Сыздықов М. Ақ басты тырна

сез1 есщ1зде ме? Планетаньщ жумбагын а н ы ц та у анамныц асыл арманы емес пе ед1. Бес жыл, белки он жылдан соц мен де сол кщщк каным тамып, анамныц ак сут1н емген планета топырагына табан типзермш. Хамзаныц жанарына жас тунды. Жер дуниедеп жалгызы муны тастап кетпек- шi. Мумшн мецгие тастап кетш бара ма? — Райханга хат калдырдым. Кей1н берш езше тус1нд1рерс13. Ол м е т сезс1э кутед1, еке. Улыныц бастаган юке шындап бешн- ген1н жене алган бетшен ешкашан да кайтара алмайтынын сезген екенщ еж1м торлаган жузш ыстык жас тамшылары жуып кетт1... -ь юо

К0 Г1ЛД1Р ЭЛЕМ К АФ ЕС1НДЕ Шоктай цызарган кун 6ipTe-6ipTe кекжиекке сщш, кершбей кегп. Айна- ланы кегшж1м баркыт туст1 карацгылык тумшалады. К,ызылкуренденген тещздщ суы эдепю келбетшен арылып, кап-кара то л ц ы н жагадагы кой тастарды екп1ндей келш шылп-шылп согады. Алкаракек аспанда кенет жымындас- кан жулдыздар шогыры керше бастады. Саяжайдагы неон шамдары жамыраса кез карьщтырган турл1-туст1 сэуле шашты. Осыны куткендей тым коркынышты epi айбарлы кершген тец13 айдыны эп-сэтте жуасып, лагылдай кулпырып шыга кедщ. Жецш кишгеннщ салдары ма, денес1 тоцазыды. Былайша тем1рдей денсаулыгы сел салкынды кетере алмай тумауратып 101

ц ал аты н ы бар. Ондайда б1рнеше тэулж цалыц керпен1 тумшаланып, емделгеннен баска шарасы калмайды. K,a3ip де буЙ1р- ден келш ойда жоцта кил1гет1н кес1рл1 кеселден сактанып, салкын леп суыра бастаган тещз жагасынан алыстады. Цасынан куш бойы тещз тещрепндеп тоспалардан бакалшак узшш, Tici-TiciHe тимей эбден тоцган балалар тобыры етт1. Олжалары мардымсыз, к,арын аштыр- гандай. Иьщтарында булгактаган капрон сузгшер1нде м у т з цабыршыкты б1рнеше бакалшак карауытады. Он ц а д а м узамай- ак курк1реген тещз ун1 де, жартас кене- peciHe уйлыга жабысып, элс1н-элсш элденеге таласкан шагалалар шацкылы да сап тиылды. Онодэраныц дацгаза шуга белшесшен баткан улкен шаИардан кашып кeлiп та- бигаты кел1ст1 Ганюда демалыс орнына жайгасканына бугшп кешт1 косса, ушш- Ш1 тэул1к. Тацертецгшж, сонан сон шар- табак к у н т ц кекжиекке cinyiHe карыс суйемдей калганда жанга жайлы таза ауага шыгып, бой cepriTin кайтуды эдетке айнапдырмакшы. Ганюдадагы уш тэулж G3ÍHэбден тыцайтып тастады. Кдракусын бурш, уйкы бермейтш зшмауыр салмак 102

(дэр1герлер катты шаршагандыш дейд1) 1з1м-гайым жогалды. Тшт1 токырауга ушырап калган ецбегше де к1р1спек. Онодэра калыц бау пншдеп тэбес1 уш- юл, кенерес1 эсем ишген жайманьщ ас- тына келш отырды. Тып-тыньщ, салцын ауаны кеуде толтыра жутты. Бамбук аралас баудыц пул1штей жумсак туннщ кушагына бершш, унс13 мулгид1. Аспанда жулдыздар нуы жымындасып, кез цысады. Жеп-жецш толцынды музыка калык- тады. Онодэра орнынан кэтер1Л1п, ж1Ц1шке сокпактын, нак тэршен когшд1р сэуле шашкан камыс калпак уйге карай журд1. Бул уйдщ касынан элденеше рет этсе де оган юрш шыгудыц сэт1 туспепт1. Сырттай Ганюдагы келушшердщ б1р мезгш бой серптш, уш-тэрт ремке шарап 1шет1н демалыс орны екенш бшетш. Ыкыласы осы кафеге юрш шыгуга ауды. Сырты тым жупыны кафен1ц 1Ш1 де жаркырап, кэзд1ц жауын алатын сэн-салтанаттан ада, карапайым. Кец бэлменщ эр бурышындагы жеп-жецш, дэцгелек устелдерд1 коршап, жас жМттер мен кыздар отыр. Мэлд1р кара шашын мацдайынан как жарган, кш -тш кене 103

куыршактай хостэс1 кел1ншек ¡зетпен колын кеудесше койып, ¡зет бшд1рд1 де, T on iperi ж1Ц1шке бамбук фусума- мен1 коршалган жеке столга экеп отыргызды. Орындыктыц тап касында желпуш пальманьщ кешет1 жайкалады. К,абыргада буырканган тещзд1ц тесшде букш элемнен белшш, жалгыз калган желкенд1 кайьщтьщ сумиэс12 1Л1нген. Одан epipeKTe Хоккусайдьщ кектемн1ц жайма-шуак эдем1 сэт1н бейнелейтш осындай 6ip cypeTi буалдырланып кезге тусед1. Хостэс келшшек тшепн екг етпед1. Майда муз туЙ1ршектер1 аралас, саргыш туст1, коймалжыц суйык куйылган ста- канды алдына экеп койды. Онодэра сап- салкын, Terri шарапты суйсше жутты. Элгшде баудыц тукп1р1нен ест1ген эуезд1 эуен шалкыды. К,асынан кара фундаси, турл1-туст1 кимоноЗ киген жас кел^ншектер, жМттер, кыздар би алацына карай жуптасып OTÍn жатыр. Саргыш суйьщтан тагы да урттады. Жып- жылы, соншалыкты жумсак агын басына льщсыды. Онодэра шып-шып терш1ген мандайын cyprri. Келушшщ ыстьщтай бастаганын сезген хостэс Т1зесшщ устше 104

осибори4 тастады. Онодэра оган штипат- пен курмет бшд1р1п, тагы да б1рер стакан шарап жетшзуш сурады. Онодэрага кызмет корсет1П журген келшшек сересше самсаган шынылардьщ сан тур1 койылган буфетт1ц жактауы тубш е столда отырган бурыл шашты, жазык мацдайлы, жанары меЙ1р1мге толы жапондыкка сел карап турды да (\"сол, из сел ш сш щ нак 031\" деп куб1р- лед1) шагын бальщ м усш нщ желбезегше жапсарлас тутканы кер1 итерш, керий белмеге К1рд1. Еденш е кызгылт т у с т 1 цальщ кшем теселген болмеде жалпак кара к е з ш д 1р 1Г1 бет1н тугел ж ап кан кец иьщты, мес карын еркек жумсак креслода жш-жщ1шке камыт аяктарын айкастырып, шалкалай жатыр. К,ымсына ишген келшшекке иек какты. — Не жацалыгыц бар? — Келд1. Доктор Онодэра осында, алдын-ала белгшенген орындыкта отыр. К,ара кезш д1р1кт1 сеп -сем 13 денесш жецш игерш орнынан ушып турды. — Бесе, \"Кегщщр элем\" кафесше мун- да келушшерд1Ц бас сукпай кетпейт1Н1 кемде-кем. Айткан тшепн канагаттанды- ра берщ13. М ен сэлден кейш барамын. 105

Кезщщр1кт1 бшегш кеудесше айкасты- ра устап шагын белм ет ерсш1-карсылы кезш кегп. Уш кун бойы куткен адамына кездесудщ сэт1 тускел1 тур. Мундай алтынга берпс13 кымбат кезенд1 уыстан шыгарып алмау керек. Доктор Онодэра Ганюдагы демалыс орнына кашангы келе берет. Капы калма, кымбаттым, капы калма. К,ара кезщд1р1кт1 успндеп халатын шешш, е с т шалкалай ашылган шкафтыц 1шшен коцыркай костюмд1 алып шыкты. К,атырма жагалы койлепне алабажак галстук такты. Жалпак кара козш- Д1р1гш жиегше алтын жалатылган эдем1 кезшд1р1кке алмастырды. Жып-жылмагай иегше хош т о п эт1р бурк1Д1. Та-ма-ша! Жан адам сырткы тулгасынан туймедей кемшипк коре алмас енд1. Айнага тагы да суктана карап, муздай кишген ол кафе- н1ц келушшер залына етт1. 1здеген адамы шарап куйылган ста- канын келына устап, билеуцп жастарга кул1мс1рей карап отыр екен. Цасына кел1п кершшес болуга руксат сураган бейтаные еркекке Онодэра немкурайды кез салып, унс13 бас изед1. Бейтаные еркек хостэст1 шакырып, еш шарапка заказ берд1. 106

— Кецйрерс13, мен с1здщ атыцызга сырттай жак,сы каныкпын, — дед1 елп окыстан. — Медицина тацырыбына ар- налган мацалаларыцызды узбей окимын. С1здщ медицина саласындагы соцгы табыстарыцыз буюл улттык галымымыз- дыц мактанышы, мэртебес1. — Охо, солай ма? — Онодэраныц кез1не куакы кулю утр и п п , басын шайкады. — Жалпы мактауды каламай- мын. Сонда да езекжарды п1К1р1Ц1зге рахмет. — Мен С1зге ез1мд1 таныстырайын. Мен1 мундагылар Томасура деп атайды. Осы кафенщ кожасымын. Мунан кейш \"Кегшд1р элем\" кафе- С1нщ кожасы жас кез1нде гылымга ку- мартканын, б¡рак уйшде бас кетерер азамат болмай оншакты шиеттей жанныц тауцымет1 б1р езше тускенш, ет1 Т1рлтн1ц аркасында каржы жинап, ук1мет орнынан Ганюдадан кафе салуга руксат алганын Ж1пке Т1згендей баяндап берд1. Кафе жумыс 1стей бастагалы мунда кептеген атакты гулама галымдардыц конак болганын да тэпт1штеп умыт калдырма- ды. Енд1 солардыц катарына бф керуге кумартып журген доктор Онодэраныц 107

косылганына мактаныш б1лд1ретш1н сезд1рд1. EciMÍ кепшипкке танымал адамдардыц уйше немесе шарапханасына туесе оныц кожайындары муны кэд1мг1дей улкен атак,, дэреже коретш. Мына Томасура сондай адамдардыц тобынан-ау, шамасы. Ондайлар кобшесе колындагы дуниесшщ буына мае болып, алды-артын терец ойламай карын тойгызатын муцсыз TipmíniriHe канагат кылумен етед1. BipaK \"Кегшд1р элем\" кафесшщ кожасы эр сез1н жуйелеп айтатындыгымен, аузына келгенш тепей бермейтш сабырлылыгы- мен докторга унай бастады. Рылымга ку- марлыгын ест1геннен кейш суыртпактап сыр тартуга KipicTi. Кафес1не келушшерд1 мумк1нд1Г1нше такырлап, калтасын томпайтуга тырысатын пайдакунемдерге Томасура мырзаныц уш каинаса сорпасы косылмайтыны акикат болды. Алгаш ине Ж1птен жаца гана еткендей тым жутынып кишгенше, кекселтне карамай кымбат эт1р себшгенше жиырылып, кафе кожасына туе бермей отырган Онодэра оны шын кецйпмен унатып калды. — Енд1 гылыммен айналысуга кеш калдык?! — Кафе кожасы еткен ем1ршен 108

алыгандай пинала кабагын тыржитты. 1ле кенщденш, созш жалгады. — Дегенмен С1здердщ гылым саласындагы толгацты табыстарыцыз жанымды жадыратады. — Охо, 613Д1 тым дэрштеп ж1бердщ13, Томасура мырза. Онедэра рахаттана каркылдап кул1п Ж1берд1. Цатты кулген1 соншалык — шет- кер1 орындьщтагьыар тандана бурылып, екеу1не карасты. Доктор кэд1мг1дей ьщгайсызданып калды. — С1здер мактауга лайык адамдарсыз гой. Алдьщыздагы шарапка кырын кара- ганьщыз капай, жо-жок, тэтр1 оньщ нес1 ьщгайсыз. Онда мен С1зге екпелеймш. Э, бэсе... эрб1рден соц бул кафенщ иес1 мен ем естн бе?! Сондыктан конакка 1зет корсету менщ м1ндет1м. Онодэра стаканды колына алды. Томасуранын коншш калдырмау уш1н тэтт1 шарапка ер1н типзд1. Тукп1рдеп жас жнтгтер мен кыздар доккойсалап1 алакандары столды ургылап, табандары еденд1 еюлене тепкшейд1. Тобедеп аспалы шамдар ыргакты эуеннщ эсер1нен элс13 тербелед!. — Бул першерд1 енд1 токтату киын. Тамырларын куалаган ыстык кан оларды 109

маргау калдыра ма, тэЙ1р1. — Кафе кожасы жастарга суйсше парады да, цатты шаршаган кейш танытып: — Кунде осы, кейде кешю у й ц ы г а суршш кулайсьщ. Бэлюм, менщ белмеме барып шыгармыз, — дед1. — Пейипщзге шын журектен алгыс айтамын, Томасура мырза. Оньщ уст1не у а ц ы т та б1раз болып калыпты. — Мейлнцз, алайда тагы да бас носат­ ый шыгармыз. Айтылатын эцпмелер эл1 алда. — Оган соз бар ма? Бугшп сухбаттьщ езше коцш1м эжептэу1р сергш калды. — Онодэра жаца танысыныц колын кушырлана кысты. Кэд1мгщей демалып калганы рас-ты. Бэршен бурын кафе кожасыньщ ыстык ыкыласына коцш1 канды. Хостэс келшшек Онодэраны коз1мен узатып салды. \"Сол, иэ сол юсшщ нак 031\". Откенде Томасура мырза муны шакырып алып бурыл шашты, жазык мандайлы, жанарына меЙ1р1м ушкында- ры тунган кексе юсшщ сурет1н берд1. Егер осы адам кафенщ табалдырыгынан аттай калса кеЙ1нге калдырмай мезет1нде хабарлауын катац тапсырды. К,ожасыныц !!0

кабылдауынан шыгып оцаша калганда тагы да суретке байыптап кез тастады. Са- насында элдецашан умыт болып калган кундердщ елес-сурет1 келбендед1. Кенет кексе жапондыктьщ жуп-жумсак жылы жуз1 ежелп танысындай ыстык K ep iH in кетт1. Баягыда (ол кезде бул тулымшагы желб1реген шшкентай кыз) анасын, езш сэуле ауруынан емдеген дэр1гер осы Kici емес пе ед1. Ие, сол KiciHiH дел ез1. Кел1ншек айкайлауга шак калды. Жалма-жан колыныц ушымен аузын жаба койды. Жацылыспаганына анык кез жетк1зд1. К,ызмет корсете журш, толкыганын бщц1рмеуге тырысты. Бейкам куЙ1 ыкы- ластана шарап imin отырган бул KicÍHÍH алдына езшщ жеке басы шекс13 карыздар. Аргы ежес1 Нагасаки каласыньщ тургы- ны ед1. 1945 жылы сацыраукулак болып котершген бомбанын зардабы сол каралы куннен бастап мындаган жапондыктар сиякты хостэс келшшектщ де журагатына катерл1 шдет болып жабыскан. Ом1р оты coHin, т1ршш1ктен кудер узуге айналган шагында дел осы Kici кол ушын 6epin, алапес ауруынан жазып шыгарды. Eндi сондай аяулы адамга кафенщ 111

кожасымен б1рлесш кастандык, жасамак. Неткен зымияндьщ. Тун уйкысын терт белш, кеудесшдеп шыбын жаны ym ÎH шарк урган KiciHiH, дуниедеп ец багалы казынасы — кемел ойына, сол кемел ойы тудырган жеке табысына кастандык жасамак,. Осыны ойлаганы сол-ак куйка тамыры шымырлады. К,ос алаканымен дуылдап кеткен бетш басты...

СЩ Ы РЛЫ САЦАЛ Ауылда ею ай бойы армансыз аунап кунаган Куат бупн калага кайтады. Биыл- гы ауылдагы керген цызыцтарын айтып тауысу мумюн емес. Б1р1нш1 класты аяктаганнан кейш, экес1 каникулдарын,- ды осында етюзесщ деп, К,уатты ею агасымен б1рге тастап кеткен ед1. Уш ай лезде ете шыцты. Атасына эбден бауыр басып калган К,уаттыц енд1 калага кайткысы келмей, б1р турл1 тунжырап отыр. Аска да зауцы жок, енжар. Муньщ бэрш байкап отырган К,усайын карт немерес1н1ц мандайынан июкеп: — Куатжан, ею-уш куннен сон сабагьщ басталады. Б1раз уакыт еткеннен кейш, сендерге конак болып кыдырып барамын. Сонда маган каланы аралатарсыц, — дед1. 113

Куат бэр1б1р жадырай коймады. Ауыл дегенщ нагыз рахат екен. Кек шалгыннын, арасынан турл1-туст1 канаттары кулпыр- ган кебелек куасыц ба, уйдщ 1ргесш- деп агып жатцан арьщтыц суын ершн кешесщ бе, бакшадагы пэлектен сап- сары эцгелект1 узш, цумарыц канганша жейсщ бе, койшы, эйтеу1р, ауылдьщ б1р кун1 еюнш1сше уцсамайды. Кекес1 \"тацертен, жолга шыгамыз, бугш ертерек уйьщтандар\" дегенде, тур1 тшт1 бузылып кетт1. Кенет К,уаттыц есше атасыныц б1р сез1 тусш куанып калгандай болды. Атасы \"Ак ц а с ц ы р \" аталатын кызык ертеп айтып берген ед1. Сонда батыр Ж1птпен талай циырды шарлатан ак, каскыр коштасып турып, т1К1рейген кылшык ж ун1нен б1реуш жулып эперш: \"киналган сэтте осыны тутатсац, мен касыцнан табыла- мын\" деп досына усынады. Айтканындай элп ж1пт жаудыц коршауына тусш, жаны кысылганда, каскырдыц жунш тутатады. Цаскыр сол сэтте касына жетш келед1 де, Ж1пттщ душпандарын быт-шыт кылады. Сонда К,уат атасынан \"егер С1здщ б1р тал сакалыцызды калага алып кетш, керек кез1нде С1р1цке шагып тутатсам келес13 114

бе?..\" — дегенде К,усайын карт кецкщдей кулш: — Эрине, барамын, — дед1. — Шын ба, ата?— деп К,уат танданды. — Эрине, рас. — Кейш маган 6ipeyiH 6epeci3 гой. — Е, неге бермейш, мен1 сагынган кезде тутатып кеп Ж1берсец, жет1п барамын, — дед1 атасы тагы да кецкщдей кулш. Содан бул эцг1ме умыт калган. K,a3ip есше тусш отыр. Ертец атасыныц ак бурыл сакалынан 6ip талын сурап алатыны есше тускенде, кецш1 орныгып тэмп1ш танауы пысылдап уйыктап та кетт1. ...Бугш К,уат кермеген KopecÎHi агасы Досболдан керд1. \"Менщ карындашымды неге аласыц?\" — деп желкесшен мытып Ж1бергенде, кезшен жас ыткып кетг1. Ещ- реп жылап Ж1берейш десе, уйде ездершен баска жан жок. Боска ботадай боздап коз жасына epÍK бергенше, кайта жыламаган жаксы. Bepi6ip болысатын улкендер жумыста. Агасына екпелеп дал ага шыкты. Мунда да тагы 6ip кырсык шалды. ЭдеЙ1 екен1, элде ацдаусызда, керш1 уйдеп 115

Есеннщ бар пэрметмен тепкен добы бетш ондырмай осып кетт1. Мундайда кеш1р1м сурайтын тентек Есен бе? Цайта шек-cûieci катып, imiH басып 6ip жет1сш калды. К,уатк,а бэршен бурын осы батты. К,ап, осыдан атасы келсш, белем, буган эл1мжетт1к жасайтындар сонда жазасын тартады. Bxeci мен шешесше айтса \"езщ булд1ргенсщ гой\" деп кебшесе болыса бермейд1. Атасын тап K,a3ip осында шак,ыртып алса ше? Откенде атасы шшкентай кдйшысымен киып берген 6ip тал сацалын шкафтагы 03i бшетш штаптыц арасына тыгып цойган. К,уат орнынан атып турды. Атасы берген сацалды тез тауып алды да, ас уйге К1рд1. Bip тал сацал кегиццр газга быж eTin тез жанып KeTTi. Енд1 тагатсызданып атасын кугп. Айналань1 каракелецке кымтай бастады. Куат атасынан кудер узш, \"неге алдады екен?\" деп ¡штей кынжылып к алды. Кецшс^з теледидар керш отырган агаларыньщ касына Т1зе букт1. Кенет eciKTÎH, цоцырауы шырылдай женелд1. Досбол жупрш барып ecÍKTi ашты. 116

— О, айналайындар, амансындар ма? Сендерд1 сагынып кет1п, бугш дайын келжтщ рет1 келгеннен кей1н, жолга шыгып кетт1м. Мше, мына коржынныц шйнде эжелер1ц сендерге салып берген сыбага да мол, — деп атасы ¡шке карай озды. Оз кез1не ез1 сенбеген К,уаттыц ене бойын атасына деген тэтт1 сез1м керней женелд1. Атасы, эрине, сикырлы с а ц а л д ы ц куД1рет1мен дел цаз1р езше жетш отыр. Эйтпесе, буларды сагынса, кеше, алдынкуш неге келмед1? Ойпырмай, сикырлы сакалдыц куД1ретш-ай! К,уат атасына муцын шагуга асыкты... 117

\"ТАБЫСКЕР\" К,анаттыц кешеден, елеус13 бурыш- тардан, кул-цоцыстыц арасынан, TinTi, шомылып журш су тубшен тауып алган у с а ц - т у й е к заттары кеп болушы ед1. Откен жолы дукен мацынан кып-кызыл он сомдык тауып алды. Оны 6ip кажетше жаратармын деп уйдег1 улкендерге бшд1рмей, шатырдьщ куысына тыгып тастады. Бул куыста он сомдьщтан баска ер адамньщ Кел сагаты, кезшд1р1ктщ эп-эдем1 м у т з кутысы, он ек1 басты ацшылар 6eKÍci жататын. Муньщ бэрш К,анат тауып алган. Ацшылар бэк1С1н ауылдыц шетшдеп бутаньщ шпнен, козщд1р1ктщ кутысын езен жагасынан, ал сагатты кошеден тапкан. 118

Цымбат олжаларын жогалтцан адам- дарга апарып беру К,анаттын, бойына дарымаган касиет. Тапты, 6ÎTTÎ. Шал- барыныц цалтасына 6ip-aK урады да, сонан соц, цупия цуысца апарып тыгады. Оньщ дел осындай \" байльщтарынан\" бейхабар болса да, кластастары Цанаттыц керсекызарлыгына карап, \"Табыскер\" деп ат койган. Алгашында ызадан елер- дей болып намыстанды. Жыларманга келд1. Семкесшдеп лэцп, асык, цармак бау, жебенщ ушы, белджтщ айылбасы сиякты усац-туйектерш балалардыц кезшше кокыс тегетш женпкке апарып тастады. Алайда, \"ауру калса да, едет калмайды\" демекш1, 6epi6ip кезше керш- ген затты киып таетап кете алмайды. К,асындагылардыц кезш ала бере жып етк1зш калтасына сала кояды. Bip кун1 Цанат папасы каладан экеп берген автокаламын жогалтып алды. К,айда калганы белпс13, ейтеу1р, тес калтасынан туein калыпты. \"К,ап, 6ipey тауып алды-ау! Енд1 каламымныц карасын да кере алмаспын\". 1ш1 удай ашыды. Эдем1 автокаламыныц колды болганын ойлап, катты камыкты. — Автокаламым жогалды дейсщ бе? — 119

Цанаттыц ецсес1 тусш кеткен1н байцаган Ораз парталасына акыл посты.— Мек- тептеп \"Жогалган заттар столына\" барган жоцпысьщ? — Жогалган заттар столы?! Ол немене? — Сен эл1 бшмейтш бе едщ? — Жок- — Кеттж, ендеше! Улкен дэл1здщ бурышындагы \"Жо­ галган заттар столы\" деген жазуды байцап, К,анат ентелей туст1. Мектеп оцушыларыныц, ауыл адамдарыныц жогалтып алган буйымдарыныц Т131мш куб1рлеп оци бастады. — Oho, мынаны пара!— Озшщ автоца- ламы ж етнде оцып, айран-асыр калды. — Э, бесе! Уятсыз болмаса, б1реудщ дуниесш KiM пайдаланушы ед1, — деп Ораз кощлдене жымиды да: — Жур, автоцаламынды алайыц, — дед1. Кластасыныц соцынан ере берген ол тоцтай цалды. \"Уятсыз болмаса...\" Ораздыц сез1н 1штей цайталап, eciHe цупия цоймасындагы дуниелер1 тускен- де, бет1 ду ете цалды. Уят-ай! Муны да пионер дейд1-ау. — Тез журсецш1... цаз1р сабак, баста- лады. 120

Оразга ойлана карап калган К,анат ке- нет:— Мен кеп узамай келемш. Агайга тыгыз шаруамен у т н е Kerri деп айтар- сьщ. Макул ма,— дeдi де жупре женелд1. Бет алысы — купия куые. Ораз тукке туешбей иыгын кушиггы... №

ЭЙБАТ БАЛА Арман мамасыныц тапсырган жу- мыстарын енжар аткаратын. Кебшесе ж о ц т а н езген1 сылтауратып, тайкып шыга келупн ед1. Ал ойын десе, оны колкалаудыц кереп жок. Б1р куш астанадагы нагашы агасы конакка келд1. Жомартты Арман жаксы керетж. Мамасымен кыдырып Алматыга барганда, нагашы агасы каланы аралат- кан. Оз1 сияцты к1шкентай балалар журпзетж поезды да, хайуанаттар паршн де сонда керген. Бэршен бурын телеви­ зор, кинодан гана бшет1н сайкымазак маймылды, момакан коцыр аюды, салпак кулак, узын тумсык пшд1, несш айтасьщ, ац, кустыц жет! атасын хайуанаттар !22

партиен керш, кызыкка эбден баткан. Осындай гажаптарды керсеткен нагашы агасына Арман ш екс13 риза болып кайткан ед1. Атасы эперген балмуздактар есше туесе, эл1 кунге сшекей1 шубырады. Элденеше кун Жомарттыц касынан б1р ел1 калмай ер1п журген Арманньщ тшазарлыгы бшшбей калмады. Бул кезде ол кеше балаларымен бас косып, жаца б1р ойын ойлап тапкан ед1. Жакында унд1стер туралы кызык фильм кергел1 бе- р1 мойындарына алка тагып, шэпкшерше куркетауыктьщ, этешт1ц кулпырган кауырсындарын кадаган, агаш мылтык, садак асынган балалар кун узак ауылдьщ шет1ндег1 калыц жиден1ц арасында кикулап журет1нд1 шыгарды. Арман кезект1 \"шайкастан\" кейш уйге оралды. Нагашы агасы ауладагы агаш сэюде эжес1мен эцпмелесш отыр екен. — Келгенщ кандай жаксы болды, кал- кам. Сэл1мгерейдщ кел1Н1 алган елеушке барып келе койшы, — деген эжесшщ сезше иыгын кикацдатып, танауын тыржитты. — Шаршап турмын, кейш барамын, эже. 123

— Бул естед1, — деп эжес1 агасына царады. Арман цызарацтап, ун-тунс13 уйге лып eiin Kipin кетудщ ж о тн таппай тур. — Oho, Армантай, езщ нагыз ундютщ сарбазы болып кетшсщ гой. Агасыньщ тшазарлыгын бет1не баспай нагыз унд1с дегенше кецщценш кеткен Арман: — Мен — ущцстердщ кесем1 Чин- гачгукпын, — дед1. — Э...— Атасы аз-кем унс13 турды да: — Мен с е т... бас^аша, цара Барыс деп атаймын. Б элк1м, цара Барыс аргымагымен желдей ecin, Сэл1мгерейд1ц уйшен eneyiniTi алып келер, э... — дед1. — Алып келмегенде ше? — цара Барысты хайуанаттар партиен кергет бар. Агасынын айтцанынан бшед1. Барыс ац патшасы арыстаннан да цаймьщпайды екен. Сонда цара Барыс Чингачгуктан да кушт1 болганы гой. Астындагы шыбьщты камшысымен салып калып, шаба женел- Д1. Сэлден кейш eid танауынан дем алып, eneyiniTi эжесше устатты. — Жарайсьщ, пара Барыс! Жещс1М13д1 тойлап, доцгеленш би билейт1н аланды 124

царашы. Кэне, енд1 ауланы екеулеп к,ок,ыстан сыпырып тастасак. кайтед1. Арман жумысца цулшына к1р1ст1. Мандайынан соргалаган терд1 жещмен суртш тастап зыр жупрш жур. Сут П1с1р1м уак,ытта ауланыц 1Ш1 тап-таза болды. — Сэл дамылдап ал, цара Барыс! Алда улкен шайцас бар. Помидорлар калын жаудыц — арам-шептерд1ц коршауында цалыпты. Кемекке асыгу керек. Агасы цалай сейлейд1, э. Тура унд1стер сшщты. Унд1стердщ кесем1 батыл, ежет эр1 кайсар келед1. Арам шеп жула алмай кара Барысты пара басып па?! Жоса- жоса болып терлеген Арман мойнындагы садагын, мылтьщты, белшдеп цылышын, жебе тола цорамсагын тугел шеш1п тастады. Нагашы агасы муртынан жыми- ып, эжесше кулана коз цысып цояды. Эрен, дегенде помидордыц арам шептер1 де, жулынып бпт1-ау! Арман цираландай басып, арьщтьщ жиепне Т1зе букп. Тженек жырып кеткен алацандары удай ашиды, бел1 кетертпейд1. Жанынан б1р ел1 тастамайтын цару-жарацтары эр жерде шашылып жатыр. — Мше, жумысты да б1Т1рд1к, — дед! 125

агасы тап-таза жуйектерге суйсше кез тастап.— Осыньщ бэр1н тшазарланбай- ац, кунбе-кун ютеп тастасац гой, дел бугшпдей к^иналмас ед1к. Агасыньщ не себепп езш к,ара Барыс деп жумсап жургенш енд1 тусшген Арман уялганынан томен парады.

АРНУР МЕН АРЛАН Мамасы б1р шаруамен цалага кетт1 де, шшкентай Айгулге бас-кез болуды Арнурга тапсырды. — Айналайын, акылыц бар гой. Айгул- д1 жалгыз цалдырып кетпей, цасында отыр. Туске жацын газдыц устшдег1 кеспен1 жылытып 1шерС1ндер, — дед1. Арнур мамасын ренжгтпеу керект1пн ж а ц с ы бшетш. Демек, Айгулд1 кезшен таса етпещц. Арнур бестект1н уст1нде ойнап отыр- ган царындасына парады. Оз1 суйшмд1- а^, мазаны алатындай жылаццы да емес. Турл1-туст1 матаныц циыцтарын, к,уыршак,тарын алдына цойсац, ез1мен- ез1 отырганы. Тек парны ашцанда гана кемсендеп, тамац сурайтыны бар. 127

Даладан ышцына айцайлаган Марат- тьщ даусы естшд1. Жупр1п аулага шьщты. — Йемене? — Балалар аеьщ ойнауга шакырып тур. Жур, кеттж. Арнур кум^лжп, желкесш касыды. — Мен бара алмайтын шыгармын. — Неге?! — Айгулге карайтын ешюм жок, жалгыз калдырып кетуге коркамын. Мамам бшш койса, ондырмайды. Арнур кабагын тыржитты. К,ызык ойыннан цалып бара жатканына 1Ш1 удай ашып тур. — Иэ, — дед1 Марат улкендерше дауеын мак,амдай еозып. Кенет танауы делди1п, доеыньщ колынан тартып кал- ды. — Таптым! Айгудщ б1рге ала чтык. К,асымызда журед1 гой. — Табылган ак,ыл! К,аз1р... — Арнур куанып кетт1. Екеу1 колхоз кырманыныц каеына келгенде, би1к шарбактыц туб1ндег1 айтакырда кызу ойын басталып кет1пт1. Айгулд1 кумдауыт темпенпктщ устше отыргыза салган Арнур ею бшегш сы- банып ж1берш, ойынга б1рден ат койды. К,арсыластарын шетшен еыпырып ута бастады. Шалбарыныц ею калтаеы турл1- 128

TycTÎ асьщца льщ толды. TinTi 6ip уысын алданыш етш отырсын деп Айгулге де апарып берд1. Бар есш-дерт1 асыцтыц кызыгына ауган Арнур балалардыц: — Ойбай, ит! — К,ашыцдар, — деген ай^айын еспгенде гана басын кетерд1. Ок бойы жерде кырман кузетш1сшщ к,абаган арлан ит1 арсылдай ypin, мойнын- дагы шынжыры жер сызып жупрш келед1 екен. Балалар апыл-гупыл асьщтарын жинап, жан-жацк,а тырагайлап цаша женелд1. Кузетийнщ аты шулы кабаган ит1 аузына тускен баланы ондырмай талап тастайды. Одан балалар тугш1, ере- сектер де каймыгады. Арнур дурк1рей цашцан балалардыц соцынан жупре бере, есше Айгул Tycin, токтай калды. Tac ц и ы р ш ы ц т а р ы н кейлегшщ етепне салып, цаннен-цаперс13 отырган Айгулд1 капсыра кушактап, кетерш алды. Bepi6ip енд1 ^ашып кутыла алмайды. К,абаган ит TÍciH ацсита ырылдап, коргансыз exi балага умтыла берд1. К1шкентай Айгул цорыкк.аннан шыцгырып жылап Ж1берд1. Арнур ^арындасын кеудесше кысып, жак,ындап калган итке айбат шектг 129

— Кет! Кет! Жогал! Цып-кызыл кездер1 зэрл1 ушкын шашцан арлан тебет жалын куд1рейтш, Т1сш акситты. Содан соц жер бауыр- лай жата кетш, сояудай-сояудай етшр тырнацтары такыр жердщ бет1н айгыздап орып тастады. — Кет!., кет!.. — Арнурдьщ коркыныш- тан журеп аузына тыгылды. Кездер1не жае толган Айгулд1н, жан даусы шыкты. Осы сэт шарбактыц калкасынан кузетш1 шал шыга кедщ. — К,айт! К,айт, кей1н! Иесшщ ашулы даусын ест1ген тебет кыцсылап, куйрыгын булгацдатып, жылыстай берд1. Айгул кез жасын тыя койды. Арнур да аяктары Д1рщцеп, жерге отыра кетт1. — Мен сендерд1 талап тастайтын шыгар деп ойлап ед1м. Содан дереу кузетш1 атайга жупрд1м. К,алай, корьщтьщ ба? — дед1 Марат. Арнур мацдайыныц тер1н суртш, айналасындагы балаларга карады. Б1рак жалган айта алмады. — Иэ, катты корьщтым, — дед1. 130

сыйльщ Рауан тацертенгинк папасы мен эже- cÎHÎH Ky6ip-Ky6ip эцпмес1н ecTÍH цалды. Уццаны: бугш мамасыныц туган куш екен. Айтпакшы, эпкес1 Меруерт пен агасы EpKÎH соцгы кездер1 жумыс басты болып кеткен ед1. Эпкес1 сабактан кел1С1мен кесте Tiryre отырады, ал агасы элдекандай ракетаньщ нобайын жасап эуре. Енд1 тус1нд1. Олар да мамасына сыйльщ дайындап жур екен гой. Осыдан кейш-ак Рауанньщ мазасы кетг1. Эжес1 куйбендеп ас уйде жур. Буган назар да аудармайды. Эпкес1 сиякты кесте *чгу де, агасы тэр13Д1 ракетанын моделш курастыру да колынан келмейд1. B ipÍH H ii класка барганы жакында, оны 131

кайдан бшсш. EipaK, мамасыньщ туган кунше сыйлык усынбайтыны жанына катты батып тур. \"Жаз кундер1 болса гой, — деп ойла- ды, Рауан — онда уйлершщ тубшдеп жасыл баудан 6ip буда гул терш экелш, суЙ1кт1 мамасына сыйлар едГ'. Рауан шарасыздана курсшш, ак кырау ернек салган терезеден далага коз тастады. Кенет шарбактыц жогары болтндеп белдеуден томен карай соргалап турган муз суцг1сше коз1 туст1. Меп-мелд1р, эйнекше жылтырайды. Алакай, табылды! Мамасына муз суцпсшщ б1рнешеуш неге тарту етпеске. Ак, науаттай кытырлак дэм1 кандай Ш1рк1нн1ц! Рауан эжесше бщщрмей далага шык- ты. Бой жететш жерде емес, муз едэу1р бткте. С уп -сутр отк1р ушынан молд1р моншак тамшы соргалайды. Аппак улпа кардан жентектеп алды да ж1берш калды. Мундай сэттшж бола бермес. Нысанага дел тиген кар жерге ек1-уш суцгйп ушырып тус1рд1. KeniKÍcÍH конактар мерекел1к дас- тарканга жиналды. Кезщщрйгп агай соз сейлед!. Сонан соц мамасына конактар

жене папасы сыйлыктар усынды. Ал enxeci мен агасыныц тартуына мамасы гана емес, к,онак Kicùiep де риза белды. — Папа, мамама менщ де эз1рлеген сыйлыгым бар. Муны цонацтар да естш цойыпты. — Oho, жнтг болды деген осы! — Жарайсыц, Рауан! — Кене, керсетип сыйлыгынды. Олар жер-кекке сыйгызбай мацтасып жатыр. Рауан белмесше жупре женелд1. Мэссаган! Тэрелкеге салып, терезенщ алдына койган кум1С суцгщен тук те калмапты. Сыйлыгыныц epin кеткетн енд1 гана бшген ол е т т ш т е н жылап Ж1бере жаздады. Улыньщ кеипккенше мазасызданып, белмеге енген папасы мэн-жайды тусшш, epÍKCÍ3 каркылдап кул1п Ж1берд1. Сыйлык туралы эцпмен1 естиен конак апайлар мен агайлар да мэз-мейрам. Ocipece агасы iniÍH басып керып белмеде демалап жатыр. Рауанныц жанарына жас моншацтары ipKÚmi. — Айналайын, балапанынан! — ма­ масы Рауанды капсыра кушактап, кеу- десше кысты.— Кене, бет1мнен суйш1. Бул анасыньщ бетшен шоп етк131п суйш алды. 133

— MiHe, маган осыдан артык сыйлык- тын кереп де жок, — дед1 мамасы. Рауанныи жуз! куаныштан бал-бул жанып, агасына кокилана парады. !34

ШАЛ БОЛУ ОЦАЙ MA? Баглан атасына патты цызыгады. Сексеннщ жетеу1ндеп Русман царттыц алдынан ез уйшдегшерд1 былай койган- да, ауыл тургындары кия етпейд1. Бойы сел ецюш тартканымен, эл1 тьщ. Багланныц атасына к ы з ы г а т ы н ы — оны ауылда улкен-шшшщ бэр1 сыйлай- ды. Ертеде байлар мен кулактарга карсы курескен, Улы Отан согысына катыскан Русман аксакалды пионерлер кездесуге жи1 шакырып турады. Атасы сиякты тез1рек шал болгысы келед1. Сонда экес1 де, апасы да, ойыншы- гын 6eprici келмей кергитш керш1Н1ц баласы Нурлан да Багланныц алдында курак ушар ед1. Бэршен бурын дукеннен

цалаган оиыншыгын, ацсары ауган тет- тю1н сатып эперер ед1. Б1рак, атасы тетпге де, кез к,ызьщтырган ойыншьщтарга да карамайды. Егер оныц орнында ез1 болса ГОЙ, Ш1рК1Н. А н ы р ы шыдамы таусылып оцашада: \"Мен кдшан шал боламын\", — деп су- раган. Атасы кецкщдей кул1п: — Шал болгым келед1 дейсщ бе? — дед1. — Иэ. — Шал болу сенщше оцай ма, Баглан карагым? — ??? — Онда м е т тында. Кеше кйпкентай Гулнурды зэб1рлеген1н налай? Кейде на- сарысып, апацньщ тшш алмайсьщ. Осы 1сщ жен бе? Келес1 жылы б1р1нш1 класса барасьщ. Ал ныльщтарьщ елпндегщей. Жок, саган шал болу кдын. — Неге киын? — Негес1 сол, улкендер жумсаса тш алмайсьщ, шшкентайларды ренттес1ц. — Егер оларды ренттпесем ше? — Е, онда ецпме баска. Мен сиякты сыйлы аксакал боласыц. — Шын ба? — Баглан сенер-сенбесш бшмед!. 136

— Рас айтамын. Осы эцг1меден к е й т Багланныц мшез1 озгерш сала берд1. Апасыньщ айтцанын ек< етпейд1. Асхананыц еденш айнадай етш жуып цоятынды шыгарды. Гулнурмен ойыншьщтарга таласпайды. Багланныц тш алгыштыгына апасы да риза. Bipan сонда да ЭЛ1 шал болатын Typi жок. Кунде тесектен тура сала, алацанымен иегш сипап, айнага карайды. Тук озгермеген, без-баягы калпы. Баглан тагы да атасына келд1. — CÍ3 м е т алдапсыз гой. Немерес1Н1ц тунжыраган наразы жузше карап: — К^усьщ, Баглан, — дед1 атасы мурты- нан кулш.— Тез шалга айналгьщ келед1, э. Нагыз шал болу оцай емес, калкам. Ол уш1н сен халкыца улкен ецбек cinipyiH керек. Ел-журтыц сенщ ерл1к 1стер1це ракмет айтуы керек. Тус1ндщ бе? — Ерлж согыста гана болмай ма? — Жок — Атасы Багланды бауырына тартып, мацдайынан И1скед1.— Оган согыс кажет емес. Туган елще адал ецбек етсен, соньщ 03i — нагыз ерлж. Отанга адал ецбегщмен тамшыдай улес косу — 137

енегел1 ic. Егер айтканды тындамайтын к е р ж а л к а у , тшазар болып ессец, сен ерлж жасап жарытпайсыц. Онда цад1рл1 карт болуыцныц ез1 еюталай. Ал сенен T y 6 i елге сыйлы азамат шыгады. Ойткен1, сен улкендерд1 тындайтын тш алгыш бала емессщ бе? Солай гой... Баглан унс13 басын изед1.

0 К 1Н1Ш Атасыньщ тапсырмасын орындап тас- тамацшы болып, К^айырбек норага карай беттед1. Дарбазаньщ сыртынан б1реудщ ысцырганы естщщ. — К,айырбек, жур кетт1к. \"BipniK\" аулыньщ балалары кел1пт1. Осы жолы оларды нелмен цатырмасац па!? — Эттеген-ай, э! — К,айырбек ба- сын шайцады.— Атам фермадагы 6ip танысынан есектщ камытын алган екен. Соны апарып тастарсыц деп ед1. — Ой, бар болтаны сол ма? — Жацып кецщдене кулш цойды.— Кешке дешн эл1 талай уацыт бар. Улгересщ... Коп цицанды цойып, б1збен жур. Олардан еткен жолгы царымтаны цайтармасац 139

болмайды. Кездесе кетсе, мазац цылады. К,айырбек желкес1н цасып сел турды да: — Мейл1, ендеше, — деп, балалармен б1рге футбол ойнайтын алацга тартты. Жолшыбай атасы кездест1. — К,айырбек шырагым, камытты апарып бердщ бе? Цайырбек не дерш бшмей, абдырап: — Иэ, ата, апарып тастадым, — дед1. — Эп, берекелд1. Оркенщ ессш, кара- гым! — Атасы риза кейшпен К,айырбекке кезш сыгырайта царап, кумю сакалын уыстай сипап койды. К,айырбек уйге кештете оралды. \"Б1рл1к\" футболшыларын ойсырата ут^аннан к е т н , масаттанган балалар Царакелде эбден асыр салды. Келдщ ортасындагы аралдан булд1рген терд1, жасырынбак ойнады. Ойын кызыгына бершгендер1 соншальщ — кунн1ц бат- канын да байцамай налды. Уй-1Ш1 кешш аска отырды. Ас уйде эжес1мен амандаскан б1реу дабырлай юр1п келд1. — Кеш жарьщ! — Оу, Келденб1сщ. Жогары шьщ — Атасы кецщдене дауыстап, кешш конак- ты торге шацырды. 140

— Шыгамыз гой. Айтпацшы, цурдас, цартайганда ет1рж айтатын болганбысын,. Бугш аласыц деген цамыт цайда? Уйде- гшер \"цамыт экелген пенден1 кермедж\" деп ант-су ниед1. — Апармаганы ц а л а й ? К,айырбек шырагым... Атасы тусш суытып, немересше па­ рады. К,айырбек уяттан тр ер ге тес1К таппай, кез1мен жер шуцыган цалпы унс1з отырып цалды.

ЖУМБА^ Кэткен аудан орталыгында турады. Мамандыгы — су технип. Кейде шаруа- шылыктыц су жуйесш тексере келгенде, Сержандардыц уйше согып кетед1. 0 3 Í осы уйге жиен. Оны балалар жак- сы керед1. Уш децгелекп мотоциклш тец1ректеп, одан жалыкканда, мойнына асылады. Зэуде 6ip асыгыс жумысы болмаса, Кэткен балаларды мотоциклше отыргызып алып, кеше кыдырып кайтушы ед1. М уны жаксы бш ет1н нагашы iHÛiepi жиен агасын 6yriH де куана карсы алды. Сонымен 6ipre олар эжелершщ жылы-жумсак тетт1-демдш1 шаруа калжыраткан Кэткенн1ц алдына коятынын да жаксы бшетш ед1. Ympúiin касынан шыкпайтын. 142

Эдетшше эжес1 бешпент1Ы1ц к,ал- тасынан тастамайтын юлтпен буфетт1ц какпагын ашып жатып: — О, тоба, енеугун1 екелш койган ер!к-меЙ13 тагы да азайып калыпты, — дейд1. — Ой, апа-ай, ылги осылай дейс13. Cipe, тышцандардыц ici шыгар.— Кеткен царцылдап кyлeдi. — К,айдам... Бул уйде тышканныц курыганына талай заман. — Онда цызьщ екен. Кеткен орнынан кетерш1П, буфеттщ imiHe уцш д1. Ор1к-меЙ13, кант-ш ай непзшен буфеттщ астыцгы белМнде, ал уст1нд1 ыдыс-аяктар туратын ед1. Орнына кайтадан Kenin жайгасцан ол децгелек ycтeлдi к,оршай отырган iHÜiepiH кезш1н астымен багып, миыгынан жымьщ erri. Ешшмнщ ойына келмей журген айланы жузеге асырган кайсысы болды екен, э. Шай ¡шшген соц: — Ала, мен 6ipep сагаттай кез шы- рымын алайын. Y йыктап кетсем, оятар- сыз, — деп Кеткен Tepri белмедег1 диванга барып кисайды. Сел уацыт етпей-ац, ас уйге мысык 143

табандап 6ipey юрд1. Кэткен OTÍpÍK уйыц- тагансып кезш жума койды. Сержан жа- кын манда сез1кт1 ешшмнщ жоцтыгына кез1 анык жеткендей буфеттщ каусырма eciri уст1ндеп тартпаны суырып алды. Аягыньщ астына юшкентай орындьщ койып, ущрейген бос жерден колын теменге сукты да, уыстап кэмпит, мей13, жацгак алып шьщты. Тартпаны орнына цоя бергенде, селт етш артына карады. — Ой, Сержан, соныц бэр1н ез1ц жейсщ бе? Маган да берш1. Кэткен буфеттщ тартпасын колына алып, басын шайкады. — Эй, бауырым-ай, адамньщ ойына келе бермейтш кулыкты шмнен уйрен- генс1Ц? Сержан мурнын тарткыштап, не ¡сте­ р т бшмей тур. Буйтш маскара болатын- ын KÎM бшген. KeniipiM сураса кайтед1. Егер 1н1-карындастары ecTÎce уры деген жаман аттан кутыла алмайтыны анык. — Урлык T y 6 i — корлык — дегенд1 есту1ц бар ма?— дед1 агасы кабагын шытып. Сержан мурнын тарткыштап, томен карады. 144

— Онда, бауырым, угып ал! У р л ы ц п е н нан тапсац, алыска узамайсыц. Кундер- д1ц кун1нде абыройьщ айрандай Termin, беделден журдай болатыныца мен кепш- Д1К беремш. — Ага, кеш1рщ1зш1, — деп Сержан ары карай сейлеуге шамасы келмей булыгып, турып калды. — BipaK мен кеткен соц, тагы да ежелп едетще баспакшысыц гой. — Жок,, ага! Рас айтамын. — Сержан жанарынан ытцып кеткен жасты колын- ыц сыртымен суртш: — Рас айтамын, ага, — дед1. — Жаксы. Сенейш сезще. Сондыцтан бул туралы мен ешк1мге дэнеце де айт- паймын. Арада 6ip ай еткенде, Кеткен тагы да келд1. Эжес1 дастаркан жасап жургенде, Сержанга кулана кез кысып: — Ала, калай, буфетщ1зге белпс13 уры тусуд1 койды ма? — дед1. — Ие, айтпакшы, сенщ сол келш кет- кенщнен кеЙ1н тетт1ге деген урлык сап тыйылды. KÍM екенш бщцщ бе? — Жок бшмед1м. — Ойпырым-ай, е, бул 6ip ашылмаган жумбак болды гой. 145

Манадан 6epi иненщ ушында отыр- гандай мазасы кеткен Сержанныц осыдан кейш гана иыгынан ауыр жук тускендей бойы жецщценш калды. /

ЦАКНАН Жолтай ÎH Îci Естайды бакшага ерте кетт1. Ол жаз шыга атасына mecin, колхоздыц бакш асын суаратын ед1. Естайды \"эл1 жассьщ\" деп кастарына алмайтын. Апасы да аурушац баланы эурелеп кайтес1ндер, оньщ устше жылан шагып ала ма деп кауш тенетш де, кебшесе Ж1бермеуге тырысатын-ды. Кеше атасыньщ е с т ауруы козып, белшщ куяцы устап калды. Bip жатса, туруы к,иын. Кем дегенде он шацты кун емделед1. Содан бакша басындагы куркеге жалгыз конудан корыкты ма, Жолтай апасын кенд1р1п, ез1мен 6ipre ÍHÍciH epTÍn экеткен ед1. Естайдьщ куанышында шек жок. Уй- 147

дщ тощрепнен узап шыцпаганына да кеп болган. Агасыныц белшен каусыра к,ушак,тап, ат устшен мойнын созып, айналага цызыга коз тастайды. — Эне, анау кырды кердщ бе?—дед1 Жолтай цамшы устаган цолын созып.— Бацша соньщ етепнде... — Ага, царбыз цашан П1сед1?— дед1 бакшага жеткенше шыдамы таусылып келе жаткан Естай. — Ой, эз1р ертелеу гой. Сен деу екен деп царбызды жарып журме. Eepi6ip шию. Атам тамыздьщ орта шеншде niceni деген. \"Эл1 жиырма шакты кун бар екен\" деп ейлады ол. Eipan мунда нагыз рахат кой. Суга тусед1, булд1рген теред1. Ойбай, Естай, куртеНД1 ки, ойбай, мына бала суьщтан Korepin кетшт1, кене, уйге жонел, — деп шыж-быж болатын апасы ауылда. Не ютеймш десе де 03i бшед1\". Агасы торы шолацты шсендеп, отца Ж1берд1. Естай ала царбыздар тецкиген жуйектерд1 аралап корд]. Кермек шоптщ nici мурын жарады. Жолтай мосыга кок шэуг1мд1 ûiin шей цайнатты. Екеу! куркенщ колецкес1не

теселген к тзд щ устше отырып тамак, iiHTi. Рахат! — К,аз1р цацпан цурып келем13, — дед1 агасы шалцасынан жатцан куш.— Мунда коян коп, бьщып журед1. Oho, нагыз цызыцтыц кокес1, шынын- да да, бацшалыцта екен гой. Бэршен бурын агасынан цакпан куруды уйретп алудьщ сэт1 тускел1 тур. Шайларын imin, шелдерш басцан, карындарын тойгызган еш бала куркенщ жанынан к,иып отет1н арыцты байлап томен журд1. Агасыныц exi цацпаны бар болып шыцты. Цолцалап exeyiH де иы- гына асынып алды. Жеп-жецш, ьщшам цацпан, TinTi, ауырльщ етпейд1. Орамжапырак, ce6i3 оскен алаццайга келш токтаган Жолтай ипсшщ цолындагы цакпанды алып, екеушщ арасын аулацтау eTin курып тастады. — К,ояндар орамжапырацты жацсы коред1. Коресщ, ертец цанжыгамыз май- ланбай цоймайды. Агасы KOHiri ацшылар сияцты сойлей журш, цак,панныц бетше шоп-шалам жапты. Естай тун1мен елепзш, уйыцтай алма- 149