Ақылия Бекбайқызы - Сөнбесін - Шырағың

С А Й М А С А Й УШКЕМГНР^ЛЫ (1862-1904) Жогаргы Талгарда 24 жыл болыс болган. 1879 жылы Верныйдагы орыс гимназиясын уздж б1Т!рген. Патшадан полковник шенш алган. казактыц жер-суы уш!н аянбай курескен. 1880 жылы болыс сайлауына 18 жасында сайлауга тускен. Есж - Талгар ел1не болыс болып, 1880-1904 жылга дей:н катарынан 24 жыл ел баскарган деген кужатты архивтен жене «Казак совет энциклопедиясынан» таптьщ. Саймасай бабамыз туралы жазылган поэма да бар екен. Ол да Шорманов Жумабек Разацулыныц сандыгынан табылды (маркум): Жаныстын бул Саймасай мьщты бег], Жясынам болыс болзям оз/ сер/. Ж о а я р а ы у л ы ^ ш я р б ы ^ б о р / 77ШНЫС, бул олА*с<г)с кемет^ер/. Суме<3/ б/р к/с/<3ем озш ел/, 7<зл<?арг)ы^ ке^ ол^ябы /луаяи жер/. оз/ т^ямсар, Ьатныр болая^ бесе<3/ яраы /иеа/... Онын ес!М1 осы кунге шеЙ1н кенекез кариялардьщ ел аузында аныз болып айтылып келе жатканы тепннен-тепн емес. «Балдай тетт) сез1мж ел-журтты сусындаткан, сеу1рдщ бултын Алатауга екел^п кулындаткан» касиетт1 адам дейд! ел-журты. Казак ушш, казактыц жер1 уш1н, жайлауы мен кыстау конысы уппн жер!М!зге коз аларткан душпанмен, шет журтпен айкасып еткен: Саймасай бабамыз Жет^су ец!рш щ ец шурайлы конысын, жер-суын, езен-кел1н, Ойжайлау мен К^ыржайлауын жат журттьщ билеп тестеуше жол бермей, б1ртутас куй^нде урпакка мура етш аман сактап калган. Верный каласындагы оязбен тш табыса бшген, каз1рг1ше айтсак, кернект1 дипломат жене ел 1шшдег1 дау-дамайды ед^л шешет1н би атанган адам екен. Осы себепт1 Саймасай бабамыз бакталастыктыц курбаны болды. 1904 жылдьщ кузшде ойда-жокта кастандьщпен 42 жасында Тургж шаткалыньщ бойындагы К,араш деген жерде атылды. Мухтар Э^езовтщ «К^араш-К^араш» окигасы атты шыгармасында 5]

Саймасай атт Би, болыс, ба бурмалауга меж Саймасай У шакырым темш куншыгыс жотп Кезшде бит екж. Алайда : кулпытас колд бупнге дейш к< 2002 жылы У шкемтрулын селолык округа 2006 жылы курметше Енб бойында Сайм ксш ет салынд Тарихта ^з! енегел1 1С1Н С парызын етеу

Э .?/бел . Саймасай аты езгертшш, едеби кейткер ретшде алынган. Би, болыс, бай атаулыны жау керсеткен кер заманда автор солай бурмалауга межбур болган. Саймасай Уш кемтрулыны ц суйег1 К^улжа тас жолынан 18 шацырым тем ж 1^айшыбек ауылыныц мацындагы Цаным сайыньщ куншыгыс жотасына жерленгаг. Кезшде бижтщ басына кок жасыл тастан кулпытас цойылган екен. Алайда согыс кез1нде, 1943 жылы осы б е т т бузылып, цулпытас колды болады. Солай бола турса да, ел-журты кун! бупнге дейш корымды «Саймасай беЙ1Т1» деп еулие санайды. 2002 жылы тамызда ел-журтыныц усынысымен Саймасай Ушкемтрулыньщ атын есте калдыру максатымж, Александровка селольщ округ1 Саймасай ауылдык окруы деп аталды. 2006 жылы Саймасай Уш кемтрулы бабамыздьщ !43 жыл толу курмет1не Ецбекш1казак ауданы Абат ауылында куре жолдыц бойында Саймасай болыска арналган улкен ескерткпы мемориал кешен1 салынды. Тарихта 13 калдырган бабалар урпагына тагзым етш, олардыц енегел1 1сш буг1нг1 жене келер урпактыц жадында калдыру парызын етеу Саймасай баба урпагыньщ улесше тисе керек. Дуляы /7МС/7М.мымамс)ай ж а з у бар/ Ж ет/ ашааа тиабыну - с?р /^азал;/?/ь/^ парызы. у4/йяляр()ь; а р б а ^ а у - У р п а ^ а р б ь ^ ^ары зы . Жамыс7марбы7% ж а с а а ы м 0теаул баба бас^аааи. /(дрсь;лас7$ан ^алл^а^ы^ Ж а р т ы с ь ж т^ырыя ^ асти ааа/;. Ьас ^олбастаь; Дарасай, Батпырлы^ын р яс^ ааам . Жарм?ь; батяыр а/иа//ь/л, Жауларьжан саспаааи. 7б2ыз ульж жауаер аып, ^ а л ь ^ ^ а унбеу тяасшааам М ум /зб/ ба/и ы р ^ 31

Оке .жолым ^омтмааам. 7б?ьмды^ бф/ /-(ал^анмам, Рулы ел бон тараммы^, /мнмем шыаым арыс/мар, Ау/№уст/мсуас жарам/;ыз. Болыс болтан Ма^аытам, Улсбам ,ме// Саймасай/ Обен а т а кееа'ма/ ?а,мамьжа болды сам/ Одцзешт;' бм болтам, Ом/рол;, 77ур а т а . О р у а ^ т а р ы соларбы /^ Гураамдам б/'зсе у;/ ^ата/ =<*=)=* «Жарыцнын жугш езщ ареала, егер шын жар болсац». Акылия.

САИМАСАИ РУХЫНА БааыАя бсраси уряааына, хал?$ына, ^/ны ш ы ^ ая 7'адаар, Ес/к з/садяыаа. Самтиасам баба, орадбы^ буаа/ трзмтма^ам, за.ма/;, аасырбы шас/пап аршы^а/ Жс/??/л/'/^ бе, уды /сшсрл/сн адмас ^ырая, Емд/кш; адыя ксд/я сан аасырбам. Самл;асам<3ам бабадар ар/^асы буд У рпа^/пы б о д а ш а ^ я см ж а д а а с /п ь ^ а а м . ?а,ма////ь//^ е?и;и ^одам ^ыд кепф/, Гузед^/ ^азааылжы/? ^од бсс/с/. Еас^мснб/ ед/.м/и'/^ ба^ышы буд Еабадарбы^ .жа^аыраа// сан ссд?/'.' П /? /.?/??кс/^ /яарм хы ти<3ы б а м а д а р ы л /, др /^ ам сы сы ^ бм /а//^бс б а р а д а н б ы ^ . 7ар ксзбс сдб/ бастиая, ж*од корсс/??кс//, Е/^бса/'/^г)/', ср бабам, баеадабы^и/ Шаяхмет ^С А Й Ы Н У Л Ы , акын, жазушы, журналист. Ес)к каласы

ЭБЕКЕМД1 САЕЫНДЫМ... САЕЫНАМ МЕН СЕН[... ( м^ь/мом ^мем сем/, д р б /р з/сяз,?ян сез/^нсн. Сяаымя^м ,исм сем/, Д*<7лдыраям /з^мем Сааммяуи луе// сем/, Орб;р мм/м^мм сез^мем, Сааыму керек, сяамняр к/с/^ бярЭя, Сяаммя^мым, сяамму да б/р бя^мтм.

КАРА ЦАЙРАЦ Б13ДЩ танысуымыздьщ ез1 ерекше. О цуш ы лар арасында футбол ойынынан жарыс журш жаткан. Жацадан оцуды бгпрш, ел1кт1ц лагындай сеюрш турган кезш. Алан шет1нде отырган ед1м, жаныма кара буйра шашы бар, сыпайы кишген аксары Ж1п т келш отырды. Мен! сезге тартып: - Эцпме айта отыр, кеп жупрдщ, шаршап, аягыц ауырган болар? - деп, жаныма жакындап отырды да, мен1 бурыннан бшетшдей еркш сейлед1. Менщ атымды, кай мектептж келгеншд! де бшш алыпты. - Менщ атым - Эбен. Сен1ц атьщ Акылия той. Олай болса: «Эбен+Акылия» деп топырактын бетше тырнакшамен жазып койды. М ж д е ун жок. Оз1мнен елдекайдаулкен, сакайып калган ж1птке не сейлершд1 бшмей 1штей киналыстамын. Сезд1 тагы ез) бастады: - Эцпме айтайын ба? - деген сурагына «Айтьщыз» деп езер кысыла жауап берд1м. - К ер ген тд1 айтайын ба, естшен1мд1 айтайын ба? - дед!. - Ест1ген1щз ет1р1к болар, кергжщ1зд! айтьщыз. - Озщ ест1 кыз екенсщ, онда айтайын, тьщда, тек ен,пмемд1 кешке, демалуга шыгайык, сонда айтармын, - деп кай жерде, кай сагатта кездесетш1м1зд1 айтты да, турып кеттт Кешке кездесет1н жерге кепнкпей белгшенген уакытта мен де, ол да келдт - Ал тьщда, Ест1 кыз, мен айтайын, - деп ецпмесш бастады. - ...Царангы тун. Аспанда найзагай жаркылдайды. Апам екеум13 агаштьщ тасасымен келем!3. Б13 ауылдан шыкканда кун жарык сиякты едт 1^аз1р тастай карацгы. Мен апамныц аркасына жабыса кушактап алганмын. Менщ ек1 аягымдагы апамнын, колы тастай катып калган сиякты. Апамньщ аузынан ызалы, кайгылы ун мен ек1 ауыз сез гана шыгады. «Сорлаткан сор кудайым, менщ жалгызымды алганша, мен1 неге алмайды?!» - деп, ана агашка б1р согылады, мына агашка б)р согылады. Шашы жайылып кеткен. Мацдайына согылган агаш бутагы бетше тиш те жатты. Ек! бетш жас аралас кан жапты.

- Апа, иоберцн, тус!ршН - деп жылап келем, б!рак ол сез!мд! ест1р емес. М ж!ц даусым шыккан сайын аркасындагы мен1 оз1не кыса тусед!. - Жылама, кулыным! Жылатпаймын мж сж1! - деп анда-санда маган тш катып кояды. Осындай арпалыспен канша уакыт етш, канша жер ж ургж 1М13Д1К1М бшед!, мен калгып та кет1ппш. Оянсам, б:р агаштьщ туб1нде отырмыз. Тац атып, жерд! жарык баскан. Апам эбден шаршаган. Бет-аузы кан, уст]-басы К1р, лас. Б13Д1коргж адам коркыныштан журег! жарылып кетет1н шыгар. - Ояндьщ ба, балам? - деп апам есш жинап алды да, мял агып жаткан судыц жагасына алып барды. Сосын 031 жуынып, мж1 де жуындырды. Белш шеннп кайтадан байлады да: - Кулыным, балапаным, жалгызым, уйге жакындап калдьщ. Тетец Ракима к у т т отырган шыгар, - деп, ештеце болмагандай орнынан турып, маган тагы аркасын тосты. - Апа, апа! -деп бетше караймын. Тундеп окига кез алдыма елестейд1. Енд1 мен1ц жылагым келедг Апам: - Балапаным, ештеце болган жок. «Т ун деп , кеш егщ ...» дей бергетм де: - Ол туе кой. Ол туралы Ракимага ештеце айтпа. С ж ел ьак ул кж Ж1пт боласыц.Уедецд) бер! Ж1ГИ уедесш де турады. Коз1цнж жас шьщеа, куш щ кетед1. Уедецде турмасац, Ж1пт болып еспейс!ц, - деп ныгыздап айтты да, тер1с карап агаш тубш е б1р нереж ! жасыргандай болды. Мен1 аркасына тагы жабыстырып алды. Журю1 баяу. Оз!н-ез1 Т1к устауга тырысып келедг Тетем де есж алдында кут1п тур екж. - Неге кепнктщдер? Не хабар бар? - деп шыдамсызданып тур. М ж катты коркып кетт!м. - Ешкандай хабар жок. ЭншеЙ1н, елп Бекж: - Ет асып койдьщ, бей бш е, - дегеннен кейш ет жеп, шай т и п далага шьщеак, ек1нт! болып калыпты. Кун бузылып тур екен, кона кетт1к. С ж щ коркатыныцды бш1п, езтн 1ц де мазам кетп. Содан тацгы самалмен шыкканымыз осы болды, - деп мж! колымнан кысып кояды. Ештеце айтпа дегж1 болар. Тацертецп шайга отыра берген1М13де, жанында коршш1ц баласы бар ек! адам уйге К1рд1 де: 58

;елем, б1рац ел сез!мд] ркасындагы мен] ез)нс сж1! - деп анда-санда !ен канша уакьп ет1п. ш та кетшп1н. Оянсам, Шжарык баскан. Апам лас. Б:зд1 керген адам 1р. п алды да, м ет атып '1н ез: жуынып, мж1 !ады да: - Кулыным, лдьщ. Тетец Рацима ^дай орнынан турып, -НД! МЖЩ жылагым ' туе цой. Ол туралы пт боласьщ.Уедецд! иьщеа, кушщ кетед1. ныгыздап айтты кандай болды. Мен] . Оз1н-ез! пк устаута ур екен. -ыдамсызданып тур. ^- Ет асып койдьщ, йп далата шыцсак, , кона кетпк. Сенщ дан тацгы самалмен [нан кысып кояды. канында керш!нщ

- С1здерд1ц аты-жендерщ13 кш ? - дед1. естуш. Жиике д - Мж Сержбайдын кызы - Куипымын, мынау кел)Н]м- Цожабайдьщ жазыксыз жандарг кызы Ранима, мынау - жмерем, - деп ектем дауыспж жауап берд1. ой дан бас кетере ч - Мен сж дердж ездерщд1 сурап тургам жок. Бул уй юмнщ уЙ1? токталмастан ары Мынау бала К1МН1Ц баласы? Фамилияларыц К1М? - дед1 сурланып. Эр жерд1 туртпектеп, б1р н э р сет 1здей бастады. Терде турган - Содан баст^ сандьщты керд1 де: калмады. Тек еке^ Есейе келе шешем )ш!н ашыцдар! - деп буйырды. Шешем апама руксат ОНЫ КОЛЫМа ЖИ1 ^ сурагандай карап ед1, апам: - 1пннде ештеце жок, баламньщ хаты, кергж дей боламь суреттер1. Мына жалгызым ескж де корсетейш деп тыгып койып куаты, айбары ю ед1м. Экесш ек1 жасында алып кет!п ед1, - дед1. Оган караган сур кажет етем щ он шинелд1 жок. киындыгымды ай - Аш, аш! - деп дщкшдеп кояр емес. Шешем амалы курып, де, екем ушш де сандьщты аша бастады. Жанагы адам оралган буманы алды да: - беки тусемш. Э) Б1зге кереп осы,- деп койнына тыкты. Апамныц артында турган м ж щ мойнымда! маган: - С ж гой, жауыздыц баласы! - деп, басымнан б1р нукыды. —Бугшше ма Олар уйдж шыгып кетп. Шешем дауыстап жылай бастады. калыпты, Есл кь «Барльщ суретщ барльщ хатын екетп, ештеце калган жок. Т ш п адрес1де жок, ж д 1не 1стейм13? - дед]. М !не, осында болып ею жыл - Же, жылама! Баланы шошытасыц! Балам епщандай жауыз Эбекец екеумп емес. Оны ем1р корсетер, - дед: апам. екеу1М!ЗД!Н мацЦ Махаббатымьи - Жаца олар ю р т келгжде, б1р сумдьщтыц боларын сез)п, ана кимастыгымызс устелдщ жанында жаткан кара кайракты аягыммж баса койганмын. жаца кергендей Мше, сол кайрак. Колыцнан келсе, осы кайракты немерем ескж де кайракпен аякт колына устатарсыц. Бул кайракты Омекем де, Мука да устаган, - кайтар алдында деп сезш ныгыздап, шешемнщ колына кайракты берд1 де: - Енд! устелдщ устшс жолга жиналайьщ. Б1зге бул Сарыбел ауыл болмайды. Жаркжттег] салынган алмас Ракымдарга (шешемнщ агасы) барып паналайьщ, деп жинала Ж1гер* мен, ар- бастады. жазу бар. Эл! М)не, мен бесжастагысорлыжет1м Эбен, ш ынатым-Эбдщ ад1р, КИЫншыльщты нагашымныц колына ек1 шешеммен осылай келд1м, - деп муцайып, емес, екес! жь тем ж карап, кезше жас алды. акталган Ом1р балаларымныц - Агаш тубше апамныц тьщ каны не дейсщ гой? Оны есеЙ1п, ер жеткеннен кейш апамнан бщщм. Шешемнен жасырганы еке ел1М! (Эцпме ник туралы «кара кагаз» екен. Оныц ез1 баска ецпме... Мундай ецпм ж !, осыншама ащы ем!р шындыгын б!р!нш! 60

1укелшм - Кожабайдьщ есту1м. Ж1ытке деген аяушыльщ па, ем!р талкысына тускен уыспж жауап бердь жазыксыз жандарга деген аяушыльщ па, елде баска сез1м бе, ауыр кок. Бул уй юмнщ уЙ1? ойдан бас кетере алмай жер шукып темен карадым. Ол ецпмесш токталмастан ары карай жалгастырып: ам ? - дед1 сурланып. стады. Терде турган - Содан бастап «еке, ата» сез1 айтылмады. Суреттер1 де калмады. Тек екеден, атадан калган жалгыз белг! - кара кайрак. Пешем апама руксат Есейе келе шешем тыгып журген осы кайракты маган устатты. Мен жок, баламньщ хаты, оны колыма жи! устаймын, ейкен1 одан екем мж атамньщ жузш № деп тыгып койып кергендей боламын. Мен ушш осы б1р киел! зат екемн1ц куш1, 1ед1. Оган караган сур куаты, айбары 1спеттес. Кермесем де, екемд!, атамды сагынамын, кажет етемщ онымен кед1мг: адамша сейлесемщ керген жапа, Пешем амалы курып, киындыгымды айтып ш ертд1 таркатамын. Ендйт жерде атам ушш м буманы алды да: - де, екем ушш де ем!р суру1м керектшш тусшемш. Тус1нем1н де, шьщ артында турган беки ту сем ш. Эулеттег1 еркек к1нд1кт1ден жалгыз болгандьщтан юымнан б1р нукыды. мж!ц мойнымдагы жуктщ жен,ш еместшш де ерте сезшдш. ?тап жылай бастады. не калган жок. Тшт1 - Бугшше мж щ ем1ршнен узшд] осымж аякталды. Тац да атып калыпты, Ест1 кыз, - дедт [ам ешкандай жауыз М1не, осындай ецпменщ айтушысы - ол, тьщдаушысы - мен Нболарын сезт, ана болып ею жыл журшшз. Цаз1р сол кара кайрак менщ колымда. шж баса койганмын. Эбекец екеум13 ол кайракты 42 жыл б1рге устадьщ. Эм1рдщ [ты немерем ескенде ек еутп д щ мандайымызга буйырткан бал деуренш б1рге етк1зд1к. Махаббатымыз кара кайрактай б е р т болды. Сыйластыгымыз, Мука да устаган, - кимастыгымыз соншальщ, ем!рдщ акыргы кун1не шеЙ1нб!р-б1р1М13д: ггы берд1 де: - Енд1 жаца кергендей болушы ед!к. Ом]ршщ басы кайракпжбасталып, майды. Жаркжттег! кайракпен аякталуы да б1р-б!р жумбак сыр. Отагасы ем1рден йык, - деп жинала кайтар алдында кайракты юрш1кс13 ак орамалга оралган калпында устелдщ устше укыптап койыпты. К^айрак жанында кынабына ш атым - Эбдщад1р, салынган алмас кезд1к, онда: «Эмбек, Эм1релиевтерд1ц кайрат- цш ,-деп муцайып, Ж1гер1 мен, ар-намысын саган тапсырамын. Атац Эбен» дегж жазу бар. Эл1бек - немерем!здщ 1ш:ндеп жалгыз ул Осындай ой? Оны есейт, ер киыншыльщты басынан кеш1рген, ешкандай жауыздыц баласы всырганы еке елш! емес, екес1 жазьщсыз жаланьщ курбаны болып атылган, кейш 1е... акталган Ом!релиев Эбен Мукашулы - менщ аяулы жарым, 1ЫНДЫГЫН б1р!НШ! балаларымнын, екес1, Эл1бектщ атасы бпдщ ортамызда жок. (Эцг1ме шпндег] адамдар ез атымен аталган) ] караша, 1998 жыл

//&//( )ЛУМ ^А7А/// а с , Ж1Г1Т1М» де ;;?) &/// Л^ 1Й/ММЙ.' - Сыр! адамыцны курС1НД1. - Неше - деп шыд - Айтс: айтатын б( 13ДеЙ1К» - Ракым, он Орталары нуанды. -Бейб) окуга бар Мен боле нагашым Бурын ер] журю-тур Мене тебепн. \\ ет!п сурн - Сан саган вел

АЗАЛЫ КАЙРЫ - ...Апамныц агаш тубше тыкканы не деп ойлайсьщ? Оныц айтудыц ез: ез: мен уппн ауыр дуние. Ол туралы ойласам, аспан айналып жерге тускендей немесе пыек-царным б1р аударылгандай боламын. 1ш т д е жаткан жазылмас , дауысы жок ауыр жара. - Ондай ауыр болса айтпай-ак койыцыз, - деп етшемш. - Ол е ш к т г е айтылмаган, айтуга болмайтын сыр. Б)рак барлык куш-ж1гер1мд1 жинап саган айтуым керек, - деп ауыр курсшдь Ж1пт 1шшде жаткан ауыр жара не болды екен? Муныц астарында нендей жумбак сыр бар? М т де ынтыга тыцдаудамын. Жана туган ай да ж М т 1Ш!ндег! сырды жещлдетк!С1 келгендей, б1ресе булт арасына жасырынып, б:ресе булттан шыгып «ал, баста, Ж1пт!м» деп тургандай. Сырыцды айтып, пнектщ кырындысына шейш тусшетш адамыцныц болганы кандай жаксы! деп мал ез)не тартып, б!р курсшд1. - Неше жылгы катып калган тон Ж1битш болганы гой. Айтшы! - деп шыдамсыздана кутем. - Айтсам айтайын, Ест1 кыз. Сырымды айтамын деп шынымды айтатын болдым го й . Апам: «Мал конысын 1здейд1,613 туысымызды 1здейш» - деп бпд1 нагашымньщ колына алып келд1. Н агаш ы м- Ракым, оныц шешес1, менщ эжем - Ш элипа, ейел1 Ж1бек бар екен. Орталарында ел1 бала жок. Бпд!ц к ел гж 1М13ге нагашым катты куанды. - Бэйб1ше, дурыс жасагансыз, келгетщ з жаксы болды. Баланныц окуга баратын кез1 де жакындап калды,- деп бэйек болып жур. Мен болсам, мэзбш. Б)рден ею шеше, ек1 ежеге не болдым. Эр! нагашым - м у га л т . Нагашымныц уй] кец жайлау болды да калды. Бурын еркек адамды кермеген маган нагашымньщ жинакы, сырбаз жур!с-турысы, уст1-басын таза устауы - барлыгы улкен эсер етт1. Мен ез!мд1, т т т 1 ер адам сиякты сезшд!м. Ол К1С1унем: велосипед тебет1н. М т оган кызыга карап, велосипедт1 коя койганда, тап-таза етш сурт!п коятынды шыгардым. - Саган велосипед унайды гой деймш? Кппкене есейсец, мен саган велосипед алып берем, - деп нагашым аркамнан кагады. 63

Тек тун болмаса екен деп ойлаймын. Тунд1 унатпаймын. Тацертец ер! Унатпайтын себеб1м де бар. О йткет апам мен1 уйьщтаткан болып, мойныма алгаю акырын сыцсып жылап шыгады. Нагашым еке/1 оцаша сейлесед1. екж. Б)рден ка! Б13Д1катыстырмайды. Не айтатынын бшмейм1н. жазып койды. сабагымыз бает Шешем интернатка к и т Т1гуге жумыска турды. Мен мектепке келгж мугалш бардым. Апам уйде тер1 илеп, тон пгед). Оны бидайга, унга, отынга сут берш Ж1бер айырбастаймыз. Нагашымныц улкен кызы Гулшара пайда болды. Уй Т1Л1НЩ пайдась пш Т1ПТ1 кещлд1 болып кетп. Осылай б1раз турганнан кеЙ1н апам: - жазу да мж1Ц у Б13 ез1М!з белек турайьщ, - деп нагашымнан руксат сурап, солардын уйшщ жанындагы б1р уйге юрдж. Нагашым отынымызды тус1рш Ерте келген берд!. «Бейб1ше, сждер сауыцдар», - деп б1р спырын коса берд1. юрд1. Баска б уакытым жок- Б13 апам, шешем уше/м13 б1рге турдьщ. Апам оцаша калганда екем туралы мазаланып сураймын. Апам: «Оскенде берш айтам, Согыстан ) екен алыста, ел)-ак келер, кулыным» - деп жубатып кояды. Солардыц 1Ш1Н келген бузауда Кун артынан кун етш жатыр. Нагашым согыска кеткж. Барлык онша жактырм ауыртпалык апама, шешеме туст1. Апам отынга барады. Озен бойынан кураган агаш, теректерд1 шауып екелед1. Оньщ жартысын Б1р кун1 с мен мектепке апарамын. Мектепке кезекпен отын апаратынбыз. жолдасым: Тагы сол жылдардагы ауыртпашыльщ пж бастан кетпейтш киыншыльщ. Нагашымды согыска аттандырып турганда: «Ауылда - Ей, Эбен, калып бара жаткан еркек кшдж-сжсщ. Сенщ мойньщда ею ежен, - К,айдагы ею шешен бар. Берж бол, жаксы окы!» - деп кеткен тапсырмасы - К,арай ге] тагы бар. Нагашымныц бул сез! маган куат, ез1мше улкен адамдай 1ш1м сезе^ барлыгына жауапты езш сиякты сезшд1м. Шешелер1жо у стай алдым. < Жет1мд1к жанынды жеп, намысьщды козгап бетпе-бет келсе не 13, - деп мацд 1стерсщ? Эрине, 1стейтш амалыц шамалы. Тек оку, сол аркылы елп сурактыц жауабын табу деп ойладым. - Ол бал аяганым ба < Сабакты ете жаксы окыдым. Мен казак мектебшде окимын. пайда болды. Жанымыздагы «Луначар» мектеб1нен б1р орыстыц аккуба келшшег1: «Орыс тйнн К1м уйржг1С1 келед1?» - деп келш журд1. Уйге кел Мен уйренет1И1мд1 айтып ед1м: «Онда тацертен ерте сабак - Не бол^ басталардан б1р сагат бурын келерсщ», - деп кетп. Мен тацертен - Сж щ о} ерте нанга баруым керек. Ол кезде нанныц кезепне тун ортасынан жур. турасыц. Енд1 не ютеу керек? Апама орыс тппн уйржг1м келетшш Мжде ун айтып ед1м: - Талабьщнан айналайын, бар! Нанга езш барамын, - - Тек ел1 деп руксатын берд!. осы уйдж ко гана: «Балам 64 5^39

Тунд1 унатпаймын. Тацертец ерте мектепке бардым. Сол кунп класка от жагуды н уйыктаткан болып, мойныма алганмын. Орыс т т т уйрететш мугал]м:м де к е л т тур <0^ онаша сейлесед1. екен. Б)рден кагазга «Тамара Ивановна Красикова» деп, ез атын 1Н. жазып койды. Осы сезд1 ез<ме б!ртп п рет окытты. Сонымж сабагымыз басталып та кетт:. К е т н бшсем, ол Ленинградтан кеш:п гурды. Мж мектепке келгж мугал:м екж. Ол менен акы тшемейдг Б1рак апам кунде )идайга, унга, отынга сут б е р т Ж1бер ед 1 . Сол мугал)мнен бала к ун !м деп уй рж гж орыс пара пайда болды. Уй ТШ1Н1Ц пайдасын керд:м. Нагашымнан келгж хатты окып, жауап )ганнан кейш апам: - жазу да мж щ улес!мде. ксат сурап, солардьщ ЭТЫНЫМЫЗДЫ туС1рш Ерте келген жетш дж пе, елде согыс па, ейте/1р, маган ес ерте А1рын коса бердт т р д г Баска бала ойнауга барганда, мж ойнамаймын, ейткж1 пам оцаша калганда уакытым жок. Ек1 у й д т арасындагы еркек к т д ж мен. 'скжде берш айтам, ^атып кояды. Согыстан жаралы болып кайтып жаткандар кебейе тусть ^ска кеткен. Барлык Солардыц !Ш!нж б1реу 613Д1Ц уйге келпштеп журдг «Туз жалауга )1нга барады. Озж келгж бузаудай» б)зд1ц уйден шьщпайды. Б)рак апам да, мж де :дь Оныц жартысын онша жактырмаймыз. отын апаратынбыз. Б)р кун: сабактан келе жатыр ед:м, артымда келе жаткан бастан кетпейтш жолдасым: турганда: «Ауылда мойньщда ек1 эжец, - Ей, Э бж , сж щ ]н)лерщ келе жатыр, - деп айкайлады. кеткен тапсырмасы - !^айдагы мж ш 1Н!лер1м? -мше улкж адамдай - !^арай гер, бш м ейм т деут. !ш:м сезет1н. Б1з д т уйге кел!п жургж К1СШ1Ц балалары. [бетпе-бет келсе не Шешелер: жок дегжд1 ест1гжм1н. Шыдамым таусылып, жагасынан к оку, сол аркылы устай алдым. Ол да м ж т жагамнан устай алды. Мше, содан калган :з, - деп мацдайындагы тыртьщты керсетт:. ектебшде окимын. орыстьщ аккуба Ол балалардыц жазыгы не? - деп куб:рлеймш. Балаларды - деп келт ж урдт аяганым ба бшмейм!н, Эбекецд1 аядым ба, ейте/)р, б:р аяныш ертец ерте сабак пайда болды. етт:. Мен тацертец пне тун ортасынан Уйге келгжде апам б:р ]ст1ц болганын с е з т калды. ^йржпм келетш:н - Не болды? Ю ммж тебелестщ? Уа ез!м барамын, - - С ж щ ондайыц жок ед1 гой, - деп апам да, тетем де шырылдап жур. М жде ун жок. Тек елп б1здщ уйге к е л т жургж кю: ж д: келм ест. М ж жд1 осы уйдж кермейш, - деп жылап ж ]бердт. Тетемде ун жок. Апам гана: «Балам, олай демепн! К,аз:р б:зге киын гой. Нагашыц да жок, 5-439 65

кыс т у с т келедг Отын да жок. Ол еркек кой» дей бергенде мж: Сол туш «М ж бармын, мен отын алып келемт, тек ол келмесш!..». Сол-ак гу)ЙМСНСН неге екж, апам даусын кетерт: ж асап. кез ал; айырылдым б; Жок, ол келед1, келмек тугш мына шешен соган куйеуге жыладым. шыгады! - дегенд1 нагыздап айтты. Ертен!нс а Жок, оган куй^те шыгармаймын, - деп мен уйдж шыга кагазды» )здеу женелд!м. Уйшген шоптщ устше шыгып, жылап жатырмын. ж сргс аг аш ес «М ж щ екем кайда? Ол неге келмейд1? Ол кайда, кайда?» -деп жерл) кер!П ж ексш жылап, уйьщтап калыппын. саг аг <здеп, т: ойлаймын. Та( М ж де жылап Ж1б ер д ш . О к с т м д ! с е з1п койса керек. - Ест1 кыз, жылап отырсыц ба? Жылайтын мж гой,- деп курстд1 Сейт)и. де, эцпмес]н эр! карай жалгастырды. ...Енд) мен Оянсам, апам жанымда отыр екж. акылды адам! - Уйге жур, тетен ек^щ е айтатын ецпмем бар, - дедт айдынды шал) Уйге юрсек, тэтем шай койып жур екж. Оган екпел! турде аз-оз)нен шьч караймын. Апам ек^м1зд! отыргызып, бф курсшш алды да: о{) голкытса сандыгынан а Б1реуще эке, б]р^)це куйе/ Мукаш жок. Ол олгж, енд! б<ри Н1 кетксн келмепщ, - дед1 даусы д)ршдеп. Шешем орнынан ушып турып колындагы шейнепн тастай салды. Каз!р ап; - Апам Не айтып турсыз? К1М С1зге олд1 дегж ? - деп жылап Ж1берд1. жургонмде к Тш1м байлангандай мен орнымда калшнып калыппын. Апам ер] курс<нд). Ма карай сезш жалгап: кентелген ед) ...Соныме Мукаш осыдан сепз жыл бурын елген. Мен сждерге ты гары н са^ айтпадым. Балам, сж щ есщ к)рсш д е д т . Ракима, сен жассьщ бсрмсгаиме гой, бпд! тастап кетесщ бе деп кнналдым. Балам, есщде ме, КСЛСД1. Енд) жацбырлы тун? Ек^м1здщ агаш арасына тунегж!М13. Сол тун мж тауып берд). ушш бакытымньщ сенгж тун! едт Ек^м1з Сарыбелдж келгжде, бакты. колымда Муканыц елгж1 туралы «кара кагаз» болган. М ж сол Жи !т ек^ кагазды жасырып, сждерге ештеце айтпаганмын. Ол туралы Ракымга гана айтканмын. Кеш1р1цдер, мше сол сырды сепз жыл Гек 1994 - ^ 1шшде сактадым.УмЫм, жарык сеулем, куанышым - сенсщ. С ж тапты. Ол ' ер жетш келесщ. Енд! тетеце руксат берей!к, барсын! Бакыты камауга аль К) «Халык жа) ашылсын! Б)з екеумп де ризамыз. Экецнен ете жас калды гой. Бпд) Мескеу обл бакты, карады. М ж щ кызымдай болды. М ж ризамын, А Л Л А риза. Алдыцнан жарылкасын Ракима, б!зге карайлама! - деп, батасын берш, бук т у с т отыра кетп. 66

ой» дей бергжде мж: Сол тун1 ушеумп уш жерде ез ойымызбен болдьщ. Апамньщ пкелмесш!..». Сол-ак тун1менен неге жылап шыгатынын м ж жд! тусшд1м. Экемд1 ойдан жасап, кез алдыма елестетуш1 ед1м. «Эке, мж сенен б1ржолата шешен соган куйе/ге айырылдым ба, турщ кандай, езщ кандайсьщ?» - деп !пимнж жыладым. ^еп мен уйден шыга , жылап жатырмын. Ертецше апам, тетем уше/м1з агаш. туб1не тыгылган «кара кайда, кайда?» -деп кагазды» 1зде/ге бардьщ. Б)р жьщ ек! жыл емес, сеыз жыл болган жерге агаш е с т кеткен. Апам осы жерге к е л т ез! кагазды тьщкан )йса керек. жерд< керш журед] екен. Кенш п жылы келмепт1. Уш^м1з ек1-уш мж гой,- деп курсшд! сагат 1здеп, таба алмадьщ. М ж 1Ш1мнж: «Табылмаса екж» деп ойлаймын. Табылмаса екем келетшдей кершед]. [бар, - дед1. Оган екпел1 турде Сейтш, еке ел 1мш осылай ест!Д]м. ...Енд! м ж Ж1Г1ТТЩ апасын керг1м келдг Ш1ркш, кандай мьщты, 'С1нт алды да: акылды адам! Б1р жагынан аяушыльщ та бар. Эр адамныц ем1р1 гоц. Ол елген, енд] айдынды шалкар дария гой. Дария тубшдеы тунып жаткан байльщ нынан ушып турып ез-езтен шьщпайды. Сол сиякты журег1ндег1 ой жан д ун и естж ой толкытса шыгады. Эбекецн1ц жан дуниесшщ терец!н сыр деп жылап Ж1берд1. сандыгынан актарган ойларын бел^скж сайн екеум!з жанымызбж [апыппын. Апам ер1 б1р1Г1п кеткждей с е з т кешуш1 ед!м. Акырын гана: - Каз1р апацыз кайда? - деп коямын. ген. Мен сендерге акима, сен жассыц Апам 1953 жылы мж щ 19 жасымда, институтта окып Балам, есщде ме, ж ургж ш де кайтыс болган. М ж щ кызыгымды кермед! гой, - деп ^ен1мп. Сол тун мен курсшдг М ж щ де езепме ерт тускждей еюшш екс1Г1 тамагыма рыбелден келгенде, кептелгж ед1 сонда. болган. Мен сол ...Сонымен, тетем б1здж белшд1. Апам ез1 батасын берш, лмын. Ол туралы шыгарып салды. Эз!мнщ сол балальщ 1С!ме, тетеме ризашыльщ л сырды сег1з жыл бермегж ш е ел! кунге шейш уяламын. Кейде кеш1р]м сурагым шым - сенсщ. Сен келедг Енд1 кунд1 апам еке/м13 етюздж. Кейш тетем б1зге б1р кыз тауып бердь Уйдеы ез!н кергж кыз - Гулшария. Ол кызды да апам барсын! Бакыты бакты. (ас калды гой. Б13Д] !амын, АЛЛА риза. Ж1г1т екеумпдщ арамыздагы еке туралы сыр осымен аякталды. ^а! - деп, батасын Тек 1994 жылы гана кеп 1здж)стщ аркасында акталган кагазын тапты. Ол кагазда: «Ом1релиев Мукаш 23 акпан, 1934 жылы камауга алынды. 136 рет тергелгж. Орысша, латынша сауатты. «Хальщ жауы» дегж айып тагьшып, алдымж КАРЛАГ-ка, кейш Мескеу облысы Дмитриев каласыныц турмесше ауыстырылып, 67

сонда 1937 жылы жазаланды. КСРО Президиумы терагасыныц 13 кыркуйек 1990 жылгы буйрыгымж толык акталган. (К^азак ССР Каушс1зд1к комитет!нщ 11.02.1992 жылгы №13-9 хаттама кагазы бойынша) Балалардьщ, ел-журтыныц алдында экесш 1н жазьщсыз жаланыц курбаны болгандыгын делелдеп, арнап ас берш, кещл1 тазарды. Эттец, осы куанышты кос ана кормей кетт)-ау! Шытырман омф, шыргалан заманга не дермп? Асыл ана! Аяулы жар! Журектер1 каре айырылып: «Мукаш елге оралмады. Комус13 далада, шетте калды. Белпс13, сураусыз калды- ау!» дегж шерменде кайгыдан арыла ал маган калыптарында олар да емщден ок!Н1шпж кетт1. Б)р куантып, б!р жылаткан кундер-ай!..

умы терагасыныц ] 3 кталган. (Казак С С Р ?13-9 хаттама кагазы Нжазьщсыз жаланыц :п, кецш! тазарды. ву! Шытырман ем]р, 'ылып: «Мукаш елге *лз, сураусыз калды- калыптарында олар 'дм бм/л Л)гь/ л) //г)с/) лс///с сд/ сд/, Я.7СЙ м, и иду)/...

Эбекецнщ - Сен оны к.иын эцпме, Узак бегелют айтылмаган с - Сен му) мен! дайындз К,улпынын 02 - Мен Се Тау-Тургенд тараймыз. менсшбед1М Екеум1здщ сезш калып т^стайды. ^ таусылып к Сер1кбайдь: цашып, Ту][ - Бул бэлеге кал (Ол кезде ( Болыс бедел1мен емес пе?! келмед! БЬд) жак дейш ке екпем!3 кейшп у бауырла! 10 жыл алынды. О, к\\ кашып-!

ЭЖ ЕМНЩ ЭЦГ!МЕ(Л Эбекецнщ атасы мен ежес1 туралы б1лпм келгж сурагыма: - С ж оны естуге ел1 т с ш жетшгж жоксыц. Ол узак жене киын ецпме,-деп сыргактап, ондай ецпмеден кашкактайтын. Узак бегелютж соц б:р кун! сет! туст:-ау дейм:н, бурын ешкшге айтылмаган сыр тнег! агытылып кетт1. - Сен мукият тыцда, ол окып алган ецг!ме емес деп, еуел] мж) дайындап алды. - ... Эжемд1 кеп кинадым. Сондагы ежем Кулпыныц ез аузынан айтканы: - Мен Сершбайдыц жалгыз кызы болдым. Б:здщ конысымыз Тау-Тургенде болатын Шапырашты руыныц !ппндеп Текедж тараймыз. Айттырган жер!м болды. Б1рак айттырган жер1мд: мжсшбед1м. С ж !ц атац Ом)рел1 б)зд!ц жакка кел1п журетш. Екеум1здщ кещл!М)з жарасты. Б)рак бауырларым, еке-шешем сез!п калып, карсы болды. Атацныц екес! бай, унем1 кара жорга устайды. Жылкысыныц кепт1г: сонша, су пнкжде сайдагы су таусылып калады екж. Амал жок, б:р кун! атац еке/м13, мж екем Сершбайдыц жуйр1к атымж, атац бейгеге косатын жуйр!Г!мж кашып, Тургж тауына жасырындык. Бул 1С1М13 болмайды, б:з уакытты бекер етюзем13, басымыз белеге калар. Ушкемп1рд!ц улы Саймасайга барайык, - дед! атац. (Ол кезде ол болыс болатын). Болыс ете беделд1 адам екж, урыс-кер1ске Ж1бермей ез беделшен 613Д1 аман алып калды. Эр1 агайынды К1С1Н1Ц балалары емес пе? Кейшп кызыкты сж тыцда. Эке-шешем жил де берпс) келмед). Б1р кун1 тунде екемнщ б!р уй:р жылкысын алып кеттш. Б)зд1 жактаушы бар гой. Не ютейд! дейсщ? Бауырларым кепке дейш кек сактап журдт С ж щ екец Мукаш туганнан кейш екпем!з жазылып, араласып кеттш. Б1рак Акынбай нагашыцныц кеЙ1нп уакытка дейш екпес1 таркамады. Мж1ц екем Сершбай да, бауырларым Жалацаш, Акынбайлар да !р1 байлардыц катарында 10 жылга сотталып, жер аударылды. Мал-мул!ктер! тартып алынды. О, ку заман, б1зге не 1стемед1! Б!з сен1 бауырымызга кысып, кашып-пысып елдж кетт1к, - деп байгус апам мж! бауырына 7)

!Деепп екш д.м. Апам: - Балам, саган 6<р кесел^. т м п кетер, бул е н п м а п- ешюмге айтпа' Кей)н снимет еетщ щ -де ^ К е й т б м д т , осылардьщ !Ш!нен Акынбай нагашым Ю жылдан к е и т елге оралды. Азып-тозган. Мен ол кезде )4-15 жастамын Маган сонша суьщ карады. жастамын. Атасы м а, эжес! туралы Э6скецн!н айткан 6<р уз,к сыры осы ед,.

«П А ТШ А С ЬЬ БАР ЕЛ Осындай узак сырласумен Талдыкорганныц какаган кысы, тамылжыган кектем1, жайма шуак жазы, берекел1 куз: етт:. Сырт кез байкай бермейтш кылдай нез1к сырлар шертшд1. Эбекец осы жасына шейш басынан етюзгждерш ж ештеце калдырмай айтты-ау дейм!н. Бул куш жМ т журеп б1р босанып, кещл1 кетершш калган. Ест) кыз-ау, осылай кашанга м ж ецпме айта берем. Озщ туралы айтпайсыц ба? - дегж сурауына мж жауап кайтармай отырмын. 1ннмнж: - М ж С13 сиякты керкем сейлей алмаймын, оныц устше мен не айтамын? М ж щ басымнан есте каларлыктай не етш ед1? Балалыктыц бал деурж ш кештш. У й деп жалгыз кызбын. Эпке мж жезде аркасында б ы т 1здеп сыртка шыктым. Енд1 ер жетш, есейш, бойжеткж болып Ж1гп кушагында отырмын, - деп езш- шынын араластырып коямын. Ойымды жинап алганша болмай: - Ест! кыз, осы жургж!М1з жететш шыгар. М ж ецпмж 1 сж щ аузыцнан ест!мей, ез кезш мж кереЙ1н деп туйд1м. Оган калай карайсыц? Ягни СЖ1Ц ауылыца барайык. Косылуга руксат сурайык, - д е д 1 . Мж1ц куткж^м сол болса да, к а п е л т д е , Ж1п т сауалына капай жауап берер1мд1 бшмей дагдарып калдым. «К^алай барады? Б?здщ жакта кун ете суык. Солтустштщ кызы емесп!н бе? М ж суыкка шыдамдымын. Эр) хат аркылы ештеце жазганым жок. Ештеце айтпай. Калай бармакшымыз?» -- деп ой- лап отырмын. - Неге ундемейсщ? Куда кайда, кудаги кайда? К^алыцмал кайда? - деп отырсыц ба? - Жок, берш тусшемш, - деп ерец айттым. Онда ертец билет аламын, б!р жет)ге руксат сураймын. Мен)мен е ш к т бармайды. Эм1рд1 ез1М13 бастаймыз, - дед1. Сонымж бп жолга шьщтык. Б13 келгеннен кеЙ1н ештецес!н калдырмай бар ецпмж ) шешесше баяндап берд!. - Тете, косылуга руксат алып келд1к. Келшщ1здщ жер1Н1ц табигаты б1зге уксамайды екен. Алатауы жок. Кун1 суык, б1рак жер! шуйпн, малы сем!з. Кол устасып барган б)зд! кет демедт 73

«Эке-шешец, атац, туган-туысыц кайда» демедг М ж унап калсам керек. Кдймагы бузылмаган, к1Ш1пр)м мемлекет сиякты ел екж. Эздершш патшасы бар. Патшасыныц аты - Сулеймж. Оныц себебм агайын-туыстары б!р жерде. Барлыгы сол ю сш ж санасады. Келшдер) «Эбзи1м», агайындары сыртынан «Патша» деп атайды. Шынында да, 613 барганнан кейш барлык ауыл тугел жиналды. Патша - Сулекец алдымж ез!мн1ц аты-жен!мд! сурады да: К е й т туган-туысыцды сурай жатармыз. Кызыммен б]рге келгеннен кейш б о р т т у с ш т отырмыз. Ш аруаныц жагдайын да кейш айтармын. Алматы - 61ЗДЩ де мекен1м13, - деп б1р койды. - Ал, балам, неше кунге келдщдер? - дед! де, туыстарына карап: - Балалар келш калыпты, аз кунге келсе керек. Барлыгыцныц уйлер!цде конакта болады. Дайындала бер1цдер, - деп б!р койды. - Жанымдагы отырган менщ бейб1шем Асылкан: Алматы жактыц кызы болган, каз1р осы жактыц бэйб1шес1, улкен апасы. Мына отырган Акылияныц кос екес1 Бекбай м ж Бэйкен. Екеушщ арасындагы кезш1ц агы мен карасы Акылбек пен Акылиясы. Карагым, б!здш ауылда шалдар кеп, балалар аз. Акылияныц шешес) де руксат сурап к е л т калды: - Эбзи)м, тамак тус1р ей т бе? - дед1. Патша барлыгын тугендегендей, жан-жагын кез!мен шолып: - Калеш пен Калибектщ уйлерше хабар айткан жоксыцдар ма? - дегенше болмай, олар да ю р т келдг Шагын б1р ауыл жиналды. Сыйластьщтары жарасып тур. Б1рш-б1р! «кайнага», «юшкенем» деп атап, «улкен уй», «отау» деп ерб)р уйге лайьщты ат койган. - Мыналар - б1здщ келешег1М1з, жаксылыгымыздыц жалгасы, - деп Акылбек, Турсынбекп де таныстырды. Маган замандас е ш к т табылмас па екен деп отырмын. Ертец «ортаншымныц» уйшде боласыцдар, - деп улкен бейб!ше шеш1М1н жария еттт Ертец1не Такан атасы м ж Декен т е т е с т щ уйш де ез!м куралпы Султангазы атты Ж1птпен, кел]ндер] Зоямен таныстым. Екеу1 де акжаркын, сыйластьщты .\"Ь- осылардан уйрен дегендей-ак. Отауларыныц иес1 Асылбек ага мен Деметкен тетелердщ берекес1н-ай. Деметкен тете: Кулыным, кулыншактарым, алдарыцнан жарылкасын,- 74

ЗД1. М ж унап калсам деп бейек болып жатыр. Сез арасында: - «Тас кез)м» де е с т 5кет сиякты ел екен. калыпты гой. Ей, А Л Л А бергенще шук1р, деп метрленш , - Сулеймен. Оныц кояды. Кейш б т с е м , ол К1С1 осы ауылдыц ек1нш1 келш1 болыпты. юл К!сшж санасады. Алдындагы 1^ажыбек агалары кайтыс болып: «Осы ауылдыц Латша» деп атайды. тут1н1н тутетемш, балаларын бала кыламын, абысын-ажыннан /ыл тугел жиналды. ажырамаймын» деп калып койган екен. Сондьщтан ер балага ат Чсурады да: койып, ерекше меЙ1р1ммен карайтын жан. Оз кшдМнен бала жок [з. Цызыммен б!рге керш е Д1. уаньщ жагдайын да )з, - деп б:р койды. Бейкен аксакал: ед1 де, туыстарына - Мынау - 613Д1Цкелшдер: Зоя, Дина, Рая. Шетшен енпп, кен1, ^нге келсе керек. б)р ен айтыцдаршы, - деу1 муц екен келшдер1 коцыр дауыспен шындала берщдер, шыркай женелд!. (1ш1мнен «б1здщ жакта мундай атты сиырга менщ бейб!шем - коюшы ед1» деп калжыцдап коямын, б1рак сыртка шыгару кайда. каз1р осы жактыц Куйе/ болган соц койдан жуаспын, кеЙ1н калжыцдасармын деп илияныц кос екес1 отырмын). Дауыстары 613Д1Ц филармонияныц ерт1стер!нщ нщ агы мен карасы даусынан кем емес. ИИркш, еркайсысын жеке тьщдаса деп б1р 'ылда шалдар кеп, ойлаймын. Алдымен кызын берсшш1, содан аргысын керермш деп отырмын. Б1р уакытта 4-5 жас шамасындагы кара бала асыр калды: салып айгайлап, Акылияныц алдына келш отыра кетп. - Б13ДЩ кенжелер1М1з - К,азтай мен Абы лан, - дед1. н кезтен шолып: Сол-ак екен: - «Ктшкенем», тур былай, - деген дауыс шьщты. ^ан жоксыцдар ма? «Ой, мынау да атка ие болган екен» деп ойладым. Сонымен о:р ауыл жиналды. кететш кун1М)з де болып калды. Барлык туган-туыстарын аралап нага», «кныкенем» шыктьщ. Кетер1М13де барлыгы тагы жиналып, Акылияныц екес1 ^йыкты ат койган. батасын бердг тыздыц жалгасы, - Балам, б1р гана сауалым бар, . Маган замандас Бак - узатылган кыз, Байлык - ер1тшген муз, Дар, - деп улкен Бала - артта калган 13, атасы мен Декен Ом1рдщ ец жарастыгы, л атты жштпен, Сыйласкан С13 бен 613, - деген екен. Жет1 улым жер астында. ын, сыйластыкты Ул орнына устаган кызым ед1. Осы кызымныц фамилиясы ез зес! Асылбек ага атымда, соны сактасац болды, балам! А Л Л А жар болсын! - дед1. ен тете: Тойды Талдьщоргандагы Секи, М еулет епкес1 мен жездесш щ ш жарылкасын,- уйш де жасап берет1н болды. Тек мен1 ел-журттыц алдында уялтпайын дегендер! болу керек, деп сезш аяктаган сетте, 75

ш еш есш щ жанары суланып: - Оларга, жен бш етш кю1лерге К1СШ1К тус!Н1Г! уппн мыц да б!р рахмет, - деп ц а т т ы риза болды. Екеум1здщ бет!М1зден кезек суйш: Шырактарым, кос кулыным, бакытты больщдар! - деп ак батасын жаудырды. Кайын журттыц осындай адамгерш1л1г1не Эбекец ем:р бойы ризашылыгын айтып, олардыц улкен балаларыныц, жолдастарыныц, агайын-туысыныц алдында, ылги да менщ мереЙ1мд1 кетерш отырушы едг Сондыктан болуы керек кайын жур<ына деген курмет1 белек ед:, ез1 де сай-курметтщ би1г!нде болды. Олардыц еюнин урпактарымен Солтангазы, К,амбархан, Турсынбек, Акылбек, К,азыбек, Абыландармен калжыцы жарасып, жецгелер1 Дина, Зоя, Раяларды кергенде б)р жасап калатын. Акылбект1ц балаларына екел!к камкорлыгын жасап окытып, тербиелеп, Леззатын ез1 уйленд1рш, отау кургызды. Сыйластьщтыц, адамгерш1Л1ктщ терец тамырланганы осы емес пе. А та алдындагы у е д е с т орындап, менщ фамилиямды да езгерткпген жок. т 3)

эн бшетш ю смерге «Ш1рк1н, туган ел1м, кшдш каным тамган жер!ме к е л т ецбек п катты риза болды. етсем» деп армандап жургенде, 196! оку жылыныц басында Талгардагы жалгыз казак орта м ектебж к е л т орналастык. болыцдар! - деп ак; Эбекец - директор, мж - бастауыш сынып окытушысымын, 60 [пне Эбекец ем:р орындык малшылардыц балаларына арналган интернат бар. 'кен балаларыныц, Та, ылги да мен!ц Мектеп те, интернат та кулап турган уйге орналаскан. Ею болуы керек кайын болмел1 б1р кулап турган уйге б]з де орналастык. -Курметтщ бииш де ангазы, Камбархан, Бул кезде ортамызда Болатымыз, шешем!з, карындасы щармен калжыцы Гулшария бар. Отыздыц т п н д е п орда бузар кез емес пе? Б1ршш1 :ергенде б1р жасап мугалш дермж танысып келгжде-ак, «мектепт1ц сыртына карап шкорлыгын жасап бага беруге болмайды, нш толган саф алтын екен» куанып калды. п, отау кургызды. рланганы осы емес Устаздар курамы тольщ, пен мугалшдер! жеткш1кт1. И фамилиямды да Математикадан - Жун1с Тозабеков, Этелбай Нуртазин, казак тш1 мен едебиеттен - Земира Эм1реева, Рысканым Шынтем]рова, химия биологиядан - Буб]хан Серсжбаева, географиядан - Гулшат 3! Тугушева, бастауыш мектеп мугалт1 - Бержбаба Мусаева, сонымен катар тепсе тем:р узетщ б1р топ жас мугал1мдер: Айдос Эубек1ров, Бигайша, Сагын Ес1мовтар, Нуркан Бектасова, Айша Айткожина, Муканбек Бер!баевтар сиякты жнерл1 мугал1мдер. Осы кезде аудан 1ле ауданы болып аталатын. Аумагы улкж, 1р1. Интернатта 1ле, Курт1, Талгар, Каскелец ауданыныц кейб1р шаруашылыктарыныц балалары окитын. Сейт1п, бул мектеп улкж кара шацырактыц иес! болатынын сезд1рд). Эбекецнщ арманы калайда осы мектепт1ц келешег1н улгайтып, улкж бипм ордасына айналдыру , мугалшдерге улкж сапм арта отырып, оку- тербие жумысыныц багдарламасын жасау, осы аркылы казак орта мектеб1не лайьщты мертебе беру болды. Оку багдарламасынан тыс тербиел1к меселеге кецш б е л т т , кептегж кездееу кештер! жуйел1 турде етк1зшд1. Кецес Одагыныц Батыры - М елж Рабдуллинмен, казак балалар эдебиетннц атасы - Сапаргали Бегалинмен, генерал Панфиловтыц кызы - Валентина Ивановамен, енер-гылым кайраткерлершен, акын-жазушылармен турл! мазмунды кештер, кездесулер отк131лдг 77

Тынымсыз ецбект1ц аркасында устаздар, окушылар газет, теледидар беттер1нен кершш, турл1 енер уЙ1рмелер1 жумыс 1степ катысып, концертт1к багдарламаларымж жакын ауылдарга концерт койды. Мектеп устаздарыныц ед1стемел1к жагынан ееуше К,азМУ, КазПИ, К^ызПИ- дщ устаздарымж болган байланыс улкж пайдасын ти ы зт, мектеп олардыц тэжирибе базасына айналды. Эбекецде жатты да езше тартып алатын ерекше касиет, тартылыс куш1 бар ед1. Ол куш ужымды уйымдастырып, олардыц 1скерл1к кабшетш корсетуге жумсалды. К^азак тип мж едебиет1 пенш1ц мугал1м1 Шынтем1рова апай К^азак ССР-нщ депутаттыгына усынылды. Устаздардыц ед1стемел1к, бы1мд1к кабтеттш 1гте кещл белетщ унем1 «Жаксы шэк1рт жаксы устаздыц жалгасы» деп кайталап отыратын. Кейшг! мектепте 1стегж кезшде койын дептерше кейб1р окытушыларга ез тужырымдамасын жазып койыпты. - Жамнга, бул физика сабагы гой! Нурканныц сабагыныц аягында: «Озшен жаксы мугал)м шыгады. Сезд)ц жуйеоч тауып, таска тацба баскандай аньщ сейлейд1 екж» - деп жазыпты. Шындыгында, кей)н Нуркан директордыц оку )С) женшдег1 орынбасары, мектеп директоры, Ецбекшщазак ауданында партия комитетшщ хатшысы, педучилище директоры болды. М ж щ ез1мн1ц де устаз болып калыптасуымда Эбекецнщ ецбеп улкж. Б1р куны сабак ешуакытта есш нж кетпейдг Б1ршш1 сабакка асыга басып класка к]рсем, окушылар тып-тыныш отыр. Ойымда ештеце жок. Сабакты етк1зе бастадым. Б1р уакытта арткы партада отырган Эбекецд1 керд!м. Сасканымнан окушылардан сабак сурай бершпш. Эзер дегжде коцырау согылды. Директордыц бел м есте е з т ж б1рге е р т т барып: - Сабагыц сабак емес. Жаца сабак кайда? Окушыларга бага койган жоксьщ? Окушылар 45 минутта не бшд1? - деп, жер- г й , жеб1р!ме жетш, шыгарып салды. М ж щ устаздык ем 1р тд е есп гж б1ршш1 жене акыргы сеы сш шыгар. 78

), оцушылар газет, Эбекец ендМ жерде мектеп затына аты сай болу керек» деген )мелер1 жумыс 1степ ужым алдына макса г койылды. Казактыц б1ртуар улы Сырбай жакын ауылдарга М еулжовтщ тМ м ж айтканда: нан е с у ж К[азМУ, Ои/рсс .ж'я// с.мссс/н кая ял ия/мны//. шыс улкж пайдасын Олс/////'// ку/мяаы/:я сыя г/лл/ям/ны//. юалды. /(язяк/77ы карами кслсс, м/'нс осы г)с/7, -ж ерекше касиет, Лбрсе77?сс, .жср жузй^с уя /Л7Я/Я77Ы7/, дастырып, олардыц - деп акын жырлагандай, Эбекец осы мектепке С екж Сейфуллин атын алып берем деп, талай еокке ю р т , талай кедерплерд1 басынан Шынтем1рова апай етк1зд1. Оньщ жан елемшде мол кызу, жай оты бардай ссзнютт\\пн. Секен Сейфуллин атын мектепке еперуге бар жанын салып Л1Г1Жкещл белетт. К1р1су1нщ ез!нд]к сыры да жок емес ед1. Бул ойынын астарындаСекен асы» деп кайталап тагдырына уксас еке тагдыры, екеге деген сагыныш бар едт Тынымсыз ецбек ез нетижесш бердт 1964 жылы С.Сейфуллинн]ц дептерше кейб)р 70 жылдыгы карсацында мектепке Секен Сейфуллин аты !ыпты. салтанатты турде бершш, зор куанышка белждт Эбекец мунымжтынбай, мектепке жаца гимарат салудыц жолын :ымугалт шыгады. ойластырып, Шынтем1рова апайдыц атына сайлаушылардьщ ньщ сейлсйд] екен» аманатын тапсырып, онда 640 орындык мектеп уййнц курылысы иректордыц оку ]о ойластырылды. Эрине мундай орынды усыныска сол кездег] ем1р шщазац ауданында талабын дурыс тусшетш ауатком терагасы Батталханов Заманбек, торы болды. аудандык партия комитетшщ хатшысы Роза Сыргабекова, а Эбекецнщ ецбеп облыстьщ оку бел1мшщ менгеруппс1 Теленд1 Айдаровтар сиякты Д1. Б!ршпп сабакка аудан басшылары колдаубыд1рд1. ыш отыр. Ойымда Соныц аркаеында 1964-1965 жаца оку жылын сеулетт1,тп- [тта арткы партада сырты кел1ст1 жаца мектепте бастадьщ, устаздар, ата-аналар мж шрдан сабак сурай окушылар зор куанышка белждг Сол мектепт]ц жанынан 240 орындык интернат та ашылды. Оган керект1 каржы да бершд1. рып: М 1не, С екж Сейфуллин атындагы мектеп осылай дуниеге келдт Окушыларга бага Осындай арпалыскан ецбектщ жем1С1 де болды. Осы жылгы Ьд1? - деп, жер- мектеп бтруп плер арасынан халык калаулылары, ер турл1 маман иелер] кептеп шыкты. Кажырлы ецбек далага кеткж жок. Ж акыргы СОГ1С1М Шек1рттер1М1з улкж ем1р жолына канаттанып, орындарын тапты. Устаздан шеюрт озса, одан артык куаныш бар ма? КСРО Жогаргы кецес1нщ депутаты болып Амантаева сайланганда, Эбекец устаз ретшде б1р жасарып калды. 79

Жазушы-устаз Баукецнщ кел!Н1, казактыц салт-дестурш керек. Шок<рт алдыи таратушы Зейнеп Ахметовадай шек1рт1не устаз калай куанды карауым керекм, десецш1? Республикамыздьщ белд1 газет1 «Егемжд! К,азакстан» айткан сездер! бупм сияцты беделд) газетшщ редакторы Ержуман Смайылов Президжт сыйлыгын алганда б1р жасаса, К,арасай ауданыньщ ек!М1 болып В)р'нш4дсн. т Тойбаев пж жубайы Нуржамал келгж де устаз куанышында шек еаяси е\\пр!че арала болмады. Кецсс!)ин депутаты мынау жары к дуни< Устаздьщ жумысы 1966 жылы аякталып, Эбекец совет-партия жумысына б!р жолата ауысты. Алматы облыст ест!гапмде, ез)мма Кейш? 1 жылдары Ецбекш!казак аудаиы партия комитет!нщ енбек ег к а п ^ мак хатшысы, К^аскелец аудандьщ аткару комитет1Н1ц терагасы болып жур)п, X сайланган Казак КСР-1 Жогаргы Кецесшщ депутаты Ек)ншЬсн. кайл болган кезде де мектептж колын узген жок. Жастармж араласу, устаган шек)рттер олардыц ойын тыцдау, осу жолына тше/лес болып кещл белу куапады?! Эбекец уппн б)р ганибет болатын. Уш)чш!ден,шэ Б1р кун1 Эбекецнщ куанышында шек жок. К,олында конверт^ )СПНИ уЗД)Г1, ЭД)С) онда: бар. Курметт! бурынгы директор, Эбен Э м 1релиев! Секен Енд)п мактан: Сейфуллин атындагы казак орта мектебш 1965 жылы жараган азамагт: б1т!рушшердщ 20 жылдьщ кездесуг Тулек - 6 5 . Мектеп Жакаев, Алдабег б1Т!рген1М)зге 20 жыл болыпты. Бакытты шактыц куанышы мен Кожабсрпиов, Е муцын б1рге бел!скен достар тагдырдыц сан тарау жолдарына ек!М) - Элихан Т тус1п кете б ер ш тз . 20 жылгы ем1р еркайсымызга еркилы болып калыптасыпты. Б<рак бер 1М13де ортак максат болды. Б13 маман - деген Абай ретшде ез ел!М13дщ еркендеу1не улес костьщ. Ата-ана ретшде бшд). Мше, шэ) ем 1рге себи екелд1к, б1лек туре ецбек еттш, жогары адамгерш!Л1к емес пе? «Мен касиет1М13 болды. 20 жылда каншама езгер1стер болды. Сансыз болзип ед) Эбе) достар таптьщ. Солай болса-дагы б1здщ ж уреп м 1зде бала достардыц ыстьщ е с т д е р ! жатталып калды. Бала кунп достан, Бул шэк)рл устаздан артьщ К1м болсын?! Эбскен ете укь Кездесу 1985 жылы 5-7 маусым аралыгында Талгар каласында етедг «Тулек-65» сынып сагаты 6 маусым кун1 сагат 10-да басталады. Салтанатты кеш осы кун; сагат 20-да интернатта басталады. К,урметпж соган шакырамыз. Уйымдастыру комитета «Бул кездесу маган да сын, окушыларым туралы не бшем? Эрине кездесу мерекесшде окушыларымныц тек жаксы жагын айтуым 80

! салт-дестурш керек. Шек1рт алдындагы мжщ есеб!м, оган ете жауапкерпплжпж цалай куанды карауым керек», - деп даярланды. Сондагы кещл! маркайып айткан сездер! бупнпдей кулагымда. [енд] Казахстан» Ьшов Президент Бщшшщж, тулектерш13, республиканыц, Т1ПТ1 одактьщ <ыц эк!М1 болып саяси ем1р:не араласты. Аккуба келгж кызымыз КСРО Жогаргы анышында шек Кецесш1н депутаты болып, жогаргы м т б е д ж сейлегжде, ез басым мынау жарык дуниеге сыймадым. ец совет-партия Алматы облыстык кецесше депутат Гулхан Устж ова туралы гия комитетшщ есп гетм де, езш м ж б1рге сессияларга катысканда, журт елерлжтей герагасы болып ецбек еткен1не мактандым. есшщ депутаты ртармсн араласу, Екшшщж, кайда барсам да ер турл] мамандьщтардыц туткасын <лып кещл белу устаган шек1рттер!м алдымнан шыгады, оган мж куанбаганда, к!м куанады?! мында конверту У ш 1нш1д ж ш ек!рттертн1ц катарында, Казак КС Р Халык агарту [релиев! Секен !С1Н1ц узд1п, ед!скер-м угалт, устаз ер! ата-ана Бетес Мусабаева и 1965 жылы бар. - 65. Мектеп ^ куанышы мен Енд!Г1 мактанатыным, тулектер1М!здщ арасында ел баскаруга ^рау жолдарына жараган азаматтар да бар екж. Олар: Бостан Асанов, Оразбек аеркилы болып Жакаев, Алдабергж Кес1мбаев, Курмангали Исатаев, Сагынбек рлды. Б13 маман Кожабергжов, Ержуман Смайылов, Талгар, Каскелец ауданыныц Ата-ана р еттд е ек1М1 - Элихан Тойбаев. рыадамгерш!Л1к р болды. Сансыз Ям бм//? урепм1зде бала бол.жямям», т а кунг! достан, - д е г ж Абай с е з т шек!рттер1не ем!ршж рухани азык, есиет ете \"алгар капасында бпцц. Мше, шек1рттер аркылы би1ктей тускж устаз шын бакытты гун] сагат 10-да емес пе? «Мен шын бакытты устазбын!» - деп шаттыкка б!р !0-да интернатта белжш ед1 Эбекец. ютыру комитет1. ыне бшем? Эрине Бул шекщттер !995 жылы 30 жылдыгын да етк13Д1. Оган да и жагын айтуым Эбекец ете укыптыльщпж барды. 6^39 8]

С 1 3 -М Е Н Щ ГИРНМСВ Б]реудж 1лгер1, б:ре/дж к е й т Т1ршт1к кештж. Бармыз деп мактанбадьщ, жокпыз деп жасымадыц. Колыма калам алмай турып, ез1нщ барында: - С13 - мж!ц П]р1мс13 - дегж сезд! айтканымда: - ^ой, ол не дегжщ ? ГБрш дегж сездщ тус1тктемес1н бшесщ бе? М ж оган лайыкты емес шыгармын. Кем-кетжоз адам болмайды гой. Жамбасы жерге тимегж балуан, сурш бегж туяк, жацылмайтын жак болмайды. Кейде бетщ бар, жузщ бар демей бетке айтып саламын. Б1рак артынан озш еюнш, кеш1р!м еурайтын ьщгайлы жагдай 1здейм1н, - дейтш. Эбекецнщ бойындагы ез1м тусш!п, ез!м сезгж, кек1рег1ме туйгж ерекшел]ктерк одептшМ баеым ед). Сол аркылы ужм! ез басынан ЮШШ1Ккеретшмш. Жасы улкж адамды уж м : жогары санайтын. Кей жерге кызмет бабымж барсак, сол жерд!ц аксакалдарымж кецес]п, акыл сурап, олардыц басын косып, достасып, калжыцдасып кецшш табатын. ^аскелецге келгж де Атакеев, Булгакбаев, Туякбаев, Эз!баев, Смагулов, Тастанбеков, Исаев сиякты аксакалдармж тш табысып, езтдер! жарасып кеттт Ек1нпис1, ез! ешк1мге кудж пж карамайтын кецш1 ак, аузын ашса, кемеЙ1 кер1нет!н. Сондьщтан да болар, кейб1р адамдар Эбекеце меЙ1рлене карап, агынан жарылатын. Демалыска, баска жакка барганда кеп дое, жолдас тауып келетш. Доеына адал демекпимш. Атасынан: «Тацгы К,ызылорда псезынан 613Д1 кут!» - дегж телеграмма алдьщ. М ж ац-тацмын. Ол к]м болды екж? Ойланып турып калсам керек, мамам (енем): - Не болды? Не жазыпты, турып калдьщ гой? - деп тагатсыздана жауап куттг Телеграмманы окып бер!п ед!м: - Е, жд1 тусш1кп болды. Ол балдагын тастамаган екен гой. Тек 61ЗД1 балдакты тастадым деп алдаган екж гой, - деп кецЫ су сепкждей басыла калды. Эбекец б)риеше ай бел]нен радикулит болып балдакпж К^ызылордадагы Жацакорган демалыс орнына кеткен. Хат жазганда балдакты тастап, таякка кеш тш деп жазган. Мына телеграммада б!з келе жатырмыз депп. Мамам езшше жорыды, мж ез]мше жорыдым. 82

нылк. Бармыз деп калам алмай турып, езд: айтканымда: - зсшбшесщ бе?Мен дам белмайды гой. ^як, жанылмайтын емей бетке айтып :урайтын ьщгайлы кек!рег]ме туйген <! унем! ез басынан ары санайтын. Кей лдарымж кецесш, жыцдасып кец)л!н щбаев, Туякбаев, аксацалдармен ты [1Л1а к ,а у з ы н а ш с а , адамдар Эбекеце ска, баска жакка адал демекцпмш. кут!» - дегж ы екен? Ойланып (ы? Не жазыпты, Т1. Телеграмманы 1маган екен гой. й, - деп кещл] су олып балдакпен сен.Хатжазганда на телеграммада [ды, мж ез]мше

- Ие, олай болса, машина тап та, балаларды апармай, езщ барып М )нс, Эбекени парсы ал, - деп иаберд1. У ипчш 1ден, а. ласьшдагылардаг Ертешне псезга парсы алуга шьщтым. Вагон алдында турмын. Б1р болды . Жинакыл уанытта поезд токтаганда ез1 таякпж, егделеу ер адамды балдакпш касист сд). Ойын суйеп туор ш жатыр. Енд1 тус1нд1м «613» дегж сезш. Оз1М1збен айналдырган. Ер елп адамды алып келдж. Эбекец жолда ол адаммж таныстырып ауданды к аксакал жатыр, аты К,алж екен. Сонымен б]зд)ц уЙ1М1зге тагы б!р ауру жумысынын кор адам косылды. УЙ1М13 юшкентай, ек] белмел1 ед]. Жануямызда эз)л-калжынын Е шешем1з, Гулшария, Болат, Талгат, ез1М1з екеум13, жет1нш1 ж)бсрмснт!. Тане адамымыз - конагымыз болды. Уйге келгеннен кеЙ1н К а л т агайды - Атасы-ау, г шешесше таныстырды. Кален агай Целиноград, каз!рп Акмоланьщ - Уйыктамак к]С]С) екж. Облыста кызмет 1степт1. Ауырганына ек1 жыл болыпты. ныи академии Т' Эл! толык жазылмаган. Командировкага шьщканда жолда машина ма< танитын ту^ бузылыи, кар астында калган. Содан усжке шалдыгып, ел1м Ултыныц макта) аузынан калыпты. Аягы жансызданган, бел1не суык тиген, аурухана Туйм сбай аганы тесе1ж танылып узак жаткан. Эйел1, ею кызы бар екж, б1рак олар болып сд). Эз<м караудан бас тарткан. Жолдастары курортка Ж1бершт!. Демалыс мерз1м! бпкенде агай муцайып: «Елге кайтпаймын, «жаман ит СД1М. В!Л!КТИНГ[ ел!мт]Г1н керсетпейд1» деген, жанашыр туыстарым да жок» деп мунайыпты. Эбекец б!рден: - Калеке, мен1мен б1рге журщ13. Эз1м ел!ктеп «казакт каратамын, ел1-ак жазылып кетес13. Таныс дер1герлерт бар, - макганатынмын деп алып келшп. Сонымж агай б1здщ уйд1ц б1р мушес1 болды. сура<! келген к)( Б1р киыншыльщ жагдайы - уй тар. Кыскы мерз1м, кун суьщ. Ол к1С1ге далага шыгуга болмайды. Эбекец екеуше б1р белмж1 бердж. Осындай ке Эбекец де онша жазылмаган, б!ршде - балдак, б!ршде - таяк. жаксылык жаса Таяк пен балдак босай калса, Талгат пен Болат сартылдатып ойнай бастайды. «Оз басыма. сез: метел! ед). Сонымен сол жылы кыстап шьщтьж. Тек коктемде агайды больницага орналастырдьщ. Б:р кызыгы, ауруханада жатканда ТорТ!Н Ш )Д С Н кутуш! болган б1р орыс ейел1 агайды унатып, уЙ1не алып шьщты. Кейш сол ейелмен бас косты. Агай орысша ете жаксы сейлейтщ жургым, ез калжыцбас, кец1лд1 адам едт Ксй)н «Куда Д жалгыз болган < Кейш 613 араласып, туыскан болып кеттж. Кейде мен ейелдж колынан келген жасап ренж)сем: «Жаксыльщты адамныц басына киындьщ б)р-сю рет арал тускенде жасау керек. Жаксыльщ жасасац, аягына дейш жаса», олардын туган деп кайтарып тастайтын. жасаган «Тугаи жаксы туысты 84 емес кой. Бала. «Агаш бугагьп

шармай, езщ барып Мше, Эбекецнщ доска, жолдаска деген шын коцш1 осындай едг Ушшшщж, алган 1сш ете зерекпкпен тындыратын. Айна- лдындатурмын. Б)р ласындагылардан да соны талап ететш. Е^ызметте де, уйде де сондай ) адамды балдакпж болды. Жинакылык, укыптыльщ, тазальщ ана сут1мж дарыган ж сез1н. Оз]М1збен касиет едг Ойына алган н ер сет ез уакытында орындауды едетке шмж таныстырып айналдырган. Ертец ауруханага жатып, операция жасайтын кун1 нзге тагы б1р ауру аудандьщ аксакалдар алкасыныц терагасы ед1. Б1р жылгы ]стелгж ! ед1. Жануямызда жумысыныц корытындысын шыгарып, аксакалдармж кездесш, езш-калжыцын айтып, ауруханага кеттг Сол кунн тунд1 де кур ек^птз, жет]нш1 Ж1бермепт1. Тацертец ерте барганымда: кейш Цален агайды - Атасы-ау, тунде уйьщтамагансыц ба? - дегж сурауыма. каз1рп Акмоланыц -Уйьщ там ак тугщ тун1мж жумыс 1стед1м. Экономика гылымы- ) ею жыл болыпты. ныц академип Туймебай Эинмбаевтыц 80 жылдыгына байланысты нда жолда машина мж танитын туыстары естел1к сураган ед1. Соны жазып койдым. Ултыныц мактанышы болган дарабоз, б1регей улы тулганыц б!р1. шалдыгып, е л т Туймебай аганы ез кезш м ж керш, б1рге болып, сухбаттаскан кез1м ъщ тигж, аурухана болып едг Оз1м ол К1сшщ адамгерш1Л1пне басымды иш, ел1кте/ш! ар екж, б]рак олар ед1м. Бш1кт1Л1пне, би1кт1Г1не, куаттылыгы мж кецпейшдшшше :]бернп]. Демалыс елштеп «казактыц азаматтары осындай болсашы» деп кызыгып ймын, «жаман ит мактанатынмын. Оз ойым, ез тужырымдамамды жазып койдым, рым да жок» деп сурап келген к1С1ге тапсырарсыц, - дедт 1рге жур1щз. Озш Осындай кещ л1Н1ц пект1п тазалыгы бар, ез1 тупл езгеге )р)герлер1м бар, - жаксыльщ жасай бшетш адамды «ГБрш» демей, не дешн? нр мушес] болды. «Оз басыма, жануяма не тшесем, езгеге соны Т1лейм1н» дегж з т , кун суык. Ол сез1 метел1 ед1. Яр 6елмж1 бердш. Тертшшщен, «мжщ уш журтым бар», нагашы журт, кайын ^ б1ршде - таяк. журтым, ез журтым» деп, ер журтын ерекше еыйлап, кад!рлейтш. 'рт ылдатын ойнай КеЙ1н «Куда Да б)р журт» деп, оларды езшше кад1рлейтш. Оз1 жалгыз болган соц ба, ез туган-туыстарыныц камын кеб<рек ойлап, кектемде агайды колынан келгж кемегш жасап, унем1 камкорльщка алатын. Жылына ханада жатканда б1р-ек! рет аралап, хал жагдайларын бш1п, бала-шагаларыныц атыц !1не алып шьщты. олардыц туган жылына шейш жазып келетш. Келген нен кеЙ1н ез1 жаксы сейлейтщ жасаган «Туган-туыстар» картасына жазып: «Мен осылармж кепп1н, жаксы туысты кайда! [ сатып алайын? Базардан сатып алатын к т м ейде мен ейелдж емес кой. Балаларым осылармж кебейд1» - деп, езш-ез1 жубататын. асына киындьщ «Агаш бутагымж кержт!, адам урпагымж кер)кт)» дейтш. ^а д ей т жаса», - 85

Бестпиден, улкен-кшй болсын, жаксы жагын багалай бшетш. СЫ И .1*' Балаларына: «Акылды адам тек креслода отырган адам емес, хальщ тьщ арасында, жасына, КИ1М1Ж карамау керек!» дегацц жи! М<не, 40 к\\ айтушы ед1. ссылай атаушы сез;н м ж де ест Эбекецнщ колынан тек жаксыльщ жасау гана келетш. Эз сез1мен айтканда: «Жаксыльщтыц тур! кеп. Жаксыльщты шын коншден, Атасы тек м; таза журекпен жасаган жаксы. Б1р^ туралы е д т бага да жаксыльщ, де, жолдастары бшмегенш уйретсец де жаксыльщ, б!реуд1 дурыс жолга салсац да жаксыльщ, жетпей жатса бел1су, кабагына карасац, сурап бшсец, Эйтсе де, м кецшше дем берсец - ол да жаксыльщ» - деп б!зге, балаларына адал жар гана с у й р ет т отыратын. гаудай екес), т !р еп , уйыткьк Ец е)ел1 езшщ касиет!не кызмет етйгп, акырын ойлапты, тура алмаймыз арзанга малданбапты, шук1ршш!гш жойып алмапты. кел!ндер), чем( тура келед). М ж , осындай адаммен кол устасып, ем1рдщ киындыгын да, Кызыгын да б!рге етюзшпш. Атасы ма) о ем)р)Н]Ц сонгы Атасы мж етюзген ер кун1мд1 мыц кунге багалаймын. Атасын мактау аркылы ез купымды асырайын деп отырганым Менг) б)ри жок. Эбекецд1 керген, б1рге журш кызметтес болган адамдар ез екен. М айн Ат багасын берер. шыкты. Сыйластыгымыз жараскан, б1р-б1р1М13Д1 терец тусшген жан жарым рет1нде, балаларымныц екес1, немерелер1мнщ атасы ретшде 70 кунде А айткан ез шк!р!м гой бул пен кабагынан опсрацияны бер)лд). Онсра Эм)рд!. б)з; де ешкандай к' )пыдамдылык, ауыртнашылы Б)р!ЧШ) оп керек, кагазга деген со т у е )не койды^

ын багалай бшетш. Мше, 40 кун. 40 кун менщ жанымда Атасы (Эбекецд1 мен тырган адам емес, осылай атаушы ед1м) жок. 40 кун батты, тац атты. «Апасы» деген керек!» дегещц жи! сезд1 мен де ест1мед1м. акелет[н. Озсез<мен Атасы тек маган гана керек емес, балаларына да, немерелерше дты шын кошлда^ де, жолдастарына, агайын-туыстарына керек екенш тусшем. 1бага да жаксылык, ис жолга салсац да Эйтсе де, мен ушш айым кулап, кун1м сенгждей. Ол маган асац, сурап бшсец, адал жар гана емес, акылшы дос, сырласым, балаларымныц аскар [ бпге, балаларына таудай екес1, немерелер)мн<н ардакты атасы, отбасымыздыц преп , уйыткысы ед1 гой. Алланыц Ж1берген каталдыгына карсы акырын ойлапты, тура алмаймыз. Кенбеске амал жок. Артында урпагы: балалары, шты. кел1ндер1, немерелер1 бар гой. Теубага келш, шук1рш1Л1к ету1ме Щ киындыгын да, тура келедг алаймын. Атасымж е т т з г ж жан сактау бел1мшдеп 70 кун туралы, тек мн деп отырганым ем1ршщ соцгы кундер1 туралы жазбакшымын. эолган адамдар ез Мецг1 б1рге болсац да, с ж бшмейтш кыр-сырлары болады реп тусшгж жан екж. М ж щ Атасын жаксы бшемш д е у т мулде бекершипк болып мн!ц атасы ретшде шьщты. 70 кунде Атасыныц жанынан 7 минут кетпей, айтар ойын кас пж кабагынан тануга тырысып бактым. Атасы осы 70 кунде 3 операцияны басынан кеш1рд1. Эр операцияга 5-6 сагаттык наркоз бер<л;н. Операцияныц еркайсысы ете ауыр болды. Ом1рд1, 613Д1 суйет1нд1п соншалык, операцияга шеЙ1н де, кешн де ешкандай циналысын бшд1рмей, кабагын шытпай, жинактыльщ, шыдамдыльщ, акылдыльщ цалпын сацтап жатты. Е ш к тге ауыртпашылыгын салгысы келмей, ешюмд) кинамады да. Бфшпп операцияга барар тун1 ойына б1р толганыс ой келсе керек, кагазга тус1рш, мж щ калтама салып койыпты. Онда: ОК 777МСС, Ер .Ж7а//7?ыр еж /имсс, - деген сезд1 жазып койыпты. Екеум!зге де катыеты ой екжш тусше койдым. Сол ой ек^м1здщ 70 кундж азыгымыз болды. «Мен 87

де, сж де шыда. Алланыц б1зге бергж ауыртпашылыгы шыгар, екеумп б1рге кетереЙ!к. Бала-шаганьщ мазасын алмайьщ», - дегет шыгар деп тусшдш. Б1рде атасы: «Менщ балаларга калдырар улкен байлыгым бар. Ол - менщ балаларыма деген суй!спжшшп1м, махаббатым», - дедг Балаларыныц журегшде екеге деген улкж махаббат бар екен. Олар 70 кун бойы куньтун! аурухананыц еыртында, терезе алдында турды. !ште еке елш мен ем1рдщ арпалысында, еыртта балалары колдарынан келгжнщ берш жасап, екелершщ жанына араша сураумен болды. Экеге осыныц ез: жещлд1к тудырды ма б1лмейм1н. «Еш жер!м ауырган жок. Балаларды карап келпи. Даладан хабар алып келпи. Балаларды шакыршы! - деумен болды. Балалары есжтен К1ргжде: Оз!н-ез! жинактап, олардыц уст1-бастарына карап: «Турлер1цд! к е р д т , карындарыц ашкан жок па? - деп калжыцга айналдырып: - Ал енд) бара бер1цдер! - М ж демалайын», - деп шыгарып салады да, кеткеннен кей1н: «Алтын айдарлы ул, кылыгымен суйк!мд< кыз, тек ынтымагы жараскан бпдж шьщкан. Менен бакытты адам бар ма? Осындай балаларым бар, ей, Алла, ризамын, мундай сыйлыкты маган киганыца. Т)Л)м таска, теуба, теуба...» деп ризашылык б1лд1рш жатты. Эрб)р тацныц атысын ерекше карсы алды. Ойткен1, тацертец езш емдеп, операция жасаган дерперлер келетш. Алдын-ала езш даярлап: «Апасы, сакалымды алайын, айнага карайын, шашымды тарап, басымды кетерш1! - деп кещлд1 турмен дерперге: « Х а л т ете жаксы, уйкым тыныш, медбикелердщ мей1р1м!не тойдым» - деп б1р езш-калжьщын айтып беред1 де, кеткеннен кей]н: «Булардыц жумысы да ауыр гой, кецш держ кетер!п кояйын», - дейтш. Дериерд! балалар сырттан кут[п туратын. Дериерк «Мундай ерл1кт1 мж ешкашан керген т жок. М ж езтн 1ц дермжс!зд!пмд1 сезш гж сайын оныц бетше карай алмаймын. Ол мж!ц сол жагдайымды тусшш, маган рахмет айтып жатыр. К^андай адамгерннлп1 жогары жан. Маган будан артык жаза жок», - деп бар шындыгын айтканда, балалар да дериердщ жан куйзелюш тусшдш 88

тпашылыгы шыгар, Элня, ат'й сл . Д эрйя. Г}Л'М- н алмайык», - д егет пкт байлыгым бар. цахаббатым», - дедг ббат бар екж. Олар терезе алдында а, сыртта балалары 'ин жанына араша ] (яеймш. «Еш жер<м хабар алып келшг <ыес)ктен К1ргжде: ;арап: «Турлерщд) :ыцга айналдырып: п шыгарып салады ^13, гек ынтымагы бар ма? Осындай ты маган циганына. чп жатты. Вйткен1, тацертец 1етш. Алдын-ала айнага карайын, кец!лд1 турмен [I, медбикелердщ айтып беред) де, ) гой, кец!лдерш ргенш жок. Мен щ бетше карай ган рахмет айтып ган будан артык 1ар да дернердщ

Ек:нш: операцияньщ алдында кецес беруге академик Мухтар тарихы гой. Опе Элиевтщ ез: келд1. Мухтар Элиев: «Ассалаумагалейкум», - деп балама куанып, колын бергенде. орындалмады). Атасы: «Егемжд: К,а айтканы» дегж т М ухтар дал/ сез айтып бергш, ойыныц соншал^ /сол м/мно^ерс/з б)ярл. - Апасы-ау, л А*ал^ы/^//ы/^ ба/\\Ь///М)///а ж*асай бера///, —деп маган акы. /Гж1б'<'//?</ жт//;с/н/// жо^ л;ом бааа' К,ец:л:н су^ кудаларына, жо^ - деп колын берд:. бала-шагаларын рахмет: н айтып. Сонда Мухтар Элиев: «С:з акынсыз-ау, шамасы» дегжде, «Жок, юрмегждер ке] ржж:туге бол\\ мж щ жаным акын», деп жауап бердг Ол к:с: Атасыньщ :ш н багалаумж бол, деп тапсырумж ебдж укыптыльщпж карап, менщ елецд: жазып беру:мд: ет:нд:. Куйеу балас Ол тшепн б:рдж орындадым. Дернерлер белмесше апарганда: «Келдщ бе, бо^ Уйдег: келшдер «Бул аурудыц кесел: осындай асыл адамдарга жабысады. Эттец, караганы уш:н, - деп. Эз балал :стейт:н амалдыц аздыгы. Кандай кайраты мол, акылды адам, белек десе кере деп тащалып, - бщак колдан келгеннщ берш :стеу керек», — деп Атасы нем баласыныц кал дериерлерге акыл-кецес:н бердг жатканын сезд] келед:. Руксат < Ертец операция деген кун:. Оз:н б:р:нш: кабылдап алган дер:гер: - Алла буй: Лариса Николаевианы шакыртып: «С:з маган кеше амандасуга «Тайдан тулпа] тусшер. !ш:на келдщ13-ау, мж баска дерпермен сейлес:п жатыр е д т . С:здж ауруханада ж кеппрш сурайын деп шакыртып ед:м», - дед:. ойласак, уйден К,аз:р немерел< Дер:гер:: - Оз1щз киналып жатканда мен тус:нем:н гой. Элия гана маз: К1м мж: киналды деп айтты? Мен киналгам жок. М ж:ц М:не, дось карным жарылып, :шек-карным кер:н:н жатканы болмаса, дж:м азаматьщ келе сау, - деп калжыцдап кояды. Дер1гер басын шайкап, шыгып кетт:. Лариса Николаевна кеткеннен кей:н: «Эдей: шакырдым, кей:нг: казагым уш:н казактыц шалдары медениетс13 демес:н», - дед:. Бул неткен шекс:з шыдамдыльщ, кайраттылык, намыстыльщ десещзш:. Дер:герлер, медбикелер тер:с карап кездерше жас алса, Атасы оларга да калжыцын аямайды. Ом:рмж коштасар сетте де емтихан тапсырып жаткандай артын ойлап жатканы. - Енд1, апасы, маган, буг:нг: поштаны карап, окып берш: дейд:. - Атасы-ау, Тшждиевке «Хальщ кайарманы» атагы бер:л:пт:, деген:мде, куанышында шек болмады. - Т:лждиев дегж халкымыздыц б:ртуар улы, нагыз мактанышы, 90

: академик Мухтар тарихы гой. Операциядан кеЙ1н ез:м телеграмма ж1берем - деп, лагалейкум», - деп балама куанып, кещл1 маркайып калып едг (Б1рак ол арманы орындалмады). )й/7Я. «Егемжд] К^закстандагы» 13 жастагы Телж1ц Мамай биге сы»дегенде, «Жок, айтканы» деген толгауды ек1 рет окытып, унпннп рет ез1ме сезбе- [С! Атасыныи шин соз айтып бергенде, ертен операцияга барайын деп жаткан адамныц ш беру]мд1 ет[нд1. ойыныц соншалыкты зерект1гше ез1м тацгалдым. !мес)не апарганда: жабысады. Эттец, - Апаеы-ау, далага шыгып, ойыцды жинактап, ойланып келпи, п, акылды адам, - деп маган акылын айтып та кояды. ст^ керек», - деп Кещл1н сурап келгж туган-туысына, алыетан келгж щап алган дериер1 кудаларына, жолдас-жораларына ризашылыгын б1лд1рш, олардыц кеше амандасуга бала-шагаларына шейш сурап, кайын журттан келгждерге ^ыр е д т . С 1здж рахметш айтып, тек жаксы жактарын еске тус1рш жатты. «Маган К1рмегждер кенпрсщ дер1гердщ зацына багынайьщ. Оларды 1НеМ1Н гой. ржж1туге болмайды, - деп джсаулык сакшыларын жогары лгам жок. Менщ багалаумж болды. Келгж конакты мж уйге барганда кутемш», - [ы болмаеа, дж ш деп тапсырумж болды. КЭП, ШЫГЫП КСТТ1. акырдым, кеЙ1нг: Куйеу баласы Ралымжан М эскеудж келгжде катты куанып: иес1н», - дедг «Келдщ бе, ботам! М ж щ саган айтар етшнп - тапсырмам бар. !ьщ, намыстылык Уйдег1 келтдер1м Дана м ж Жаннага арнайы айтшы! Немерелертд1 эздер1ж жас алса, караганы у пин, келгж конагымды куткен1 уш щ мыц б1р рахмет », .оштасар сетте де - деп. Оз балаларыныц айтуы б)р белек, Ралымжанныц айтуы б)р шы. белек десе керек. (ып берш1-дейд1. ^атагы берпппп, Атасы немерелерш ете жаксы керетш. Тшт1 кызыныц баласыныц калай ескж ш кергж жок ед). Оларды катты сагынып ^ыз мактанышы, жатканын сезд1м. «Атасы, балалар сен1 сагынып жур. Сен' керпс1 келед1. Руксат етш1!» - дегж1мде. Алла буйырса, уйге барамын гой. Осы ауруханага екелмеш1 «Тайдан тулпар шыгады, балапаннан суцкар шыгады», кейш бер1н тусшер. 1ш1нж б1ре/1 шыгар, - деп ет1нд1. Отшшин орындап, ауруханада жатканда немерелер1н керсеткж 1М13 жок. КеЙ1н ойласак, уйдж кез алдарында кеткж каяпымда калайын дегж екж. Казф немерелер1 атасын б]р алые сапарга кеткендей сезшед1. Тек Элия гана мазамды алады. Бул да Атасыныц ерл1Г1 гой. Мше, досы суйшер суцкар туякты тулпар, бекзаттыгы мж азаматьщ келбет!мж кержт!, юшшейщ адад ойы таза, жинакы, 91

атына заты сай осындай адаммж, ягни Атасымен б1рге отасып, ) 986 жыл К,ь'Г урпак таратып, ез1мнщ Эйел-Ана парызын етеген1м, Алланыц кайталанбас, кайт маган берген елшеус!з сыйы, бацыты деп б1лем1н. Халкымыз б)р кун). Мен \\и))) айткандай: Балалардьщ «Сед /1л?НЫИ Н70//6Н/ болса г)а. Осы куш мага Ж ааа женен .жен керек. Атасы ауру? боемн болса ба, - К)м? К)м? - ,4<*я;)ь/н мен ел керек/ - Бйймгул. Ы. дегендей, Атасыныц езш кад)рлейтш, агайын-туганы, ел-журты, елшщ азаматтары барлыгына ризамын. Атасы: - Дур Урпагын Атасыныц еруагы колдасын! бол са екен деп т). Эз1 жетпеген муратына урпагы жетеш! Жаткан жер1ц жарьщ, топырагыц торца болсын, жаныц женатта Жок. Бпймг болсын, иманыц жолдас болсын, Алла алдыцнан жарылкасын, Ендси[е Элия бо^ артына береке берс1н. -Б]р)нш ) нем( Акылия БЕКБАЙК^ЫЗЫ, аты да кейылды. Эм1рел1, Мукаш келшт Соныма) уйг сржурск кызы. болсын» деп. ап Кейш Элия)и /(ос - Эбс// мс// Голс^с//, л;ос Йемене - Эл/бс/< я с// 92

тен б1рге отасып, ...Эрине, умытылмас кундер аз болган жок. Ол даракыльщ, )теген1м, Алланын, дацгазалык емес. Озщнщ етк ж ем!рще б]р корытынды йлемш. Халкымыз жасаганда шыгады екен. Соныц б]р! кулл< емЁр<м<зге, жануямызга ерекше куаныш экелген кун. гуганы, ел-журты, КУАНЫШ ТЫ КУН щ жаньщ женатта ,нан жарылкасын, 1986 жыл К,ыркуйек айы, Каскеленшц алтын кузт Табигаттыц я БЕКБАЙКЫЗЫ, кайталанбас, кайталанса да, цад1рше б1р1М1з жет1п, б1р1М1з жетпейтш )Л1, Мукаш келшг б]р куш. М ж ушш ерекше, ейткеш мен уетазбын. Кушак-кушак гул Балалардыц «Сэлеметс13 бе?» деп шуылдаеып амандасатын кунг Осы кун1 маган Алла ерекше куаныш сыйлады. - Атасы ауруханадан келе жаткан маган ес1к алдында турып: - Юм? К т ? - деп айгайлады. Кош ж щ екйши басындагы мж: Б ш тгул , Бш1мгул!!! - деп айгайлаймын. Атасы: - Дурыстап карамайсыц ба? - деп айгайлайды. (Теп ул болса екж деп тшейтш болуы керек) - Жок, Бгпмгул! - деп тагы айгайлаймын. Сонымж атасы: - Ендеше Элия болсын! - деп тагы дауыстады. - Б1ршнн не мера пн ыстьщ болатына рас екж. Жолда келе жатып аты да койылды. Сонымж уйге келгжде оз1н-оз1 жубатып, «Элия - казактыц ержурек кызы. Бул заманныц б ш тн ен корьщпайтын ержуреп болсын» деп, атын Элия койды. КеЙ1н Элияны уйьщтатканда: с?.уня/яь/.и л,*орс.1/ сс/////, А/о.7б);р ОМ77Ы } о^ып, б/.ИЛУ од бмш ял исис/у /яу.?/'// ял 93

м/Ий'//// — ///4/Л /кся///^ //сисрбЛН///// ) '7КС/Я. Семе// яль/м ула/'/я, Ос/я кслеб /^/^бо/пя, Ол/бе/с яея ^/^то/мь/. Аерск бом т у р ^4/%озь/, .^л; т/леа/л/ бул ось/, Ол/беки/я/ я//с/ - у^^озы боляр ж ялеясь/ Олмя.1/ Л/е////^, Сумел//я л/с// се/я/? /.рл*б' /?'СС// О З Я /б /, Бялбяя ///о//?//?/ соз/'/^б/, дейт)н. Элия Абай атындагы орта мектеп-гимназияны «Алтын белпмен» тэмамдап, жогары оцу орнына туст1. Кейш оны да уздж б т р ш , «Болашац» багдарламасы бойынша Англияда магистратураны б1Т!рдг Атасыньщ армандаганындай, б1л!м!мт мьщды жыгар ержурек те, кайсар ц ы з екенд!пн дэлелдеп келед!.

:ктеп-гимназияны - Э.7МЯ жтуст). Ксй)н оны йынша Англияда ындай, б]Л)м:ма) елелдеп келед].

БАЛА - БАЛЫЦ, Н ЕМ ЕРЕ-Ж АН БЩ ...оныц бар) аз десен, жанымды да берср ем, - демекпп, немере б ер тен тетт), сен)ц артьщда калдыратын 1зщ. Урпагыныц жаксы болуын ер казак ойлайды гой. Осы урпакты тербиелеу барысында Эбекец екеум)зд)ц арамызда кел1С)м болды. Немерелерд) белмейж, ею кел1нд1 де, ягни Жанна м ж Дананы «мама» дес1н. Талгат пен Болатты да «папа» дес)н. Барлыгы екеум1зден тарады гой. Эр) Талгат та, Болат та келшдермен ездер) турсын. Жастьщ шактарын дурыс пайдаланып, ецбек етон. Б)р)н- б)р) жаксы т у с т о н . Ынтымактары жарассын. Эр1 урпагымыз б)р-б)р)мен ынтымакта болсын. Эз талгамдары калыптассын, к)С) тусет)н уй болсын. Оз табыстарын ездер) жумсасын, ер) осы уйд)ц салт-дестур1н, ез ерекшел)г)н т у с т с т . Немерелер екеум1зд)ц мей1р)м1м)зге, махаббатымызга шомылсын. Сонда олар кайырымды, дурыс осед1,- дед1к. Алдымен, немере тербиеонде ынжьщ, жасканшак болмауына коц)л белдж. Ол унпн еке-шешен)ц немесе б)зд)ц, ягни, атасы мен апасыныц дауыс к о те р т сойлеген)н ест)ртпедж. Ананы жасама, мынаны жасама деп ерк)нд1Г)не кпянат жасамадьщ. Алдымен, сырттан келгж к)С)ге селем беруд), кол алысуды жаксы едетке айналдырдык. К^здар: - Селеметоз бе? - деп, Эл)бек кол б е р е т амандасатын. Б)рде Эл)бек жылап отыр екен. - Не болды? - десем: Ана юс1 колымды алмады. - Атасы, 613 балаларга дурыс у й р е т т журген)М)з жок па? Б)реу келсе, тертеу) де ж уг)рт алдарынан шыгады. Эне, Эл)бек жылап отыр, колымды ешюм алмады деп. Эр) келген адамдар да уялып калмай ма? - десем: - У лкж адамдар да уйренеш мж)ц у т м д е терт немерем бар екен)н. ^апталарына кемпит салып журс)н, - д е ге т бар гой. Эл)бект) шакырып: - Сен ж М т с т , б1р)нпп сен)ц кезщнен жас шыкканын кермей)н. Жас ер баланыц куш-куатын кет!ред). Еюнш), кеш)р)мд) бол ол юс) асыгып юрд) гой. Сен 96

баласыц, сенщ ер балалыгыц сол кеииртд1 болуында. Ертец ер жетш, ж щ т боласыц. Сол уакытта да кениртд) болу цажет. Эбекецн!ц тербиесш алган, немерелер!м к!С1 алдынан шыгып селем бередг *** Сабактан келсем, монша е р т е л т жатыр. Эбекец шелекпен су шашып, ош!рш жур. Буны жасаган кш екен? К!м бшеш? Моншадан туи н шыгып жатыр екен. ЕсМ н ашып калып ед!м, лап е т т от ез1мд! шарпып кете жаздады. 1ш1м б1рдеце сезетшдей. Монша езшен-ез! жанбаса керек едг Атасы да б!рденен! сезетшдей, мелен жасырады. - Же, болды, )Ш1 гана жанды гой, сырты сау. - Эл!бек пен Актоты кайда? Олардьщ сабагы ерте б!Т)п ед! гой. - Эл1 келгж жок, жолда ойнап журген шыгар. Атасы да, мен де мазасыздана бастадык. Атасы кайта-кайта далага шыгып балаларды 1здейд1. Тоцып калды-ау. Карындары ашатын кез болды. Б]р кезде е с т сьщыр е т , екеумп далага жуг<ре шьщтык. Эл1бек пен Актотымыз тоцган, корс-корс етш тур. Ата, кеш)рш1, 613 моншаны жагып ж)берд1к, - деп екеу! катарласып шуылдайды. Атасы: - Ештене етпейд!, тек !Ш1 гана жаныпты. Эздерщ амансьщдар ма, кулындарым?-деп, бейек болып шенпщцрш жатыр. Элия мен Акбота да сабактан к е л т калды. - Булар «вечно» б!рдецен1 булд1ред1 де журедг Б!ресе акиматка барып папаларынан акша сурайды, - деп кыздар ашуланып жатыр. Атасы: - Олар ел! к1шкжтай, толык акылдары к!рген жок, - деп оларды жактауда. Тамактарын !Ш)п, жылынганнан кейш атасы балаларды шакырып, мен-жайды сурады. Балалар тамак [шкеннен кейш болган жагдайды толык баяндап бердг Атасы: - Шындьщты айткандарьщ уш)н рахмет. Элия: - Моншаны жагып Ж1берсе де рахмет пе? Акбота: - Булардыц кес!р!нен енд! моншага туспеймп бе? 7-^39 97

Атасы: - Булар шынын айтып, б1здж кеш:р1м сурап тур. «Алдыца келсе, атацныц кунын кеш1ру керек» дегж бабаларыц. Е к^ щ жогары сыныптыц окушыларысьщдар. Бул созд1ц мен1ц тусш есщ дер. Сабыр сактайык. Булар сабактан тоцып келд1, юлт жок, дала суьщ. Тапкан тонбау уш)н моншага К1ргж. С1рщкж) корд1, моншада отын тур. Жылынбакшы болып от жакты. От лап ете тускж де корыккандарынан ес1кт1 жаба салып, тура кашады. Солай гой, солай ма? О тпж ойнама, балалар, «от - тш с13 жау» деген осы. ^ашып кеткендерщ дурыс болган. Егер б!р жерлер1це от тиш жабысса устер)ц ортенер едг М ж 1Ш1мнж: - Ей, Алла, балаларымды б1р катердж сактадыц, - деп Аллага жалынумж болдым. Атасы: Бул жерде б)здщ де катем!з бар. Сж дердщ кашан келет!ндер!цд1 ескерм ептз. Енд1гер1 ездер1цд1-ездерщ кшелай бермецдер. Ец жаман касиет ынжык болып, озш-оз1 кшелай беру. Уктыцдар ма? - деп атасы балаларга жайбаракат акылын айтып, сезш аяктады. Атасы балаларга осылай тербиел1к мен1 бар акылын айтушы едг М1не, кешег1 отпж ойнаган балалар бугш п кунде ержеттг Теуба! Атасы булардыц ержеткж1н корген жок. Бойларында атасы сепкен касиеттер1 бар. Кш жжтай кез!нен бершген тербиж !ц бойга С1ЩМД) болатыны рас екж. Тербием1з далага кеткж жок кой,-деп ойлаймын. Элиям мектепт! «Алтын белг!ге» б1Т1рш, К АЗГУ- Д1, КИМ ЭП-т1 б1Т!р1п, «Болашак» багдарламасымж Англияда магистратураны томамдап, езше Ернар деген жар тауып, Жапонияда кызмет жасап, Даниял атты шебере суйд1рш отыр. Акботам мектепт! «Алтын белпге» б!Т1р1п, КАЗГУ-Д1, КИМЭП- т[ б1Т1р1п, Шокан ес!мд1 жар тауып, Тарлан атты шебере суйд1рш отыр. Актоты дер1гер мамандыгын игеру жолында, Аспандияров атындагы медицина университет1н1ц 6 курс студ ж тг Келешег) алдында. Эл!бек 1(азак-Британ техникальщ университет]н б1Т1р1п, каз)р Англияда магистратурада. Келеш еп алдында. Аллага «Теуба» деймш. Осылар еке-шешесше кызыгын корсетсе екен, е л т е кызмет етюзе гер деп ттейм1н. Атасыныц Т1леп де осы болатын. 98

ир1м сурап тур. «Ец бастысы - адал болу, эдш болу. Оз катецд1 тузеуден цегж бабаларьщ. корыкпа», - дейд! кытай философы Конфуций. «Колымда билж )ул сездщ мэн1ц болса, адам тузелмейд! дегенн!ц тшш кесер ед)м», — дейд) гоцып келд1, К1ЛТ Абай. Осы дана адамдардыц касиетт1 создер1 балаларым мен К1ргж. С!р!цкен) немерелершн1ц ом!р1не аркау болса екж. от жацты. От лап дп, тура кашады. от - Т1ЛС13 жау» ер б1р жерлерще герден сактадыц, ждерд1ц кашан ^ездерщ к)нэлай ]ез! кшэлай беру. ^акылын айтып, длын айтушы ед). ! кунде ержетт). йларында атасы тэрбижщ бой га кж жок кой,-деп [)птрш, КАЗГУ- ымж Англияда жар тауып, ^ сущнрш отыр. )ГУ Д1, КИМЭП- лебере суйд1рш да, Аспандияров ^дентг Келешег1 рСИТеПН б!Т1р!П, да. !ес1не кызыгын йьпн. Атасыныц

НУРГИСАНЫЦ ДОМБЫРАСЫ ^олыма калам алып жазып отырган ею арыстьщ еке/1 де бул дуниеде жок баки болгандар. Б1реу1 - Т1лендиев Нургиса Атабайулы. Ек1нипс1 - Ом1релиев Э бж Мукашулы. ...Эбекецнщ куанышында шек жок. Бул ерекше есте калатын кун болды. Мен уш бейтерек, уш тшектес адамдардыц баеын косып, б1р улкен кездесу жаеайтын болдым. Олардыц кел1С1мш алып к е л д т . Ушеу1нщ ортасынан казактьщ «гимн1» [спеттес керемет туынды шыккан. Олар К1мдер дейс1ц гой? Мен гашык болып жургендер: Нургиса Тшендиев, Туманбай Молдагалиев, Нургали Нусшжанов. Бул умытылмайтын кездесу болды. Мен сен1 соган апарамын, - деп кайталап кояды. Мен соган даярлануга кеттш. Сен де даярлан! деп шыгып кетп. Кездесу кепи Ецбекшщазак ауданында болды. Ауданда Эбекец екшни хатшы ед1 Эцшец жайсацдар жиналган. Эбекецнщ даярлыгына жд1 т у с ш д т . Пианино, домбыраныц неше турл1С1 тур. Демалуга барлык жагдай жасалган. Б1р кезде конактарымыз да келд1. Эн басталып та кетт!. К^оцыр дауысты Нургалидыц «Кустар кайтып барады», «Кустар кайтып келед1» эндер! кандай есерл1десец13Ш1! Эн1н жазган - Тшендиев. Созш жазган - Молдагалиев. Орындаушы - Нургали Нусшжанов, - деп Эбекец салтанатты дауысымж сацкылдап тур. Мундай кеш кайталанбайды. Уштаскан уш арыстьщ кездесу] - гажап кездесу емес пе? Ушеу1 де алдымызда, - деп сонша ризашылыгын жасыра алмай асып-тасып та алады. Кездесу1М1здщ аягына карай оцпме торюн! саясатка кош]п калса керек. Туманбай ага: «Осы саясатты кайтемп? Тепнде тарихта мына Нурагац сиякты онер адамдары калады», - дегж1 де естен кетпейд]. Эттец, сол кезде бейнежазба дегеннщ б!зге ел] жетпетж уакыты едт юо