Мен тағдырыма ризамын. Мәрия Жүйріктаева

Ж УЙ Р/К 7Д Е В Д Мэрия Беспайдызы Апмагь/ \"Длагау\" баспасы 20У0жыл

УДК 070 ББК 76.02 Ж 85 ось/ естел/г/мд/жина^тау^а жэне мгапша ет/п шы^ару^а демеуш/л/^ /(ерсег^ен балам Лйгазиев ^с^ар 7\"эж/байуль/на, с/и'л/лер/м Нес/пбала Эбен^ь/зь/ Збд/лдаевага, Мэрия Мусатай/(ь/зь/ /(ожанова^а, бауь/рь/м Этес/н Иман/<;ул/ль/ К/биевке алгысымдь/ б/лд/рем/н. /4вгор _ .... Ж 85 Ж уйр!ктаева М. Мен тагдырыма ризамын. -Алматы: \"Алатау\" баспасы, 2010. - 1 7 6 6., сурет. ^SBN 9965-807-43-4 Коль[Ньчдагы буч ютап когам цайраткер1, Алматы облысыньщ ж эне Карасай, Ж амбыл аудандарынын К урм етп азаматы, ек! рет К азакстай Республикасы Парламент! Мзж)Л[С1н!ц депутаты бо- лып сайланган ел ге^ й № г^ Щ й ^ т, енбек ардагер!, ем!рден керген! мен туйген) цыздарыныц б)р! - М эрия Беспайкызы -'' жайлы сыр шертед!. 1БВМ 9965-' УДК 070 ББК 76.02 О М. Жуйр!ктаева, 2010

А7Р / С Ж ( 0 3 Цырыц жылдан астам уацыттан бер! басшыльщ кызмет аткарып, халыкка жан-тэн!мен кызмет ет1п келе жатцан казактьщ б¡ртуар кызь! М. Жуйржтаева туралы сыр - толганысты б1р очсркт!ц, не макаланьщ келем!не сыйгызу мумк!н емес. Ол К1С1 жайлы дастан жазсак та артык болмас ед1. «Ел дегенде езм1п, журт деген- де жумылып кызмет ет. Жерге тер тепп, халыкка кан тег1п кызмет ет!» - деп Хальщ К^аИарманы Бауыржан Момышулы айткандай, ел1м1зге осындай азаматтар ке- рек. Цасиет дарып, бакыт конган Беспай мен Рэбэтид1н шацырагында дуниеге келген ею кыз, б1р ул бупнде ата- анасыньщ мурагер1 атанып, бакытты отауга айналган. Мэрияньщ эпкес) Шэюжан Шалкар ауылында турады, алты баланыц анасы. 1н4с1 Куанышбек болса, белд! кызметкер, Онтуст1к - шыгыс аймакта малдэр!герл1к кадагалау баскармасыньщ бастыгы, балалы-шагалы. Мэрияньщ ез! болса Талгат, Тимур ес!мд1ек! ул тэрбиелеп ес!рд1. Казф алты немере суй!п отырган ардакты эже. Карапайым да кайраткер Мэрияньщ ез сез!мен туй 4ндер болсак: «Бойымдагы барлык жаксылыктар уш1н айналамдагы адамдарга мэцгш1к карызбын. Улкенд1 сыйлауды, кш пт курметтеуд1, адамгерш1Л1к пен адалдьщты халкымнан уйренд1м. Олардьщ колдауы, керсеткен сен1мдер1 киялыма канат берш, жанымды жа- дырата тусед1.» Иэ, Мэрия дурыс айтады. Халык сен!м) бэр!нен де б тк . Жуз1Н'з нурга белене береш, казактьщ кайраткер кызы. О/месж Дуйиея 3

ÍK /Ы / Журт сыйлайтын Kanipi бар халкына, Жаман емес атагы мен данкы да. Царапайым казак кызы, 6epÍK ол Казагымнын достур' мен салтына. Шапырашты Наурызбайдыц туягы, Жастайынан болып ecii зиялы. Сыйлайды ол улкенд! де KÍmÍH¡ Кимайды ол туган алтын уяны! Туган жерде ecin epKÍH тулед1, Ел деп сокты жудырьщтай журегй Туган жерге жумсалады эрдайым Бойындагы куш-куаты, жп ср1. Демейм13 6Í3, бул адамды KÍMед1? Халкы оны кад{рлейд{, бшед;. Беспайкызы Мэрияны курметтеп Туган ел1 шын журектен суйед1! .w} íMí*í/ 4

9м/р жолыма - га^дь/рь/ма ризам ь#н 1940 жыл... Кыркуйек айы... Осы 6ip жаркыраган жаз айымен коштасу кезшде кыркуйскт!ц 16-шы жулдызы кун1 мен eMipre KeninniH. ... Кузд1ц 6ip кун!нде Шапырашты ел1нде KÍM ед1шыр еткен нэресте? Дуние, сездщ бе, ел жанын Ол сенщ журепц емес пе?! Дуние, сезбедщ, сезбед1ц Сондагы шып-ширак 6e6eKT¡. Дуние, ол сенщ ез демщ Халцына ауадай керект1. .м м/? Экем Беспай мен анам B sT ^ in (Рэбэтид1ц) отбасындагы eKÍHHii баласымын. Анам марцум: «Куз айы. Ел таудан (жайлау- дан) кыстакка карай кеипп жаткан кез... Аягым ауыр ед1... Ж ук артылган туйен1ц устш де келе жа- тырмын. Bip кезде толгак сиякты 6cnr¡H¡ байцадым. Совхоз орталыгынан OTin «Малушка» деген жерге жацындаганда, толгак жиыеп, шыдатпай бара жаткан сон, Каргалы 03eHÍHÍH бойында 6ip когал тубекке туйен! шегеруге тура келдь.. 5

АллаИ, Жараткан ием кец гой! Туй еден жер- ге T ycin, акырын гана кегалга Т1земд1 букт1м... Сен дуниеге келдщ. Сол жерде Сулуке атты керш1 KeMnip оракпен К1НД1Г1ЦД1 кесш, туйенш шудасын куйд!р1п, кул!н ceyin, басындагы орамалымен К1нд1пцд! танды. Сулуке — юндж шешец. Жауынгер адам едг атка шабатын, кекпар тартатын, сайыска тусет1н ер М1нез- д1 бэйб1ше болатын маркум. Экец шаттана куанып атыцды Мэрия деп койып, туу туралы кагазыцды экелд1», — деп есше алатын. Балалык шагым аттыц кулагында ойнап, жук артулы ак туйен1ц уст1нде erri. Цоныстан-коныска кешкенде экем ак ¡нгенд! алып кел1п, жукт1 уст1не ьщгайлап артып, казакы уйд1ц шацырагын ортаеына койып, мен1 отыргызатын. Кеш бастайтынмын. Экем маркум акынжанды адам ед1. Маган ез елецдсрш жатка айткызатын. Ауыл кошерде: Ертен ауыл кешед1, Уык-бауын шешед!. Ак туйеге MiHin ап, Мэкен жолга тусед!, — деп кеш бастаушы ед1м. Кайран балалык шак! Кедей-шаруа, жалацаяк журсем де сол 6ip бакытты кундер екен гой, нир- K¡H¡ Мен ушш бакыт та, байлык та анамныц, 9cipeee T3TeMH¡H (экемн1ц) аймалаган ыстьщ леб13! ед1. «^ой» — дегенд! ест!мей, була боп epKÍH ест!м. Анамныц ак сутш cerÍ3 жасыма дейш емд1м. Уйге Kiel кел]п калса анамды еыртка шыгарып алып, 6

6ip-eKÍ сорып-сорып маукымды басып, ары карай ойынга Kipicynii ед!м. Bip куш тацертец апамныц етепнен мьщтап устап алып, кумар тамагыма Kipicin жатцанымда жиен агамыз Досбол деген Kici Kipin Kenin: «M acкара! Мына Мэкец ani емшек емед! екен гой! Уят-ай!» — деген1. Сол куннен бастап мен бул еркел1к кылыгымды койдым. Отбасындагы ата-анамыздыц aybi36ipuimiri, татулыгы, езара сыйластьщтары, Kici сыйлауы т.б кептеген адами KacHerrepi м е т ц ез басыма бала кез!мнен-ак бойыма сщгенш жылдар еткен сайын TyciHe бастаган сияктымын. Кейб)р кезде айтар ойымды тежеп барып, кызбалыгым басылган соц жайлап айтатын MÍHe3ÍM анамныц ак cyriMeH бойыма с1цген екен. Ал кейде бет-жузше карамай дер кезшде айтып салатын м1нез1мд! анам маркум: «Кейде экец сиякты, алды-артыца карамайсыц», — дейтш. Тэтемн1ц - Экем Беспайдыц барльщ бойындагы оте керемет касиеттерш бше алмай калдым, екЫ шке орай. Ол Kici ем1рден OTin кеткенде мен 16 жаста гана ед1м. Колда еш нэрсе жок кезец... Экем1зд1 ауылдыц барлык азаматтары «ТЭТЕ» деп атайтын. Тэтемнщ айткан сез1, niKipi, тала- бы C03CÍ3 орындалатын. Ол K¡cÍHÍ коб!несе жетчм- жес1р, нашар турмысты отбасылары жагалаушы ед1. Ес1мде... Кэр1пжан ес1мд4 апа жалгыз улы Ерк4нбай eKeyi тэтемнщ камкорлыгында болды. Тэтем Ерк1нбай аганы epTÍn жур)п, енбекке тэрбиелеумен 6ipre халыкпен, кепшш!кпен калай араласу керек- TiriH уйретет1н. Цонакка 6ipre ертш баратын. Бала кез1мнен менщ ес1мде калган мына 6ip елец жолда- рын соган каратып айта отырып: 7

Эн де салады, домбыра да тартады, елец де жазады, есеп-кисапка да жетш. Ипт1 арнайы бш1М! болмаса да сол кездеп мал шаруашылыгыныц мэн-жайын бшет1н арнайы 61Л1МД1 мамандардан да мьщты «овцевод» ед1. К^азацтыц «архармиринос» атты кой тукымыныц авторы маркум атакты академик Бальмонт: «Беспай - ученый от Бога, не надо много ученых, когда он со мной рядом», — дегенш ез1м де талай еапд1м. Экем13Д1Ц эруагыныц аркасында ез1м де акаде­ мик Балъмонттыц камкорлыгын керд1м. Тэтем сол кезендеп елге белгш! галымдармен узецгшес кызмет аткарды. Олар атакты Кэр1м Мыцбаев, улы Абайдыц шеберес! Багыш Эл1мкулулы Акьыбаев, академик- тер Баканова, Наурызбаев, тагы сол кезендеп ¡рь ¡р1 мамандар экем1зд!н ецбеккорлыгын ете жогары багалап, кетермелеп кана коймастан ¡с-сапармен ец!р1М1зге келгенде тек бгздщ шацыракка ат басын бурып, б1зд1ц уйде жатушы едг Бул да отбасындагы ауызб1ршш1к пен тазальщтыц дэлел1 емес пе?! Мен Багыш аганыц алдында кеп отырдым. Маркум малдасын курып, жайланып жайгасып, м е т алдына алып: «Мэкенн1ц басы дэу, акылды. Улкен азамат болады», — деп, м е т ц такырбасымды си- палайтын. «Жаксы сез — жарым ырыс» демекш1, тагдырымныц жаксы кезецдер1Н1ц молырак болуына осы Багыш аганыц да шынайы тшектер1Н1ц шапагаты тиген шыгар деп ойлаймын. Маркум улылардыц тукымы гой. Экем13Д1ц б!зге калдырган мурасы ол— хальщтыц журег1нде калган тэтеме деген жылыльщ, сыйластык. Тэтемнщ ем1рден еткен1не де М1не, 60 жылга аяк ба- ю

сыпты. Елге барсак, сиректеп калган экемнщ кез1н кергендер орындарынан турып «Бесекецнщ балала- ры» деп куана карсы алып жатады. Сол кезкергендер: Нурхан эпкем!3, Мэрия эпкем13, Мусахан агай. Бул К1сшер де кез!нде экем1зден тэл1м-тэрбие алгандар. Каз1р б1р1 80-Н1Ц сецпр1нен асса, б1р1 90-ныц тер п «ес1пн» ашып отыргандар. Тэубешшш етеьйз б!р Алл ага! Халыктыц сыйлагандыгыныц б1р бeлгici сол - каз1р 613 туып-ескен ауылдагы (Алматы облы- сы, Жамбыл ауданы, Мыцбаев ауылы) орталык б1р кешен1ц б1р1 Беспай Жуйржтаев атындагы кеше деп аталады. Ел-журтка ризамыз. Рахмет! Экем13 орта бойлы, бойына дене-турпаты сай ете сымбатты, кел1ст1 адам ед1. Жур1с-турысы мен 1С-кимылында, отбасында да, кепшш1кпен карым- катынасында да терец 1згш1к пен бЫмдарлык, ин- т е л л и г е т т 4к байкалатын. Тшт1 ас 1шуш1ц ез1 ешк1м- ге уксай бермейт!н. Оте жаксы керш, талгап ¡шет!н тамагы - суттщ каймагы, тары, тарыныц жарма- сы, анамыз ерекше дайындайтын сут каткан эдем1 «буйра» шай гана ед1. Тэтем кез алдымда осындай эдемш1пмен гана елее боп калыпты... Осы кундер1 экем мен анамды еске тус1ргетм де мен1ц б1р тацкалатыным — б1здщ уйде экем мен анамныц арасында б1р кел1спеушш1к, я болма- са б!р айтыс-тартыс, б1р-б1рше дауыс кетеру дегенн)ц болмагандыгы. Экeмiздiц адамгершпнпнщ отбасындагы ауызб1рш1л1кт!ц нег!31 болгандыгына уакыт ете келе кез1м жетт1. К ем тр1 екеу1 б1р1н-б1р! ете катты сыйлайтын, б4р-б1р1н1ц алдынан кия етпейт!н. 11

Экем13маркум нагыз бас ие, icme мыгым ер-азамат, ол KÍC1HÍH шеынм!, нускауы eKi кайталанбайтын ед1. Ол тек отбасында тана емес туыстары мен достарыньщ арасында да, Timi кызмет бабында да, ауыл келемшде де солай ед1. Каз1рд1н езшде KenuimiKTÎH ортасын- да экемд1 кергендерд1 Kopin калган жагдайда: «Е, Беспайдыц баласы екенс1ц гой, бшем13 ол азаматты, абзал адам ед1, жарыктык», — дегенде-ак, козден «моншактар» epÍKCÍ3 домалап жатады... Ш1рюн, жер бауырыныц суыгын-ай дегенд! амалсыз ауызга аласыц... Тэтемн1ц мына 6ip елец жолдары дуниеден отер1Н1ц алдында жазылган сиякты... Буя жалган, байкап турсам, сынаптайсьщ, Кызыгын кызыл тулк1 шырактайсьщ. Кылмаган адамзатка опасы жок, Сум жалган, енд1 К1мге турактайсыц?! Осымен сез аягы болсын тамам, Kiini 1HÍ, улкен ага, бэр1Ц13ге. Бул Беспай осылайша еткен сэлем. Артымда енер, бш1м, дастан калсын, Алдымнан жапар Алла жарылкасын, Элмесе кайда Kerri ата-бабам! Тэтем ем1рден 63 жас, ягни пайгамбар жасын- да Отт!. Сол KyHi — Ораза айттьщ 6ipÍHHii кун1 екен. Ол ауырып-сыздамастан-ак KeMnipiHe: «Дайындал, Мэриядан баскаларга хабар Ж1бер, мен1н мэцг1ге кетер уакытым таяды. Мэрия жете алмайды, боска жылап, киналып калады, жазгы демалысында 6ipaK бшс1н. Сендер Мэкенн1ц колы б1рдемеге жеткенше 12

киналасыцдар, сонан соц адам болып кетесщдер, бэйб1ше», — деп акылын айтыпты да мэцг1л!кке жур!п KeTÎnii. Осы жерде Арцага аты мэл1м, белек курсакта ж атсакта 6ip тугандай бауырым, енерпаз, акынжанды Шэкентаев Загыпардыц «Керкула кен'л керемет кундер...» атты елец-жырларынан мына жолдар eci- ме туседг Айдынына акку кайта конады, Арнасына кел де кайта толады. Жумыр жерд1ц адам гана екен гой, Bip кеткен соц, оралмайтын конагы. MyMKÍH сол мезетте касында болмагандыктан ба, я экем маркумды ерекше жаксы кергенд1ктен бе, sñTeyip осы кунге дей1н мен1ц кек1рег1мде ащы 6KÍHÍm турады да кояды. Тэтемнщ болжамы келд1... Аллага шук1р! Тэуба! «Орнында бар оцалар» дегендей орны бар, кара шацырактыц eciri ашык, улы Куанышбск эке жолын куды. Анамыз да ем1рден Kerri. М эцгЫ к eniKÍM, ешнэрсе жок екен. Бэр4м1зд1Ц 6yrÍHri болмысымыз, тагдырымыз сол эке-шешем4зд1н ак ты еп. Жаткан жерлер1Н жайсац болсын, cyñÍKTÍ тэтем, cyñÍKTi анам! Экем м е т катты еркелетт!, шашымды устарамен тап-такыр eiin кырып алып тастап, улындай eTin epKÍH е с1рдг Экемд1 жумысынан кут1п алып, атына жем1н 6epin, Ш1дерлеп, кырга жiбepiп, тацертен алып келуш1 ед4м. BipaK атты ерттеуге бойым жетпейт1н. 13

Осы жерде акын Ш. Садьщановтыц мына елец жол- дары ойыма оралады. Ай жуз! донгелек, келбетт1, Шацыракты шаттык боп тербетт1. Кыз болып келд1 де дуниеге Беспайдьщ улы боп ержетт!. Жаркырап мацдайда жанары Керген жан коз алмай калады. Туысы мэз болып Беспайдьщ Душпаны 1ш тарта карады. Кез!нен кун кулш арайлы, Эн]мен тамсантты талайды, Жасынан алгыр боп бар ¡сте Атагы ауылга тарайды. Ест) кыз ерте ойлар ертсц)н, Ерке есп, усынды ел тор!н. Котерд! тебеге кун кызды Ауыл боп акылды «тентег1н». Кенжем1з Куанышбек дуниеге келмей турып, со- дан 5-6 жыл бурын мен куыршак жасап, агаш атка М1н1п, жасаган куыршагымды алдыма алып: «Апам элди туады, оныц атын Цуанышбек коямыз», — деп «шабады» екенм1н. Кудай аузыма салган болар, соцымнан Куанышбег1м ерд1. Ц у а н ы ш б е п м ем!рге келгенге деЙ1н еркел1к!1ц аркасында мектепке де бар- мадым. Балалык сез1м1мнщ туй с4ну4 бойынша оку, оку керек-ау деген ой болмады. Экем: «Окисыц ба, балам», — дегенде, «окуыцныц экес1нщ...» — дей- 14

Д1 екенмш. Ал тэтем болса: «Тимецдер, 031 бшед1», — деп м е т куптайтын. Содан менщ санама «жаз бойы ез1ммен б1рге ойнаган балалармен б1рге окуым керек-ау...» деген тусш ш 8 жастан аса зорга жетп- ау Ш1рк1н...! Сондьщтан мен1ц мектептес достарым ез1мнен ек1 жас мин. Мектеп табалдырыгын Жамбыл ауданындагы ез ауылым КНИИЖ (каз]рп Мыцбаев атындагы шаруашыльщ) селосында аттадым. Бул 1949 жылдыц куз1 ед1. Елд1ц жагдайы да шамалы. Б13 — шабанныц балалары уш!н оку оцайга тускен жок. Ол кезде ауыл- да интернат деген т у с ш т калыптаспаган. Туысцан, б1рге тугандар жок, болса — олар да малшы. Экем м е т ж ац сы танысыныц уЙ1не 1 кап ун мен 1 койын бер)п жатцызып кетед!. Сейт1п жур1п, мысалы 1 сы- ныпты 2 жерде, етнш 1 сыныпты 3 жерде «кешш жур^п» оцуга тура келд1. КНИИЖ мектеб1 ол кезде тек орыс т1Л1нде окытатын. Бурын орыс атаулыны кормеген, б1р ауыз соз орысша бшмейт1н дала кызы Мэрия Павел Александрович Махов атты устаздыц колына туст1м. Маркум, нагыз устаз едН Павел Александрович казак тш1н мецгерген, казакша таза сойлейт1н мугал1м бо- латын. Мектепт1ц е с т н аштым... Дэптердщ жол- дары, колга калам устау, К1тап бет1н ашу деген тусш ж жок. Ал ойын десе, пйркш, ес1м кеткенше сорым шыгып терлегенше коймаймын гой. Сабак арасындагы узш1стер кез1нде додам шыгады. Павел Александрович узйнстен соц КИ1М1МД1 реттеп, додасы шыккан шашымды ор!п берет1н маркум. Ерке, ерк)н, 15

бузыктау Мэрияны тэрт1пке шацырып колга калам устатып, мойнын асьщ ойнаудан бш1мге карай буру оцайга туспегенд1г1н ез1м устаздьщ ецбек жолын бастаганда гана тус1нд1м. Егер мен1ц алгашкы ецбек жолымда (окуда) П.А.Махов еиякты адал, ак ниетт1, нагыз устаз жольщпаса, мумк1н тагдырым мулдем езгеше болар ма ед1? Мумк1н, акыл-ойлары дамымай жаралган- дардыц еанатында кетер ме ед1м, я болмаса от басы- ошак касына ие болып журер ме ед1м, юм бшсш?.. Сол балальщ кездер1мд1: «Мэрия, сенщ балальщ бузыктыктарыцнан да, отты кездер1цнен де б1р жаксы ушкын байкайтынмын. Жамандьщтан аулак, б1р 1скерл1к бала кезщнен байкалатын», — деп еске алатын уетазым П.А.Махов. Адам ом1р1, тагдырдыц багыты кандай кызьщ! КеЙ1н оз мектеб1ме кел1п, уетазым Павел Александрович екеум13 эр1птес болдьщ. Сонан кейш ол К1С1 оку 1С1Н1ц мецгеруш1С1 (завуч), кейш мен мектеп директоры, ол К1С1 завуч болып сыйла- сып, кызмет !стед1к. Ардакты устазымды акыргы мэпгш1к жолына оз)м, оз колымнан, барлык сый-сия- патымен шыгарып салдым. Кенже кызы Людмила Павловнаны тэрбиелеп, дурыс жол корсетуге тырыс- тым. Ол буг1нде ауылда, мектепте мугал1м. Экес1 мен анасыныц жолын жалгастырды. Уетазым Павел Александрович м е т ем1рдщ кайшыльщтарына тез1мд1, сабырлы болуга уйретт1. Оку 1С1Н1ц мецгеруш1с1 болып жургенде мен1ц сабактарыма, эс1ресе эн сабагына К1руге кумар ед1. Отюзетш эр сабактарыма талдау жасап, шынайы 16

устаздьщца тэрбиеледт Эм1р жолымдагы ецбепмн1н бастауында ез1нд1к 131Н калдырган, бы1м булагыныц алгаш кез1н ашкан устазым П.А. Махов жадымда, мэцг1 умытылмас. Э. Еспаевтыц, А. Шамкеновтьщ сез1не жазылган «Устазым» ЭН1Н1Ц мына жолдарын ез1мнщ б1р1нш1 мугал1м1м П.А. Маховка арнаган болар ед1м. Зердемд1 сен ашпасац не етер ед1м? Эм1рден сыбагасыз етер ед1м. Гажайып дуниенщ сырын жайып, Кияга цызьщтырып жетеледщ. Устазым мен1ц, устазым Оз1цмен еткен кыс-жазым. Калдырган 131Цмэцг1Л1К, Жадымда турар жацгырып, Устазым мeнiц, устазым! Бастауыш мектепт1н уш1нш1 сыныбынан бастап жет1 жылдьщ мектепт1 Цаскслен ауданы, Ворошилов колхозынын орталыгында (каз1рп Карасай ауданы, Жандосов ауылы) тамамдадым. 3-сынып... 1951-1952 оцу жылынан бастап оку упнн туратын уй 1здемей, таныс ¡здсмей, карным ток, кецш1м шат болатын жагдай болды. Улкен эпкем Шэк1жан бул кезде Ворошилов колхозында туратын 610 керемет азаматпен бас ц о ск ^ й ^ Ы а р та й ага (жез- дем1з) ете мшезге баи, ж а ж а ^ д д ^ ^ о ^ п шьщты. Сол мшезше, пигылына^^ё№ № Й№ № ^^ла бала- лы-шагалы етт1. Тортай нымен, есш-ерб1п, бупнде Тот рШ1Л1К, б1р кауым ел болып оты_ 2-315 17

Жет1 жылдьщ мектепте окып журген кезец - бул б!р балальщ дэурендеп ерекше кундер екен- ау. Мектеб1м1зде керемет устаздар болды. Олар — Нурбике апай, Ултай апай, Елена Глебовна, Нуридин Шаменулы, Макулбек агай, Жайлаубек агай, Семен Афанасьевич, мектеп директоры Турпанбай агай, мектепт1ц оку-тэрбие 1С1Н1н мецгеруш1С1 Бей1сов агай, Калка тэтей, Нуржаков агай... Аталган устаздардыц кепшш1Г1 камшыныц сабындай кыска ем1рден мэцг1Л!кке кетсе де, эркайсысынын маган калдырган гибраты кеп-ак. Эс1ресе б1здщ сынып жетекш!м4з Нуридин Шаменулы Шэменов маркум маган коп экел1к камкорлыгын жасап, акыл айтушы ед1. Менщ ерк!н м4нез1мнен болар, агай маган: «Мэрия, в жиз­ ни много путей: одни - кривые, извилистые, а дру­ гие - прямые. Ты по кривой не ходи, ходи по пря­ мой», — деупи ед! маркум. Шынында, журналист Э. Шегебаевтыц: «Арнасын ем1р-езен агар бузып, Артында ацсауменен калар кызьщ...» — дегендей, осы аз гана саналы гумырымда талай кезендер бас- тан отп. Агай ескерткендей, талай «ирек» жолдардан етуге тура келдг Цаз1р оз1м е с е т п , алпыстын бииш е шыксам да, устаздарымнан уйренген1м мен уш1н эл!ге дей!н сабак. Жет1 жылдьщ мектепт1ц кабыргасында жургенде сабакка алгыр болдым, узд1к окыдым, ал когам ом!р1не, эрине устаздарым тэрбиеледт Сол кезде б!зд1ц мектепте езш-ез! баскару (самоуправление) - жолга койылган ед1. Мен учкомньщ басшысы, совет дружинаныц торагасы болдым. Мектепт1ц тазалыгы, 18

окушылардыц улгер!М1, сабакка катысуы, тэрт1б1 б4здщ колымызда болды. Осы жерде Заманбеков Жайлаубек аганы еске алмауга болмайды. Агай ол кезде жап-жас, эскери кызмет!н аткарып келген кез1. Б1зге дене шыныктырудан сабак беред1 жэне косымша - ага вожатый. Оптимизм, патриотизм деген агайдан ацкып турады, ал 613 болсак кызыга кез1м!3 жайнап устазымыздыц соцынан ерем4з. Ворошилов колхозыньщ жет1 жылдык мектсб) ауылдыц тор1иде, Алатаудьщ етег!нде орналаскан. Табигаты ете сулу жер, ш)рк)н! Жайлаубек ага мектептщ барльщ окушыларын тацертец ертецгш^к гимнастикага шыгаратын ед{. Ол б1р гажап кepiн^c! Суретш! болсам, пнрмн, сол кезецд! ак кагазга тус!рер ед1м. Пионер уйымыныц жиынын совет дружинасын таудын беткеЙ1не барып, горн, барабан ундер4мен дружинаныц туын тау басына кетер1п отк1зуш1 ед!к. Сол кездердег! устаздардьщ жуйкес1 мьщты ед], шар- шау дегенд1 бшмейпн олар. ГАЖ АП ! Ал коктем кел1С1мен, б!зд1ц барльщ демалыс кундер1М1з тауда отупи ед1. Коктемн4ц тау жуасы, раугашы, гулдер1... Ш 4рк1н, цайталанбас кундер екен гой. КеЙ1н комсомол катарына жеткен соц, ауылдыц да когамдык 1С1не араласа бастадык. Б4з ауыл- да жургенде бip тауык урланып корген жок, тэрт:пс1зд!кке жол жок болды. Сакшылар — жас комсомолдар. Сол кезде Айкен Цырыкбаева, Цаншай Бейсбаева, Аманкелд1 Медеуов, Сагит Курбанов, Фияз Девришев, Бухарбай, Куатбек Оцгарбаев, Улан Етекбаев, Аня, Люба Будаева, Света Тогаева жэне т.б. !9

катар 6!рге окитын ул-кыздармен мектеб1м1зд1ц бар шаруасына араласып, эн!М13Д1 салып, кабырга газет- тepiмiздi шыгарып журуш1 ед1к. Мектеп окушыларын хорга тургызып, Амантай (Аманкелд1) Медеуовты жеке дауыска коюшы ед1м. Амантай сол кундерд1 еске алып: «Балалык кун1мдег1 Мэрияныц зорлыгын эл1 умыта алмаймын. А л сол энд) эл1 айта аламын: То березка, то рябина, Куст ракиты над рекой.., — деп кулд1ред1 кездескенде. Сол балалык кез1мде-ак бузьщтармен курес1п Кана коймай, уй шаруасына араласып, камкоршы бо- лып кемектесупн ед1к. Оган да тэрбиелеп, уйреткен устаздар, эрине. Ес1мде калганы Сагат атты б1р азамат. Ол бгзден улкендеу, жалкау, окыгысы келмейд1, сабакты ж[бер- п ш ед1. Б4рак, онерл1 ед1, гармонда, орыстыц балалай- касында жаксы ойнайтын. Озш1ц жалгыз анасы гана бар болатын. Сагат тертшни сыныпты б1Т1ргенше екеум13 талай тебелеопк. Сагаттыц жеке басына, уй шаруасына кезшде кемектест1к. КеЙ1н Сагат уйленш, балалы-шагалы болды. Екеум13 куда да болдьщ. Оны кез!нде сез1не бшсем, тебелесер ме ед1м? Маркум, кепнр... Акыл токтата ойласам, сол кезде экем маркумнын лидерл1к касиет1 менщ канымда ояна бастаган екен. Аруагыц колдасын, ардакты экем! Жет1 жылдык мектепт! 1956-1957 оку жылында бптрш, колыма узд1к кужатымды алдым. «Оку оза- ты» деген мактау грамотам да бар. 20

Ой келд1... 1здену керек. Сан ада сез1м бар. К1М бо­ лам деген. Сол кезде газет бетше ете б1р жаксы хабар шыга койганы. Ол — казак кыздарына арналган Кызылорда педагогикальщ училищес1 жет1нш1 сыныптан кей1н окушыларды кабылдайды екен. Осы хабар м е т б1р- ден езше тартты. Неге? Бул да маган кел!п тур, ойткен1 ол кезде эке-шешем картайган, кызметтен калган кез- дepi. Олардан комек сурау емес кайта оларды асы- райтын кезен ед1. А са суйенер де ешюм жок. Улкен кыз-эпкем Шэк1жан балалы-шагалы, шаруа гана адамдар, жалгыз ¡ т м К^уанышбек мектепт1ц ес1гш жана ашкан кез. Дегенмен, окуга деген куштарлыгым барлык киындыкка каратпай алга карай кол булгады. «Тэуекелге» бел байлап, Кызылордадагы кыздар училищес1не тусуге шеш1м кабылдадым. Шeшiмiмдi б1р1нш1, эрине, тэтеме (экеме) айттым. Созс13 колдау таптым. Экем астындагы жалгыз атын сатып, жолга каражат ет1п берд1. Апам ¡штей карсы болды. Тэтем уйден шьщса, анам жылайды. «Алые, ел кермеген жер. Сен келгенше 613 елш каламыз... Поезда жул1ктер адам елт1ред1 т.б.», — айтпайтыны калмайды. Эрине, анаммен косылып мен де жылай- мын, аяймын оларды. Б1рак бш1мге деген куштарльщ алга суйрей беред1. Тэтем, уйге К1ре, кем трш е: «Тагы баланьщ коц!Л1н буздыц ба? Не болды саган? Алла алдынан колдасын. Сары уайымга салынба, кем тр», — деп токтау айтатын, маркум. Сонымен б^р шеш1мге кел!п, б!здщ мектептен ек1 кыз кужаттарымызды Ж1берш, жолга дайында- 21

ла бастадьщ. Оныц 6ipi Галия Мусабаева. I^aßipri Жандосов атындагы орта мектептщ устазы. Ш 1рюн, балальщты карацызшы, газеттеп хабар- да «цазац класын б тр ген д ер » дегенге кец1л аударган Мэкец жок, бастауыш кластыц мугал!м! боламын деп шаба 6epinnÎH гой. А л менщ бЫрген1м орыс кла- сы, «орыспын» гой. KepepÎM эл1 алда екен. Коцшде eni6ip KÎp6in жок. Y л емес екен1мд1 бшсем де, экемнщ тэрбиес1 - улдьщ мшез бойымда. Алыстап ул деген атау да, Цосыл ын кыз деген катарга, Арманньщ отымен кеудеде, Аттанды астана - сапарга. Енд! oMip озгеше басталды, Цыз болып, бой тузеп, жасанды, Коштасып, бак Т1леп сары кызга Ел болып Козине жас алды. Ак Т1лек — ак арман табатын, жмрмнаа) Алыска самгады канатын. Ел сендг ерке кыз ертец-ак Шыгарар би1кке ел атын. Ж. Умытпасам, тамыз айыныц 10-15 жулдызында ем!р1м)зде 6ipÍHnii рет тем1р жол вокзалына кел1п, билет алып, жолга шьщтык. Алматы вокзалын- да Дина НурпеЙ1сова, Шэмша Берк1мбаева, Алтын Сабыралиева тагы 6ip-eKÎ кыздармен жольщтык. Топ болып, коцш1М13 де б1ршама жаксаргандай болды. 22

Алматыдан шыкканнан анамныц айтцаны eciM- де болды. Уйкы жок... отырамын. Э й т к е т , «анам айткандай» жул1ктер кел1п цалса, карсы туруым ке- рек цой. Ал кыздар уйьщтап алады. Bip жарым тэул1ктей жол жур1п «Алматы-Мэскеу » поезынан Ць[зылорданьщ тем1ржол вокзалына келш TycTÍK аман-есен. Бетен ел, бетен жер. Халкы да 6 ip турл1 сияцты. Б1рден кезге тускен1 — 03ÍMÍ3 сиякты жас кыздар б1здщ елд1ц апалары сияцты бастарын орамалмен 6 ip тартып, узын женд1 узын кейлекпен келбецдеп журген1. Дэл сондай образда керген Цызылорданыц 6 î p ПЫСЬЩ КЫЗЫ - K a3ÍprÍ ГЫЛЫМ ДОКТОрЫ, бэр1М13Д1Ц сыйлы досымыз Куанышкул Мендаяцова ед1. Ия, Кызылордага жетт1к. Полторацкий кешесше орналаскан педучилищен1 таптык. Бэр1М13Д1 еск1 жагакханага орналастырды. Ш1рк1н тагдыр... Адам баласын алдында кандай откелдер турганын бурынырак сезд)рсе, мен не ютер ед1м? Кызылордага бармас па ед1м? Дегенмен дэм тартып, тагдырым жетелеп тур гой, niipKiH. Ата-анамныц аялаган баласы, экемн1ц «сен кой» депзбейпн e p K e c i, осы ^ызылорда жерше кел1п, ем1р жолымныц 6ipÎHnii кедерпсш, киындыгын, сынын кездест1рем1н дед1м бе? Оны сезсем, тэтемд1 жаяу калдырып, анамды ацыратып нем бар ед1?! Мумк1н солардыц отын жагып, суын тасып отырганым жен бе ед1?.. Маган кедерг1 болган баягы хабарландыруды жете тус1нбеген1м, орыс мектеб1н 6ÎTipin келгенд1пм. Ойда эл1 ешнэрсе ж ок... 23

Бфшпп абитуриенттерд!ц басын коскан жиында б1р такыр бас агай: «Орыс мектебш б{т!р!п келгендер болса, уйлер1це кайта бер1цдер», — дегенд1 жария ет- кен!. Осындай «орыстар» бес-алтау екенб1з. Агайдын касына барып, бэр1М13 тю рл есп ек болып ед1к. Агай тьщдамады. Сонан соц мен жеке барып, Алматыдан келген1мд1, оку узд1г4 екен1мд1, менщ емтихансыз тусуге кукыгым барлыгын айткан болып ед1м, такыр бас агай: «Жок. Шокынгандардьщ ксрсг{ жок», — деп кес1п айтты. Омск каласынан келген орыс мектеб1н б4т 4рген кыздар кайтып кетт!. Маган ой келдг.. Экемн1ц жалгыз атын «жеп» алдым, анамды сонша кинадым. Сонда бетен ел мен калага кыдырып келд1м бе? К^алай киындыкпен куреспей, оцай уйге кайтам? Мектеб4мн1ц берген бш{м1 ше? Тэуекел ¡зденей!н. Бэр1нен эдшеттинк, шындьщ 13деЙ1н. Эдшетпен шешет!н адам бар шыгар. Колымда «Келуге болады» деген аныктамам бар. Сонда соны Ж1берген К1с! корд1 гой менщ орыс мектебйнн тулеп екетм д!. Бул капай...? (Ой...) Сонымен, тэуекелге бел байлап, такыр бас- тан еш нэрсе шыгара алмай, шаршап, ыза кер- неп, корланып, училищен1н ен улкен бастыгын ¡з- дeдiм. Ол кезде училищенщ директоры Улмекен Ыбрайкызы Рысбекова демалыста екен де, барльщ мэселен1 апайдыц орынбасары Танаш Дэуренбекович Дэуренбеков шешед1 екен. Кайсарлыкпен тэуекелге бел байлап Танаш агайдын кабылдауына бардым да эцг!мен! былай бастадым: «Вы меня в училище при­ мите. Вы должны были видеть, что я окончила рус­ скую семилетнюю школу, и нечего было отправлять 24

вызов. Я отличница, имею право на зачисление без экзаменов.» Танаш агайдыц келбет! ызадан куарып кет1п, бip затты басып калып ед1, орта жаска кел!п калган б!р орыс эйел! юрд1. Танаш агай басын котермей: «Мухамедалиева»,— дед1. Есштщ артында тургандай баягы такыр бас агай кщ1рмей к4р1п келген1. Сол кез- де Танаш Дэуренбекович м е т саусагымен нускап: «Мынаны куртыцдар. Мынау б1р зацкой. Окуга туспестен Цонаевтыц жолдамасымен келгендей бо- лып тур. Окуга туссе, бэр1м1зге де б1р пэле болар. Куртыцдар», — дед1 де мен1 куып шьщты. Завучтыц кецсес!нен шыга ец4реп жыладым. Жан-жактан келген кора-кора кыздар. Эрк1м ез1мен-ез1 элек. Букш кец1ст4кте жалгыз ез!м сияктымын. Жанашырлар алыста. Мен ¡пнмдеп кепмд1 тек коз!мн1ц жасымен сыртка шыгарамын. Шындыктан кол уз!п, ем1р1мде б 4р1нш1 рет казак тш1 грамматикасын колыма алып, бет1н аштым. Оз куппме сенбесем, баска ешкандай жол жок екен1н тус1нд!м. Т. Дэуренбековке кайта-кайта барып, айтысып жур1п «Допустить к экзаменам на общих основани­ ях» деген руксатын алдым. Ал баягы такыр бас агай м е т ц «¡з1ме» тус1п алды. Мен1 кунде б1р арнайы ¡з- деп келмей, уйше кетпейд!. Келгендег! айтары: «Кет. Елще кайт. Бэр1б1р кулайсыц. Кайт акшац б1тпей...» Такыр бас келе жатыр дегенде тыгылатын болдым, ещреп жылаймын. Б1р кун1 казак тыинен соцгы консультация бол- масы бар ма?! Соган бардым гой. Улкен актовый 25

зал. 500-ге жуьщ цыздар жиналган. Мухамедалиев агай (такырбас) тактага «мектеп» деген сезд1 жазды да: «Жуйр1ктаева, мынаны тэуелде» — деген1. Мен турып: «Что такое тэуелде, я не знаю», — дед1м. Зал шн у-ш у кулк1. Такыр бас агай: «Осы езше карамай айтысады, зац куады, ез шамасын бшмей б13Д1 айып- тайды, окуга тусет1н ойы бар», — деп жацагы кулюге май куйганы. Залдан калай шьщканымды бшмеймш. Коз жасымды тег1п, жатакханага келд1м. Егер адам баласыныц коз жасы б1тер болса, сол кундер] мен^ц коз жасым б)тер ед1. А л сол соцгы казак тиннщ консулътациясы кеудемнен жан шыкканша умытылмас. Окуга келген кыздардыц арасында: «Тук бымей- т1н, Алматыдан б1р шокынган кыз кел1пт1», — деген ацыз да тарады. Кызылорданын, эс1ресе Аралдан келген кыздарды Сэуле Жоламанова деген кыз м е т экспонат сиякты керсетуге ерт1п келет1н. «С1П1рг1 бар ма?» — деп Жоламанова ес1ктен карайды, оныц ар- тында 5-6 кыздыц басы кылтнып турады. Бастапкы кезде мен тусшбед1м. Б!р кун1 колыма сыпыргыны алып (веник) бэр1н куып шыкканым бар. Жылап- eцipeп журш кабылдау емтиханыныц басталу кезецше де жетпм. Б1р1нш1 тапсыратынымыз - казак тип. Баягы такырбасым, мен1 жаксы бшедг Б1р1нш1 тактага шакырды. Алладан «ет1ст1к» (глагол) бол1М1 кездеспесе екен деп сиынсам да, ет1ст1Г1м алдымнан шыга келд!. Сенет1н1м — б1р сабырлылык. Айта кетет1н б1р жай, Мухамедалиев маркумныц (такырбас) коп уйренерлж, устаздьщ касиеттер1 бар ед1, эс1ресе маган унайтыны - окушыныц 26

ойын ешуакытта болмейт1н. П ж р ш соцына дешн тындаушы ед1. Сонымен Мэкец, тэуекелге бел байлап, тактага б1р1нш1 шыгып, б!рдемелерд1 айттым, сыздым, тал- дадым. Бшген1мд1 ортага толы к салуга тырысып, б1р сэтте аяктадым. Агай: «Болдыц ба?», — дед!. «Болдым», — дед1м мен. Агай: «Фамилиянды тактага жаз !» — деген1. Сурарга т1л жок, тактага «Жуйр1ктаева» деп жаздым. Агай: «Туб!р1н тап» дегенг Тусш бей, коркып, коз1м шарасынан шыцса керек, агай ашулана: «Корень! Корень!» — деп акырганы. Орыс т)Л)нде айтцаны мен уш1н экем ба- еымнан сипагандай болып, туб!р1н тауып берд1м. Сол кезде агай менщ цасыма кел1п, колын иыгыма цойып турып: «Сен баланыц тег1цд! «жуйрш» деп дурыс атаган екен. Мен с е т бупн кулатайын деп ед!м. Сен жуйр!к екенс!Н- Мен саган «4 » цоямын!» — деген!. Куанышымда шек жок. Тэуелдеуд! женд1м! Терт1мд1 кушактап, баягы Танаш агама тагы бардым. Максатым — енд1г1 емтихан-математиканы орыс т1Л1нде тапсыруга руцсат алу. Маркум: «Шо- кынгандардыц керег1 жок дед]м гой, шьщ!» — деп куып шыкканы. Кабинеттен калай шыкканымды бш- мейм1н терезен1ц алдына басымды цойып, дауыстап турып жылаппын. Б!р кезде: «Девочка, вы что плаче­ те?» — деген дауысты естш, басымды кетерсем ал- дымда узын бойлы, зор денел1 эдем1 б1р сары орыс тур. Кез!нде кез1лд!рт, шашы артка карай таралган, сымбатты адам екен. Алдыма алыстан экем ( тэтем) келгендей, элп бейтаныс орыска ец1реп турып кыскаша гана кедей шаруаныц баласы екен1мд1, 27

экемнщ жалгыз атын каражат етш келгеншд), енд1 бул жерде керген корльщтарымды баяндап, ал буг1н казак тйпнен «4» алган сон, математиканы орыс ты1нде тапсыруга руксат сурасам, завуч куып шыкты деп егш1п жыладым. Сейт1п ед!м, элп мс! иыгыма колын цойып: «Девочка! Математику принимать буду я. Мне хоть на корейском языке, лишь бы были зна­ ния», — дегенг Алла жар болып, алдымнан сары орысты кез- дест1рд1. Ол орыс емес сары татар екен. Оз1М1здщ Талдыкорганнан - Абдрашитов деген екен!н бщщм. Кей1н б1зге физикадан сабак бердг Екеу4де фэниден бакилыкка, мэнгынкке кетт1. Жаткан жерлер! жайсан болсын маркумдардыц. Сол жылы училищеге 90 кыз кабылданды: ек4 топ (60 кыз) - болашак бастауыш класс мугал1мдер1, б1р топ (30 кыз) — мектепке дей!нп балалар тэрбиепнлерг Ол кезде оку орындары кузде б1р айлык ауылшаруашылык жумысына кемекке шыгатын. Б13Д1Ц училище де сол жумыска араласты. Сол кезде ез!мнщ кабшет1мд1 байкатсам керек, оку жылы баста- лысымен комсомол жиыны етш, м е т педучилищенщ комсомол уйымыньщ хатшысы ет)п кыздар б!р ауыздан сайлады. 1^ызык ем!р басталды: жумыс кеп, 90 кыздыц тагдыры комсомол уйымыныц жауапкершпйгшде сиякты. Бэр!н ез колымызга алдьщ. Ш1рк1н, комитет мушелер1 кандай! Мысалы, оку секторын Шэмша Берк1мбаева, буг1нде Казак кыздар университет1н!н ректоры, керкеменерпаз жэне спорт секторын - 28

Надежда Лушникова КР-сы халкына б е л гт 4 акын, кыздардыц сэн-салтанатын MeHin орынбасарым Рахат Эбджэр{мова, KeniH кеп жыл Шуда горкомныц хатшысы болды. Сейт)п эр саланы бакылап, парткон- тролъдан 6ip былай емес ед!к. Нагыз 03ÍH-03Í баскару (самоуправление) сол кезде едг Сол 6ip кезецце Мэншук Мэметова атындагы казак кыздар педучилищес)Н)ц «тасы» жогары домалаган жылдар болатын. Спорт, керкеменерпаздар ympMeci, тагы баска кандай да когамдык ¡стерд!ц 6ipÍHnji катарында журд!к. Б!зд1ц эншшер мен 6mnmepci3 бipдe-б^p каланьщ, не облыстын жиын- дары отпей^н. Сол жылдары б1здщ ек: жулдызымыз эншшер - Бисара Умаргазина мен Сара Боранбаева Москвадагы Кдзак ССР-ньщ онкунд1г4не катысып, жулдел1 болып оралды. Эрине кай ужымньщ да абыройы басшыга бай- ланысты екен1 табиги зандылык емес пе?! Ол кездеп училище директоры Улмекен Ыбрайкызы Рысбекова оте эдем), бш пр, ортасына аса сыйлы азаматша ед1. Кайран апай! Тек устаз гана емес эркайсымызга анамыздай ед1-ау, пиркш! Эдем! эйел, асыл ана, бш- rip басшы ед1 апай! Апайдыц аяк басысына карап журуге, к т м ш е карап кызыгып, шаш тарауына карап ел1ктеуин ед1к. Улмекен апайдыц басшылыгымен керемет-керемет устаздардан 6miM, тэрбие алдык. Олар: Т.Д.Дэуренбеков, З.Мухамедалиев, Эб!лдаев, Абдрашитов, Абдулфаттаев, Т.Сапаров, Л.Сергиенко, Л.С. Цой, М.Цой, Яковлев, Николаенко, З.Кулбаева, Мукамеджанова, Щадрин, Л.Шамкулова т.б. Ол кезде ш эю ргпк кезец болса да, 6Í3 де устаздардыц журег1нде калыппыз. 29

2001 жылы Шэмша Берк1мбаева (ол кезде ^Р Бш1м министр1) екеум1зд4ц (мен ^Р Парламент! Мэжы1с1н1ц депутатымын) уйымдастыруымызбен училищен! бiтipгeн^м^здiц 40 жылдыгын атап етп к. Сол кездесуде V . Рысбекова: «Сендердей ба- лалар (оцушылар) кайталанган жок» — деген1н устаздарымыз З.Мухамедалиев, (такырбасым), Мухамеджанова, З.Кулбаевалар колдады. Б1здщ училищеде калдырган 131м1э туралы б1зден кeйiнгi тулектер былай дейд4: Мэриям апай, тшекплмп б1здер де, Улп алып, ест1к карап С1здерге. Жастардьщ С 1з жалынынан куат ап, Жол тартыцыз токсандарга, жуздерге. Алдыцгы толкын — апайсыз гой ардакты, С1зге апарар алдымызда жол жатты. С 13 туралы устаздардан естщ1к, Жасьщызда болыпсыз гой жан-жакты. С 13Д1Цжолды берсш б!ЗД1н жастарга Апаратын би!ктерге, аскарга. Сырттай б1зге батанызды берщ13, Б1зге ертен жаца ем1р бастарда. Б13 де ушамыз С13 оцыган уядан Сол уямды ертец калай кия алам. Арманымыз, Т!лег1м1з б1здерд1н Кершсек кой с1здер шыккан киядан. Гу.мйнм/яарлмк к о л л а ж 2007 ж . 30

...Окуга тусу уш 4н курес1п, жылап журш, жец!п, одан кеЙ1н куздег! жумыстан соц хатшы болып кецш орнына тускенше, ауылга б1р хабар берм ептн. Ол да балалыктыц шалалыгы гой. Сол кезде эбден сагынып, капаланган экем маркумныц елец жолдарын келт1р- генд! дурыс керд{м. ... Кемгир-шал сенен аямас, Ирнектеп жиып, тапканын. Алданамыз алып кеп Куанды - сенщ мактанын. Он бес кун с е т кермесем, Сагынушы ед1м шыдамай Теске карай шапканым... Шыгаруга шер4мд{ карындашты колга алып, Осылай жазган дастаным. Терт тул:г!м сай болып Кецпнм сондай есер ед1. Кершгенде бастарын, Эте катты сагынып, ацсаганда, шырагым, Хат салуга кол тимей, Жатыр ма келмей шарттарьщ? Шелдеп катты сагынды Уйде жаткан карттарыц. Талап кылдыц окуга Колды создыц алыска. Кутты болсын талабьщ, Бшпр болгын данышпан. Кудай берс!н кемекп, Белг1л1 болды туыскан... 31

Сабыр цылгын, шал-KeMnip, Жарамайды кайгырып, Акылды бекер тауыскан. Кайратты бол шырагым, Камалды бузган батырдай. Аягын тайса жазым боп Табалайды коп душпан. Айласы жок кайрат кеп, Батыр туган Арыстан. Fылым болса, 6inÍM кеп, Инемен кудык казгандай Таптьщ оку алыстан. Окуга талап кылдын гой Цатарьщмен жарыскан. Кулшылык кылып кудайга Жэрдем сура Fауыстан! Ворошиловта окуда Кенже туган Куаныц. Мэкен!м еске тускенде, Жасып 6ÍTTÍM, жудэ, мен. «Баршасын аман кылгын», — деп Кудайдан Ty6in сурадым. Ойда - кырда балалар... Тэуекелге бел байлап, Макпалымды ермек кып, Белд1 бекем буамын. Ал Тортай, Шакен - кос балам, Колдарыц сенщ бос, балам! Телеграммен сейлесш, 32

Жаксы емес пе хат салган... Айта б ер т болмайды, Болады жаман каксаган... Ай жарым болды хаты жок, Жазып б1зге арнаган Бетен!ц жоц, бэр1ц де Б1р «биен1ц» баласы Б1р ордадан тараган. Шал-кемп1р капа болып тур Хабар болмай баладан. «...Аман кыл!» — деп зар жылап Жэрдем сураймын Алладан. Окуга, Мэкен кылдыц талап, Окуга ю р т алдыц, Цудай калап. Цолга алып карындашты ак кагазга Азырак жаздым дастан саган арнап. Мэкен1м езгесшен туган белек Гылымга талап еттщ Ж1герлен!п. Мэкенн1ц ай жарымдай хаты келмей Кемп1р-шал сагынып тур катты шелдеп. Кулактан кику кетпес мазасы жок, Бул кeмпip сез сейлейд1 элде не деп. Кудайым багыцды ашып бакыт бер1п, Мубэрэк болсын саган кылган ецбек. «Кудайсыз курай сынбас», — деген макал, Болады б1р Алладан алмак-бермек. Ал М экетм кутты болсын талабыц, Саган арнап жазамын. 3-315 33

Кулагыцды сал карагым: Душпан деген нэрседен Бар ма? Жок па хабарыц? Душпаныц кеп, досьщ аз, Оку болды заманыц. Талап етт1ц бЫмге Цолды созып mrepi. Б1Л1мменен катардан Палмагайсын кундег1. Fылым куып, бш1м ал Айткан сезге кулак сал. Зулымга жакын болмагын, Тшеулес саган кемп!р-шал. Душпан кандай, дос кандай Ажыратып 6min ал. Дос болгансып баз 6ipey, Куле сейлеп кул1мдеп, «Дос» болады 6min ал. Анык достын белг!С1 - Патты сейлер жылатып Бул сез1мд! бинп ал. Мен!н айтар акылым- Душпаныца сыр берме, Кыр желкес1не мйнп ал Акыл, айла ойланып Жел жагына шыгып ал. «03ÍM бшем» — улкен сез Улкендерге акыл сал. Ал хат жазамын, жарацдар, Карындашты колга алып,

Ак кагаздьщ бет]не «Мэкен» деген ат салып. Сагындык карап саргайып, Тапсырдым сен1 Аллага. Bip Кудайга жалбарынып. Царгалыда карауыл KeMnipMeHeH шал ед1к, Балаларга мэз болып журуш! едж алданып. Ай жарым болды хатыц жок Цалдык енд1 сандалып. Ойга, цырга караймыз Бос отырмыз кашарда ЖYpмiз KÍMre алданып. Ал Мэкенжан, шырагым, Цакпадым сен1ц колыцды. Басым саган курбандык, Бэйге тактым жолыца, Хат салмастай не цылдым? Экнелеп 6¡3re калдьщ ба? Сепз хат салдым мен саган, Салган хатты алдыц ба? Оцуга К1рд1ц шырагым Жацын емес алыста. Ай жарым болды хатыц жок Умыттын ба уйдег1, KeMnip менен шалыцды, Цызылордаца бардыц да? Окып жатыр Куаньщ, «Аман кыл», — деп Кудайдан Сурадым кос шырагым. 35

Балалар еске тускенде, Акылымнан адасып, Орнымнан зорга турамын. Хат салмай капа кылдын, гой, Агып жаткан булагым. Шал-кемп1рд1 куантып Хат жазып неге турмайсыц? Жок емес сенщ турагыц... Балалык па? Я ем1р1мдег1 6ipÍHini киындыкпен куресу жолында бар Ж1гер1м, ойым соган кеткенд1к- тен бе? Элде экем мен анамды эд1летс1зд1кпен куресу жолында шешуш1 кезецге жеткенше коркытпайын дед1м бе? Ka3Íp гой соган ез1м де жауап таба ал- маймын. Жалгыз максатым - ата-анамныц сен1М1н актау болды. Жеке OMÎp жолымньщ бастамасында эд1леттш1к уннн ез!мд1-ез1м нагыз сыннан отк1зу ке- рек болды. Осы жолда куресуге тура келд1. Болмаса, ата-анамньщ журегш ауыртайын деген ой ешуакытта болган емес, болуы мумюн де емес. Экемнщ мен1 сагынып, зарыгып жазган елец жолдарын осы кунге д е т н кез1ме жас алмай оки алмаймын. Кайран тэтем! «Мэрия eMÎpre келгенде бет1нен кайтармаймын деген серт1м бар едт Барсын. Ку п ай алдынан жарылкасын, шырагымныц», — деп руксатын 6epin, алаканын жайган ед1-ау. Бул тэтемнщ узак гумырыма берген батасы екен гой. Ойлап турсам, Оз1м бшмей жур екем, Адам жаны Таусылмайтын жыр екен, 36

— демекии, жаны нэз!к, бар журепмен, тэн!мен, жа- нымен жаксы керетш, сен1м арткан, OMipre кыз болып келсем де ул орнына устаган мен калайша экем мен анамды сагындырын, уайымга белеп ун с13 журд1м? Эз1мд1 ез1м Keniipe алмаймын. Экем мен анамныц аруагынан эл1 сол кундер!м уш1н KeniipiM сураймын. Кецнр1цдер1ш, улыларым! Эм1р1мн1ц sp6ip сэт1нде, тэте, атьща Kip келт1рмеуге тырыстым. Мэрия Беспайкызы деген атымды жогары уетауга тырыстым. Ke3iM жумылганша, эке, аруагыца тагзым етем1н. Kip кeлтipмeймiн, рухыц колдасын! Кызылордадагы терт жыл мен уннн нагыз eMip MeKie6 i болды. Осы жылдары керемет, улагатты устаздардыц берген тэрбиес!, айткан акылдары, керсеткен енегелершщ аркасында терец 6miM алу- мен 6ipre нагыз казагымыздыц кыздарына тэн MiHe3- кулыктарын, инабаттылыгын, кызга, болашак анага тэн касиеттерд1ц бэрш YЙpeндiм. Мен комсомолдыц уйымдастырушысы ретшде училище басшыларына ете жакын болдым. Эйткен{ 6ipre окыган 90 кыздыц эркайсысыныц тагдырыныц дурыс калыптасуына устаздар жол керсетсе, ал мен комсомол уйымыныц жумысы аркылы icKe асырушы болдым. Бiздiц кыздар, комсомол комитетшщ MYшeлepi, 03iM-xaTHibi peтiндe - каладагы баска да жастар уйымдарымен байланыста болып кызыкты кештер, кездесулер уйымдастырушы eдiк. 9 cipece мугал4мдер дайындайтын институттыц, дэpiгepлep дайындайтын yчилищeнiц, ауыл шаруашылыгыныц суландыру (гидромелиоративный) мамандарын дайындайтын техникумныц cтyдeнттepiмeн тыгыз араластык. 37

Цыздардыц тагдырын коргап жур1п, К^ызылорда- дан керемет мэцгннк достар таптым. Олар: Базарбай Атабаев, Жолгазы Баймакишев (маркум), Алихан Молдахметов, Ерж1Г1т 1ргебаев (маркум), Сламхан мен Кулия, Кенжегул, Тулбарам, Жамиля Шахарова, Мырзай жэне т.б. Сол кезде К^ызылорданыц ж1Г1ттер1 м е т «Марий­ ка кыздардын атаманы» — деген едг Алган атагым Кызылорда ел1нде осы уакытка деЙ1н сакталып калды. 1961 жыл... Жаз айы... Атаман Марийканы Кызылорда ел-журты б1рге окыган, б1рге журген достары, бйнм мен тэрбие берген устаздары жылылыцпен шыгарып салды. Кызыгы мол балалык шагымды ^ызылорда ел!нде цалдырып, ж асестр1м , бойжеткен, албырт жастьщ кез1мде аман-есен уйге оралдым. Колда кызыл диплом... Окуды жалгастыргым ке- лед)... Б1рак ол кездег1 уйд1ц (отбасымныц) жагдайы ауырлау. Анамыз бен Куанышбек... К у а н ы ш б е к окушы, апам (анам) ешкашан жумыс ¡стемеген. Эм!р суру «коз!» — улкен эпкем Шэюжанныц мойнында болды. Ол т с 4 оз1 де балабасты (алты ба- ласы бар). Сонда да Торгай ага екеу1 Куанышбекп катарынан калдырмауга тырысты. Тортай ага (жез- дем1з) экем1здей болды. Ом1рден откенше б13Д1Ц ер- келп1м1зд1 кетерд1 агамыз. Эруагына сиынамын...! Ал мен болсам барлык киындыкка карамай ар- ман мен жастыктыц албырттыгы жетелеп ЖенПИ-ге (Алматыдагы Казак кыздар институты) кужатымды тапсырдым. Баска ВУЗ-га бармаган себеб1м, баягы 38

кедейшинк, ал ЖенПИ цыздарга тепн тамац пен жатакхана беред1. Алланыц колдауымен 1961 жылдыц тамыз айында Казак кыздар институтыныц орыс Т1Л1 мен эдебиет1 факулътет1Н1ц студент1 болып шыга келд1м. Студентт1к кезецн1ц кайнап жаткан ем1р1не К1рд1м де кетт1м. Группаныц старостасымын, спорт, тYpлi кру- жоктар... Эте кызьщты кундер. Б1зд1ц кураторымыз Тем1рбеков (ек1Н1шке орай ес1М1 ес1мде жок) деген егде тарткан, устаздьщ тэж1рибес1 ете мол К1С1 ед1. Тэрт1пт1, тэрбиен! ете катты талап етет1н. Б1зд1ц группа уйымшыл бол- ды кураторымыздыц аркасында. Агайдьщ еттзген тэрбие сагаттары, кыздарга айткан акыл-кецестер1 эл1 ес1мде. Мысалы: «Кыздарым, ак суды» ауыздарыца алушы болмандар. Сендер ¡шпесендер «ат жалын» кес1п кетем1н, кермейм1н дейд1. Бэр1б1р 1шпендер, ол су «туптерще» жетед1, алданасындар», — деуш! ед1 маркум. Агайдыц айтканына кулак аспай алданып, адаскан кыздар да болды. Жатакханада жатам. Оз группамныц кыздарыныц тагдыры оз колымда. Тацгы сагат 7-де ояту, кеппк- пей, б^р адамдай лекцияга бару. Жэне агай жет1С1не 2- 3 рет м ш дегп турде Алматыньщ б1р кызьщты жер1н тамашалатуга тырысатын. Ол — не кондитер фабри- касы, не музей, не парк... Бул агайдыц жоспары мен нускауы, ал мен кыздарды уйымдастырушы. Агай маркум ортальщ К1тапханага канша кыздыц барып, кандай К1таптарды алганымызга деЙ1н кадагалап отыратын. Сол «кайнап» турган, ете кызьщ студент- 39

Т1К еьмрден «кол узуге» тура келдт Каншама сту- дентт1к ортаны кимаганмен, окуга деген ынтам жогары болганымен, уйдег1 жагдайым темендеп кетт1. Анамныц денсаулыгы ете нашарлап, кедей- шпнк жен1п, циындыкка бас ипзе берд). Пуанышбек пен апама (анама) колдау керек болды. Мен жеке басымньщ кызыкшылыгымен гана эр! карай ем1р суре алмайтынымды тус1н1п, сырттай окуга ауысуга шеш!м кабылдадым. У йдщ ер адамы, асыраушы, намысын коргаушы болуды Алла маган буйырткан болар. Мен тэтемнщ (экемн!ц) маган артцан сен!м!н ^алай умытайын?! ЖенПИ-де сырттай окитын бел)м болмагандыктан С.М.Киров атындагы КазГУ-дщ сырттай бш!м бере­ г и бел1М1не ауыстым. Бул 1962 жылдыц жаз айы ед1... Сол жылы ез мектеб1ме кел1п, бастауыш сыныптыц мугал1м1 бо- лып орналастым. Коцш ш4рк1н кандай! Мен жумыска шыккан сон анам маркум кецшден1п, ецсес1 кетерш1п, ем1рге деген б1р кызыгушылыгы пайда болды. Мен бол- сам алды-артыма карамай ез ауылыма, ез мектеб1ме кел1п, бар Ж1гер1ммен мектептщ бук1л тыныс-т]р- шш1г!не К1р1ст1м де кегпм. Туске жэне тустен кейш eкi бастауыш сынып, 5-6-Ш1 эн сабактары, кешке карай турл1 утрм елер... жет1С1не ек1 рет ауыл жаста- рын уйымдастырып, керкеменерпаздардыц кон- цертш дайындаймын. Сол уакытта мен1мен б!рге журет1н ауыл жастары: ага вожатый Майра Ивановна Абрамова, Светлана Твердой, Роза Козерацкая, Камал Рустамов, Жапар Мустафаев, Стамбек Абдикаримович Абдыкаримов, Роза Сулейменова, Александра Кондратова т. б. 40

Жумыс, анам мен Цуанышбектщ, жиендер1мн1ц жагдайы... Кейде тэул!кт1ц 24 сагаты да аз сияцты... Сол кезецд! менщ орыс достарымныц 61р1, ек1н!шке орай, ес1М1 ойымда жок, былай деп сурет- теген ед1... Но и в семье, без похвалы, На все всегда хватоло сил. Путь был, конечно, не из роз Пришлось везти, тяжелый воз... А он поехал круто в гору- Не каждому такое в пору. О ней мы скажем: в самом деле Мужской характер в женском теле! Сол кезде б1здщ ауылга жолдамамен жас ма- ман, дэриер белорус ж й т Мицкан Марк келдг Ол да онер суйпш керемет маман иес1 болып шьщты. Жас та болсак екеум^з б1р1пп ауыл жастарын уйымдастырдьщ. Марк жаксы эн салатындьщтан, ол хор жагын баскарады, ал калган жанрдыц бэр1 мен1н «мойнымда» (жеке эн,би, т.б.). Музыкамен керкемдеуш) - баягы мен, ез1мн1ц мандолинаммен. Марк Мицкан б1здщ жерг1Л1кт1 орыс кызы Валентинага уйлен1п, б 1зд)н ауылда калып койды. Yлкeн-к^шiгe меЙ1р1мд1 де сыйлы дэр1гер к!шкене гана аймактыц озшде медицинаныц барльщ саласын мецгергенд1г1н елге комек корсету1нен, емдеу!нен бшетш6)з. КеЙ1н ауылдьщ емхананыц бас дэр1гер! болды. ^аз1р сыйлы зейнеткер, курметп эке, ата, ба- лалы-шагалы, ел курметше беленген аксакал. Ол жылдары аудан колем1нде шабандар, 4!

цырыцтыцшылар слет1 болып туратын. Б1зд1ц енерпаздар сондай слеттарга, ауданга барып концерт коятын. Сондай 6ip концертте мандолина колымда, ез1мд1 ез1м суйемелдеп эн салып турганымда, сол кездег1 Жамбыл ауданыныц партия комитет!Н1ц 6ipiHnii хатшысы А. Мансуров мен1 K opin, ертещне ауданга шакырып алып жагдайымды, турмысымды 6min, эр1 карай камкорльщка алды. Жолымды ашты. Аймухамбет Мансурулы Мансуров м е т партия катарына кабылдады. Ецбек жолымда шгерыеу1ме, ecyiMe ыкпал erri. Рахмет! Ер кад1рл1 ерлерде, Зер цад1рл1 зергерде. Epi дана ел!мде, Асылдыц бэр1 багалы, — деп Жамбыл бабамыз айткандай, асыл Айеке, ер м т е з д 1 тэл1мгер Аймухамбет Мансуров мен1ц тана емес копш1Л1к есшде! Маркум, жаткан жер)ц жайсац болсын! Сол ецбектщ аркасы мен Кудайдыц шын ыкыласы болар, халкымныц колдауымен эйтеу1р жа- ман болмадым, алга адымдап орлей берд1м. GMip жылжи берд1. Мен де ом1рд!ц агымымен 6ipre жылжып орыс TmiHin мугал1м1, оку icÎHin MeHrepymici, мектеп директоры болып туып-ескен жер1мде ецбек етпм. Ол 1962-1976 жылдар ед1. 1976 жылы ЦазССР-ныц EmÎM министрл!пн1ц memiMi бойынша Каскелец каласынан мектепке дейш п сэби-лер тэрбиешшер1н дайындайтын пе­ дагогика училищес1 ашылып, облыстык партия к о м и т е т т т memiMi бойынша сол оку орнына дирек­ 42

тор болып ауысып келд1м. Ол 1976-1980 жылдар ед!. Бул кызметке шыныгып, басшылыцтыц дэм!н эбден алып, тэж1рибе жиып келсем де мeнiц ецбек жэне ем1р жолымдагы ерекше б1р цызыцты да циын жыл­ дар болды. Мен1ц бурынгы басцарган ужымымда шет ты1нен сабак беретш арызкой В.И. Полищук деген мугал1м болды. Ол арызды тек ЦК КПСС-ка (Л.И.Брежневке) гана жазатын. Мен сол мугал1мнщ додасынан от1п, эбден «шыньщтым». Сол маркумныц аркасында мен ЦК КП СС-тщ жалпы бел1м1н!ц мецгеруш1с1 Кисилев деген мырзамен сойлес1п, Полищук туралы тус1н1ктеме берген кез1м де болды. Эрине, ужымда Валентина Ивановнага «дем беруш^лер» де болды гой. Кереалмаушылык пен кызганушылык деген кандай?! Осы жерде Магжан Жумабаевтщ «Магарри» (уагыз, гибратты) создер!нен уз1нд1 келт1рг1м келедг Акылы аскан данышпандар ел1нде Багаланбай, кырын кезбен каралар! Шетке дацкы, атагы асып кеткенде Карсы болар ауылдагы агапар! Маркум Магжан калай ем1рд!ц осындай «келецкес1н» коре бшген?! Киындыгы: жацадан ашылган мекеме, гимараттыц кабыргаларынан баска тук жок, тугел «тоналган». Гимаратка курдел1 жендеу кажет, керекп жийаз, оку куралдарын алу, устаздар ужымын топтастыру керек. Бул тамыз айыньщ соцгы кундерг.. Окушыларды 43

(студенттерд!) кабылдау емтиханынан да етк1зу ке- рек. Eip сезбен жетк1згенде - ушы-киыры жок, ете жауапты шаруа маган сен!ммен тапсырылды. Корыкпа, сокса дауыл, ескепцд! ес, Деп жатпа: «Алма nie те, аузыма туе!» Бейнет, ецбек кылмасан боска елген!н, Кургакта цайьщ журмес, у м т н кес! — деп, Магжан айтпакшы мен уппн тацньщ атканы, кешт1ц батканы байкалмайтын кундер туды. Сол кезде Каскелец ауданыньщ партия комитет!Н1ц 6ipiHnii хатшысы Д .И.Зайко, Цазак С С Р О ку Министр: К.Б.Балахметов мырзалар ете кеп кемек керсетш, мен1 колдады. Рахмет абзал басшыларта! Аянбаган ецбект!ц аркасында казан айына деЙ!н, кабылданган студенттер ауыл-шаруашыльщ жумысынан келгенше, гимарат сапалы жендеуден ет1п жаца жиЬаз, оку куралдарымен жабдыкталып, училище оку жылын бастауга дайын болды. Сол 1976-1977 оку жылынан 6ipre ецбек еткен устаздар: Л.П.Гребенкина, К.Э.Экетаева, Лев жэне Лиля Келлер (ерл1-зайыпты), Е.М.Ш упик, Г.С.Косьяненко, А.К.Сомова, О.П.Мун, А.Б.Бекбаева, К.С.Телюбаева, Е.Савичева, В.И.Долматов, Н.С.Бирюков, PH .Ор­ лов, В.Ф.Сумский, А.Н.Чанчарова, жас мамандар: К-Макина, Е.Т.Хасенова, Р.Аркенова, С.А.Менды- кулова, Ж.Н.Багындыкова, Г.Попова, Г.Толмачева, З.Р.Сулейменова, Г.^асымова, Г.Р.Аманова, 1^айша Ныгметова. Кызыгы — педучилище баскарган кундер1м ецбег1мн1ц 6ip жаца кырынан кер1нген кундер ед4: ауызб1рл1Г1М!з мьщты, керемет ецбеккор устаздар 44

ужымы, республикамыздыц эр тупк1р4нен келген эр улттыц кыздарына мазмунды бш!м мен катар сабактан тыс уакытта эр б1р сагаттарын сапалы пайдалануга уйретш тэрбиелед1. Училищедег1 турл1 уЙ1рмелерге тартылып, окушыларымыз устаздарымен б1рге учи­ лище кабыргасынан тыс аудан ем!р!не, когамдык шараларга араласып кетт). Кеп узамай Цаскелецнщ мектепке деЙ1нг! ба- лалар тэрбиеш1лер1н дайындайтын педагогикалык училищес1 облыс, республика келем)нде жаксы абыройга ие болып, халыкка белгш1 бола бастады, 613 туралы газет-журналдар жазып, казак радиосы да хабар бере бастады. Эрине, б1здщ училищеге деген кызыгушыльщ мол болды. Соныц аркасында 613 сту- денттерд! конкурстьщ тандау аркылы кабылдайтын болдьщ. Ал маган басшы ретшде тек окушыларды гана емес, педагогика ужымын да тэрбиелеуге тура кел- Д1. Ойткен1мугал1мдер мен тэрбиенилер эр ужымнан жиналгандьщтан, бэрш де «б!р жецнен кол, б1р жагадан бас» шыгаруга жумылдыру керек болды. Аллага ш у тр ! Сол ецбепмнщ дэлелд! жем:с1 емес пе?! Бугшде ^арасай ауданыньщ ен 1р! мектебшщ б1р1 - В.Г.Белинский атындагы орта мектепп С .А Мен- дыкулова, ал Царасай цаласыньщ б^piншi казак ба- лалар бакшасы «Сандугашты» Ж.Н. Багындьщова баскарса, «Эсем-ай» казак балалар бакшасын З.Р.Сулейменова баскарады. Баска да менщ жо- лымды куган окушыларым республика келемшде баршылык, шумр! КеЙ1н менщ 55-жылдыгымда сол кундерд! еске алып, Рудольф Николаевич Орлов маркумньщ жазганы: 45

лекуяме Мемдмкулоея С .А , ^¿женоея Р.^., ТСясммобя 71М , Лязян^ыкоея Ж .7/., 77ыежея?оея7^.77. м ф . 7яллж)ыбялмеь осноем лудожеся!еенном само­ деятельностям е коллекя!нее. Емл ор^янмзоеян хор яреяодяаятяелем м %ор ся^удентяоб яод /укоеоЭся^бом 7)мрюкобя 77.С. Были ор^янмзоеянм яербые еся!речм с яреяоЭяея- я?елямм яеЭмнся:мтяуя!я мтм ^4бяя, Ж енТЩ яедя^о^м- ческме чтения, шефсямо оямтянмх ярсяодяеятяелем няЭ жолодыжм сяе%иялмси?ямм. 77еобсо()мжо ояшетямя^ьуиенме АТярмм Еесяяеенм НЯЙЯ1М мнЭмемф^ялнмм яоЭдгоЭ к кяж'^ожу, яоЭЭер- Ж Я /Я Ъ МНМ^МЯЯ!Меу. Е е / ? я б о я ! 0 с я о с о б н о с я ! ь , ЯКТЯМ6- няя жмзненняя яозм^мя, беря зяряжялм коллектяме, яожо^яя сяряем/яься с .многими /яру^яостяяжм (Ътя- суя?с/ябме учебнмкое м яособмм, ялохое оя!ояленме, небольшом ояытя ряботяы м.тя.д). Ем м сямом ярмм^осъ жмя:& с семьем <?жяленъком кожмяя!е ярм яеЭучмлмм^е, 2<)е бмло тяесно мхолоЭно. 7*езудь?яя?яом крепком осноем коллектямея яеля- тотяся ежееоЭнме бс/яречм е тяеченме уж е 77летя яос- ле зякрмтямя учмлмм^я. АТмозме рябо/яя/о/я е Эрузмх коллекя^меаж, некотяорме уехалм мз Лазахс/яана, но сбязм не ирермеятои?. Этяо Т^еллер 77.77 м ТСельм/ 77. мз Тер.мяннн, ТГмрмлемко А77?., Толжачееа 7171, Томколо- ея 77. С. м др. мз Россмм, УУ./7. /р^бе/^ммй, зйжес/ям/яаль ()ирек/яора мо учетным ря^/мб*. 1979 жылдыц куз1нде мен! Алматы облыстык пар­ тия комитетшщ хатшысы 1.Б.Балтагулов шацырып 47

Нет смысла говорить: когда, Где, сколько выпало труда, Есть смысл - сказать: за много лет Везде оставлен добрый след! Сол кундерд1 менщ оку жэне тэрбие жумысы женш деп орынбасарым Л.П. Гребенкина былай еске алады. «7976 еаЭ. ^ееустя ,меся^. Лрмказ А/яяяся?ерся?ба Лрасеем^еямя Д азС С Р об ая!кры/ямя яереаеа е ^лжа-^/яяяская абяася:я Эашкалъяага яеЭагагячес- каго училища. 7ак я яазяакажяласъ с Эярекязарам Жуярятамаебам МБ\", котором яреЭстяаяла е /яечеяме яереага еаЭа с нуля заяустяяязъ жехаяяз^и большо­ го яеЭаеаеяческага пронесся, яачмяая с еаярасае яа яаЭбару каЭраб, яряабрея^еяята абаруЭаеаямя Эля за- //я/ямм, яаЭеа/яаеке абя^ез/ся/яяя Эля заселения стяу- Эся/яое, а/якрь//ямс ся?алаеая я жяоео-жяоео Эруеоеа. Без ее реишуяельяастям, яас/яаячяеас/ям, яряя- ^яямальяас/яя я ареаяязатяарская сяасабяас/яя ре- я/яя?ь этям еаярасм была бы яееазжаз/сяа. Т/абрае каллек/яяе, яеаб^аЭяжа была яаяраея/яь ега р а б о т у яа еыяаляеяяе яастяаелеяяых заЭач, яа сялачение я сазЭаяяе /яраЭя^яя. Раба/яатяь яачмяаля яа яряя^я- яах саАяруЭнмчес/яйа, яартяяерся?ба, ярмяя?яяя сае- ,мес/яяых ^ешеяяя. БлагаЭаря ее /яеарческая яяя^мая?ябе, ^ е я я ю за­ з/сечь каллектяяе, яа ез/семесячяых саеея^аяяях, яеЭ- саеея^ах млм засеЭаяяях решались еаярасы яа яамску яаеых мЭем, бь/слушяйа?ясь жяеяяя, Мзряя Бееяаееяа яалаЭяла сеязя с яеЭмясятятуязам ям ^бая, Ж еяТЩ а/ябяралалучшях еыяусяякае. 7ак к яам яряшля 6 кал- 46

алып, Жамбыл ауданыньщ оку-агарту бел!М1н (РайОНО) баскаруга баратынымды мэл1мдед1. Эрине, баргым келмед!, оз1мн1ц «сэбише» сылап- сипап, жолга цойып, Т1К тургызган училище!^цц кимадым. Б1рац 1збасар Балтагулович: «(Лз ез1ц1зге жылы да жумсак орын тауыпсыз. Дегенмен, С13 ком­ мунист екен1Ц13д1умытпацыз», — деген1. Мен б4рден партия шеш!М1н кабылдадым. Сонымен дэм татып, партияныц нускауы бойынша туган ауданым, атакты акындар ел1 — Жамбыл ауданына кайта оралдым. Жамбыл ауданы - Алматы облысындагы ец ¡р! ауданныц б1р1. Непзшен аудан мал шаруашылыгымен айналысатын болгандьщтан сепз жылдык, орта мек- тептермен катар малшылар балаларына арналган мектеп-интернаттар да кеп-ак ед1. Ол тек ауданньщ оку бол1М!Н1ц жумысын тана емес барлык мектеп ужымдарыныц жумысын кобейт!п, жауапкерш1Л1Г1н арттыратын ед1. Сол кездер1 енбектер!нен жалынныц утпкыны кершш туратын мектеп директорлары болды. Олар: Бер1ктас орта мектеб1Н1ц директоры К-А Нургожаева, Аманкелд1 орта мектеб1Н!ц директоры Б.^орабаева, Шил1бастау орта мектеб1Н1ц директоры С.Асубаев маркум, Таран (канрг) Балгабек Цыдырбекуль! атындагы) орта мектеб1Н1ц директоры Бибисара Жамыханова, Аксецг1р орта мектебшщ директоры Кум1с Пармашевна Сагындыкова, Узынагаш орта мектеб1Н1ц директоры Л.И Ким болса, сол мектеп басшыларынын ¡сш бакылап, аудан колем!нде ¡с- керлшпен б)р салага жумылдырып отыратын менщ комекш1лер1м - аудандык инспекторлар мен эдюкер- 48

лер ужымы: Токтабаев Габиден Каримович, Дэукеш Амировна Амирова, Ольга Пак, Ботагул Алтаевна Тургынбаева, Жамиля Аралбаева, Зоя Федосеевна Халина, Естенов Т, Патхолин P.M., Ж.З. ^арлыгаш, аудандьщ эд1стеме кабинет1н1ц Menrepyniici Мухтар Эбдшдабеков, аудандьщ мугатмдер кэс1подагыныц торайымы Улжан Батырханкызы 1зт1леуова жауап- кершш1кпен ецбек етш мен)ц «жупмд!» жецшдетуш1 ед1. Бул кезецдег) мен1ц камкоршы агаларымды еске алмай кете алмаспын. Маркумдардыц эрдайым рухы колдасын! Ол eMipre 6ip-aK рет келет!н казактыц асыл азамат- тары: КазССР-ньщ Узд1к мугал1м1, атакты У цпртас мектеи-интернатыньщ директоры Ж.Жадрин, Карга- лы орта MeKTe6ÎHiH директоры, КазССР-ньщ Ецбек Epi К-О.Эбсеметов, атакты № 2 Кварталы орта мектеб1Н1ц директоры, Октябрь Революциясы ордеи1Н1ц ие- repi Г.К. Досмухамбетов, Н.К. Крупская атындагы казак орта мектебшщ директоры Р.Д. Дауытов, В.Г. Белинский атындагы орта мектебшщ директоры Х.М.Мажитов, Уцпртас орта мектебшщ директоры С .Э Махметов, Актерек орта мектебшщ директоры Ж.К.Есдаулетов! Бул устаздардыц эр кайсысы белек-белек нар- дай, 6ip-6ip дастан жазуга турарлык! Осы мсшермен узецгшес болганым yniÎH тагдырыма ризамын. Содан кеЙ1нг1 мен1ц ецбек жолдарым: КазССР- ныц Жастарга кэсш тт-техникалык бш1м беру мем- лекетт1к комитетшщ жалпы бш1м беру бел1мш1Ц бастыгы, Алматы облыстыкмэдениетбаскармасыныц 4-315 49

бастыгы, Каскелен аудандык партия комитет1н1н хат- шысы, Каскелец ауданы эк1М1Н1ц элеуметпк жэне мэдениет жен1ндег! орынбасары. Кай салада журсем де, жанымда керемет аб- зал жандар болды. Мысалы, КазССР-ныц Жастарга кэс1пт!к-техникалык бш4м беру мемлекетпк коми- тет!нде журген!мде, басшым — ем1рге кайта кел- мейпн, оныц орны ешуакытта толмайтын, мемлекет кайраткер! Санжар Оразулы Жандосов болса, орынба­ сары ете бшпр, 1скер еврей кызы Софья Михайловна Яренская болды. Алматы облыстьщ мэдениет баскармасынын бастыгы болып жургенде, мен1н кураторым маркум Озекец, Озбекэл! Жэн1беков болды. Кдзактьщ бул аб- зал азаматын К1М бшмейд1?! Сол жылдары О збекэт Жэн1бековтьщ колдауы- мен эр ауылда мэдениет уйлер1 салынып, к!тапха- налар ашылып, энш!-куйш1, бишшер1М13 казацтьщ нагыз улттьщ ки1М1н кие бастаган eдi. Мен облыс мэдениет! баскармасын баскарган жылдар ( 1988-1991 ж.ж.) — ете кызыкты жылдар ед1. Сол жылдары Наурыз мейрамы елге кайта ора- лып, тойланып, казагымыздьщ акын-жыршыларын 1здест1р1п, аудандык, облыстьщ акындар айтысын етк13!п жаткан уакыт болатын. Республикамыздыц егеменд1пн1ц аркасында халкымыз бас кетер1п, ездер1Н1ц салт-дэстурлерш кайта жацартып, ел арасындагы «асылдарды» кетер1п жаткан ете кызык мезет ед1. Сондай б1р кызьщ ¡с-сапарга нагыз казактыц кайнаган ортасы - Нарынкол, Кеген аудандарына Цазакстан Ленин 50

комсомолы сыйлыгыныц лауреаты, белгш1 энш1, эр1 жазушы Жэн)бек Кэрменовпен б4рге барып ед1м. Маркум «жауказындай жайнамай жастай солды», ек1н1шке орай... Жэн1бек маркум сол кундер1, дэл1рек айтканда 4 . 12.88 ж., маган ез1Н1ц «Гашыктыц тш1» атты повес- тер мен энпмелер жинагын мынадай колтацбасымен усынтан ед1. Осы кундер1 Жэн1бект1ц ецбепн окып оты- рып, ез ем1р1ме сабак алтандай боламын. Ал Жэкен ем1рден ерте мэнгш1кке кетер1н сезшген бе?.. Мына б1р жолдарын езше арнаган сиякты: «Т1ршш1к сапа- ры кашан, кай жерде узшет1н1н адам баласы бшген емес. Ом1рдщ кызыгынатояттамай екс1п-екс1п ешед!. 51