Таусамалы тарландары

ТАУСАМАЛЫ

ТАУСАМАЛЫ ТАРЛАНДАРЫ \"ЛЭЙЛ1К\" баспасы Алматы - 2008

ББК Т Авторлары: А*Я/)^НОй Т 00 Т аусам алы т ар л а н д ар ы .-А л м аты : «Лэйл!к» баспасы, 2 0 0 8 .-2 1 6 бет. ISBN «Таусамалыныц тарландары о деп аталатын бул K i i a n , Аскар Алатаудьщ eTeriHe орналаскан табигаты тацдай кацтырар Оурышы Каменка, K a i i p r i Таусамалы ауылыньщ суыгынатоцып, ыстыгына K O H Ín, туган жерд!н абыройын K e T e p i c y r e e i a e p i n Í H шамалары келген!нше ершбей ецбек еткен ардагер адамдары, ездер! ем!рден озганымен, артында ел айтып, мацтаныш тутып журегчндей ¡з калдырган аяулы жандарь[ жайлы сыр шертуге арналган. Сонымеч 6 i p r e осы Таусамалы аумагында орналаскан K s c i n o p b t H , шаруашылык, мекемелердщ ел y m ¡ H ¡степ жаткан игЫк'П i c T e p i де кыскаша баяндалган. М ундай Kiïan шыгару аулымыз тарихында ôipimiii рет колга алынып отыр. Демек, оньщ аздаган кемш!л!ктер! болуы да ыктимал. Окырман кауым бугач KetnipiM M eH карайды гой деп ойдаймыз. Мунымен 6ipre Таусамалыньщ тарландары, енбек жэне согыс ардагерлер!, KeH6ip аяулы жандар (толык мэл!мет болмагандыктан) к!тапка тугел енг!з!лмеген!н де ескерте KeTKÍM¡3 келед!. Осындай ипл}кт! шараны т4келей цолга алып, материал жинауга кемектескен Таусамалы ауылдык аумагыныц согыс жэне енбек ардагерлер! К ен есЫ н мушелер!не алгысымызды 6i:wipeMÍ4. Сонымен 6ipre осы Kiiatrrbi шыгарысуга каражат жагынан кемектескен калталы азаматтарга, халык жанашырларына шын журектен алгысымызды айтамыз. 490400000-Î9 О«Лзй.икмбаспасы, 200S 48!(05)-08 ÍSBN

ТАУСАМАЛЫ Ассалаумагалейкум, Таусамалы! Кен'лд!н орындалды ацсаганы. Ежелден умытылган атыцды алып Куанды Каменканыц канша адамы. Шын атьщ дэл осылай Таусамалы, Керген адам керкще тамсанады. Мелд1р су, Таза ауац кандай гажап Б!р жутсац аш ылгандай жан сарайы. Тамаша табигагыц Таусамалы, К,ызыгыцды к1м айтып тауыса алады. «Алатау» шипажайы кер!к косып, Сыцсыган ормандары эн салады. Сен б[зге осындайсьщ Таусамалы, Уйлер4ц сек!лд! б!р хан сарайы. Саркырап Тастыбулак. агып жатыр Хош и!с гулге белеп сай-саланы. Тауьщныц басы шырша, етег1 гул, Акындар Таусамалын етед4 жыр. Бастарын алты Алаштыц туйктфген Достыктьщ, ынтымактьщ Мекен! бул! Жайнай туе, Жаркырай бер, Таусамалым, Жазсам - жыр, Аскацтата салсам этм ! Кешенде кунде ерте сайрандаймын, Жутып ап таза ауаныц бал - шарабын! 3

ллгы сез Кдщрл! элеумет! Елбасы Нурсултан Эб!шулы Жарлыгымен бек!т!лген «Мэдени мура» багдарламасы терт кубыламызды тугендеу ге ете колайлы мумк!нд!к бер!п отыр. Кол дары нызга т и т отырган «Таусамалы тарландары к!табы осы ауылдык, аумак жэйл! тырнакалды дуние. Эйткен!, кагазгатуспеген!мен адамдардьщ арасында. ж ады нда жатталып калатын, кун1-буг1 нге дей!н кудер!н узбеген кунды деректер болады. Солардын бэр! б!р жуйеге к е л т жинацталмасакей}н мэн!н-магнасын жогалтып алады. Кенекез карияларымыз арамызда т!р! турганда колда бар осы мол байлыгымызды шашау шыгармай жинап алайык деген умтылысымызды набыл алсацыздар екен. Эйг!л! ел билеген дарабоздарымен.ел-корганы батырларымен, елд!ц рухани т']рег'1 ацын-жыршыларымен таны мал елкеде табаны куректей отыз жылдан астам енбек ет!п жатканыма, осы елкеде аз да болса енбег!мн1ц ¡3) калганына шук)рш!л!к етем. Б!зд!н аймак мантануга турарлык улылар мекен!. Бул ен'рде Казахстан Республикасыньщ тунгыш президент! Н урсултан Э б ш у л ы Назарбаев туганын мактан етем}з. М уныц ез! б!зге тек,тект1лерше енбек етуге парыз. Таусамалы ауылдьщ аймагында турып енбек ет)п жаткан елдщ, еткен}н-кеткен!н, тарихын б!лпс! келет!н! куптарльщ жэйт. К!таптыц кундылыгы - ауыл жылнамасыньщ ай- шьщты шацтарын б!р жуйеге келт!р!п тунгыш рет кагазга тус!р!лу}нде. Буган дей!н ел мурасын жуйелеуде б!р ¡зд!л!к болма- гандьщтан елеул! онигалардьщ, мацызды факт!лерд1н, жеке тулгалардын калыс калуы да мумюн. Егер ондай дуниелер назардан тыс налып жатса олардыц орнын толтыру келешек урпактьщ енш!с!нде деп тусш ш , эл! де болса кеп болып улес носканымыз жен болар едь К ел к 1мд! сезд! келешек айтар... 7оусол<алы Ораззлмее, аул;а.?ынм?( экж/. 4

ауданы, )-май ауылында дуниеге келдь Жет! жылдык мек!епт! б)т!рд!. Ш амалган ауылындагы ауыл шаруашьшьщ техникумыныц, Мемлекегпк ауыл шаруашылыгы институтыньщ тулег1. 1965 жылы туган ауылында ецбек жолын бастаган Ерболат Дуйсебайулы, 1975-89 жылдары бурынгы К^аскелец аудандьщ партия уйымдарында: «Чапаев» совхозынып директоры, Цаскелец аудандьщ партия уйымыньщ ек!нш1 хатшысы «Рахат» ауылын­ дагы Казак гылыми-зерттеу институты директорыньщ орынбасары кызметтер!н атцарды. 1990 жылы Цаскелеп аудандьщ совет!не депутат болып сайланып, туракты уйымдастыру комитетшщ бел!м баскарушысы, 1991-1994 жылдары аудандагы жумыспен камтамасыз ету орталыгыныи директоры болды. 1995-99 жылдары Ш амалган ауылыныц эк!м!,1999 жылы Карасай аудандьщ мэслихатыньщ ревизияльщ комиссиясыныц бастыгы, аудандьщ мэслихаттьщ депутаты, 200) жылы Умтыл ауылдьщ аумагыньщ эк!м1 болып тагайындалды. 2008 жылдан Таусамалы ауылдьщ аумагыньщ эюмь Ерболат Дуйсебайулы жары Айшамен екеу! уш бала ос!р!п, олардан немере с у й т отыр. АБЗАЛ ЖАН Ес1к алды ы гы -ж ы гы ,толган адам. Бэр1н1ц ы нтасы ¡шке к!ру. Кепседе оты рган орта бойлы ,м ы гы м денел: азамат Ерболат Дуйсебайулы Оразэлиев. Ол, тацныц 5

атысы, кун н щ батысы epcini-Kapcbmb) агы лып келш жатцан елге,тыным таппай кызмет керсет)п жатыр. Олардыц 6ipi айгаймен, аш у-ызамен келсе,енд! 6ipi жогын сурап келедь М уцы мен муктажын, ауылдагы кейб!реуден керген жэб!р!н осыган айтады, арызын тегед!. Онсыз да толып жатцан мэселес! кеп эк!мд! тагы да ез ыцгайына карай жегед!. Таиертецнен басталган осы нау кабы лдау кеш ке дею н 6¡Tep емес. Туск! аска да ж!бермед!. 03¡ де тез!мд! екен. Ш аршаганын б!лд!рмей сабырмен, салмактап келген азаматтардьщ мэселелер!н байыппен шешуде. TypiHe карасац шашы кыска ал ы н га н , Tin-TÍK рекет пе деп каласы ц. Ы н е карасац риза боласьщ. Осыган дейш Таусамалы елд! мекен!нде 6ip жылга жет- пей ауыскан бул yiniHiHi эюм. Елд}ц ашу-ызасын толтыратын, цордаланып калган мэселе де кеп, соньщ бэр! енд1 e3¡H¡n мойнына т у ск ет н ce3¡n, б!л1п отыр. К,анша дегенмен осы ещ рде 33-жылдан арты к кызмет eTTi. Сонда да алдына келген елдщ мэселес!н шешу эр турл1 кедерг!лерге жетелейд!. Эйтсе де Ерекец сан жылгы тэжрибесййц аркасында алдына келген елдщ сурагын шешу уыин эр килы амалдарга барады. Bipeynep- ге кызмет бабымен хабарласса, енд! б!реулер1не бурыннан б!лет{н!н айтып эйтеу!р кым-кигаш окигалардыц TyñÍHÍH шешуге тырысады. Парасатыньщ молдыгы, керегенд!г{, ел агасы болгандыгы сез саптауынан, ¡С1нен, ен бойынан KepÍHin тур. Bip кездер! Бекболат ауы лы нда дуниеге келген карша- дай гана бала M¡He бугш алпы ска да аяк басып калыпты. Дуйсебайдьщулы7-кластыб!т[ресалыптехникумгатусшт1. Д уйсебайдьщ улы техникум ды у зд ж 6¡TÍpin, бугалтыр болы пты - деп ел аузына ерте ¡Л1ккен Ерболатты кашан да алга ум ты луга умп* оты жетелейд!. Ж эй бугалт!рден, ортальщ ты ц бас б у гал т1р}н)ц орынбасары кызмет}не д е т н Keiepinin, оку мен ецбект1 коса жалгастырган Ерекец !973 жылы A rpo институтты Тэмэмдап, бригадир сонан соц apara жылдар сала 3-б}рдей совхоздьщ директоры KH3MeT¡H аткарды. Аудандьщ жумыспен камту мекемесш 6

баскарды. Ш амалган ауылында партком, сонан кейш жет1 жы лдай ауыл эк1м1 м ш детш аткарды. Сол жылдары Ш амалганда 15-скваж ина ж умыс [стеседе ел ау ы з суга жа- рымады. Ерекец елдег1 б!лг1р мамандармен акы лдаса келе 5-скважина гана калдырып су журу кубырларын реттеп, елд1 ауыз сумен камтамасыз етуд1 бут1ндей жолга койды. 15-скважина болганда ауыз суга жарымаган елд! мекен- ге кун! бугш ге деЙ1н осы 5-скважинадан келген ауыз су жетш жатыр. К,азактьщ туцгыш президент] Н.Назарбаев аты ндагы бокстан каз!рп ет1п жаткан алгаш кы турнирд} ашкан да осы Ерекен мен Э.Тойбаев. Музейд1н де бастама- сын кетерген осы Ерекен эк1м болган туе. Умтыл елд1 мекен1нде Ерекен эю м болган туста 2-! меппт салы н ды , 5-елд! мекенге кег1лд}р от тарты л- ды. Су м эселес! ш епп лдь Каз1рде ел иг1л1г1н керуде. Республикалык «200-елд1 мекен» конкурысында Ер- болат Дуйсебайулы ауданда, облыста жец!мпаз атанып Республикалык байкауга катысады. Байкауда 1-орынды иелен!п « Алтын адам » статуэткасымен марапатталды. Апарган энш}с1 Гран при жен'п алды. Соньщ курм етж е уш елд! мекенн1н эк}мдер!н}ц б!р: болып Ерекен, Ел- басы Нурсултан Назарбаевтьщ кабылдау курмет1не ие болды. «М ундай курм етке жеткен!мд1 кад1р тутам » - деп ризашылыгын жасыра алмады. Карасай ауда- нында табаны куректей 33-жылдан астам мемлекет- т1к кы зм етте болган ж огары дэреж ел[ маман осы Ер- болат Д уйсебайулы гана. Цаз1р Таусамалы ауы лды к аум агы н ы ц эк1м1. Таусам алы ауданда б 1 р ти и болып кег1лд1р отпен камтамасы з ет1лген А лматы ны н ¡ргес!н- д е п елд1 мекен. Осы жерде ем1рдщ эр килы сатысынан сыналып, кызыгы мен киындыгын бастан еткерген Ерекен ж ем1ст! ецбек ет!п жатыр. Корее кез тоярдай абзал жан. Алдына келген эр адамныц ултына, жасына карамастан кенл1н тауып шамасы келгенше кемектесш , туй1ншектелш калган мэселелер1н шеипп беруге тыры- сып, тыным таппай журген!. Ел алдындагы абройьщыз артып, енбег1нЬ жана берс!н Ереке! 7

КЭЛБАЕВ МУРАТ Келбаев Мурат Келбайулы Ал- у- -# маты облысы, Царасай ауданы, Эйтей ауылында дуниеге келген. Казак мемлекетт!к ауылшаруа- ш ылыгы институтын б!т1рген. Ецбек жолын Алматы кала- сында №129 кэс!порнында жу- ^ мысшы - машина журпзунис! бо- лып бастады. Будан кейш Каменка асыл тукымды мал зауытында брига­ дир, директордын орынбасары, партия комитетшщ хатшы- сы, Камен ауылдьщ кецес1н!ц терагасы болып ¡сгед!. 1996 жы лдан бастап Камен ауылдьщ аумагыныц эк!М1 болып кызмет аткарды. Цазф коммерцияльщ жумыспен айналысуда, осы ауылдьщ «Таусамалы» базарында ецбек етед1. «АЛАТАУ» ШИПАЖАЙЫ «Алатау» санаторий! К,азак- стан Республикасыныц ец ¡р1 ш ипажайларыныц б]р1. Ол тец!з децгей!нен 800 метр бш кпк- те орналаскан. Ерекше архи- тектуралык жобамен салынган. Жет! кабатты санаторий терезе- лер1нен 1ле Алатауыныц би1к шыцдарына кызыга карайсыц. Тазаауажангажайлытыныштьщ, дэмд! ас, мэдениетт1 кызмет, жогары б!л1мд! дэр!герлерд1ц калткысыз жумысы эрдайым демалушылардыц кец1л1нен шыгады.

«Алатау» санаториюнде 10 мыцнан аса адам дем алып, ем кабылдайды. Емдеу орталы гында турл1 спорттык кешен- дер, аквапарк, гольф-клуб келуш!лерге кызмет етедь Санаторийд!ц бас дэр1гер! медицина гылымыныц докто- ры, профессор Оразгелд! Беденулы Тукт1баев мырза кеп жылдардан бер) осында туракты кызмет ¡степ келедь ТУКТ1БАЕВ ОРАЗГЕЛД1 БЕДЕНУЛЫ ]944 жыл ы ду ниеге келген. Анасы 1946 жылы, экес! 1961 жылы кайтыс болган. Онжылдык мектепт1 Алтын медальмен б!т!рген ол Ресейд!ц Тверь каласындагы медициналык инсти- тутын ойдагыдай бтр!п, колына ер- к}н диплом алады. Содан Шымкент облысыныц К,азьнурт, Сарыагаш, Телеби аудандарында бас дэр!гер, хирург болып кызмет ¡стейд1. Эз1н!ц уйымдастыруш ылык кабш е^мен ерекше козге тускен ол «Сарыагаш» курортында алты жылдан аса бас дэр!гер болады. Одан кей;н «Алатау» шипажайына бас дэр!герл1кке ауыстырылады. Содан м т е 20 жылдан аса уакыт осы ш ипажайда жем!ст1 кызмет етш келед4. К,аз!р ол К,азакстанга ецбеп с!цген кайраткер, Денсаулык сактау ¡с1н1ц узд^}, «К,урмет» орден!н{ц иегер!, медицина гылымыныц докторы, профессор, К,азакстан гольфшщ пре­ зидент!. Алматы облыстык Мэслихатыныц депутаты. Сарыагаш, Телеби, К,азыгурт жэне К,арасай ауданда- рыныц курметт! азаматы. Уйленген. Ек1 ул, б!р кызы бар. Балалары ер жет[п, эркайсысы ездерш е лайыкты кызмет ет1п жур. 9

ЖУЛДЫЗЫ ЖАНГАН ЖАН Очерк «Осы балам ецбектесе, ойнаса, ошакты манайлап ш ыцпайды, нес!бес! ег!з жараты- лып, ас-аукагы кеп болады-ау баягы баба- сына уксап...» ^7) к/я/мм злее/////; ям/ил;ан ^¿¿мес/нсм). «Бейнетке бола жаратылган адамсыз. Эр шаруаны урынып жур!п ¡стейс!з. К аж ы рлы , табанды мш езщ !з бар. Сол им- незбен халыктьщ козшде журс!з. Эрдайым табыс т!лейм)н.>> (Елоасм снз/нсм) «Оке балага сыншы» деп айтпайма казекем. Жас нэресте кезшдеп экес!н!ц сез! уакыт ете келе шындыкка айна- лып отыр. Ал, аптал азамат болып, ел курметше беленген шагында Тэуелс!з Республикамыздын туцгыш Президент! Нурсултан Эб!шулы Назарбаевтын Оразгелдш щ кеудес!- не «К,урмет» орден!н кадап турып айткан сез!не назар аударьщыз. Осы ек! сез де б!р-б!р!не жакын, мазмундас эр! ас- тарлас. Туб! б!р, туй!н! ортак. Болатын балаж асы нан белг!л! дегендей жарыктык экесшщ кез!не калыптасып келе жаткан бала мшез!, шалт кимылы оныц болашак тагдырынан хабар бергендей елестеген болар. Иэ, Алланыц б!р жаксылыкка бастарын кэр! журек сезген болар. «Жаксы сез жарым ырыс» деген осы. Экес! кез! жумылганша осы сезш сан рет кайталап етт!. Цайран эке енд! б!раз жыл гумыр кеш!п, ен болмаса баласыньщ жогары оку орнын б!т!р!п, мамандык нес! болганын, сейт!п кызметке орналасканын керу! керек- ак ед!. Сонда теб еи кекке ек1 ел! жетпей калатын ед!. Амал жок, арманына жете алмай кегп . Оразгелд!н!н ек! жасында анасы Цыздыгой толгак уст!нде кайтыс болыпты. Сейт!п ол ана с у т т мей!рлене ембед!, ана кушагында болып, маукы басылмады. Ерк!нсу, еркелеу дегенд! де б!лмей ест!. Улы Отан согысыныц киямет киындьщтарын, жагдайдьщ 10

куннен кунге ауырлап, тугырыцка т!релген!н, цысца ж}пт!ц курмеуге келмей, ¡шерге тамац, киерге ки1м жет!спейт1 Н цу заманньщ ауыртпалыгын бала да болса басынан KemipreH Оразгелд! 1штей туй1лд1, цатты ^иналды. Осыган царамастан тект! эулеттщ асыл туягы жастайынан, ягни бала кезтен ар- маны ас^ак, циялы жуйр1к, кец:л1 а^, жаны пэк болып еседь Ол ¡стемеген, ол атцармаган жумыс болмады. Ерте турды, кеш жатты. Соныц ез!нде ез ц а т а р - к у р б ы л а р ы н а н цалмай оцуын да оцыды, колы бос кезде шаруашыльщтыц бидай ацызынан ертеден кара кешке дейш масак терд!. Муныц 6sp i де кун керудщ цамы екен!н еш юм айтпай-ак TyciHe б}л- д!. Оныц жудырьщ тай журег}нде «Адам болам десен езщ е сен, 03inHin ецбег}це сен. Алдыца улкен максат цойып, соган умтылмасац кудай берет1н сыбаганнан макурым цаласьщ» деген эке сез1 эрдайым жацгырып турды. Бойына улкен куш-ж{гер, жанына рух берген де осы эке ce3i, эке T3niMi ед}. Эке демекпи, баланьщ экеге ел1ктеп eceiiH i рас. 9K eci Бэден 19)4 жы лы туганмен аудандык эскери комиссариаттьщ бро- нымен эскерге алынбаган ауылдьщ мацтаулы механиза­ торы ед1. М ацтануга жоц, ертеден кешке дейш трактордан туспейтш , тапсырылган icTi тындырымды ¡стейг'ш аяулы азамат ед[. Тек en6eriH e сенген 6 ip io r a жан ед!. Оразгелд4 де экеи сиякты б1реуден озып кетпесе де, кеЙ1н цалуды цаламады. А лга умтылды, алды на мацсат цойды, ж!гер-кайратын, намысын жани Tycii. «Мен ешюм- нен артьщ болмасам да, ешшмнен кем болмауым кажет» деп журш , цандай жумыс ¡стесе де баянды, сапалы аткаруга кол жетк4зд). Осындай бойына туа 6iTKeH цасиет1н!ц аркасында ол он жылдыц мектепт1 Алтын медальмен б т р д ь Енд1 налагай оцу орнына барып, тацдаган мамандьщ neci болып шыгуга жол аш ылгандай болды. Алайда «Уйдегт нарыкты базардагы сауда бузады» дегендей Оразгелд!н1ц аспандап шарьщтаган кец1л1н KeH6ip келецс1з жайлар тем ен д етт-ац тастады. «Япыр-ай, осындай да цызыц болады екен, калтага карап кужат кабылдау деген не сумдьщ?! «Ацшац болса калтацда, талтацдасац талтацда» деп шырцайтын топас, тогышардыц заманы шынымен-ац туганы ма? Сонда б1л)м кайда калады, 11

мен сияктылардыц кун! не болады? Он жыл бойы окып, кез майын тауыскан мен!к! бос эуреш!л!к болганы ма?..» деп ¡штей куй!нд!. Эйтсе де акылга жол берд!. Кеципнщ калып, кез!н!ц карайганы сонша « К ,ай тсем д е окимын» деген талап- пен Ц а п л а н б е к ауыл шаруашылыгы техникумына барып, тумсыгы таскатигендей болды. Ташкенге барып ед!, будан да жолы болмады. Алматыдагы зоотехникалык-малдэр!герл!к институты да турл! себептер айтып, ес!г!н таре жапты. ИИрюн жастык-ай десец!зш!. «Мен окымай юм окиды, бэр! б:р окуга тусу}м керек» деген ой ¡ш!нде атойлап, О разгелдж щ мазасын алып, жай таптыратын емес. Акыры Алматы медициналык институтына кел!п, емтихан басталарга санаулы кундер калганда кужатын тапсырды. М унда да б}раз киындык, тоскауылдарга кездест}. Б}рак бастан еткерген алдыцгы кукайларга Караганда бул тук емес сиякты. Сейтш не керек, Ресейд!ц Тверь каласындагы медициналык институтына окитын болып жолдама алды. Бул куаныш болганымен алыстагы, бурын кермеген Тверь каласына калай барып окитындыгы Оразгелд}н}ц кец}л}н к у п л ете бастады. Ары ойланды, бер} ойланды. Нэтижес}нде «шеш}нген судан тайынбайды» дегендей калтаныц туб!н кагып, кала берсе карыз алып Тверь кайдасыц деп тартып отырды. М}не осындай ж}г}тт}ц акылдылыгы, сабырлылыгы, шыдамдылыгы мен тез!мд!л!п, кездескен киыншылык ата- улыны жеце б!лу касиет} кеп пайдасын типзд!. Оны осыншама азапка салып алые сапарга, б}л!м сапарына шыгарган б!р!нш!- ден, окысам, б!лсем деген асыл арманы, ек)нш!ден, адам бол- сам, халкымныц ары таза, ю сЫ п жогары, адамгерш!л!г! мол азаматы болсам деген таудай талабы ед}. «Талапты ерге нур жауар» дегендей Оразгелд! Тверь инс- титутында окып жур!п,кеш!нде орт сенд!руш! болып жумыс ¡стейд!. Егер одан баска бала болса, бэлюм киындыкка шы- дай алмай окуды тастап кету! де мумюн ед!. Бул олай ет- пед!. Акыры Тверь институтын ойдагыдай б т р ш , колына ерк!н жолдама алды. Куанышы койнына сыймай ауылына келд!. Б!рак ез деген] болмай, тагы да тыгырыкка т!релед!. 12

Бармаган Hœpi, аш паган eciri калмады. Ешюм жумыска ал- мады. Ом}рде дацгыл жол жоц eKen¡n ол баягыда-ац сезе бастаган. Bipa^ дипломды дэpiгepдi жумыска алмайды де­ ген ой уш уйыцтаса ойында болмапты. Не де болса шыдау керек деп utemii ол. Кейде ер, кейде темен буралац жол- дардан еткен немесе етер кезде шаршап, шалдьщпай, сыр алдырып поймай тез!мд!л1к жасасац болганы. Осылай 63ÍH- 03¡ ¡штей жуатып,сабырлылыцпен кун кешкен ол Ш ымкент облыстык денсаульщ баскармасыньщ бастыгына келдь Ол жацсь[ кабылдаганымен «орын жок» деп шыгарып салды. Осы жолы Орекеп катты ойга KeTTi. «Ш ынымен-ак дуниенщ тарылып кеткен} ме? Неге булар ауыздарын цу шеппен суртед!. Неге «орын жоц, орын жок» деп айта бередь Эй, буйткен ем}рдщ?...>> жерге 6ip тук}рд1. Дауыс кетерген жоц. Каны басына шыгып, imi Kyñin кеткендей болды. Сыртца шыгып, галступн m eujii. Салцын су ¡uni. Ашуын басты. Бас^арма алдындагы ю шкентай орындыц^а отырып e3ÍH¡n балальщ шагын еске алды. «Кундел!кт! т!рш!л!кт] кецшге тоц санайтын ол да 6ip жацсы кезеп екен-ау. Ешнэрсен} кеп ойлап, басыпды к^атырып жатпайсыц. ЦИрюн, балалык шац .» деп ой куш агы на енд!. OcTin ойы он белек, санасы сан белек болып журген О разгелдш щ 6ip KyH¡ жолы болып, C3T¡ Tycin айы опынан туды. Осы Казыгурт ауданыньщ «Жуз!мд1ю) деп атала- тын улкен шаруашылыгына бас дэр^ер болып орналасты. Кызыгы мен циындыгы мол шулы eMip тчршЫ п басталды. Улкен ужым ¡и)}нде жаксы адамдар кеп екен. Олар жаны калмай жаксыльщ жасауга кол ушын 6epin, кемектес!п турады. Сондай- ацтит мен жагына суйенген, жец{лд!ц асты, ауырдьщ ycT¡MeH жур!п, куле ц а р а п куц)рене ш ыгатындар да бар болып шыцты. Олар ceHin аягьщнан шалып, Kecip жасагысы келед}. «Бес саусак б!рдей емес»деген осы. Орекеп аз уацыт ¡ш!нде кеп шаруаньщ басын кайырып, хальщка медицинальщ ^ызмет керсетуд! жолга коя бастады. Жак,сы ¡с)мен кезге кер!нген Оразгелд)н! облыстыц денсаульщ сактау баск,армасы Алматыдагы дэр[герлерд}ц 6mÍKT¡niri мен б!л!м1н жет!лд!ру институты на окуга ж}берд!. Будан кей}н Орекец Сарыагаш цаласындагы !3

аудандык ауруханага хирург болып орналасты. Мже, осыдан Орекецрнц жолы ашыла бастады десек те болады. Сарыагашка келгел! абыройы артып, бедел! ест!. Бул жыл- дар Орекецн!ц ес)нде калган тамаша кезецдер болды. Б!р!н- ицден ол «Цолы жец!л хирург» атанды. Ек!нш!ден ол осын- да жургенде уйлен!п, отау курды. Оз!н!ц журек калауымен, ж!г!тт:к ыстык алауымен жары Мэрзияга уйлецщ. Оз м!ндет!н жете туе ¡не бш удщ жэне оны ойдагыдай аткарудын нэтижес!нде ол )968 жылы аудандык медици- налык б!рлест!кт!ц б!р!нин орынбасары болып кетер:лд{. Ж!г!т адамньщ бедел!н!ц ес!п, абыройынын артуына тагы б!р улкен себеп бар. Ол ж !п ттщ жан жарына, суйген адамына, уйд!ц береке-б!рл!г!не, косыль[п эр! акылдасып ¡стеген т!рл!пне байланысты. М эрзияньщ да жогары б!л1м! бар. Ол алдымен медициналыкучилищ ен!, одан кей!н Таш- кендеп Низами атындагы педагогикалык институттын биология факультет!н б тр ген . Жарын кутуд!ц, сыйлаудыц, келген конактарды калай карсы алудыц жен-жобасын б1р адамдай жаксы б!лед!. Керген! бар, туйген! мол, улкен отба- сынан шыккандыгы б!л!н!п тур. Сейлеген сезшен, жайдары м!нез]нен байкалады бэр!. Уй!не к!рсец шыккысыз. Таза, тэртшть эр зат ез орнында жарасым тауып тур. Бакытты отбасыньщ ек! ул, б!р кызы бар. Ек! улы да экес!н!ц жолын куып, дэр!герл!к мамандыкты калаган. Туцгышы Ерлан заманньщ алга койган талабына сай Ал­ маты каласыныц ¡ргесжен дэр!-дэрмек зауытын ашып, сол зауыт директоры болып отыр. Ал екшии улы Руслан Алматыньщ дэр!герлер б ^ м ж жет!лд1ру институтында доцент. Сэуле атты кызы «Болашак» багдарламасы бойын- ша АК,Ш-тан бш!м алган, мыкты экономист. Барлыгы да уйленген. Ул-кыздары бар. Оразгелд! о бастан, яки бала кушнен мактанбайтын, жокка жасымайтын, кудай берген азаматтык касиет!нен ешкашан айнымайтын ж!г!тт!ц ж!пт!. Мен осындай екен- м!н деп кек!рег!н кермейд!, езш щ кол астында ецбек етет:н адамдардыц жагдайына карап, кец!лдер!н кетер!п отырады. К!мн!ц болса да кездескен адамыныц жанынан жаксылык !4

¡здейд^ цолдан келген кемег)н аямайды. Б!реуд1 кемс1т[п сойлеуд! жаны суймейд!. О разгелдш щ , эс4ресе, «Сарыагаш» ш ипажайында кызмет ¡стеген жылдары бедел}, атац-даццы катты кетерш дь Ер!нбей еткен ецбек адамды бижке шыгармай, ел аузына ¡л1нд!рмей, курметке белемей коймайды. Халыктыц киел! алгысы оны Асцар Алатаудыц цузар шыцына шыгарып, ког1лд1р аспан элем1нде тербеткел! де алты жарым жыл болыпты. Осы жылдар ¡ш4нде «Сарыагаш» шипажайы ке- шег! Кецестер Одагындагы ею мьщнан астам шипажайдьщ арасында айрьжша кезге тусед!. Осыныц ез!нде Оразгелд} болдым, толдым деген жоц. Ж умысын ¡степ, окуын оцыды. Мэскеуде « К а з а ц с т а н н ы ц ауыл жагдайында хирургиялыц комект! ж е т ь ^ р у » деген такырыпта кандидаттьж диссер­ тация коргады. Осы жерде кей}н ц а й т а л а м а с уш1н Санк- Петербургте «Цазакстан Республикасындагы аурудьщ елкел1к ерекшел1ктер1, оларды республиканыц санато­ рий жагдайында емдеу жэне сол емдердщ экономикальщ ти{мд{л!п» деген такырыпта докторльщ диссертация кор- гаганын улкен мактанышпен айту лэз!м. Осылай абыройы аскан, мерей} таскан ж !пт агасыныц куанышты сэттер1 кебейе бередь Соныц б!р! - 1984 жылы «Казацстанга ецбег! с1цген дэр1гер» атагын алуы ед1. С}ц}рген ецбектер}н, атцарып журген к.ыруар ¡стер4н еске алган сэтте Орекец. <у7зн А'амм.мес /сж, .ме// е.мсс - б/р Ел —бул'мми'л, тиен/к/ - уш/нА),- деген атамыз А хмет Байтурсы нулыны ц олец1н)ц осы б1р шумагын кайталайды. Демек, б4з Орекецн!ц осынау б!р ем}р тау цыметшде устанатын мурат - максаты да осы шыгар деп тужырымдадьщ. Енд1п туракты табан т!реген, нагыз азамат екенднпн ат^арган ¡с!мен дэлелдеп, оз1н!ц де гулдеп тулеген жер} - «Алатау» ш ипажайы болды. Сарыагаш та 6,5 жыл 15

¡стеген Оразгелд} Тукт}баев енд} А лматыныц тубш деп, Алатаудьщ етег}ндеп «Алатау» шипажайына бас дэр^ер болып ауыстырылды. 1984 жылы 10 карашада ез жумысын жацадан бастаган осы шипажайдыц гулден1п, керкею жо- лында ¡скер азамат мацдай терш аямай тек т1. Буган оган жогары орындарда отырган адамдардыц « О. Тукпбаевты ц колы чан ¡с келед1, курылысты жургтзе алады, нагыз бЫ к- т1 де б1лг!р эр1 б}л}мд} маман» деген сен1мдер1 себеп бол- ды. Асказан, буйрек ауруларын емдейтш «Алатау» шипа- жайы к1с1 кабылдайтын 247 нем!р1, 400 орындык кинозалы, какпакыл ойнайтын устел1, баспасоз клубы, семинар - кеиес етк1зет1н залдары, мейманханалары .асхана, демалыс алацдары, ¡ргестде су айдыны бар. Одакка эйгШ емдеу ор- нына айналды. Буган коса шипажай жанынан Жапонияныц «Мицуя» фирмасынын, куш}мен К,азакстандагы туцгыш гольф аланы салынды. «Алатауга» келгенде тура жумакка к!ргендей боласыц. О сындайда Орекецнщ с!ц1рген ецбег1н еске аласьщ. Содан терецойгакаласьщ. Осыншамакыруар1ст1аткаругаканшама куш-куат кажет. Республикамыздьщ мацдай алды суретш1 - дизайнерлершщ, курыш колды курылысшыларыньщ, айту- лы архитектор-сэулетш!лер1н1ц, кек}рег! ояу, коздер} аш ык акылмандарыньщ б}рлес}п ой корытуларыньщ нэтижес1нде ертег1дег}дей алып «Алатау» шипажайы дуниеге келд1. Осы орайда уж ы мны ц улкен уйымш ылдыгын, б1р жагадан бас, б}р женнен кол шыгарып, ерш у естерше к}р}п - шыкпаган, барлыгыньщ б}р гана максатка бей}мделген б1рл1п н щ нэтижес}н айтпай кетуге эсте болмайды. Ш ипажай шын мэн}нде Ш ыгыс пен Батыстьщ сэулет буданы сектд}. Епсесш т}к кетер}п, Аскар Алатауга «Мен мундамын» деп мойнын созьш тургандай эсер етедг Цандай тамаша! Улкен гимараттыц ¡ш1 к}рсе шыккысыз. Айналасы кызыл -ж а с ы л алац. Неше турл1 ж ем к агаштары осын-ау сулу табигаттып керюне кер1к косып, ажарын аша тускендей. Эрине муньщ бэр1 киындыксыз келген жок. Нарьщтык заман талайлардьщ ес)н аударып, кец1лдер!не куд1к тус!рген1 рас. Отпел} кезецде талай шипажай, ауруха- налар жабылып калды. Осы кезде Оразгелд} Тукт}баев мыр- 16

за киындыктан жол таба б!лд}. С ейтш «Алатауды» сактап калды. Шетелден инвестиция тартып дегендей «Алатау» шипажайыныц жагдайын жаксарта туст{. Ел президент! Нурсултан Эб!шулыныц колдауымен «Алатау» шипажайы каркынга каркын косып, демаламын деуш1лерге кушагын айкара ашты. Оныц буг1нг1 тыныс - т1рш1Л1г1 ел!м!зд1ц барлык шипажайларына улп-енеге десек артык айтканымыз емес. Мысалы Оразгелд! Тукт1баев мырза « Алатауды» нарыкка бей!мделген акционерл!к когамга айналдырды. Шипажай жанынан косалкы шаруашылык курып, ездер!н а з ы к - тул1кпен камтамасыз етт1. Бупнде атак-дацкь! аскактап, азаматтыгы айцын танылган, б!р сезбен айтканда, жулдызы жанып, жаркырай кор1нген халкымыздыц аяулы улы Оразгелд) Беденулын танымайтын, б1лмейт}н адам кемде - кем. Оныц жогары ук!мет муш елер1 алды нда белд1, беделд1 азамат екен- д!г!н былай койганда, ез! турып, гумыр к е ш т жатцан елд1 - мекен!н!ц улкен-к}ш{с1, кэриялары Оразгелд1н}ц аскан адамгершш}г1н, парасаттылыгы мен паркын, к{ш)пей}л- д!л)г} мен юсммпн, адами асыл касиет1Н ете жаксы б!лед}. Эс!ресе оныц кун керктер1 томен карт адамдар мен Улы Отан Согысы жэне ецбек ардагерлерше ауык-ауык керсет4п туратын кайырымдылык кем еп н щ оз1 не турады. Оразгелд! б{рнеше жылдан бер! Царасай ауданындагы Таусамалы ауылдык аумагына царайтын елд! - мекен тургы ндары ныц халы к калаулысы болып келед}. Жер- г{л[кт4 тургындар облыстык мэслихатка депутат болсацыз калай болар екен деп колка салган кезде «Менен гор! депутаттыкка басшылык кызметте журген адамдарды усынсацыздар дурыс болар» деп кш йпетлдЫ кке салганы рас. Облыс басшылары тарапынан да Орекецн!ц кандида­ т у р а м и лайык деп тапканга уксайды. Соз кад[р!н б[лет1н, кепш}л1к тш еп н кайтарып кермеген Орекец « халы к калар болса амалым не, тырысып кереЙ1н» деп кел1С[м бер1п, кан­ д и д атурам и усынады. Будан кей!н эр турл! кездесулер бас- талады. Округ кеп ултты. Мунда казактардан баска уйгыр, езбек, тур1к, курд ек1лдер1 бар. Орекец машинамен ауыл- ауылды аралап керд}. Ауыл мэдениет!н[ц сикы, кезге кораш 17

керЫ стер алабурткан кец!лш басып тастады. Эйтсе де амал жок, тартынуга болмайды. Ойына аты-жен}н умытыцкырап калган б}р акынныц елец} туст!. <у /яэуекел' урбы.м ^мымза, Дамратя м/рм'н алыя мы^са, ^ммм бы? Осы .жолы сур/н/я тис ^олорл^ын, Сом бо .мен/ ам ы я^а сен бумыр.ма?.^ Не де болса керей!н, елмен акылдасайын. Ж уртты бупнг} талапка сай е\\нр суруге у г1ттей!н деген оймен кецинн тогайтып, ж!гер!н жаныды. Сайлаушылармен кездесу басталган кун! эй-шэй жок сезш былай бастады: - Мен с!здерге таудай уэде бере алмаймын. Жалкаулык жан баласына жараспайтын нэрсе. Ешюм С1здерге б!р жактан ешнэрсе э к е л т бермейд!. Барлыгы ездер!ц1зге байланысты. Егер жумылып жумыс ¡стейт!н болсацыздар, барлыгы да реттелед!. Уй-уйд! актау, кешелерд} тазалау, тал егу, оны сугару, куту депутаттыц жумысы емес, - деп ез ойын ортага салды. Оразгелд!н!ц алдында будан да мацызы зор, курдел! мэселелер турды. Ол оныц бэр!н айткан жок. «К,арык кыламын» деп кургак уэде бермедь Ол!пт!ц артын багып, «арык сейлеп, сем!з шык» деген принципт! устанды. Осыдан кей!н-ак, эрине, мазасыз кундер басталды. Кел!п-кетуш! адамдар, телефон шылдыры б!р толастамады. Эзшен баска б!р-ек! кандидатуралар болган. Олардьщ т!р- л!пн ест!ген Орекецн!ц жузш е кулк! оралды, ¡степ журген ¡стер}не «депутатты кка кайтсек сайланамыз» деп дауысты сатып алмак болгандарына тацкалды. Сайлау етт1. К епш Ы к дауыспен Оразгелд! Тукт!баев облыстык мэслихат депутаты болып сайланды. Ал «Цайтсек те етем:з» деп халыкка сыра, шарап улест!р[п келген бизнес иес!, бар болганы 12, ¡шк! есеб1 бар жанармай улест!рг1ш ша- руа кожалыгыньщ иес! 10 пайыз дауыс жинаган кершед!. Орекец улкен жауапкерш!л!кпен бул ¡ске батыл к!р!с!п кетт!. Оньщ койын дэптер! алдагы уакы тта аткарылар ¡ске 18

толды. «Жапатурмыс ауылында тур}ктер кеп турады екен. Демек, жартылай казакша, жартылай тур}кше окытатын аралас мектеп ашкан жен», «Каменкада (Таусамалы ауылы) жаца цазац мектеб1н салмаса болмайды. О й т к е т еск} мек­ теп мулдем ¡стен шыккан. Оны жендеп, калпына кел^ру уш}н кыруар каржы кажет», «Елд! мекенн}ц жолдары тозып кеткен...» тагы баска езект! мэселелер камтылган. Уакыт етт}. Оразгелд} Беденулы депутатты к м т д е т ж ойдагыдай аткарып, ез!н}ц кец}л!ндег! д}ттеген жоспарлар- ды толык жузеге асырды. Сейт1п ол сайлаушылардыц ак алгысына беленд}. Халы к к!мнщ юм екенш б}ле бастады. Орекеннен енд! айырылгысы келмед[. Откен жолгы облыстык мэслихат сайлауында жерг}л}кт} халы к тагы да Орекецнщ кандида- турасына жуз пайыз дауыс берд}. Сайлау алдындагы б}р кездесуде Таусамалы округ!нде бедел1 бар кария ауылдас- тарына былай дед}: - Б4з депутат болуга т)лек б!лд!рген кандидатуралардьщ барлыгын да сыйлап, курметтейм!з. Талаптарына нур жа- усын. Ел уш}н ецбек етем!з деген ниеттерщ оцды. Осы отыргандардьщ кайсысы к!мге дауыс беред! ол ез ерю. Ал мен бурыннан ез[м!зге сырдеск} Оразгелд! Тукт!баев мырзаньщ кандидатурасына дауыс берем}н,- деп Орекеце б!р карап койды да эцг}мес!н одан эр! жалгастырды. - Ораз- гелдЫ ездер}ц!з жаксы б}лес!здер. Сейте турып жаца сан сурактар берд!ц!здер. Рас, проблема кеп. Ол жылдан-жылга куннен-кунге туындай беред}. Сурактан гер} «Ореке б!зге депутат болыцызшы» деп ол юсщен сурануымыз кажет. Ойткен}, Оразгелд} айткан сез}н жерге тастамайтын ж ^ т . Ол к}ммен болса да терезеи тец турып, сейлесе алады. Курдел! мэселе кетер}п, кун тэрт}б}не коя алады. Бул нагыз ¡скер ж ж т еткен сайлаулардьщ нэтижес} б!зд}ц осылай де- у}м}зге толык нег}з болады, - деп Орекецн}ц мерей}н тагы б}р кетер}п тастады. Отырган кепш ш ж ду кол шапалактап, сурак азайып, мактаудыц кебейген} бар. Орекец шынында да ел курмет}не беленген бакытты жан. Ол ез бакытын езш щ колымен, эд}лд}к жолымен, ж}- гер кайратымен жасаган адам. Ол К,азакстанга ецбег} с!цген 19

кайраткер, мактаулы дэр!гер, профессор, К,азакстаннныц гольф ойыныныц Президент!. Сарыагаш, К,азыгурт, Телеби жэне К,арасай аудандарь[ньщ курметт! азаматы. Облыстьщ М эслихаттьщ депутаты. Ол уптымыздыц Дара тулгасы, б!р туар улдары Димаш Ахметулы Цонаевтьщ, Асанбай Аскаровтыц жэне Тэуелс!з ел!м!зд!ц тунгыш Президент! Нурсултан Э бш улы Назарбаевтын алгысына беленген, ак батасын алган адам. Демек, оныц эл! де аткарганынан аткармаган ¡стер! кеп. Эр кун!ц кызыгы мол, сэтт! табыстарга толып, жулдызыц жаркырап жана берс!н, Ореке! ЖЕЩС НИЕТБАЕВ 1945 жылы 9 мамырда Жамбыл облысы, Шу ауданында дуниеге келген. 1965 жылы Казактыц ауылшаруашылыгы институтында окуга кабылданып 1970 жы лы ин­ женер - механик мамандыгына ие болды. 1970-1980 жылдары Кыргыз­ стан Республикасыныц астанасын- да Жайыль!м жэне мал шаруашы- ль!гыныц жем енеркэаб! гылыми - зерттеу институтында ага гылыми кызметкер, бас инженер болып кызмет аткарды. 1980-1989 жылдар аралыгында К,ыргызстанда автокеру- ен басшысы, автобаза бастыгы. 1989 жылы Алма-Арасан шипажайында бас дэр!герд!ц орынбасары. 1990 жылдан бер! Каргалы аш ык акционерл!к пансио- натыныц бас директоры. 20

ЦАРГАЛЫ ПАНСИОНАТЫ )936 жылы казан айында Алматы каласыньщ оцтуст1г!н алып жаткан эсем табигат койнауынан жас босанган эйелдерге арнап салынган демалыс уш рет1нде ашылды. 1941 ж ы лды ц кы ркуйепнен жараланган жауынгерлерд1 емдейт1н эвакогоспитальге айналдырылды. 1944 жылы № 4151 эвакогоспиталь ек) кабат эйелдер де- малатын шипажайга кайта айналды. 1950 ж ы лды ц 1 кантарынан бастап «К,аргалы№ демалыс уй1 болып аталды. Аталмыш демалыс уй! 1994 жылы «К,аргалы№ акцио- нерл!к демалыс уй}, 1999 жылдан бер1 ашьщ акционерл1к «К,аргалы пансионаты» болып аталып келед1. 260 орындык Царгалы пансионатында жайлы люкс белмелер: жетерл!к. Жеке коттедждер, сауна, бар, бильярд салоны, кафе-барлар жумыс ¡стейдь Пансионатта демалушыларга журек-кан тамырлары, ты- ныс мушелер1, нерв жуйелер}, кимыл т1рек органдары ауру- ларына карсы ти!мд1 емдеу шаралары жург1з1лд1. 21

МОЛДИЯР НУРБАЕВ Нурбаев Молдияр Кылшыкулы !950 жылдьщ ацпан айынныц терт!нш! жулдызында, Алматы облысы, Аксу ауылында дуниеге келд1. Улты цазак. Жануялы. Уш баласы бар. 1967 жылы Аксу ауылыныц орта мектебш б1т1рд1. Жогарь[ б!л1мд1, инженер-механик. Ецбек жолын трактор жург[зуш! б о лы п ба ста ды .Э р сал а да и н ж е н е р - техникалык мамандыгы бойынша жумыс аткарган. 1992 жы лдан бастап жеке к эстк ер л ж п ен айналысады. 2001 жылдан бастап Алматы облысы, К,арасай ауданыньщ Таусамалы,К,арагайлы жэне Райымбек селолык округтер1нде жэне Жамбыл ауданы елд! мекендер1нде газдандыру жэне газ кубырларын орнату жумыстарымен айналысып келед!. ТЭУЕКЕЛ (елец-очерк) «Коп ce3i жок. Нактылау 6ipaK ici, Жоктан бар гып, кeлeдi курагысы. Арман ойы - халкына кереметтей Мол болса деп тшейд} куанышы. Кэс!пкерл!к - eMipAiH бул агысы, Айналыспас тектен-тек, cip3 Kici. Колга алсам деп журген жумысы оньщ Туындаган халкыньщ суранысы. Тыным алмай жуг4рген курак ушып, Кандай адам, - демецдер, - мына Kici. Аты-жен! Молдияр Кылшыкулы Бул казактыц K3cinKep зиялысы...» 22

«Нар тэуекел! Тэуекелге бет бурдым, К,олдар ма екен, Жан достарым, кеп курбым? Цолга алар ic, Оцай емес, эрине, Эз багымды сынайыншы деп турмын. Нэтижес! кеп ойлану, кеп куннщ, Нар тэуекел! - деп 6ip кун, Таусамалы аулына Газ кубырын тартуга Белд! nieniin кеп турмын!..» (Жол()иярс<ы?( Ж4г!т жайлы, Ж[птт!ц паркы жайлы, Сез етсек, кецш неге шалкымайды. Еске туссе ецбег: Молдиярдьщ Кез алдымда бейнес! жаркырайды. Бул ецбек - Жыр етуге турар ецбек, (Ойлансан оньщ мэн(н угар ец кеп) Эз iciH суйген нагыз кезс!з батыр Бакыттьщ TepiHe де шыгады ерлеп. Басталган батылдыкпен эр ¡ске де Ж !гер-куш , Тез!мдш!к, Намыс керек. Жэне де цолдайтугын адам керек - К,арагым! Жолыц болсын, ал, ¡сте! - деп. Адамга pyx 6epin, сонда булар, Жумысын сэт1менен колга алынар Осылай бастап KeTT¡ кыруар icT¡ Ж}г!ттер кус уйкылы, тацга кумар. 23

М олдияр KÍM? Неге оны еске аламыз, Айтпасак ол жайында кеш цаламыз, Оныц мына жасаган тipлiктepi, Болады б!здер уш ш дастан-ацыз. Эскен ол ецбек с у й т бала жастан, Бала жастан жумысца араласкан. Ие бон ж ур е л Ы ц ceHÍMÍHe, Эз!нщ жастыгына карамастан. Колга алган кеп жумысты Сапалы гып, Тындырады. Айтпай-ак жатады угып. Ic T eiirin ацгарар capa ж!пт, Кермеген ешк!мд! де капа гылып. Э з cepTine 6epÍK ол кашаннан да, Ойланып нык сетм м ен басады алга. Таусамалы аулына алып келген Мыц рахмет айтамыз Жасаганга! Кеп болса екен Осындай ж!г}ттер:м, А ктайтугын халкыньщ у м 1ттер!н. Ужым ашып, Барлыгын уйыстырып, Ж умсап жатыр бш генш , 6miKTepiH. Мына заман Заманы Акылдыныц, Акылдылар кимылдап жатыр 6yrÍH. Ей, аяулы ж}г1ттер, айналайын, Алдымен Азаматтык атьщды угын! Азаматка болады жук артуга, Шын азамат Халкына болар тулга. 24

Ецбеп оныц ешкашан еш болмайды, Багалайтын ез ел! бар артында! Бойда куш, журепнде ж!гер болса, Улкен - Kirni ондайды суйер канша. Бэр] жаксы болады Эр ауылда Молдиярдай азамат 6ip ер болса! Ер ецбепн сыйлайды халык бупн, Коп болсын! - деп, - Жаксылык, жарык кун!м. Ежелден - ак белг[л; ел!м!зде Мэртебес] тым б т к лайыктыныц. Молдияр! Осы ауылдын тарланысын, Ж урш жатыр колыца алган ¡ein. E¡3 6yr¡H баска жакка мактанамыз Сендей ж!г!т аулымызда болганы уппн. Ауылга жаксылыгын алып келсе, Ал оныц и гЫ п н халык керсе, Жер сатып ап, ужымын отыргызды Зэугнм сарай эдем] салып Кецсе. Цай казак ¡скер улын жек кередг Ауылга М олдиярдып кеп KOMeri. Ойткеш кешелерге газ орнатып, Op6ip уйге кеплд!р от беред]. 1здеген!ц табылып эр уакта, Кег!лд!р от маздайды шацыракта. Жерлестер!м мэз болып отырады Терлеп-Tennjin уйдег! жалын отка. Тартылып кег}лд!р от желктер! Эртурл! жасап жаткан кеп iciepi, «Тэуекел» деп аталган бул ужымныц Кебейд] ауылдан тыс epicTepi. 25

Жумыс кызды. Жасалган жоспар колда. К!лт табылды жаксылык бастар жолга. Тыным таппас т!рл}ктер жет[п жатыр Кунд]з-туш баска ауыл, Баска ауданда. Узынагаш аулыньщ адамдары, Куанышпен карады оган бэр{, Эйткен{ каншама жыл болды олардьщ Арманы - кег!лд4р от алаулары. «Тэуекел» деп койылган аты кандай, Тагы да б!р ерлжке шакыргандай. Ж}г4ттер ел аузына Ы нсе егер Халкына Молдиярдай жакын болгай! Табысына мастанып таспайды ол, Циындыктан кездескен кашпайды ол. Бара калсак алдына Эцг}мес!н « К^андай кемек кажет?», - деп бастайды ол. Осыдан-ак б!ле бер к!м екенж, С ураныстьщ табады ол б1р етеуш . Бyк¡л ауыл жыр ет}п, айтып жатыр Жаны жомарт, К,олы аш ык ул екен!н. Журетугын эрдайым бастап улп, К!м суймес парасатты, аскан улды. Туса да Талдыкорган ещр}нде Бул жерден де жанашар дос табылды. Дэл осындай адамда арман бар ма? Игинкт! жумысты алган колга! Эрдайым жольщ болсын! - деп тш е тк Талабы зор, талантты тарландарга. 26

Туйшдеме Ж аздым демен Молдиярдьщ бар iciH, Мынау гумыр api кызьщ, api сын. Ерд! халык курметтесе, таныса Елге 1стеген En6er¡MeH танысын! Мынау гумыр api кызьщ, api сын, Ш ыцдайды ол ер ж}птт!ц намысын. 03¡n суйген улы ецбект!ц Ay6ipi Ж!гер]цд! жасытпасын, Жанысын! Ил!м таска, Жаксы аяк алысын, Болсын аскак Еселен!п табысыц. Тскер жандар, Жомарт жандар кеп болсын, Эркен жайган 6 з ел!м н!ц багы ym¡H¡ 27

ГАСАНОВТАР ЭУЛЕТ1 Енбек абыройга белейд). ^амад;/им саз/. Тау мен тасты кызыктап, табигат сулулыгьша суйс!не карап, булак суына шомылып жауказындай жайкалып жаца гана ecin келе жаткан Мамедтщ ойламаган жер­ дей балалык шагына балта шабыл- ды. Кенеттен Улы Отан согысы басталып. sKeci мен улкен агасы майданга аттанды. Ел басына ауыр кун туды. Эскерге жарайды деген ер азаматтардьщ барлыгы Отан коргауга кетт!. Ауылда кем- nip мен шалдар жэне жас балалар гана калды. Бул кезде Мамед бар болганы жет} - ац жас- та ед!. Ел басына туган ауыр жагдай оган да оцай болган жок. Ерте турды, кеш жатты. К,абыргасы кайысып, шама - шаркы келгенше кем тр мен шалдарга кемектест!. Шеп шабысты, шауашылыкка жэрдемдест!. Эйтеу1р елмест}ц к у н т корд!. Сол 6ip зулмат жылдарды еске ала отырып, М амед аксакал былай дейд}: \"Эл! ес!мде 1944 жылдыц караша айы болатын. Оскери KMtMi бар адамдар тунн}ц 6ip уагы нда кел1п б}зд1 оятты. \"Турьщдар, к и т!ц д ер , 6ip сагат уакыттарыц бар. Алатын заттарыцды алып, ана тебенщ ба­ сына барыцдар, кеш}рем!з\" дед! каткыл унмен. К,арсыласуга шама жок. Баска тускен баспакшыл деген осы. Цолымызга ¡л!нген заттарды алып, ел жиналган жерге бардык.сондагы 6i3re, ягни жиналган кепш шжке айтканы: \"Туркия Кецес Одагына Kayin тенд!рмек. Сондыктан сендерд1 жиырма жылга жер аударамыз. Кейш осы жерге кайтып келес1цдер\". М алымызды тартып алды. Б}рнеше отбасын 6ip вагонга экел1п (жук вагоны) тогытты. Поезбен узак журд1к. Кеп адамдар жол азабын кетере алмай, б п д щ кез1м{зше жан тэс1л1м eTTi. Не керек, кермеген корлыгымыз жок». Бугшде 70 —тен асып сексенге жакындап калган Мамед Ризаоглы 28

Гасанов басынан еткен ем!р! жайлы осылай сыр шертед1. Жас кез1нен кеп ауыртпальщ ты басынан еткерген карт эр сезш ойланып, асыкпай айтады. \"Бар тгпепм - енд1 согыс болмаса екен, аспанымыз кара булт жамылмаса екен\" деп т 1лейд1.бастарына ¡с тускенщиындьщ кундер1нде айкара кушак жайып, ез туыстарындай карсы алып, кайгысын белюкен казактарга шын журектен ризалыктарын бщдь ре сейлейд}. Ш ынында да сонау Грузияныц Аспинзиский ауданы Грузинский ауылдык кецес!не карасты Николаков селосынан келген курд агайындарды Узынагаш ауылыныц адамдары тус1н1ст}кпен карсы алды. 1947 жылы Гасанов М амед алгаш осы ауылга коныс аударып, кей1ннен 1954 жылы Жацатурмыс (Цаскелец ауданы) ауылына кеипп кел- д!. Ж ас болса да ем}рге деген ез тус1н!г1 бар Мамед ецбек ете жур1п бЫ м алуды да умытпады. Ауылда сушы болды, тракторшы мамандыгын игерд1, звено жетекинс! болды. К,андай жумысты тапсырса да тап - туйнактай сапалы ет1п тындырып тастайтын Мамедке шаруашыльщ басшылары улкен сен1м артып, оны Талгардагы ауыл шаруашыльщ тех- никумына ж!берд1. Мамед техникумды ойдагыдай б т р ш , к1ш1 агроном мамандыгын алды. С е й т т ол жуз1м зауытын- да бригадир болып кызмет ¡стед1. Ер1нбей ецбек етть Соньщ нэтижес1нде ол б1рнеше рет ауы лды к кецест1ц депутаты болып сайланды. Ек1 рет Енбектег[ е р л т уш!н медал!мен наградталды. Оган Кецес Одагы бук}лодактык ауылшаруашыльщ кермес1н1ц кола ме- дал! тапсырылды. Жыл сайын социалист1к жарыста озып шыгып, К о м м ун и ст^ ецбек екп}нд}с! атагын жец!п алды. Осы жылдар ¡ш!нде Гасановтыц отбасы ес1п - енд}. Енд} Каменка мал зауытында Гасановтар эулет! пайда бол­ ды. Олар шаруашыльщтыц эр саласында ер}нбей ецбек етт1, аянбай тер тек п . Гасановтыц отбасы 6 ул, 3 кыз тэрбиелеп ес1рдг Каз!р оныц 31 немерес!, 23 шеберес1 бар. Б!р жаксы жер1 балаларыныц барлыгыныц жогары жэне ар- наулы техникальщ мамандьщтары бар. Атап айтар болсак, аграрлык Университет мугал1м1, мал дэр1гер[, агроном, инженер, механик жэне малшы, милиция кызметкер], б1р сезбен айтканда ем1рге кажетт! мамандардыц бэр1 бар. Ал осылардыц басы- касында, отбасыныц иес1, отагасы 29

Мамед Ризаоглыньщ ез! журед!. Акылшы эке, камкоршы рет!нде кунд}з-тун4 б}лген}н айтып, бала-шагаларын адал ецбекке тэрбиелеп отырады. \"Адамды тек адал ецбек кана абыройга жетк1зед!\" дейд! Мамед Ризаоглы. Мамед Ризаоглы Камеи асьш туцымды мал зауытын- да 51 жыл кекен!с ес!руш1 болып цызмет е г п . Демек оны ауыл адамдары карапайым ецбеп уш!н катты кад1рлеп, Курметтейд1. Ауылдьщ ардагер, акылшы адамы санап, кеп м эселелерж енж детю рлест отырады. Гасановтарэулетшщ улкен б1р мактанышы - М амедтщ улкеи улы Х алит болып саналады. Ол - гылым докторы, Алматы каласындагы казак улттык аграрлык университет1н!н кафедра мецгеруш!с1. Осы туста Халит женш де б{р-ек! ауыз жылы сез айтып кету лэз1м. \" Оке керген ок жонады, шеше керген тон п}- шед1\" дегендей экесш щ эцг4мес1н тьщдап ескен ол жас- тайынан ецбект! жаксы кередг Алгаш ында ол 1968 жылы Алмать[дагы 2573 автоколониасына орналасады. Содан 1969 жылы Армия катарына барып, эскери борышын етеп келгеннен кей1н \"Камеи\" асыл тукы мды мал зауыты- на жумыска к1ред{. 1972 жылы Казак ауыл шаруашыльщ институтыньщ ауыл шаруашылыгын мехаиикаландыру фа- культет4не окуга туседь Осы институттьщ ек1нш1 курсыида окып жур!п, студенттерд1ц физика жен1нде еткен олимпи- адаларына катысып институттык, калалык, республикалык жарыстарда жец}мпаз атаиады. С ейтш 1974 жылы М осква каласыида етю з^ген \"Студент жэне гылыми - техникалык прогресс\" атты бук)лодактык олимпиадалык турга жолда- ма алады. Х алит 1977 ж ы лы институтты узд4к багамен б т р ш , осы нда аспирантурада калады . 1982 ж ы лдан бастап \"М ал шаруашылыгыи ферг^аларын мехаиикаландыру\" кафед- расында мугал!м болып, ш эюрттерге дэр!с бере бастайды. \"Оку инемен кудык казгандай\" дегенд1 ескере отырып, эр1 ¡здену ж олы ндагы ки ы нды ктарга мойымай алга карай у м ты лган Х алит б}рте-б[рте ез1н1ц кездеген максатына жете беред1. Кеп узамай гылым докторы болады. \"Мен!н гылымньщ кия жолында аянбай ецбектенш, табыска же- ту1м экем нщ акы лы ньщ аркасы. Ол к1с! б1зд! ж асы мы здан 30

ецбек етуге , алган максатка жетпей коймауга баулыды\" дейд! e3iHÎn эцпмесш де Халит. Мамед Ризаоглы Гасановты налай мактасак та жарасады. Ол мактауга да, марапаттауга да лайык адам. O cipece, оны ауыл адамдары, Ж ацатурмыс елд! мекен4н!ц тургындары жаксы керед}. М амед соз!мен гана емес, кундел!кт4 ецбепмен ел аузына ¡л!н}п, KeniHri урпакка ецбексуйг!шт!г!мен улг1 - енеге к ерсетт журген жан. Аныгын айтканда ол сездщ емес, ¡c lin адамы. Мамед Ризаоглы Гасанов тек Жацатурмыс ауылы емес, бук!л К,арасай ауданындагы улгШ фермерлерд1ц 6ipi. Онын Алатау асыл тукы мды сиырларын ocipy, ceHTin сутт! кеп енд}ру жен}ндег} тэж}рибес! куптарлык. Ол буган калай кол жетюзд}? Енд! осы жен}нде 6ipa3 эцпм е козгайьщ. Откен гасырдыц 80 - 90 жылдары оте курдел! болды. Кеиес eKÎMeii кулап, Камен кецшеры тарай бастады. Елд1н Ke6ici жумыссыз калды. Жагдай ауырлады. OpxiM эркалай eMip суре бастады. \" К,ашкан уйрек куйрыгымен суцгидГ' дегендей, б!реулер сауда жасай бастады. Ал кейб}реулер Ресейге, Германияга Kemin Keiin, ол жактан да кун кере алмай, кайтып келд!. Не керек, абыр-сабыр дуние астан-кестец болгандай, елд1н ма- засы KeTTi. Осыны керген Мамед булай кун керуге болмайды деп, тыгырыктан шыгудыц амалын ¡здед}. Акыры тапты. Алды- мен оз уй ж щ ауласына 500 туп агаш кешетш отыргызды. Оз кажет!не жарату уийн 2 cyTTi сиыр устадьг Буюл жануя мушелер!мен б4рлесе жумыс ¡степ, эл п сиырды телдер} ece6iHeH кебейте бастады. Сауылган cyTTi арзан багамен ауыладамдарына, каланыцтец}рег!неорналасканауылдарга сата бастады. BipTe-6ipTe мал басы кобей!п, сиыр саны )8-ге жет- кен кезде еск! сарайды бузып, оньщ орнына жаца фер­ ма уйымдастырды. Муныц бэрж ез каражатымен, ез куштер!мен салды. Жаца талапка сай салынган кец сарай ею бел4кке бел4н!п, онда 60 ipi кара мал усталды. Бэр[ де Алатау тукымды cyTTi сиырлар. Оныц 30-ы сауын сиыр- лар. К,алгандары жылдык, ею ж ылдык бузаулар. Ал еркек 3!

таналар етке еткЫ лдг Ауылдык жерде бул нагыз табыс кез1 болды. М ше осылай Гасановтар эулет) Кецес ек)мет1 тараган алгашкыжылдары ездер4н1цтынымсызэр! нэтижел! ецбектер4мен улкен табыска кол жетк!з!п, абыройга ие бол­ ды. Ол ш а р у а ш ы л ь щ т а н 7 гектар жер сатып алып, ауданда б4ршып болып жеке шаруа кожалыгын уйымдастырды. М а­ мед мал фермасыньщ жумысын уйымдастыруды баласы Ах- медке жуктед}. Оныц мамандыгы агроном жэне экономист. Ал ортаншы баласы Саматца мал дэр!герл!к жумысы тапсы- рылды. Ал ферманын санитарльщ тазалыгын бурынгы Ка­ меи мал зауытыньщ мамандары кадагалап туратын болды жэне олар малды урьщтандыру жумысымен де айналысуды ез м1ндеттер!не алды. Кун сайын Гасновтардьщ ездер!н1ц кел}ктер!мен 600 литр сут аудандык сут комбинатына жет- к1з!л1п турады. Сутт!ц эр литр[ кыстын кун1 35 - 40 тецге, ал жазда - 25 тенге. Эрине сиыр сауу жумысы жартылай автоматтандырылган. Калгандары колмен сауылады. Ферма алгаш уйымдастырылган куннен Наталья Ауке- нова 17 жыл бойы сауыншы болып ецбек еттг Каз!р онын орнын кел!н! Людмила Вихрева басты. Сондай - ак Зуля да кеп жылдан бер1 осы кэс1ппен айналысады. Каз}р ферм ада барлы гы 152 бас ¡р! кара мал бар, оныц 70-! сауын сиырлар. 50 сауы нш ы ньщ орнына 10 сауы н­ шы ж ум ы с ¡стейд1. Ф ерм а эр айда сут зауы ты на 35 тон­ на, жылына 400 тонна сут етю зедг Айтар ауызга жещл болганымен Гасановтар эулет}н!н бул жан циярлыц ецбектер! онайга тус!п ж аткан жок. 1р! кара малдармен б}рге 80-нен аса кой басы бар. Осыларды жем-шеппен, мал азыгымен камтамасыз етуге тапкан табыстарыньщ кеб! кетш жатканын б!реу б!лсе, б}реу б т м е й д г Бар болганы 7 гектар жер учаскес1 бар. Оган мал фермасы, баска шаруашылык курылыстары орналаскан. Бул, эрине жетк1л1кс1з. \"Ш!рк{н, жер болса, \"м аган жер!мд4 улкейт1п, немесе косымша мал асырайтын жер бер\" - деп бармаган жер!м, ашпаган ес}пм жок. Эйтпесе, мал басын будан да арттырар ед1м\" дейд1 М амед аксакал. А лайда оган назар аударып жаткан ешк1м жок сиякты. Юм б!лед1, келешекте ескер1лер. Каз1р ю м нщ ецбег! 32

халы кка пайдалы екенж spxiM TyciHe бастаган кез. Ал, шаруа кожалыгыньщ терагасы Мамедт1ц аткарып жаткан жумыстарын Kepin ¡штей риза боласыз. Ол езш щ en6er¡HÍn аркасында к,ыруар табыска жетш, кездеген максатын жузеге асырып отырган жан. Осыншама жанды, бук{л Га- сановтар эулет}н тек ецбекке табындырып отырган Мамед Ризаоглыныц бул кунде кад!р-курмет! ерекше. Оны ез от- басы, ypiM-бутагы емес, бук!л ауыл болып сыйлайды. Кез!нде ол осындай ецбектер! уш ш талай сыйлыктарга да ие болган. Сыйлыкка \"УАЗ - 469\" ж е ц т машинасын алганда да ол аспай-саспай осы сабырлылык калпын сактай бЬген. íciin жен!н бжетш , адамдармен ортак т!л табы са 6meTÍH парьщты да парасатты жан еш каш ан eniK¡M- ге дауыс KOTepín, болмаса мен деп кею рек кагып керген жан емес. К,ашан болсын « бетегеден би!к жусаннан аласа» болып, ез катарларыныц арасында кул!п-ойнап жур. Алайда ол когамдык жумыстан да кол узген жок. Ауыл адамдарыныц акылшы аксакалы. Жаиатурмыс ауылындагы аксакалдар алкасыныи терагасы. K,a3ip онын 6 улы, 3 кызы, 3! HeMepeci,25 u ie6 ep eci бар. Эскен, енген жандар. MiHe, Ka3ip оларды ауыл адамдары кос арыс деп орынды мактан тутады. M¡He мен осындай тагдыры кызьщ, талгамы би[к, бул кундер! ез!м1зд)ц бауырларымыздай болып кеткен заман- дастарыма темендегщей жырымды арнагым келедь Аманбысыц, бауырым, Ter¡n таулык, Bipey байлык ¡здейд:, Bipey саулык. Сенщ ата-бабацды 6¡necin бе Эз халкы на KÍM ед1 К,ойган жау гып?! Сендерс{цдер кеп керген киындыкты, Д урлж т!рш KeuiipreH дуй!м журтты Сталинн!ц ылацы. Ал, казактар, К,ушак жайып, сендердщ K y ñ i^ i укты. 33

Бул казактар к!мдерд} карсы алмаган, (Юм ашады кушагын барсам маган?) Жаныныц жомарттыгы аркасында Келгендерд!Ц бэр! де алшандаган. Шыны солай Ешк!мд1 алаламай, \" Эс[п жатыр цыз калай, бала калай?\" Деп сурасып, Бар нанын бел!с!п жеп, Ж алпандайтын ед{ гой, жаны калмай. Сендер мше, солардыц Ардагысьщ, Тагдырына Алланыц бар ма ¡сщ? Цазацтарга бауырым, царыздарсыц Кажет кезде камкоршы болганы умпн! Курд, тур!к, Болмаса баска демей, Тебесше кетерд! каска кедей. Б уп н б{лдей кaдipл^ азаматсыц, Бул немене Мерейд}ц асканы емей?! Талантты, талабы зор, тау улысьщ, Казактыц ажырамас бауырысьщ. Эз}цд{ еркелеткен казактардьщ Кад}рле касиет!н, Таны куш!н! 34

ШЫНАЙЫ ЭНЕР - ЭМ1РДЩ Э31НДЕЙ МЭЦГ1Л1К Д7екара асьш кслзен змялы %ауы.м ек/лбер/ езбер/ /мобам /и/- резен л<е.млеке/м/п//^ е/^ б/р/м;а/ сэуле^и/и/ змтиарауя/яарм .мен ша- рмхм орынбары /нуралы ,жь;рбан ^ызы^ е/я/и, уяа.мсана ам?иыя кел/я жатиабы. 7эм/кен барм я келзен б/р жазум^ы азал^ызбы^.' «Озбектяерб/^ озбер/не тяэн Жызыс^нь;^ сэуле/и енержем салзан ^урылыс кешенбер/н/^ кел/с/я/с/н -ам/?; - бея, мамбам т^азыя .жур^ен/не бе луз болзанымыз бор. & р ^уанарлызы, бэр/ бе ж а ^ с ы л м ^ ы ^ ныммнын а^сазаннан ямтиылздн ом- лор. Эуел бастяан солям зом. Оз/^б/к/нен зер/, еззенб/ ж ы л/яы разаны на зуес/яеу болми /нурась;^. Эм^яяесе, оз/.м/з бе же?яеб/ дом, /иобес/ как /н;ре,месе бе, кея^/л/к/я//( коз ж а - уь;н алатяын а м м /ы ^ м ба эсе.м курылыс нысанбары. Дуз/нбе ресигблмка колам/нбе зле.мб/к бе^земзе э/са- уая берерл/к е^сел/ курылыс нысанбарь; кун саман ос/и келе з/сашыр. Осынау мз/л/кт/ /см/^ басмнба /р/ тиеке^ме — «Селбен^орзау ^урыль^с^ Ресяублмкалы^ .ме.млеке?и/п/к ^азыналы^ кэс/яорынны^ бе оз/мб/к орны бар. ¿)}*з/нз/ ^ р ы л ы с саласынбазы мум/?ик/лб/ ^иэселелер/ ^мен кэс/яорь;н;;ь;/( ^ол .же/пк/ззен тяабыстнары жен/нбе, атяалтиым .меке.мен//; бас- шысы, й'акытя /^убам^улуль; Эбб/рах.маное .мырза оз омын о^ыр.ман ^ауыжмен бал/сяек... Бакыт К^дайкулулы Эбд!рахманов 1965 жыль[ 23 мау- сымда Эзбекстан Респуликасы, Ташкент каласында дуниеге келд1. 1983-85 жылдары Украинада эскери борышын етейд}. 1990 жылы Ташкент политехникальщ институтыныц инже- нерл1к- курылыс факультет!н б1т!рген сон, жас маман ецбек 35

жолын 1991 жылы Эзбекстан Респуликасыныц «ГлавТаш- кентстрой»-га т р а с т ы СМУ-4 мекемес!нде мастерлжтен бастайды. ¡991-92 жылдары«ГлавТашкентстроЙ№-гацарасты «Сипат» акционерл4к-енд}р[ст1к б!рлеоппнде мастер, 1992- 94 жылы прораб, 1994-98 жылдары бел1м бастыгы. 1998- 2000 жылдары мекеме бастыгыньщ орынбасары, 2000-2003 жылдары Бас инженер кы зм еттерш аткарган. 2003 жылдыц наурыз айынан «Селденцоргау курылыс» Республикалыц мемлекетт!к казынальщ кэс!порыннын директоры. - ^у^амкулучы, ^аложь;здо; кер/'н/с/ме лез /?:оярлы^/иом ^мжяр<ЭАИя:ар бои кетиеруде. ¿эр / <3е 7зуелс;з ел()^ .муратя/мары уш/н <з^икормлы^ ж й - и?ыр. Осы срайЭя, ел 77резмг)е///и;'//;'м орнймы .жорлы.?ы.мен 7эуелс/'зс)^;)и/з /пармхкя Сон()ык/иан, э/^м*ам?з&' 7зуслс;'зг)/мис// бас/ийс<зк... - Халкымыз цаншама жауындар мен дауылдарга, бурцасындар мен кия беткейлерге тап болды. Нешеме цанцуйлы кезецдерд1 еткерд1к. К^азак, улты ны н еткен тари- хына уц}лсек, кею репщ з шерге толады. Алайда, рухы бжк ел елуге ешцандай ти1ст1 емес. Б1здер осындай акикаттыц куэс! болып отырмыз. Буг!нп жаркын, бакытты ем1рдеп урпактьщ тыныштыгы жолында цасыцтай цаны, шыбындай жандарын аямаган батырларымыз бен «кальщ ел1» цазагын канаттыга кактырмай. тумсыцтыга шоктырмай, туй!н} коп т у т т ю л д щ кес!м}н жасаган билер!м!з бен ац ки1зге орап хан кетерген бабаларымыздьщ рухына сэт сайын дуга багыштасац, кепт!к етпейд!. Тэн]рд!н берген осы тартуыньщ шын-шыргасын шыгармай, келер урпакка аман-есен табыс ету - эркайсымыздьщ азаматтьщ м1ндет}м}з. Тэуелс1зд1пм!зд!н атрибуттары - Ту мен Энуранныц би!ктерден желб!реп. шырцалуы - Республика, улт макта- нышы. Атрибуттары жок ел - тобыр, ол жер шарыньщ кай нуктесж де болса да к}рме, босцын аттары цалмайды. Эзге елд)н упай санын тугелдеу уш1н ом1р суред1. Тарих сах- насынан т}рек таппай, уацыт кец1рдег1не ж утылып кеткен мундай улттар цаншама?! Тертеу{ тугел болып, б]р жецнен кол, б1р жагадан бас ш ы гарган ауызб1рл1кт1 елд! жау алмайды. Ал, басы бугау- 36

дан алынып, т у п т тузу шыгып турган мемлекеттщ курылысын дамытып, сэулет!н айш ы ктауга бар куш -ж 1- гер!м!збен, кайрат-куатымызбен ецбек етуге б!з де дайын- быз. - Оз/^/з басм;ь;ль;к еин'и отмырзан «С<?лОен^ордау курм- лысА> курылыс ж ем ек ш / ¿рдел/ ,меке.ме;о'^ б/р/. Гармхына /уыс.^ошо уио^?и<длым омсе^ыз? - Бул мекемен!ц кала курылысы мен алацдарында кажырлы ецбектер!н токтаусыз ж урпз!п келе жатканына 30 жылдан астам уакы тболы п калды.Кэс!порынтарихы, нег!з!- нен 1973 жылдан бастау алады. Осы жылы, Кецестер Одагы Министрлер Кецес!не карасты «К,азселденкоргау» комитет! курылды. Комитеттщ карамагында кел!к баскармасы, ауыр механизмдер баскармасы, монтаждау баскармасы, УПТК баскармасы, жоспарлау баскармасы, 300 гектар жер! бар кегалдандыру жэне кер!ктенд!ру баскармасы болган. 200) жылы мемлекет каулысымен осы аталган бас- кармалардыц б!р[гужен «Селденкоргау курылыс» Рес- публикалык мемлекегпк казыналык кэс!порны курылды. Осынау каланган уакыттьщ ¡ш!нде бул мекеме, респуб- ликамыздыцбуг!нг!келбет!нтолыккалыптастырыпулгерд!. Цурылыс кешендер!н!ц томенг! сатысынан бастап, курылыс нысандарын пайдалануга беруге дейш п жумыстардан туратын аса жогары децгейл! тзж!рибе жинактады. - ¡'суие^ жумес/не, ^ыз.ме/и- /иер;'^/зб)/^ нед/за/ ?иурлер/не /ио^/иольш отмсе^/з. - «Селденкоргау курылыс» РМК,К-ы республикамыз- дыц мемлекет багдарламасына сэйкес селге, су таскынына, табиги апаттарга карсы курылыс салуга байланысты барльщ жумыстар т!збес!н орындайды. Буг!нг! танда орындалган жумыстьщ жалпы колем! 884 млн. тенге. М емлекеттж бюд- жетбойынш аорындалганы870млн.тенге.Оньщ ¡ипнде, Ал­ маты облысы, Талгар ауданы, Талгар езетн д еп «Селтоктату бегет!» жумысыньщ орындалуы 600 млн. тецген! курады. Келсайдагы курылыс жумысы 245 млн. тецген! курады. Бул курылыс нысаны, жоспар бойынша 2005 жылы казан айын- да пайдалануга бер!лд!. Сондай - ак, К,аргалы озен!ндег! селге карсы курылыс жумыстарыныц орындалуы 178 млн. 37

т е н г е т , Улкен Алматы езен}н}ц арнасын турактандыру жэне жендеу жумыстарыныц орындалуы 7 млн. тенгеж, Акжар езен!жанындагыалкапты жендеу 1 млн. тецгеж, Шамалган алкабын жацадан цалпына келт!ру жумыстарыныц орында­ луы 24 млн. т ец гет , Есж езен!н жендеу жэне турацтандыру жумыстары 5 млн. тецген!, су кабылдагышты жендеу - 5 млн. тецген), Президент Резиденциясындагы жумыстардьщ орындалуы 19 млн. т е ц г е т , кегалдандыру, кер}ктенд!ру 5 млн. тец гет, жэне эртурл! керсетшген кызметт1ц орында­ луы 40 млн. т ец гет цурап отыр. Б4зд!н к эсто р ы н сондай-ац, кер!ктенд!ру жэне кегалдандыру саласында 30 жылдан аса жумыс ¡степ, мол тэж}рибе жинацтады. Б1з кептеген Республикальщ жэне Мемлекетт)к нысандары кегалдандырдьщ. Оньщ ¡ш1нде, Казахстан Республикасыныи Президент1н1н Резиденция- сы да бар. Эз!м4здщ жумыс сапамыздьщ аркасында жаксы ж етктж терге ие болып келем}з. Аумактарды кегалдандыруга жэне цызмет керсетуге байланысты материалдыц, техникалыц жэне кадрльщ мумк}нд1г!м13 мол. Кэс1порнньщ курамы нда сэнд!к агаш- тардьщ питомниг1 жумыс ¡стейд]. Онда кептеген б1р жылдьщ жэне кеп жылдьщ гулдер ес}р}лед1. Оранжереялар- ды, гулдерд!, жасыл желектерд! ес1руге жэне кутш баптауга арнайы техникалар жетк1л}кт}. К ,азац стан Республикасы ез алдына отау т1пп, тэ- уелс!зд}к жарияланган уацыттан берп жылдар бедер!не кез жуг!рт4н!зш4. Ел}м!здщ сэулет-курылыс жагында жанальщ жетерл4к. Курылыстьщ тугырлыгы Елорда Сарыарка тер!не кешкенде тагы б1р дэлелденд!. Эдем!, сулу гимараттар сэмб! талдай бой тузедг Бэр1 айналып келгенде, кажырлы куры лыстыц жем)с1. К,урылыс саласы - еркениетке жетюзудщ алгашцы баспалдацтарыньщ б1р!. Аш ыгын айтсам, ел1м1здег} отандыц курылыстарга шекеден цараушылык, республи­ ка келем1ндеп ц у р ы л ы с мекемелер1н!н кэс1би шеберл1к- тер!не, салган гимараттардыц сапасына, царсылыц б!л- д1рет!Н керагар п1к1рлер бой керсет1п калатын. К,аз1р бул цайшыльщты эцг1мелер пышац кескендей тыйылды. Оган 38

себеп - соцгы жылдары салынган сэулет! мен салтанаты жарасцан сындарлы курылыс кешендер}. Кешег! идеоло­ гия буратана хальщтарга буйрек бурмай келген1 белгин. Мэскеуден оку орнын б т р } п келсе де, тургылыцты ме- кен}нде туаж аттанып журген каракоздер аз болмаган. К,аз1р, кудайга тэубэ дей}к, цурылысшылардын 90 пайызын жер- г}л}кт} улт екшдер} курайды. Цыскасы «Селденцоргау куры лыс» РМКД-ы республика- мыздын курылыс саласын дамытуга бар куш-цуатымен жумыс ¡степ келедь «Б}р жагадан бас, б}р жецнен к,ол» шыгара уйымдаскан кажырлы эрекеттер} сез}м1зд}н алтын казыгы бола алады. К,аз}рг} уакыттьщ ез} кейб}р жекеленген жануялар уш!н киындау с о г ь т жатцаны аки кат. Б!рак, ноктадан басы шыкдан кез-келген жас мемлекет мундай жагдайды басы- нан кеш}ру} зацдыльщ с е ^ л д и Дегенмен, ауызды ашып отырмай, ез бетшше тырбанып, енбек етуге бей!мделу}м}з керек. Кезенн4ц ез} б1зден осыны талап етед}. Заман орнын- да адам тузелу} цажет. — А у р ы л ы с д м .м а н ы к а л о м ы з ^ а д ы м е /и е л & 'к ^урылысшылар хуралы - Эк}н}шт} жэйт, шекараныц аргы цапталындагы цурлысшыларга иек арту ж т л е п кетт!. Жекелеген аза- маттар тугин, мемлекетт!к мекемелер де шетт}д курылыс компанияларына, т}пт} солардьщ шик}заттарына эулиедей сенедг Ал, онын б}р}нш} ц ы м б а т ц а тус}нет}н}не, ек!нш! олардьщ жерд}ц табиги, эр} ауа-райынын ерекшел!ктер}не назар аудармайтынымен ешк}мн}ц жумысы жок. Шетел- дж курылыс компанияларынын бедел}не нускан келт}рш жатканым жок, б}рак олар б уп н бар да, ертен жок кой. К,абырганын б!р жагы кулаган кезде шетелд}ктерд} итпен ¡здеп таппайсыз. Отандьщ курылыс мекемелер} б упн де, ертец де осы жерде жэне ез ел}, жер}, ауасын жутып журген цасиегп ац мекен} уш}н ацыргы куш} сарцылганша жумыс ктеу ге дайын. Сондьщтан, ез}м}зд}-ез!м}з егейс}тпей}к. — Жялиы, б}^?/н<л' курылыс енер/ омы;; тиум'тнк/л^ер/ .жаммн()а<?ы рандам? 39

- Онер жайында айтсам, шынайы енер адамды аскак сез!м геб ел е у !,а д а м н ы н р у х ан и ж ан -д у н и е с!н н у р л а н д ы р у ы , imxi элем ж байыта Tycyi, ал ем)рд[ц 63ÍH кемелденд1р]п, ипл!кт! ету) ти 1с кой. Улы Абай «Мал жутайды , енер жутамайды» деп, ôip-ак туй1ндейд]. Расында да, шынайы енер ж утамайды ма, жоц. Гасырлар бойы куэ болып, керген адамдарды тамсандырып келе жатк,ан Турк!стандагы Кожа А хмет Иассауи KeceHeci, Жаркенттег} Уэли MeLuiii, Жам- был облысындагы Айша - 6n6i KeceHeci сэулет енерж щ тацгаж айыптары емес пе? БЬ калай еткенде туган енер!м!зд4ц ес]п-еркендеу!не, та- рих койнауындагы ашылмай жаткан енер мураларымыздын бай казынасын аршып алып, соны жаркырата керсетуге барша куш -ж^ерш гзд! жумсаганда гана дуниеж уз1л 1к енер казынасына ез улес!м!зд[ коса аламыз. Ш ынайы енер - ем}рдщ ез!ндей мэнг)л!к. Op6ip енерд[ц жалгасы болмаса, ол мулдем куриды. Мен курылыс ic¡H¡H б}рден-б!р мама- нымын, онын OM¡p мектеб!нен 6TTÍM. Кала курылысы тым курдел}, ол ауыл салу емес. Ж азушы e3ÍH¡H шыгармасын керкем шыгармага айналдырады, cypeimi кылкаламга иек артып, шабытка беленед1, м у с т и п ез талантына, тэж!рибес)не суйенед], ал курылыс енершде кажет нэрсен!ц бэрш тауып, дайындап алып, ¡ске Kipicy керек. Мэселен, 6ip курылыс нысанын жург}зу уш!Н, эуел], оны жобалау упнн сэулетшшер, баска да 20-30 маман керек, сосын барып, ¡ске жум ы лганны н ез!нде 20-30-дай эр саладагы маман кажет. Bipeyi Kipnim калаушы, 6ipeyi ¡ргетас куюшы, 6ip¡ су кубырын тартушы, 6ipeyi электр жуйесж жург1зуш! де- гендей, (булардын эркайсысы 6ipHeme адамдардан туратын топ). Сол мамандардьщ бэр1 жумылып, езара тш табысып барып, тургызады. Курылыс енершщ аса киындыгы осын- да. Курылыс eHepi еркендемесе, ел}м!з еркениетке калай умтылады? Курылыс eHepi деген!м}з - Kynni адамзат баласыныц акыл-ойынан, бЫ м мен парасатынан, куш-кайратынан, тэж!рибе болмысынан туындамай ма? Ол жылдар бойы жасалып, жылдар бойы саркылмас казынага айналмай ма? Олай болса, колдагы барымызды бар куй!нде сактауга ты- 40

рысуымыз цажет-ак;. — ^!бамны^ бунме^е келаен кезе^/, ескем ортиасы, балалы^ арманы, оны^ болам/а^ /и^^асы мм^ ^алыятасуыма се- бе^ма' <?ом. Енб/ ез/^/з<3/^ атиа-ана^мз, о/и б асы ^ ;з з/самлы о^ыр.манда ^иамь^сммрыя е/исе^/з? - QMipre келген кезец, сэбипж шагым Ташкент enipiHne етт!. Мен 5 ж асц ато л ган д а анам Орынша, 10 жасца келгенде экем Цудайкул цайтыс болды. Эке-шешем 7 бала тэрбиелеп, ecipreH, ац дастарханы жиылмайтын, кец пей4л, ак журект!, тумысы белек ерекше жандар-ды. Тумыр бойы адамгерпилж кагидаларды nip тутцан ата-анамныц ерен есиеттер1 мен бойындагы касиеттерш бойтумардай сак,тап, елж1рей еске алып отырамын. Ж ануяда жет! бала, 6ip-6ipÍM¡3re колцабыс жасап, тэрбиелен1п ecTÍK. Улкен агам Анарбай - акдемик, физика- математика гылымыньщ докторы, профессор. Нышанбай, Дуйсенбай,Тургынбай,К,уралбай, Мухтар да е л тщ б Ы м д ] де, саналы азаматтары боп ж е т т д ь Bip-6ip шаиырацтын уйытцысы. Балальщ арман-циялдьщ самгайтын Keri, шарламайтын жер! жоц цой. BipaK, сол кездег1 ынта- ыцыластын scepi бар, курылыска деген цызыгым жен!п, Ташкент политехникальщ институтына onyraTycTÍM. Оган ек)нбейм1н. Х алцы мы зда «устаз улагаты , шэк)рт ¡3eT¡№ де­ ген угым бар. Жан дуниес1 сулу устаздардан Ы м-бш1м, тэл!м-тэрбие алудын, ул п -ен еге керуд!н e3Í 6ip ганибет. М енщ енегел} устазым, К,анапия Эж1беков (бупнде Эзбекстанда Министрд1ц тарихи сэулет гимараттары сала- сы бойынш а орынбасары). Осы устазымньщ sp6ip эрекет1 мен ic-цимылы, айтцан ce3¡ мен уш}н булжымас зац рет4нде цабылданды. Жолдасым - Феруза iund ¡стер басцармасында ¡стейдь Роза ( 8-сынып ), Л ала ( 5-сынып) атты цыздарым ecin ке- лед1. - Сез со^ынба «^уяа^иекен — еларалы^ жг^уналынм^ сум/^w; о^ыр^ианбарына ? и м е ^ /з. - «Атамекен - Ай)> еларальщ журналы эр щ ацырактыц тер!нде турсын! К,анаты талмай, атагы бар элемге жайы- лып, хальщтьщ бойына рухани байльщ еге берет! Басынан 41

берюн тусфмеген халныма зор денсаульщ, ел1ме тыныштьщ т1 л ей м !н . - кал рох^ме/и. 7^эс;'норын ужы^иымы^ /cwep/'- не сэ?и/ям/к, бо^-береке уи;лейм;'з. Сухботитпы жур^з^ен &мб;/и-7ул А*зр/,мкызь; ДАНЫШПАНОВ БЕКСЫРГА Бексырга Данышпанов 194! жылы Алматы облысыныц бурынгы Кеген ауданындагы (Ka3ipri Райымбек ауданы) Узын- булак селось[нда туган. 1958 жылы Ш елек селосындагы С.М. Киров атындагы мектепт1 узд1к багамен 61т1рд]. Ецбек жолын 1958 жылы Узынбулак совхозында такторшы болып бастады. 1965 жылы Казацтыц Мемлекетт1к ауыл шаруашылыгы инсти- тутын б1т1ргеннен кей1н осы шауашыльщта машина-трак- тор шеберханасыньщ мецгеруиис), Алгабас жылкы за­ воды мен Узынбулак совхоздарында бас инженер, Кеген аудандык «Казсельхозтехника» б1рлест!г!н}ц M enrepym ici, аудандык ауыл шаруашылыгы баскармасыньщ бастыгы болып жумыс 1стед1. 7977 ж ы л ы ,4лл*атиы облысынбо^ы оубонбы^ нор/пмя ко.мм7ие?и;'н?*% хошм^ысы болын сомлонбы. 79^J ж ы л ы осы оубомбо<?ы Д ар ^о р о соехозы ны ^ ¿)ирекм?орлы- ^ыно мо^омымболбы, ол 79^3 ж ы лы оубонбы^ яор/пмя б/р?'?ди;' хо^нм^ысы болм я сомлон- бы. 7990 ж ы л ы <4л.-ил/иы облыс/яы^ ауыл м/оруом/ылыды бос^ор.мосы бос?иы^ымы^ ррь^нбосоры, кобр ж э н е о^у орь:н- боры бос/мьмы /уыз.метн/ме ^озямынболбы. 42

7992 — 799Я э/сылбарбы?? аральмынба ,4л-ма?яы ^алалы^ .жер ресурс/марын бас^ару ко.мия?е/я;'нбе /иера^а ^ыэ.мешй; a w /^арбы. 799^ ж ы лы Илтиа/иы облыс?иы^ кем^/-^он .жзне бемо^ра- фмя бос^ор^осмнь;^ бас^ьм ь; ^ыз.ме/и/ме ауысмы. 7999— 2003 жъ;лбары ^л.ма/иы облысй!ык орман ж'зне бморесурс- /иар бас^ар.масьа; бас^арбы, Облыс эм'.мпа'^ л*е;(есю/с/ %ыз.ме?и;н0е болбы. 2003 ж ы лбан бастиаи осы уа%ы/я%а бем/н 7(азакс/иан Лсс- иубликдсы wowcMMve з/сал'бамлар мс/ирл«Сслбен- ^ор^ау ^рылыс?? ресяублмкалы^ .ме.илеке?иям'к ^азыналь;^ кзс/иору;ым бас^ары я келеб/. 79ДД жгылы 7(аза^ ССР Ж о^ары Де^ес/н/?? бсиу/иа/н/мь;- ^ына самланбы. 7999 ж ы лы ^со^рафмя ¿ылы^ибарыны^ кам- бмбатиы ¿ылы.мы атиа^ын албы. Лыльжм е^бса/ ж е р б / ба^алау ж з н е ,?/<гер кабастиарын ж*асауда арналбы. <?7(yp,Mcw Т^ел- аклА) орбенжсн жараяа/итнал^ан. БЕДЕЛД1, БЕРЕКЕЛ! КЭСШОРЫН Даныш панов Бексы рга, «Селденкоргау курылыс» РМ КК,*ы директорыныц жалпы мэселелер женждеп орынбасары «Селденкоргау курылыс» Респуликалык мемлекет-пк казыналык KscinopHH бурынгы курылыс салатын, курылысты камтамасыз eieiiH, жабдыктайтын жэне кегалдандыратын бес мекемелерд!ц 6yr¡Hri куш басын косып отыр. Ж алпы енд}рк куаты ecK¡preH¡MeH, na3¡p мумю нд[п аса зор кэсшорын. Ел жэне Мемлекет Tipniri ym¡H цажетт1л!г! айтпаса да TyciHÍKTi. KeñiHri жылдарда ом}р4м}зде табиги апаттардын жи1леп кеткен}н ескерсек, кэсшорындардыц цызмет!не калай болса солай карау мумк1н емес. Соцгы жылдарЫ кэсшорын жумыстары 6ipmaMa жинакталып, техникальщ куш-куаты артып отыр. Тозып кеткенгимараттар ж енделд^технологиялы кж абды цтар ¡ске косылды. Жана машиналар сатып алынды. Соньщ есеб!нен тетенше жагдайлар бола калган кездерде кэс!порын жедел 43

жэне толык куатында жумыс ¡стеуге кол жетюздг Алайда, еткен тэж!рибелер}м!зге кез ж!берсек, колдан келмей, капы калган жактарымыз да жетерл!к. Оньщ ез1 ел т!рл!пне канш алыкты зиянды eкeнi белг!л!. Б}зд}ц жумысымызда ондайлардьщ болуы, эрине, ек!н{шт!. Тетенше жагдайлар ж е н т д е п Агент*нкт}ц жалпы куаты, каз!рг} дэрежесп сез жок, кайта карауды, жаксартуды кажет етед!. Б}зд{ц кэс!порындагы техникалар еск!рген, куаттылыгы темен, жи! бузылады, оларды пайдалануга улкен шыгындар жумсалады. Ал, жеке кэс!пкерлерд!ц колында техникалар мен механизмдер б1здеплерден элдекайда жаца жэне куатты. Мемлекетт}к кэс[порынга Ук!мет тарапынан жасалатын камкорльщты кушейту каж еттЫ пн осыныц ез!-ак кереетед{. К,айда болмасын енд!р1с тагдырын кэс}би дайындалган тэж!рибел4 мамандар шешед}. Оларды енд{р!е- те турактандырудыц манызы зор. Осыган орай, кэсторы н да кадр мэселес! ерекше койылган. Курылысшылардыц мамандыктарын арттыруга, оларга енд!р4ст!к, турмыстык жагдай ж аеауга б}зде кец!л белш ген. Ж умы с оры ндары нда арзан жэне дэмд! тамактануга, жумыс арасында демалуга мумю нджтер жасалган. Жумысшылар арнайы ки!мдер мен каушс13 курал-саймандармен камтамасыз ет}лед!. Мэдени орталагымыз да бар. Эк{мш[л4к у т н щ жанынан адамдар демелатын арнайы сквер жасадьщ. Кэс4порында мемлекетт! к мерекелер туракты, ез дэрежес}нде салтанатты турде етш отырады. Наурыз мейрамын халыктар достыгымен байланыстырып етк}зем!з. Спорт жарыстары да унем! ет!п отырады. Волейбол ойынынан арнайы турнир уйымдастырып, жец!ске жеткен бел1мшеге кэс!порын кубогын тапсырдык. Оз!м!здщ коркем енерпаздарымыз мерекелерде концерт койып, ойын-сауык уйымдастырып отырады. Кэс!порында кеп жылдар кызмет ¡стеген адамдардыц торкалы тойларын жасауды да умытпаймыз. Осындай тойларды ез асханаларымызда етк}зем!з. Ж акында осы асханада согыс ардагерлер)не арнайы ас берш, баска да сый-сияпаттар жасадык. Кэс}порында б!рнеше улттыц екш дер^ 400-ге жуык адам жумыс ¡стейдь 44

Олардыи барлыгына дерл1к б!рдей жагдай жасалынган, ултты к жэне нэс}лд!к алалауш ы лы кка жол бер!лмейд}. Т!л проблемасы жок, ¡с-кагаздары ек! т!лде журпз}лед}. Баска *плд{ азам аттарга казак т!л!н уйрету жолга койылган. Осылардьщ аркасында уж ы м м уш елерш щ б!рл!г4 мен ынтымагы калыптасты. Кэсшорында тэрт!п бузушылык еткен уакыттармен салыстырганда азайды. Кэс!порын кызметкерлер}нщ когамдык тамагын арзандату жэне баска да табыс табу максатында косалкы ш аруаш ы лы к уйы м даскан. Буг}нг} кун! косалкы ш аруаш ы льщ та кой, ¡р! кара, ж ы лкы , ш ош ка е ^ р ш у д е . К,аз4р мал басын ес!руге кещ л бел}п оты рм ы з. Оны н есу!не, е т м беру4не толык жагдайлар жасалынады. Жер мен суды ти4мд! пайдалану жузеге асты. К^орыта айтканда, еткен жылдан бастап кэс!порын жумыстарында улкен езгерктер болып жатыр. Мемлекетт}к улкен тапсырыстар дер кез)нде орындалуда, енд4р!с мэдениеп жаксаруда, адамдардьщ ецбекке деген кулшы- нысы артуда. Осыныц бэр! туптеп келгенде, мемлекет}м!з- д}ц куатынын артуына, тетенш е жагдайлардыц алдын алуга зор мумкшджтер тугызуда. Л^а/иермал Рес/^'блмкалы^ «/1;на,мекем—амл еларалм^ .журналмны^ 2005 № 7 санынан алмнм/? бер/л//: о/иыр. 45

СЭМЕН БАТЫРДЫЦ ЖЕТ1НШ1 УРПАГЫ Бетегеден б т к , жусаннан аласа болып, коцыр т1рл:к кеш1п, кеудес!н кетермейт1н, ез *прл!пн уксата аткарып, езгеге жен алтей бшетш, б!р тога адамдар болады. Сондай жандардын 61р1 жэне бфегеш Жакец жарьщтык ед1. Ол аз сейлесе де астарлап сейлейт4н, айткан сез!н тыцдата б!лет)н жан - тугын. Алатау а лаш ыкта ел катарлы кун кер}п, ецбек аркылы гана ез1не лайыкты нес}бет тер}п жеуге болатынын тым ерте сез)Н1п ескен Ж акец ш ынында да с у т ю ! атасы Ш пекбай аксакалга нагыз кемекш}, кол канат бола б!лд}. Кеш жатты, ерте турды. Атасы кандай жумыс аткарса да соныц касында болды. Сейт1п эбден шыныгып ест1, ауыл т!рл}г!не белсене араласты. Э зш щ ецбексуйг!ш т!пмен, т}лалгыштыгымен эр} аса ю ш ш етл д и п п м ен кезге тус1п мактауга ¡лше бастаган Жатканбайб4р кундер}эекер катарына шакырылды.Мусахан кария Жатканбайды эскер катарына шыгарып турып: - Карагым, жорытканда жолыц болсын, кыдыр жолда- сыц болсын! Сен тект4 тукымнан шыккан ж1птсщ. Сэмен батырдыц жет!нш! урпагысыц. К,ай жерде журсец де сол ата-бабамыздыц эруагы колдасын. Атымызга юр келт!рмей, жаксы кызмет ет! - деп ак батасын беред1. Бул 1939 жылы болатын. Осыдан б4р жылдан кей!н Ж акетн ц туган эк еа М усаханныц ез! де армия катарына алынды. Жасы алпыска алкымдап калган Мусакец кужатында кате жазылганын ешюмге тус)нд!ре алмады. Амал жок, ел —журтымен кош айтысып, алые сапарга жол шект}. Эскери борышын ойдагыдай еткер1п, енд1 аз кунде туган елге ораламын деп журген Жакецщ ага офицерлер даярлайтын окуга баруга уеыные жасайды. Эйткен; оныц 46

Каб1леттш1п, жауынгерлерд1 баскара б1лу жон1ндег1 икем дЫ пн байкап калган бел!м командирлер1 осылай шеш}мге келген. Эйтсе де бул уйгарым ¡ске аспай калды. 1941 жы лы маусым айында кутпеген жерден согыс басталды. Улы Отанга кауш тенген мундай кысыл - таяц шакта ешк1мн1н де Отан коргау м1ндет1нен каш уга кукыгы жок е к ет белпл!. Ал Жатканбайлар болса алгашкылардьщ б!р} болып колына кару алып А тажаумен айкасугааттанды . Ом1р мен ел1м арасындагы шайкас, алгаш кы кездердег1 нем к - фашист баскыншыларыньщ басымдыгы б1здщ Отан коргаушыларымыздын рухын баса алмады. К,айта Мусахан экес1н}ц «Б1з Сэмен батырдьщ урпагымыз! Атымызга к!р кел^рм е» деген сез1 жудырьщ тай журег}нде сан мэрте ж а н гы р ату с т, алга, тек алга карай ж1герленд}ре туст}. Согыс басталар алдында взвод командир1н!н орынбасары болып, тэж}рибе жинактаган Ж акен майдан шеб1не юргеннен кей1н взвод командир} атанып улгерд}. Экел1 - балалы Ш пекбаевтар осылай ата жаумен арыстандай арпалысып жургенде ауылдагылар да айтарльщтай азап ш епп, кун кор}стер! темендед1. Сонда да сыр бермей, киы нды кка тоз}п, ек) майдангердщ елге жен!спен оралуын т^ед ь Жатканбай болса алгашкы урыска Украинаньщ Терновая станциясында катысты. Ец киын сэт. Харьковке таяу жердег} Уразово деп аталатын елд! мекен колдан колга отуде. Б1рде жаудьщ колында, б1рде Кецес эскерлер1н1н колында калады. Астан-кестец дуние. Жау кайткен кунде арам ойларын толык жузеге асыруга тырысуда. Ал б!зд!н жауынгерлер болса нагыз ерлерше табан т1рес1п, касык кандары калганш а курес!п багуда. Осындагы канды кыргын осылай он уш кунге созылды. Дондагы Ростов каласындагы шайкас та жантурш1герл1к сойканга уласты. Ал Сталинград шайкасы 1942 жылгы 17 шшдеде басталып, 1943 жылдьщ 2 акпанына дей1н созылды. Жатканбай жанкиярльщ курес! уш1н ерекше кезге т у с т алгаш рет «Цызыл Ж улдыз» орден1мен, ек!нш1 рет Днепрд1 алу кезж де тагы да «К,ызыл Ж улдыз» ордетм ен 47

наградталды. Жалпы кыргын согыста жур}п Жакец уш рет жараланды. Егер ол ез)не тапсырылган аса мацызды тапсырманы сол жолы орындаганда батыр атагын да алар ед}. Б}рак оган мумк}нд}к болмады. Ж аудыц кацгыган огы оны окыс жаралап кетт!. Тагы б!р айтпай кетуге болмайтын оцига мынадай. Эке мен бала, ягни Мусахан мен Жатканбай Сталинград ш айкасы нда болы пты . Б1рац б}р-б}р}мен кездеее алмапты . Жатканбай осы согысца экeciнíн де катарда журген}нен мулдем бейхабар болды. А лайда осы ш айцаста екеу} де жаралы болып Саратов жэне Энгельс ц а л а л а р ы н д а емделед}. Ек} госпитальд!н арасы ж ап-ж акы н. Э йтсе де тагды р олардьщ б}р-б!р}н керу!н ж азбады . М усахан госпитальда о дуниеге аттанып кетт}. Жатканбай Шпекбаев Курск шайцасына бастан аяц катысты. Одан сон Белгород багытында болды. Днепрд} жаудан азат етуде кезге тусть Осылай майдангерд)н курес жолы М олдавия, Венгрия, Болгария, Ю гославия елдер} арцылы отт]. Жен'ст} Вена каласында царсы алып, улкен куаныища ие болды. Нем}с-фашист баскыншылары енд! бас котерместей болыпжен!лд}. Алайдажауынгерлерелгеб}рденкайтарылган жок. Бул солдаттардьщ ойына келмед}. Бейб)т ем)р кундер} баеталды. Аман болсац елге де кайтар кун туар деген бер}к сен}мд} кек!ректер{не уялатып, кундерш етк!з}п жатты. Уакыт осылай созыла берд). Б}р кун} полк командирш щ саяси }стер жен}ндег} орынбасары Ж атцанбайды шакырып, Жогары эскери академияеына баруга усыныс жасады. Усыныс жаксы. Б}рак Ж атканбай буган б}рден царсы жауап айтты. Экее} болса майданда каза тапты, ауылда анасы мен карындасы калган. Олардыц кун} не болып жатыр. К,ол уш ын бер}п, кемектесетш мен емесп}н бе? деп орынды дэлел келт}рд}. Командир канша ойлан десе де осы шеиимнен танбады. «Жатканбай эскерден келе жатыр екен» деген куанышты хабар ауыл-ауылга тез тарады. Бул кезде бук}л ауыл адамдары, улкен}-к}ш}е} бар тугел майдангердщ алдынан шыгып карсы алатын дэстур калыптаскан. Куаныштарында 48

шек жок. Кеше ез колдарь[мен майданга аттандь[рган улын т}р!дей кергендер!не мэз - мейрам. Bcipece шеше куаныш ында шек жок. «К арагьш ды KopreHiM рас па, eiipiK ne?» деп кушактап Ж!бермейд}, кайта-кайта бет!нен суйед!. Ею K63ÍHeH жас парлап тур. Эрине, куаныш жасы. Кой сойылып, шагын той жасалды. Ауыл адамдарыныц кулагы Жатканбайда. Не айтады деген оймен жанынан кетер емес. Ocipece, OHMH6ipre ескен курб ы -курд астары ны н эн пм ед ен ауыздары кургамай жатыр. Жатканбай далага шыкты. Туган ел, ескен ж е р т, Алатаудай аяулы м екетн сагынганы сез!л!п - ак тур. Ал балалар болса офицер к ю м т киген, кеудес} ордендер мен медальдарга толы Жакещц айналып-уй!р!л1п жанынан шыгар емес. Ж атканбайдыц кабыргасына ауылдыц тозып KeTKeHi катты батты. «Эй, орнында бар оцалар, аман болсак 6spi де тузелер» деген оймен уйге мрд]. Не керек, ол куш , тек ол кун1 емес-ау, ôipHenie кун Ж атканбайдыц yñÍH¡H шамы сенбед!, казаны оттан туспед!. Айман ана баласыныц аман-есен оралганына мэз болып, кудайга кулш ы лы к етуден 6ip шаршаган жок. «Улымды KepreHÍM рас па, eiipiK ne?» дегендей жанынан айналшьщтап шыгар емес. Ш!рк{н, ана ж уреп-ай. EKi-уш куннен 6epi кимылы ш ирак болып, 6ip турл! жасарып кеткендей ме, калай? Эйтеу!р 6ip тыным таппады. Ж атканбай 6ip-eK¡ апта демалганнан KeñiH, ел аягы сабырсыган кезде ертецп дастархан басында анасына ез ойын б1лд4рдь - Шеше, эскерде «Урыста турыс жок» деген канатты сез бар ед!. Енд1 мен жумыска шыгайын, - дед[. - Ш ырагым - ау, эл{ ерте емес пе? Тагы 6ipa3 демалуыц кажет кой, шаршаганыцды бас, - деп анасы шыр-пыр болып жатыр. - Жок, шеше, демалдым. Э з у т м д е 03ÍM конак болып жаткандай, бул маган жараспайды. Экем Мусахан «Ецбек етсец ер!нбей, тояды карныц т!ленбей, ерте тур, кеш жат, эр нэрсенщ peTÎH тап» деп отырмауш ы ма ед). Енд! мен 63ÍM у ш ж де, майданда каза тапкан экем ym¡H де, ею есе ецбек етуге TnicntH, - деп баласы ток етер ce3ÍH айтты. 49