Қуат Қайранбаев - Көңілдің қоңырауы

к ещ л куйлер! Ояу, адал кецщцерд1 толгайтын, Теб1ренбеген журек мулде калмайтын. Сырлы, ойлы елец жазсам деп ед1м, Сезшд1рш ceзiмдepдi шалгай тым. Алые, белек журектерд1 жалгайтын, Киянатты, зулымдыкты каргайтын. От ж1герл1 елец жазсам деп ед1м, Керек емес елец маган жанбайтын. ¥зак ушып, бшктерге самгайтын, Есюрмейтш, ешкашанда талмайтын. Шыншыл, eprri елец жазсам деп е/йм, Ой-epiciM, жетермющ, кандайсыц. Кулюсш де сэбилердш балдай тым, Махаббатын сулулардыц алдайтын. Бэрш-бэрш жырга коссам деп ед1м, Кеудеш де уялаган таудай муц. Шырылындай торга тускен торгайдыц, Олаздерге жйер 6epin, коргайтын. Куш косатын, намыс отын оятып, 0лец жазсам деп эркашан ойлаймын. Сергек сана, тагы н е т тацдайсыц, Не жетпещц, неге тыным алмайсыц? Ал жаза гой, жазгыц келсе, Не шьщты, Окырманым, езщ сыншы болгайсыц.

ПОЭЗИЯ-П1Р1М Ащылау ма ем1рдщ, арэ, дэм1, Кашан болган пенденщ сураганы. Шаш азайып, мавдайга сызат тустд Куантпайды кешедей жыр азабы. Естшмейд1 ез1ме оз ушм де, Дарушы ед1 ондайдын ce3i юмге. Ерюмд1 алып, ететш езше кул, Bip арнага тускендей сез1м1м де. Журмш, бшем, аскактап эн сала алмай, Сургылт туске енгендей барша манай. Сулулыкка ынтызар сорлы журек, Селт етпейд1, Байкаймын, Шаршагандай. Кез салмаймын керк1м деп айнага сэт, «Кек су» болды KepeTiH тойда ракат. Елендемей кулагым еш нэрсеге, Тамашага караймын жайбаракат. Сезшмейвд сыртымнан сагынганым, Откен куннен калмапты жадымда дым. KepiK кеуде асаулык кepceтпeйдi, Мимен гана корытам соньщ бэрш. Алые эл1 ауьшы карттыгьщньщ, Жараспайды ез1ме жат кылыгым. Каумалаган кеп ойды cepnin тастап, EcTiriM кеп кетед1 шаттык ушн. Журген болар мендей боп сан уланын, Шын акынньщ бер маган агын энш. Адырнадан атылган жебе кылшы, Поэзия, Мен саган табынамын!

ТУЦГИЬЩ ОЙЫМ - ТЕРЕЩМ Батые боп Kerri байкасам барлап куншыгыс, Жанартау болган калыпты бугш тыншып im. Tipлiктiн мынау тезше Tycin калдым ба, Кайда жогалган eM ipre деген кулшыные? Бакытты eTin бейуакта туган 6ip TyHri эн, Журепм бар-ды, ce3iMre толы жыр тунган. Кияга канат сермесем дегем кыранша, Арманым бар-ды алаулап жанып умтылган, Унайтын емес оз1ме мынау тур-тулгам. Айлакер емен, 0мipдeн алган керегш, Тунгиык ойдьщ казсам деп келем терещн. Тугырга MiHin, ту кылып устап елещн, ЖYpeктiн жырын жeткiзceм журтка деп ед!м, Жетем деп жэне муратка осы ceHeMiH. Азабым ауыр, демеймш болды кулюм кем, Бойымды аулак салгым-ак келд1 сырт уннен. Миыма маза ала алмай журмш, жандардан арылмай койган пенделш дейтш niipKiHHeH. Канша рет кeлiп кеудемде елен бур жарды, Елемеп ед1 кызгалдак жырлар муз-карды. Адам жанынан eceTiH аяз ызгарлы, Шалдырды талай суыкка сэби жырларды. Тургам жок танып ейме-ез1м жорта MiH, Алаулап батып, атады KYлiп эр тацым. Пенделер c©3iH журекке жук кып жургенде, Сырлы сеймдер сырт берер ме деп коркамын Кеудемде журген керенау куйд1 тойтарып, Ce3iMiM селдей бегет мундарды жайпап ук. Куйю т1рл!ктщ куйбещн 6epin езгеге, 0лен мен жырды алгым-ак кеп жур кайтарып

Б1РАУЫЗ с е з ggag Tyrecijiiri, таусылган ба бул казактын айтары, Куат КАЙРАНБАЕВ ------------------------------------- Ce3i бисе казак калай л р л к курар, тэйт api. Kacin жасап езгелер жур, эцпмеш догарган, Тш базарга кеше кеткен кеппм кашан кайтады?! Акылдарын пулга сатпай, улесирген юл тегш, Дуниедеп даркандыкты еншшеген журт едщ. бзге журттар шокпар устап, Yцпртаста жургенде, Opin ойлап, таска жазган Тоныкек пен Култегш. Айтты, Kerri тегш нэрсе, юм 1здейщ сурауын, < Одан repi казак алар мшген аттьщ ылауын. Ханы менен караны да 6ip кецеске сыйдырган, Жузден асып ол да Kerri, Букардайын жырауьщ. Одан 6epi ©Tin жатыр елшеу1 жок талай кун, Даналардыц кеппгше, текпгше караймын. Саф алтыннан куйылса да кур нэрседе кун бар ма? ¥ккандаймын колдау таппай муд жутканын Абайдьщ. Бугш, м1не, казагыма буйыргандай < # > --------К0Ц1ЛДЩ ^ОЦЫРАУЫ билж тер, Бшикпге жщцп, туге, юмдер келш илкпер? Бшек rypin т1рлж курар уакыт келд1 десек те, Сейлеп жатыр аузымен кус тктеген жуйржтер. ms 103

Калта жыртык, сезге толды жер де, су да, мунар кек, Кулак болса тыцдайтугын, сейлеупй кеп шын эрлеп. Букар да айткан, Абай да айткан, эл1 де айта беред1, Мен де костым 6ipaybi3 сез, кеп болмайтын шыгар деп.

АКАН CEPIMEH СЫРЛАСУ SS32 ^ Акан ага, рс екшбепй елд1м деп, >СП Туганнан сон елу де 6ip тел Miидет. mго Кез жумганда 6ip демалган шыгарсыз, Азабынан кутылдым деп жердщ кеп. CD Акан ага, •==? ерекше efli ем1рщ, -g Пендел1ктщ кидьщ капас TeMipiH. Кызыгынан кнындыгы кеп болган л Тагдырьща кызыгады неге шщ? ^ Акан ага, •с<г азап кердщ, бшемш, ЗЭЭ5 Махаббаттан лэззат терген гул едщ, Сахарага сыймай кеткен данкынды 105 Калай гана кетсрд1 екен журегщ? Акан ага, айтшы ем1рдщ дерегш, Жырларыцнан сезшед! белек ун. Алпысьщда гашык болып баладай, Сез1мщнен арланбаган сен едщ Акан ага, сулулыкка табындьщ, Содан болар жактырмады жабы мьщ. Супу ару, сулу тулпар, супу кус, Сулу тазы, сулу e3i энщнш.

Елде ci3re болган емес уй бетен, Казагын гой, эл1 солай, сыйга кен. «Cepi», «сал» деп алаканда аялап, Киянатка калай гана киды екен?! Агып еттщ бойьща аныз, эн дарып, Ал 6i3 журм1з кызмет куып, жан багып. 0KiHim пен махаббаттан куралган, 0MipiHe караймын тек тангалып. Осылайша, жалган кушм етед1, Дераз, бэлюм, «Акан муньщ не тещ?» Ciздi ойласам сез1м селш шайкаган TipjiiriMe TyKipriM кеп кетедь

БАСУ АЙТУ... Ей, жшт, Неге сонша жабыгасыц, TycTi ме иыгьща тагы да сын? Bopi eTKiHuii, 6spi де езгеред1, KiM бар дейсщ ем1рде багы басым?! Болаттай бол, кайтесщ, болган icKe, Аки кат не, юм айтар, алданыш не? Уайымга алдырма журегщщ, Кайгы женер адамды калган iuiTe. Мынау т1рл1к юмдерге опа болган, Кандай кундер пендеш тосады алдан?! Б1рде конып, бак кусы, б1рде ушады, Жалынан сипатпайды асау арман... Аман журсен ani сан жыгыласьщ, Т1ршшкте тагдырдьщ жуп басым. Терт тараптан кергем жок 6ip пендеш, Тугендеген терт б1рдей кубыласын! Жылаган KiM, шаттанып кулгендер KiM? Мунга белеп 6ipeyai, 6ipfli емдермш... Tipлiгiнe ущлсен шошыр едщ, Азуын айга бшеп жургендердщ.

Аязына акпанныц тоцар ку жан, Кар жауган сон ацшыга сонар туган. Tyrai TipniK турмай ма эл1мсактан, 1здеу, табу, эрине, жогалтудан. Сэттерде уялаган T03iMre мун, Табамын елещмнен сез1м кезш. Айткансып элдеюмге акыл-кецес, Алдаркатып коямын ез1мдьез1м!!!

TYCIHEMIH Тусшбейда дейсщ бе прлтм до, Дерсщ, бэлюм, уксатты, кырды юмд1? Жобасы жоц жолменен жур in келем, Содан болар, солгындау жыр бугшп. Тусшбейд1 дейсщ де тepiciмдi, Бак орнына тагдырым неш усынды? Келер кушм куаныш сыйламайды, Жаным кейде T ip i емес, ел1 сынды. TYciнбeйдi дейсщ бе айналаны, CeHiM, у м щ i3 r u ik кайда 6api? Арды умытсан турмысьщ тузеле/й, Шындык, дарын, адалдык жай калады. Тусшбещц дeйciн бе элЫз1мд^ Айтпай-ак кой, мен жайлы бар шыньщцы. 03iM гана бшемш арман оты, Канша лаулап, канша euiin, канша уз1лд1. Тусшбейд1 дeйciн бе аланымды, Аркалама азап пен нала-мунды. Киын, бшем, туныпты кез1не жас, KoKiperiM ш ыгарды жаралы у н дь

Тусшбещй дейсщ бе шырылыцды, Za Сенщ, менщ жагдайым шын угымды. <: Кур тусшу 6ipaK та KiMre кажет, 2L Жубатады акыннын жыры юмд1? ЬосГ g Тусшбейдо дейсщ бе ем1р1мд1, ЕЕ Кез шмейсщ кепнксем: ф «Неге урынды?» Куйю т1рлж Te3iHe кенешн бе, Акын кылып жаратса кещшмдь Тусшбецщ дейсщ бе, тусшемш, Сабырлыкты басканын мысы ненщ. Акынмен 6ipre туру кашанда азап, Сен де утынып осыны, купине мш! 110

СЫЙГА ЗЭРУ ЕМЕСП1Н Куат КАЙРАНБАЕВ ------------------------------------------ ----------- ----------- ----------- ----------- Сызданбацыз, агасы, сыйга зэру eMecniH, < # > ------кеи>лд1и С1зге жакпай калды деп сыртка теппес меш ешюм. Сауга сурап баргандай эрен-эрен сейлейЫз, «Сырт 6epreHi болар» деп сыбырлайды кемесю ун. Кетерепн хал1м жок сыздаганын басканьщ, Куйттеуменен журмед1м кемей менен бас камын. Ошагьща от салып, казаньща тускем жок, Ортактасып дэмще, ырысынды шашпадым. Бше бшсец, агасы, бауырьщмын мен деген, Бшк санап журунп ем взщ1зд1 озгеден. Бщщргщ кеп сырынды б1теу-б1теу сейлейсщ, Бакырайтып мш1мд1 бетке айтканды жен керем. Жалпак журтка жетсе деп жаркылдаган жыр ушм. < Жар кулагым жастыкка тнмес жанньщ 6ipiM iH . Жаксылармен жарасып журген бугш жайым бар, Жакпай калды ендеше кандай менщ кылыгым? Дэулет1м деп дэрштеп сыйынамын сезге мыц, Дэру болар жаныма кермей журмш езге емш. Дос болам деп душпанмен денбекшщм куш-тун, Дэл касымда жургеннщ сырт бергенш сезбе;нм. KeKiperi шел адамга жанайкайы жеткен бе? Кещлс1з ой келед1 барлап баксам еткенге. Кеудемнен ап журекп усынбадым юмдерге, Кезш тауып мал жинау, бакай есеп жок менде. 111

Б1зден repi Tayipney болар, бэлюм, турмысьщ, Басымдагы багым деп бшемш мен жыр кусын. «Барлыгыцмен кезге урып, артьшам деп езгеден», Буы кысып байльщтыц, буырканып ЖYpмiciн? Bip кундер1 таусылар сйзге, 6i3re жарык кун, Бешлщнен соншальщ неменеге тарыктыц? Б1тсе-дагы дэм-тузы, ce3i калар кешнге, Б в едж кой е к ш «Акын» деген халыктьщ. Мумк1н ед1 кету1 пнщзден кызбальщ, MiH де тагып тургам жок, жамандаумен спз/й аньщ. Мезетте ©Tin кететш мына ом1рде, агасы, Менменджке салынып, Keperi жок сызданып...

ЖЫЛДАР, ЖЫЛДАР Жылдар, жылдар, Жылжиды булактайын, Тагдырыма дайындап сурак дэшм. Жапырагы желменен д1ршдеген, Тур жагада мен болып жылап кайьщ. Жылдар, жылдар, Толкыган тeнiздeйiн, Кок толкыннан куаныш неге 1здешн? Алабуртып K e 6 iriH аспанга аткан, Сенщ жаньщ мешмен епздешн. Жылдар, жылдар, Заулаган жебедешн, Екшнщнен естшер телегей ун. Какыратып жармай 6ip нысананы, Жебе болмай т1рлжте неге елешн. Жылдар, жылдар, Жаз, куз, кыс, коктемЫндер, Кайгы, лэззат, куаныш твккенандер. 0з1м1з деп журм1з гой кожайыны, Клайдам, Сендер т1рлжте октем^цдер. Жылдар, жылдар, Жеке 6ip дарасьщдар, 0м1р1мнен эркайсысыц аласыцды ал. Bip-6ip сызык Tycipin мацдайыма, Жастыгымды жырымдап барасыцдар. Жылдар, жылдар, Fасыр боп шайкалады, Сан акын сырын саган айтар эль Эркайсьщда кап кеткен кызыгымды, Айтындаршы, юмдер кеп кайтарады?!

2832 АР МЕН АКЫЛ 15 <: «Егер сен акылды болсан неге кедейсщ?!» - з дейд1 екен агылшындар. о А л жапондар: «А к ы л ды адам кедей болуы ЗГ м у м к ж е м е с!» деп а й т а т ы н к о р iпелi» - деп В масаттанды копhii.iiк алдында 6ip эк1м. Бул ф езшщ жылпостыгы емес, акылыныц аркасында байыганын мензегеш едь.. Автор Мактандьщ топ алдында толыстым деп, Мешмен тенесетш жок euiKiM деп. Казактьщ «шылыгы» мен «былыгынан», Бойымды аулак салган «орыспын» деп. Акылдьщ аркасында байыдым деп, Мешмен катар турар кай ульщ деп. Осылай кеменгерлж жолыменен, Атымныц тежемед1м айылын деп. Мшдщ де менмещцктщ сур доненш, Тасыдын жететшдей кунге демщ. Жарыса жарамсактар колпаштады, 0рт болып турсам да мен ундемед1м. со ш Бшемш, с1зге жету 6i3re алые тым, с£ Алайда ошагы жок кызганыштыц. Ce6e6i маган байлык жолы жабык, Й Ауылы алые ci3re i3ri арыстыц. 114

Каскырдай тете шапкан койга нагыз, Бардьщыз баю упйн айлага жуз. Агасы, калай байып жургешщц, Мына журт сезбейщ деп ойламаныз. Арсыздьщ адамзатка 6miiri - муц, Кайсы кеп ез халкыньщ жиды жYгiн, Tycipin талапайга дэулет курдыц, Корга деп берген халык игiлiгiн. 6м1рдщ табу болып пайда мэш, Жайындай жайпадьщыз айналаны. Акылдьщ бул арада катысы жок, Арды саткан адамдар бай болады! Кез кeлiп кез кермеген нарьщка ерген, Аяктан адалдарды шалып керген. Сол туста ез камьща жумсадьщыз, Бил1кп ci3re ceHin халык берген. Арлы адам арнайды эркез елге барын, Суйрейд1 азаматты терге дарын. Ci3 мынау езгелерге керсетпщз, Ар кет1п, акыл калса не боларын. Бупнде калам нурлы, далам эсем, Бшкке жетем десен шамаца сен. Халкынныц кез жасынан мал жинаган, Бакытты ез басыма каламас ем.

ПЕНДЕЛЕРГЕ Ей, бакка кулген, такка мшген пенделер, Арды умыткан жанбай жатып сенбек ер. Асап, Карпып, Толтырдьщ гой калтанды, Канагат кыл! Калпьща туе! Жонге кел! Жан бар ма екен жалынбаган арманга, Сен де 6ipa3 i3 тастадыц сол манга. Акылынды акша билеп жургенде, Акын барын андадьщ ба жалганда? Жургендей-ак эзер Kepin елмес кун, Айла 1здедщ, адалдармен белдестщ. Содан жиган байлыгьщныч ширены, Мун кернеген 6ip кушме бермеепш. Байлык емес, киял болды куштарым, Сезем онда саркылмайтын куш барын. Сен купшген ширепне байлыктьщ, Айырбастаман арманымньщ пушпагын. 0Mip - сокпак, адасатын аз ба адам, Баз 6ipeyqi шакырады боздап эн. Мен макурым ппренуден калсам да, Саган мен1 тус1нуд1 жазбаган.

Сен де шьщтыц, мен де шыктым кырга сан, Шарап iuiin, айттык, бэлюм, жыр масан. Аш боп кулген сэттер1мд1 сагынам. Тойып iiuKeH кYндepiндi булдасан. Ей, жалпагынан жалган баскан мьщтылар, Сен отырып, бугш 6ipey тж турар. Т1зерлеп кеп кулаганда алдына, Тэщр барын т1рлж сонда уктырар, Тек кеш болып журмесш!

ШАБЫТ ШАКЫРУ Деупп ед1м журсем сеш Kepin удай, Эуреге неге салдыц меш булай? 0з1нс1з езепмд1 ерт шалады, 0лещм, тагдыр коскан cepiriM -ай. Табигат жумбагы гой тылсым дене, 0з1нс1з айналады кур сулдеге. Кел-дагы демеп жiбep шабытымды, Жоламай, жырак-шалгай журсщ неге?! Тургандай тагдырымда багым кулш, Сен барда жагалайды жанымды ум1т. Keнiлгe KepiK берген елещм-ай, Журсщ бе келейш деп сагындырып. Керкемдеп косем сездщ лагылымен, Тесешн табаньща калы кшем. 0кпелеп, езепмнен тебетшдей, 0лeнiм , кайсы туста жанылып ем? TopiHe гул орнына еккен елец, Тартына тосыркайсыц текке менен. Кубылып, кушагыма енбей журсщ, Арудай болмашыга екпелеген. 0зщмен даркан менщ косым да, ipreM, 0з1цс1з кас табалап, досым кулген. 0MipiMe айналган елещм-ай, Бшгейсщ 6ip жан барын тосып журген!

YMITTEHEM Кош болгай, Касиетп кайран жылым. 0йнде калды талай сайран кушм, Тарихтьщ енипсше айналдьщ сен, Журепм сондьщтан да ойран бугш. Саргайтып кеп кушмд1 санаменен, Зырылдап кас кагымда барады элем. Кулю емес, кезден аккан тамшы жастьщ, Тарихка айналуын каламап ем. Кош болгай, жастык шактыц жылу багы, Жанымнын жанартауы тыгулы эль Аман-сау болгайсындар, еткен жылдьщ куштарлык сыйлап кеткен сулулары! Кош болгай, шабыт келген кез1м менщ, 0зщмен талай тундер кез шмед1м. Аман бол, кекке ерлетш кенпймд1, Айта алмай арман болган сез1мдер1м! Ойларым озса-дагы кеш uirepi, \"П рл^щ терен мэш шенйлмедь TycipceM андаусызда кещлге K ip, Дос-жаран, ага-бауыр, кенйр меш! Жазсам деп халкыма арнап кылыкты елен, 0м1рдщ сокпагымен ж у р т келем. 0юшш, ерекшген сез1мдер де, Алда сан болады деп умйтенем.

АРМАНЫМ Q_<>Qc_. 1згшк болып бар мшдет, П_QГ Жайылдым журтка шалгын боп. Оi»£~ Пейшмд1 дурыс корд! ме, nr <=r Атадан бата алдым кеп. CD Асып 6ip кайтем шамадан, Кенш м менщ самал эн. Еркелеп эркез ini боп, Камкорлык керд1м агадан. Сез1м кеп жшке тоетш, Сез1м боп турсын кузет1м. Айбарлы ага болдым ба, 1ншщ кepдiм 1зетш. Адалдык эркез деп келд1м. Адам боп eMip еткерд1м. Менен де опа тапты ма? Досымнан опа кеп керд1м. Тенесер, cip9 балменен, И ш п турар тал денец. Бозбала болып боздаган, Сулудан лэззат алган ем. CD <шШШс Жаманга журер жуыс KiM? SE Жакыным сатса у iniTiM . Азаматым деп ардактап, I— Колпашын керд1м туыстьщ. 03 120

Комдалган сэтте карымым, Он менен солды таныдым. Тандап 6ip суйген арумен, Жардьщ да керд^м жалынын. Алкалы топта шыркап мьщ, Аркалы сэтте нур таптым. EHfliri басты арманым, 0скен1н керсем урпактьщ.

к ещ л дщ bip СЭТ1 Токырадым, Толмайды кещл неге? Кальщ ой каптал Kerri неге ipreMe. YcTi тунык, ал асты ойран болган, Тещзбен келе жатыр б!упр-кеме. Жия алмай жещпк бермее жасык ойды, Кул болдым т1рл1пме басыбайлы. Аспаннан аскак эуен келед1 де, Согылып дарбазама шашырайды. Жаманга кия алады eMipiH юм, Максатка жетшзбейдьау жеб1р ындын. К ецш м кеберсшен жер сиякты, Ал миым туткыны боп кецшмнщ. 'Прлшпен токтатпастан таласымды, Куй кешкем кецийммен жарасымды. Ал бугш кещл белек, eMip белек, Коса алмай миым соны аласурды. Жарастык табайыншы десем ылги, Жанымнын жаракатын тесем унги. BipHeuie адамдардан курастырып, Жалгамай кеткендей 6ip KenieMiH куй. Осылай, ойда-жокта суып денем, Жанымнан уша алмай жур уытты елен. Бейуакта ез-ез1мд1 жогалтып ап, Табам деп елест1 сол куып келем. Кещлд! кегерте алмай енер eMi, Кейшм де кенбш тартып, кенередг Замандас, менен бугш акыл алма, 03-e3iH жогалткан жан не беред1?!

АЙНА АЛДЫНДА Куат КДЙРАНБАЕВ -------------------------------- «Муцлы жузбен айналага ойлана, -< # > К0Ц1ЛДЩ КОИЫРАУЫ Кез сап турган мына бала кай бала?» Деймш-дагы ез-ез1мд1 танымай, Кайта-кайта карай берем айнага. Жастьщ шактыц жогалтып ап айлагын, Арай танмен арман кутан кайда кун? Сол кезецге кайта айналып соксам деп, Ущлемш дидарына айнаньщ. Есерлжпен жетпек болып Айга шын, Жeлiк кутан думан кундер, кайдасьщ? Бше алдык па махаббаттыц кад1рш, Шын достыктьщ сактадык па айнасын? Баз 6ipeynep мал жинаса айламен, Адалдьщпен ак журем деп ойлап ем. Не бтрд1м, не бере алдым халкыма, Деп мен бугш тшдесемш айнамен. Кайда, кашан жepдi эдщдш жайлады? Кеше берген серттен сулу тайды эш. Адамдыктыц жолын бузып 03iMi3, Сосын неге кшэлаймыз айнаны? Ушмд1 ecxin егшд1 ме сай, дала, Кеп казактыц 6ipiMiH бе каймана? 0з-ез1мд1 таныгым кеп кезщнен, Кайта-кайта карай берем айнага! 123

FV M bIP-вЛ Е Ц О, тагдыр, каншама рет акымды алдьщ, Туар ма асау бакты такымдар кун. 0cin-eHin, елее де, ем1рлер! Жылдармен елшенбейд1 акындардьщ. Ататын ap6ip таны жырыменен, М энгшк жасай берер гумыр-елец. Сан урпак жатка окитын мураларын, Акынды мьщ т1рщен T ip i дер ем. Душпаны тас атса да тасадагы, Т1рл{ктщ болмаса да аса мэш. 0Mipre жаксы елен экелген кун, Болады акынньщ 6ip жасаганы. Киялын калыктатса бупа MyciH, Шер-муннан асыл сезпм туады шын. Тагы 6ip жасап калар, жан жадырап, Кергенде туган елдщ куанышын. От тш м , K i6 ip T iic re n , кашты неден, Жырымнан такыр гулдеп, тас тулеген. B ip жасап калар ед1 кещл нпркш, Жарасып отырганда жаксыменен. Жактырмай эдш сезд! кесек, дейлер, Озшен езгешеш есектещц ел. Мундайда аппак элем тунек болар, Ендеше акын жасын есептей бер!

ЩКЭР ДУНИЕ Куат КДЙРАНБАЕВ ------------------------------------ Сэлемд! жолдап сэн курган барша кундерге, < © > -----------К0И1ЛД1И КОИЫРАУЫ 0ткеннщ 6api бос елее, cap сагым деме. Каламды алсам, кайран жыр тегшупп efli, Санамды т1рлж жецген бе, шаршадым неге? Тек кектем емес, туатын ызгарда да елец, Кызгалдак кырлар кешеп 6i3 барган элем. Сез1мн1ц сел1 арнадан асатын ед1, Жыр жазбак болсам кулшынып кыздарга деген. Махаббат деген емес-ау eiipiK кылык, 0м1рдщ e3i осыны отыр укгырып. Сулуды керсем журепм тулайтын ед1, Тастап кетердей кеудем/ц, ceKipin шыгып. Кудайдыц e3i хош керш, жастан дэметер, Бшемш 6ip кун 'прлжтщ дастарканы етер. Мулт кетпей келген жыр жебе неге богелд1, Кыз журегшщ калканын тас-талкан етер? Замана келш зэцпген, жан укпайтугын, Каламнан баска калмады, нарыкты-ай, тупм. Арулар 6 y r iH ансайды калталыларды, Акынды кайтеш, жыр жазса жалыкпайтугын. Тек сез1м курган патшалык ацеап элемш, Ташыктык дертп журекпен аркалап ед1м. TipuiuiiK тен1п тобемнен, 1цкэрлш деген, Б1ртшдеп гайып болар деп корка беремш. 125

КАБАКТА Inip ме ед1, элде тун бе, беймэл1м... Шагайын деп шыктым ба, элде Айга муц? Айдындагы кайык сынды 6ip жан ем, Адасып кап 1здеп журген айлагын. Тагдырыца кенбе мейл1, кен мейт, TyHri кала кецшмд1 тербейдь Жымыцдайды мейрамхана оттары, Шакырады меш езше, «Кел!» дейдь.. Ойга оралып уйкастар мен макамдар, Деп тургандай: «Кабактардан от ал, бар!» Купия элем кушагына шакырып, Кол булгайды шарап толы бокалдар. Tycin алган тулю булан TyHri i3re, Тулен турткен жен айтады KiM6i3re?! Жаланаштап алган кыздар балтырын, Уяттарын калдыргандай кунд1зге. Агытып сап тесшдеп туймеш, Тагы 6ipi MeHi ортага суйредь Мыкындарын бурацдата билeдi, KipniriMeH журепмд1 туйредь IlepiHiTeHiH коздыратын кумарын, Кез алдымда буландайды була кун. 0рт боп жанып, жалындаган кеудеш, Басып коям салкынымен сыранын.

Маеац оймен шолып койсан манайды, 2862 Асык ойлар агзана кеп тарайды. 'g Ана отырган 6ip топ кыздьщ iuiiime, S' Bipi маган кос жанарын кадайды... >СmП Ер салгандаи ереушд1 К¥Р атка, CD Соцгы бокал жетюзердей муратка... ...Эцкьтэща отырамын тацертец, Сана - туман, Тунп елее жок 6 ip a K та!.. CD gr I СГ 127



( ЕК1НШ1 Б0Л 1М ) ГТерзент YH i W/ \\sfsf

АЛТЫ АЛАШТЬЩ АЙБАРЫ ¥лы дала, ояндыц ба уйкьщнан... Кумб1рлейщ тылсым кеуден куй тунган. Me3i кылар мимырт кундер алыстап, Жорга жел1с арылткан-ды митьщнан. ¥лы дала, жацылмагын кешщнен, Терт тарапка тегщщ жыр тесщнен. EciM юрд1, есемд! де кайтардым, Ерющцктщ ecin леб1 Есшден. Элс1з шактар алые калды эр тайган, Ыдысымда ырысым мол шайкалган. Шыгысым тур шырай 6epin журтыма, Алты Алашка сауын айтып Алтайдан. Алатаумен кымтап жапкан керпесш, Ел1м камсыз тагдырына ерке шын. Жет1суым - жайсац жандар мекеш, 0зендер1 ернектеген елкесш. Жок; емесп1н, баягыдан бар е/дм. Кемешмнен теплед1 эдем1 ун. TepicTiicre Teric журтым дш-аман, Теб1рене жетюзетш сэлемш. ¥лым барып конбаса да айга эл1, Казагымньщ гарышта жур байрагы. Батысымда байтак; жер1м, Байконыр, Айбарым, Ьэм кек аспанньщ айлагы.

Арайлана атып солай ай-кушм, Атагыма абыройым сай бугш. Атырауым, аскакгайды данкымен, Астына алган жомарт жердщ байлыгын. ¥лы дала, уланына карт ана, ¥ я болган ул-кызына каншама. Терт кубылам тугел кезш тшед1, Астанасы отау тжкен Аркага. Сагым куган Сары Аркага арайлы, Байтак ел1м мактанышпен карайды. Алты Алашка айбар болган Астана, Аспанынан шуак нуры тарайды. взщменен еркен жайып тангы ум1т, 0р уланым ecin-eHciH пац кулш. 0рел1 ел1м еркениет кепйнде, 0рге бассын езгелермен мэцгийк!

АСТАНА Алыстан шалган мацайды, Арканын Teci арайлы. Астана сынды ай-кала, Аскактап маган карайды. Айтатын сез1м ке<пмд1, Асуга бурдым кeшiмдi. Астана аскак карайды, Аймалап ерке Есщд1. Айта алман бугш «куй!м кем», Алты элем саган сушнген. Астана - эсем арудай, Айтулы тойга кшнген. Ажары эрл1 гажап тым, Ауасын Teicri азат кун. Аркалап ез! тургандай, Арманын барша казактыц. Алашка болып дара шыц, Аркадан таптыц жарасым. Аз гана пандык бар сенде, Арудай бшген багасын. Ансаттьщ елдщ талайын, Алканы жырдан тагайын. Астана аскак тур гой деп, Аспандап кетпе, агайын!

АЛМАТЫ Жаца тулек, жалын журек, жас шагым, Кеудем1зде кумб1рлейд1 аскак ун. Еспмде эл1, аркалап сан y M i i r i , Алматыга алгаш кадам басканым. Айта алмаймын, маган кушак жайды ма? Кадам бастым айбарынан каймыга. Кабылдады кырдьщ кара баласын, Оган кун мен сан сырласкан ай куэ. Бшктетш муратымныц шоктыгын, Кызык-думан калкасында Kerri муц. Жалындаган жастыкпенен жарасты, 0 rri жылдар, erri айлар, erri кун. Журдек уакыт камшы басып сауырга, Б1рде аптапка салды, б1рде дауылга. КдзМУ атты касиетт1 шацырак, Бiлiм 6epin, аттандырган ауылга. Ум1т артып алдагы атар ак танга, Сен баптаган балац талай шапты алга. Кайта оралдым жылдар салып арага, Катан т1рлк кабыргама батканда.

Заман туып кдзагымньщ багына, Тэубе дедж тэуелаздж танына. Алашьщнын бар арманын аркалап, Эгейсггпей ебектедщ тагы да. Таусылган ба прш ш ктщ таласы, Кеш тузелш, жазылды елдщ жарасы. Аттьщ басын кайта бурдым ауылга, Шакырган соц Талдыкорган каласы. Сан тагдырды тогыстырган жер ycri, Tepin жейд1 буйырган 6ip жемютк Талдыкорган... сонда етй алансыз, Кемел шактьщ кеп кундер1 келють Дей алмаспын алынбайтын шеп курдым, Байламы жок бак талайы текп улдьщ. Алты Алашка айбар болган Алматы, Кбайта айналып тагы алдьща кеп турмын. Ару кала - арманымньщ езеп, Ет журепм елдщ муцын сезедь Yiumuii рет алдьща кеп жупщцм, Yin мэрте гой ер житгтщ кезеп. Коныстанып кос шаЬарга кезекпен, Байкамаппын жылдарымды тез еткен. Жуп ауырлап жeткiншeгiн жеткенде, Жатка балап, итермессщ езектен. Болжап кайтем, тагдыр неге кез кылар? Орта тапсам ойымды окып, сезд1 угар. Арман кала, акын келд! алдьща, Елде туып, астанада коз жумар!

ЕЛГЕ СЭЛЕМ Кептен жол туспеп ед1, елге бардым, Кен болган кецшмд1 тербеп алдым. Bip керсем деген арман жур екен гой, Жанымньщ тукшршде шелдеп эр кун. Ел жакка кептен жолым туспеп ед1, «Келгш» деп ол да меш куштемедь Алайда ауыл-аймак елее сынды, Тун болса тунжырап 6ip туске енедь Bip басып сагынышты елшенбеген, Туе емес, ещмде оны керсем деп ем. Журектщ iнкэpлiгiн елец кылып, Bip кыздьщ бурымына ерсем дегем. 0щмде барып-кайткым келген ед1, Эйтпесе журек неге шерленед1? Валалык, бал дэурешм колын булгап, Шакыра беретшдей елге меш. Сешлмей кещлдеп кудок кеп кун, Т1рлш деп кашангы енд1 уршпекпш. Ауылга, басу ушш ансарымды, Колымды 6ip-aK сштеп журш кетпм...

ЖОЛАУШЫЛАП KETTI ДЕ.. Тастагам жок, Талдьщорган, мен ceHi... Сагынышым кетертпейд! енсеш. 0зщ едщ тазалыктьщ Teneyi, 0з1ц едщ адалдыктьщ елшем1. Тастагам жок, жолаушылап Kerri де, Салган да жок туйткш oMip тепиге. Коныс болдьщ жаксы менен жайсацга, Мекен болдыц адалдар мен текпге. Талдьщорган, тал 6eciriM, киел1м, Журепмнщ коныр сазды куш едщ. Арудайын кун нурына малынган, Жамалыцды жанымменен суйемш. Кок аспанды торлаганда булты кеп, Туратындай тацгажайып жыр тшеп. Ею ерке езен - Кексу менен Каратал, Кос бушрден агып жатыр курюреп. Алатаудан аткан кезде тац-сагым, Keнiлiмнeн кашушы ед1 канша муц. Сулуларды K ep iK берген кешеге, CepiK болган ж1пттерд1 ансадым. Жаксылыкка журген болса шелдеп KiM, Жатсынбай-ак жидьщ журтын жер-кектщ. Жуматайды, 0бен менен Ордашты, Бесшшде елен-жырдьщ тербеттщ.

Талдыкорган, мен болайын жолыцда эн, Перзентщмш бакытым кеп сорымнан. Кимайтындай курбы-курдас кеп сенде, Ага таптым, inini ертом сонымнан. Аралап 6ip жургендешн гул iniiH, Жылгаларда сыцгырлайды кумю ун. Шаган таудан кершгенде кек сагым, Тангы ауадай ашылады тынысым. EcTire де, кушак жайган emire, Акын саган сагынышын теки ме? Талдыкорган, тагдырымньщ тандауы, Тастагам жок, Жолаушылап Kerri де...

ЦАПАЛ Жол тагы 6ip жотадан асырады, Тындашы, шыркалмай ма гасыр эш. 1Шрюн-ай, туган жердщ эр Te6eci, Кез1ме менщ оттай басылады. Осы гой кептен 6epi ацсаганым, Оралмай неге жургем каншама кун? Акырын эуежайдан аса берсец, Моласы кершед1 Кенсабаныц. Асьщсац кете 6epriH тоте, мешп, Кещлден куып ж1бер бетен ойды. Откен сон Туздысудан онга карай, Курежол Капал жакка жетелейдь Тарих кой мына жаткан дала деген, Шарьщтап шыцга карай барады елец. Сал Б1ржан Ешиелместщ баурайында, Жолыгып, айтыскан-ды Сараменен. Болган соц euiKici де, койы да аман, Енпаелмес... Сыр шертед1 жайы маган, Он жакка 6ip асудан асып туссен, Коныр тур, туып-ескен Сайын агам.

Табигат осы жерде кызыгар жан, Шыгады айта берсем Ti3in алдан. Кешкентал кешесшде керер болсац, Марфуга, втепберген i3i калган. Суында сыцгырлаган мьщ 6ip эш, Алдьщнан карсы алады Шьщбулагы. Жабайы алмасы мен epiri мол, Каракат, булд!рген кез тундырады. ETeri кемкершген бау-кайыща, Таулардыц суыгына жаурайын ба?! Музбулак, Найзатас пен Сайын, Белек, Буйыгы Капал жатыр баурайында. Саф таза тшеп бар лагылдайын, Келгенде алга тоскан барын дэшм. Cepi деп, салган меш алаканга, Капалдьщ журтын калай сагынбайын. Карт Жоцгар, кальщ жаудьщ бегетшдей, Коцтэж1 - кшен шьвднын, тебесшдей. 1лияс жырга коскан сулу елке, Мешрш ещц маган тегетшдей. Баланьщ кайтпасын деп бак-талабы, Тшепн арда журтым актарады. Бул Капал, канат 6epin калыктаткан, Мэцгипк журепмде сакталады!

ТАМШЫБУЛАЦ Сезд1ретш жаз самалын, куз демш, Умшмд1 кунге жалгап, узбед1м. Тамшыбулак - еуйгенше жете алмай, Жанарына жас ушрген кыз ба едщ?! CesiMihuu селдеткенде саз-галам, Сабыр сурап тагдырынан аздаган. Тамшыбулак —талайына мун шагып, Бозбала ма ец бота сынды боздаган?! Жамалына жан суктана караган, Тамшылардан тацдайыма нэр алам. Тамшыбулак - каны ма едщ арудьщ, Баян кыздьщ тамырынан тараган?! Боз далада нелер заман кермед1м, Шел далада сусын таппай шелдед1м. Тамшыбулак - тамшы суга зар болып, Талмаусырап, талып жеткен ел ме едщ?! Сан дэу1р мен гасырларды откерген, Тарлан тарих - заман жайлы толгашы. Адамзаттыц киянатын кеп керген, Тамшыбулак - Жер-Ананьщ кез жасы!

ЕГ1НСУ Bapi етер... втер жастьщ, етер жалган, Тлршшк, тэтп ме едщ шекер балдан? Мшеки, Каражота кешн калды, М эцгш к Сара акынга мекен болган. Жастыктьщ жырга коеып жараетыгын, Кыз зарын айтып ед1, Алаш мунын. Сарамен бакулдасып, api аттансан, Тоепасы шыгады алдан Акешюнщ. Карасан кез жетпейтш алабына, Жакын гой журепме дала мына. Bip жол бар батыс жакка жетелейтш, Кез керген Алажиде, Молалыга. Тфлштщ талшьщ е т т еабагын кей, 03inai, Кызылагаш, барам ундей. Жонгардын euieMi боп уне1з жатыр, Жумбагын iujKe бугш Каракунгей. Ауаеы кермекп алар колкадагы, Санамда саялайды елке мэш. Шап-шагын шаруакор ауыл мынау, Bip кезде болган дещц кел табаны. Шыгыета таулар калып аекаралы, «Жонгардьщ» тукеиед1 кас-кабагы. Алдымнан балгын куннщ елесшдей, Жазыгы Егшеудыц баеталады.

Бул жерде жастык шактьщ nyoci кеп, Сан мэрте тузд1 кезш, кыр асып ек. врпзген койнауында тагыларын, Тубшде эр шшнщ 6ip асым ет. Кектем кел, жасыл шалгын жаз ангары, Сол сурет жш алады мазамды эль Yшкелдщ суы толып, жайылганда, Шалшыкта шоршитугын сазандары. Не жетер перзент y u iiH елге, Teri, Мундайда сез1м-булак селдетедк Тусына ауылымньщ такалганда, Тылсым куш жYpeгiмдi тербетедь Естелш эр Te6eci жаткан батпан, Мына ман, козы багып, сакпандаткан. Тушмен ай астында серуендеп, Kipniicri камаушы едш атканда ак тан. Ол шындык, артты заман халкыма жук, Содан ба, б1здер тасып, шалкымадык. Эне, экем тем1ржолмен бараткандай, Балгасын иыгына артып алып. Басканда туган жерд1 келед1 ой кеп, Ауылга жетупй ед1м тередей боп. Тургандай анам тосып уй алдында, Жанарын алаканмен келегейлеп.

Туган жер, перзент ушш бекем айлак, ЕЫмде, сан келгенмш «кекем-айлап». Агайын жатыр, MiHe, 6ip кырканы, Туыстай консы конган жеке жайлап. Тау Kepin кум уйшген жай тебеш, Тайпак тал болган кещл бэйтереп. Ауылдьщ кешесше токтай калып, «Келд1м!» деп айкай салсам кайтер ед1? Ататын арайлана тан бш нш , От алган осы арадан сан 6ip ум1т. «Келд1м» деп кешесшде айкай салсам, Дауысым кетепндей жангырып. Десе де туган жерш мактайды эрюм, EriHcy, квцшмде бакка айналдьщ. Жанарган кешецменен келе жатып, Сенде еткен жастыгымды таппай калдым!..

МАТАЙ Жыр кугш шайырыцнан елецдесец, Жазайын, кеткендей-ак еленде есем. Ti3riHiH кшпгщнщ Матайга бур, Кумдарды буйрат-буйрат керем десец. Таптатпай жауга найза кезеп келген, Тагдырлы тарих мунда безектелген. Курезек, Акезек пен Талдыезектей, втесщ жол-женекей езектерден. Жок мунда бшк шьщдар тас ерлеген, Сонда да осы елкеш эсем керем. 1лияс жырга коскан Аксу, эне, Арыны элдекайда бэседдеген. Деп келд1м, киел1 елке, жыр алайын, Еннймд1 неге ендеше сурамайын?! Ci6ip мен Туркютанды жалгап жаткан, Тем1ржол, еткен куннен мурадайын. Демегш, cap даланьщ бар ма сэш? Жадымда сол кумдардьщ талмас OHi. Буйыккан буйрат-буйрат ак шагылдар, Балкаштьщ толкынына жалгасады.

Тагдырдьщ аз болды ма сыбагасы? Bi3 yuiiH жумак ед1 кум арасы. Орнында 6i3 окыган интернаттьщ, Мешптщ калкияды мунарасы. Демеп ем, жырак кет1п бак сынайын, Арай кун, сагым сыйлап атшы дэшм! Meicre6iM - жау кайтарган камал сынды, Агам жур, коргап оны сакшыдайын. Кецщщ каумалап ап кырмызы мун, Курбымен тындаушы едж жулдыз унш. Семкес1н, бакытты еддк, аркаласак, Бота коз, колан шашты 6ip кызыньщ... Япыр-ай, еоныц бэр1 кеше ме efli?! Bip тылсым сез!м1мд1 еселедь Камсыз журт, калыпты OM ip, караша уйлер, Калпында б1здер журген кешелерк Бшмеймш, айтылды ма лагыл эшм? 0ткен кун ееке туесе камыгамын. ¥стаздар аз калыпты алдын керген, Курбылар эже бопты сары карын.

Отарба, бопты Heci тас тугырдыц, Кещлден оны K e p in кашты 6ip мун. Бул Матай баз 6ipeyre бекет шыгар, Мен ушш бак мекеш жастыгымньщ. Жыр кутш шайырьщнан елендесец, Жазайын, Кеткендей-ак елевде есем. Ti3riHiH кашгщнш Матайга бур, Жалынын жастыгымньщ керем десец

IJIE Беу, 1ле карт дария, есш ipreM, Толкынньщ токтамасын коий мулдем. Жагаца жаккадай 6ip ульщ келд1, Жалганда конак гумыр кенйп журген. Сабырлы агысьщнан куй актарып, Сабацнан асып-тасып жш аттанып. Жэннат жер - Жетюуды аралайсьщ, Бейне 6ip куретамыр сияктанып. Арудай жуып-шайган нурга шашын, Асыга шыннан кулап, кырга асасьщ. Еасырлар койнауынан тамыр тартып, Ал ертен болашакпен сырласасын. Бакытын баянды еткен сан отаудьщ, Халкыма жагалауьщ жэннат-ау мыц. Сэлемш алып ушып кулдилайсьщ, Балкашка аскаралы Алатаудьщ. Нур куйып туган жердщ тесше шын, Енедей ем1рене кесшесщ. Суьщнан барша т1рлш бастау алып, ¥л-кызыц Tepin жещй Heci6eciH. Kemipin кещлдеп сан кущкп, Беу, 1ле, оятасыц тацгы YMirri. Алгаусыз агысьща карап турып, ¥гамын Ш еказдш пен М эцплкп!

ЕЛ ЖАКТАН ХАТ КЕЛЕД1 Жазылып мекенжайы, нак дереп, Ел жактан мейрам сайын хат келедк Акжарма актарылган тшектермен, ЛсбЫн туган жердщ ап келедй Басылган бурыштама, мор1менен, Осындай ак тшекке nienirep ем. Жан ед1м арман куып жырак кеткен, Туган жер шыгарам деп терше елец. Бойыма куйып берсе халкым нэрш, Бшктен бекер болар тартынганым. Бул хаттар еске салып ерке Аксуды, Балкаштыц теске урады толкындарын. Аршыган кекейдеп кемесю ойды, Бул хаттар езге хатпен тецеспещц. Матайдыц буйрат-буйрат кумы болып, Жазыгы Eriнеудыц елестейдк Капалдын шыцдарына шындап арман, Тылсымын табу ушш кумга баргам. Хат болып сыбырлайды кулагыма, Bip ун кеп сылк-сылк кулген жылгалардан. Сагым боп конса б1рде сыр акгарган, Бэйшешек бур жаратын кыраттардан. Белесп ещй б1рде экеледд Экем мен Анам барып жырак конган.

Дей ме екен, бойьщ пэстеу, ойьщ балгын, Калада уга бермее жайьщды эргам. Бул хаттар еырластырар рухыменен, 1лияе, акын Сара, Сайындардыц. Жазылып мекенжайы, нак дереп, Ауданнан мейрам сайын хат келедй Туган жердщ Курмегп азаматы, Екешщй ecine сап беред1, Хатпен 6ipre кещлге бак та енед1!..