Ә. Файзуллаев Ақылыңа ақыл қос

Ертетне сол маннан от!п бара жатк,ан Даркан мен Айдын елг1 жас шыбык^тын, жайк,алып турга- нын керд1. — Бул кешетке куаныш сыйлаган мен гой! — дед1 жымия кул!мдеген Даркдн досына мэн-жайды ту- ciHAipreHme асыгып. НУ Ж АКСЫ ЛЫ ККА БЕТ БУРУ Айдын мен <Даркан туралы уш эцпмен! де ден коя тындаган Айбол: — Апа, керд1Ц13 бе, Даркдн калай жак,сы бала болып KeTTi! — дед! оз1нше кррытынды жасап. — Иэ, дурые айтасыц, балам! — дед! анаеы жа- дырай KyAÍMcipen. —А л сонда сетцше оган не нэрсе эсер erri екен? — М етц ш е-е...— дед1 Айбол сэл юд1рш барып, C03ÍH к,айта жалгап. — Мен1н,ше, Айдынныц эжес! айтк,ан эцпмелер-ау! — Оте дурыс таптын,, кулыным! Айдынга да, Даркднга да эсер еткен сол 6ip ^арияныц Жарату- шы Ием13 туралы айтк,ан эцпмелер! болса керек. О йткет Алла тагалага бет буру — жаксылыкка бет буру деген соз гой! — дед! анасы теб!рене сойлеп.

CeÚAezeH - ce6eóí, тмчйаж ан - opaÓM ЕСЕПШОТ Мектептен оралган Дидар ayлага Kipe бере к,арсы алдынан кездескен агасын Kepin, куанып кетт!. — К,айдар ага, есепшотты ^айдан сатып алуга бо- лады? — дед1 ол 03ÍH мазалаган сурацты тез1рек ше- min алуга асыгып. — Есепшот-т?! — дед1 К,айдар биыл гана мектеп- ке барган imcimg 6eTÍHe ацтарыла ¡^арап. — Есеп­ шотты не ютемекс1н,?! — Есеп шыгарамын! — дед! Дидар так, етш. — Есеп-п?! Ой, сетц ^осу-алуыцды калькуля- тормен-ак, шыгаруга болады гой! Есепшотпен ба- сынды катырып KañTecin,?! Калькулятордыц туй- MeciH басып-басып к,алсан„ eceôig лезде дап-дайын! — дед1 К,айдар ÍHicÍHig жумысын аякдстынан жен,1л- депп берген1не езшше масаттанып. Bipag Дидар буган пэлендей куана цоймады. — Жок,, ага, мен ecenTi есепшотпен шыгаруым керек, б)зге апайымыз солай айтты! — дед1 ол муга- AÍMHig тапсырмасын шегелей к,айталап. — Ой, ан,к,ауым-ай, апайын ceHÍg ecemi калькуля- тормен шыгарып жатканынды Kepin турган жок, к,ой! — Kepin турмаса ше, есесше мен ак,ылды болмай цаламын гой... — К,-к,алайша?! — дед1 К,айдар тукке тус1нбей. — Bi3re апай, егер юмде-юм ак,ылды бала болгы- сы келсе, есепт! калькулятормен емес, есепшотпен

шыгарсын дед1! А ула 1Ш1нде жас кешеттерд4сугарып журген аталары eKeyinig эн11мес1н е с т п , кдстарына жак,ындады. — Непзшен Дидардыц апайы дурыс айтк,ан! — дед1 ол К1Ш1 немерес1Ы1н, сез1н к,остап. — Есепшот баланы ойлауга, есте сактауга уйретед1. Сондай-а^ жуйелеуге, нактылыкка дагдыландырады. А л муныц 6epi баланын а^ылды, ойшыл болып ecyiHe, сез жок, cenTiriH тнпзед1. Атасынын, сездерш KipniK к,ак,пай тындап турган Дидар «эне, ест1Д1н, бе» дегендей агасынын, бет!не к,арап жымыц-жымыц етт1. — Сондык,тан Дидаржаным ак,ылды Ж1пт болып осу yniiH, мен оган тап бупн дукеннен есепшот сатып эперемш! — дед! атасы эрмен ¡$арай сез1н жалгап. — Алак,ай, енд1 мен!н, есепшотым болады! — Дидар куанганнан к,олын шапалак,тап Ж1берд!. ф г АТАНЫ И ЕСЕПШОТЫ Ж — Oho, кузде мектепке барган кезде мен де есеб1мд1 есепшотпен шыгаратын боламын! — дед! Айбол ок,ылган эцпмешц мэн-магынасын Tycinreniii байк,атып. Bipag imciH ел] де сынай TycKici келген Арай: — А -а , неге сен есепшотты пайдаланбак,шысын,? Н ег131нен K,a3ip балалардыц 6epi калькулятор ус- тайды гой! — дед! анкаулана сойлеп. — Ойткен! мен KiTanTarbi Дидар сияк,ты ак,ылды болгым келед!!

— Муныц дурыс-ау, б1рак, цаз!р есепшотты шам- мен ¡здеп таба алмайсын, гой! — дед1 Арай жене б1р киындыктыц шет!н к,ылтитып. Бул туралы мулдем ойланбаган Айбол сезден то- сылып калды. Енд1 не ¡стемек? Дэл осы сэтте екеуЫн, эцпмес1н торг1 болмеде если отырган экес1 кемекке келд!. — Алайда 613 уш{н есепшотты шаммен 1здеуд!н, еш цажет! жок,! — дед1 ол жумса^ жымиып. — Ойт- кeнi б1зд!н, уйде аталарыцнан калган есепшот бар! — Калайша-а, 6Ьд1н, атамыздын, есепшогы болган ба?! — дед! Арай танданысын жасыра алмай. — И э, аталарыцныц улкен есепшоты болган! Элг! эн,Г1мен!ц эсершен эл1 арыла к,оймаган Айбол: — О-о, онда б!зд1ц атамыз ак,ылды болган екен гой! — дед! улкен б!р мацтаныш сез!ммен. — Иэ, расында, аталарыц ак,ылды адам болган! — дeдi кокес1 улын к,остап. — Ойткен1 б1р кецшардын, бук1л есеп-кисабын жалгыз оз! аткдрган гой! Ол уа- к,ытта калькулятор да, компьютер де жок,... — Сонда барлык, есеп-к,исапты тек есепшотпен аткдрган ба?! — дед1 Арай шын тацыр^ап. — Иэ, тек есепшотпен жумыс ютеген! Сол есеп­ шоты эл1 кунге деЙ1н уйде саксаулы тур! Енд1 мiнe, соны Айбол немересше бермектн! — дед! кокес! укен б!р мак,таныш сез!ммен. — Алак,ай-й, мен мектепке барганда атамныц есепшотымен есеп шыгарамын! Сойтш, атам сняк,ты ак,ылды боламын! — Айбол куана дауыстап Ж1берд1.

ШЕКТЕУ Асык, ойынына бер!л1лген балалар кунн1ц элдека- шан уясына батып, айнала ^арацгылана бастаганын тшт! елер емес. 0 з к,ызык,тары ездер1нде... Кенет жол шет!ндеп кеп к,абатты уй жактан 6ip эйелд1н, айкайлаган дауысы ес!Т1лд1. — Дэурен-н! Эй, Дэуре-е-н, жетер енд1, уйге ^айтсацшы! Топ баланыц 1Ш1нен дауыс шыкцан жак,к,а жалт ^араган к,ысык, коз сары бала: — Kasip, апа-а! — дед! де, к,айтадан ойынын жал- гастыра берд!. Э лп дауыс б!раздан cog к,айта ес!Т1лд1. — Дэурен, к,айтсан,шы енд1, тун болды гой! Бул жолы gbicbiK, коз сары бала ундемей кутылды. Дауыс шыццан жак,к,а ок,ыс жалт кдраганы болмаса, еш Т1л к,атпады. Алайда ол ойынын эрмен к,арай жал- гастыра алмады. Ойткен1 крлына кок шыбык, уста- ган дауыс neci асыкшылардыц к,асына жакындап кдлган ед1. Кысык коз сары бала апыл-гупыл жина- лып, уЙ1не к,арай дедектей жонелд1. Табалдырык,тан атай берген оны onecí сыздана к,арсы алды. — Бул бала мен! мулдем тындамайтын болды! KyHÍ- ге осы, уйге уак,тылы кайгу дегенд1 бишей/ц! —Арты- нан куалай жеткен nienieci бар шагымын ак,тара салды. Экес! Дэуренн1ц ^олынан устап, ез белмесше

Сямлезен - себей!, тымйажан - орайы оиаша алып юрд1. Кездер1 жыпылык,таган бала к,а- 3ip жуан жудыры^тын астына алатын шыгар деп ойлаган... Bipag, 6epi баск,аша болып шык,ты. — B is саган кешке к,арай далада к,ай уак,ытк,а деЙ1н ойнауга ру^сат берген едж? — дед! экес! жайбаракат дауыспен. — Кешю жет1ге дей}н... — Деурен ест1лер-еспл- мес Migrip етт1. — А л к,аз1р сагат тогыз болды,— дед1 екес1 ^ол- сагатына к,арап ¡^ойып. — Демек, сен уеден! буздыц. Сондьщтан ертецнен бастап саган шектеу крйылады. Ягни, будан былай кешке к,арай далада тек беске деЙ1н гана ойнайтын боласын,. — Кеке-е... — Аузына бас^а сез туспеген Д эу- ренн1ц кез! жасаурап кетть — И э, егер осы шектеуге мойынсунып, кун сайын уйге сагат бестен кешжпей уште келет1н болсац, келешекте бул шектеуД1 алып тастауымыз мумкш... — Рас айтасыз ба, коке?! — Дэуреннщ кездер1 жайнап кетп. — Сонда мен бурынгыдай сагат жет1ге деЙ1н ойнай аламын гой, э?! — Эрине, ойнай аласыц, тек у ед ет ^айталап буз- басац болды да! Жалпы, 6epi 03Îge байланысты гой! Осы ецг1меден кейш Деурен кун1ге сагат бесте анасын айк,айлатпай-ак, уйге жет1п келет!н болды. Кун сайын осы. Осыны эдетке айналдырды. Енд! шектеуд1ц алынатын куш де алые емес шыгар-ау...

^ ТУЗЕЛУ — Сол керек оган! — дед! Айбол айызы ^ана К1Ж1Н1П. — Сен К1МД1 айтып отырсыц? — дед1 анасы ац-тац куйде. —Деуренд1 айтамын! Heci бар ед1 бастапкы уэде- Hi бузып! — дед1 Айбол эцпме кеЙ1пкерш юнэлай сейлеп. — Балам, сен Дэурещц К1нэлауга асык, па,ейткен! 6epiMi3 де к,ателесем1з. Берген уэдем1зд1 орындай алмай жатамыз...— дед1 анасы ce3iH терецнен к,оз- гап. — MiHe, сондай кезде, ец бастысы, К1нэцд! мойындау! К1нэнд1 мойындай отырып, тузелуге бет буру! А л сен кшэлап отырган Дэурен болса осыны тус!ндь Тус1нд1 де дурыс эрекет етуге бет бурды! MiHe, бул eg жак,сы дасиет! — Сонда экес! Дэуренге шектеуд! тузелу ymiH к,ойган ба? — Иэ, енд1 дурыс тусшдщ,— дед1 анасы улын ер- келете бауырына к,ысып. — Кез келген ата-ана ул- кызына жаза к,олданганда, шектеу к,ойганда оларды жек кергенджтен емес, олардыц тузелген!н, жаман к,ылык,тардан арылганын калагандыктан к,олдана- ды! «О, енд1 бэр1н ук,тым!» дегендей Айбол анасынын, бауырына тыгыла густ;.

КОРЕ Б1ЛГЕН ПАЕ БПЛЕАП

ЕК !А Л М А Уйде ойнап отырган Айдар мен Сэлиманын, алма жег!С1 кел)п кетп. Айдар тоцазыткьнмты ашып к,а- раса, жем1С-жидек сакталатын жерде ею алма тур екен. Муны керген Селима: — О-о, к,андай жак,сы, екеутз б1р-б!р алмадан жeйтiн болдык,! — дед} катты куанып. Алгаш карындасыныц сетне ^осыла куанган Айдар, артынша ойланып к,алды. Оныц ес1не жу- мыстагы еке-шешес1 тускен ед1. — Селима, кекем мен апама ше, оларга ¡^алдыр- маймыз ба? — дед! ол сураулы жузбен. Селима ойланып кдлды. Оныц да алманы еке- шешес1не ^алдыргысы келд1. Б1рак, к,алай?.. — Айдар, ек! алма бэр1М13ге к,алай жетед), а?! Осы жерде Айдар киыннан жол тауып кетп. Ол б1р алманы пыша^пен екЬе белд! де, б1р жартысын ¡$арындасына бер]п, ек)нш1 жартысын ез! алды. — А л мына алманы кекем мен апама сак,тап !^оя- мыз! — деп, ек1нш! алманы тоцазытк,ыштагы орны- на к,айта салды. Бунысы Селимага да унап кетт!. Ол агасыныц тапкырлыгына ден риза болды.



у 1ГШ А Л М А Эцпме ок,ылып 6ÍTe бере, Айбол тоцазыт^ыштыц цаеына жет1п барды. Эете, оныц да алма жепс1 кел1п Kerri бмем. Тоцазытк,ышты ашып к,араса, же1мс- жидек еа^талатын жерде уш алма тур екен. Айбол ойланып к,алды. Егер алманыц 6ipeyÍH 03Í алып, 6ipeyÍH enKeciHe берее, ал кдлган 6ipeyÍH апаеы мен KOKeeiHe кдлдырса ше... Тура к^аптагы Айдар мен Сэлиманын, ата-анасы еия^ты eKeyi белш жер eAi- ау... Eipag онын, бул ойын iHiemeH терт жас улкен эп- Keei цостай цоймады. — Айбол, олар 6Í3AeH улкен гой, сондык,тан апам мен кекеме 6ip-6ip алмадан к,алдырып, ал к,алган ymiHHii алманы eKeyMÍ3 6eAÍn жейж! — деген уеыные жаеады. — Жарайды, белеек 6eAÍn жeйiк, ейткет 6Í3 кш - кентаймыз гой! — Айбол артык, еезге келместен эпкесшщ уеынысына KeAiee KeTTi.

АИААР КЕШЖКЕНАЕ Кун жексенб1 ед1. Айдар мен Селима теледидар- дан бер1лет!Н мультфильмд1 асыга купп журген. Сол ею ортада, «Кино басталганша 6Í3 де кел1п к,аламыз гой», — деп, экес! Айдарды моншага ертш кетт!. Уйде к,^лган Селима к,айта-^айта HienieciHig жа- нына барып: «Апа, енд1 к,ашан... к,ашан мультфильм басталады?» — деп мазалай бердь Селима к,анша шыдамсызданганымен, анасы асы- гар емес. Ол алдымен KÍp жуды. Артынан дукенге барып нан алып келд]. Сонан сон, гана к,олсагатына к,арап: — Селима, кел, gasip мультфильм басталады, — дед1 теледидарды токка к,осып. —A -а, Айдар ше?! Айдар ел1 келген жок, к,ой... — дед! манадан 6epi асыгып журген Селима аякасты- нан саск,алак,тап. — Олар моншада кезек кут!п KemÍKTÍ-ay, e3Íg отырып кере бер, — дед1 memeci. — Жо-жоц, апа, мультфильмд1 керсетпей к,оя турыцызшы! Айдар келш к,алар, кутейж... — дед! Селима абыржып.

U tL ... БАУЫРМАЛАЬШ — T y -y , к,андай к,ызык, к,ыз o si?! — Айбо «Айдар кеннккенде» деген эцпме о^ылып 6ÍTe бере, шыдамсыздана кул!Н ийберд1. — Ю таптагы С эл и м ан ы айтасы ц ба, онын, Heci gbi3big? — дед1 А р а й imciHig оры н сы з кулк1С1н ж ац - тырмай. — О л дегетн, эл1 юшкентай гой... — Юшкентай болеа ше, мысалы мен де юшкен- таймын... — А й б о л эпкес1Н1ц сезш gocTañ ^оймады. — B ipag мен мультинтч KyTTÎpin gomra болмайтынын жagcы б^емш! О с ы кезде Tirin отырган iciH TogTaTbin, egriM ere аналары араласты. — Балам-ау, бул жерде мэселе мультфильмде емес goñ! — дед1 ол eKeyiHig, gacbm a ж agы н келш. Соз TopKÍH¡H жете тус1нбеген Айбол: — А л сонда... мэселе неде? — дед1 кездер! жыпы- AbigTan. —Бул жерде жазушы Сэлиманыц «кутей4к» деген 6ipayM3 cosí apgbMbi, онын, бауырмалдыгын, Айдар агасын оте жagcbI корежит, жас ogbipMaHAapra улп eTKici келсе керек, — дед1 анасы шыгарманын, тупк1 MagcaTbiH HagTbiAañ Tycin. — Сондь^тан сендер де Арай екеу1н, 6ip-6ipige бауырмал болындар. Е-е, эцг1мен! енд1 тусшд1м дегендей, Айбол ана- сынын, создерше басын ы^ыластана шулгып-шулгып goñAbi.

К А А Ы Р А Ы Ц СУРЕТЖ Терт жасар К,адыр сурет салуды унататын. Кашан кореец де ак, цагазды жайып тастап, шимайлап отырганы. Бупн де ол балалар бак,шасынан келе салып, ез1Н1и суЙ1кт1 icme асыгыс xipicin кетт1. Крлына к,оцыр к,а- рындаш алган Кадыр сурет дэптершщ дел ортасына улкен талдыц нобайын тус)рд1. Жасыл карындаш- пен агаштыц тарбиган бутак,тарына мап-майда етш жапырак,тар кондырды. Талдыц айналасына кек майса шеп салуды да умытк,ан жок. «Эрине, агаш- тыц, шепт!ц жайк,алып ecyi уш1н жауын кажет». Бул сезд1 К^адыр апасынан талай ест!ген. Ол жылдамда- та кек к,арындашпен несер «жаудырды». Содан сон, арлы-берд[ басын к,исайтып, суретше сынай к,арады... Байкауынша талдыц жогаргы жагында бос орын кеп к,алган сияк,ты. «Бул кемш1Л1кт1 калай жойсам екен?» деп ойланды Кадыр. Кеше тунде тесекке жатар алдында агасы eKeyi далага шыгып, аспандагы доп-домалак, айды к,алай тамашалаганы eciHe тусп. «Oho, сол таба нандай децгеленген айдыц сурет!н салсам ше?!» Оз ойына суйс1нген К^адыр, сары кдрындашпен дептерд!ц eg жогаргы жагына айды бейнеледь Осы кезде мектептен оралган агасы: — К,адыр-ау, бупн не салгансыц?! — дед! cypeTTi мук,ият к,арап шыгып.

— He болушы ед1, сурет к,ой! — дед1 К,адыр ман- газдана жауап кдйтарып. — Иэ, сурет екен1н ез1м де Kepin турмын, — дед1 агасы жумбак жымиып. — Тек жауынды кунi ас- панда ай кершед! ме екен? K,aTec¡H енд1 тусшген Кадыр, уялганынан сурет1н артына жасыра к,ойды. АЙБОЛАЫЦ СУРЕТ! — Кадыр да сен сиякты сурет салганды жак,сы керет!Н бала екен, — дед! ютаптан басын кетерген Арай ÍHÍc¡He бурылып. — Иэ, тек жауынды куш аспанга айды шыгарып к,оятыны болмаса... — дед1 Айбол мырс-мырс кул1п. — Сен оны мазак,тама, ол эл! юшкентай гой, тш- Т1 сенен де юшкентай кершед!, — дед1 Арай тусш суытып. — О дан да сен К,адырдыц мулт ж^берген жер1н тузеп, сол суретт1 салып шык,шы, керейж. Бул тапсырма Айболга унап кетп. Ол жалма- жан сурет дэптерш, турл! туст1 к,арындаштарын экелш, 1ске к,ызу KÍpice женелдь E g алдымен цоцыр к,арындашпен улкен агашты бейнеледь Сосын жасыл к,арындашпен талдын, жапырактарын, жер- деп uiemi салып шык,ты. Кок к,арындашпен жауын «жаудырды». Эрине, жауын жауу уш1Н аспанда булт болу керек цой... К,ара карындашпен салынган

туйдек-туйдек булттар да ез орындарына тура-тура калды... — Жарайсыц, Айбол, эс!ресе, айдыц орнына булт салганын, дурыс болды! — дед! Арай 1Н1С1Н1ц бай- кдмпаздыгына куанып.

КПШКЕНТАН АКШ Ы Bip жупрш, 6ip ток,тап, айналасына елендей !$у- лагын Т1ккен ак, коян булардыц к,асына жак,ындап та к,алган ед1. Калыц бутаныц туб1нде бугып жатк,ан Айдос мылтыгын Ke3eH¡n, оцтайлана берд!. Ак, ¡^оян алга царай жене 6ip ceKipin, шок,ия кетт1. Мше, e g цолайлы сэт! B ip кезш к,ысып, дем1н iniiHe тарта нысананы кездеген Айдос мылты^тыц шу- pinnecÎH басып ^алды... — Ура-а! Дел тид1-1! Касында етпеттей жатк,ан агасы куана айк,ай- лап, орнынан ушып турды. Окыс дауыстан шошып кеткен ак, к,оян алды-артына царамай безе женелд1. — Керемет! Суретке керемет тустИ Агасыныц фотомылтыгын асынып алган Айдос ауылга к,айтып келе жатып, бук!л жол бойы ак, к,оянды к,алай суретке Tycipin алганын эцпмелеумен болды. АТЫ П AAFAH КОЯН Бурышта турган к,ызыл телефон шылдырлап 1$оя берд!. Коцырау шалып турган Ермек екен. Те- лефонныц тутк,асын кетерген Айболдын даусын б!рден таныган ол:

Каре4лбеЬÓнеiAнed-! — Айбол, к,оян Keprig келе ме?! — дед1 тез1рек жаналыгын жетюзуге асыгып. —Эрине-е! Эрине, керпм келед!! Айбол да б1рден елтлдеп кетт!. — Ендеше, жылдам 6Í3/t,ig уйге жет! А ц аулауга кеткен кекем 6ip к,оян атып экелдц! — А-атып... дейс!ц бе?! — Иэ, <атып экелд!! Ок, бар гой... тура шекесшен THÎHTi! — дед1 Ермек экесш!н, мергенд1пне мак,тан- гандай даурыга сейлеп. Eipag онын, сездер!н эрмен к,арай тыцдагысы кел- меген Айбол телефонный, тутк,асын орнына еылк, етк131п ¡^оя еалды. Екеушщ ogriMecÍH eciTin отырган Арай: — Не болды, бараеыц ба? — деп сурады. — Жок,, бармаймын! — дед1 Айбол томсырайып. — Атып алган к,оянды KopriM келмейд!...

-\" r ..... *№ КУТКАРУШЫ Кекес! базардан сатып екелген ак, куш1к жаца иелер!к,ойганатынатезуйренд1. «А^жол, Ак^кол!» — деп дауыстасан, к1шкентай к,уйрыгын булгацдатып, касыца жет1п келед1. Gcipece, Дуйсенге yñip. Аула- га шьщканын байпаса бодды, жупрш барып аягы- на оратылады. Буган Дуйсен де мэз. «Ак,жол мен1 жак,сы керед!!» — деп жайрац к,агады. Кун жылынып, к,ар ери бастаган кез. Б1рде апасы табалдырыктан аттай бере: — Ак,жолдьщ уйш1Г1Н1и, алдына су жиналып ка- лыпты, ¡Ш1не Kipin кетпесе жарар ед1, — дед! к,обал- жып. — Уйде экец де жок,, осындайда к,айрат к,ы- латын. — Онда мен барайын, апа! — дед! Дуйсен не icTey керек екенш анык, бммесе де сыртк,а жиналып. — Пэл!, cenig к,олыцнан келсе кэне... — дед1 апа­ сы Дуйсенн1ц KyniiKKe жаны ашыганына риза бо- лып. — Курекпен арык, к,азып, суды бас^а жакка агызу керек к,ой... — K,a3Íp, ana, мен бэрш ¡стеймш! — Дуйсен бел- MeHig бурышында жаткан ойыншык, курепн крлына алып, далага беттед1. Баласынын, бул эрекет!не суйсшген menieci оныц соцынан мест!...

КюреÍA6e¡лÓжtеAнeá-! АРАШ АШ Ы Кун жексенб! болатын. Айбол тан,ертен,п шай- дан c o g далага ойнауга njbigca, 6ip топ бала ауланы басына KOTepin жатыр екен. Гу-гуд1н, дел орта- сында эдеттегщей Ермек жур. Bip юшкентай ag куш1кт1 мбйнынан Ж1ппен байлап алып, дырылдата суйреген1не мэз. K yniiK ^ын,сылап apTga шегшсе, Ермек ершелене алга суйрейд1... Кез1 жаутацдаган KyniiK суп-суйюмд1, annag екен. Тура жак,ында гана Арай enKeci ogbin бер- ген К1таптагы Дуйсенн!н, А^жолы сия^ты. Том- пацдап жyr^preн^ де gbi3big. К,арап турып gbí- зыгасыц. Эттец, coTgap Ермек еркше жiбepep емес. HlyAgbiAan, TapTgbiAan, апшысын gybipbin барады... Будан epire Айболдын, AOT¡ шыдамады. К^ор- гансыз куш!кке жаны ашыган ол жэб1рлеупнтн, gacbiHa жет1п барды. — KymiKTÍ аясацшы, мойны ауырды гой! — дед1 Айбол Ермект1н, gOAbiHAarbi жшт1 устай алып. — A -а, не... куш!к ceHixi ме?! — Ермек оган туи)ле gapaAbi. — Ж ... жog... — Ендеше кил!кпе, мен муны тауып алдым! — Тауып алсац... — Bip сот муд1рш gaAraH Айбол, артынша бастырмалата женелдк — Тауып

алеац, енд1 бул кушж мен1ю болады! Уйге апарып асыраймын. Атын Ак,жол деп крямын! — А л егер ата-анац рук,сат бермесе ше?! — дед! Ермек ел1 де куш1ктен айырылгысы келмей. — Беред1-1! Мен муны балалар азаптап жатыр екен, сосын алып кетт1м дейм!н! Балалар тым-тырыс. Ермек цолындагы Ж1б1н жерге тастай салды. Айбол куш1кт!ц мойнындагы жшт! ш еш т, жерден KOTepin алып, ^апсыра к,ушак,- таган куЙ1 уЙ1не к,арай жупр!п бара жатты.

Ж ОРАЛРАН КЭМПИТ Апасы базардан сатып экелген ею «этеш» кэм- nHTTig 6ipiH Анарга óepin, еюнппсш Жанарга сак,- тап к,ойды. Анар езш е тиес1Л1 кэмпитт1 тез-ак, тауысты. Кешке ^арай мектептен Жанар оралды. Уй шаруасымен айналысып журген шешеск — KbtsbtM, тоцазытк,ыштын, шшде сен жак,сы ке- ретш кэмннт бар, альт жей гой, — деп repri бел- меден дауыстады. Жанар ктмдерш ауыстырып, бет!-к,олын жуган сон, тоназыткышты ашты. — Апа, мунда еш^андай кэмпит жок,! — Жогы к,алай?! Жендеп к,арасацшы... Жанар т0н,азытк,ыштыц1ш!нк,аншааударыстырып 1деген1мен кэмпитт1 таба алмады. — К,айда жогалып кет)пт1, o3¡M Kopeñmmi, — деп, opi-6epi к,араган шешес1 де таба алмай, ац-тан, болды. — Анар, сен ештен,е 6ÍAMeñcig бе? Бурышта ойнап отырган Анар селк ете туст1. Ек1 Kosi жыпылык,тап, Т1ке к,араудан жаск,анганды^тан басы томен салбырап кетт1. Жауап жок,. B ip урты бултиып унс!з тур. Мэн-жайды енд! ацгарган апасы: — Кене, Анар, не жеп турсын,, керсетпн? — дед1. Танауы пысылдап, коз! жасаураган Анар: — Аузымды ашсам, CÍ3 урсасыз... — деп жылап ж!берд1.

îïn .... ТРЛЫК — Сонда к,алай, кэмитт1 Анар жеп ^ойган ба?! — дед1 Айбол коздер1 ба^ырайып. «Жогалган кэмпит» деген эцпмет о^ып б1ткен анасы: — Оюншгп-а^, 6ipaK, солай демеске лажыц к,ай- сы, — дед! басын шай^ап. — Ух-х, к,андай жаман к,ыз, эпкес1н1н, кэмпи^н руксатсыз жеп цойганын к,арашы! — Иэ, Айбол, бул жерде Анардын, ^ылыгын сен айтцандай «рук,сатсыз алды» дегенге жорып, бала- лыкка жатк,ыза салуга болар ед1. BipaK, б)ле б1лсек, рук,сатсыз алудын, ез1 урлык,. А л халык, даналыгы «Урлык Ty6i — ^орлык,!» дегенд1 ескертед1. Анасыныц терецнен к,озгаган сездерш бер!ле тындаган Айбол: — Апа, мен ешкдшан 6ipeyA¡g затын рук,сатсыз алмаймын! — дед! тап 6ip ант 6epin тургандай так,- так, сейлеп.

КАМКОРШЫ ЭПКЕ Кеш ке к,арай жумыстан соц кекес! балабак,шага coFbin, Гулнурды уйге алып к,айтты. А улага KÍpe бере сэк!де к,атарласа Т131лш турган ойыншы^та- рына кез! тускен Гулнур: — KiM?! KiM менщ ойыншыцтарыма тшскен?! — деп баж ете к,алды. — К,арагым-ау, орынсыз бак,ырмай, алдымен ду- рыстап царасацшы, — деп, апасы к,ызыныц крлына eg жак,сы керет1п куыршагын устата к,ойды. Ойыншыгын арлы-берл! айпалдырып керген Гулнур esrepicTÍ тез-ак, ан,гарды. Кеше ycTÍ-баеы- нын, к1р-к,ожалак,тыгы уннн ойынга «к,оспай» к,ой- ган куыршагы тшт1 жалтырап кеткен. Тап-таза томпиган куыршак, кез кызыккандай суйк1мд1 ед1. — А па, сонда менш, куыршагымды жуындырган юм?! — дед1 Гулнур api куанып, epi тацырк,ай. — О з1ц К1м деп ойлайсын,? — Эрине, cÍ3-3¡ — Жоц, дурыс таппадыц... — Ендеше, кекем! — Тагы да кателест1н,... Гулнур ойланып к,алды. Апасы бупн алгаш рет мектеп табалдырыгын ат- таган туцгыштары Нургулд1ц сабак,тан келген сон, ciH^icimg ойыншык,тарын тазалап, тэрт!пке кел- TÍpreHÍH эцпмелеп берд!.



7Г — О -о, жарайсын,, ¡к,ызым! — деп кекес1 Н ур- гулдщбет!нен cyñA¡. — MiHe, KÎuiire к,ам^оршы болу дегетм !з осы! Ko3Aepi кул!мдеген Гулнур: — Рак,мет, Нургул! — дед} куана алгысын айтып. Ж - МЕН А Е КАМ КОРШ Ы у БОЛАМЫН — Heci бар, метн, эпкем де ^ам^оршы! — дед1 Айбол KOKeci о^ып отырган эцпме аяк,тала бере, тап 6ip жарыск,а тускендей ÍAÍn экет1п. — А х, солай ма?! — дед! кекес! жорта тацыр^аган кейшпен. — Иэ, ол кеше метн, беторамалымды жуып 6epA¡! — дед1 Айбол аузын толтыра мак,таныш ce3¡MMeH. — А л сен ше, сен юшкентай imge к,амк,оршы бо- лып журС1ц бе?! Айбол сезден тосылып калды. Мана бесжте жат- к,ан ÍHici жылаган кезде, ас эз1рлеп журген анасы: «Айболжан, бопеш тербете туршы, метн, ^олым босамай жатыр», — дегенде, далага «¡^ашып» кет- KeH¡ есше тускен ед1. Б1рден ею 6eii к,ызарып шыга келд!. Сол замат кател1пн тус1нген Айбол: — Мен бар гой... Мен де будан былай !^амк,оршы боламын! — дед! бастырмалата сойлеп.

СЭЛ!М Н1Ц А О С Т Ы Р Ы Сэл1м уЙ1не жалгыз к,айтты. Жолдагы бак,ты ай- налып ете бергенде, бейтаныс ек! бала алдын бегедь — Ие, балакай, к,айда зытып барасыц?! — дед1 секгнл бет бала Сэл1мтн, к,олынан тартып к,алып. — Уйг-ге-е... — Сэл1мн1ц даусы ест1лер-ест1лмес шык,ты. Буныц к,орк,ып турганын байк,аган балалар одан сайын ерюнси бастады. — У т ц е асьщпа, улпресщ эл1... Одан да б1раз 613Д1Ц сырганак, тепкен1М13д! ¡^ызык,та! — деп, сектл бет бала онын, крлындагы семкес1н тартып алды. — Дурыс айтасыц, достым, ол уЙ1не ел! улг!ред1, еондыцтан шамалы ент:г1н басеын! — деп, ек!нш! бала онын басындагы малак,айын еыпырды. Бузык, балаларга кдрсылык, кереетуге Сэл1мн1ц батылы жетпед). Жапалак,тай жауган к,ардыц ас- тында жалацбас куЙ1 олардыц к,алай кезек-кезек портфел!не отырып сырганагандарына к,арап, ун- тунс13тура берд!... Сэл1мд1 бул кррлыктан еыныптае доеы Болат цут^арды. Сабак,тан сон, спорт жарысына дайын- далып, мектептен кешеу!лдеп шьщк,ан ол келген бойда мэн-жайды айтпай-ак, тусшген eдi. — Сендер неге ездер1цнен к!шкентайды рен- Ж1тес1ндер?! — дед! Болат ею балага к,абагын туйш.

Кюре ôtAzeH- ÍAe 6iAeúí Тобелесе кетсе, оздер1н!н, Болаттан жец1Л1п к,а- латындарын байкаган секп1л бет бала: — Жай, 6Í3 к,алжындап ед!к... — деп Сэл1мн1н, семкесш ез1не к,айтарып берд!. — Иэ, 6Í3AÍKÍ жай Э31А гой... — деп екшнн бала да малакдйды иес!не к,айтарды. Достар жолда 6ip-6ipÍMeH еш Т1лдескен жо^. Гек уйлершщ ^асына жеткен кезде Сэл1м: — Болат, сен маган дос емес екенс!ц! — дед1 KÍ- нэлай кдрап. — К,алайша?! Неге олай дейс1н,?! — AeA¡ сынып- тасы тукке тусшбей. — Н агы з дос болсан,, жаца бузык, балалардыц сазайын тарттырар eAig гой! Е х , с е т де KyniTÍ деп журм!з-ау! — Сэл1М ^оштаспастан yñ¡He Kipin кетт!. ? ШЫНАИЫ АОСТЫК — Ф у - у , соны да дос деп! — Э ц п м ет ок,ып бЫрген Арай 03iHÍg наразылыгын б!рден айтып салды. — Болатты айтасын, ба?! —дед! Айбол да эпкесш ¡^остай кетуге эз1р екен1н байк,атып. — Жок,, Сэл1мд1 айтамын! — К^-цалайша?! — Айбол ац-тац. — 9 йткен1 Сэл1мд!к1 дурыс емес! — дед! Арай енд1 03ÍHÍH, наразылыгын так,-так, TycÍHAipin. — Нагыз достар еш уацытта 6ipiH-6ipi жамандыкка

tit* итермейд1! Егер сол жерде Болат досына жак,- тасып, элп бузык, балалармен тебелессе не бо- лар ед1?! BipeyiHig басы жарылып, 6ipeyÍHÍg Ke3Í шык,са ше?! T im i бар гой... TinTi бас жарылып, кез шык,паганныц ез}нде тебелеспц Heci жа^сы?! Ш ы найы достык,тыц елшем1 тебелес емес ¡^ой! Ж аца гана 1штей Ceлiмдi жак,тап турган А й - болда жауап жок,. Е н д1п жерде ун-тунс1з эпке- CÎH ма^улдап, сездерше бас шулгудан баск,а лажы кдлмаган ед1.

Каре - ÍAe ÓLteúí ТАПСЫРМА Кун елдек,ашан уясына батк,ан. Айнала ¡^арауы- тып, кез байлана бастаган шак,. Сыкырлаган аяз бет!-к,олын шымшылап, бойын муздатып барады. HlypiciH жылдамдата тускен Сержан уЙ1не жеткен- ше асык,ты. Ол калайда тез¡рек ыстык пешке жылы- нып, буы бурк,ыраган дэмд1 тамак, ¡туд) ойлады. — Апа, мен тоцып кетпм! — деп, Сержан уйд1ц табалдырыгынан аттай бере асхана жак,та журген шешесше дауыстады. Эдетте, мундай жагдайда апасы айналып-толга- нып, баласыныц кецЫн тапк,анша к,урак, ушатын. Bipag, бул жолы Сержан ез1не деген ондай Terri ыкыласты байкай алмады. Апасынын, кабагы сал- к,ын. Пешке от жагудын, к,амымен жур екен. KeM ip толы шелекке су себелеп, араластырып жатк,ан ол: — Тоцсац шыда, уйге ел1 от жагылмаганын керш турсын, гой! — дед! к,атк,ыл унмен. Шешесшен дел мундай жауап кутпеген Сержан: — Жарайды-ы... ендеше тамак, 6epÍH,Í3iiii, ^арным ашып барады... — дед1 аузы буртия саскдлактап. — Тамак,?! — А пасы оган К1нелай к,арады. — О ты н-су к,амдалмаса, картоп аршылмаса, тамак, к,алай esip болмак,?! Кешк1 ас ел1 дайын емес, кутуге тура келед!! Осы жерде Сержан мана ойынга асыккандык-

тан анасыныц оз!не арнап: «Балам, бупн жумыс- тан кештеу цайтамын. Сондык,тан отын-суды эз1р- леп, табакка салынган картопты аршып к,оярсыц» деп 6ip паракка жазып к,алдырган тапсырмасын орындамай кет!п к,алганына цатты ек1нд1. Б!Р!НШП КЕЗЕКТЕ... Даладан юрген бойда дэл1здег! шагын устелд1ц уст!нде жатк,ан ак кдгазды Айбол бфден байк,ады. Ол жуг1р1п барып кагазды алды да, 1шке is6e-Í3 енген enKeciHig к,олына устатты. Арай к,агаздагы жазуды кез жупрте оки бастады. Б ¡рак оны сонына дей!н тосуга тоз1М1 жетпеген Айбол: — Эпке, дауыстап ок,ышы, мен де естиш! — дед! шыдамсыздана. Арай дауыстап ок,ып шьщты. «Кызым, бупн жу- мыстан cog мэж1Л1ске к,атысамын. Уйге 6ipa3 ке- Luirin келет1н шыгармын. Асханадагы устелд1ц ус- TÍHe шыгарып койган етт! турап, картопты аршып к,оя сал. Q31M келгес1н тездет1п тамак, ¡стейм1н», — деп жазыпты аналары. Элпнде гана бак,шадан к,айтып келе жатк,анда эпкесшщ: «K^a3¡p уйге KÎpin, КИ1М1М13Д1 ауыстырып шыгамыз да, екеум13 далада ойнаймыз» деген уэ- AeciH ecÎHe алган Айбол: — Енд1 к,айтт1к, екеутз ойнауга шыкпайтын бол- дьщ па?! — дед! 1шк1 уайымын жасырмай.

7Г — Жок,, шыгамыз! — дед1 Арай ÍHiciH сещцре сей- леп. — A -а... апамныцтапсырмасы ше?! — Оны к,аз1р óipimui кезекте орындап тастай- мыз да, сосын ойнауга шыгамыз! — О , TÍnTi дурыс! Онда тез-тез óiTipy уш1н, мен саган кемектесем!н! — деп Айбол к,олын шапала^- тап Ж!берд1.

ЖАУЫНАЫ КТН! Дал ада себелеп жауын жауып тур. Ж ер бет1 лайсац. Мектептен ^айт^ан Демеу eciKTi ашып, дэл1зге К1рген бойда еденшн, тап-таза жуылганын 6ipAeH бай^ады. О з 1Н1ц аягына к,арап ед1, 6eTegKeci лас екен. О л жалма-жан далага к,айта шыгып, аяц- KHiMiH мукият cyprri. Содан сон 6eTegKeciH Kipe- 6epicKe шешт! де imKi белмеге erri. ^ НОСЕР Айбол кешен1ц аргы бет!нде туратын Семен досы eKeyi далада ойнап журген болатын. B ip кезде к,атты несер ^уйып берд!. Шелектей к,уй- ган жауынга урке к,араган Семен уЙ1не к,арай тура жупрмек болды. — Ток,та, малмандай су боласын, гой! — Айбол оныц цолынан устай алды. — Ж ур, тез 6i3AiKiHe мрейж, кеЙ1н жауын ток,таган cog уЙ1н,е барасыц! EKeyi жап-жак,ын турган Айболдыц уйше зып eTin Kipin кетт1. Табалдырык,тан 6ipiHmi аттаган Айбол дел1здеп еденнщ жана гана жуылганын 6ip- ден бай^ады. Аягына gapaca, 6eTegKeci лай-лай екен. С ем ентц 6eTegKeci де сатпа^-сатпак,. — Семен, ен алдымен аягымызды тазалайык,-

шы! — Eciктig кезшде К1лт ток,таган Айбол тез кер! бурылды. Ек1 бала к,айтадан сыртк,а шыгып, аяк,ки1мдер1н му^ият тазалады. Сосын бэте{н,келер1н мребер1ске к,алдырып, ¡шке етт1.

Ж АЦРАЛАК Экес! Жаппасты керш1 уйге жумсап: — Атай уЙ1нде ме екен, 6iAÍn келпи, — дед1. Ондагы ойы, егер ушнде болса 03Í Kipin, цартпен 6ipa3 эн,г!мелесш ¡^айтпак, ед1. Жаппас тез оралды. — Кеке, ата ушнде, цаз1р келед1! — дед1 ол тап- сырманы жылдам «орындаганына» мэз болып. ^ ^АЙТАААП CYPAY — К,ап, мына бала бэрш булд}рд1-ау! — дед1 Арай ютаптан басын шалт KOTepin. Эн,г1мен1н, «Жан,галак,тагы» Ж аппас туралы еке- Н1Н тусше к,ойган Айбол: — Енд! ол... мумюн 9KecÍHÍH, тапсырмасын жен- Д1 уцпай ^алган шыгар... — дед! К1тап кетпкерше «жак,таса» кет1п. — Ygnaca ше?! Ygnaca, дала^тап шаба бермей, цайталап сурау керек ед1! — дед! Арай да оцайлык,- пен «жец!ле» ^оймасын байка гып.

ЭПКЕ Шешес! Нэзира мен Жазирага жас шамаларына лайы^тап уй шаруасын бэл1п берген. Буган олар да эбден уйренш алган. Ешюмтн, ескерту!нс13-ак, эр- KÍM ез жумысын булжытпай орындайды. ByriH тацбртец Ж азираныц ыстыгы котер1Л1п, те- сек тартып жатып к,алды. Анасы дэр1гер шак,ыртып, укол салдырды. Назира eK¡ бетч к,ызара алаулаган Жазирага к,арап к,ойып, ез жумысына KipicTi. Ол алдымен тесектерд1 жинады. Содан co g ыдыс-аяк,тарды жуып, уй iiuiH сыпырды. Енд1 далага шыгып ойнауына да бола- ды. «Bipag, Жазираныц жумысын юм ¡стейд!?» деп ойлады Нэзира. Tepri болмеден cigAÍciHÍg к,атты жетелген! еспл- Д1... Артынша Нэзира к,олына ожау алып, гулдерге су к,уя бастады. Уй 1Ш1ндег1 бар заттардыц шацын мук,ият cypTÍn шыкты. Сейт1Н Нэзира Жазирага тиес1Л1жумысты да тап-туйнак,тай ет1П орындады. Муны тосекте байк,ап жатцан Жазира: — Рак,мет, Нэзира, — дед1 кул1МС1рей. Нэзира cijgAiciHig жайдары ж у з 1Н Kopin куанып кетт1.

Бак,шадан келген Айбол эдеттепдей к!табын к,ол- ты^тап, эпкесш1ц белмесше К1рд1. Bipag, Арай эл1 ауырып жатыр екен. Кеше ол «Эпке» деген эцпме- Н1 ок,ып берген cog, тунге царай ыстыгы KOTepiAm, тумауратып к,алган болатын. Содан апасы оган дэр!- дэрмек ôepin, емдеуге KÎpicKeH. Эпкес!Н1ц цасына жайлап жацындаган Айбол: — Жагдайыц калай? — деп сурады. — Жаман емес, шамалы жазылып к,алдым, — дед! Арай жымия KyAÎMcipen. — А л сен ютап о^ытуга KeAA¡g бе? — Иэ-э! — деп цолындагы ютабын усына берген Айбол бул ойынан тез айнып шыга келд!. — Жо- о... сен eg алдымен жак,сылап жазылып ал, сосын ок,имыз гой... Ютабын к,олтык,тай ая^тарын ак,ырын басып, болмеден шыгып бара жатк,ан кт-юшкентай жана- шыр imcme Арай суйс1не к,арады.

Кюре ÓÍAzeH - ÍAe 6íAedí Ж АЛЕАСТЫРА АЛМААЫ Б1рде мугал!м сабак,тын, так,ырыбына байланыс- ты ок,ушылардан: — Балалар, юм куз туралы елец б!лед1? — деп сурады. — Мен„б1лемш! — дед1 сон,гы партада отырган бала бэр1нен бурын орнынан ушып турып. Бул к1шкентай сектл бет сары бала — Ма^ан ед1. — Сен бе, Мак,ан?! Оте жак,сы! Кэне, ортага шы- гып, елен,!нд) айта гой. Так,га алдына адымдай шык,к,ан Мак,ан елецЫн, 6ip жолын ок,ыды да, К1лг муд1р)п ^алды. — Ым-м-м... — Ж е, к,ысылма, Ма^ан, эрмен царай жалгас- тыра бер, — деп мугал1м демей туст!. Bipag, ол жалгастыра алмады. — Апай, м... мен у-умыттым... Мацанныц кyмiлжи сейлеген даусы эзер ест!лд1. Б!Р Ш УМАК ОЛЕЦ Кектем туралы так,ырыпта энг1ме eTKÍsin жатк,ан тэрбиеш1: — Балалар, юм кектем туралы елен, б!лед1? — деп сурады.

B ip -6ipiHe жаутандай к,араган балалардын, imi- нен «мен айтайыншы» деп жул^ынып турган ешюм байк,алмады. Жан-жагын жэне 6ip барлап алган Айбол унс13Д1к созылып бара жатк,ан соц: — Апай, мен 6ip шумак, елец б1лем!н, — деп, а^ырын гана к,олын кетердь — О -о, ете жак,сы, кэне, айта гой! — дед1 тэрбие- mi KOjgiAAeHin. Айбол орнынан турды. 1штей, кеше KemKiciH Арай эпкес! ок,ып берген эцг!медег1 секпм бет, сары бала Мак,ан сияк,ты умытып к,алмасам жарар ед1 деп, ойлап к,ойды. К,андай к,ызык, кектемде, Кун шуагын теккенде. Гул терем13 алуан, Шыгып алып кек белге. Олец 6iTe бергенде балалар ду к,ол шапалацтап Ж1берд1. Айбол еш муд!рмей айтып шыкканына к,атты куанды.

Ж АК А БЭТЕККЕ Апасы Маланга жаца бэтецке сатып эпepдi. Ес- юс!н ш еш т тастап, жацасын алмастырган Мак,ан аулада журген экес!н1н, ^асына жет1п барды. — Кеке, бэтендем к,алай?! — дед1 ол ею танауы б!рдей делди1п. — Жак,сы екен! Бул мак,тау сезге мэз болган Ма^ан жупр1п керш! уйдеп сыныптасына жетт1. — Сауран, бэтецкеме к,арашы! — дед! ол ентчге сейлеп. — Тамаша-а! Мак,ан ещц к,устай ушып ауылдын шет1нде ту- ратын жездес1Н1ц уй!не келд!. — Ага, бэтенкем цандай?! — дед1 ол аптыккан куй!. — Жак,сы екен, керемет! Осылай эбден шапк,ылап-шапк,ылап уЙ1не орал- ган Мак,ан аягындагы жаца бэтен,кес!н1ц лай-лай сатпак,талган турш кер1п, томсырайды да к,алды. ЕСК! БЭТЕККЕ Анасы сатып экелген жаца бэтецкеге Айбол к,атты куанды. — Рак,мет, апа, мен буны тек ба^шага барганда



7Г гана кием1н! — дед1 ол жаца бэтецкес1н Kyrin киет!Н!Н ангартып. — Бэрекелд1-1! -- деп анасы буган куанып к,алды. — Ук,ыпты балалар осылай ютесе керек-Ti! — А л бак,шага к и т журген бурынгы бэтецкемд! енд1 ойынга кием1н! Айбол ecKi бэтецкес!Н1ц де «тагдырын» шешш к,ойыпты. — Ой, сен д егетц нагыз ук,ыпты бала болдыц гой! — дед! анасы онын, бул шеш1М1не куанып.

БПЛЕМПН... Уйдеплерд:ц ¡нпнде гацертен, жумыск,а езгелер- ден бурыныра^ аттанатын шешес! тапырак,тай асы- гып журген!не к,арамастан, ваннада жуынып жаткдн Б)лэлга: — Балам, мектепте усп-басынды былгамай, ки!м- дер!нд: таза уста! —деп, есжтщсыртынан дауыстып улгерд:. — Б!лем!н-н! — Б1реу «ши^анын» басып цалган- дай Б1лэл баж ете тусп. Содан асуйде шай 1Ш1п отырганда к,асына келген экеск — Балам, кешеде бузык,тык, ¡стеме! — дед! сук, саусагын шошайтып. — Б1-б!лем!н! — дед! Б1лэл аузындагы шайына цацала-шашала тыжырынып. Е ц соцында оку к,уралдарм салынган дорбасын арк,аланып, сыртк,а беттеген Б1лэлд1 к,ак,падан шы- гарып салган эжес1: — Кулыным, сабак,тарыц б1ткес1н баск,а жакда бурылмай тез уйге кел! — деп, бедней суй!п, ман,- дайнан И1скед1. — Б!лем1-1-н! — Б1лэл оск,ырына дун,к етюз!п, жупре женелд1. Туе к,айта немерес! мектептен оралатын уак,ыты- нан кеш!ккен сайын эжес! к,атты мазасыздана бас-

Коре бЬнен - ÍAe 6iAeóí тады. К,айта-к,айта ауланыц сыртына шыгып, кеше бойына кез Т1гед1. Уйлерше жак,ын манда туратын кез таныс балалар к,асынан етсе, тура к,алып со- лардан немерес!н сурастырады. Ак,ыры тез!М1 таусылган к,ария уйд1 ¡^улыптап, жолга шыга бергенде BiAeA де жетп-ау. YcTÍ-басы ал^а-салк,а, ки1мдер! шан,-шан,... Ш екес1 Kerepin, бет! сырылган... Ж АРАИ АЫ . Жумыска KeTin бара жатк,ан анасы сыртка шыгып турып, уйге к,айтадан К)рд1. — Балам, далада жауын жауыпты, жер шыл- кылдаган су, жолда байтам жур, — дед! ол дэл!зде aHK,KHiMÍH KHin жатк,ан улына. — Жарайды, апа, — дед1 Айбол басын шулгып. Айбол enKeci eKeyi бак,шага келе жатып, жолда кеп шалшык, суларды керд1. Ол аягын абайлап ба- сып, оларды айналып етт1. Кешке жумыстан оралган анасы улыныц дэл1зде турган куп-кургак бэтен,кес!н Kepin куанып калды.

«ЭМБЕБАПм Б А Л А Уз1Л1с кез!нде окушылар баска мектептен ауы- сып келген мурны тэмпиген кдра баланы ортага ала уймелесш к,алды. — Футболды жак,сы ойнайсын, 6а? — Биыл жазда к,арсыластар к,ак,пасына тура жиырма бес доп сок,тым! — А -а, суда жузе бмесщ бе? — Б!лгенде цандай! — Сурет ше... суретке цалайсыц?! — Мен Т1ПТ1 майлы бояумен сурет саламын! — Эн де айтасын, ба?! — Эрине! — Жарайсыц, Отеу! — Тамаша-а! Балалар онын енер!не шын кызыгып, тандай к,а- гысты. Сабак,тан соц мугал1м: — Балалар, таяуда мектепте ата-аналарга арнал- ган концерт уйымдастырылмакшы. Кэне, кайсын, эн салып берес!ндер? — дед1. Окушылар б)рауыздан Отеуд1ц ес1М1н атап шу ете к,алды. — Ж арайды, кел!ст!к, — дед! мугал1м кен^л- ден!п, — алдагы концертте Отеу эн шырк,айтын болады.

Л\" — Агай! — Орнынан ушып турган Отеу шыр ете туст!. — Агай, мен!цтамагым ауырып жур!.. — Ж е, ол уш!н уайымдамай-ак, ^ой. Концертке дей!н ел! ек1 апта уак,ыт бар, жа^сылап емдел, жа- зылып кетес1н,, — дeдi мугал1м оны жубатып. — Жо-жок,, агай, жазыла алмаймын!.. Элпнде гана тамагы ауырмай-а^ сайрап тур- ган Отеуд1ц аякастынан «наук,астанып» к,алганы- на сыныптастары сенер-сенбесш б^мей ацырып к,алган. Дегенмен де, кеп узамай «эмбебап» баланы]н, сыры бэрше мэл1м болды. Ата-аналарга арналган концертте Отеу сахнага шыккан жок,... «Алтын куз» та^ырыбы бойынша етк131лген балгын сурет- Ш1лерд1ц кормес1не де кдтыспады... Ж узуден сыныпаралык, жарыс уйымдастырылганда да Отеу кер1нбед1... А л футбол ойнауга Отеуд1 еш команда к,абылдамай к,ойды... У веспЕ — Сонда к,алай, Отеу бэр1н ет1рж айтк,аны ма?! — дед1 Айбол эцпмеш оцып б!те берген экесЫн, бет1не тацырк,ай к,арап. — Саган калай тус1нд1рсем екен, балам... — дед1 кекес! сел бегел!п барып, сез1н жалгап. — Мен1н,ше, Отеу эн де, сурет те салуы мумюн, Т1ПТ1 суда жузи де, футбол ойнай да б1лу! мумюн, тек шаршы топтыц

алдына шыгып, енерш керсетет!ндей дэрежеде емес шыгар... Сондык,тан онын, элг1ндег1 к,ылык,тары, эсте, eTÍpÍK айттыга жатпас. — Е-е, демек, Отеу мак,таншак, бала болды гой?! — Иэ, óipmaMa осыган кел!цк1рейд1, 6ipag, бул да дел емес... — дед! кекес1 эл1 де нак,тырак, сипаттай тусуге тырысып. — О йткет мактаншак,, эдетте ез жет1ст!п туралы езгеден бурын e3Í айтуга кулшы - нып турады, api желд1рт1п, желп1НД1р!п айт^анды жак,сы керед!, ал туймедейш туйедей eTin ecipin айтуды унататындарды «беспе» деген дурыс-ау. «Э, енд1 тус1нд1м!» дегендей Айбол басын шул- гып ¡^ойды.

Коре 6iAzen - ÍAe 6iAeöi АРШ А Т ПЕН АСХАТ T yc aya eKeyi мектептен 6ipre к,айтты. Жолда Аршат !$айта-к,айта эжес1н еске алумен болды. — Мен эжемд! к,атты сагынып кетпм! — дед! ол б!рнеше рет к,айталап. Алгаш унИз тындап, ундемей-ак, к,утылганымен, к,арындасы 6ip сезд1 ежжтеп «ызыцдай» берген сон,, шыдай алмаган Асхат: — Сагынсан, маган негыл дейс1Ц, онсыз да уйге келе жатк,ан жокпыз ба?! Сэл шыдасац, к,аз1р эжен,- Д1 KopeciH,! — деп зек!п тастады. Алайда артынша эл1 де б¡раз кеш1гуге тура ке- AeTÎHi есше тускен ол: — Айтпак,шы, 6Í3 K,a3Îp алдымен Эш1м кокемн!ц уЙ1не Kipin шыгуымыз керек... — дед! алдыцгы се- 31не «тузету» енпзш. — Мэссага-а-н, Эш1м кекетц yñi алые цой! Мен ол жак,к,а бармаймын! — дед1 онсыз да уйге к,арай асыгып келе жатк,ан Аршат б1рден бас тартып. — Алые болса ше... — дед1 Асхат эр сезше мен бере сойлеп. — Ес1нде ме, та]н,ертец шай уетшде эжем кеше конакка барганда таягын сол уйде умыт к,алдырганын айтып отырганы к,айда. K,a3ip жолай соны ала к,айтайык,. Ойткен1 эжеме таяк,сыз жур1п- туру к,иын гой... — Ендеше Эш1м KOKeHig уЙ1не ез1Н, бара бер!

'№ М ен эжемд1 сагындым, уйге тез!рек жету1м керек! А узы буртиган Арш ат уЙ1не карай жалгыз тарт- ты. Кеш к1аста уй ¡Ш1ндеплер эдетте Teric бас ¡^осатын. ByriH де терт кез1 тугел жиналатын Typi бар. А уы л iprecÎHAeri улкен калада жумыс ¡стейтш ата-анала- pbi буг1н уйге ертерек оралгандыктан дастарканды да жайнатып Ж1бершть Кеп узамай memecÍHig: — Кене, эжелер!нд! ша^ырып Ж!бер!ндерш1, та- мак, e3Íp! — деген даусы асуй жак,тан ест1АД1. Теледидар Kepin отырган А рш ат пен А схат 6ip- 6ip¡He жалт к,арады. Екеу1Н1ц де жанарынан « Ш а - к,ырып келуге сен барасыц ба?» деген сауалды ацга- ру к,иын емес ед1. !ле-шала бетш тез бурып экеткен А рш ат эрмен ¡$арай теледидар KopyÎH жалгастыра бердь К^арындасыныц к,озгала к,оймасын байк,а- ган А схат орнынан жылдам KeTepiAin, ежесЫн, белмес1не к,арай кет1п бара жатты. — Ай, осы Асхат немерем MeH¡ к,атты жак,сы керед1-ау! — Таягына суйенш, асуйге беттеген аже- cinÍH, даусы ерекше кен,1ЛД1 еоплдь Сол-ак, екен орнынан ушып турган Аршат ж уп- pin барып эжесш к,ушак,тай алды. — М ен ше, еже, мен де С13Д1 ^атты жацсы кере- MÍH гой! — дед1 ол шыр-пыры шыгып. — Эрине, сен де жацсы Kopecig! — дед! эжес! Аршатты eMÍpeHe июкеп. — Ж ок, эже, элпнде Асхатк,а айтканыцыздай

jP \" «Аршат немерем де м ет к,атты жа^сы керед1!» дерзил... — Юшкентай бурымды цыздыц ершдер! кемсендеп кетт!. — Иэ-иэ, Аршат немерем де м ет к,атты жа^сы керед!!.. Эжес1н айтк,анына тез «KOHAipreH» Аршат 6ip- ден жадырап сала берд1. Ko3Aepi кул1мдеп, жымын,- жымыц етед1. Буган улкендер жагы жаппай кулд1. Кулмеген тек Асхат !$ана... ^ К!ШКЕНТАЙ КОМЕКШПЛЕР Бугш уйге к,онак,тар келед!. Ерте турган анала- ры асуйге барып, дайындык, жумыстарына KÎpicin те кеткен. Нан ашытып, казанды отк,а к,ойды. Эдетте жексенб! кун1 узагырак, уйы^таганды жак,сы керетш Арай мен Айбол да бугш керийп- созылып жата алмады. Тесепнен ушып турган Арай уйд!Ц шин жинастырып, жиЬаздардыц шац- тозацын сурте бастады. Муны керген Айбол: — Эпке, oñbmujbiK,TapbiMAbi мен ез!м жинаймын! — деп орнынан атып турды. 1ске к,ызу Kipicin кеткен екеуше cyñciHe цараган аналары: — Oho, юшкентай комекш1лер1м, MeH¡ жак,сы ко­ реД1 екенс1ндер, жумысымды 6ipa3 жен^лдетш тас- тадындар гой! — дед! жадырай куанып.