Қуат Қайранбаев - Көңілдің қоңырауы

Тагдыр онай болган жок, Ауыр ед1 жYгiм де, Болатынын осылай сезген ед1м тубшде. Алты Алашым азатта, Агайыным дш аман, Арыстандай айбатпен аман жетпм бугшге. Болмасыншы казакка тасбауырдай егей кун, Беу, урпагым, оркендеп, кара ормандай кебейпн. Кез1м салып сендерге мына деннщ устшен, Киындьщта дем 6epin, жаксылыкка жебеймш. Эумин!

ЖЕТ1 АТА К,уат КДЙРАНБАЕВ --------------------------------------------- Найман болсац - Матай бол! <#> ------- КЭНШДЩ ФИЫ Теле би Канат каккан кияга кыран болган Каптагай! ¥рпагына мэнгшк жыр-эн болган Каптагай! Женкш келген жауларын жаЬаннамга женелтш, Кабыргалы Найманга уран болган Каптагай! Эне, солай еткен-д1, аруакты бабамыз, Тамыр тарткан тереннен тарихымньщ 6opi аныз. Ел-журтынын камын жеп, ер устшде кун кешкен, Бабалардан жалгасып, болашакка барады i3... KoKiperi ояуды ел1 колдап - «Кееем» дер, Кайтаратын кашанда жауда кеткен есемд1 ер. Есенгелд1 урпагы, Жолан, Асан, Сары би, Кол бастаган батырлар, Соз бастаган шешендер! Аргымагы каргыган киядан да, ордан да, БаЬадурлер кеп шыккан жау ирескен сол мацда. Дуниеге келшт1 Бер1байдай бабамыз, Каптагайдан таратып, жет1 атага толганда! 253

Журттьщ жайын ойласа ертенетш езеп,Щ1ЛДЩ КОНЫ РАУ Ы Кекке кайрап намысын, елдщ мунын сезедь•#> -------- Бейкам жаткан казакка калмак салган элект1, Кыл устшде тагдыры, катерлi 6ip кез едк..Куат КАЙРАНБАЕВ ------- --------- Каукар болмай турарльщ жойкын куштщ алдында, «Ел1м-айлап» казагым баткан кезд1 зар-мунга. Акылымен, айламен агайынга жол салган, Жалайыр мен Конырат, Найман менен Аргынга! Каймьщпаган калмактыц каЬарынан, сустан да, Арыстанша айкаскан жау бушрден кысканда. Ер Бер1бай аттанды уран болып Матайга, Жекпе-жекте дес бермей карсы келген душпанга! > Ерл1гше суйсшш, кайратына бас урган, Бер1байдыц урпагы б1рьщгай кш асылдан. Асса-дагы теплмес Кыдырэл1 кеменгер, Досет батыр кекжалды ата данкын асырган. Калмак кашып жер1мнен, Кеткен кезде журттан муц, Болашагын елшщ болжап бш п, уккан к1м?! Бер1байдыц жетшпп урпагы ед1 TycipreH , Ата Зацын Алаштьщ - Барлыбеп Сырттанныц! 254

B ip a p M a H b iM тольщса, 38SS 6 ip дунием Kerri кем... 5} Казагымнын бупш жаймашуак деп бшем. ©юрештен e p 6 ir e H , Телек шалдан тараган г5п! Жалгасады урпагы тэл1м алып текпден' го _ Заман баска, зан баска, Алаш бупн саналы, Г ы л ы м - б ш м , енердщ алынды сан камалы. Каптагайлап шапканда бауырымньщ каны ойнап, Аттанганда атына «Бер1байлап!» конады!!! т; CD ji s&r. о лcr “О £ СГ 255

СУЙШБАЙГА СЫЙЫНУ Жыр-тулпары арылмаган кермеден, Ширыкканда шыгатугын шерл1 елец. Азулыдан айыл жиып кермеген, Алты Алашты 6ip-6ipmeH белмеген. О, ассалаумагалейкум, эз баба, Аруагыца бас имекке келген ем. Зар заманнан, Тар заманнан елмеген, Аман шыккан ажалдан да келденец. Даласында даналарын тербеген, Шайырлары акикатка шелдеген. О, ассалаумагалейкум, эз баба, Касиетще табынбакка келген ем. Патшага да ер намысын бермеген, Кара басы кай жерде де терлеген. Кара елецмен карсыласын жерлеген, EcTi ce3i бола бшген елге дем. О, ассаламагалейкум, эз баба, Кущретще сыйынбакка келген ем. Терендерден тартып келген таза муц, Тарпац тагдыр аяган ба азабын? Сонда-дагы айта журш наз энш, Мура кылган урпагына гажап ун. О, эз баба, болмасацдар ездерщ, Мына кунге жетер ме ед1, казагыц?!

Кызгыш гайын коргап эркез ез елш, Кысылганда кызыл тiлдi безедщ. Аскандардын тауып эркез тез емш, Терелердщ тастаткан сан «тезегш». О, эз баба, жалгастырдыц мурасын, Букар жырау, Дулат, Кабан, Шеженщ. Бэйекеа батырсынып, ман баскан, Кыргыз-Казак ежелден-ак ацдаскан. Не жайларды копсыта кеп шан баскан, Катаганы катты айтканда кан жоскан. О, эз баба, намысы уийн елщнш, Жаркыраган болып едщ алдаспан. вштескенге еткел бермес шеп курдым, ¥яттан да ел1м тандар етюрмш. Мойымаган жук артса да секпш кун, Урпагымын Керей деген текп улдьщ. О, эз баба, Жыр Жамбылы сиякты, Сыйынуга алдьщызга кеп турмын!

кекплр (Жуматай Жацыпбаевца) Бул eMip 6ipeyre - езен, 6ipeyre - жар. Bipeyre eM ip - мэщц, 6ipeyre - ажал. Сен унпн бар гумырьщ кекпар болды, Серттескен жазбаймын деп жудеу газал. Кекпарга сэйгушгщ сай болды ма, Сай болмай кенипцщ кайгы алды ма?! Тагдырьщ тайгаласка тускен кезде, 0лещн езегше айналды ма?! Шабатын шаршамай сан шакырымга Алмастай елец керек акын улга. Сол кезде Кенежирен кейшне енш, Сэйгугпк тайпалды ма такымьщда?! Кдяльщ кекжнекп ансаганда, Арайлап атты ма элде тан саган да. Былгары колгап киш топка шыгып, Туст1н бе тайталаска шаршы аланда?! Сансырап беленгенде сана мунга, 0нерд1 ем1рще баладын ба? Куй болып ещц б1рде кекпар кещл, Шапты ма домбыраньщ шанагында?!

Жырьщмен салып сосын айга дуб1р, SSS2 Жаныцца шын жуйрштер сайрады кш. s Кекпарын т1ршш1кт1ц сан алсан да, Сагымдай жолатпады-ау Лэйлэ-гумыр. >гmсол Тагдыр гой, тагдыр кейде булданады. Шерменен ширьщкан жыр шын багалы. Кекпарды такымынан туармеген, Атандыц мэцгшкке - жыр Каганы!!! CD ЛОо; с>Э<г> <5Э85 259

АГАМ БАР Отка тусш мен унпн, Бэрш ойлап багамдар. Келю'прш ел iiu iH , Демеп журер агам бар. Туспейтшдей баска мун, Ол бар болса - батырсьщ. Алдымдагы аскарым, Арка суйер акылшым. Туармейщ баска жук, Мшген атым сайлы ма? Айбарынан жасканып, Жуымайды кайгы да. Кецш нщ байтагы, Кутед1 эркез тж турып. Сабырменен айтады, 0Mip мэнш уктырып. Кечес бастап ерел1, 1с кылады KiciMeH. Улп болып келедц 0негел1 iciMeH. Тыныстаймын тасанда, Салкынындай сэу1рдщ. Кетерес1н кашанда, Еркелпш бауырдьщ. Бшмейм1з-ау багасын, Асылдардьщ колдагы. Алатаудай агашым, Аман журсен болганы.

¥ЛЫ ДОСТЬЩ Eni марте Ецбек Epi Нурмолда Алдабергеновке Даркандыкта болмайды екен шекара... Абыроймен нурлансак та, Айналсак та жыр-моншакка Журек согып турган шакта Шуак тектщ айналага, Басыццы имей кш мансапка. Сэуле шашып эр кщ мен санага, Жаркын гумыр кенппсщ-ау, жан ага... ...Кек аспанмен таулар тауып жарасым, Арай нурга орын 6epin кара тун. Ел жайлауга емш-еркш жайгаскан, Емен-жаркын жаздьщ K y u i болатын. Асыл текке балап койган журт iuii, Бекзададай жаратылыс, тур-тус1. Су теплмес кер жоргамен тайпалтып, Келе жатты карт Жамаубай жылкышы. Камкоршы e/ii кулын бггкен, тайга да, Жылкышы ед1 кад!р туткан айнала. Келе жатты жайлауына Жамау карт, Айналага карап койып жайлана. Ен далада журер дейсщ жырак к1м, Кездеспейд1 не 6ip жаяу, 6ip аттыц. Осы кезде 6ip топ атты жолаушы Шыга келд1 тасасынан кыраттьщ.

CepiriHe тэуелд1 екен кыр аскан, Кеппен журсен кенш нде уласты эн. Улкен жолда жолыгыскан аттылар, Дэстурге сай аман-саульщ сураскан. Жепел1мде тш катысса KiciMeH, Жаксы жанды танушы ед1 тусшен. Жамаубай карт асыл-ау деп антарды, B ip адамды топты жанныц iniiHeH. - Келбетщнен таба алмадым татар сын, IciH он боп, жолыц эркез агарсын. Алты Алашка аты мэл1м бауырым, Дэу де болса сен Нурмолда боларсьщ? - Жосыксызды жатыр дейаз танып юм, Ал жаксыныц журген жер1 - жарык кун. Ел сыйлаган ci3 Жамаубай болсаныз, Атьщызга, затыцызга каныкпын. - KiM ойлатан жолыгам деп азбенен, Хак каласа жалгасады тузде елен- Ек1 кырдыц астында ауыл, конак бол, 0зщ едщ асыл iHiM 1здеген. Сапарлары болып солай кайырлы, Ак кещлдер дастаркан боп жайылды. Эзщдесп тауып 6ip кез жарастык, Таныс-бшс адамдардай байыргы. Болмаса да катар туган жасты адам, 0дш сезбен 6iTipeTiH таска жан. Сынамак боп сапарласын Нурмолда, Буынсыздау 6ip эцпме бастаган.

- Такымында кер жорганыз тайпалсын, Жалайырда мырзамын деп айтарсыц. Атыцызды басына-бас айырбас, жасайсыз ба, Мырза екенщ байкалсын?! Bip окига тускендей-ак есше, Калт токтады, тура бермей кенпге. - Iuii тезек жануарды, сырты тук, Асыл iHiM, кызганайын несше. Сендей болсын казагымда талапты ул, М1нген1м1з жорга болар эльак кш. Базынаца 6ip жылкыны байладым... ..Дарт жылкышы KyniMcipen карап тур. - Жайсацдармен жалгасады кеш кер1м, Керген жаксы уландардыц ескенш. Акыретке дос болайык, агатай! ...Олар солай тушепрд1 тестерш. Ага урпактьщ сертке 6epiK кешеп, Айткан ce3i тура келш кошель Нурмолда мен Жамаубай карт мэнгшк, Достьщтарын кад1р туткан деседк.. ...Сэуле шашып эр iciHMeH санага, Жаркын гумыр KeniinciH-ay, жан ага. Даркандьщта болмайды екен шекара, Оган куэ мынау кала, дала да.

Ш32 Т¥ЛПАР ТАГДЫРЫ о_>с_о* немесе «1^араторгайдыц» монолоп 2L «Ж ацсы am аягы нан цалады » деген дей , о республикалыц, облыстыц, аудандыц аламан gr бэйгелерде алдына цара салмаган Кышлагаштан d шыццан эйгЫ жуйрш «К,араторгай» ueci цайтыс Ф болганнан кешн квп кешшпей аягынан жарацат алып, бэйгелерге цатысудан мулдем цалган edi. Алайда mezi асыл жануар мейрам царсацында oiin-osi жаратып, улы дуб1рге кайтадан цосылуды ацсайтын квртеди Тандыр мундай болар деп ойлады юм, Ет-журепм сезед1 той дабылын. Терт туягым тарпиды кара жерд1, Шац типзбес шабандоз кайда бугш? ExniH бар-ды кетерлш таптап Айды, Ещц келш к1м меш нокталайды? Танауларым сезед1 той дуб1рш, Ием келш нелктен баптамайды? Крлдан берд1 к1м менщ тшепмд1, Шабытпенен карсы алдым куле кундь Азу TiciM ацсайды ауыздыкты, со Кигпед1 KiMкелш жугешмд!? <с LQ £ Шемен болган шерд1 гам жумсартады, Маган MiHin шабатын суцкар кэш? Аркам козып барады, аркам козып, Ертокым сап, айылды гам тартады? 264

Жаным тыншу таппайды аласурып, Тулпар жанын сезшш, наласын ук. Осы мезгш жыл сайын, осы кезде, Жарататын жарыска тац асырып. Келген кезде бэйгеге шабатын кун, Киындык та умыт боп, калатын мун. Хас жуйржтер жиналган сере жакка, Ж1бек кшем жамылып баратынмын. Шын тулпарды кергендей кезшпеген, Сыншылар да сейлейтш сез уптеген. Сэйгушктер карайтын оскырына, Иелер1 карайтын сезжпенен. Жамылганда жарыста жасын атын, Жуйрштерден жолады касыма юм? Шапкан сайын жещлдеп тула бойым. Шапкан сайын тынысым ашылатын. Yспмдеп жабысып тэй-тэй балам, Сауырымда денгелеп, ойхой, далам. Шабытыма шабыт кеп косылатын, Керген кезде хальщты «пай-пайлаган». Шапкан кезде кесшш пандыкпенен, Болган емес еш жагдай мен кутпеген. Кермеп ед1м алдымнан куйысканды, Ешкашан да артта кап, шац жутпап ем. Кеп колдауы тнгенде делебеме, Жетпм талай жалгыз боп сереге де. Тагдырыма осылай асыктым ба, Сорладым мен сол жолы, неге, неге?

Сонгы болган бэйгенщ сумдыгын-ай, Kacipeirin сондагы шындыгын-ай. «М1не, сере, жетпм» деп ойлаганда, Аягымнан алды да урды Кудай. Содан кешн багым 6ip ашылмады, Кектеген жок курметтщ жасыл багы. Мацайымнан дуб1рл1 той алыстап, Колпаштаган журт кетп касымдагы. Табигат та таныган кемецгерш, Ат туягын ацсадым, елецде/йм. Суретшшер езгеш тушред1, Арнайды акын езгеге елендерш. Азулыньщ батса да Tici мешп, Кермеп ед1м ез1мнен купи дейщ. Сэйгугнктер салтанат курып жур-ау, Мацымда тек жабылар кюшейдь Туяк ушн калайша елемешн, Кеудем толып кеткендей телегей ун. «Караторгай кайда?» деп 1здей калса, Сай болайын тартулы жебедейш. Тагдыр мундай боларын ойлады юм, Ет-журепм сезед1 той дабылын. Терт туягым тарпиды кара жер;п, Шац типзбес шабандоз кайда 6 y riH , Сеземш той дабылын...

К¥РДАСЦА СЫР (Аурухана дэптертен) Ж1пт ек журген кеше урып TociH, Курдас-ау, Кызык екен кырык бесщ. Кур аттай ойнактайтын замана деп, Айтканда бабаларым бипп пе шын? Кол жетпес болдьщ па, элде сагымга алац, Ал бупн мазалайды мальщ, балац. Кырканын ар жагында калгандай ма, Жастьщтыц жанартауы жалындаган. Жолыгып эр тацменен сагынысып, Ертецге асыгушы ек алып ушып. Мущрмей совдан журек 45 жыл, Журютен к;ала бере/й жанылысып. Кацырап калмаса да куйреп кеуде, Тэшмд1 тылсым куштер туйдектеуде. Кар кеийп, муз жалаган есер кундер, Сыр берд1 сирактан да, буйректен де. Курдас-ау, сагым ойнап санамызда, Кешедей лаулап эл1 жанамыз ба? Сулулар сыргактайды жакын келсен, Салгандай тэшм1зд1 таза музга.

45 деупп ед1 гой арай мекен, «Кылыкты» шыгарып жур талай бетен. Молайып «агалаган» кешнгшер, Жас ару уркек кезбен карайды екен. Куйреуж болмау керек ж1пт деген, Алдагы кундер1мнен умгг керем. Кырык бес кыр керсет1п жатыр 6 y r iH , Елуден, курдас, мулде кущктенем!

ОТАШЫМЕН СЫРЛАСУ (Мандат Есенгараулына) Мандат ага! Алдьщда пенде болып жатканымда, Жанымды перштедей сактадын ба? Сауыгып сыркатымнан, куш ертец-ак, Бщдщ бе ататынын ак тацым да. Дeймiз-ay, мына ем1рд1 - каскыр галам, Юм калды газиз басын таска урмаган. Тэуекел деп тшдщ бе акын тосш, Тфлште eui6ip жанга бастырмаган? Бшд1м бе сол кеудеде не зат барын? Бэлюм, сол бшместшпен азаптадым. KeTeyi кеткен кезде угатыны-ай, Каншалык муш кш дтн казак халш. Жш ойлап намысты да, уятты да, Жанардан шерл1 тамшы жш акты да. Агатай, куыс кеуде емес пе екем, Omeyip езгелердей сиякты ма? Жакканда сулу кыздьщ назы журтка, Эрине, журген жокпыз казылыкка. Махаббат майданында кансыраган, Жаралар журектеп жазылып па? Бупнде адам езге, заман бетен, Досты ойлап, жакынды ойлап алацда отем. Аямай ауыр салмак салган едш, Эйтеу1р, бауыр uiipKiH аман ба екен?

Кетердей кек айналып, аспан кулап, Bip сыркат кептен 6epi жаскандырады. 0 т1мд1 сылганыцыз дурыс болды, Садага деген бар гой бастан кулак. Карамай кей шактары ак-карага, Адамдар ренжюуге шак калады, э. «0кпе» деген icri онша унатпаушы ем, Мшдетш e3i дурыс аткара ма? Андайтын заман кайда кас-кабагьщ, Не iiu in , кандай уды тастамадым? Бэрше амалсыздан KOHynii ед1, Не дед! оташыга асказаным? Сан кушм eTinTi icneH талай бетен, Жырымды енд1 калай арайлы етем? Буйрепм булкщцейщ окта-текте, Шыдауга 6ipa3 жылга жарай ма екен? Жер калмай тесшмеген, туйремеген, TycinTi-ay элдекандай куйге денем. Тэшмд1 тазалап боп кесел-дерттен, Tirinci3 эдемшеп инеменен. Мэцгш1к болып заман калды KiMre? Аркалап ету керек ар жупн де. Дед1н1з: «Талай асар б и т н бар, Талаппен умтыла бер алгы кунге!». Максатсыз жан емес ем жалан унд1, Енд1 айткан орындайын талабынды. Тугеспей тш жеткенд1 токтамаймын, Экелш1, Мандат ага, каламымды!

АЯЖАНДАРГА «5= Булайша болады деп юм ойлаган, CD Жазды ма элде муны Кудай маган. Эйтеу1р ак желещц ару керсем, =§' Казыкка байлагандай шыр айналам. m Бетен ой болмаса да тук ойлаган, Кез1мд1 кадай тастап, сынай калам. 0 ры м де оз элше карамас па... Бул iciM унамай ма, унай ма оган? 0м1рдщ тез1п суык ызгарына, Bip сызат TycipMereH i3ri арына. ©ркашан риза болып журупп ед1м, Казактын ак желещп кыздарына. Жандарга жанарымен Kici емдеген, Ойда жок жагдай ед1 тусем деген. Fайыптан тайып журш алдарына, Келшшн асау аттай юсендеген. Бар екен бауырымда жарам аскан, Ф Жер мен кок, шыр айналып барады аспан. ЕЕ Арбага тыржалацаш танып койды, if Еркек деп тштен елеп карамастан. \"о tr Акын боп асау жырга канат кергем, ^ Сулуга мен де ез1мше жанап кергем. сг TyTiK сап аяжандар денем1зде, Нешеме сацылау барын санап берген. тз% 271

Осы сэт TipniK жайын кеп уктырды, Хор кызы санама ептеп eHin юрдь Эйтеу1р еам деп ен соцгы жай, Тебемнен 6ip nepiniTe тенш турды. 1ппнде yMiiTi узер тунп урейдщ, Ару боп кулагымда кумб1рлещй ун. Акырын кез1мд1 ашсам ак каналы, Аккулар ортасында журмш деймш. Такпады-ау деймш маган аяп кшэ, Озге емес, сезбейщ екем аякты да. Окелш палатама тастап Kerri, Yp кызы наркозынан оятты да. Айтатын жагдайы бар ерек муныц, Алгаш рет жас баладай ерекпццм. Кез1мд1 баска жакка бура берем, Бше алмай немене icTey керекпгш. Мундайда куны бакыр желшпе ойдьщ, Кдц1рш ку жанымньщ Kepin, тойдым. Содан сон бойымдагы бар мушемдь Алансыз ездерще 6epin койдым. Сыркаттьщ жайын ойлап кез шмеген, Кыздардан таусылмайтын тез!м керем. Кезбен нур, сез1менен шуак шашып, Аяжандар касиетш ce3iHreH ем...

Кетерш журмесем де элем жугш, 0мipдiц уккандаймын терещцгш. Аяулы аяжандар аркасында, Сэт санап куат жинап келем бугш. Аяжандар, курмегп аяжандар, Fаршке кемек куткен сая боцдар. Жолыгып ресторан мен кафелерде, Суранам, емханада таямандар!

МЕЙ1РБИКЕ Ак халат киген сары кыз, Ем болсын берген дэрщ з. EceMin калдьщ, амал не, Ертерек nicTi тарымыз. Ак халат киген аппак кыз, Алмадай nicKeH тэгп-аксыз. Ауыр жук ед1 артканым, Арманды кайдан таппакпыз? Ак халат киген ерке кыз, Ceзiмдi 6 y r iH шертем!з. Алшактау екен арамыз, Белектеу ескен елкем1з. Ак халат киген елж кыз, Емдеуге 61зд1 келпкпз. Кещлге куйдыц кектем/п, 0зщс1з белмем KepiKci3. Ак халат киген жумбак кыз, Керешк ci3fli тьщдап 6i3. Сауалым калды жауапсыз, Сонымен, бэлюм, кымбатсыз. Журепм менщ жыр-комей, Жыр-кемей турмас ундемей. Багыц кеп eciK какканда, Байкамай калып журмегей!

АГАЛАРГА Саясын Kepin кырда ескен дара шынардыц, Болашак ушш келемш таласып эр кун. Тфл1кте мынау TipeyiM, сенер!м - сендер, Жагасы бар гой кашанда агасы бардьщ. Жещслмд1 колдап журер, агатай, Арманымды алга ап журер, агатай. Бауырьщньщ укшеген yMiTiH Алгы кунге жалгап ж1бер, агатай. Ксцдшн куйып кеудеге куба даланьщ, Туыцньщ сенщ калайды куламаганын. MefiipiMre толы жузщнен жадырап кещл, Жаньщнан сенщ жайдары шуак аламын. Ойланбай журш, андамай от басам кей кун, Эдшдпс жолын ондайда жактасац, мейлщ. Куанышта да, кайгыда камкорым болган, Сешмнщ жупн мен ендо актасам деймш.

АЛПЫС - АСУ (Жомарт Игшанга) 1здеп сездщ асылын, Казып ойдыц терещн, Келт1рш ен кезенге киел1 сез кемерш. Алты асудан асыпсьщ айтулы акын атанып, 0лен болып тагдырьщ, езщ болып елецщ- Акындардан шыкпайды акикаттан белек ун, Арпалыстыц журтьщньщ эперем деп керегш. Ацыз болып кеткен-д1 отыз тютен шыккан сез, 0м1р1цде ейткеш елен болды сенерщ. Жаксылыктыц айырып жакутынан кебегш, Жасып журген жан болса i3ri жолга жебед1ц. Жан дэру1 - жаксы жыр, Журек ем1 - нурлы сез, Кажет болса табатын елещцнен ел eMiH. Арып-ашкан жан болса сурамастан себебш, Айткызбай ак керсеттщ азаматтык кемепн. 0рге бастар есиет, epiM-epiM елецдер, Осы емес пе кайтарган ецбепнн1ц телем1н. Адамдарды торлайды ашык кунде неге муц?! Бшсем деумен кун KeniTiH TipuimiKTiH дерегш. Отан - Анац - Отбасьщ, Каламгсрл1к - ка/прл1н, Поэзия - гашыгьщ, елец болды бебепн. Журтыц сенен кутуде абыз - акыл, epejii ун, Жазар алда, беу Жомарт, оган кэмш сенем1н. Жигг-желен калпында журе берсен жарар ед1... ... Сен алпыска келген сод, мен де алпыска келем1н

АЛТЫ АСУДАН АСТЫН, БА... (Мейрам Базарулынын, мерейтойына) Алпыс деген 6ip кезде кершетш карт тулга... Аргымактьщ т1зг1н1н, бауырым-ау, тарттьщ ба. Аркыраган жнтгтей айналана карайсьщ, Алты асуга, цпркш-ай, аягынды арттыц ба?! Тал туе деп жур эрюмдер - алпыс деген ж асы ц ы з, TipnimiicriH 6ipeyre аягы - кар, басы - муз. Токтау бшмес бул уакыт токырауга баспасын, Тау суындай таекынды аркыраныз, тасыцыз. Жан жылуьщ жетед1 бол in берер жакынга, Жаныцда кеп дос-жаран, сэйгугйгщ такымда. Журегщнщ кещцп кершед1 мынадан... iHi болдыц i3eTTi жасы Kimi акынга! Би1ктерге кол создьщ, арманьщ бар каншама, Багындырдыц шыцдарды кандай киын болса да. Эр отауда дауысьщ санкылдады кун1-тун, Нэркес кездщ талайы кезш сузд1 тамсана... Жаратушы колдайды ж1герл1н1н талабын, Журек гул1 солмайды сэнге белеп алабын. Жаналык пен жаксыльщ атаулыны жыр CTin, Журдек болып келед1 мукалмастан каламыц.

Оза шаптыц, бшемш, талай дода-тартыста, Бугш тойлап жатырсыц ат шаптырып эр туска. Алдымдагы жштштей, кара торы житгп, Айтыцдаршы, агайын, калай киям алпыска?! Алты асуга кондырып улы кошт!и ауылын, Кол сагады езще мынау турган кауымьщ. Асау журек аскактап дурсшдесш тагы алпыс, Бакыт, гумыр тшеймш, айналайын, бауырым!!! Куат Кайранбаев, ацын, К^азацстан Жазушылар одагыныц мушеЫ. 04.05. 2019 жыл.

БАУЫРЛАРГА БАСУ (Цызылагаш (щигасына) Бауырым-ай, Баска тускен кайгыньщ ауырын-ай. Коцыр xipjii к кунелткен казекемнщ, Кулайды деп юм сенген тауы булай?! Суьщ хабар тез жетш секем/п алган, Сум екенш керсетп етер жалган. Eip ауылым 6ip тунде курдым K erri, Талай жаксы-жайсацга мекен болган. «Мал ашуы, - дещц ел1м, - жан ашуы», Кашандагы терт тYлiк - дала шуы. Малды койшы, сан боздак ажал кушты, Каптады да тоспаньщ кара суы. Журген жандар иманга бурып беги, К^ай iciMeH Кудайды кульщты erri. I'ijrcis тажал ойран сап шацыракка, Анасынан сэбшн жулып Keiri. Жатушы e/u T yriH i сушп кекп, Ещц экелер кезще кушк дергп. Ойран салган ауылга тш аз тажал, Сан эулеттщ eM ip iH киып K e ir i. Таскын Henip каЬарын т е н т теки, Жулып, жутып, топыракпен кем in Kerri. Ертещне ejiinin прек болар, Алаулаган сан журек ceHin Kerri.

Атар эл1 арайлап куба тацым, 0рт шалса да ертец-ак гул атамын, Ел аманда айырылган асылынан, Ата-ананы калайша жубатамын? Жаксылыкка журсе де жуыс жаньщ, Bip мезетте ажалды уыстадьщ. Орнында бар - оналар, сабыр дейхйз, Бауырларым, кандасым, туысканым!

АЦЫН ЖАРЫНА Кезщнен кершед1 тунп аспаньщ, Сеземш неге рецд1 мун басканын. Жактырмай караганын жубайьща, Жарк етпей, жаймен гана ымдасканьщ. Куантып журупп ед1 назьщ да елд1, Жайкалган сол шагывды кез1м кордк Шаршаган сьщайыцды шамаладым. Байкадым мацдайдагы эж1мдердт Емес ем кеп жандардыц 6ipi бетен, Сондыктан журепмнен жыр уцетем. Кос акын кол устасып барган кезде, Кещлщ б1зге деген сыньщ екен. Таусылып сонда акынньщ тыныс эл1, Саган 6ip, маган карай 6ip ушады. Ел суйген ерен акын елбелектеп, Ештеце сезд1рмеуге тырысады. Мен де бос эцпмеш жишетем, Конактын; мундай кезде куйi бетен. Акынньщ ез ушнде калбалактап, Казанга жупргеш киын екен. Турса да шыркалсам деп шанакта елен, Досымньщ жагдайына карап керем. Шыныны дэмш-дэмш толтырады, Шаймак боп жайсыздыкты шараппенен.

Шалкытып элдилемей эн-бепеш, Татымсыз эцпмемен тан да етедь Heci уй-ошактьщ отырмаса, Сезден де, ас-судан да мэн кетедь Мал емес акын кояр туеап кашьщ, Жан да емес жасап журген усак кэсш. Коштаспай женей бердщ ертецпеш, Кос акын жаткан кезде кушактасып. Эуелден омырауга таккап елее, 0M ipi акындардьщ жаткан егес. Ауыр жук аркаладым деп есепте, Акыннын жары болу - мактан емес. Шалт басса кажай бермей бетш уцпп, Акынга карау лазым K em ipiM кып. Жан сырын белюе алсан бакыттысьщ, Боларсьщ тусшбесец ею мунлык. Болмайтын жан сдщ-ау 1сщде M in, Жазгырма катты айтканым y n iiH менщ. Жарты OMip 6ipre етсе де акынменен, Осыны укпауынды тусшбед1м. Журем деп жануямнан саяк кеп кун, Мен-дагы жаныммен сан таякты енпм. 0лен деп екс1к жеген ем1ршен, Оны да, ез1мд1 де аяп K e iriM .

ЭКЕ АРУАГЫНА К,уат КДЙРАНБАЕВ ------------------------------- Келтелеу кеппп, <#> -- К0Ц1ЛДЩ ФЦЫРАУЫ Ертелеу кегли т1рл1ктен, Экетай, ceHi журер ем, эттен, жыр гып мен. Жаутандай карап, жасьщтау ест1м, кайтейш, Осындай шыгар экеаз ескен ул бггкен. Керсем де талай тацы м н ы ц кулш атканын. Деген жок еинам «Жал тартып, улым, атка мш!». Сэбшпк шакка сан кайта сапар шексем де, Мацдайдан суйген ернщнщ табын таппадым. Сез1мд1 сел кып, Журекп тербер эн-сагым, Елецдеп кутпм, Эрен деп шыктым канша кун. 0Keci барлар алшандай басып жургенде, Кекшден сипар саусактарыццы ансадым. взгенщ жайын 03eri жанып ecTip им, 03iHci3 eMip eKciK екенш кеш бщщм. 0ртенсем-дагы ерлерден мен де кершем, Деген максатпен беткейге шауып, теске урдым. CepiKniH содан ойлармен эсем, Kepiicri, Жанымнан шыккан жырымды жалпак ел укты. 03inci3 еткен ем1рдщ табы калды ма, Тагдырым маган мунлылау елец 6epinTi. 283

Шьщпаса-дагы шарыктап атым тым эл1. ¥лыцды жебеп жур, бшем, жырдьщ пырагы. Yш сэби сушп, ез1м де эке болганмын, Жоктыгьщ 6ipaK ceзiлiп эркез турады. Демеймш ceHci3 калдым-ау орге сыргып кем, Ел-журтыц аман, ульщнан эсем жыр куткен. Еркелеп кейде, epKiHcin алгым келед1, Экетай, неге ертелеу кеттщ т1рлктен?!

ЭКЕ ТУРАЛЫ ЭН Экежан, мына eMipre алып келдщ, Лаула деп журепме жарык бердщ. Сен салган сурлеу жатыр карсы алдымда, Мен болсам жана дангыл еалып кердш. Даланьщ леб1 есед1 пейшцнен, Кашанда жебеунй едщ мешр унмен. Халкьща кад1рл1 бол дейтш едщ, Ажырап кергешм жок сешмщнен. Жаныма жпер алып бай даладан, Каныма сабыр косам кайнамаган. Жамандар жасытса егер ж1гер1мд1, Алмастай айбыньща кайрап алам. Кеудеме нурын куйган, санама кун, Кад1рл1, касиетп маган атьщ. Экежан, кеудемдеп жаным барда, Орындап етем елдщ аманатын!

¥СТАЗДАР БОЛГАН ОСЫНДАЙ Болдык па, бэлюм, бала тым, М1нген кез бе ед1 ар атын. Мугал1м деген 6i3 ушш, Тэщрмен б1рдей болатын. Крнгандай дэл 6ip кызыр бак, Караушы ек оган 6i3 урлап. EciMiH айткан кездер1, Атаушы ек еппен, сыбырлап. Жасанып шыккан тойга нык, Кергенде оны жай калып. Зытушы едж 6spiMi3, KeuieHi алты айналып. 6з1мнщ жайым жур деп кем, Арын да кез жок юрлеткен. Содан да болар, улкендер Карайтын оган курметпен. Кездер1 болмай «жок» дейтш, Шэюртпен 6ipre кектейтш. Балаца дэрю берд1м деп, Ешюмге мшдет етпейтш. Жат оган кулык, жат алдау, Мшезбен сол 6ip бата алды-ау. Тентекке талап керемет, Келетш жэне каталдау.

Кеудеге конды жыр-умгг, Арманга уштьщ Gipir in. Адалдьщ деген нэрсеш, Алган ек содан ciHipin. Айткам жок; eiu6ip тосын жай, Макулдар муны дос ымдай. Замандар болган элгшдей, ¥стаздар болган осындай.

КЫРЬЩ БЕСТЕСЩ... (БерЫцали агамныц рухына) Бел шенпп, жетпей бес1нге, Bip журмей eMip кенйнде. KeTin ец, ага, асыгып, Бар-жогы кырык бесщде! врлемей ерге тасьщ да, ¥л-кыздын журмей касында, Кайырылмай кете барган ец, Кырык бес деген жасыцда. Берйлм, бейкам Бекешм... Эткеннен 6yriH жетед1 ун. Кайралган алмас кылыш ен, Жалындап жанган от едщ! ¥ л едщ елщ мактаган, Алдыцда не деп акталам? ¥рпагьщ 6yriH есуде, Буыны бек1п катпаган?! Кошлге сыйлап кайгы-мун, Неге ерте 6irri ай-кунщ? Бпдерге медеу болатын, Атагьщ менен айбыньщ!

Кещлде маздап дурбелен, Жазатын болгам сырлы елец. Колымда бары осы, ага, Окимын дуга жырменен! 0Mipre екпец тунса да, Асьщтьщ неге муншама? Елесщ калды мэнгшк, Кырьщ бес деген кыркада! Сан турл1 салып кестесш, 0шпейщ -прл1к, ешпесш... Алпыска аяк бастым мен, Ал сен, эл1 кырык бестесщ!

ЭБЕН АГАНЫ ЕСКЕ АЛУ Кашкан ойлар... такымдауга кенбеген, 0лец - дертщ ен-бойьщды мецдеген. Ацдып журш, акыры алып тынган-ды, 0лд1 деуге езщщ, Обе, сенбеп ем. Сырлы журек, самгап ушар ой барда, Сез1мще сергелдец муц бойлар ма?! Токтагул мен жырга костыц Жамбылды, Эшцщ айтпай таркамайтын тойлар да. 0рге тартып елен-жырдьщ елшемш, Кайыспаушы ец капел1мде келсе мун. Жакын тарткан, жай сураскан жандарга: «Менщ атым 0бен ага...» - деунп едщ. Ерттеп MiHin кара eлeцнiц тор атын, 0 p i аласа, api атандыц зор акын. 0бен кетш бара жатса кешемен, 0лец кет1п бараткандай болатын!

Бойьщда алау, лаулаганда зеренде от. Гумыр-дэурен кеткен ед1 елен боп. Элдекайда сыбдыр какса сырлы саз, 0зщ бе деп карай берем елендеп. Куйган едщ журектерге сез1м-нур, Жадау жырдан жанымды, ага, безшд1р. Эбен рухы елен болып эл1 де, Талдьщорган кешелерш кезш жур!

КЕМЕЛ ЕДЩ.. Сездщ журтын жагалап, енер елш, Шуак болып баршага себеледщ. Келлрем деп когамды кемелше, Келте гумыр кеннрген Кемел едщ. Ел1мнщ болсыншы деп ертещ гул, Ет журепн отка орап, epxe/ti юл. Кемел ойды кезецге шыгарам деп, Кемел едщ кепйрген келте гумыр. Eeynii ед1 еетипк еенен уцай, Тагдыр тарпан тарыкты неге булай?! Келлрем деп тшмд1 кемерше, Керауызбен керюкен Кемел1м-ай. Алашы боп алары, 6epepi де, Tycin efli Тэщрдщ елегше. Шыркыраган шарк урып КемелiM-ай, Шыгарам деп шындьщты кемерше. 0M ip жолы тар еокпак, буралан коп, Бураланга журуип ен юл алан боп. Кемел елдер жайгаекан бшктерге, Kypeein ен ел1мд1 шыгарам деп. Парызынды перзенттж етеп эр кун, Жугш арттыц журекке жеке нардьщ. Келдщ-дагы ертерек кемелiне, Кемер1ннен астьщ да, кете бардьщ...

БЕЙСЕННЩ КАЗАСЫНА Акикатты айта алмасац - арга мш, \"Прлйщде шыгармап ец жалган ун. Елуще жазсам деген жырымды, 0лiмiцe, эттец дуние, арнадым! Таспаушы едщ, аспаушы едщ шамадан, Сендей болып жаралады-ау жан адам. Ерек туган ер деп ед1м Экеден, Болек туган перзент едщ Анадан! Пенде ем1рде 1згЫктщ ©3i едщ, Неге асьщтыц, келген жок кой кезегщ... 0л1м турсын, екпеге де кимасым, 0к1н1штен ертенед1 езепм! Бар казакты бауырьща алып багы ушкан, Демеуий едщ жандарды OMip жанышкан. Риза ед1м гой журер болсац карайып, Ттеущвд тшеп койып алыстан! Боздагым-ай, ак туспеген самайга, Ажал-арсыз жас-кэрще карай ма?! Агалаган кайдан табам ушщй, Жанарыцды шуак шашкан мацайга?!

Бек жасьщда, белд1 бекем буарда, Айласы алпыс туслрд1 ме ку орга?... Ke3eniHe кошщ ещц шыгар ма, Оз1ндей жан кайта айналып туар ма?! Эр тайды ма, нэр тайды ма тамырдан, Кош бол, ним, тыныш уйыкта, дамылдан... Тойьща емес, казана арнап толгадым, Киналганная сеплед1 кабыргам!!!

М А Щ Ы БИ... > (Жанат Ахмадиге) -ЗЕ Таптатпай, зэ тайталаскан табанга арын, л Беу, дуние, ecTHMiciH заман зарын. Боздаган бауырымдап боздактарым, 295 Бозкырау гумыр кешкен кагандарым. Тутетш ошак отын 6 y r iH r i ешкен, Аналар т1рлк кешкен тущлместен. Суйенш найзасына шырымын ап, Бабалар ат устшде гумыр кешкен. Gcipin eMip гулin солып кеткен, Кайгыдан кайсарлыгы болыпты ектем. Камшыдай кайырылатын кыска eMipi, Жарыньщ кушагы емес, жорыкта еткен Сокканда ызгар келш сумбшеден, Дурбелен дуниенщ fly6ipi енген. Асан боп жер уйыгын талмай 1здеп, Коркыттьщ кобызы боп кущренген. Назардан окшау калмай назы кептщ, Каймана казагыца базына еттщ. Экелдщ Эйтеке мен Теле бидщ, 0 р рухын каз дауысты Казыбектщ! Кеппрмей коп iшiндe калтарыс кун, Арманын ашьщ айттьщ алты арыстыц. Жонында улы дала жонгарменен, Кабанбай, Бегенбай боп арпалыстыц.

Дэл слздей сез еойлейщ арындап ьам? Кун кештщ туйе комы, жалында аттьщ. EpTenri асынды iuiin Абылаймен, Ежен хан конакасы дэмш таттын. Азаттык эр ел yuiiH дара Miидет, Журтьща кешн калган карадьщ коп, Экбар, Сешт бастаган дуб1рге ердщ, Кытайдан epкiндiктi аламын деп! Байрагын желкщцетш кек тур1ктщ, Зар-мунын казагьщнын OTKip уктьщ. Айналган коламтага ана тшге, Алаулап жану унпн от 6ypiKrin. Ci3 жайлы, канбас бшем айту Hi. Келмеее Keuiipepei3 кай кнюы. Казактьщ кара еозш аепандаткан, Беу, Жэке, 6yriHriHiH Майкы бш!

ЕСТ1РТУ... Ортага олжа салган neci6ejii, Ежелден 6ipre журген досым едь Сурецслз тарлтме сэуле куйып, Сайранды кундер кецш кошым ед1. Самгатып анда-санда алыска yMiT, Кей-кейде жасататын шалые кылык. Жолыккан алгашкы рет жандарды да, Эп-сэтте ж1беретш таныстырып. Тушрдей айналганда тамшыга умйт, Жудеген кездер1мде жан cypiHin. Шабытты шакыратын шалгайдаты, Кажет пе, ж1беретш энпп кылып... Атка кон, кольщ жетеш такка меши, Аяусыз карыганда от кемейдь Айткызган агыл-тепл жасканбастан, Журектщ тупюршде жаткан ойды. Кундерде жолыма экеп дерт тосеген, Tmeyuii жанымдагы кепке сенем. Сол ед1 жауынды кун еуга еалып, Колыммен ерт ш ш де от кесеген. Сезше эзэзщдщ уйыттырып, Сареанмен еанадагы кушп, тунып. Ыкыласьщ аумай-ак ынтыктырып, Эп-сэтте жершд1рген еушп турып.

Ацгартып кун ашуын, ай дуб1рш, Кещлдщ серптет1н кайгы-мунын. Сергелден Т1 рл1п м 1пн Kyarepi, Айтып 6ip тауысайын кай кылыгын?! Кайтешн, узак жылгы досым ед1, Кещлдщ калайды енд1 кошы неш?! Коштастым кун1 кеше шараппенен... ...Bipeyre жолдас болсын нес1бел!!!!

ЖАРЬЩ KYHMEH БАЦУЛДАСУ немесе акыннын актык куш (Поэма) Шаншып жерге найзаларын жалын кун, Капырыктан басылгандай сэл ындын. Атып ед1 тагы да 6ip арай тац, Жатыр efli жайбаракат Нарын кум. Жасыргандай кааретш халкыньщ, Танытпайды артык кимыл, артык ун. Тынып iniTeH сагым дала сазарды B yrin iniKe айтылмаган бар сырын. Ел1м y u iiH жетем деген муратка, Нагыз ерлер хактан жэрдем сурап па? Караша уй тур ел кезшен тасада, Жалгыз-жарым, улкен жолдан жыракта. Ханнан кепн алсам деген кумары, Таркамастан кумда eneci жур эл1. Кызгыш куспен болюетш мун-зарын, Каройдагы бул Махамбет турагы. Жалын жырын айналдырып жасынга, Шындык yuiiH бэске койган басын да. Акын жатыр, босагада бук Tycin, Эйел1 отыр жерошактьщ касында. Еске Tycin, кешеп еткен ерл1п, Кулагина Исатайдьщ келд1 yni. Калган ерлер зецб1ректщ астында, B y riH булар Махамбеттщ шер-муны. Bip жагынан борап жатса урген ок, Эуес жары колтыгынан жур демеп. Хан Жэцпр тур бшеп бутан саусагын, Фатима ару сыбырлайды б1рде кеп.

Бар гумырын яабергендей бос, текке, Алпарысты, халкы бутан кош деп пе?.. Осыны ойлап газиз жаны зарлайды, Тисе болды жамбасы кеп бестекке. Осы ма ед1 Махамбеттщ сощы эш? Артындагы атойлаган кол, кэрп?! Мьщ сан сауал сансыратты санасын, Кансыраган арыстандай тордагы. Тонсе-дагы т1ршшктщ канжары, Бакыт кушып, кекте канша самгады. Bip бел1скен киындыгын тагдырдьщ, Эуес ед1 касындагы жан жары. Бар бакытын багаламай колдагы, Канша мэрте пэк сез1мд1 корлады. Жерошактыц отырса да басында, Киялардан ун катады ол-дагы. Каккан кезде каралы ойлар eciriH, Актык соз1н айтып отсе Heci мш. ©Hi ме ед1, Tyci ме ед1, беймэл1м, Акын жардан сурап жатты KeiuipiM. Махамбет: Егеспен o iri гумырым, Елеуаз кетт1 кущпм. Ел1ме тещцк 1здеумен, Елс1зге конды тугырым. Ебелек емес, ер ед1м, Езд1кп неден коремш? Етег1н баскан журтыма, Еркщщк берсем деп ед1м.

Ертещм бугш бульщгыр, Ецсемд1 езд1 кулын жыр. Е к т т м бар-ды Едшдей, Ендап гумыр - 6ip унгыл. Эуес: Актарумен елец-жырдьщ KeHimiH, Ат устшде гумыр кештщ ел ym iH. Адал жар боп ©ту ед1 максатым, Азабына тезу ед1 - кел!слм. Кещлщщ торламасын куй-нала, Кенде болып кергешм жок сыйга да. Колецкещц Kepin журсем болганы, Кеуде кетер, жжершд! жина да, Клнэлаумен ез-езтд1 кинама. Махамбет: Тек кана сен деп арманым, Турещц кайда салмадын. Тагдырдын жолы буралан, Туз кезш, дала шарладым. Тентекке Tycin талгамыц, Толкусыз еткен бар ма кун? Т1рлжке мынау екшш, TicTepcin бэлюм бармагын. Тшегш алып Алланьщ, Туйгындай кекте самгадым. Турлаусыз екен бул жалган, Тунекке толды бар маным. Тура да алмай карга адым, Туранга сыймай сорладым. Тулгасы ед1м ел1мнщ,