Ә. Файзуллаев Ақылыңа ақыл қос

Б!3 COFMC ОИНАМАИМЫЗ Елдостыц балабак,шадан босауын кут1п журген анасы ецбек демалысын алып, кдладагы туыста- рына цыдырып к,айтуды уйгарган болатын. Бугаи, ecipece, Елдос ерекше куанды. — Апа, мен ойыншык,тарымды Жандоск,а апарып 6epeñÍHmi! — AeAi ол к,олдарын шапала^тай шат- танып. — A -a, e3Íg ш е... Озще керек емес пе?! — М -м ен... Мен жак,ында мектепке барамын гой! — Иэ, 6Í3A¡H, Елдос ещй улкен Ж1г1т болды гой, куыршацтарды к,айтс!н ол! — деп эжес1 немерес!н к,остады. Туыстары оларды куана к,арсы алды. Сагынысып KopicKeH улкендер жагы озара амандык,-саулык, су- расып жатк,ан кезде Жандос Елдосты далага ер- T¡n шык,ты. Ол оны Te3¡peK 03¡Hig достарымен та- ныстыруга асыццан ед1. Аулада жастары Жандоспен шамалас терт бала буларды к утт тур екен. — M¡He, менщауылдан келген агам! — дед1 Ж ан­ дос мак,таныш сез1ммен. Оз!нен He6epi 6ip жас Kinji Жандостын, сездерь нен к,ымсынган Елдос: — Мен биыл кузде мектепке барамын... — AeAi ез!нше «ак,талган» сыцаймен.

7Г — А л мен мектепке келес! жылы барамын! — дед! ею иыгына б1р-б1р ойыншык, автомат асынып алган шeгip кез бала. — Мен де келес! жылы ок,имын! — дед1 ею жам- басына бip-бip тапанша байлап алган узын тура бала жарыса сейлеп. — Мен де... — дед! ею ¡^олына б!р-б1р граната ус- таган тэпелтек бала к,осарланып. — Мен де!.. — О з1тц бойымен б!рдей танкт1 ^у- шак,таган ceкпiл бет бала да ^алыспады. Жаца таныстарына состия ¡^араган Елдос: — Сендер не, бэр1Ц даруланып алгансы{ндар?! — дед1 жацтырмаган тнйнмен. — О-о, к,aзip бэр1м!з согыс ойнаймыз гой! — Тарс-с! Тарс-с! — Гурс-с! Гурс-с! К,аруларын кезенген балалар жаландап шыга келд!. — Жок,, мен согыс ойнамаймын! — дед! Елдос олардьщ айк,ай-шуын сап тиып. — Неге?! Терт бала ан,-тац. — Ойткен! согыс жаман! — дед1 Елдос цабагы тушлш. — Meнiн, улкен атамды фашистер согыста атып елт1рген... Экемд4де шекарадагы к,ак,тыгыс- та душпандар атып ел ^ р д ь.. Ол эскери адам бо- латын... Анам соларды есше алган сайын ылги жылайды... Кдлалык, балалар Елдосца мус1ркей к,арады.

^yHHeAeri ен, жак,ын, ен, аяулы адамдарынан согыс - та айырылып калган онын, rypi ете аянышты ед!... Ек! кез1 жасаурап, басын темен салган Елдостын, иыгына он, к,олын ^ойган шепр кез бала: — Ендеше мен де согыс ойнамаймын! — дед! к,ос автоматын жерге атып урып. — Мен де ойнамаймын! — Узын тура к,ос та- паншасын лак,тырып жiбepдi. — Буйткен согысы к,урысын! — Тэпелтек бала- ныц к,олындагы goc гранаты жерге сусып туст!. — Олай болса, 6Í3, еш^айсымыз согыс ойна- маймыз! — Секшл бет бала танкю1н тастай салды. Эп-сэтте к,аруларын тастап, сопиып-сопиып шыга келген достарына жалта^тай ¡^араган Жандос: — A -а, сонда 6Í3 K,a3¡p не ойнаймыз?! — дед! к,ипа^тап. B ip -6ipÍHe ацтарыла ¡^араган терт бала иык,тарын ¡^и^ац-ки^ац етюзд1. — Балалар, мен ^аз!р сендерге баскд ойыншы^- тар экеп беремш! — Елдос кеп ^абатты уйге к,арай жупре женелд1. Улкен семкес1н аркдлай тез Kepi оралган ол ба- лалардыц ортасына тура к,алып, ауылдан экелген ойыншьщтарын улест!ре бастады. — Мынау саган! — AeA¡ Елдос кездер1 жэуд!реген ак, ботаны узын турага усынып жатып. — А л, мынау саган! — Елдос шепр кез баланын, к,олына ^уйрык,-жалы суз1лген курен, к,улынтакты устатты.

Тепелтек балага — ¡^ызыл ала бузау, секп!Л бет балага — цозы, Жандоск,а кок лак, буйырды. Балалар мэз-мейрам. Жан,а ойыншык,тарын к,у- шак,таган олар малдардын, толдер!н цызык,тауга K Í- picin кеткен ед1. ^ АТЫС КИНО Екеу! кино Kepin отырган. Bip кезде Эз1лхан: — Атады-ы! Kasip атады! — деп орнынан ушып турды. Кездер1 шатынай мылтык, кезенген экрандагы адамга тыжырына к,араган Айбол: — Эз1лхан, теледидарды баск,а арнага аударшы! — деп, 6eTÍH бурып экетп. — A -а, не боп цалды?! — AeA¡ Эз1лхан тукке тусшбей. — Атыс киноны кермей-ag к,ояйык,шы!.. — Ой, сен де 6ip... цай-к,айдагыны айтып! — К,о- лын ôip-ак, С1лтеген Эзмхан к,айтадан экранга ен- телей TycTi. Айбол дереу орнынан турып, уй!не ¡^айтып Kerri.

СПЗ Уйд1ц ipreciHAeri жан,а мектеп Сатыханга ^атты унады. Мундагы балалар да жаппай тэрт1пт1 екен. Сарт-сурт сок,тыгысып, жулк,ысып жургендерд) кермейс1н,. 9cipece, к,ыздар жагы шет!нен биязы. Бул жердег) цыздар бурынгы мектеб1нде11 к,ыздар сиякты улдарды аяк,тарымен теппейд]. Улдар к,ыз- дарга жаман сез айтпайды. Сатыхан тан,-тамаша. Tan 6ip баск,а элемге Kipin кеткен сек1лд1. Оку басталгалы 6epi кун1ге, ep6ip кун! 6ip «жацальщ» ашады... Сосын онысын те- з!рек уЙ1не жетк!зуге асыгады. Сатыханныц жа- гымды жацалыгын суйс1не тындайтын анасыныц да жуз! жарк,ын. «Жаца к,алага дер кез1нде ке- min алганымыз к,андай жак,сы болды!» — деп ба- ласыныц ой к,алпындагы он, езгер!стерд! байк,ап, ^осыла куанады. «Tim i мен де аз-аздан TÍA уйренш келем1н!» — деп, улына ¡лесе шатып-бутып сойле- ген азды-KenTÍ цаза^шасын ма^тан тутады. KyHAeri эдет1нше сабак,тан cog уЙ1не к,арай жаяу аяндаган Сатыхан бупн де аяк,астынан жене 6ip «жацалык,» ашты. К^асында ездер)мен корнплес уйде туратын Бакдэулет келе жатк,ан. Кенет сы- ныптасынын, к,алта телефоны «эндете» жонелс[н. Курттай аппаратын тез к,улагына тос^ан Бакдэулет: — Кеке, c¡3AÍ тындап турмын! —дед! так,-так,ет:п.

9 neci к,андай да 6ip шугыл тапсырма жуктесе керек, басын ycTÍH-ycTin шулгыган Бакдэулет: — Жарайды, кеке, CÍ3 уйге келгенше, бэрш 1степ ^оямын! — деп, ¡ле-шала уэдес1Нде 6epin улгерд1. Баласы мен eKeciHig, жуп-жумсак,, сып-сыпайы тчлдескендер) Сатыханга Tiirri к,ызык, KepinAÍ. — Сен не, папаца «ci3» деп сейлейс1ц бе?! — AeA¡ ол танданысын жасыра аАмай. Сурак,тын, MeHiciH жете тусшбеген Бакдэулет: — И э-э... — дед! жайбарак,ат ^алпы. — А л мамаца ше?! — Апама да «cÍ3» дейм!н... — Ой, кдндай к,ызык,?! — Е -е , оньщ Heci к,ызык,?! — BiAecig бе, мен бурын ок^1ган мектепте, б13Д1н,сы- ныптагы балалар ата-анасына «се н » деп сейлейт1Н... — Т у -у , к,андай epci-i! А л 6¡3AÍH, сыныптагылар- дын, 6epi ата-аналарымен «cÎ3» деп сейлесед1! Сатыхан yn:ÍH бул улкен жацалык, ашк,анмен 6ip- дей ед1. Былтыр ауылга барганда атасыныц: «Ой, KyuiiK, сен не, эке-шешеце «сен» деп ceñAeñcig бе?!» — деп налуыныц MOHÍc¡H енд1 тусшгендей... Сыныптасымен жылдам к,оштаск,ан Сатыхан уйше к,арай тура жупрд!. Сыртк,ы eciKTi ез1ндеп К1лтпен тез-тез ашып, табалдырыцтан аттай бере асхана жак,та журген анасын Kopin куанып KeTTi. — М ама-а, мен енд! будан былай папам eKeyig¡3- ге «CÍ3» деп сейлейтш боламын! — дед1 ол ез бай- ламын Te3¡peK жетюзуге асыгып.

H t;..... № Куаныштан жуз! бал-бул жайнаган анасы: — Ак,ылды цулыным мен!н„ М1не енд1, соцыра жазга к,арай елге барып, атанды да куантатын бол- дык! — дед1 улын мей:рлене кушактан турып. ^ ЭПКЕГЕ KYPMET Эн,г1мен1 зейш ^оя тыцдаган Айбол 6ip сэт ой- ланып турды да: — А л егер мен эпкемд! «c¡3» десем ше? — деп апасыныц бет!не жалт фарады. KiTanTarbi egrÎMeHig улына к,атты эсер еткен1н байцаган анасы: — Эрине, орынды болар ед!! — дед1 басын суй- С1не шулгып к,ойып. — О йткет Арай сенен ба- ^андай бес жас улкен гой. Сондык,тан оны «cÍ3» десец, эпкецд! к,урметтеген!ц болады! — Ендеше мен бупннен бастап, Арай эпкеме «CÍ3» деп сейлеймш! — дед! Айбол нык, сетммен.

ТАЗАЛЫКШЫ Сынып сагатын етк131п жатк,ан мугал}м: — Балалар, к,аз1р 613 тазалык,шы сайлаймыз, соган К1МД1 усынгыларыц келед:? — деп айналасын жагалай б!р шолып етт1. Б1р-б1р1не- кездер1Н1ц астымен урлана к,араган окушылар тым-тырыс. — Сыныптын,, балалардын, тазалыгын к,ада- галап журет!н тазальщшы, ен, алдымен 031 ете укыпты болуы шарт! — дед} мугал!м эцпмесш то- лык,тыра тус}п. — Ягни, оныц ки1м ки1С1, жур1С-ту- рысы, тазалыгы, мектеп*г1ц мул1ктер1не деген жа- нашырлыгы езгелерге улп болуы тшс! Сол-ак екен балалар шулап цоя берд1. — Эрине, буган Аршагул лайьщты! — Тазальщшы Аршагул болсын! Аршагул б1рауыздан тазалык,шы сайланды. АЙНАНЫЦ АЛДЫ НАА Эпкес} к,анша асык,тырганымен, ез}н1ц бойынан элдек,айда улкен айнанын, алдында турган Айбол б1раз бегелш к,алды. Алдымен шашын тарады, со- сын кейлег!н1н, жагасын тузед}. Содан кешн б1р ^ырындай турып, усп-басына кез жупртт!...

— Эй, бул тур1цмен 613 ба^шадан кеш1гет1н бол- дык, к,ой! — К,аз!р-р... к,аз!р-р! Эпкесше жалтак,тай цараган Айбол айна алдын- да бипазданып жэне кщ1рд!. — А у, сен бурын айнага мулдем кдрамаушы ед1ц гой! — Арай ¡тсш 1ц ^ылыгын эл^ де тусшш болар емес. — К^арамасам ше?! К,арамасам, енд1 к,арайтын боламын! О йткет мен де Аршагул сияцты таза, ук,ыпты болгым келед1! Кеше гана ез1 оцып берген э^^гiмeнiн, кейшкер1 Apш aгyлдig атын ест1ген Арай ержс!з кул!п Ж1бер- Д1. О л Ы с т щ не уш!н аяк,астынан «айнашыл» бола цалганын енд! тус1нген ед1.

«ЧИПОЛЛИНОМЕНм АУЫЗААНРАН БАЛАКАЙ Ауылдан атасы к,ыдырын келген KyHÍ-ag Ш эюр: «Мен ертец балабак,шага бармаймын!» — деп шыга келд!. «Ж е, атасын сагынып ^алган екен, 6ipa3 маук,ын бассыншы!» — деп, буган эке-шешес1 де коне кетт!. Содан тунде атасынын, к,асында жатып шыцкан Шэк1р ертец!не сэске тусте ôip-ак, оянды. Кездер!н укалай ашк,ан ол: — Ата, мен «Чиполлиноны» керем!н! — дед! апыл-гупыл KHÎHin жатып. — Шипалино-о?! О л KÍM тагы?! — Ол ертеп гой! Чиполлино туралы ертеп! — дед! Ш эк1р атасынын, будан хабарсыздыгына сы- к,ылык,тай кулш. — Е , ертеп болса ешцайда к,ашпас, ен, алдымен шайынды injin ал, — AeA¡ атасы немересш асуйдег! Э31р турган дастарк,анга шак,ырып. — Ж-жок,, мен 6ipÍHÍuii «Чиполлиноны» керем1н! Атасы, амал жоц, теледидарды icne цосты. BipaK толып жаткдн арналарды к,анша шарлаганмен «Чи­ поллиноны» таба алмады. — К,ал^ам, сенщ ертепнд1 таба алмадым... — дед! к,ария эбден тауы шагылып. — Сондык,тан сен K,a3¡p тамагынды ini, ал мен шай уст1нде саган Ертестж туралы ертепн1 айтып берейш. — Ж о-о-g, маган «Чиполлино» керек!

— Мумк}н «Керк,ула атты Кендебайды» тындар- сын,?! — Жо-жок„ маган «Чиполлино»! «Чиполлино»! — Ым-м, солай де... «Шипалиномен» ауыздан- ган бала^аймын десецш}! Ш арасы з к,арт кайтадан теледидарды к ке к,осты. Ж АКА МУЛЬТФИЛЬМ Бак,шадан оралган Айбол ез! ест!ген жацалык,ты уй 1Ш1ндеплерге жетк!згенше асык,ты. Ол табал- дырыдтан аттай бере б}р}нш} кездескен экесше: — Кеке, цазак,ша жан,а мультфильм шыгыпты! — дед! куана дауыстап. — О -о, мунын, жацсы хабар екен! Оны юмнен ест1Д1ц? — дед} экес} баласымен к,осыла куанып. — Б}зге тэрбиеш} апай айтты, алдагы жексенб} кун} «Балдырган» телеарнасынан керсетед} екен! — дед} Айбол одан сайын шаттанып. — К еке, сол мультфильмд} керем13 гой, э?! — Кергенде к,андай, уй }нлм}збен, терт кез}м}з тугел отырып керем}з! Айбол жагымды жацалыгын енд} шешес} мен Арайга тез}рек айтуга асы^ты.

А П А АЕГЕН еКПЕАЕЙ ME? Кешке жумыстан ^айтарда жолай дукенге cog- к,ан апалары улкен семкесш азык,-тул!кке толтыра арцаланып yñiHe келсе, еден жуылмапты. Ш ацы ай- гыздалып, Kip-Kip болып жатыр. — К,алк,ам-ау, мен1ц тапсырмамды орындама- гансыц ба?! — дейд! анасы алдынан жупре шыгып, цолындагы семкес1не жармаскан улкен к,ызына к,ат- ты Keñin. У лкен дызда жауап жок,. EcecÍHe ¡шю белмеден к,улдырандай жеткен кенже к,ыз: — Ол... кун1 бойы телевизор корд!! Ол жаман киноларды да керд1! — деп enKeciHig бар «урлыгын» айтып салады. — А х-х, солай ма?! — Анасынын, кдбагы TinTÎ туЙ1л!п кетед!. — К-керсем ше... Сен де 6ipre керд1ц гой!.. EKÍ к,ыз 6ip-6ipÍHeH к,алысар емес. — Мен керсем... киноныц жаман жер!нде K03ÍM- Д1 жумып к,алдым! А л сен бастан-аяк, кез!НД1 ашып отырдыц!.. — Сатк,ы-ы-н! Сен нагыз сат^ынсыц! — Сен де сат^ынсыц! Сен кеше мешн, кесе сын- дырганымды айтып крйгансын,! — Егер сен буйтш сатысатын болсац, онда мен будан былай уйд! де жинамаймын, гулге де су к,уй- маймын!

'Ж - — Еденд! де жумайсыц ба?! — Иэ, еденд1 де жумаймын! Тура осы жерге жеткенде Бану к,олын óip-ак ciATen, ойынды тастап шыга келд1. — Саган не болды?! — Эрмен к,арай ойнамайсыц ба?! Бурымды к,ызды орталарына алган eK¡ к,урбысы ац-тац. — Ойнагым келмейд1... — дед1 Бану аяцастынын томсырайып. — Саган к,ызык, емес пе?! — Элде 6¡3re окпелед!ц бе?! Ек1 цыз достарын сурак,тардыц астында цалдырды. — Иэ, сендерге окпелед1м!.. Бану бак,ша ауласынын, дэл ортасында А ккала согып жатк,ан балаларга ^арай тура жупрд!. — К,алайша 6Í3re екпелейсщ, сен «апасын,» гой?! Апа деген к,ыздарына окпелей ме екен?! Сурагы жауапсыз к,алган Сэния 6ip сэт ойланып цалды... Кешке к,арай Сэния ушне шешес1мен 6ipre ^айт- ты. Эдетте балабак,шадан шыккан cog апасы: «Yñi- М13 жа^ын гой, жаяу бара салайык,,» — деп усы- ныс жасайтын. Bipag, буган Сэния еш келкпейтш. «Жок,, машинамен барамыз, м етц жаяу журпм келмейд1!» — деп к,игылык, салатын. Сосын амал жо^, айтк,анын ¡стете алмаган анасы кошеден такси ток,татуга мэжбур-TÍH. T eri анасы 6yrÍH де тап солай болатын шыгар деп ойласа керек.

— К,алай, к,ызым, тая^тастам жерге тагы да так- сиге MÍHeM¡3 бе?! — дед! ол шарасыз типнмен, кен,1л- С13 TÍA к,атып. — Жок,, ana, yñiMÍ3 жап-жак,ын гой, жаяу бара салайьщ! — дед1 Сэния ентек жымиып. Мундайды кутпеген анасы к,ызынын, бет!не ан,та- рыла жалт фарады. — Не, апа, енд1 бупннен бастап CÍ3 айткдндай, KyH ire балаба^шадан кайтк,апда уйге жаяу барайык! — Сэния memeciHig он, к,олынан тас ^ып устап алып, жетелей женелд!. Жолда элс1н-элс!н анасынын, 6eT¡He урлана ца- раган Сэния бупн онын, ете кен,!лд1 екенш байк,аган ед1. ^ ОК!НУ Ок,ылган эн,г1мен!н, мэн-магынасын T e p e g ip e K т у - cÎHrici келген Айбол: — Сонда екпелеу — ренжу дегенд! б1лд!ре ме? — деп сурады апасынан. — Жоц, балам, одан repi сэл бас^арак,-ау... —дед1 анасы ез ойын мейл1нше угыньщты eTin жетюзуге тырысып. — Мысалы, ез!н, к,атты жак,сы кере- T¡H, e3ÍH, ерекше к,ад1рлейт!н адам кундерд!ц кун!н- де ая^астынан ойыцнан шы^пай к,алды дел1к, мше, M eHÍgHie, екпелеу осындай кезде орын алатын болса керек. Ягни, сен оган ренжудщ орнына, 6ipÍH nii ке-

-^ Эл46е* ФжйзуААяеж зекте, «неге булай болды екен» деп ек1нес1ц, e3ÍgAÍ к,оярга жер таппай к,иналасыц... — Е-е, тусшд!м... — дед! Айбол кейде сезд1ц ас- тарына да назар аудару кджегппне алгаш рет мэн берш.

КюребЬнен- ЬьебЬьеМ ЖЕТП БАСТЫ А Й А А Ь А Р BipeyAi кекеп-мук,амаса кец1Л! кенш!мейт1н сияк,ты. Эйтеу1р peTÍ келсе уытты тийн к,асына жак,ындап кеткендерге nicin алуга e3Íp турады. Бул жол^ да тап солай болды. УЙ1нен жупре шыгып, аулада ойнап журген балдыргандардын, к,атарына к,осылган Елтайга жанап кеткен Айбар: — Балалар, сендер Елтайдыц тунде атасынын, {^асында уйык,тайтынын б!лес!ндер ме?! — деп жырк,-жырк, кулеш. — Атамныц ^асында уйык,тасам ше-е... Онда турган не бар екен?! — дед! Елтай к,ызарак,тап. — Ым-м, ейткен1 сен тунде жалгыз жатуга к,ор- gacbig! — Айбар бадырак, кез баланы одан сайын cacTbipa туст1. Аяцаетынан эшкерелен!п цалган Елтайдыц ау- зына б1рден кум ^уйылды. Абырой болганда сезге Ш1цк1лдек ак, сары к,ыз араласып, оны к,оргаштай женелд1. — Сен езщ ше, ез!н, цоры^пайсыц ба?! — дед1 ол аузы жып-жып етш. — К,орык,паймын-н! — дед1 Айбар цо^иланып. — TinTÎ ештецеден цорыкдайсын, ба?! — Ештецеден к,орык,паймын! — GTÎpÎK айтасыц, жыланнан к,орк,асын, гой?! — Жок,, жыланнан да кррыкдаймын!

-S \"..,.. V — Алайда, айдаЬардан... жет1 басты айдаЬар- дан, эрине, к,орк,асын,! — Ак, сары к,ыз мойындат- пай то^тар емес. Элпнде гана ез1нше батырсынып турган Айбар кенет жым болды. — Эрине, к,орк,ады! — Жет1 басты айдаЬардан, элбетте, цорк,ады! — К,ор^ады! Кррцады-ы! Балалар тугел шулап цоя берд1. Мойнын imiHe тарта жуасып к,алган Айбарда жауап жок,. ^ Ж АРЫМАЫ КОРКЫНЫШ — А л мен!цше, ж е^ басты айдаИардан журттын, 6epi кррцады! — дед! Айбол эн,г1медег1 Айбарды маза^таган балаларды жак,тагысы келмей. — A -а, неге олай дейсщ?! Мысалы, баягынын, батырлары жет! басты айдаЬардан к,орык,паган гой! — Арай 1HÍCÍH к,остай ¡^оймады. Сол-ак, екен Айбол сезден тосылып цалды. Ойткен! жет! басты айдаЬармен шайк,асып, бас- тарын шап^ан батырлар туралы онын, o3¡ де талай рет ест1ген болатын. Эйтеу!р абырой болганда оны цыспацтан eKeyÎHig egriMecÎH ecTÍn отырган анасы к,утцарып цалды. — Сендер айтып отырган ^орк,ыныш, бул gop* к,ыныштыц адамга урей тудыратын тур! гой, — дед!

ол эр сез!не мэн бере сейлеп. — Демек, бойындагы ypeñAi жеце б1лген адам, !$орк,ынышты да жеце б1лед! деген сез. Ягни, ондай адам ештецеден к,о- рык,пайды. Алайда ¡^орк,ыныштыц баск,а да T y p i бар... — Басца Typi дейс13 бе?! — дед! Арай бурын еш^ашан ест!меген эцпмеге елен, eTin. — К^1зы^ екен!.. — Сонда ол к,андай?! — Айбол да ац-тац. — Ол к,орк,ыныштыц жагымды Typi! — дед1 аналары сез1н эрмен к,арай жалгастырып. — М ун- дай ерекше цорк,ыныш — Жаратушы Ием!зд1ц алдындагы к,орк,ыныш деп аталады. 9 p i ол адам баласына ешк,андай урей тудырмайды, к,айта, Улы Жаратушыны ренж!т!п алмасам екен деген ¡зп ниетке талпындырады, оныцзандарын, талаптарын булжытпай орындауга багыт-багдар, ынта-ж!гер беред1. С ондай-ак, жагымды к,орк,ыныш адамды к,ауып-к,атерден, асып-тасудан, шалые басудан yHeMi к,оргап отырады. Сол уш!н де ол жагымды к,ор;$ыныш деп аталады. Сондык,тан мундай ж а­ гымды цорцыныш барлык, адамдардыц бойында болуы ТИ1С... К,абыргадагы сагатк,а 6ip к,арап к,ойып эцпмесш узген аналары: — Непз1нен бул ете кец так,ырып, егер тындай- тын болсандар кешке к,айтадан жалгастырайык,. А л ga3¡p мен тамак, icTeyÎM керек, — дед1 орнынан турып жатып.

Ф .и зуллз.. — Элбетте, тындаймыз! — Тьщдаймыз-з! Арай мен Айбол жарыса Т1л ^атты.

К8РШ1ЛЕР Улкендер жагы жук машинасынын, уст1ндеп ауыр-ауыр буйымдарды жерге тус1рт, шет1нен уйге тасып юрпзуде. Арапд1к оларга сол мацга «к,ызык,» керу уш1н жиналган балалардыц ересектеулер1 ке- мектес1п к,ояды. Ж етлдеу заттарды колдаса ке- терген жетк1ншектерд!ц бул эректтер!не жан,а к,о- ныстыц иелер1 дэн риза. Ж ук кетергендерд! б!раз тамашалаган Балым олардын, к,асында кеп бегелместен, б1р шетте о^- шау турган к!шкентай к,ыздыц к,асына барды. — Сети, атыц юм? — дед! ол бейтаныс бурымды к,ызды эцпмеге тартып. — Орынкул... — А л мен1н, ес1м!м Балым. Сендерге керий тура- мыз. Жымын, еткен Орынкул он, к,олын кеудес!не цойып, басын ид!. Сэлемдесуд1н, рэс!М1н жасаган тур! болса керек. Титтей к,ыздын, жарасымды к,ы- лыгына суйс1нген Балым: — Сендер к,айдан кеш!п келд1цдер? — дед! жылы шыраймен сезш жалгастырып. — Сона-а-у... Озбекстаннан... — Орынкул кезш жумып, к,олын алыск,а ... тым алыск,а С1лтед1. — Мектепте ок,исыц ба? — Биыл б1р!нш1 сыныпк,а барамын!

— Oho, екеум!3 жасты екенб13, мен де биыл 6i- piHmire барамын! — дед! Балым к,ызга жак,ындай rycin. — Сенщ К1таптарын, тугел ме? — Ж-жок,... 9 A¡ 6ipAe-6ip ютабым жоц... — Орынкулд!н, кездер! жыпылык,тап Kerri. — Ой, сонда к,-^алай?! Ею куннен cog сабак, басталады гой!.. — Сен 6L\\ec¡H, бе, 6Í3 турган к,алада к,азак, мек- Te6i жок, болгандык,тан онда цазак, ютаптары са- тылмайтын... — дед1 Орынкул кум1лжи муцайып. Аз-кем MyAÎpin, ойланып к,алган Балым артынша Орынкулд1 кушак,тай алды. — Таптым! Таптым-м! — дед1 ол оныц бетшен шоп-шоп cyñin. — Сен еш уайымдама, KÍTanTapbigAbi гугендеп алганша мешц окулы^тарымды пайдала- на бер! TinTÎ егер к,арсы болмасан,, екеум!з KyHire сабакка 6ipre дайындалайыц! — Рак,мет, Балым, мен саган оте ризамын! — дед! &Орынкул аппак, TicTepin жар^ырата кул1п. у вел!су Эцпмеш тыцдап болып, далага ойнауга шыккан Айбол тез Kepi оралды. Д эл4зге Kipe бере an^KHÍMÍH апыл-гупыл шешкен ол: —Апа, мен 6ip машинамды Элтайга 6epeñÍHmi, ол меш далада тосып тур? — дeдi асуйде журген анасы eciTeTinAeñ к,аттырак, дауыстап.



ЭлМем ФайауААжжя — A -а, не уш1н, ол сенен сурады ма? — Жок,, мен ез!м берпм KeAeA¡, ейткен! онын, ecKi машинасы сынып, ойнауга жарамай ¡^алыпты! А л мен!ц ойыншык, машинам екеу гой... Асуйден шыгып, улынын, к,асына жак,ындаган анасы: — Бэрекелд!, балам, ез1нде барды езгелермен бел1скенщ ете жак,сы! Сондык,тан мен к,арсы емес- n ¡H , — дед1. — Размет, апа, Элтай куанып кдлатын болды! — деп Айбол 03ÍH1H, 6eAMecÍHe к,арай тура жyгipдi.

АНТ Аулада 6ip топ бала асык, ойнап жур екен. BepÎK- TÍH, келе жатк,анын керген олар тез асык,тарын жи- нап ала к,ойды. — Эй, сендер неге ойындарынды догарып тас- тадындар?! *— дед1 BepÎK жорта ештеце ук,паган болып. — Эй, сен тартып аласын, гой! — Унем1 асык,тарымыздын, бэр1Н сыпырып эк е- Tecig! — Эз1н,нен к1шкентайларга куш керсеткенд! жак,- сы Kopecig гой сен! Балалар жарыса шулап к,оя берд1. — Ж е, ойындарынды жалгастыра бер1ндер, бу- дан былай мен сендерге тшспеймш! — дед! Берж мейл!нше сенд1ре сейлеуге тырысып. Bipag, онын, co3Aep¡He илана к,оймаган балалар к,алталарына cygrÎTin-cygriTin Ж1берген асык,тарын шыгаратын турлер! байк,алмайды. Bip-6ipÍHe жал- так,тай к,араган олар BepiKTig кету1н кутетш сияк,ты. Асык,шыларды сенд1ре алмаган Берж, амал жо^, желкес!Н к,асыган куйде ез женше кете барды. А я- гын жылдамдата басып, коп к,абатты уйд1н, буры- шын айнала берген оны енд! жолдыц жиепнде nicTe сатып отырган эйел байк,ап к,алып, к,абыныц аузын жаба к,ойды.

— Ой, апа, кррьщпацыз, nicTeH,¡3re TnicneñM¡H! — дед! BepÎK буган TÍnT¡ ¡^ызарак,тап. — И э, ттспейсщ ! — дед! эйел мыск,ылды кеке- ciHMeH. — 9 pAÍ-6epA¡ еткен сайын óipybic п!стемд1 ала !$ашатынын, цайда! —Ж о -о -g, ana, em i еш^ашан nicTegÍ3A¡ алмаймын! — Е -е , оныца мен ^алай сенед! екенм!н?! — К,а- бынын, аузын буре устаган эйел жерге шекелей отыра KeTTÍ. «Эне, тузелеЙ1н десен,, булардын, KÍniici де, улкен1 де сенбейд!!» — деп цынжыла куб1рлеген EepiK ^ай- та-к,айта басын шайк,ап, эйелд1ц к,асынан узай берд1. Мектепке жак,ындап к,алган кезде к,о^ыс сала- тын улкен тем!р к,ораптыц цасында TÍMÍCK¡AeHÍn журген сабалац-сабалак, gapa ит пен сатал-сатал таргыл мысык, та BepiKTÍ кере салып тура к,ашты. Иыгына асынган ceMKeciH тез жерге к,ойып, 1Ш1нен y 3ÍAic кез1нде ез! жеуге алган тамагын суырып алып: «К э-кэ-э! Кис-кис-с!» — деп к,олын созган BepiK- ке TÍnT¡ бурылып та к,арар емес. Екеу1 жан ушыра без1п барады. T eri эшешнде кез!не тусе к,алса тас- пен атк,ылап, ecTepÎH шыгаратын бузык, баланыц аяк,астынан меЙ1рлене ¡^алганына сенбей^н сеюлдь «К^арай гер буларды, TinTi пт! мен мысыгы да сенбейд! сетн, езгеруге ант 6epreHÍge! — Целло- фандагы тамагын ¡^айтадан семкес1не салып жат- к,ан BepiK 6ipa3 абдырап ¡^алды. — Бул TypiMeH бупнджке жа^сы балага тэн 6ipAe-6ip жагымды ic тындыра алмайтын шыгар-ау?!»

Бук1л сабак,ты кен,1ЛС13 етк1зген ол мектептен цайтарда баска жолмен журд). Кимылы сылбыр. Уйге асыгатын турi жок,. Эсте, узацтау жолды тац- даганы да сондьщтан болса керек. Адамдар кеп журет!н кешеге тусе бергенде, жол- дыц шетшде турган к,ара коз1лд1р1кт1 KiciHi кердй /tíiginiKe сур таякка суйенген онын, дел алдында к1шкентай картон к,орап жатыр. 1ш1нде 6ipa3 усак, тецгелер жылт-жылт етед!. Егер бурындары болса гой, к,аз1р BepÎK emôip ойланып жатпастан кайыршынын, алдындагы тец- гелерд! сыпырып экетер ед1. Буган дейш талай рет солай 1стеген. Келденен, олжага TinTi рак,аттанып ^алатын. Bip гажабы, Т1ленш1н1ц аузынан жырып экеткен ак,шага сатып алган балмуздак, та ете домд1 KopÍHeTÍH... B ip a g BepiK 6yriH сол уйренш1КТ1эдет1н цайтала- ган жок,. К,айыршынын, касына жак,ындап калган ол к,алгасына ^олыл салып ед1, уысына 6ip жиырма, уш бес тецгелж ¡Л1НД1. Сол-ак, екен Берж оларды бол!п- жарып жатпастан сол куйшде к,ораптын, imiHe сала салды. Кез1 кермегенмен ак,шалардын, сыцгырын ест!ген к,айыршы: — Размет, к,айырымды адам! Жа^сылыгыц Ку- дайдан к,айтсын! — дед1 куб!рлей сойлеп. Бурын еш уакытта ostHiH, атына айтылган мун- дай жылы созд! естш кормеген BepÎK к,атты куа- нып KeTTi. «Ала^ай, мен жацсылык, жасадым! Мен

ещц к,айырымды адаммын!» Осынау жып-жылы сездерд1 ¡штей сан марте к,айталаган ол yñÍHe к,арай жуг!ре женелд!. Тузелу ynj¡H алгаш рет к,адам жасаган BepiK ез анасына берген антын орындай бастаганын тез1рек жетк!зуге асык,к,ан ед1. ^ СЕН!М Айболдын, сезше Элтай илангысы келмед!. — Е-е-рмек?! Жо^, мен оган ceH6eñMÍH¡ — дед! ол ею к,олын б1рдей ербендет!п. — Неге сенбейс!ц?! — дед! Айбол буган тацыр- к,ап. — «EHA¡ ешцашан бузы^тыцжасамаймын!» де- ген1н мен ез аузынан ecirriM гой! — Ой, ол ауызбен айта беред1! Бурын да талай рет айт^ан, 6ipaK, сез!нде тура алмайды! — Оныц рас, алайда тап осы жолы ол сезшде туруы THÎc! — К,айдам-м... — А л мен оган сенемш! — дед! Айбол еш шубэ- CÍ3. — Осыдан Kepecig, Ермек бузы^тыгын б!ржола тастайтын болады!

ИГ!Л!К — Ей, неге мен icTeyÍM керек?! — дед! Менмен жерге шырт TyKipin. —Т апкдн екенс1{ндер ак,ыма^ты?! —дед1 Пысык,ай мурнын myñipin. — Ж е, 1сТемесек ¡стеметк! — дед! Немкетт1 к,олын 6ip CÍATen. — Жарайды, ендеше мен-ац icTeñ¡H¡ — дед1 H ri- AÍK óepiH езш!н, мойнына аАып. Ж АКА YFMM Эцпм етн, шолтац eT¡n тез 6ÍTÍn кдлганына Айбол а{н,-тан,. Оныц бул тацгалысын байк,аган eneci: —А л , балам, будан сен не тусшдщ? — деп сурады. — Ш ынымды айтсам, кеке, жа^сы TyciHÓeñ цал- ды м ...— дед! Айбол eni иыгын цик,ац етк131п. — Олай болса, кэне, екеулеп TycÎHin к ер етк ш !,— дед1экес1 цайтадан к1тапк,а ун1Л)п. Айбол да экесшен к,алысар емес, ею кез1 К1тапта. — М етн, бай^аганым, бул эцпмеде жазушы кеЙ!пкерлерге еш^андай ат к,оймай-ак,, олардыц М1нез-к,улык,тарына к,арай Менмен, Пысык,ай, Немкетт1 жене Ипл1к деп атаган екен,— дед1 кеке- ci мэн-жайды peT-peTÍMeH тус!нд1руге nipicin. — А л

сен бул атаулардын, к,андай магына 6epeTÍHÍH 6ÍAecin бе? KyHire ecTin журмеген сездерд!н, мэн-магынасын жете ук,паган Айбол коз1н жыпылыцтатып, басын шайк,ады. — Ж э, онда жацсылап тындап ал,— дед! eneci сез1н эрмен к,арай жалгастырып.— Менмен — еркек1рек, ез!н езгелерден жогары ^оятын адам. А л Пысык,ай — ылдым-жылдым, e3¡H езгелерден а^ылды санайтын адам. Немкетт1 болса — ете селк,ос, ештен,еге к,ызы^пайтын жан. — Ой, 6epi жаман адам болып кетт! гой! — дед1 Айбол шыдамсыздана кекес1н1н, co3¡H бел!п Ж1берш. — Жок,, 6epi емес, ш терш деп Игм1к жацсы адам екен! — дед! кекес1 cyg саусагын жогары кетерш. — А -а , сонда И плж деген к,андай магына беред1? — И плж — мойынсунгыш, эрдайым озгелерге жак,сылык, жасауга дайын туратын к,айырымды жан! — дед! экес1 даусын катере шабыттана сойлеп. — О -о, мен енд! 6epiH тус1нд!м! — дед! Айбол ез1 уш!н жан,а угым аш^анына шын куанып.

7Г ЕСЖАН БАСТАУАН ПМИ^ ЭНТУЗИАСТАР Былтыр кузде балаба^шамен цоштасып, мек- тепке аттанган он бес тулек eciKTeH Kipin келгенде Разиза Баймуратк,ызы epÍKCÍ3 к,айран к,алды. — О у, сендер 6¡3A¡ eAi умыта алмай ж урс!ндер ме?! — дед1 бала бацшанын, мен,геруш!С1 абдырап. — И э, апай, 6Í3 cyñtKTi тэрбиеш!лер1М13д1ешк,ашан умытпаймыз! — дед1 Есжан келген топтыц атынан сез бастап. — Сол уийн де, мына б1здер, 6ipiHmi сы- ныпты 6ÍTÍpy к,арсацында осындагы балаларга арнап арнайы ойын-сауык, багдарламасын эз!рлеп экелд1к. — Пэл1-1, e3AepÍH, нагыз энтузиастар eKeHcig- дер гой, буларыц 6Î3 уш 1н керемет сыйлык,! — AeAi Разиза Баймурат^ызы ерекше Te6ipenin. Кеп кеыйкпей «EpTOCTÍK» атты балабак,шанын, улкен залында Есжан бастаган ынталы топтыц OHepiH тамашалаган жас булд!рш!ндер жи!-жи1 ша- тырлата goA согып отырды... У БАКЫТТЫ Ж АНААР — Oho, кдндай керемет! — дед! Айбол ютапта- гы Есж ан бастаган балалардыц 1с-эрекет1не cyñciHe к,ызыгып. — И э, балалардыц ыцылас-петлш е мен де риза болып отырмын! — дед! анасы да улын к,остап.

Сол-ац екен Есжаннан ^алыск,ысы келмеген Айбол: —Апа, кешн мен де ба^шадагы тэрбиеш! Тэтт!гул апайымды ешдашан умытпай журем!н! TinTi мектеп 6ÍT¡pin кеткен соц да умытпаймын! — дед! тап 6ip ант óepin тургандай так,-та^ сейлеп. — Ой, жарайсыц, балам, сендердей тулектер! бар Есжаннын, Еазиза апайы мен сенщ Тэгпгул апайьщ нагыз ба^ытты жандар гой! — дед! анасы улыныц бетшен шеп-шеп cyñin.

САЙКЫМАЗАК О А кезге кеп тусе бермейт!н. Кеб1не eзiмeн-eз^ он,аша журед!. Арнайы б!рнэрсе сурап сезге тарт- пасан,, ез бет1нше ceйлeyi де к,иын. Алайда б1р жолы, сол ундемест!н, бук1л сыныпты к,айран к,алдырганы бар... Уз!л1С кез] болатын. Балалар арлы-берл1 шап- к,ылап ойнап журген. Эдеттепдей кепш1л!кке к,о- сылмай б1р шетте ceлтиiп турган ундемес Жусш кенет к,асынан ет!п бара жатк,ан сыныптасын К1лт ток,татып: — Бекзат, сен к,алай ойлайсыц, егер алдымен б!р кесе су ¡ынп, артынан б!р шымшым к,ургак, шайды жутып Ж1берсец не болады? — деп сурады. — Эрине, 11шм ауырады! — дед! Бекзат еш му- Д!рместен. — Жок,, дурыс емес, ак, судын, уст1не «заварка» салсан, кэд1мг! к,ою к,ара шай болады, тек ез!н, газ пешт1ц уст1не отырып, 1Ш1ндег1н! бурк,-бурк, к,ай- натып алуды умытпасац болды! — дед1 Жус1н сол К031Н к,ысып к,ойып. Балалар к,ыран-топан кyлкiгe кенелд! де к,алды. — Ой, сен ундемей жур!п, нагыз сайк,ымазак, екенсщ гой! — дед! Бекзат та еш ренж1местен кеп- пен б!рге к,осыла кул!п.

ж у ОРЫНСЫЗ К АЛЖ Ы К YHCÍ3 тындап отырган Айбол кулюге к,арк, болды да к,алды. Ши^-шик, еткен ол: — Ой, к,андай ¡^ызык, эцпме! Ундемес /tîycin Бекзатты 6ip к,атырды-ау! — дед! куюсш эд1 де баса алмай. — Bipag 6Í3 кейде орынсыз к,алжын,нын, орга жыгып жататынын да естен шыгармауымыз керек! — дед! экес: орынды ескертуд!н, артык, болмасын ойлап. — Ойткен! к,азак,та «Ойнаган бота от басар» деген мак,ал бар. — А л сонда буны к,алай тус!нуге болады? — дед! Айбол бурын ест!меген сезге елец етш. — Ягни, бул ойнап сейлесец де, ойлап сейле де- гещц б!лд!ред1. Ce6e6i кейде 6Í3 Э31лдейм13 деп, тым асыра С1лтеп Ж1бер1п, тындаушымызды к,атты ренжЫп алуымыз мумкш. Сонды^тан к,алжын,- даган кезде ете сак, болган жацсы! — дед1 кокес! эцпмен!н, жазылудагы Her¡3ri мак,сатын тэпт!штей TycÍHA¡pin.

Кжрж6!АЖЖИ- ЬьЖ ^ ЯАРОЛЬЩ СОРЫС Ж ЖОНЫЛСЫН! Окушылар сарайына жиналган KonnjiAiKTÍH, на- зары сахнада. K,a3Íp дуЙ1м журтты елендеткен кон- курстын, кррытындысы шыгарылмак,. Кеп кутт1рмей сахнага кетер1лген к,азылар алк,а- сыныц терагасы бэйге жегрмпаздарын жариялай бастады. Е ц алдымен ынталандыру сыйлыгына ие болган уш окушыныц ес!мдер1 аталды. Сосын ymimiii... еюнш1... 6ipÍHmi орындарды бел1скен бал- FbiH к,ыл к,алам шеберлер! белгЬй болды. Мше, ак,ыры eg6ip жулдызды сет те кел!П жетт1- ау! Жанкуйерлер С)лт1дей тына к,алган. — К,аламыздагы бастауыш сынып окушылары арасында уйымдастырылган бейнелеу eHepi кон- курсында бас бэйген1 Олжас Сулеймен атындагы к,азак, орта MeKTe6iHÍH, 1«э» сынып окушысы Í ул- жайна Кунтуарк,ызынын, «Ядролык, согыс жойыл- сын!» деп аталатын плакат-cypeTÍ жен,1п алды! — дед! терага шабыттана дауыстап. Д у к,ол шапалак,. Сахнага ак, бантикт1 талдырмаш к,ыз KOTepiAAi. — Бас бэйге — турл1 туст1 теледидар! — дед! терага сез!н к,айта жалгастырып. Тагы да ду к,ол шапалак,. — Агай, мен ез!ме Tnec¡AÍ сыйлы^ты а^шалай Буюлэлемдж 6eñ6ÍTmÍAÍK к,орына аударуларыцыз-

ды eTiHeMÍH¡ — дед1 жуз1 бал-бул жанган Гулжайна тераганын, к,олын алып жатып. Бул жолы к,ол шапалак,тау узацца созылды. ^ СОУЫС КИНО КОРМЕЙМПН Эцпмен! ок,ып болган Арай мен Айбол теледи- дардан кино керуге отырды. Кино гурс-гурс атыс- пен басталды. Эрмен к,арай не болар екен деп 6ipa3 бегелген Айбол кенет орнынан ушып гурып: — Мен кегпм! — AeA¡ есжке к,арай беттеп. — Сен не кино кермейсщ бе? — дед! Арай ¡HÍcÍHig мунысын жете тус1нбей. — Жок,, кормейм!н! — дед! Айбол бетш тыр- житып.— Мен будан былай мундай согыс киноны мулдем кормейм!н! «Э -э, Tyc¡HÍKTÍ, элпндеп eH,r¡MeHÍH,KeñinKepi Гул- жайнаны ¡^олдаган Typig, екен гой! Heci бар, бэлк!м, келешекте мен де согыс туралы киноны кермейтш шыгармын...» Жеделдете басып, сыртк,ы ес!ктен шыгып кеткен ÍHÍciHÍg артынан к,арап турган Арай 03-03¡He сейлеп турганын байк,амай да к,алды...

УМЫТШАЦ Ес1ктен KipreHi сол екен, Бану ^асына жет1п келд1. — «Ак, кебелект!» экелд1{н, бе? — дед! ол Kenieri екеуара эцпметн, нэтижес1н б!лгенше асыгып. — А у, ^айдагы ак, кебелект1 айтып турсын,?! К^юта 63Í кебелек болушы ма ед1?! — Улан ан,-тац. — Сен не... шынымен-ак, умытып кеткенсш, бе?! Жак,ында «A g кебелек» деген 6ip к,ызык, K¡Tan ок,ыдым, ертен, соны саган экел!п 6epeMÍH дегетц к,айда?! — Бану аяк,астынан томсырая к,алды. Сонда барып эцг!мен1ц не туралы екен1н ôip-ак, тус!нген Улан езшщ умытшак,тыгына датты ек1нд1. &у KÏTAn ОКУ — Бай^айсын, ба, б13Д1ц уйде де 6ip умытшак, бар сияк,ты! — дед1 Арай жумбак,тай жымиып. — А -а, ол мм? — дед: Айбол тук тусшбей. — Сен не шынымен-ак, б^мейсщбе?! —дед} Арай одан сайын жумба^тап. — Жок,, шынымен б1лмейм!н... — Ендеше ecige салып KepeñiH... — дед! enKeci эцпмесш алыстан орагыта бастап. — Осы 6Í3 екеу- MÍ3 унем1 ютап ок,имыз гой?.. — Иэ, о^имыз...

— ^eAAipeK айтсак,, мен ок,имын, ал сен тыц- дайсыц... — Иэ, бул да рас...— дед! imci уст1н-уст!н басын изеп. — А л кейде сен К1тапты апаммен немесе кекем- мен о^исыц... — Иэ, дел таптыц... — Нак,тыра^ айтса^, апам мен кекем о^иды да, сен тыцдайсын,... Эн,пмен1ц тым созылып бара жат^анын бай^аган Айбол: — Эпке, CÍ3 сезд! соза бермей, айтатыныцызды тез!рек айтсацызшы, мен!ц im¡M пысып KeTTi! — дед! аузы буртиып. — Жарайды, ендеше TOK,eTep¡H айтайын! — Арай б!рден кел1се Kerri. — А л ток,етер1 — б!здщ уйдег1 умытшак, сенс!ц! — К,-к,алайша?! — дед1 Айбол шок, басып алган- дай ыршып Tycin. — О й ткет сен о баста «Кейш К1тапты 03ÍM ок,и- тын боламын» дегенс1н,. Bipag OA¡ бастаган жо!$- сыц... — дед! Арай кезш к!налай сыгырайтып. — Е-е, оныц Heci бар, бастамасам бастайын! 9 pinTepA¡ 6ÍAeMÍH, сондык,тан KeAeci жолы ютапты мен ок,иын! — дед! Айбол кулшынып. — Жарайсыц, Айбол, енд! мен сен1 «умытшак,» демейм!н! — ImciHÍH, талабына куанган Арай кулш ж!берд1.

MA3MYHM Жас дос!............................................................................ 3 K^ipAi ата-ана, ата-эже!................................................... 3 СЭЙ ЛЕГЕН - СЕБЕД!, ТЫ Ц Д АЕ АН - ОРАДЫ Шай уст}нде....................................................................... 6 Керим эже.......................................................................... 6 Сэметт1ц агасы................................................................... 9 Дэр1герге барарда.............................................................. 11 Дэу ж!г[т............................................................................ 12 Улкен Ж1п т ........................................................................ 13 Таза аула........................................................................... 15 Оюну................................................................................. 16 Q-ripiri шьщты.................................................................... 18 Сарацдык,тан ^уг^члу.................................................... ......18 Экетц K63Í......................................................................... 21 Жаяу еткел........................................................................ 22 Сырганак,........................................................................... 24 К^ын сурак,........................................................................ 24 Кдрлеген тырнак,................................................................. 27 К^1ск,а эцпме...................................................................... 27 Тацертец жуындым емес пе?...............................................28 Крлымды сабындап жуамын...............................................28 Алацгасар.......................................................................... 29 Kpitua................................................................................. 29 Tic юцеткасы....................................................................... 31 Айболдыц щеткасы............................................................ 31 Улкен цыз.......................................................................... 33 Есею.................................................................................. 34 Щука емес — шортан......................................................... 36 Шортанныц пайдасы......................................................... 36 Ак, кебелек......................................................................... 38 Ак,ылды кебелек................................................................ 40 Жак,сы ic пен жаман ic ........................................................42

Дурыс пен б у р ы е ...................................................................... 44 И э ................................................................................................46 Сезшде турды ...........................................................................48 Кел, достасайы^, ^оян!..............................................................50 Мойындау.................................................................................. 52 Ш еберетн, шатагы.................................................................... 54 Согыс дурысын!........................................................................ 56 О л ж а .......................................................................................... 58 Т у й м е ......................................................................................... 59 Д о п ............................................................................................. 60 О т ш е м ж ...................................................................................... 63 Жамандыкка — жак,сылык,....................................................... 65 Жак,сы бастама ........................................................................ 69 Ос)п келе жатырмын.................................................................71 О йлану........................................................................................78 Ойландыратын ойын.................................................................79 Т у й ш .......................................................................................... 82 «П а й да лы » кецес...................................................................... 84 М ен анкау ем еетн г о й ............................................................. 84 «Ген ер ал» Ерназар................................................................... 86 Таудай талап .............................................................................87 «Ф ор м а ли ст» атанган бала....................................................... 88 О кинш ........................................................................................ 89 Ею ауылдын, балалары..............................................................91 Т а ту ла су .....................................................................................92 ^ Р ......................................................................................... 94 Жаратылысты жете б !л у .......................................................... 95 К,ара дэнек................................................................................. 97 Еибратты эцпмелер................................................................... 98 Ж ас кеш ет................................................................................. 99 Жаксь[ль[кка бет буру...............................................................100 Е с е п ш о т ...................................................................................... 101 Атанын, есепшоты..................................................................... 102 Ш ек теу .......................................................................................104 Т у з е л у ........................................................................................ 106

КОРЕ Б!ЛГЕН - !АЕ Б!АЕД! Е м алм а..................................................................................... 108 У ш алм а..................................................................................... 110 Айдар кеинккенде.....................................................................111 Бауырмалдык,............................................................................ 112 К,адырдыц cypeTi.......................................................................ИЗ А йболды ц с у р е п .......................................................................114 Кдшкентай ацшы ......................................................................116 А ты п алган ^ о я н .......................................................................116 Кугдарушы ...............................................................................118 Арашашы................................................................................... 119 Ж огалган кэмпит............................................................. ........ 121 Урлык,........................................................................................ 122 К,амцоршы эп к е ........................................................................ 123 М ен де цамцоршы боламын..................................................... 125 С эл1м тц д осты гы .............................................................. .......126 Ш ынайы достык,....................................................................... 127 Тапсырма................................................................................... 129 EipiHtui кезекте.......................................................................... 130 Жауынды к у т .......................................................................... 132 Н есер ..........................................................................................132 Ж ацгалац................................................................................... 134 Кайталап cvpay ........................................................................ 134 Э п к е ...........................................................................................135 Ы ................................................................................................ 136 Жалгастыра алмады..................................................................137 Eip шумак, е л е ц ......................................................................... 137 Жаца бэтецке............................................................................ 139 EcKÍ бэтецке ..............................................................................139 Б1лемш........................................................................................ 142 Жарайды.................................................................................... 143 «Э м беба п » ба ла ........................................................................ 144 Б есп е..........................................................................................145 Аршат пен А с х а т ...................................................................... 147 Кныкентай кемекыплер............................................................. 149

Bi3 согыс ойнамаймыз...............................................................150 А ты с кино...................................... ........................................... 153 C i3 .............................................................................................. 154 Эпкеге цурмет............................................................................156 Тазалыкд1ы ................................................................................ 157 Айнаныц алдында..................................................................... 157 «Чиполлиномен» ауызданган балакай.................................... 159 Жан,а мультфильм..................................................................... 160 А п а деген екпелей м е ? ............................................................. 161 О ю н у .......................................................................................... 163 Ж е-ri басты айдаЬар..................................................................165 Жагымды ^ор^ыныш................................................................166 Кериплер .................................................................................. 169 Б е л к у ......................................................................................... 170 А н т ............................................................................................. 173 С е т м .......................................................................................... 176 И п л 1к.......................................................................................... 177 Жаца угым................................................................................. 177 Есжан бастаган энтузиастар.....................................................179 Бак,ытты жандар....................................................................... 179 Сайк,ымазак, .............................................................................. 181 Орынсыз ^алж ы ц..................................................................... 182 Ядролыц согыс жойылсын!......................................................183 Согыс кино кермеймш...............................................................184 Умытшак,................................................................................... 185 Кггап оку.....................................................................................185

Эл;бек ФАЙЗУЛЛАЕВ А Ц Ы А Ы Ц А А Ц Ы Л {^ОС Редакторы Ерсшбай Манашов Техникалык редакторы Гулмаржан Сабитова Суретш!лер4 М еруерт Срайл, Нургелд! Сергожаулы Керкемдеп, компьютерде беттеген Эйгер!м Молдахметова