коп жылдар енбек ет- Ti. Кай жылдары екеш еа’мде жок колхозда коймашы болганы да бар. Алшынбай ага сеюлд1 oipHeme адамдармен энп ме­ леет. шын мэшнде Касенай агамыздьщ курметке лай- ьщ екенше тагы да кез жеткпгендей болдьщ. Касенай агайдьщ сушки жары ¥лтай жецгем!здщ касьша келш, куанышына ортактастьщ. Ага женшде 6ipa3 nkip биццруш сурадьщ. —Мен не айтайын. 1ргем1з сеплмеген, ынтымагы- мыз бузылмаган 6ip ауылмыз. Барлыгы да отагасын

t f c r --------------------------- 178------------------- --------- ■rib' бшедт Пiкipдi сол кюшер айтсын. КецЫм1з калыскан жок. Сыйластыгымыз xnyip болды. Сонын, нэтижесл болса керек ол кющен мен он перзент керд1м. Оныц 6ipeyi кайтыс болды. Тогызы, кудайга шуюр. аман-есен ержетш, адам болды. Барлыгы 3 ул. 6 кыз. Фазылжан- ьш мен Акылжаным жэне Арманым Алматы калаеын- да. К,олымда Fалымжаным бар. Эз1рше бос. жумыс ic- темейдт Кыздарымпыц бэр! ушй-баранды. Ка'лр 23 не- мерем бар, - дейд1 эже куанып. Ултай эжен1ц куанышын тусшуге эбден болады. Bip экеден жалгыз калган Кдсенайдыц кезшде «урпаксыз етер ме екенмш» деген кущп болганын ауыл адам­ дары жаксы быедд. Кдсенай аганьщ 1952 жылы, ¥лтай жецгем1зге уйленгеннен кешн гана ерш жтбпен, копни орнына тускен. Ocipece тула бойы туцгышы Фазиман дуниеге келгенде журеп жарылардай катты куанып- ты. Ауылдастарын жинап улкен той жасапты. Содан кызыныц атын койыпты. Оныц да езшдйс тарихы бар. Касенай эскерде жаракаттанып, емханада жаткан кез­ шде Фарида деген татар кызымен танысыпты. Неге екеш белпыз, элп кыздыц Касекеце ьщыласы ала бе- тен екен. Кдсекец де оны шггей жек кермесе керек. Эйтечтр жYpeгiндe жатталып калган сол кыздыц аса мешр1мдшгш кепке дейш умыта алмай журедт Ендо 1\\аеекен кызыныц атын калай коюды катты ойланады. Еппамге уксамайтын ат койсам деп киял- дайды. Акыры табады. Туцгышыныц атын - Фазиман кояды. Сейтсе кызы желтокеанныц 16 жулдызында дуниеге келген екен. Осыныц бэр in корыта келе Фари- даныц фа-сы, кыс айыныц зимасын, езшщ Николай деген атыныц Н эршн (эскерде оны Николай дейд1 екен) алып Фазиман деген жаца жэне шьшында да еш- имге уксамайтын ат койыпты.

--------------- ------ -- 179 --------------------------- 'Н Ь ' K asip Фазиман осы эулеттщ улкеш - Екпщщ мек- тебптде казак т ш мен эдебпетшен сабак бередг Озь нен Kinii cinnmepi мен бауырларына акылшы, кецеспп, spi ана, 3pi эке больш дегендей, ¥лтай эжеге салмак салмай дурыс басшылык жасап келедг Экесш аса кас- терлеп, атын шыгарып, енбепн елге туе iидipin, ауыл- дастарыньщ riir<iрлер!ы жинап, ауылдык аумактык округтщ эюмшЫгше кайта-кайта барып, жанын отка да, суга да салып журген жанньщ 6ipi. Eli Tipi, елгезек, 3Kcci сиякты ете кшппейш, торбиел1 жанныц 6ipi. Маркум К^асенай ерте кайтыс болды. Отан сотысы ардагсрлер! керген Жещстщ 35, 45, 50-55 жылдык ме- рекелерш коре алмады. Алайда, ол кезден кетсе де кещлден кеткен жок. Eni 6yriH ¥лы Отан сотысы Жен- icimii 55 жылдыгы мерекесшщ алдында сппрген ецбе- riH елеп, ескерш, оган улкен той жасады. Айтбаевтар шацырагына карай журт атылып жатты. Салтанаттан сон, дастархан жайылып, рухьша батышталып куран окылды. Жиналтандар «Орнында бар оцалар деген осы. Айт­ баевтар эулетшщ шацырагынан шаттык кетпесш» деп баталарын 6epicTi. Кец KouieHiH eKi жагындагы уйлердщ кабыргасына Ынген жазуды керш турып ещц Касенай Айтбайулы деген к1м деп сурасаныз, ауылдыц улкеш де Kiinici де: - Ол ардакты азамат, аяулы жал! - деп мущрмей жауап 6epepi ce3ci3. Иэ, жаксыньщ аты ешпейдг «Замш/ жаршысы», 20 мамыр 2000 жыл

180 • Отан ушт КУАНЫШ ПЕН АЛГЫС К,ад1р курмеп мен сыйластьщ сияпаты мол карттык- ка к;ол артканнан кешн еткен OMipiH ой елеглиен еткгзе отырып, алдагы OMipre, коршаган ортага, езшщ кезь мен Kepin журген адамдарына, кала бер;д когамга сын кез1мен карайтьш адамдар болады. Ондай юсшер уйде тыныш жата алмайды, e3i 6ip нэрсеге араласпаса сол жумыс б1тпейтшдей кершедт Ал ic басында журген жптггер мен кыздар буларга кеннр1ммен карап, кей кезде шакырып алып «Bis мынандай ripjiiк жасагалы жатырмыз. Ci3 калай карайсыз?» - дейтш болса, оныц еш арамдыгы жок, адал кец ш алатаудай болып кетер- ш п калады. Мешмен акылдасып отыр деп балаша мэз болып, жузше жьшылык уялайды, бойына кан жупрш, eMipre керемет кулшыныс бщщреда. Шаршамайды, шалдыкпайды. Улкенnin де улкеш бар. 0 з багасын, Кад1рш 03i бшетш, бурын басшы кызметтерде болып, талайдыц тагдырын шешкен, кеп адамдарга камкор- шы больш колушьш берген карттарга, шынында да сэл осындай карым-катынас кажет сиякты. Б1з эцпмелегел! отырган Нурмуханбетов кэрия- ньщ 6ip ерекшелп1 - елгезектт, бала шнезл мен улкен журектш п. Ец бастысы - мазасыздыгы. Кднымжан апай отагасы женшде былай дейдк - Соцгы кезде аурушац болып Kerri. Ауруханага жш-жш жатып калады. Соган карамастан уйде болса жаны 6ip тыным таппайды. Кешеге шыгып, кез керген- дермен эцпмелесш келешн, аудандык, калалык согыс жзне ецбек ардагерлер1 кецесше жолыгайын, бэлюм

' t t e - --------------------------i 8 i -----------------------------'d b ' меш !здеп калган шыгар, - деп ертецп асын inre сала кайдагы 6ip шаруасы бггпей калгандай асыга женеледх Б1рде куанып, б1рде ренжш келетшш кайтерсш. «Ас- арьщды асап, жасарьщды жасап» дегендей ез кезшде кызметащц калткысыз аткардын емес пе? Ендо терлеп- тепппп каймак каткан кызыл шэйщдо урттап уйде отыра бермейсщ бе?» десем, «Сен кызьщсьщ, шал болсам да, кеудеде жаным, бойда эл!м бар дегендей, маган когамдьщ непзде тапсырылган жумыс бар. Оньщ орындалуы кейде кеп адамдарга байланысты болады. Bipeyi тусше/й, екшшйл тусшбейдт Осьшын KecipiHeH бггешн деп турган ic бггпей калады. 0з1м Каскелен ка- лалык аксакалдар алкасыныц терагасы opi аудандьщ жэ­ не калалык еогыс жэне енбек ардагерлер1 KeHecinin му- ineci бола турып калай уйде отырмакпын», - деп езще эжептеучр дэлел айтады. Ауырганын да умытып кетедг Осыны Kepin отырып калай бетгаен кайтарайын. Маган жэне бала-шагаларына оныц аман-ееендш керек. Эке-шеше бетшен кайтармай ecipreH Нурекещц Канымжан апай калай женге салсын. Бэлкш, еркш ес- кендоктщ белпс! ме екен, Нурекец жастайынан батыл болып e eri. Акылды, адамгершйнп мол, улкеннщ ал- дынан кия етпейтш, кникептайларга камкоршы болып ер ж етп. Онжылдык мектепп де ойдагыдай аяктады. BipaK солкылдаган жастьщ шагы, оныц бар кызыгы Кецес Армиясы катарында erri. 1942 жылдыц тамыз- ында эскерге алынып, 1949 жылы туган жерге аман- есен оралды. - Согыетыц аты - еогыс. Епиамге онай болган жок. Экемнщ inici Тещзбай Бершов осы согыста мерт болды. Мысалы, мен осы Жандосов ауылынан жалгыз ез1м болсам да, Кдскелецнен 69 адам эскерге кетпк. М1не, содан CKi-ак адам каз1р TipiMi3. Bipeyi мен бол-

i t e - ---------------------- ------------------------------------------------1 8 2 ---------------------------------------------------------------------------- сам, eKmniici Петр Денисенко деген азамат. Сол 69 адамньщ б1разы согыста кдза болса, б1ркатары елге келттг кайтыс болды, - дещц Нурмухамбет ага согыс жылдарын еске алып. Иэ, мацдайга жазылган тагдырдан адам ешкайда кашып кухыла алмаса керек. Нурекендер алгаш Ка­ линин облысыньщ Ржев каласында (Москва тубшде) сепз ай корганыс бекшюшде журш Могилев, Минск калаларын жаудан азат егуге катысты. Осьщан кей- iH Нурекецдер Белорус майданьша косылып, Кецес Одагыньщ Маршалы Рокоссовскийдщ басшылыгымен Латвия, Эстонияны жаудан тазартады. Могилев каласында басынан закымданады. Бугшп 55 жылдьщ торкаты тойын тойлагалы отыр- ган улы Жещс кунш Полыпада карсы алый, улкен куа- нышка беленедг Согыс бикеннен кейш арнаулы же- дел полк курылып, Нурекец соныц курамында 1949 жылдьщ сэуфше дейш кызмет етедг Нурекец согыстан кешн 1946 жылы демалыска шы- гып, ез ауылындагы Канымжан Медеукызына уйлен- in, шацырак кетередг Содан жыл сайын демалыска келш турады. Армияга кетпей турып ол Жамбыл кала- сындагы есеп техникумыиа тускен болатын. Ецщ 1949 жьшдан бастап сол окуын жалгастырады. Согыстан кейшп т1ршш1к майдангердщ кещлш катты кулазытады. BipaK киындыкка мойымаган ауыл адамдарыньщ жшер-кайраты оган да куш бередт Кан_ дай жумыс болса да аткаруга дайын турган Нурекец аудандьщ статистика бел1мшщ учаскелк инспекторы болып, бейбп\" ецбекке юрюедт Kesi ашьщ, кец ш ояу Нурекец назарга ипшп 1955 жылы Каскелец ауданындагы Октябрь, одан Каскелец жумысшылар кооперациясыныц терагасы сиякты бас-

--------------------------- 1 8 3 -----------------------------Yfcr шылык жумыстарда болады. Каскеленде аудандьщ тутьтнушылар одагы баскармасы терагасыныц орын- басары болып журin, Талдьщорган облысы Капал ау­ дандьщ тутынушылар баскармасынын торагасы кыз- MeTiHe кетершедп Одан кешн Алматы облыстьщ туты- нушылар одагы баскармасынын ауданаральщ койма- базасьшьщ директоры болып кызмет iстейд!. Осында сауда кызметтершде абыройлы ецбек етш журген Нурмуханбет Муареповта жасыныц келуше байланысты 1985 жылы курметта енбек демалысьша шыгарып салады. Эйтсс де 6ipa3 уакыттан кешн Кас­ келен аудандьщ Кецес аткару комитета Нурекецщ зей- неткерлкте журген жершен шакырып алып, Каскелец каласындагы базардыц директоры eTin кояды. Бул жш кездесе бермейтш жэй. Cipa, Нурекецнщ жумыстагы адалдыгы мен улкен юкерлплн, керемет адамгершш- пн, жауапкершшгш елеп ескертен болуы керек. Ек1 жылдай icTen, жумысты жолга койган Нурекец кызмет- та б1ржола тапсырып, орнын баска адам га бередп Кызметтен кетсе де езш ел inimeH, араласкан ортадан кеткен жокпын деп санайтын ауыл аксакалы ojri кунге дейш кызметтес адамдармен аралас-кураласын узген жок. «Кецес Одагыныц Тутынушылар кооперациясы- ныц узд1п» белпамен марапатталган ол езш ЗЛ1 кунге дейш осы сауда жуйесшщ 6ip мушес1мен деп санайды. Ецбекпен шыцдалып оскен адамньщ ушнде карап отыра алмайтыны зацды. Ka3ip ол ауданньщ, каланыц когамдьщ ем ipine бурынгыдан да бетер белсендарек катысуда. Ел Президент! Нурсултан Эб1шулы Назар- баевтыц «Казакстан - 2030» Багдарламасын насихат- тау, республикамызда демократияны ныгайту 1сшде ауыл, аудан тургындары, мектеп окушылары арасында ершбей насихаттьщ жумыс журпзедт

--------------------------- 184 ---------------------------- К,ад1рл1 карттьщ кеудесшде EKiHiui дэреже:п «Отан согысы» ордешмен 6ipre 12 медаль жаркырайды. Оны елше ciHipreH ецбеп ушш бершген зор бага деп есеп- теуге болады. Отатасымен Кднымжан екеушщ eici ул, 3 кызы бар. Балаларыньщ oapi окыган. Жогары б1лш алган. ¥лы уяга, кыздары кпяга конган абзал азаматтьщ 7 немере- ci мен 2 uie6epeci ecin келедт Улкен улы Дуйсенбек №11 кэсштж-технпкалык мекгепте шебер болса, келпи Роза Эбенкызы - аудандык жылжымайтын мул1ктерд1 есепке алу мекемесшде ютейдг Куйеу балалары кукьщ коргау органында ецбек етш жур. «Ауылында картыц болса жазып койган хатпен тец» дегендей копи корген Нураганыц бул кунде айтары коп. Сондьщтан да оны аудан халкы сыйлап, курмет- тейдг Жакында тана аудан зк1м1 Болатби Сэт1мбайулы Кутпанов мырза Жаца жыл алдында ауылдьщ алып бэйгеректер1 секщщ аудан ак,сакалдарын жинап алып, бастарына калпак. устшерше шапан жауып. аман-есен болып. узак; гумыр кеипщздер, с1здер б!здщ акылшы- мызсыздар. Ортамызда кулш-ойнап журе бервдздер», - деп шын журектен кугтыктады. Олардыц пшнде Нурагац да бар едг Енд1 м1не, Жещс куш келдг Отан согысы Жещсшщ 55 жылдыгы улкен мейрам. Демек, бул кун! де Нурагац назардан тыс калмайды. К,ойны гулге, журеп куанышка толары co3ci3. Корер куаньпп пен алар алгысыцыз кеп болсын, Нурага!

185 ОРЫНДАЛГАН АРМАН Кдрасай ауданында бул Kicitri бшмейтш, кад1рлеп сыйламайтын адам кемде-кем. Бетегеден бшк, жусан- нан аласа, ете карапайым Мукамади агай осы Каске- левде елмен катар коныр тарлк кеппп, eMip cypin жатыр. 03ipme шуюршшк, Сагьшкан жецгемпдщ сут качкам коцыр шошн сораптап iuiin, эбден канган соц жазу устелшдеп кагаздарын кайта-кайта аударып, eci- не туекендерш кунделк кагазга жазып кояды. Мукамади ага жасынан елгезек, окуга зерек, бш м- кумар болып оскен жан. Жас кезшде оган «Юм бола- сьщ?» десе, «Мугагйм боламын!» деп тандайы так; ете TYceдi екен. Осы туста мына 6ip окига еске оралады. Мукамади 1934 жылы балалар ушнен 7 сыныпты 6i- TipiciMeH Алматыга келш, Алматы байланыс техни- кумына окуга туседт Ол узтаздарынан «бул техни- кумды бгпргеннен кешн мен юм боламын, ягни кан- дай мамандык аламын?» деп сурайтын кершедь Оган «Телефоншы боласыц» деп жауап 6epinri. Бутан кана- гаттанбаган жас бала езшщ кателесш келген in байкай- ды да, мугагнм даярлайтын оку орнын пдеетаре бастай- ды. Акыры Кдзак Мемлекегпк университетшщ жанын- дагы 6ip жылдьщ даярлык курсына келш туеедц техни- кумды б1ржола тастайды. Киындыктыц кекес1н сонда кередь Оку орыс тш нде журед1 екен. Кдтты киналады. Тастап кетешн десе тагы болмайды. Ойткеш, кайтсе де мугал1м болгысы келе- дт Не де болса шыдап багады. Даярлык курсынан кешн 1935 жылы университеттщ биология факультетше тус- in, оны ойдагыдай 6iripin шыгады. Окып жургендеп басынан еткен жагдайлары TinTi кызьщ. Университет-

'r ib '------------------------ 186--------------------------'rib ' тщ жаца-жаца каз-каз тура бастаган кезг Жатакхана жок. Балалар ушнен келгел1 ескершп, ол б1реудщ уйi- не орналастырылады. Белме суык. Heri3ri тамагы нан, кант жэне кайнаган су. Университета ез длинен артык корген оку орны ею рет ертенген кезшде оныц «Ещй жагдайьшыз не болады?» деп жылаган кездер1 де бол­ ган. Сейтш, ол емip киындыгын езшщ кайсарлыгымен жеце бшген. Окуды жаца б т р ге н жас ж1пт 1940 жылы тамыз- дыц 20-ында Кецес Армиясы катарына алынады. Жас кезшде байланысшы болудан кашкан оны тагдыр экел- in байланысшы етеде. Оскери полкте жас солдаттарды байланысшы кызметше баулиды. Эскери мерз1мшш аякталуына 6ip жарым ай калганда Улы Отан согысы басталады. Сойтш, ол Ленинград майданына катыс- ып, турактьт армиямен Петрозаводские дешн бара- ды. Одан кайтадан Ленинградты коршаудан азат етуге катысады. - Б1здщ ротамыздыц басты мшдетк - дейд1 Мукама- ди ага. - Москва мен Ленинград арасындагы уюметара- лык байланысты камтамасыз ету болды. Аганыц айткан эцпмесш тындай бергщ келедг Кещ- ni ояу, кез1 ашык жан ез басынан еткен He6ip киындык кезецдерд! ете тамаша баяндай битедг - 1944 жылы 18 кацтарда мен ауыр жаракаттандым. Оц жамбасым сыньш Иркутсюде узак емделд1м. Bip аягымнан еюнпп аягым 3 сантиметрге кыска болып калды. MeHi будан кешн Забайкальсю майданына ша- руашылык бел!мге ж1бердг Сонда 6ipa3 ецбек етпм. Акыры 1945 жылдьщ 15 желтоксанында б1ржола ауыл- га келд1м, - дейд1 Мукамади ага. Улы Отан согысыныц екшпп топтагы мугедеп, тэ- жтрибел1 майдангер жауынгерлж ецбеп унпн б1рнеше

--------------------------- 187 --------------------------- медальдармен жэне Отан согысыньщ 6ipiHHii дэрежел1 ордешмен наградталтан. Елге аман-есен оралысымен езшщ жастайынан арман еткен педагогтж жумысына б1ржола шркедт Жас урпакка саналы тэрбне беру югнде ж ем к т енбек ете байтайды. Алгаш мугалш, кейшнен К,апал педучилищесшщ директоры, Jlenci кпапхана техникумыныц директоры. Каскелец мэдени агарту училшцесшщ директоры Ka3ipri Мэдениет колледж! больш осы салада узак жылдар ецбек етш, улкен абы- ройга белендт Осы Каскелецнен зейнеткерлкке ттты- гады. Ka3ip ocin, оркендеген отбасыньщ neci. Сушкп ко- сагы Сагымкан жецгем1збен тату-тэтп ©Mip сургенше 55 жылдан асып барады. Барлыгы да жогары бш м алган. Олардан 18 немере, 2 шебере суйш отыр. Немерелер] мен шеберелер1 келген сайын Мукама­ ди ага мен Сагымкан жецгейдщ Mepeiuiepi устем болып 6ip жасап калады. - Булар дегешц тэтп гой. Суйсец, суйе 6eprin келед1, - дейд1 женгей. Оган эшешнде сезге араласа бермейтш Мукамади агамыз косыльш «Баталы уй - базар» деген. Мен майданан Tipi келмесем осындай ал- тындарды кермес ед1м, - деп Аллага шуюршшк етедг Сейтш, eKeyi косылып бугшп турмысына ризашы- лык бщщредь Мукамади ага дурыс айтады. Шыньшда бул согыс канша адамньщ OMipiH кыршынынан кильт. Кепш ш пнен урпак та калмады. Осыны ойлаганда Му­ камади аганын денес1 Typmirin, кез атдына кайдагы 6ip майдан KepinicTepi елестеп катты ойланып катады. Сонан сон epkci3 колына катамын алады. ¥лы жещс- ке 55 жыл болса да согыс зардаптары кещлшен кетер емес. «Замай жаршысы», 22 cdyip 2000 жыл

188 # Кун тацырыбына Б1РДЩ KECIPI МЬЩГА ДЕГЕННЩ KEPI КЕЛ1П Т¥Р Асканды да кергенб1з, Тасканды да кергенбгз, Асыл тасып болган сон Сасканды да кергенб1з, - дегендей осындай эрюм- нщ басына туып турган сын кезецде талай-талай акыл- га сыймайтын эрекетгердй сез укпайтын бэлекеттер- д! K e p i n журм13. Ka3ipri уакыттын, кайталап айтайык, эрк!мге, улкенге де, Kiuiire де сын екеш рас. Ол - адам- ныц шыдамдылыгына, тез!мдшгше сын. Осы сыннан сыр алдырмай оту эрюмнщ мшдетт BipaK осыны юм калай тусшш жур. Мэселе осьшда! М1неки, Карасай ауданында каз1р «копл/йр отын» жок. Осыныц KecipiHeH электр жарыгын да кез келген eniipin, «Жарьщты унемдеп жатырмыз» деп халыктын жуйке-тамырын жукартып жатыр. Б1реудщ ушнде ко- нак отыр. 01реуд1ц баласы ауырып жатыр, ал 6ipey кез майын тауысып тунде жумыс ктеуде. Онымен санасып жаткан ешюм жок. Осындай бей-берекет тгрл1кке карап, канша тез!м- дй шыдамды болса да «Япыр-ай, бул не боп барады. Копядор отынга да, жарыкка да уактылы телеп туртан менщ жазыгым не?» деп кынжылыс бивдретшдер де кебейш келедй «Б1рдщ Kecipi мьщга» дегеннщ Kepi келш тур. Не- пзшен улкен юсшер, согыс жэне енбек ардагерлерй зейнеткерлер пайдаланган газы мен жарыгы yuiiH акы- сын уактылы телеп отырады екен. KepiciHHie, турмы-

t * r ~ -------------- ~ ------ 1 8 9 ---------------------------- t f c r сы xavip, кун Kepici жаксы, акшамен жумыс 1стейтш- дер буган пыскырып та карамайтын кершедп К^арызга баткандардыц Ke6ici Miне осылар. Г азетп зд щ 8 нау- рызда жарык керген нем1ршде «копллдр отынды» пай- даланганы уннн кок тиын телемей отырган 97 адам- ныц аты-жошн жарияладьщ. Мунын ыкпалы бола кояр ма екен? Эй, кайдам. Еы кулагын тас керен гып бпеп алган уятсыз жандардыц 6errepi буган да булк етпей- Д1 гой деп коркамыз. Эйтпесе кериплершен. мынау халыктан уялмай ма? 97 адам деп отырганымыз бер жагы гана. Егер ол танм/п соз берсек эл1 талай-талай «мьщтылардьщ» аты- жош эшкере болары сезс1з. «0;пмнен уят к у н т» дей;.ц халкымыз. Егер осы сез шын болса, кыруар карыздан кутылудьщ 6ip амалын табар едк. «Когщщр отынга» гана карыз емесшз, электр жарыгына да борышымыз жегin артылады. Муны да катты ойланып, ауданымызда орын алып отырган келецйз жайларга жол бермейк. Жарьщты жалгаймын деп жап жас келшшектщ ем1- pi киылды. Артында уш баласы, мугедек epi калган. Ен- д1 олардьщ тагдыры не болмак? Карызын kim етещц? Электр жуйесшщ кызметкерлер1 болган окиганы т1ркеп, «киылгаи жарьщты жалгаймьш деп елin кал­ ды» деп тып-тыныш отыр. Ал муныд астарында не жатыр? Оган олар мэн берер емес. Электр жуйес! кыз- мсткерлерппн, атап айтсак. бакылаушыларыньщ кейде карапайым хальщпен сейлесе алмайтындыгы, мэде- ниетс1здктер1 жэне эдепйз эрекеттер1 кеп адамды ел- TipMece де д1ршдетш, калтыратып коятындарын жа- сыруга болмайды. К,аз1р хальщтьщ, 3cipece карттардыц жуйке тамырлары жукарган. Олармен ете сак, spi бай- кап сейлесу керек. Бакылаушылардыц уйге баса кектеп Kipin келш, «неге есептепшщ жай айналып тур, неге ай

------------------------ 190 --------------------------'d b ' сайын 200-300 тенге телейсщ? Ал сенщ белмец екеу, немесе ушеу. Сонда калай, жарьщсыз отырасыц ба? Б1з бутан сенбейм13. Жарьщты урлайсьщ» деп бетше былш етюзш, эй-шэй жок белмелерд1 тсмюкшей бастайды екен. Бул дурыс па? Эрине, дурыс емес. Жарыктьщ ур- ланганын дэлелдемей турып, «Аз телейсщ, жарыкты урлап журсщ» деп Tnicy ешкандай кисынга жатпайды. Ойткеш, канша белме уш болса да жарыкты унемдеп жататын адамдар болады. Олар коп карызданса толей алмайтынын бшедг Мысалы, менщ ©3iM осындай 6ip- неше адамды бшемш. Ал жарыктьщ урланганын дэлелдесец, кес те таста. айыбыцды сал, борышы кеп болса сотка бер. Эдш сот icTiH ак-карасын тез-ак шешш беред]. Bi3 алдымен кез келген адамды «урысыц» деп ку- джтенбей, ecenTeriin бойынша акшамызды жинап ал- айьщшы, соньщ 63i кыруар акша емес пе? Ал адам Mi- n e3i эр Typni. Егер оныц кытыгына тиед1 екенс1ц, ол сешмен eperecin «кара есекке» Tepic мшш алады. Те- лемей жургендердщ Ke6ici сондайлар ма екен деген куд1пм1з де жок емес. Ал, борышкерлер жен1нде сез баска. Телей алмай жургендер;нн бэр1н жауапсыз деуден де аулакпыз. Болмаса, «асып тасып болгандар» деп те айта алмай- мыз. BipaK 6ip шындык бар. Ол калай болса да карызды телеущ керек. Газ шаруашыльп'ы мен электр жуйесшщ кызметкерлер1 эл1 де болса «бугш ертен телеп калар» деп кейб1реулерге ескерту жасаумен келедт Муньщ да ineri бар екетпн умытпайык, агайьш! «Заман жаршысы», 1 cayip 2000 жыл

191 ГАСАНОВТАР ЭУЛЕТ1 Ецбек абыройга белейдь Халыцтыц канатты свзй Тау мен тасты кызыктап, табигат сулулыгына суй- ciHe карап. булак суына шомылып жауказындай жай- к;алып, жаца гана ecin келе жаткан МамедTin ойламаган жерден балалык, шагына балта шабылды. Кенеттен ¥лы Отан согысы басталып, экеа мен улкен агасы майдан- га аттанды. Ел басына ауыр кун туды. Эскерге жарай- ды деген ер азаматтардыц барлыгы Отан коргауга кет- Ti. Ауылда кемшр мен шалдар жэне жас балалар гана калды. Бул кезде Мамед бар болганы жет1-ак жаста едг Ел басына туган ауыр жагдай оган да оцай болган жок;. Ерте турды, кеш жатты. Кдбыргасы кайысып, шама- шаркы келгенше кемnip мен шалдарга кемектест1. Шоп шабысты. шауашылыкка жэрдемдеслт. Эйтеучр елмес- тщ кунш корд1. Сол 6ip зучмат жылдарды еске ала отырып, Мамед аксакал былай дейдк «Эл1 ес1мде 1944 жылдьщ караша айы болатын. Эскери KHiMi бар адам- дар туннщ 6ip уагында кел1п б1зд1 оятты. «Турыцдар, ки1н1цдер. 6ip сагат уакыттарыц бар. Алатын заттарыц- ды алып, ана тобен1ц басына барындар, кеш1ремгз» де- д1 каткыл унмен. К,арсыласуга шама жок. Баска тускен баспакшыл деген осы. Колымызга ш нген заттарды алып, ел жиналган жерге бардык, сондагы 6i3re, ягни жиналган копшипкке айтканы: «Туркия Кенес Одагына Kayin тонд1рмек. Сондыктан сендерд1 жиырма жылга жер аударамыз. Кей1н осы жерге кайтып келес1цдер». Малымызды тартып алды. Bipneme отбасын 6ip вагон-

'd b r ------- ---------------------1 9 2 ------------------------------ га экелш (жук вагоны) тогытты. Поезбен узак журдж. Кеп адамдар жол азабын кетере алмай, б1здщ кез1м!з- ше жан тэсЫм e rri. Не керек, кермеген корльн'ымыз жок». Бугшде 70-тен асып сексенге жакындап калган Мамед Рнзаоглы Гасанов басынан еткен eMipi жайлы осылай сыр шертедт Жас кезшен кеп ауыртпальщты басынан еткерген карт эр сезш ойланып, асыкпай айта- ды. «Бар тшепм - енд1 согыс болмаса екен, аспанымыз кара булт жамылмаса екен» деп тшейщ, бастарына ic тускен киындык кундершде айкара кушак жайып, ез туыстарындай карсы алып, кайгысын бедюкен казак- тарга шын журектен ризалыктарын бьдщре сейлещц. Шынында да сонау Грузиянын Аспинзиский ауданы Грузинский ауылдык кецесше карасты Николаков се- лосынан келген курд агайындарды Узынагаш ауылы- ньщ адамдары тусшктпшен карсы алды. 1947 жылы Га- санов Мамед алгаш осы ауылга коныс аударып, кейш- нен 1954 жылы Жанатурмыс (Каскелен ауданы) ауы- лына Kemin келдк Жас болса да eM ipre деген ез TyciHiri бар Мамед енбек ете журin бш1м алуды да умытпады. Ауылда сушы болды, тракторшы мамандыгын игерд[, звено жетекш1с1 болды. Кандай жумысты тапсырса да тап-туйнактай сапалы erin тындырып тастайтын Мамедке шаруашылык басшылары улкен ceniM арт- ып, оны Талгардагы ауьш шаруашылык техникумына Ж1бер;п. Мамед техникумды ойдагыдай 6 irip in , Kimi агроном мамандыгьш алды. Сейтш ол жуз1м зауытын- да бригадир болып кызмет 1стед1. Ершбей ецбек e rri. Соньщ нэтижесшде ол б1рнеше рет ауылдык кенестщ депутаты болып сайланды. Efci рет «Ецбектеп epxiiri ymiH» медал1мен наградталды. Оган Кенес Одагы бу- кшодактьщ ауылшаруашылык KepMecinin кола медал1 тапсырылды. Жыл сайын социалист!к жарыста озып

t * r ---------------------------1 9 3 -----------------------------t f c r шыгып, Коммуниста ецбек екшндкч атагын жещп алды. Осы жьщдар штшде Гасановтьщ отбасы есш-ендо. Ендо Каменка мал зауытында Гасановтар эулет1 пайда болды. Олар шаруашыльщтыц эр саласында ершбей едбек еттк аянбай тер toktL Гасановтьщ отбасы 6 ул, 3 кыз тэрбиелеп оард г Kasip оныц 31 немересц 23 ше- 6epeci бар. Bip жаксы жер1 балаларыныц барлыгыныц жогары жэне арнаулы техникалык мамандьщтары бар. Атап айтар болсак, Аграрлык университет мугатм1, мал дэршер1, агроном, инженер, механик жэне мал- шы, милиция кызметкерг 6ip сезбен айтканда eMipre кажегп мамандардыц 6api бар. Ал осылардьщ басы-касында, отбасыныц neci, от- агасы Мамед Ризаоглыныц оз1 журедг Акылшы эке, камкоршы ретшде кундоз-туш бшгенш айтып. бала- шагаларын адал ецбекке тэрбиелеп отырады. «Адамды тек адал ецбек кана абыройга жетюзедЬ) дещц Мамед Ризаоглы. Мамед Ризаоглы Камен асыл тукымды мал зауыт­ ында 51 жыл KOKOHic ocipynii болып кызмет eTTi. Де- мек, оны ауыл адамдары карапайым ецбеп унйн кат­ ты каД1рлеп, курметтейдг Ауылдьщ ардагер, акылшы адамы санагт, коп мэселелер женшде пшрлесш оты­ рады. Гасановтар эулетшщ улкен 6ip мактаньппы - Мамедтщ улкен улы Халит болып саналады. Ол - гылым докторы, Алматы каласындагы Казак ¥лттык аграрлык университетшщ кафедра мецгерунпсг Осы туста Халит жешнде 6ip-eK i ауыз жылы сез айтып кету лэз|'м. «Эке керген ок жонады, шеше кер- ген тон шшедЬ дегендей экесшщ эцпмесш тыцдап ескен ол жастайынан енбект1 жаксы кередг Алгашын- да ол 1968 жылы Алматыдагы 2573 автоколоннасьша

' r i k ---------------------------1 9 4 ---------------------------- ^ орналасады. Содан 1969 жылы Армия катарына бар- ып, эскери борышын етеп келгеннен кешн «Камеи» асыл тукымды мал зауытына жумыска юредг 1972 жылы Казак ауыл шаруашылык институтыныц ауыл шаруашылыгын механикаландыру факультетше окуга туседт Осы институттыц екшии курсында окып жур- in, студенттердщ физика жошнде ат олимпиадаларьша катысып ииституттык, калалык, ресиубликальщ жар- ыстарда жещмпаз атанады. Сейтш, 1974 жылы Москва каласында етюзшген «Студент жэне гылыми-техни- калык прогресс» атты букшодактык олимпиадальщ турга жолдама алады. Халит 1977 жылы институтты узднс багамен б т р - in, осында аспирантурада калады. 1982 жылдан бастап «Мал шаруашылыгын фермаларын механикаланды­ ру» кафедрасында мугалгм болып, шэюрттерге дэрю бере бастайды. «Оку инемен кудьщ казгандай» дегендо ескере отырып, opi пдену жольшдагы киындьщтарга мойьмай алга карай умтылган Халит oipTe-oipie езь нщ кездеген максатына жете бередт Кеп узамай гыл- ым докторы болады. «Менщ гылымньщ кия жолында аянбай ецбектенш, табыска жетуш экемшн, акылыньщ аркасы. Ол Kici 61зд1 жасымыздан ецбек етуге, алган максатка жетпей коймауга баулыды» дейд1 езшщ эц- пмесщце Халит. Мамед Ризаоглы Гасановты калай мактасак та жарасады. Ол мактауга да, марапаттауга да лайык адам. Ocipece, оны ауыл адамдары. Жацатурмыс e/mi меке- Hiniu тургындары жаксы кередь Мамед сез1мен гана емес, кунделпсп ецбепмен ел аузына ш нш , кейшп ур- пакка ецбексуйпштшмен улп-онеге керсетш журген жан. Аныгын айтканда ол сездщ емес, icrin адамы. Мамед Ризаоглы Гасанов тек Жацатурмыс ауылы емес, букш Карасай ауданындагы у л г т фермерлердщ

* * * ------------------------------- 195 ------------------------------- 'И Ь ' 6ipi. Оньщ Алатау асыл тукымды сиырларын ecipy, сейтш сутп кеп ещцру жоншдеп тэж1рибеа куптар- льщ. Ол бутан калай кол жетк1зд1? Енд1 осы женшде 6ipa3 эцпме козгайьщ. Откен гасырдыц 80-90 жылдары ете курдел1 болды. Кецес еюмеи кулап, Камен кецшары тарай бастады. Елдщ Ke6ici жумыссыз калды. Жагдай ауырлады. Эрюм эр- калай eMip суре бастады. «Кашкан уйрек куйрыгымен суцгщц» дегендей 6ipey;iep сауда жасай бастады. Ал кейб1реулер Ресейге, Еерманияга кенпп Kerin, ол жак- тан да кун кере алмай, кайтып келдг Не керек, абыр-са- быр дуние астан-кестец болгандай, елдщ мазасы Kerri. Осыны керген Мамед булай кун керуге болмайды деп тыгырьщтан шыгудьщ амальш гздедг Акыры тап- ты. Алдымен ез ушнщ ауласына 500 туп агаш кешетш отыргызды. 0 з кажетше жарату ушш 2 cyrri сиыр ус- тады. Букш жануя мушелер1мен б1рлесе жумыс ic- теп, элп снырды телдер1 есебшен кебейте бастады. Сауылган cyrri арзан багамен ауьш адамдарына, ка- ланьщ тещрегше орналаскан ауылдарга сата бастады. EipTe-6ipTe мал басы кебейш, сиыр саны 18-ге жеткен кезде ecKi сарайды бузып, оныц орнына жаца ферма уйымдастырды. Муньщ бэрш оз каражатымен, оз куш- тер1мен салды. Жана талапка сай салынган кец сарай ею белшке белшш, онда 60 ipi кара мап усталды. Bapi де Алатау тукымды cyrri сиырлар. Оныц 30-ы сауын сиырлар. Калгандары жылдык, eKi жылдык бузаулар. Ал еркек таналар етке етюзщщ. Ауылдьщ жерде бул нагыз табыс K63i болды. MiHe, осылай F асановтар эулет1 Кец­ ес OKiMeTi тараган алгашкы жылдары ездершщ тыным- сыз opi нэтижел! ецбектер1мен улкен табыска кол жет- Ki3in, абыройга ие болды. Ол шаруашыльщтан 7 гектар жер сатып алып, ауданда 6ipiHini больш жеке шаруа кожалыгын уйымдастырды. Мамед мал фермасыныц

* * * ------------------------ 196 ------------------------ 'И Ь ' жумысын уйымдастыруды баласы Ахмедке жуктедь Оныц мамандыгы агроном жэне экономист. Ал ортаншы баласы Саматка мал дэрперлк жумысы тапсырылды. Ферманьщ санитарлык тазалыгы бурынгы Камен мал зауытыныц мамандары кадагалап туратын болды жэне олар малды урьщтандыру жумысымен де айналысуды ез мшдеттерше алды. Кун сайын Гасановтардыц ездер1- н1н квлжтер1мен 600 литр сут аудандык сут комбина- тына жегкшлш турады. Суттщ эр литр1 кь1стьщ куш 35- 40 тенге, ал жазда - 25 тенге. Эрине, сиыр сауу жумысы жартылай автоматтандырылган. Калгандары колмен сауылады. Ферма алгаш уйымдастырылган куннен Наталья Аукенова 17 жыл бойы сауыншы больш ецбек erri. Каз- ip оньщ орнын KeiiiHi Людмила Вихрева басты. Сондай- ак Зуля да кеп жылдан 6epi осы кэсшпен айналысады. Каз1р фермада барлыгы 152 бас ipi кара мал бар, оньщ 70-i сауын сиырлар. 50 сауыншынын орнына 10 сауын­ шы жумыс ютейдо. Ферма эр айда сут зауытына 35 тон­ на, жылына 400 тонна сут етюзедь Айтар ауызга жещл болганымен Гасановтар эулетшш бул жанкиярлык ецбектер! онайга Tycin жаткан жок. Ipi кара малдармен 6ipre 80-нен аса кой басы бар. Осыларды жем-шенпен, мал азыгымен камтамасыз етуге тапкан табыстарыныц Ke6i кет1и жатканын 6ipey бшсе, 6ipey бшмейдт Бар болганы 7 гектар жер учаскеа бар. Оган мал ферма- сы, баска шаруашылык курылыстары орналаскан. Бул. эрине жеткЫкс1з. «Ш1рюн, жер болса, «маган жер1мд1 улкей'тчн, немесе косымша мал асырайтын жер бер» - деп бармаган жер1м, ашпаган eciriM жок. Эйтпесе, мал басын будан да арттырар ед1м» дейд1 Мамед аксакал. Алайда оган назар аударып жаткан ешк1м жок сиякты. Юм быедт келешекте ескершер. Капр к!мнщ ецбе- ri халыкка пайдалы екенш эркхм тустне бастаган кез.

irib»'--------------------------- 19 7 ---------------------------- 'r i b ' Ал, шаруа кожалыгыньщ терагасы Мамедтщ аткарып жатцан жумыстарын керш нитей риза боласыз. Ол o iiui н ецбегшщ аркасында кыруар табыска жетш, кез- деген максатын жузеге асырьш отырган жан. Осын- шама жанды, букш Гасановтар эулетш тек енбекке табындырып отырган Мамед Ризаоглыныц 6ip кун- де к;ад1р-курмет1 ерекше. Оны ез отбасы, ур1м-бутагы емес, буюл ауыл болып сыйлайды. Кезшде ол осындай ецбектер1 yniiH талай сыйльщ- тарга да ие болган. Сыйлыкка «УАЗ-469» жещл маши- насын алганда да ол аспай-саспай осы сабырлыльщ кал- нын сактай бшген. 1стщ женш бшетш, адамдармен ор- так тш табыса бшетш парьщты да парасатты жан епща- шан ешюмге дауыс кетерш, болмаса мен деп кеюрек кагып керген жан емес. К,ашан болсын «бетегеден бшк жусаннаи аласа» болып, ез катарларьшьщ арасында кулш-ойнап жур. Алайда ол когамдьщ жумыстан да кол узген жок. Ауыл адамдарыньщ акылшы аксакалы. Жацатурмыс ауылындагы аксакалдар алкасыныц терагасы. Ka3ip оныц 6 улы, 3 кызы, 31 HeMepeci, 25 uie6epeci бар. Ос- кен, енген жандар. Мше, каз1‘р оларды ауыл адамдары кос арыс деп орынды мактан тутады. MiHe, мен осындай тагдыры кызьщ, талгамы бшк, бул кундер1 оз)'м1здщ бауырларымыздай болып кет- кен замандастарыма темендегщей жырымды арнагым келед!. Аманбысыц, бауырым, тегщ таулык, Bipey байлык пдейдк Bipey саульщ. Сенщ ата-бабацды бшеещ бе Оз халкына и м ед1 Койган жау гып?!

i f e - --------------------------- 198 ---------------------------- 1 + Г Сендерсшдер кеп керген киындыкты, ДурлЬспрш KeuiipreH душм журтты Сталиннщ ылацы. Ал, казактар, Кушак жайып, сендердщ кушщц укты. Бул казактар юмдерд] карсы алмаган, (KiM ашады кушагын барсам маган?) Жанын аш жомарттыгы аркасында Келгендердщ 6opi де алшацдаган. Шьшы солай Ешк1мд1 алаламай, «9cin жатыр кыз калай, бала калай?» Деп сурасып, Бар нанын белюш жеп, Жалпандайтын ед1 гой, жаны калмай. Сендер мше, солардыц Ардагысьщ, Тагдырына Алланыц бар ма icin? Казактарга, бауырым, карыздарсыц Кажет кезде камкоршы болганы yiniH Курт, TypiK, Болмаса баска демей, Тебесше кетерд1 каска кедей. Бугш бшдей кад1рл1 азаматсыц, Бул немене Мерейдщ асканы емей?! Талантты, талабы зор, тау улысыц, Казактын, ажырамас бауырысьщ. 0зщд1 еркелеткен казактардьщ Кащрле касиетш, Таны кушш!