Ә. Файзуллаев Ақылыңа ақыл қос

ЭлМем ФайзуААжев КЕЛ, АОСТАСАЙЫ К, КОЯН! Ес1ктен KÍpreH бойда бар есм-дерт! теледидарга ауган агасына коз! туст). Алдындагы устелд!цуст1н де сурет салатын дэптер!, турльтусп карындатта- ры жатыр. Соган Караганда, сурет салып отырып, «К,ап, сен1 ме, к,оян!» мультфильм! басталган cog назарын сонда бурган сияк,ты. Жомарт 1лби басып барып, Доуренн1ц жанындагы бос орындыкка оты- ра кетп. Болмеге KÍpin-шыгып уй т1рл1Г1мен айналысып журген анасы: — А п ы р -а у , осы 6ip мультфильмд1 6Í3 к1шкентай кез)м1зде Kopynii ед1К, эл1 таусылар тур 1 жок, к,ой! М ы на к,аск^ырыц анау крянды не жеп тынбайды, не артынан куганын ток,татпайды екен... — дед] жумбак, жымиып. — О й, апа, егер к,аск,ыр к,оянды жеп цойса, к,ы- зык, кино жалгаспай к,алады гой! — Eipmnii сынып- та ок^итын Дэурен соны да б1лмейс13 бе дегендей, анасына тацыркаи к,арады. — Сонда не, к,оянды жепзбей-ак„ алашап^ын ку- дырмай-ак, коп сериялы к,ызык, кино жасауга болмай ма екен? — дед1 балалар бацшасында жумыс ¡стей- TÍH Данагул, оз уЙ1нде де кэс1би дагдысы бойынша ею улын ойлануга жумылдырып. Жомарт пен Дэурен бip сет ойланып к,алды.

— Сен дер ез жауаптарынды сурет арк,ылы бей- нелесендер TÍnT¡ жак,сы болар ед1! — Данагул эл- пндеп сурагын енд! нак,ты тапсырмамен шегелей туей. Сол-ак, екен ею бала сурет салуга жарыса Kipicin кетт1. А к кагаздыц бет1не турл) туст! бояулар ycTÍH- уст1н жагылуда... Жомарт Суретш 6ipÍHmi аяк,тады. — О -о , к,аск,ыр жеп к,оймау ушш, epi будан былай соцына Tycin куа бермеу уинн сен к,оянды тем1р тордын, ¡шше к,амап тастапсын, гой! — дед! Данагул кш ! улыныц енер!н тамашалай к,ызьщтап. — А л , мен болсам... — Дэурен ^олындагы дэп- терш анасына усынды. — М ен бул суреймд! «Кел, достасайык,, ^оян!» деп атадым. К,ол устаск,ан ¡^ас^ыр мен крянныц сурет1не Дана- гул суйсше к,арады. , — Жарайсын,, балам, cypeTig маган к,атты унады, айтпак, ойыц да жак,сы екен! — дед! Данагул улы- ныц тапк,ырлыгына риза кеЙ1ппен арк,асынан цагып. — Шынында да достыц деген^н ешуа^ытта тау- сылмайтын ете к,ызык, такырып к,ой! — А п а , мен кеЙ1Н улкен болганда «К ел, д о ста­ сайык,, к,оян!» дейт1н кеп сериялы мультфильм TycipeMÍH¡ — д ед 1 Д эур ен улкен 6ip мак,таныш се- 31ммен. — Ниейце жет, к,улыным! Данагул к,ос жетк1ншепн меЙ1рлене к,уша^тады.

^ МОЙЫНААУ — М эссаган , к,аск,ыр мен к,оян к,алай дос болады?! — дед1 А й б о л мырс-мырс кул1п. — Б ул мумюн емес крй! — Н еге мумк!н емес?! — дед! эн,г1мен1 ок,ып болып, К1таптан басын кетерген анасы улына жалт к,арап. — Ойткен! к,ас!$ыр коянды устап алса, жеп кряды! — Дурыс-ак,, 6ipai^ бул жерде цаск,ыр: «К ел, достасайык,, цоян!», — деп тур гой. Я гни, к,аск,ыр ак,ыр соцында к,оянныц жазык,сыз eKeHÍH TycÍHin, осы уак,ытк,а деЙ1н оны тектен-текке кугы н-сургш - ге ушыратк,анына еюнген болар... — дед1 анасы ба- ласына ой сала сойлеп. — М ш е, сол оз KÍHecÍH, ез кемшЬйгш мойындагандык,тан ол eHAiri жерде крян- мен дос болуды уйгарган шыгар... — Ы м-м... А й б о л ойланып цалды. Eipa3ra деЙ1н унс!з отыр- ган ол кенет орнынан ушып турып, асуйге шыгып кеткен анасыныц цасына жет!п барды. — А п а , мен кеше дуры с icTeMenniH... — И э , ол не нэрсе ед1?! — AeA¡ анасы улынын, бе- Т1не таныркай к,арап. — Кеш е бар гой... бацшада 6Í3 уш бала машина ойнап отырганбыз... — дед) А йбол эцг1месш апыл- гупыл бастап. — Bip кезде кдсымызга Элтай деген бала келд!... М ен оныц ^олындагы машинасын ко-

Сейлезем - ce&eM, тынйаж ан-орайм pin: «Сен 6Í3ÓeH ойнамайсыц, машинацесю!» — деп куып Ж!берд1м... — Э й , балам-ай!.. — дед1 анасы басын шай^ап. — И э, жацагы эндмеден к етн ез1м де соган е т - т п отырмын... — дед! Айбол юнэсш мойындап. — Сондык,тан ертец бак,шага барганда Элтайдан ке- tuipiM сураймын. Мейл1, ол да 6¡36eH 6ipre ecKi ма- шинасымеН*ойнай берет! — Бэрекелд1-1, ак,ылдым мегин,, мунын, ете дурыс! — AeA¡ анасы улынын, ею бет!нен шеп-шеп cyñin.

ШОБЕРЕНЩ ШАТАРЫ Ак,ыры тагатсыздана куткен 9 мамыр да кел1п жетт!-ау. Кара шацырацца жиналгапдардын коц1л куйлер1 кетер!н,к1. Эдеттегщей асабанын, мшде- TÍH мойнына алган Тугелбай да уйренш1КТ1 жор- гасынан жацылар Typi жок, «Айналайын, жет- к1ншектер, сендер Кэр1пжан аталарын туралы к,алай мак,тансандар да жарасады!» — деп к,улшына сез бастаган ол eKeciHÍg согыстагы ом1ршен 6ipa3 есте- AÎK айтып тастады. Ke6ici бурын талай рет ест1ген эцпмелер... Алайда к1шкентайлар жагы тап бурын- гыдай тандайларын к,агып, бастарын шай^аудан еш жацылмады. — Oho, б1зд1ц атамыз к,андай керемет! — Оз1 нагыз батыр екен гой! — Орден-медал! {^андай коп! Т анаулары жел1нлдей жарыса мак,танулары да сол коз уйренген кер!н1стен еш аумады. Т ек бурынгыга у^самаган 6ip гана нэрсе... О л — Ш ахан шыгарган шатак, ед1... — MeHÍgme, 613Д1Ц атамыз ешк,андай да батыр емес! — дед1 ол аяк,астынан шлдей бузылып. — О й , сен не деп кетпн,?! — Тугелбай жылан шагып алгандай ыршып туст!. — Батыр eMecig не сешн,?! — Енд1 ше... адам олт1ру де батырлык, болып па?!

-* 6 — Ей, сен не оттап турсыц?! — Сезге баланыц экес! араласты. Бет-жуз1 ерт сенд!ргендей элем- тапырык,. — О л eATipce, жауды елт1рд[! Ел1М1зге Rosin алартк,ан жау эскер^н к,ырды!.. — Bepiôip, эскер де адам гой! Кездер1 жьтылык,-жыпылык еткен Ш ахан ай- наласынан ез1н ^остайтын жан ¡здегендей жан-жа- гына жаутандай фарады. BipaK шекелер1 тырыск,ан улкендер жагы М13 бак,пады. — И -и, Шахан, сен не кекш турсыц, есщ, дурыс па 03tgHÍH,?! — Элде «жаналык,» ашк,ыц келд1 ме?! — Мумкш, акымактыгынмен журттыц кезше TycKig келген шыгар?! Ересек балалар тус-тустан эюрендеп, Шаханды TÎnTi тык,сырып барады. — Ш аха-а-н, но^а-а-й! — Ш аха-а-н, ак,ыма-а-к,! К1шкентай балалар жан-жацтан туртпектеп, Ш а ­ ланды келемеждеуге кешкен. — М ен багана мектептен келе жатып, кешен1 Kecin ете берген 6ip адамды машина к,агып кетке- Н1Н керд1м... — дед1 Ш ахан epiHAepi кемсецдеп. — Мылжа-мылжасы шыккан элг! байгус сол жерде елд1... М ен ^атты к,орык,к,андык,тан ба^ырып жы- лап Ж1берд1м... Аяк,-к,олым цалшылдап, ез-ез!ме еш келе алмай к,ойдым... Сосын апатты ок,игага шак,ырылган «жедел жердемшн,» дэр1герлер1 маган укол салды...

Даусы жарык,шак,тана шык,к,ан Ш ахан эцг1мес1Н аяктар - аяк,тамастан жалт бурылып, сыртк,ы ес1кке карай тура умтылды. — Шахан, сен к,айда кетт1ц?! Атаца эз:рлеген елецщ бар ед1 гой, соны ок,ымайсын, ба?! Артынан дауыстаган шешес1не де кдйырылмады. — Баламысыц деген... К атты к,оркып к,алыпты. Буган бэр!н жа^сылап тусшд1ру керек... Бэлюм, жургшш!Н1ц ез! К1нэл1шыгар... Ойламаган жерден шебере шыгарган шатак,тыц т)Г1С1н жат^ызбак, болган Тугелбай асабанын, сиыр- к,уйымшак,танган сез1 де Шаханды кер! к,айтара ал- мады. — Бэр!б1р, С13 к,алай айтсацыз да бул жерде ма­ шина журпзуш Ы жактауга болмайды! Ойткен1 ол адам елт1рд!-1!.. — Ш ахан ес!кт! жулк,и ашып, далага атып шык,ты. К,она^тарга толы кец белметн, 1Ш1 тым-тырыс. Дастаркан басындагылар сезден тосылып к^алган сыцайлы... 1СОРЫС К ГРЫСЫН! — О й , Шаханд1К1 дуры с емес к,ой! — дед! А й бо л KiTan KeñinKepiHÍg «шатагын» жак,тырмай. — A -а, нелжтен олай дейс1н,? — Экес1 улын ашык, эцпмеге шак,ырган кей т танытты. — Ойткен! Шаханныц атасы шынымен де батыр

гой! Орден-медалдер1 к,андай кеп! А л сондай адамды батыр емес деуге бола ма екен?! — дед1 Айбол аузы буртнып. — И э, балам, бул тургыдан к,араганда, эрине, Шаханныц атасы Отаны уш1н отк,а тускен нагыз батыр. Себеб1 ук!мет орден-медалдерд! тектен-тек- ке бермес1 айдан аныц. — Улын осылайша цостап к,ойган экес! 1ле-шала эцг1мес1н бас^а багытта ерб!Т1п экетп. — Дегенмен де, бул жерде жене б1р жайтты ескеру кажет сияк,ты. Сол согыста миллиондаган, тшт1 соцгы есептер бойынша ж уз миллионга жуык, адам опат болыпты... Б1р гама б1зд!н, эулеттен сен!ц улкен атац бес агасы мен терт ¡теш к,оск,анда, он жан согыстан оралган жок,... А л енд! соларды ел- Т1рген жау эскер1н!н, кеудесше орден-медаль тагып жатса, 613, солардын, урпак,тары к,алай к,арар ед!к?! М ш е, мэселе к,айда жатыр... Егер тап осындай адами тургыдан к,арайтьш болсак, Шаханды калай К1нэларсын,... Экес1Н1ц эн,Г1мес1 цатты эсер етсе керек: — Кеке, мен бул жагын ойламаппын... — дед1 Айбол коздер! боталап. — Адамдарды к,ырып-жой- ган мундай согысы к,урысын!..

ОЛЖА Мектептен уЙ1не к,айтып келе жатк,ан Аянныц жерге egKeñin, элдеб1р затты котерген!н бай^ап к,ал- ган ею сыныптасы ^асына жет!п барды. — Н е тауып алдыц, а?! — KepceTmi-i?! К,абаттаса ентелеген Пайыз бен Дэмел1 «олжаны» кергенше асык,. — Эмиян гой... Bipey Tycipin алган-ау... — дед! А ян мойнын соза жан-жагына к,арап. — Oho, imÍHAe ак,шасы бар ма?! — Пайыздыц кездер1жайнап K erri. — И э, бес мын, те{н,ге бар екен... — Ехе-е, онда не турыс?! — дед1 Пайыз одан сайын кутындап. — Давай, ак,шаны бол1п алайык,! — Ж о-жоц, булай 1стеуге болмайды! — А ян шор- шып тусть — Ендеше ушеум1з балмуздак алып ж етк ! — дед1 Дэмел1 тамсана ер тн жалап. — Т у -у , сен де айтады екенс1ц, бул armara 6ip к,ап балмуздак, келед1гой, оныц 6ep¡H не ¡стемекс!ц?! — дед! Пайыз усынысты жак,тырмай. — Bip gan болса me, бола берсш, оларды б!рден алайын деп жатк,ан К1М бар?! — дед! Дэмел1 мырс- мырс кул1п. — Bi3 оларды темнен... кун1ге аз-аз- дан сатып алып жейм!з! Сон да жаз бойы тепн бал- муздакка к,арьщ боламыз!

ж* — Ж-жок,! М ен буган да келюпеймш! — Аянныц ыцгайга кенет1н Typi байкалмайды. — А -а ... сонда ceHÎg не ¡стемек ойыц бар?! — Ак,шанын, 6epÍH 6ip 03ig алмак,сыц ба?! — Жок,, мен а^шаны иесше цайтарамын! — дед! А ян ешб!р бултак,сыз. ^ TYHME Тацертец бакшага келет1н балаларды к,ак,паныц алдында купи алып, пике KiprÍ3Ín жатк,ан тэрбие- Ш1Н! керген Айбол: — Апай, мен жолдан туйме тауып алдым! — деп к,асына жет1п барды. — Туйме дейсщ бе?! — дед1 тэрбиеш1 аяк,астынан не айтарын бммегенджтен KÍ6ip rtKTeñ богел1п. — И э , туйме... к,ызыл туйме! — дед1 Айбол к,олын- дагы жалт-жулт еткен к1шкентай туймен! апайына усынып жатып. — Eipey жогалтып алган сняк,ты... — Мумк1н-н... Асыгып бара жатып, туймес1тц уз1Л1п ^алганын байкамай калган шыгар... — Апай, сондык,тан туймен1 иес!не к,айтарып 6epigi3nji! Тауып алган туйм ет 03¡He не уннн экел!п турга- нын енд1 гана тус1нген тэрбнешк — Жарайды, Айбол, мшдетй турде нес!не цай- тарамын! — дед1 баланыц ¡с-эрекетше шын cyñci- Н1П.

АОП Екеу1Н1ц айтысы уйде к,алып кеткен допты «юм экелед!» дегеннен басталды. GsiHig улкенд1гш ар- ¡^аланган Кэден: — Сэден, кэне, тез зыт! — дед! ÍHicme ектем сейлеп. — A -а, неге мен?! — дед1 Сэден агасыныц ай-шай жок, билеп-тестеу1н жак,тырмай. — Ойткен! сен к1шкентайсын,! — Кшкентай болсам ше, к1шкентайды жумсай беру керек пе?! — Ей, сен тийн, мен жагыца суйенбей, тез допты екел! — дед1 Кэден сес корсете жудырыгын ту й т. — А л мен ceHÎg жудырыгыцнан к,орык,паймын! — дед1 Сэден тийн шыгарып. — А х -х , солай ма?! Ендеше... — Ею аттап С э - AeHHig ^асына жет1п барган Кэден imcrn желкеден туЙ1п-туЙ1п Ж1берд1. Сэден буюл ауланы басына KOTepin бак,ыра ж е- нелд1. Онын, жылаган даусын ecTin, уйден жазгы демалыста журген М эден агалары жупре шык,ты. Колында улкен доп. — А л , к,ане, не ойнаймыз? — AeA¡ ол ею ¡HiciHe im тарта жылы сейлеп. — Футбол-л! — Ф утбол ойнайьщ!

Кэден мен Сэден жарыса дауыстап ж!берд1. — Ф утбол жак,сы-ау, б¡рак, уш адаммен аса к,ы- зы^ болмас... Непзшен аякдобында ек1 команданын, да курамы тугел болганы дурыс кой, — дед1 студент жiг^т мэселеге балалардын, кез1н жетк!зе сейлеп. — Сондьщтан буг1нше кезек-кезек к,ак,пага турып, допты к,агып алуга жаттыгайык,. — Алак,ай, бул TinTÎ керемет! Ойткен1 мен 613Д1Н, сыныптын, как,пашысымын гой! — деп Кэден к,олын шапалак,тап Ж!берд1. Бэлк1м сонды^тан да болар, М эден ен, алдымен gaznara Кэденд1 тургызды. — А л , ¡^ак,пашым, дайынсыц ба?! Т е к мен доп­ ты аягыммен теппеймш, ^олыммен лак,тырамын! — дед1 М эден жердег! допты 1Л!п алып, к,а^пага багыттауга ыцгайланып. — О -о , онда буны «регби» десен,13Ш1! — И э, соган шамалы ук,сайды... Бул жерде ен, бастысы, лак,тырылган допты устап алу керек! Талай рет футбол ойнап, талай рет к,ак,паны к,ор- гап машык,танган Кэден 03¡He нык, сен1мд1 KopiH- Д1. А ул а ¡цнндеп шагын алацга к,урылган к1шкен- тай к,ак,пага турып алып, арлы-берл! ceK Îpin-ceK ipin цояды. М ш е, 6ipÍHmi сына^. М эден тецб1л допты g a z­ nara к,арай кулаштай С1лтеп к,алды. — Го-о-л! — Сэден бар даусымен айкдйлап Ж1берд!. Кызарак,таган Кэден тагы да к,ак,пага турды.

М эден TeH,6¡A допты gaznara к,арай жене зу ет- К)зд1. Мысыкша атылган Кэден допты устап ул- riprcHÍMen, катты лактырылгандыктан ол колынан шыгып кетш, к,айтадан к,ак,паныц артындагы тор- дыц 1Ш1нде тулап жатты. Сосын дел осындай Kopi- Hic жене... жене кдйталанды... Кезек бойынша енд! к,акпага Сэден турды. Бул жолы М эден Teg6ÍA допты ^а^пага к,арай жай гана демей узатып салды. Эрине, Сэден мундай допты emôip киынды^сыз устап алды. Содан cog келес1... келес1 лак,тырылган допты да ол оп-оцай кагып алу- мен болды... Екеу1н1н, opôip к,имылын Ж1Т1 бак,ылап тур ran Кэден: — Жок,, М эден ага, булай болмайды! C i3 допты Сэдепге к,агып алуга ыцгайлы ет1п, жай лак,тырып жатырсыз! А л маган барынша к,атты лактыргансыз! — деп дауласа Kerri. — Дурыс, оте дурыс байк,апсыц! — дед! М эден iHÍcÍHÍg иыгынан к,апсыра к,уша^тап. — Д эл осы сияк,ты биязы, KimineñÍAAÍAÍKneH айтылган созд1 орындау оцай да, ал дорею, октем айтылган сезд! орындау циынныц-^иыны! Кэден бул создерд1ц езше арналганын к,апысыз TycÎHAi де, орттей к,ызарып кетт1. Болашак, психо- логтыц о баста «футболдын,» орнына не ушш «рег- бид!» тандаганын да енд! толык уккан ед1.

еТ !Н Е М !Н ... А улада ойнап журген 6ip топ бала «уй» согудын ^ызыгына 6epiAÍn кеткен. Bipeyi к,ум елеп, eKÍHinici тас тасып, ynjiHnjici жер тепстеп элек. Bip кезде ^ум илеуге KipicReH Ермек: — Элтай, ж упр су экел! — деп ектем дауыспен айк,ай салды. Жан-жагына барлай к,арап, балаларды кез!мен 6ip шолып еткен Элтай: — A -а, неге мен экелу1м керек? — дед! аяк,астынан к,итыгып. — Ойткен1 мен саган айтып турмын! — Ермек ед1реЙ1п шыга келд!. — Сен айтсан, к,айтей1н?! А л MeHig баргым кел- мейд!! — деп Элтай кумнын уст!не отыра кетт!. — Ей, сен неге айт^анды тындамайсыц?! — Ермек онын, цасына жетш барды. Сотк,ар Ермект1ц к,^зф тебелесе кетуден еш тайынбасын байцаган Айбол жупрш барып, eKeyi- Hig ортасына тура к,алды. — Элтай, сетн, yñig жак,ын гой, суга барып келе к,ойшы, етшемш! — дед1 ол жымня кул1мс1реп. Сол-ак екен жадырай кулген Элтай орнынан к,аргып турды да, ойыншык, шелег!н к,олына алып, yñ¡He к,арай бет алды...

Э л !б е к ФайзуАлаев

& ЖАМАНАЫККА - ЖАКСЫЛЫК Бул тур1мен эжесш1ц есиетт ешк,ашан орындай алмас. Юшкентайынан бауырына басып, багып-^ак,- к,ан эжес!: «Жацсылыкка жак,сылык,ты eKÍHÍg 6ipi жасай аладь!, ал жамандыкка жак,сылык, жасау нагыз ерд1ц гана колынан келед1,» — деп унем1 айтып оты- ратын. 9 c ip e c e , былтыр к,ыста ел устшде жатк,ан кез- де осы сездерш жи1рек к,айталаган-ды... Сонда гой ag эжес!н ажалга к,имаган Айнабек: «Эжетай, эл1-ак 03igÍ3 де керес!з, мен ерк,ашан жамандык,к,а жак,сы- лык, жасайтын боламын!» — деп к,орс-к,орс жылаган... А м ал неш1К, эжес1 немерес1И1ц к,аншалык,ты се- 31нде турганын коре алмады... TinTÎ сол эцпмеден соц apara он кун салып кез1н Megrire жумган эжес1 туг1Л1, сондагы уэдесЫ ц орындалганын Айнабект1н ез1 де ел1 коре алмай жур... О баста 6epi оп-оцай кор1нген. «Айтты м — орындаймын!» деп ойлаган. Сондык,тан 1ске к,ызу KÎpicin те кеткен. O pi сэт1 тускенде дел сол кун1 тобелес десе 6ip иыгын тосып журет1н сыныптасы Кия с аяк,астынан жанжал шыгарып, ак,ырында ж у - дырыгын ала жупрмес1 бар ма. М ш е, жамандыкка жаксылык жасауды н сот1 туст) деп, осындайды айтса керек-TÍ. Айн абек ед!рендеген сыныптасын татулыкка шак,ырып, к,ушагын кен жая берген... «Ей, намыссыз, тобене эцг)ртаяк ойнатк,алы тур-

ган есерсок, Кок,ик,азды к,алай куша^тамак,сын? ! Бэлюм, аягына жыгылып, табанын жалареын,?!» Д ел цулагыныц тубшен ысылдай шыккан мыск,ыл- ды дауысты ecTin, ацырып турып к,алды... О те таныс дауыс. Дэл1рек айтк,анда, кэд1мп osiHig даусы... Т ек аяк,астынан ой калпы езгер1п, мулдем баск,а Айбек - ке айналып кеткендей... Сырттай кдрасац, 6ip Айбек eKire жарылган icnerri... Мундайды кутпеген BipÍHmi Айбек: «М -мен оныц жамандыгына ж-жак,сылык,пен жауап к,айтарайын дегетм гой...» — дед! М1цг1рлей к,ызарак,тап. Сол- ак, екен Е ктш 1 Айбек: « О х -х , жетес13, ceHÎg жак,- сылыгынды анау эцгуд!к К,ок,и^аз к,айдан rycin- С1н?! О л ceHÍ gopbigTbi, ¡^орык,к,асын к,ушак,тап жал- барынды деп, ертец-ак, бук1л мектепке жаяды!» — дед! одан бетер Д1герлеп. Киясты кушак,тагалы соза берген к,олын Айнабек жылдам Kepi тартып алды... Саск,алак,таган Bipimiii Айнабек: «Енд! мен не icTeyÎM керек?!» — AeA¡ к,ипак,тап. Еюннн Айнабектчн, жауабы 33ip екен. «Элбетте, мундайда, жудырыкка — жудырык,!» — дед1 ол бастырмалата к,улшынып. Еюнш! Айнабек аузын жиып улгергенше к,ик,ар Кряс сарт-сурт топелей жонелд!. «Ей, cemm не турыс?! Бол жылдам, ак,ыцды Ж1берме!» — Е к 1нш1 Айнабек зекш к,алды. Енд1 К1д!руд1н, еш ж о т жок, сеюлд!. Ар^аеындагы сомкесш жерге атып урган Айнабек ак,ысын Ж1- бермеу yrniH тобелеске к,ойды да кетт1...

Будан кеЙ1н де Айнабект1н, еш жолы болмады. Жамандыкка жаксылык жасамак,шы болып кдншама к,улшынганымен, Еюнш1 Айнабек ердайым кесе- келденец тура калады да, жап-жаксы бастамала- рыныц быт-шытын шыгарады... И э, буйте берсе эжес!Н1ц есиет1 еш уак,ытта жузе- ге аспайтын шыгар... T ep eg KypciHin, к,абыргада 1лу- Л1 турган сагат^а кез циыгын тастаган Айнабек epic- теп лак- крзылардын алдынан шыгатын мезплдщ таяп к,алганын керш, сыртк,а беттед1. Балалардыц кезше TycKici келмеген ол к,ораны айналып етш, ауылдыц сыртына к,арай жалгыз тартты. Керш1Н1ц yñtHÍg касына жак,ындаганда ауланын 6ip шет1нде алк,а-салк,асы шыгып, «шойырылып» турган ecK¡ машинаныц астынан шыгып келе жатк,ан М эж ен агайды керд1. Бет-аузы айгыз-айгыз, уст1-басы май- май журпзуш1 сэлем берген Айнабекпн, к!шкентай к,олын ык,ыластана к,ысып: — Эй, ак,ыры юнэратын таптым-ау! — дед! ез1н1н, куанышымен бел1скендей ак,сия KyAÍn. — Т ур а уш ай сёргелдецге туст!М гой! М ен мунын, «ауруын» таппай, асты-уст1н турт)нектеп журсем, гэп моторда екен! Енд1Г1С1 TinTÎ жен,1л, тез-ак, жендеп аламын! Кушге осы мацнан арлы-берл1 сан марте ететш Айнабекке алк,ам-салк,амы шыккан керппшн, маши- насы еш^ашан женделместей кершетш. K,añ6ip кун1 кекес! де: «Жерге к,ар туспей турганда к,аладагы базарга мал апарып, балаларга кыстык кшмдер алу керек ед1, оган ежет1М1зд! ашып журген мына

Мэкецн1ц машинасы 6ip женделмей к,ойды гой! Кырсык,канда ауылда баск,а кел1кт]ц де еш ынгайы жок,!>> — деп к,атты налып отырган. Енд1 кекес! де куанып к,алатын шыгар. — Бай^аймын, Айнабекжан, сен лак,-^озыАары- ца кет1п барасыц-ау, егер к,иналмасац б13Д1К1Н де к,айыра келш1?! — дед1 М эж ен ага бунын, к,олындагы узын таякка 6ip gapan цойып. — Элг1 6Ьдщ бала ертец демалыс болгандьщтан, мана сабак,тан cog шешес!мен 6ipre ¡^алага KeTin ед!. М етн , к,олымныц босамай жатысы мынау... — Жарайды, ага, cÍ3AepAig телдер1ц1зд1 танимын гой, айдап экелемш! — дед! Айнабек б!рден елп ете Tycin. Алайда М эж ен аганыц ^асынан аттап узай бере уйренннктч таныс дауыс тагы да к,улагыныц туб1нен ысылдай женелген1. «Ей, кеще, осыдан тура ем кун бурын керш1н,н1н, Жымык,кез! сендерд1ц ла^- к,озыларынды айдалага бел1п тастап кеткенш к,алай умыттыц, а?! Элде кок есек сияк,ты М1нуге жайлы Елпецбай атангыц кел1п жур ме?!» — Ек1нш1 Айнабек уйренш1кт! гей-гейге басып, тык,сырып барады... Айнабек кенет дур С1лкшд1. М эж ен аганыц эл- г1нде гана айт^ан сездер1 eciHe тускен ед1. «М ен муныи «ауруын» таппай... туртшектеп журсем... гэп моторда екен...» Демек, буныц бугежектеп, еже есиетш орындай алмай жypгeнi де... Айнабектщ K03Aepi шыра^тай жанды. И э-и э, бар гэп Екшнй

Айнабекте сияк,ты! E g алдымен содан к,утылу керек! Сонда жамандыкка жак,сылык жасауына ешк!м де бегет бола алмайды! — Ей, тэкаппар к,аск,а, енд1 будан былай сен мен1 деген1це кенд!ре алмайсыц! Тап ^аз1рден бастап екеум1з ат куйрыгын KecicTin! К,ош бол! — дед1 Айнабек шиыршык, атып. Екшыл Айнабекте лэм-мим жауап жоц. Аузына к,ум к,уйылса керек. OpicTeH езЫн, лак-^озыла- рымен 6ipre М эж ен аганыц телдер!н ^атар айдап келе жатк,анда да онын, ун1 шьщпады. Ещ цп жерде эжес!Н1ц есиет1н орындап, жамандыкка жак,сылык, жасауына eniKiMHijg бегет болмасына Айнабек те шын куанды. Осыган деЙ1н egcecÎH басып келген З1л батпан дерттен б1ржола айыккандай ед!. У ЖАКСЫ БАСТАМА Уйге KipreH бойда шкафтыц ишнен сурет салатын к,алам-к,агаздарын шыгарып, устелдщ уст1не жыл- дамдата орналастырып жатк,ан Айболдын, к,асына жа^ындаган Арай: — А у , балакдй, тым асыгыссыц гой?! — дед! оган тан,ырк,ай gapan. — М ен Ермект1 уйге ша^ырдым, K,a3Íp екеум13 сурет саламыз! — дед! Айболжумысынто^татпастан. — Сонда к,алай?! — дед! Арай одан сайын тан,ыр-

к,ап. — «Ерм ек бузык,, сотцар бала, онымен ойна- маймын!» дейт}Н1ЦК,айда?! — Кешеп ci3 ок,ып берген «Жамандыкка — жак,- сылык,» деген эцпмеден кеЙ1н мен онымен ойнай- тын болдым! — дед! Айбол «жацалыгын» жетк1зуге аеыгып. — О л суретт! ете жак,сы салады екен! Бупн маган сурет салуды уйретед1! — Oho, буларыц жак,сы бастама гой, мен куанып турмын! — дед! Арай lHiciHijg, к,ам-к,арекетше суй- eiH in. О сы кезде сыртк,ы eciKTig к,оцырауы шылдыр- лады. Жымыц eTin enKecmig бет!не жалт кдраган Айбол eciKKe карай тура жупрд1. Келген Ермек екен. Дэл1зден ею баланыц арк,ын-жарк,ын шуЙ1р- келесе сейлескен дауыстары ecтiлiп турды.

ОС!П КЕЛЕ ЖАТЫРМЫН Куанышымда шек жок,. Егер бойым дел осы к,ар- ¡^ынмен осе берсе, коп узамай сыныптагы ен, узын бала Уак,апты куып жететш шыгармын. Ш 1рмн- ай, бэр1нен де бурын денешынык,тыру сабагында саптыц ен, сонында турудан тез!рек к,утылсам екен!.. Кыск,ы каникулдан кеЙ1н бул арманым да орын- далдь!. Енд] саптыц соцынан санаганда бес1нш1 бо- лып турамын. М е т алга к,арай ауыстырып жатк,ан пен мугал1м1: «И э, кейб1р балалардыц осылай бу- лыгып есетип бар. Мундайлар к,ылтиып турып-ту- рып, б1р уак,ытта сацыраук,улак, сиякты аякдстынан есе женелед!!» — деп езшше топшылап к,ояды. Ех-х, ол метн, турнекке тартылып журген1мд1 к,ай- дан би\\сш. Б ¡лее, булай сейлемеген болар ед! гой. Ж э, баск,алардыц с е з т д е нем бар. Юм не десе, о десш. М ен у ш т ен, бастысы, бойым о с т келед!! Бойымнын, оскен1н к,алада туратын нагашымныц баласы Х ам за да б)рден байк,ады. Ж азгы каникул кез1нде б13Д1н, ауылга к,ыдырып келген ол: — О -о , Талас, сен былтыргыдан коп eciпc^g! — деп ттт1 тан,галды. — И э, осуш ост!м-ау, б1рак, саган жету эл1 к,айда?! — деп мен онын, серейген бойына к,ызыга к,арадым. — О й, жираф сияк,ты сорайганныц нес1 жак,сы дейс!н,?!

— Элбетте жа^сы, мэселенки, денешыньщтыру сабагында саптыц ец алдында турасыц! — Т у -у , сол да сез бе екен, денешыны^тыру са- багы H eôep i к,ырык, бес минуттыц 1Ш1нде ете шыга- ды емес пе?! Оны ц ycT¡He, ол кун1ге болмайды гой! — Хамзаныц шепнет1н Typi жок,. — Сен одан да б!зд1н, сыныптагы Ескещц кореец... Барлык, бала айналшьщтап соныц к,асынан шык,пайды! Балга уй- мелеген арадай кыздар да унем1 сонын жанында! Мше, керемет деп осыны айт! — A -а, сонда-а... оныц бойы сенен де узын ба?! — О й, бойдыц бул жерде ешкдндай к,атысы жок,! Мэселе оныц коп бметчщцпнде болып турган жок, па?! — Х ам за сук, саусагын жогары шошайтып, эр соз1не ерекше мен бере сейлед!. — Мысалы, сен ауаныц ылгалдылыгын немен елшей'пнш б1лес!ц бе? М ен саскалактап не айтарымды б1лмед1м. — MiHe, керд1ц бе, сен б1лмейс1ц! А л ол б1лед1! — Х ам за сук, саусагын тагы да жогары кетерд!. — Немесе сен ауаныц к,ысымын к,алай елшейт1н1н б1лес!ц бе? — О й , 6Î3 мундайларды мектепте ел! еткен жок,- пыз гой! — М е н жалтаруга кешт1М. — Отпесец ше, етпесец б!лмеу1ц керек пе?! Ескен болса, тшт1 мектепте окытылмайтын нэрселерд1 де б)лед1! Мысалы, сен одан: «Туцгыш Олимпиа- далык, спорт жарысы к,ай жылы, кай жерде уйым- дастырылды?» — деп сурашы, ол саган еш муд1р- мей жауап к,айтарады. Сондай-ак, элемдеп ец улкен

мухит, ец би!к шыц, ец терец тец13туралы б!лмейт1Н1 жо^. Сурасац, сыдырта жонелед!! М ен тацданысымды жасыра алмай ер1КС13 ба- сымды шайкддым. — Оныц басы нагыз компьютер, тетшш басып к,алсац сайрап кетедИ — Х ам за екп1Н1и бэсендетер емес. — Балалардын оны айналшык,тап, к,асынан шык,пайтыны да сол уш!н: б:р нэрсен! б1лг1лер! кел- се, бас кдтырып жатудын, к,ажет! жок,, Ескеннен сурай салады. А л Ескенн1Ц жауабы эрк,ашан эз!р! М ен бейтаныс баланын б1лпшт1пне шындап к,ы- зыгайын дед1м. Эцпмес1Н1Н, маган к,атты эсер етке- Н1Н байк,аган Х ам за ез1Н1Ц менен ею жас улкенд!пн байк,атып, акылын да айтып улгерд). — Б!ле б1лсен„ мэселебойдаемес. Мысалы, Ескен- тн, бойы юп-юшкентай, денешынык,тыру сабагында саптын, ен соцында турады. А л бЬитигпп жагынан керд1ц гой, сыныптын, ен алды, ец курметт1С1! Сол уш1н кеп о^ып, коп б1лу керек! Интернетт1 шарлау- дан жалык,паган дурыс! Сонда к,асындагыларга к,ад!рл1 боласын! Хамзанын «ак,ылы» мен! б!раз ойландырып тас- тагандай. Рас^ интернет жагы 613Д1Ц ауылга эл! жете к,оймаган. Б1рак, К1тап жагы жетк1л!кт1. Сондык,- тан бурын ез1МН!ц окульщтарымнан езге ештецеге коц1л болмейт1н басым, енд1 уйдеп к,ос шкаф толы К1таптарды шет!нен ак,таратынды шыгардым. О баста Ескен сияк,ты «б!лг)ш» болсам деп 1ске кул- т ы на юр!ссем, б!рте-б!рте ютап ок,ымасам журе ал-

Эл!6еж Файзуллаев майтын халге жетт1м. Крлым сел калт етсе, к!тапка жармасамын. Уйдеп ютаптарды шет1нен «кемфу- ге» KipicKeHMÍH. Бул аздай мектептеп кггапханадан, ауылдык К1тапханадан yñin-yñin К1таптар аламын. Окыган уст1не оки берпм келедь Соныц арк,асында, аз уа^ыттыц шшде талай нэрсен1 басыма куйып та алганмын. Bipag оны Mice тутар TypiM жок,. Б 1лген уст1не 6ÍAC берсем деймш. Ауаныц ьмгалдылыгы гигрометрмен,ал к,ысымыбарометрмен елшенетшд т н елдек,ашан жаттап алганмын. Ылгалдь1лык,тыц елшем 6ipAÍri — пайыз да, к,ысымдыю — гектопаскаль, миллибар, ртут баганасындагы миллиметр. Туцгыш Олимпиадалык, спорт жарысы 1896 жылы Г репиянын Афины к,аласында уйымдастырылган. Ж ер бет1ндег! ец улкен мухит — буюл курлыкчыц уштен 6ip бел!- rÍH алып жаткдн Тынык, мухиты. Оныц аумагь! 178.6 миллион шаршы километр. А л ондагы судыц колем1 планетамыздагы барлык, судыц 50 пайызын курайды. Жерд1н, ец би1к нуктес1 — Непалом мен Кытай шекарасьшда орналаскан Тибет тауындагы Эверест шыцы. Оныц б т к т т 8848 метр. Е ц улкен epi ец терец тец13 — Каспий. Оныц жалпы ауданы 400000 шаршы километр де, терецщп 26 метр. М уныц 6epi откенде Х амза сураган сурак,тардыц жауабы. Егер ол соларды K,a3Íp кайта сураса, дел осылай сыдырта женелер ед!м. Эттец, Х ам за к,а- сымда жо^. Т ап к,аз!р мына жауаптарымды eciTce, м е т ц Ескеннен еш кдлыспасыма eзiнiц де коз! же- тер ед!-ау! TinTi осылай ок,и берсем, ая^-^олын жер- 74

ге типзбей сонша мацтаган оныц Ескеншен озып та кетерм1н. И э, иэ, мшдетп турде басып озамын! Буган атам да бек сетмд1. Откенде бipaз сура^тар к,ойып, тамырымды басып байкдган кезде жауаптарыма риза болып: «Пэл1-1, бул беталысыцмен мына заманнын, мак,таулы компьютер! сен1ц шацыца да ¡лесе алмас!» — деп арк,амнан каккапы кайда. Уйдеп к,ос шкаф толы К1таптардыц к,ожасы, к,ырык, жылдан астам мектепте мугал!м болган атам айтса, калт айтпасы анык,. Атам не айтса да б!л т айтады. Не нэрсеге де кез1н эбден жеткЫп барып айтады. Сол жолы неб1р к,иын сурак,тарды койганы да сол бмн! алу уш1н, коз1н эбден жетюз1п алу уш1н емес пе. Абырой болганда, атамныц уш сурагына да сур1нбей жауап кайтардым. «Аспанга ушуды ен, б!р1нш1 ойлап тапк,ан юм?» — деген онын, алгашк,ы сурагына: «К ш кен- тай бала кездершен-ак, аспанга ушуды армандаган агайынды Уилбер мен Орвилл Райт 1900 жылы тунгыш рет ^озгалмалы кднаты бар ушатын аппарат ойлап тапк,ан. Алайда, олар бул канаттардын уш у­ ды толык к,амтамасыз ете алмайтындыгына кездер1 жетед1 де аппараттарын эрмен карай жет1лд1ре тусу- ге мрюед1. Сойт1п, 1902 жылы аэродинамикалык, кубырга непзделген двигател1 бар жана модель жасап шыгарады. Содан 1903 жылдын, 17 желток,санын- да агайынды Райттер курастырган ушак, туцгыш рет аспанга кетериип, ерюн ушуды к,амтамасыз етед1...» — деп судырата жонелд!м. Ом!р бойы балаларга физиканы окытып, физи-

И Х ;.,... канын, нанын жеген атамныц ек1нин сурагы да сол езшщ мамандыгы тошрепнде болды. Ол: «Алгаш рет теледидарды ойлап тап^ан юм?» — дегенде: «Теледидар жуйесшщ туцгыш авторы — шотлан- дык, Джон Лоджи Бэйрд. Жацалык, иес1 алгаш рет 1925 жылдыц 2 к,азанында оз уЙ1ьнн шатырын- да турып, онын, б!р шет1нен екшый шет1не к,ара- пайым суреттерд1 жетмзген. А л кеЙ1н 1928 жылы Бэйрд ез)Н1н аппаратымен телекер1Н1Стерд) Атлант мухитыныц аргы жагалауына жолдаган...» — деп так, етк!зд)м. Атамныц yшiншi сурагы уялы телефон туралы болды. «Сымсыз телефонды алгаш рет ом!рге енпзген — Мартин Купер. О л 1973 жылы оз: ойлап тапцан^аппаратпен кешеде турып сейлескен кезде, Нью -Й орк тургындары жаппай кдйран калган!» — дед1м мен тап б1р солардын, арасында оз4м болгандай- ак, желп1не сейлеп. Атам дэн риза. Жауаптарымныц бэр1 ко^лшен шык,са керек. — Бэрекелд1-1, жарыгым, М1не енд! бойын,мен к,оса б1Л1М1н, де ес1п келед1! — деп суйсше мак,тап к,ойды. Бул сез меш ^пт1 к,анаттандырып ж 1бердь Содан бастап турнекке тартылуды, ютап окуды бурынгы- дан да удете туспм. Б!р кун1 тацертен, турнекке тартылып болып уйге бет алсам, бурышта дуалга сатысын Т1реп к,ойып, экем жогары ормелеп барады екен. — Коке, не ¡степ журс13? — дед!м оныц тyciн^кc^з эрекетш ¡^ызык, кор!п.

Э кем 6ip к,олымен аялай устаган торгайдыц урпек балапанын маган KepceTin: — М ы н а magaAag жерге цулап TycinTi, соны ор- нына салмак,пын... — дед1 богаттыц астындагы уя- сын иепмен мецзеп. Экемн!ц колындагь] к,анат, куйрыгы e^i жет1ле ¡^оймаган балапан аузын ашып, шик,-шик, етт!. М ен бегелместен уйге Kipin кетт1м. Кеш ке таман ауылдык, К1тапханадан жаздырып алган терт-бес мтабы мды к,ушак,тап, уйге gapañ ж уп р е баеып келе жатып ауланыц 1шшде экеме жене ушыраеып к,алдым. — Дегенмен де байгустын, керет1н жарыгы бар екен!.. — дед1 экем бае-аягы жо^, тацырк,ай тац- дайын ^агып. — О л K-KÎM?! — дед1м мен тукке Tyc¡H6eñ. — Манагы балапанды айтамын да... — Е -е , ол туралы мен умытып та к етш тн ... — Ш ы нымен-ag ол ж е т н д е ештеце ойламадыц ба?! — дед1 экем маган тацыр^ай gapan. — A -а... сонда не ойлауым керек ед1?! — Мэселенки-и... Балапан нелжтен уяеынан ^улап тует1 екен дегендей... — Б ул туралы TÍHTÍ ойланбаппын... — А л сен ойлан... Эл1 де кеш емес, ойланып кер... — дед! экем элп сурагына мэн бере сейлеп. М ен ойландым... К еп ойландым... Bipag, мше бойым ест!, кеп б1лем1н деп жургенмен, э к е м т ц е т е gapanañbiM сурагына жауап таба алмай gинaлдым...

И э, TepegipeK ойлану керек екен. Teri будан кеЙ1н ой е(пруд1 де к,олга аламын-ау... ОНЛАНУ — К^з1зык, екен... — дед1 А й бо л экес!не тан,ырк,ай к,арап. — Ш ы нында да, балапан нел!ктен уясынан к,улап туст! екен, а?! Э ц п м е т о^ып 6ÍTin, К1тапты жапк,ан кекесй — Б 1лмед1м-м... белк1м, 031Н, ойланып Kopepcig... — дед! улын шыгарманын, астарына ой жуг1ртуге талпындырып. Т е р е з е т ц алдына барып, 6ip сет далага коз Т1ккен А й б о л кенет ж уп рш кел1п: — Коке, м етцш е, балапан аспангаушк,ысы келген сиякты! — дед1 оз пайымдауын жетк1зуге асыгып. — М ум ю н , эбден мумюн-н... К,анат, к,уйрыгы 9AÍ жет1ле к,оймаган урпек балапан уш уга асыгыстык, жасаса, жасаган шыгар... — д ед 1 KOKeci уз!лд!-ке- С1лд! к,остай кетуден тартыншак,тап. — Дегенмен де, бас^адай да ce6e6i болуы гажап емес-ау... — Бас^адай-й?! — дед! А й бол одан сайын тацыркап. — С о н да баска к,андай ce6e6i болуы мум- К1Н?! — М ш е, ол туралы сен жене ойланып корпи... — Мак,ул, ойланайын... — А й б о л к!табын gyniag- тап, оз белмесше к,арай KeTin бара жатты.

CeÚAezeH - ceAeöt, тмжйажая - opaÓM ОЙЛАНАЬПРАТЫН ОЙЫН О сы Сандугаш апайдын, ойлап таппайтыны жоц. M me, ôyriH де бурын-сонды ешк!м еспмеген жан,а оиын ала келчгм. А л енд^ балалар, «0 3 reHÍH, жак,сы жагын коре 6ÎA» деп аталатын мына ойыннын,ережес1н жацсылап тындап алындар! — дед! ол цол coMKeciHeH шыгар- ган конвертт1н, 1Ш1ндеп т)лдей-т1лдей ак к,агаздар- ды устелд!ц уст1не жайып жатып. — С ен дер к,аз4р еркайсысыц ездер1Ц1пн аттарынды осы к,агаздар- га жеке-жеке жазып, маган тапсырасындар. Мен оларды жазуын inline к,арата буктеп, кайтадан семке- ге саламын да эбден араластырамын. Сосын сендер б^ртшдеп coMKeHig intiHAeri к,агаздардын, 6ipeyÍH тандап аласындар. Ягни, сендерд4ц к,олдарында K,añcbi6ip окушынын, eciMi жазылган кагаз пайда болады. MiHe, eHAi ceHAepAig мшдеттерщ, ep6ip окушы e3ÍHe тап келген сыныптасы туралы MÍHe3- деме беру керек. Нак,тырак, айтк,анда, онын, барлык, жак,сы жак,тарын Tepin шыгу кджет. — A -а, егер оныц жаман жа^тары болса ше?! — К у TÍAAÍ Курмаш шыдамсыздана 6ip бутрден сезге к т п KeTTi. — Жаман жа^тары туралы сез к,озгалмайды! — AeAÍ Сандугаш апай y 3ÍAAÍ-KecÍAAÍ турде. — Бул жерде ойыннын, басты шарты да сол, e3reHÍg тек

жак,сы жак,тарын кере 6ÍAy. O pi жалган мадактауга TÎnTi де жол бер1лмейд1. О йткеш сез алган окушы KÍM туралы айтатынын жарияламайды. Я гни, м1нездеме 6epÍAeTÍH сыныптасыныц ec¡MÍH к,упия устайды. А л басцалар оныц сипаттауына к,арап, м1нездемен1ц KÍM туралы екенш табуы ти1С. Дем ек, м1нездеме негурлым эд!л болса, согурлым «жумбак,» тез ше- Ш1лмек. Былайша айтк,анда, бул ойында eTipÎK ерге баспайды. Ойын шарты балаларга ¡$атты унады. О з атта- рын Т1лдей к,агазга жарыса жазган олар ойынга к,улшына Kipicin KeTTi. М1нездеме беру де улкен белсенд1А1кпен басталды. С е з алгандар м!нездемен! жан-жак,ты epi эд!л жасауга тырысып бак,ты. Кей- 6ip м1нездемен1ц есерл1 ш ы ^аны соншалык,, бук1л сынып ду к,ол шапалак,тап: «Ой, ол пеленше гой!» — деп, б1рауыздан шу ете туеед!. Артынан кагаздыц буктеу)н жазып окыеа, расында да ен,г!ме сол окушы туралы болып шыгады. Тагы да ду к,ол шапалак,тау. Ocipece, e 3¡ туралы жак,сы сез ест1ген «кеЙ1пкерд1Ц» куанышында шек жок,, кездер! нурга толып, беттер1 бал-бул жанады. Bipag, е ю т ш к е к,арай, кезек Курмаш ты ц досы к,ызба М1незд1 К^ырымбекке келгенде «буйректен сирак, шьщты». — А п ай, мен оны к,атты жек KepeMÍH¡ — дед1 ол к,олындагы Т1лдей к,агазды умаж дап-умаж дап кркыс салатын шелекке ^арай лацтырып ж!берш. — А л сонда унатпайтын адамымды к,алай мактамак^пын?!

Сэилежен - ce6eô4, тмнйажан - арабы — Апай, мен оныц юм туралы айтып турганын тус1нд!м! — дед1 сыныптагы e g белсенд! к,ыз Балтия б1рден созге араласып. — О л а р eneyi жакында гана тебелесш ^алган! С одан ôepi ¡^ырымбек оны жек керед!... — Байцадыц ба, ¡^ырымбек, сен1ц жек корет1н- Д1пц оныц жак,сы жак,тарын керсетпей тур! — AeAi Сандугаш апай м э с е л е т ц MOHÍciH TycÍH-AÍpin. — Сондык,тан сен аш у-ызанды басып, 6ipa3 ойлан, бэлюм, оныц жак,сы жак,тарын табарсыц. — К л а й д а м ... — AeA¡ Кр1рымбек eK¡ иыгын к,ик,ац eTK¡3Ín. — М ен оны керсем ю р т д е й жиырыламын... — А л сен тженек-тженек KÎpni емес, моп-мома^ан к,озы бол, сонда 6epi орын-орнына келед1... — дед1 де Сан дугаш апай ойынды эрмен ^арай жалгастыруга KÍpÍCTl. О йы н кезеп енд! Балк,ияга жеткен ед1. — М е н 613Д1Н, арамыздагы ец момын, e g MeñipÍMAÍ жан туралы айтпакдын! — дед1 ол к,олындагы т)лдей к,агазга 6ip к,арап алып. — К ебш е 6Í3 оныц арамыз- да бар екенд1гш T¡nT¡ умытып та кетем!з. А лай да ол 03¡HÍg жа^сы цасиеттер1мен yHeMi жарк, ете тусед1. О н ы ц адамдарга деген су тсп е н ш Ы п , кеш1р!мд!Л1г} бэр1М1зге улг1 болуы т т с ! М е н оныц 03ÍH озгелер- ден жогары к,оюга тырыск,анын ешуак,ытта керген ем е стн . К^ашан кореец, к,арапайым да ю ш т е т л цалпынан 6ip айнымайды! Балалар б1рден к,ол шапалак,тап ж!берд1. — О й , бул 613Д1Ц М арж ан гой!

— Элбетте, Маржан! ) — Маржан екенд!пне ешк,андай талас жок,! Жарыса шуылдаган балалар Балцияныц «жум- багын» тез-ак, шешт1. Ойын тагы да жалгасты. Балалар мэз-мейрам. С а- бактын, ^алай аяцталганын олар байк,амай да к,алган едь — Балалар, к,аз1р к,оцырау согылады, сондык,тан Кр1рымбект1 жэне 6ip тындап кepeлiк. Белк1м, жол- дасыныц жа^сы жак,тарын тапк,ан шыгар? — дед1 Сандугаш апай бiлeгiндeri сагатына к,арап к,ойып. — И э , апай, мен ойландым... — дед1 ¡^ырымбек сезш к,ызарак,тай бастап. — Непз1нен юна менен екен... О й т к е т сол 6ip тебелестен кеЙ1Н ол менен KeniipÎM сураган... K,a3ip ойлап ¡^арасам, онын, бу- нысы нагыз юш1пеЙ1лд1Л1к екен гой... Балалар тагы да ду цол шапалактады. О сы кезде сабак,тын аяк,талганын б!лд1р1п, к,оны- рау согылды. ^ TYHÏH Эн,г1мен1 бар ык,ыласымен тыцдап отырган Айбол: — Апа, осы ойынды 6i3re ойнауга бола ма? — деп сурады. — Элбетте, болады! — Ендеше мен мына к!таптагы ец п м ет ез1м!зд!н, апайга керсетей!нш1? — дед! Айбол циыла oTiHin. — Корсете гой, балам, апайын, о^ысын, сосын eg-

Г1медеп Сандугаш мугал1мн)н, окушылары сияк,ты бул ойынды сендер де ойнарсыцдар! — дед! анасы к,олындагы тта п т ы улына усынып жатып. — И э, апа, расында керемет ойын екен! Егер осыны 6Í3 ойнайтын болсак,, мен 6epÍMÍ3 сотк,ар деп журген Ермект1ц де жак,сы жак,тары бар екенш ай- тып берер ед!м! — дед! Айбол кездер! жайнап. — Бэрекелд1, к,улыным, сен тындаган эцпмецнен дурыс ой Tyñincig,! — дед! анасы риза тшшмен.

«ПАЙААЛЫж КЕКЕС Энее пен Энуар уйлершде балмузда^ жеп отырган. К,олындагысын апыл-гупыл тауыск,ан Энуар балмуздактын таяк,шасын алып, сыртк,а к,арай тура умтылды. — А у , балак,ай, сен тшт: асыгыссыц гой?! — Агасы ац-тан,. Ес1КТ1Ц кезше таяп цалган Ш1С1: — М ен мынаны далага ег1п келемш, сосын ертен, одан балмуздак ес1п шыгады! — дед1 ыржия мэз болып. — Е -е, оны юм айтып жур саган?! — Сен не шынымен-а^умытып к,алгансыцба?! — дед! Энуар агасын К1нелай сейлеп.— Откенде ез1ц емес пе ед1н,, балмуздак,тыц тая^шасын ексе, бал­ муздак, е с т шыгады деген. к у т ез^ ге балап айта салган «пайдалы » кецес1нен к,алай жалтарудыц ретш таппаган Э н ес- Т1ц аузына сез туспей, кум 1лж ^ де цалды... МЕН А Ц К А У ЕМЕСППН ЕОН — О й, к,андай ан,кау бала! — К.1МД1 айтып турсыц?! — К,олындагы ютабын шетке ысыра салган Арай М сш е жалт к,арады.

* !!* ' — Мына эцпмедеп Энуарды айтамын! — дед1 Айбол мырс-мырс кул1п.— «Балмуздак,тын, таяк,- шасын ексе, балмуздак, ecin шыгады» дегенге с е т п журген)н карасацты! — А л сен ше, сен сенбейсш, бе?! — Эрине, сенбеймш! — дед1 Айбол нык, сен1м- мен.— Э й т к е т мен анкау емеспш гой!

«ГЕНЕРАЛ ) ЕРНАЗАР Уйлерше к,ыдырып келет!н К1С1лерд1ц eg 6ipÍHmi ермеп биыл кузде мектепт1ц дайындык, тобына ба- ратын балдырган. Бэр! тап 6ip уэделес1п алгандай, эйтеу!р ек1 бет1 томпиган, буйра шаш кенже улды сейлеткенге к,умар-ак,. ОздерЫн, сурак,тары да кэп. BipÎHeH cog 6ipi жалгаса беред1... жалгаса беред1... MiHe, бупн де кештете «кудайы к,она^пыз» деп ат басын -преген к,ос мейман шай imi^in бола бере баланы сезге тартк,ан. — Атын, K ÎM , к,алк,ам? — дед1 кез1лд1ржт1 аксакал онын, басынан мей1рлене сипап. — Эскербек. — Бэрекелд1-1! — Эцпмеге муртты агай аралас- ты.— KiMHig баласысыц? — Атамнын,. — Е -е, муныц Т1ПТ1 жен екен! — дед1 к,ария бала- ныц жауабын к,уп Kepin.— А л атацныц аты KÍM? — Ерназар. — А -а , жасын, нешеде? — Алтыда. — O -о, ез1н, б1лдей ж!г!т екенс!ц гой! — дед1 мурт­ ты агай Эскербект1ц ар^асынан к,агып.— Кейш ескенде К1м болмак,сы]н,? — Генера-а-л! — Орнынан ушып турган Эскербек оц goAbiH шекес!не TÍpen, к,алшиды да калды.

ж — Бэрекелд1-1! — Бейтаныс агайдыц кою к,ара мурты Т1ПТ1 ед1рейш кеткен. — Генерал Ерназаров боламын десен,ш1! — Жоц, генерал Ерназар! — И э, айтпацшы, жаца толк,ужат бойынша солай екен-ау!..— деп муртты агай болашак генералдыц к,олын к,ушырлана к,ысты. ^ ТАУААЙ ТАЛАП Эцг!ме кей!пкер! тшкентай Эскербект1ц жауа- бына еуйс1нген экес!: — А л сен ше, Айбол, ескенде сен юм боласыц? — деп сурады баласынан. — М ен бе...— Б1р сот ойланып цалган Айбол Р е ­ шала,— М ен... мен президент боламын! — деп так, ете к,алды. — Бэрекелд!, балам, кейш улкен болганда бизнес- пен айналысып, оз алдыца улкен б1р фирма ашып, соныц басшысы болма^шы екенс1ц гой! — дед! экес1 жумбац жымиып. — ?Ко^, коке, С13 тус1нбей к,алдын,ыз ба?! — дед! Айбол тез1рек экесш!ц «к,атесш» тузетуге асыгып.— М ен цазак, елшщ президент! боламын! — О -о , муныц т!пт1 керемет! — дед! экес1 улыныц ар^асынан куаттай кагып.— Ендеше осынау таудай талабыца нур жаусын, к,улыным!

«ФОРМАЛИСТ » ATAHFAH БАЛА Саяжайда ¡^улпынай деген[ц уылжып тур екен. G31 ^ып-к,ызыл, аузыца салсац epin кетед!. Дэм!н1н, тэтт1Л1Г1 сондай, тшт1 TÍA уЙ1ред1. Bipa3 кулпынай жеп, маук,ы басылган немерес!н жанына шак,ырган атасы: — А л , балам, енд! к,улпынай тереЙ!к, — деп, нэ- 3ÍK жидект! к,алай жинау керектиш тэпт1штей ту- С1НД1рШ шык,ты. Eepi угынык,ты. Е ц бастысы, ершбесен,, жалык,- пасан, болды. Нег1зшен Ф ари д бастапк,ы кезде со- лай 1стед1 де'. Т ек б^paздaн кейш... И э, дэл1рек айт- цанда, атасы: «Бел1м шыдатпай барады, шамалы аяк, жазып кел етн »,— деп, уйд1Ц жанындагы сэюге тыныгуга кеткенде басталды гой... Apara 6ipep сагат салып, к,айтым оралган атасы немерес1н!н, 1с-эрекет1н Kepin, ¡^айта-к,айта басын шайк,асьш. — К,алк,ам-ау, сен немене формалист болып кет- KeHcig, бе?! — AeA¡ ол ^абагын шытып. — A -а, «формалист» деген не?! — Ф арид аяк,ас- тынан к,ипак,тап к,алды. — «Формалист» деп, 1ске немк,урайды ^арайтын адамды айтады! Мысалы, формалист кулпынай бутацтарыньщ бет!н гана T ep in , ал астын,гы жагын- дагы к,иын жерлер^ тастап кету! мумкш...

«Урлыгы» эшкереленген Ф арид нарттай к,ыза- рып KeTTi. &у ОК!Н!Ш — О й, мына Ф арид 013Д1Н, уйдег! óip eyre ук,сайды екен, э?! — дед! Арай ютаптан басын кетере бере кутындай Аымындап. Айбол селк ете к,алды. И -и, мына эпкес! юмд1 мен,- зеп тур?! Ток^та-токта-а... Кай куш Арай екеуйпн, уйд! жинастырганы кайда... Сонда enKeci: «Айбол, сен шандарды сурт, ал мен еденд) жуайын»,— деген. Бул, эрине, эдеттепдей оныц усынысына б!рден кел!се кеткен. Eneyi эндете жур1п, уйд1ц iniiH тез-ак, жинасты- рып тастады. Кел)С1м бойынша А рай еденд1 жуды да, А й бол шандарды cyprri. Ж умыстарын жылдам бпчргендерше eneyi де мэз. Т е к 6ip еюн1шт1С1, эп- KeciHÎH, куанышы узацца бармады. Элдеб^р затын алу уш1Н шкафтыц к,асына барган ол: «Э й , Айбол, сен не 1стегенс1ц?! — деп айкдйлап Ж1берген1. — С ен шкафтыц бет1н гана cypTin, 1Ш1ндеп сорелерш та- заламапсын, гой!» Буган Айбол не дес1н. Шкафтын, бетш гана cypTin, 1Ш1не к,ол типзбегеш pac-тын. Bipag тап осылай тез арада эшкере болып цалармын-ау деп ойлаган жок, ед1... Енд! мше, аяк, астынан абыройы айрандай теплдь.. К^ызырак,таган Айбол цолына

к,айтадан шуберек алып, шкафтын, 1Ш1н сурт1П шык,ты... Э<лл1, Арайдыц }^аз1р мецзеп турганы да осы б1р жайт болса керек. — Ж е, эпке, мен будан былай ешуа^ытта «фор­ малист» болмаймын! — дед1 Айбол еткен ¡ске жене ек1Н1п.

ж ЕКП А У Ы Л А Ы К БАЛАЛАРЫ Жогаргы ауыл мен томенп ауылдын балалары 6ip-6ipÎMeH к,ыргик,аба^: кдшан корсен, айтысып- тартысып, алысып-жулысып жургендер!. Бул ул- кендерге мулдем унамайды. «Эй, осы сендерге не жетпейд1, нен1 óe^ice алмай журс!ндер?!» деп apara Tycin, шыр-пыры шыгатындар да улкендер. Буны Халел де жак,тырмайды. О сы жайлы талай рет к,ак,тыгыстардын, к,ак, ортасында журетш агасына да айтып корген. Bipag, агасы к,айта o3¡He урсып тастайды. «Сонда ¡^алай, сен!цше 6Í3, ж о­ гаргы ауылдын ата каздары, теменг1 ауылдын, шу- регейлер1н!ц аягына жыгылуымыз керек пе?!» деп еш бет бактырмайды. Агасынан ешкандай к,айыр болмаган cog, Халел атасына жупнгенд! жен корд1. 9 pi жогаргы ауыл туг1Л1 томенг! ауылга да аса к,ад1рл! атасы к,олга алса, бул icTig оц шеиимш табатындыгына eni6ip куманданбады. Халелд1ц эцпмесш мукият тындаган атасы: — Бэрекелд!, балам, мына ниет!н, жа^сы екен! — деп, риза коц1лмен HeMepecimg арк,асынан ^ак,- ты.— KonTig к,амын жеген бала келешекте жаман болмайды. Халык,шыл азаматыц да осындай ес- KÍHдерден шыгады. Сен к,олцалаган мэселе, кептен 6epi MeH¡ де мазалап журген. Енд1 мше, cem g co3ig

соган туртк1 болды. Сонды ктан ертец ек! ауылдын, барлык баласын жинап, аксакалдь]к, nÍKÍpÍMA¡ ай- тайын, 6ip 6ÍTÍMre келерм13. С о л ж ерде сен де сейле. Э л п н д е маган айтк,ан «LLIipKÍH-ай, eK¡ ауылдын, балалары 6ipre ойнаса, езара тату болса!» деген сездер1нд! олар да еспхйн. Х ал ел кец!лден!п сала берд). О л арк,ын-жарк,ын 6ipre ойнап журген ек1 ауылдыц балаларын кез ал- дына елестет!п турган ед1... ^ ТАТУЛАСУ Энпмен! тындап отырган Айбол 6ip сет ойланып к,алды. Сосын экесше бурылып: — Кеке, теменп ауылдын, балалары жогаргы ауылдын, балалары б1зден к,орык,ты. Сол yniiH apara аталарын салды деп журмей ме?! — дед! imKÍ куд111н жасыра алмай. — Ж ок, балам, олар булай ойламауы т т с . О йтке- Ht ак,ылга келш к1Ш1рею, бул к,орк,ак,тык, емес, кайта, батылдык,! Баты л адам гана езген^н мудес1н, ез муддесш ен жогары к,оя алады! — дед1 экес! терен,- нен сез к,озгап. — Э - э , енд1 тус1нд1м! — дед1 Айбол елдеб]р к,упия сез айтатын адамдай KOKecÍH¡H, к,улагына аузын жа- цындатып.— Ендеше мен де ga3ip далага шыгып, керш! уйд1ц баласымен татуласамын! — A -а, сендер не урсып к,алып па ед!ндер?

CeÚAezeH - ce6eó¡, тьщ йайаи - opaÓM — И э, талайдан 6epi екеум13 6ip-6ipiMÍ36eH ой- намай к,ойганбыз! — дед! Айбол аузы буртиып. — O -о, ендеше тезфек татудаскандарыц дурыс! — дед1 экес! баласыныц шеннмш куана ^уптап. KeKeci ce3ÍH аяк,тап б!ткенше, орнынан атып тур- ган Айбол далага карай жупре женелдь

Элжбеж ФаЛзуллаев AK КАР Айдын мен Дарцан тогыз к,абатты зэул1м уйд)н, ауласында ойнап журген. Bip кезде жапалактап к,ар жауды. — Ой, к,андай керемет! — дед! Айдын аппак, улпа к,арга шалкалай бетш тосып. Bipag, суыкка тоцган Дар^ан оны к,остай к,ой- мады. — Ж е, мен жаурадым, уйге ¡^айтамын! — О л ойыншык,тарын жинастыра бастады. — Дарк,ан, сел к1Д1рип, 6ipa3 к,ызык,тайык, та! К а ­ раты , к,андай аппак gap! — Аппа-а-^?! Ой, айтасыц-ау сен де, сол да к,ызык, болып па?! — дед! Даркан аузын дурдит1П. — Егер аспаннан к,ара к,ар жауып тур десен,, сез баска! Крлын ôip-ак, С1лтеп узай берген Дарк,аннын, сонынан ацтарыла к,араган Айдын ойланып к,алды. Расында, егер аспаннан к,ара к,ар жауса ше?! К,ап- к,ара кдра к,ар... Жапалак,тай жауган к,ара к,ар буюл жер-дуниен1 басып к,алса-а... Айнала цап-к,ара... Шошып кеткен Айдын ушне к,арай тура жупрд1. — Эж е-е! Э ж е, аспаннан к,ара к,ар жаууы мумк!н бе?! — дед1ол сырт^ы ecÎKTi аша бере ай^ай салып. HeMepeciHÍjg, абыржыган TypiH керген эжесн — Эй, баламысын, деген, к,ауттн, TypiH к,ара- шы...— дед! оны gancbipa к,ушак,тап. — Bipag, сен еш

уайымдама. Ойткен1 ¡^уд1рет1 кушт! Кудай о баста- ак, адамзатк,а к,ажетт1 барлык жагдайды жасаган. Адамныц иг1А1п ym¡H аспан мен жерд!, ай мен кунд! жараткдн. Адамдар жер бет!нде кайгы-муцсыз, куа- нышпен oMip cypciH деп, эсем табигатты, сан алуан ац-кустарды, балык,тарды сыйга тартк,ан. — A -а, к,ар ше, кар туралы айтынызшы?! — О з ш мазалаган сурак,тыц жауабын еспгенш е асыккан А й ды н шыдамсыздана эжес!н!н, сезш бел!п Ж1берд1. — Эрине, карды да Кудай жараткан! 9 pi к,ыстын, кун1 адам жаураган кезде одан сайын унжыргасы Tycin кетпеу ушш, онын, тус1н ак, eTin жасаган! — О й, к,андай гажап-п! — И э, кулыным, Кудайдыц барлык жаратылысы асцан даналык,пен жасалынган! Егер зер сала 61л- сек, олардан кеп н эр сет уйренуге болады! Каласац, саган осы так,ырыпта эцпмелер айтып берейш. — О -о , онда TinTÍ жак,сы, мен С13Д1куана-куана тындайтын боламын! — ?Ky3¡ бал-бул жайнаган Айдын эжес1Н1ц бедней cyñin-cyñin алды. ЖАРАТЫЛЫСТЬ! ЖЕТЕ Б!ЛУ Эн,пм ет зеЙ1н к,оя тындаган Айбол: — Расында, апа, ^ардыц не себетч ак, болатынын мен де б1лмейд! екенмш! — дед1 аяк,астынан тапкдн жацалыгына к,атты куанып.

ФайзуААаея — Ие, балам, Алла тагаланын, жаратылысы ту- ралы 6Í3 кеп ойлана бермейм1з гой. Шындыгын айтсак,, ол туралы ойлап, ой кррытып жатуга 01здщ уак,ытымыз да жок,... — дед1 шешес! де ез кемший- r¡H жасырмай. — А л егер уак,ыт бел1П, жаратылыс- к,а назар аударсац, Heóip кереметтерд1Ц Kyeci болар ед1К ¡^ой! — Ендеше, апа, будан былай мен айналадагы жа- ратылыск,а зер салатын боламын! — Дурыс, кулыньш, Жаратушы Ием1зд[ц к,уд1- peTÎH мойындау ушш онын, жаратылысын жете б1лу керек, сонда мойынсунуга да он,ай болады!

№ 1? * ' КАРА АЭНЕК Айдын бак,шалык, он!мдерд;н ¡Ш1нде к,арбызды к,атты унататын. Осыны жак,сы б^етш эжес1 ба- ласы мен келшше: «Жумыстан цайтар кездер1нде уйге !$арбы^ ала келуд! умытпандар!»— деп унем1 ескерт1п отырганы. Содан гой булар жаз бойы ^арбызсыз болган емес. Осыныц 6epiH кунбе-кун Kepin журген Айдын да ойыннан cog достарын уйге ерте келуге кумбыл-ак,. М т е , бупн ол к,асына Дарканды ¡лест1ре кел)пп. Балаларды асуйге бастап KipreH эж ес! тецкиген ала кдрбызды эк ел1п, екеу1Н1Н, ортасына к,ойды. Ею дос тамсана к,арбыз жеуге юрюкен. — Ш1рюн-ай, к,арбыз дэнекс}з болса гой!..— дед! Дарк,ан туймедей-туймедей к,ара дэнектерд! тыжы- рына алып тастап жатып. — Жок,, сен олай деме! — Айдын оньщ сезш жак,- тырмай к,алды. — Егер ¡^арбыз дэнекс!з болса, келер жылы 6is оны к,алай жейм13?! (Эйткет карбыз дэ- непнен ocin шыгады гой! Буны Жаратушы Ием1з адамдарга куаныш сыйлау ymiH о баста осылай eTin жарат^ан екен... Айдын бул co3AepAi таяуда гана эжесшщ ау- зынан ест!ген болатын. А л оныц алдында адамдар епст!ктен мол астык, жинап, куанышк,а кенелу1 ушш 1\\удаи аспаннан жауын жаудыратынын еспген...

Айдынныц эжес!нен ест!ген бул эцпмелер! Дар- к,анга да катты эсер етсе керек, ол ойланып к,алды. У УНБРАТТЫ ЭЦГПМЕЛЕР — Апа, бай^айсыз ба, мына эн,г1медег! Айдын кеп нэрсет б1лед1 екен! — дед! Айбол шыгармадагы к1шкентай KeñinKepAi жак,тап. — Иэ, муныц рас, Айдын ете зерек бала кершед1, эжес!нен еспген жак,сы эцпмелерд1 умытпай дос- тарына да айтып журген!н карасацшы! — дед! анасы улынын, ацгарымпаздыгына куанып. — Непз1нен ем1рден туйген1 мол кдриялардыц эцг!мес!н тында- ган дурыс. Олар сабак, боларлык, нэрселерд1 кеп айтады гой. Сол-ак, екен Айбол: — Ендеше мен керш1 уйде туратын атамен кун1ге эн,г!мелес1п турайын да! — дед1 гибратты эцпмелер- AÍ тез!рек тыцдауга асыгып.

Ж АС кеШ ЕТ Ш!рк1н, адамдарга куаныш сыйлаган к,андай ке- ремет ед1! Тек к1шкентай Дарк,ан езгелерд! ^алай куангпак? ! Мунын, цолынан не келед1? Дарк,ан тыгырыкка Т1релгендей болды... Б ¡рак былтыр жазда ата-^анасымен керш1 елге к,ыдырып барганда, шыжыган кунн!ц астында зыр жyгipe к,ара су сатып журген балалар ше... Куанып кеткен Даркан уЙ1нен 6ip к,умыра су алып шык,ты да оны eciK алдында 6ipÍHmi кездескен к,арияга усынды. BipaK к,арт еже: — Ниет1н,е рак,мет, айналайын, тек маган муздай су ¡шуге болмайды, тамагым ауырады...—дед1, Дар- к,аннын, басынан cyñciHe сипап. Будан кейш Даркан суын 6ip ецгезердей муртты Kicire усынды. Алайда ол да gapa су ¡шпейт1Н болып шык,ты. — Балак,ай, мен шелдегенде су емес, сыра 1шем1н! — дед1 бейтаныс агай к,арк,-царк, култ. Ок!н1шке к,арай будан кеЙ1н де Дарканнын жолы болмады. Ол к,анша тырыск,анмен к,ара су ¡шет1н б1рде-б1р адамды таба алмады. Салы суга кеткен бала к,умь!расын к,ушак,тап, жерге отыра кетт!. Bip кезде оныц K03Í анадай жерде жапырак,тары солып к,алган жас кешетке густi. Орнынан атып турган Даркан жуг1р1п барып к,умыраныц ¡Ш1ндег! суды кешетт!цтуб1не куйды...