Бақыттың құпиясы

БАЦ Ы ТТЫ Ц ЦУПИЯСЫ 262# лсмл

ЭОЖ 784 КБЖ 84.3 К 21 К 21 БАЦЫТТЫЦ ЦУПИЯСЬ! /Умбря/и/им Д^рас^и..' 77ерне^}^ Усенобя. - Аъма/иы, 2020. 73d б. /Ж -V97& 6 0 /-20J-2 /2-7 Юймя тиекуийй о^мылорынй, з/салпы кенши^'к- ке ярналзан. ISBN 978-601-205-212-7 @УсеноваП., 2020

Бак,ыттыц купиясы ллгы сез Колыныздагы шагын К1тап - б 1р адамныц шыгармашылыгы емес. Мунда ертеректе ел аузында калган жэне цаз1рг1 кунн!ц кейб1р оцигаларынан алынган жас урпакца ой еалар тэл1М1 терец, тэрбиес1 мол дуниелер жинацталган. Когамдьщ П1к1рд1 элеум етпк жел! кайда бурса, солай шайкалып, табанымыз тайганацтап турган уацытта 031М13дщ улттьщ, адамгерш1Л1к рухани кундыльщ- тарымызды насихаттауды кебейткеннен басца жол жоц. Эм1рл1к устанымы, ез1нд!к кезкарасы цалыптасып койган отандастарымыздыц ой-санасы цырыц кубылып турган туста шыбьщтай иыген ж асестр1м жетк1ншектер туралы не айтуга болады? Галамтордыц шырмауынан т ы га алмай журген жас урпац ем 1рл1к ек1Н1шке урынып калмаса екен деген коркыньнн екшщ б!р1нде бар. 3

Цайткен кундс де жастар - б1здщ болашагымыз. Сондыцтан, олардын, журепне 1згЫктщ д э т н ceyin, жацсы- лыцтьщ жем1С1н алу уш 1н осы 6 ip KimiripÎM К1тапты колга алдыц. Цазакта: «1стщ басы - ниет» деген сез бар. Ютапты курастырудагы HerÍ3ri мацсат - енегел] api цызыцты эцпмелер- д1ц б1разыныц басын цосып, отандас- тарымызга усы ну. Бэлк1м, бipeyлep осы К1таптан сабак алып, ем 1рде дурыс шеш1м цабылдар. Ол шеш1м 6 ip отбасы, мумк1н 6 ip эулетт1ц тагдырына он бетбурыс жасар. Espi де мумкш. Адамдар уш1н пайдалы ic тындырганга не жетс1н! К1таптыц жарьщ Kepin, оцырманга жол тартуына кемек керсеткен sp6 ip замандасыма алгысымды айтамын. 4

Бакыттын, купиясы Ï БЭЛ1М АЦЫЗ ЭЦГ1МЕЛЕР БЕИТАРАП БОЛМА Б1рде тышкан цорадан оз)не курылган какпанды керед! де, шырылдап тауьщка келед1: - Апатай, менде 6ip мэселе болып тур! М е т устау ymiH уйд1ц neci какпан цурып койыпты, кайтсем болады? - Ол 03ÍHHÍH шаруан, менщ цатысым канша? - дейд! тауьщ жайбаракат цана. Тышкан ЖYripiп койга жетед1: -Эпкетай! Куритын болдьщ! Анау жерде маган какпан курып койыпты! - Басымды ауыртпашы! Мен1ц шаруам канша? - дейд1 ол да жаны ашымастыгын бшд1р1п. Тышкан зырылдап сиырга барды: - Кемектес1ц1зш1, кожайыньщыз маган какпан курыпты! 5

Бак,ыттыц купиясы - Какпан-какнан деп какылдай бермей баршы эр1! - деп ол да жацтырмады. Ешк]мнен цайыр жогын тус1нген тышцан салы суга кет1п цайтып келе жатса, цацпанга тус1п калган жыланды корд]. Ашулы жылан касынан байкамай ет1п бара жаткан кожайынныц эйел1н шагып алды. Эйел:н емдеу yшiн кожайын тауьщты сойып, сорпа жасады. Эйелд1н кецмш сурап келуш1лер кебейген соц, кожайын койды сойып конагасы берд1. Эйел1 сол жатканнан турмады. Оны жерлеуге ете кеп адам келдг Оларга кожайын сиырды сойып беруге 6

Бакыттын купиясы мэжбур болды. Осыныц бэр1н тышкап 1Н1Н1ц аузында отырып бацылаумен болды... Из, айналамызда каншама адам тагдыр тэлкег1не ушырап, ек1Н1ште жур. Колымыздан келгенше кемектсспесек, 6ip куш солардыц зардаптары б13Д1 де айналып OTneci аньщ... АЛДАНГАН АЛА СИЫР Баягыда 6 ip жайылымды жайлатан CKÍ сиыр болыпты. Exeyi ете тату oMip cypinTÎ. Канша цасцыр келсе де екеу1 6 ip-6 ipÎHe артын Tipen турып алады екен де, алдынан келгендер1н муЙ1здер!мен жаскап жолатпапты. Акырында эбден Д1цкес1 курыган каскырлар айлага кеш1пт1. Ырылдап умтылган жаулар жацындап кел!п, ала сиырта: «Эй, ала сиыр, сен босца айкаса бермей ацылга кел. Кызыл сиырды 6 Í3re бер. Мынау жайылымныц бэр1н жалгыз жайлайтын боласьщ. EÍ3 ceHi 03ÍMÍ3 кортап журем13», - деп сыбырлайды. Басында ала сиыр кел1спейд1. EipaK, осы сез кайта-кайта айтыла берген сои, ала сиыр 6 ip куш кызыл сиырды тастаи кетед1. Цаскь[рлардын 7

Кызыл сиырды цалай жеген1н сыртынан карап турады. Аз кун еткен соц, каскырлар карындары ашканын айтып, кайта келед1. Ала сиыр саскалактап: «Сендер маган уэде бермеп пе едщдер?» дейд1 Д1р-Д1р е т т . «Каскь[рда уэде болушы ма ед1?» - дейд1 олар царк-царц к ул т . Сейтед1 де, жан- жактан жабылып ала сиырды жыгады. Ала сиыр алданганын бшш, цатты налып: «Сендер мен1 каз1р емес, кызыл сиырмен 6ipre жеген екенсщдер...» деп соцгы сез1н айткан екен... Абай атамыздьщ «Б1р1ЦД1, казак, 6 ipin дос, кермесец 1стщ бэр1 бос!» деген сезш жи1 кайталап журу1М13 керек. 8

Бакыттын купиясы ДУБЭРА Баягыда 6 ip карганьщ эп-эдем1 кегершшге кез1 TycinTÍ. Оныц сулу да, керкем жур1С!не тан калып, ез!н:н керк1не кецш 1 толмаган карга кегерш1нн1н жур!С1н уйренбекке бекшштг Эзш кинап канша жаттыкса да, арамтер болып, акыры тук шыгара алмаган екен. Сонында амалы таусылып, ез жур1С1мде кала берейш деген токтамга келед1. BipaK, журеЙ1н десе баягы ез жур1с1н де умытып калыпты. Не кегер- шш емес, не карга емес! Адам ез бойындагы бар касиеттердщ багасын бшмей, езгеге ел1ктей берсе, ез болмысын жогалтады. Не ол емес, не бул

емес, дубэра атанып кор болады. Эзгенщ кацсыгын тацсык кер1п, ез нсгЫ мен болмысын езгерткен пенден1ц жайы осылай болмак екен. ЕСЕК ПЕН ЦАСЩЫР Бip кун1 есек пен цасцыр б1р шепт1ц тус1не бола айтыеып цалады. Есек шепт1ц тус1н сары десе, каекыр жаеыл дейд1. Екеу) б1раз пдкчр таласып ымырага келе алмай, акыры ан патшасы арыетанга барып терел1к ету1н сурайды. Сот басталады. Эркайсыеы ез дэлелдер1н айтып, ез п1К1рлер1н алга тартады. Соттыц 10

Бак,ыттьщ купиясы YKÍMÍ шыгар кезде барлыгы эды шеш1м кутед1. Ал, арыстан болса, олардыц у м т н су сепкендей басып, каскырды 6 ip айга абактыга жабады да, есект1 босатып Ж1беред1. Цаскыр тац калып: - Мырзам! Шепт1ц туci жасыл емес пе ед1? - деп сурайды. Арыстан: - Эрине, - дейдг Каскыр: - Ендеше, MeHixi дурыс бола тура, не yniÍH маган парсы ук1м шыгарып абактыга жаптыцыз? - дейдт Сонда арыстан: - Есекпен 6ipre есек болып, тартысканьщ ушш! - деп жауап берген екен... Цазакта «Эспейт1н бала енбейтш дауды куады» деген сез бар. Ягни, ешкашан ез! м эселет жет1к бымейпн, api б1ржакты кыцыр адаммен айтыспа. Пайдасы жок ¡ске уакытыцды сарп е т т , ем1р1цд1 кур боска етюзбе дегенд! мецзейд!. 11

Б акьпты н к,упиясы КОС БАКА Б1р топ бака корек 1здеп орман ¡нннде тарбандап келе жатады. Кенет, цапталдас келе жаткан ею баца терец шуцкырга байцаусызда кулап кетед1. Муны байцаган калын бака шуласкан куй! шункырдыц ернеу1н жагалап, жиыла калады. Шуцкыр терецд1Г1н керген олар б1рден жолдастарыныц аман шыгуынан кудер узш, екеу1не басу айта бастайды. Темен- дeгi кос бака капы корыкканнан каптаган шуылга кулак салмай, бар куштерш салып шуцкырдан шыгуга тырбанып жатыр. Жогарыдагы копшш1к екеуш1ц бос 12

Бакыттын купиясы арамтер болып жатканына жандары ашып «анылдарын» жамыраса айтып тоцтар емес. Bip кезде екеуд1ц 6 ipi ceKipyiH догарып, кепт1ц сез1не кулак койды. Сол-ак екен, б1рден бойын ум1тс1зд!к билеп, салы суга кетт! де, тарбац eTin терт аягын жогары кетерген куй i кимылсыз калды. Ал, eKÍHtui бака оган мэн берген жок. CeKipyiH де токтаткан жок. Тыстагы бакалардыц бакылдаган айкайы одан ары удеп K erri. «Жанынды кинама!», «Ажалга мойынеунеацшы!», «Болды гой ещц!», - деген «жанашыр» сездер эр жерден естЫ п жатыр. Терецдеп бака ceKipyiH арттыра туст1. Бойындагы бар KyniiH жиып, соцгы рет ышкынып ед1, шуцкыр аузына келш ¡л4кт). Одан ары 6ip-aK ceKipin сыртка шыгып KeTTi. Мына ерлжке катты танкалган кальщ бака муны каумалап коршап алды. «Сен б1здщ айкайымызды ecтiмeдiц бе?» - деп жатыр. Ол болса: «Менщ кулагымньщ M yKici бар ед1. Тар жерде мулде ес^мей каламын. Багана, шуцкыр ¡Ш1нде болганда, узак уакыт бойы сендер MeHi OMip yruiH куресуге 13

иагерлещцрш шулаган боларсьщдар деп ойладым», - деген екен. Гибратты мысалдьщ уш турл1 сабагы бар: 1. Олчм м е н ем1рд1н куш i Т1лде жасы ры нган. К уаттанды ры п, Ж1герлен- д1руш ! с е з т е м е н д е г 1И1 ж о га р ы г а к е т е р е д 1. Максатка ж ет у г е ж о л аш ы п, y M iiri оятады . 2 . Тукыртып, ум1т сэулес1н еш1рет1н сез темендегшшщ туб1не жетед1. Сол уннн ауыздан шыккан сезге абай бол! 3 . Акыльщмен шеш!п, дурыс деп тапкан ¡С1цд1 жузеге асыра аласыц. Эзгелерд^н ой- nÍKipi ум 1тс13Д1кке урындырмасын! TYCTE TYCKEH Т1СТЕР 1лгерще 6ip патша туе керед1. Тус1нде аузындагы барлык Ticiepi опырылып Tycin калган екен. Уйкысынан шошып оянып, б1рден туе жорушыны шакыртады да туеш жорып 6 epyÍH буйырады. Ол сэл ойланып турып: «Жогары мэртебел1м! Тус1щз жаман жайтты мецзеп тур. Жануяцыздыц барльщ мушес! кез алдьщызда кайтыс болып, CÍ3 жалгыз калады екенс^з», - дейд1. Бул 14

Бакыттыц купиясы сездерд! ecTÍn, патшаныц rypi бузылып кетед1. Туе жорушыны тас зынданга тастай- ды да, eKÍHmiciH шакыртады. Патша керген тус1н баяндап ауыз жиган т а , ол: «Бэрекелд1, патшам! Цуттьщтаймын! Куттыктай- мын!» - деп айцайлап ж1беред1. Кутпеген жайтка таныркаган патша: «Не болды? Не болды?» дейд1 дегб1рс1здене. Туе жорушы: «CÍ3 жануяцыздыц ¡нпнде гумыр-жасы ен узак адам болады екенс^з», - дейщ. Патша: «Рас айтасьщ ба?» - дейд1сенщмремей. Туе жорушы: «Эрине!» - дейдт Патша патты Куанып, eKtHmi туе жорушыга мол сый- сияпат 6epin кайтарган екен. Кызыц! Бэр1нен узак oMip сурсе, жануясыныц барлыгы одан бурын дуниеден етед1 емес пе?! Heri3i eKi туе жорушыныц айчкаиы 6ip-an нэрее. Мэселе ол екеушщ жетк1зу тэс1Л1нде жатса керек. Туст! жагымды созбен жорыган KÎci сыйлыкка кенелд1. Данальщ дегетм1здщ 031 осы болса керек. 15

Бакыттын купиясы кеп Т1ЛЕП- кел Баягыда 6 ip патшаньщ ацылды y 33Ípi болыпты. Сол y33Íp цызмет1нде сыйлы, турмыста дэулетт1 екен. Ылги да муктаж- дарга ак та карыз беред1 екен де, «Бул карызды патша дуние еалган кун1 кайтара- сьщ!» - деп пыеыктап кояды екен. Сол ещрде оган карыз адамдар аз болмапты. Уэз1рд1н елге ж т айтатын элг1 eo3Í 6ip кун1 патшанын кулагына тиед1. Цаеындагы се т м д 1 кызметш1С1Н1н бул Т1рл1г1не TyeÍH- бей, эр1 катты ашуланып, оны шакырып алып: - Сен1ц елге айтып журген1ц не еез? Менен кутыла алмай журс1ц бе? - деп, дурее коя беред1. Уэз^р еш саспастан: - Таксыр, бэрi де С13Д1 жаксы коргенд1к- тен, С1здщ амандыгьщызды т1легенд1ктен гой, - дейд:. - Сойт1п те амандьщ тшей ме? - Адам карызды кай жет1скеннен алады дейс13? Царыз к у л т барып, жылап кайтпау- шы ма ед1? EniKiMHin де калтасында дайын акшаеы журген жок. Сурай калсац, 6 api де киналып калайын деп тур. Сондьщтан, 16

Бакыттып к,упиясы барлыгы да С1здщ Tipi бола турганыцызды ттейт1н болады. Ознцз бм ес1з, «Кеп тм еп - кол» деген. (лздщ амандыгынызды тiлeп журген адамдардьщ кеб1рек болганы жаксы емес пе? - деген екен эр нэрсеш арыдан ойлайтын ацылды уэз1р. СЕН ЦАЙ ТОПТАНСЬЩ? Ертеде парасатты патшалардыц 6 ipi халкын еынамакшы болады да, адамдар кеп журетш жолдыц уст1не улкен тас койып, бекгпп тастапты. Сосын елдщ не 1степ, не койганын жетк1зш туру упнн жасырын бакылаушы тагайындайды. Ен алгашкы болып ол жерден елге белгйп саудагер 17

етедт Ол турган таска кекесшмен зшдене карап: - Мынаны экелген адамга корсетем1н! Тауып алсам, жазасын беремш эл1! - деп к1Ж1не сейлецщ де, атын Ш1рене тебш1п, же- HÎHe кетед1. Б1раздан сон,, элп жерден жасы егде тартцан емнп отсд). Оныц да цолынан бар к ел гет тасца жи1ркене карап, юнэлш1 сегу болады. Сэлден соц, тастыц цасына эл1 де OMÎp жолдарын тацдап улгермеген уш дос келедт Олар да осы жайтты эцпме eiin, себепш1Н1 жамандайды. Елд1Ц Kaiipri жагдайын мазац eiin, басшыларды айыптайды. Сосын, кеш бата баска тук б тр м естен уйлерше кайтады. Ею куннен соц, тастыц касынан Korni керген кария - карапайым дихан етедт Ол тасты коре сала 18

Бакыттын купиясы eKÍ ôineriH сыбанып, оны HTepin жолдан алыстатуга тырысады. Жалгыз ез1Н1ц шамасы жетпейт1н1н бшгесш, ары-oepi еткен жург1нш1лерд1 комекке шакырады да, кепшы1кт1 жумылдырып, тасты едэу!р жерге дсЙ1н децгелет]п тастайды. Диханшы тастыц астында жаткан кобдишаны керед1. ImÍH ашса, толган алтын-кум1с! Сонымен 6 ipre буктелген цагазды коред1. Ашып оцыса: - Улы мэртсбсл! патшадан тасты итерунйге. Мынау - сенщ сыйацыц. Ce6 e6 i, сен цур шагымдану мен бос даурыгуга бой алдырмайтын, киындьщтьщ шеш1мш ецбекпен табуга тырысатын абзал жан екенс1ц. Сен сияктылар эрдайым елге пайдалы, когамга кайырлы болмак, - деп жазылган екен. Жас дос, ал сен жотарыда мысалта келт1р1лген жолаушылардыц кай тобына жаткан болар едщ? ^ОЛЬЩНАН КЕЛЕД1 Ерте заманда 6ip коз1 кормейт1н api 6ip аяты KeMic патша OMÎp cypinTÎ. Bip 19

кун1 ез портретш салдырмакшы болып, елшдсп барлык суретш1лерд1 шацыртады. Алайда суреттен денес1нщ кем1ст1ктер1 байцалмайтын болсын деп катан шарт койган екен. Мундай талапты орындауды мумк1н емеске санап барлыгы бул icTÎH колдарынан келмейтшш бтд1ред1. Тек араларынан 6 ip гана суретш1 тапсырманы мойнына алып, тэуекелге бел байлапты. Eipa3 уакыттан кейш елд1 тацдай кактырган сурет дуниеге келед!. Суретте

Бакыттын купиясы патшанын, дене KeMicTÎKTepi мулде жогалып кет1пт1. Цалай дейс13 гой? Патша колына мылтьщ Ke3eHÍn, кемю аягымен Т1зерлеген куЙ1 кормейт1н кезш жумып, элденен1 кездеген сипатта тур екен. Эттеген-ай, езгелердщ болмысына осылайша карай бысек ед1. Кемш1Л1ктер канша айкын болса да жасыра бЫп, утым- ды пайдалану шеберлМн мецгерсек ип ед1. Кемшм1кс13 пенде жок. ТЕС1К ШЕЛЕК Унд1станда су тасыгыш 6 ip Kici ек! шелек алып, т н агашпен езеннен су таситын болса керек. Алайда, ею шелектщ 6 ipeyi TeeÎK екен. Бутш шелек езше куйылган суды цожайынныц уйше еол куЙ1 шашау шыгармай жетюзед1 екен де, ал, тес1к шелек болса, толтырып куйылган судыц уйге жеткенше жол бойы сыздыктатып отырып, эрец дегенде жартысын гана апаратын кор1нед1. Бул жагдай дэл осылай туп-тура ек1 жыл бойы жалгасыпты. Су тасушы кун сайын кожайыныньщ уЙ1не толыктай ек1 шелек емес, 6 ip жарым шелек

цана су ж етю зт жур1пт1. C a y шелек езшщ цалтцысыз кызмет1н мактаныш керген сайын, тес!к шелек байгустыц 1штей мунайганы сонша, жерге Kipin кете жаздап уялып, 63ÍH катты ыцгайсыз ceзiнeдi екен. Ею жыл етш, 6ip KyHi эдеттепдей езен жагасына тагы барганда, шыдамаган TeciK шелек су тасушыга кысыла-кымтырыла: - С1зден KemipiM сурасам деп ед1м, бшсещз, ылги алдьщызда уяттан ертене жаздаймын, - депт1 назарын темен салган куЙ1. Тацкалган су тасушы: - Неге? - деп сурайды. Шелек: - О й ткет, менщ 6 ip 6 ympÍM TeciK болгандыктан, ылги да CÍ3 толтырып куйган судьщ жартысын гана жетюзш, ез1ме жуктелген М1ндетт1 толык орындай алмай журген1ме 1штей катты кысыламын. Мен1ц KecipÍMHeH cÍ3 де е зщ зге тиесш1 телемакыцызды толыктай ала алмай келес13... - дегенде, су тасушы: - Оган бола кайгыратын тук те жок. Одан да кожайынныц уЙ1не баратын жолдын сен жагындагы гулдер1н 6ip байцашы, - д е г т жай гана. 22

TeciK шелек байкаса, цожайынньщ уЙ1не жеткенше жолдыц оз1 жагы, шындыгында, жапырагы жайцалган, H¡ci ацкыган Heôip гулдерге толы екен. TinTi, элг1 гулдерге кызуы жацсы T y c in турган кунд1 де байкапты. Сонда су тасушы: - Керд1ц бе? Бул - сендеп кемшш1кт1 мен1ц байцагандыгым opi оньщ ез жен1н тауып, орайластыруымныц жем1С1, - деп C03ÎHжалгастырыпты, - Жолдыц сен жагына эдейшеп гулдер ект1м, ал, сен болсан, кун сайын 6 Í3 езеннен су алып кайтканда, оларды сугарып турдыц. RKÍ жылдан 6epi осы эдем1 гулдерден апарып, кожайынды танкалдыра, 23

Бакмтты н к,упиясы дастарканын жайнатып келд1М. Егер сен TecÎK болмаганыцда, кожайынымыздыц уйш де мундай эдeмiлiк болмас ед1, - деп тусщщрген екен. АРА МЕН ШЫБЫН Bip данышпан карияга 6 ip топ адам жиналып кел1п шагымдана бастапты: «Б1здщ ауылда 6 spi жаман, дукенпн алдайды, эк1м пара алады, молда акы сурайды т.б.» деп мунын шагыпты. Сонда данышпан турып: «Мен!ц кез1м жеткен1 - адамдар шыбын мен ара секшд1. Гулденген банка шыбын ушып Kipce, б1рде-б1р гулге конбайды. Бактыц бурышында тасталган кокыс болса, гулдерден ушып ет1п барып, сол кокысты актара бастайды. Ал ара KepiciHnte. Тек кана эдем1, T3TTÎ нэрселерд! щеп табады, соган 24

Бакыттын к,упиясы конады. Шашылган цоцыс, Kip белменщ бурышында 6 ip тал гул турса, сол белмеге KipreH ара еш жерге конбастан Т1п-Т1ке гулге барады. Оган лас жер кердщ бе? десец, Лас жер жок дейд1. Адамдар да сол секщщ». Сондьщтан, ем1рд1ц келецкел1 жакта- рын, адамдардыц кате-кемшш1ктер1н ¡здеуге эуес болмай, айналандагы жаксылыктар мен жeтicтiктepдi байкай бшу керек. Эйтпесе, журег1цде жылыльщ калмай, М1нез1ц катайып, ашуланшак, ктэмш ш , жагымсыз адамга айналасьщ. Сенен адамдар T ep ic айналып, кашатын болады. Ара секмд: эдем1Л1кт1 Kopin, тэтт1Л1к сыйлаушылардан болайьщ! КОС КАСКЫРДЬЩ АЙКАСЫ Баягыныц карттары енд1 гана ес бпнп келе жатцан немерелер1н алдына алып, енегел1 есиеттерд1, акылды ацыз, ecTi epTeri тур1нде жастайынан келер урпактыц цулагына cÍH,ipe беред1 екен. Сондай кемецгер кариялардыц 6 ipi немерес1не oMip сырын былай деп айшьщтап айтып жатыр екен: 25

Бак,ыттын, куниясы - Эр адамньщ кек1рег1нде ек1 каскырдын езара тайталасына уксас тартыс жур1п жатады. Онын, 6 ipi кунш1лд1к, нызганыш, е*имш1лд1к, eiipix сиякты жаман касиеттерд! бейнелесе, eKimtiici - сен1м, шындьщ, MeñipÍM, адалдыц сек1лд1 жансы к,асиеттерД1 бейнелейд1. Бул ек) наскыр сэт сайын, кадам сайын айцасып, OMip бойы куресумен болады... Сонда зердел1 немерес1 атасынын, сезш бел1п, былай деп сурапты: - Ал ец соцында кай цасцыр жецед1? Атасы сэл ойланып, немерес1нщ пайым- дылыгына суйсше отырып, жауап 6 epinTÍ: 26

Бакыттын к,упиясы - Сен цайсысын кеб!рекцоректенд1рсен, сонысы жeнeдi. Оныц M3HÍCÍ: адамныц H an cici мен иманы эрцашанда курес уст1нде болады, адамнын ез1 цайсысына жацтасса, сол жецед! дегенге саяды. ЭМ1Р САБАГЫ Ертеде дана цариялардын 6ipi терт баласына eMÍp сабагын уйрет1п, асыгыс шеш1м цабылдамауга тэрбиелемек болып- ты. Осы мацсатта оларды елден жырацта орналасцан алып бэйтерект1 Kepin цайтуга б1рт1ндеп Ж1берген кершедт Bip цызыгы, ол агашца тертеу1 жылдыц терт мезг1Л1нде барады. Цыста барган алгашцысы элг1 агашты кер1кс1з spi цурап кеткен екен деп сипаттапты. Кектемде барган eKiHmici: «Жоц. Ол агаш жасыл желек жамылган, эдем1», - депт1. Агашты жазда керген уш1нш1 бауырлары екеу1Н1ц сезше тацданып: «Оньщ бетш гул жапкан, анкыган керемет жупар HÍCTÍ ед) гой», - дейд1. 27

Бакыттын купиясь! Тертшш1, кенже ул: «Сендер сонда ондагы самсап турган, уылжыган тэтт1 жем1стер1н кермедщдер ме?» - дейдг Тертеу1Н1ц сезш тугел тыцдап болган кепт1 керген кенекез экелерк «Керд1цдер ме, дэл осы сек1лд1 эр адамды 6 ip сипатына карап, не 6 ip жагдайда керсеткен мшезше карап багамдап, тусш1к калыптастыруга асьщпау керек. Асыгыс шеш1м оцдырмай опьщ жег131п, коп жацсыльщтан махрум налдыруы мумкш. Bip адам туралы niKip калыптастыру уш1Н асыкпай бакылау кажет», - деген екен. 28

Бак,ыттыц купиясы НУРЛЫ АКЫ ! Экес1 уш баласын шацырып: «Алдарыцда 1Ш1 канырап бос турган уш царацгы белме бар. Эрцайсысыц б1р- бip белмеден алып, цалаган заттарьщмен 1Ш1Н толтырып шыгыцдар. Б1р1нш1 болып аяцтагандарыца багалы сыйлык берем1н», - дейд1. Алгашцы баласы коп ойланбай сабан таси бастайды. Ек1нш1С1 белмен1 мацтамен толтырмакда бек1нед1. К1Ш1 бауырлары олардыц жумыстарын 29

кызьщтап карап отырады. Тек ею агасыныц ic i соцына таяганда гана орнынан турып шам экелед1 де ез белмесшщ как ортасына жага кояды. Белмен1ц imi лезде жарык нурга тола калады. Эке сыйлыгы осы Kiini балага буйырады. Абай атамыз айтпакшы, нурлы акыл гана ÍCT1H оц memÍMÍH табуга жэрдемдесед!. Кеудецщ жаксылык жэне бм1м нурымен толтыр, барша карангылык пен б1лмест1кт1ктерд1 лезде ыгыстырып шыгарады. Эр1 шаршамайсыц! САРАЦНАН ( А РАЦ ТУАДЫ Баягыда 6 ip сарацныц уЙ1не кудайы конак кел1пт1 деседг Саран баласын шакырып алып, конакка ест1рте: «Балам, уйге кад!рл1 KÎci конак боп келд1. Базарга барып етт1ц ец жаксысын алып келпн» - дейд1. Б1раздан соц бала базардан ет алмай, Кур кол кайтып келед1. Экес1: «Ет кайда?» - дегенде баласы: «Цасапшыга барып ет1ц1зд1ц ец жаксысын 6epinÍ3» - дед1м. Ол «Мен саган сары майдай (жумсак) ет берем1н» - дедi. Мен еттен май жаксы 30

болса, ендеше май алганым дурыс деп сатушыга бардым. Май сурап ед1м, балдай тэтт1 (дэмд1) май беремш дед1. Майдан бал тэтт1 болса, бал алайын деп дукенге бардым. Сатушы мелд)р судай (коспасыз) бал берейш дед1. Мен балдан су артьщ болса, 613Д1Ц уйдеп судан мелд1р api таза су бар ма деп сатушыга алгыс 6 úmipin, Kepi кайттым, - дeйдi. GKeci баласыньщ жауабына дэн риза боп: «Бэрекелд^ экес1не тартып келед!», - дейдт Бул эцпмеге epÍKCÍ3

куэ болган конактьщ тацданысында шек болмады. Б1р кезде сарац баласына жаймен гана: «Б1рак, балам б1р жайтты ескермеген екенс1н. Дукен аралап журш аягыцдагы кеб1с1цд1 тоздырдьщ, соны ескере жур», - деп сыбырлайды. Сонда экес1нен аумай калган баласы: «Ол жагынан кам жемец13, конак кекемн1ц кеб1с1н киш кеткенм1н», - деген екен. 32

Бакыггы н к^упиясы II БЭЛ1М МЫСАЛ ЭЦГ1МЕЛЕР ЖЕТ1СТ1ККЕ ЖЕТУ ЖОЛЫ Царапайым диханшы жыл сайын кузге салым болатын «жугер1 конкурсына» цатысып, ылги да бас ж улдет жещп алатын. Кезект1 жец!С1нен соц алган олжасын цолтыгына цыстырып ес1кке беттегенде, алдын б1р жас журналист кес-кестед1. - Кеннрщз! С13 ез жугерщ1зд1ц жацсы тукымдарын керш1лер1Н1збен бел1сед1 екенс1з. Буныц сыры неде? Олар С13Д1Ц бэceкeлecтepiнiз емес пе? — дейд1 б1рден сурацца кеш!п. Сонда дихан: — С13 ег1н урьщтанатын уацытта жел оныц тозацдарын алып, б1р алцаптан екшнн алцапца ушырып апаратынын бшмейт1н бе едщ!з? Егер мен1ц кершмер1м нашар дэн егетш болса, оныц эсер1 менщ жугер!ме де 33

Бакыттын купиясы тиетш ед1 гой! Сол себептен, жацсы е т м алу уиин керш1лер1ме ец жацсы туцым берем1н, - дейд1. Карапайым диханшы каракан басын гана ойламай, цасындагыларга да цайырымдыльщ жасау - ез1н жет1ст1кке де, жен^ске де жетк1зет1Н1и цалай быген десещзш1!? ЭРК1М БАРЫН УСЫНАДЫ Bip Kici эсем бау бацшасы бар эдем1 уй сатып алыпты. Оныц царсысындагы 6 ip ecKi 34

Бак,ыттын, купиясы уйде куншш, inii тар K opniici бар екен. Сол Kopnii ылги да муны ызаландыруга, корлауга тырысады екен. Кайткснде де муныц кец!л- куЙ1н тас-талкан e iin , ез1 соган CYЙ ciнeдi екен. B ip куш сол K opniici тац атпай муныц дэл табалдырыгыньщ алдына кокые толтырылган шелепн койып кетед1. Бул Kici уЙ1нен еыртка шыкканда элri шелект1Kopin, оныц iüiÍH боеатып, шелекчи жаркырата тазалап жуып, оган ез бакшаеынын ен тэттй ip i жем1стер1н еалып, KopniieiH e апарып беред1. Тацгалган K opniici: - Менщ кокые шелепме неге жем1с еалып экеп турсьщ? Мунымен не айткьщ келд1? - деп сурайды. Оган кайырымды адам: - Эрк1м езгеге журег4ндег1 барын уеынбай ма? - депт! кул!п.

Бакыттын купиясы KIM ЦАШАН ДЕМ АЛАДЫ? Адамныц дене мушелер1 6 ip -6 ipÍHeH кай уацытта дем алатындары туралы сурайды. Сонда Бас та, Аяк, та, Кол да: «Уйьщта- ганда демаламыз» дейд1 б1рауыздан. Ал, Асказан: «Тамацты цорытып болганда» - деп жауап бередт Espi айтып болады, тек Журек кана ундемейд1. Сонда баскалары тантала: - Сен OMÎpre келгел! токтаусыз жумыс 1стейс1н, сонда кай уакытта дем алып улгерес1ц? - деп, сураганда, Журек: - Мен жаксы, жылы, жумсак, меЙ1р1мд1 сездерд1 ест1генде дем аламын, - деген екен. Ендеше, б1р-б!р1М13ден жаксы сездерд1 аямайык, журектер1М13 дем алсын! 36

Бакыттын купиясм Е Ц Б Е К Т Щ К АД1РТ KÍMHÍH ж урегтде цандай ниет бар екен1н бшмейьнз, сондыктан адамдар жайлы ушкары ойлап, асыгыс шеш1м шыгаруга болмайды екен. Bip касапшы жума сайын елге TeriH ет таратып жур1пт1. Сондыктан, ел оны ете жакеы керед{ екен. Сол елде 6 ip уста болыпты. Ол не 1стесе де, т т т 1 титтей жумыс жасап берсе де, ылги да енбегте акы алады екен. Оган ренж1ген елдщ иг1 жаксылары оны ортага алып:

- Табыс тауып жатырсьщ, елге кемектесуд1 бшмейс!ц! - деп, айып тагады. Уста басын темен салып ундемей кутылады. Кундерд1ц кун1 уста еьнрден отед1. Содан кеп узамай касапшы ет таратцанын тоцтатады. Онысыныц ce6 e6 ÍH сурагандарга: - Маган эр айдьщ басында уста «елге тарат» деп, ацша беретш. BipaK ешк1мге бшд1рмеуд1, жарияламауды тапсыратын. Ол Kici цайтыс болды, енд1 мен с1здерге ез цалтамнан бере алмаймын, кеш1р1Н!здер,- дейдг Сейтсе, уста адамдарга адал ецбект1 (мейл1ол ете аз болса да) багалауды уйрет1п журген екен. САБЫРСЫЗДЫЦ ЭК1ШШ1 Эз1це жеткен хабардыц аньщ-цаныгын тексер1п алмай ic ¡стеудщ артында улкен ек1Н1штер болып жатады гой. Ертеректе 6 ip Ж1птт1ц HTÍ болыпты. Эйел1 ол итт1 жек Kopin, ылги да куйеу1не жамандай беред1 екен. Bip кун1 K yñ eyi отын жарып, эйел1 далада Kip жуып жатады. Уйдс сэби кызы шыркырап жылайды. Байлаулы турган ит катты жулкынып, шынжырын y 3Ín, уйге 38

Бакыттын купиясы карай умтылады. Сейт1п уйге K ipin кетед! де, аузы кан-кан болып шыгып келе жатады. Эйел1: «Кызды елт1рд1!» - деп шыр етед1 де, уйге жуг1р1п Kipin кетедй Итт1ц жаман ексн1не эбден к е ц 1Л1 ceH in калган отагасы колындагы балтамен HTÍH шауып тастайды. B ip кезде кызын колына алып эйел1 шыгады. Кызы Д1н аман. Ал, оган жакындап калган жыланды ит талап em ip im i. Оны керген epi жазьщсыз HTiHe обал жасаганы ушш катты кайгырады. Эдшетс1зд1кке итермелеген жан жарына деген peH im i шацырагыныц шайкалуына экел1п согыпты. Будан 6 Í3 акпараттыц узд1кс13 шабуылы адамнын nÍKÍp¡H езгертш тынатынын, api ашу уст1нде шара колданбау керек екен1н бiлeмiз. Адамныц ец куатты каруы-сабыр. 39

Бакыттын к,упиясы BipaK, оны 6Í3 сабырсыздьщтан аузымыз куЙ1п, болары болып, бояуы cinin болган соц гана еске алатынымыз цандай екш1шт1... БАЛ САТУШЫ Бал сататын саудагерд1ц бал толтырылган бeшкeлepдi тиеген кемес1 6 ip шаЬардыц жагалауына кел1п тоцтайды. Оган цолында шагын ыдысы бар бейтаныс царт эйел кел1п, аз гана бал сурайды. Алайда, саудагер бермейд1. Эйел де лэм демей жен1не к е т т цалады. Ол кеткен соц, саудагер ез1нщ кемекш1С1не: «Элг1 эйелдщ уЙ1н, мекенжайын тауып, 6 ip бешке бал

ж еттзш берщдер» - деп тапсырады. Кемекш1С1: «К1шкене гана бал беруден бас тартып, сонынан 6 ip бешке бал берущ здщ сыры неде?» - деп сурайды. Сонда саудагер: «Е-е, балам! Ол эйел ез1нщ шамасынша сурады, ал мен ез шамама сай 6 epyÎM керек», - деген екен. АДАМ - ЕЛ1НЕ ЛАЙЬЩТЫ Bip Kici алые елден 6ip цалага KOtuin кел1пт1. Одан сол цаланыц аксакалы келген жагындагы хальщтыц цандай журт екен1н сурайды. Келген Kici ондагы журттыц eceKHii, уры-кары, озбыр... екен1н айтыпты. Оган аксакал мундагы журт та сол шамалас екенш ecкepтeдi. Ертец1не осы цалага тагы 6 ip отбасы KOHiin кeлeдi. Kenieri кария одан да келген жагындагы елдщ жагдайын сурайды. Ол Kici ондагы журттыц сондай меЙ1рбан, KicMri мол, royip халык екен)н айтады. Аксакал оган мундагы елд1ц де дэл сондай екенш хабарлайды. Бул эцг1мелерд1 тыцдап турган 6ip адам одан неге ею Kicire ек1 Typni сейлеген1н сурапты. Сонда кария: «Эрк1м ез1не лайыгын тауып алады» депт1. 41

Бак,ыттыц купиясь! САБАСЫНА TYCKEH КЫЗМЕТШ! Ертеде 6 ip саудагер Kici цызметш1С1мен 6 ipre кемемен жуз1п келе жатты. Бурын кемеге MÍHÍn кермеген цызметш1 цорцып жылай бастайды. Ботадай боздап, сункылдап, эбден журттьщ ыгырын шыгарып, мазасын алады. Оны еш тм сезбен жубатып, тыныштандыра алмады. Сонда 6 ip данышпан Kici саудагерге: «Егер руцсат етсещз оны тыныштандырайын», - депт1. Ол куана-куана руцсатын беред!. Данышпан тец1зш1лерге цызметш1Н1 тец1зге тастатады. Байгус cyra 6ip батып, 6 ip шыгады. Екшпп батканында оны цайтадан

Бакы ттм ц к,упиясы кемеге шыгарып алыпты. К^ызметцп кемеге эзер дегенде M i m n , 6 ip бурышка барып 6ypicin, ун-тунс13 отырып цалыпты. Саудагер тацгалып: «Бул капай болды?» - дегенде, данышпан: «Бул адам тещзге батып, оньщ машакатын кермегенд1ктен, 03ÍHÍH еау-еаламат отырганынныц к ад ф т бшмед1. Бейнет кермеген адам рахаттын Кад1р!н бммес», - депт!. «ЖАЛАНЫЦ ЖАЗАСЫ» Bip кария KepHiieiH «уры» деп еыбые таратыпты. Соньщ нэтижесшде 6 ip кун1 Ж1Г1ТТ1 урлыдка катысы бар деген айыппен камауга алыпты. EipHenie куннен еоц KÍH3CÍ жоктыгы аньщталып, боетандыкка шыкканда, Ж1Г1Т карияны жалакорлыгы yujiH сотка 6 epinTÍ. Сотта кария: - Бул жай гана сез гой, мен ешшмге зиян типзпм келген жок! - деп акталыпты. Сонда сот карияга: - Мен С1зге yKÍM шыгармас бурын осы Ж1Г1Ттуралы бшет1Н1Н13Д1Нбэрш 6 ip паракка жазып шыгуьщызды етшемш. Сосын оны майдалап жыртып, утщ зге бара жаткан

жолда мэшинеден сыртка шашып тастаныз. Ал ертец 6 Í3 тьщдауды жалгастырамыз. Келес1 кун1 сот: - Цаз1р барып Kenieri лактырган кагаздарыцызды repin экелущпд1 ет1нем1н, - депт1. - Оны калай жинаймын? - депт1 кария, - жел оны ушырып экетп емес пе? Сонда сот айтыпты: - Жэй айтыла салган сездер мен жазыла салган комментарийлер де солай. Ауыздан

шыга салысымен адам OMÎpiH талцандап, цайта калпына келместей eTyi мумк1н. Егер адам туралы жацсы нэрсе айта алмасацыз, онда ундемеген!Ц1з жацсы! Оз сездер1М1здщ тутцыны емес, цожайыны болайьщ. Осекш1 - урыдан да жаман, ей тк ет ол адамньщ арын, абыройын, ceH ÍM ÍH урлайды. Оны орнына келтлру ете циын. Айтылган сез - атылган ок. ез ТАРАЗЬЩМЕН ЭЛШЕНЕСЩ! Ертеде 6ip шаруаньщ эйел1 колдан сары май жасап, дукенге апарып етк!зед1 екен. Дукенш1 оны сатып уст1нен пайдасын KopinTÍ. Bip куш дукенш1ге: «Осы мен1 алдап журген жок па екен?» деген ой келштг Домалак майды алып елшесе, 6 ip кел1 дeгeнi 900 грамм гана тартыпты. Катты ашуланган дукенпн шаруаны шакырып алып: - М е т алдап жур екенс1н гой? Bip кел1 деп жасаган майьщ 100 грамм кем екен. Мен ешк1мн1ц 031мд1 акымак ету!не жол бермеймш! - деп тулапты. Oni бузылып кеткен бейбак: - KeniipÍHÍ3, мырзам, б1зд1ц уйде таразы 45

Бак,ыттын, купиясы жок ед1. С1зден сатып алган 6 ip кел1 цантымыз бар, сонымен TenecTipin жасап жургенб1з, - депп. CcH¡ айналацдагылар ез таразыцмен елшейт1Н1ы умытпа, досым! УЙ1МД1 САТПАЙМЫН! Bip KÍci ез уЙ1н саткысы келшт1. Максаты - одан да жаксы api кец уйге цоныс аудару екен. Сол ymÎH жарнама агенттЫнде жумыс 1стейт1н досына барып, осы 1сте жэрдем керсету1н ет!нед1. Жан досыныц тыег1н жерге тастамаган жолдасы досыныц 63Í жацсы бшетш улкен уЙ1н жарнамалау уш1н сипаттап жаза бастайды. Уйдщ эдем! жерлершщ барлыгын ескерус^з цалдырмай, цагазга терш шыгады. Оныц керемет 46

Бакыттып к,упиясы шеберл1кпен салынган эсем цурылысы толы к сипатталады. Адам тынысын ксц1тер кец ауласы, жанга жайлы бау-бацшасы жэне эдем1 улкен бассей т бар екен1 де айтылады. Уй тыныш ауданда орналасцаны, TÎnTÎ керш1лер1Н1ц де жацсы адамдар екен1 т1збектел1п жазылады. Сосын сипаттаманы уйдщ егесше оцып беред1. Оны аузын ашып, K03ÍH жумып тыцдаган досы, одан жазбаны цайта оцып 6epyÍH етшд1. Болтан кезде: «Мынау керемет уй гой!» - дед1 таццалып. «Ом1р бойы ¡здеп журген1м осындай уй емес пе? Осы уакытка деЙ1н арманымдагы уйде турып жатцанымды бшмеген екем гой, э!» - дейд1. Сосын досына: «Жарнама бермей-ац цой. УЙ1мд1 саткым келмей цалды», - деп, жуз! кул1мдеп сала бсрд{. 47

Бакыттыи к,упиясы Inreprinep калдырган 6ip даналыц сез бар екен: «G3ine бершген ^^¡ктерд1 6 ip- бipдeн санап, цагазга lycipccn, ез1цнщ калай бурынгыдан да бацытты болып шыга келген1цд1 сезбей цаласыц». БЕРУШ1НЩ ЦУАНЫШЫ Б1рде 6ip шэк1рт устазымен erÎH алцабыныц арасында келе жатып, жол шет1нде жаткан тозыгы жеткен 6 ip аяк ки1мгс кездер1 тусед1. Шэюрт1 устазына: - Шамасы, мынау eriHnti шаруаныц аяц KHÍMÍ сияцты. Тыгып койсак цайтедт Сосын 6ip жерге жасырынып калай абдырап сасцанын кызыкгайык, - дейдт Сонда ацылды устазы: - Кедейлерд1 s6 irep re салуды цызыц Kepin, олардыц есебшен кец1л кетерген1М1з адамдьщца жата цоймас. Эз1це бацыт пен шаттьщ сыйлагыц келсе, онда оны мазацца айналдырмай, кер1С1нше аяц ки1М1не ацша салып цояйьщ. Сосын не кызьщ болатынын тамашалайьщ, - дейд1. Устазыныц усынысы б!рден кецш1не конган шэюрт айтканын орындайды. Сонан кеЙ1н eKeyi 48

жацын турган агаштыц артына барып жасырынады. Сэлден соц жуз1 кун кезше эбден тотыккан, жупыны ки1мд1 6ip шаруа келед1. Аягын аяк к тм ш е сукканы сол ед1, 1Ш1ндег1 затка ripcjtiti, дереу кайта суырып алады. ^олымен алып Kepin ед1, акша екен. EKÎHHii сьщарынан да соншама акша шьщты. EriHmi акшага 6 ip, жан-жагына ек1 карап, тан-тамаша болып 6ipa3 турды. Кез жетер жерде ешюм байкалмады. Сосын ол акшаны калтасына салды да журелеп отыра кетт1. Жуз1н аспанга Keicpin, жанарлары жасаураган куЙ1 дауыстап сейлей бастады: «Я, Раббым! Сен мен1ц хэл1мд1 ез1мнен 49