202110261-APEX-STUDENT-WORKBOOK-TELUGU_FL-G06-FY

ఉ. నీరు ఎకకడెకకడ పడితే ఎలా మారుత్తంద్ధ? జ. బాగా కాలిన ఇనుముమీద నీరు పడితే ఆవిరైపోత్తంద్ధ. ఆ నీళ్ళల త్యమరాకుపైన పడితే ముత్య్లాల కనిపిస్వుయి. ఆ నీళ్ళల ముత్పు చిపపలలో పడితే మణులాల (ముత్య్లాల) మారత్యయి. మనిషి స్ాభావం కూడా నీటితో పోలాచరు. అధములతో చేరితే అధముడౌత్యడు. మధ్ములతో చేరితే మధ్ముడౌత్యడు. ఉతుములతో చేరితే ఉతుముడౌత్యడు. 2. క్రంద్ధ వాకా్లలో పద్యలు త్యరుమారయా్యి. వాటిని స్రిగా రాయండి. పాలతో పైకి కలిస్ను నీళ్ల తెలియదు ఎవరికీ ఏమీ. రుచి మాత్యం కానీ తగతగ ్తంద్ధ. అలాగే స్నేహం వలల నషంె తెలియకుండానే పైకి జరిగిపోత్తంద్ధ చెడవు ారితో. జ. పాలలో నీళ్ి కలిస్ను పైకి ఎవరికీ ఏమీ తెలియదు. కాని రుచి మాత్యం తగతగ ్తంద్ధ. అలాగే స్నేహం చేయడం వలల పైకి తెలియకుండానే నషెం జరిగిపోత్తంద్ధ చెడవు ారితో. 3. క్రంద్ధ పద్య్నిే చదవండి. ప్రశేలు తయారుచేయండి. 1. కుండ కుంభమనే కండ పరాత మనే నుపుప లవణ మనే నొకటి కాదె భాష లిట్టవె ేరు పరతతువ మొకకటి విశాద్యభిరామ! వినురవేమ! ప్రశేలు: 1. కుంభము అనగానేమి? 2. ‘లవణం’ అనగా ఏమి? 3. భాషలు వేరైనా ఏద్ధ ఒకకటి? 4. పరాతముకు మరొక పేరు? 5. ఈ పద్య్నికి మకుటం ఏద్ధ? 6. ఈ పద్ం రచించినద్ధ ఎవరు? 7. ఈ పద్ంలో గల నీతి ఏద్ధ? 4. క్రంద్ధ పద్య్నిే పాదభంగం లేకుండా పూరించండి. మీస్వనకు--------------మేద్ధనిుఁగలెనగ . మీస్వనకు కాళ్ళికకడ వాసిగ వినేద్ధయు లేదు వసుధాస్థలిలో వాస్న గంధము రాచెడు మీస్వనకు కాళ్ి మూడు మేద్ధనిుఁ గలెగన 50

2.3 స్వాయరచన – ప్రశే జవాబులు 1. క్రంద్ధ ప్రశేలకు మూడు, నాలుగ వాకా్లలో స్మాధానాలు రాయండి. అ. ఇతరులను బాధపెటేలె ా మాటాడల గూడదు కద్య! ఎందుకు జ. ఎవరైనా మనలను పరుషంగా మాటాలడితే ద్యనివలన మనం పడే బాధ చెపపలేనిద్ధ. అందువలన ఇతరులను బాధపెటేలె ా మాటాలడకూడదు. ఎందుకంటే వాళ్ి పడే బాధ కూడా మన బాధ వంటిదే. మనపై వారికి ఉండే స్దభిప్రాయం తగగత్తంద్ధ. అవస్రమైనపుడు స్హాయం చేయరు. ఇతరులతో వినయ విధేయతలతో మాటాలడాలి. అపుపడే మన పనులనీే నెరవేరుత్యయి. ఆ. ఏ పనిలోనైనా విజయం స్వధించడానికి నువుా ఏం చేస్వువు? జ. పనిలో విజయం స్వధించడానికి నేను ఎంత శ్రమనైనా తటుెకుని చేపటినె పనిని పూరిు చేస్నద్యకా కషపె డత్యను, అంతే గానీ మధ్లో వదలి పెటెను. ద్యనిని పూరిు చేయడానికి అవస్రమైతే తోటివారి స్హకారానిే కూడా పందుత్యను. కార్నిరాహణలో ఎనిే ఆటంకాలు ఎదురైనా భయపడను. వాటిని ధైర్ంగా ఎదురొకంటాను. విజయం స్వధిస్వును. ఇ. చెడువాళ్ితో స్నేహం వలల ఎలాంటి కషలె ు, నషలె ు రావచ్చచ? జ. * చెడుస్నేహం వలల మంచి నశసుుంద్ధ. * మనకు తెలియకుండానే మనపై దురభిప్రాయం ఏరపడుత్తంద్ధ. * మంచిమిత్రులు కరువౌత్యరు. * చెడవు ారితో స్నేహం వలల మనం కూడా అనేక స్మస్్లను ఎదురోకవలసి వసుుంద్ధ. * స్ంఘంలో మనపై గౌరవం తగగత్తంద్ధ. ఈ. కవి, మనం ఎలాంటిచోట ఉండకూడదని చెపాపరు? ఎందుకు? జ. * కవి, మనకు స్ంబంధించిన వారు లేనిచోట, మనకు చనువు లేనిచోట, గొడవలు జరుగత్తనేచోట, అనుమానంగా ఉనేచోట ఉండకూడదని, * మన గరించి తెలియనివారి మధ్కు వెళ్ళి మాటాలడినా, వారు మన గరించి పటింె చ్చకోరు. * మనకు ఏ పరిచయం, స్నేహంలేని చోటకు వెళ్ళితే మనకు గరిుంపు ఉండదు. * రోడుపు ై గొడవలు జరుగత్తనే స్మయంలోనూ, ప్రమాద్యలు జరిగినపుపడు పోల్దసులు ఆచూకీ తీసుునే స్మయంలోను ఆ ప్రాంతంలో ఉండటం కనాే అకకడినుండి వెళ్ిటం మంచిద్ధ. * లేని యెడల ఇబుందులకు గరి కావలసిన పరిసిథతి ఏరపడుత్తంద్ధ. ఉ. వంగతోట, వరిమడి మొదలైన పంట పలాలను గరించి మీ సంతమాటలోల రాయండి. జ. వంగతోట, వరిమడి మొదలైన పంటపలాల గరించి పటెణ ప్రజలకనాే, గ్రామీణ ప్రజలకు వీటి గరించి తెలుసుుంద్ధ. వంగతోట: చినే చినే కాయకూరలను పండించే ప్రదేశానిే తోట అనవచ్చచ. వంగతోట అనగా “వంకాయలు” పండించే తోట. గ్రామాలోల ప్రజలు తమ పెరడులోని ఖాళ్ళ ప్రదేశాలోల ఈ వంగతోటను వేస్వురు. వంకాయలను పండించి, వాటిని రైత్తమార్చకటకు తీసుకుని వెళ్ళి అముమత్యరు. నవనవలాడే వంకాయకూర అంటే ఇషపె డని వారుండరు. 51

వరిమడి: వరిమడి అనేద్ధ రైత్త పంట పండించే ప్రక్రయలో ఒక భాగం. రైత్తలు “వరి”ని పండిస్వురు. మనం తినే అనేం తయారు కావాలంటే రైత్త వరిమడిని తయారు చేసుకోవాలి. చినే చినే వరి నాటనల ు రైత్త తన పలాలోల నాటుత్యరు. ఈ వరినాటుల పెరిగి, పెదెళు ధాన్ంగా రైత్త చేత్తలోలకి వసుుంద్ధ. రైత్త మార్చకటలలో అమమటం ద్యారా మన చేత్తలోలకి వసుుంద్ధ. గ్రామాలకు వెళ్ళినపుడు ఇలాంటి వరిమడులను మనం చూడవచ్చచ. 2. క్రంద్ధ ప్రశేలకు పద్ధ వాకా్లలో జవాబులు రాయండి. అ. ఒకవేళ్ నీ దగరగ బాగా డబుుంటే ద్యనితో ఇతరులకు ఎలా స్వయపడత్యవు? జ. * నా దగరగ ఒకవేళ్ బాగా డబుుంటే ఇతరులకు అనేక రకాలుగా స్వయపడత్యను. పేదలకు స్హాయం చేస్వును. * నా తోటి పేదవిద్య్రులథ కు చదువులో స్హాయం చేస్వును. * అనారోగ్ంతో బాధపడే వారికి వైద్ పరంగా స్హాయం అంద్ధస్వును. * అనిే ద్యనాలలోకి అనే ద్యనం మినే అనే విషయం ఎనేటికీ మరువను. నాకు చేతనైనంతలో వారిని ఆదుకోవడానికి విరాళాలు ఇస్వును. * పరా్వరణ పరిరక్షణకు నా వంత్త కృషి చేస్వును. * వికలాంగలైన వారికి, వృదులి కు స్హాయపడత్యను. వాళ్ికు మంచి ఆహారానిే కని ఇస్వును. వికలాంగలకు సైకిళ్ి కని ఇస్వును. * మా పాఠశాల అభివృద్ధికి పాటుపడత్యను. మంచినీటి సౌకర్ం కోస్ం కంత ధనానిే ఇస్వును. * కరువుకాటకాలు, త్తఫ్యను వంటి ప్రకృతి వైపర్థత్య్లు స్ంభవించినపుడు స్హాయ కార్క్రమాలోల పాల్గనగ ి అభాగ్లకు చేయూతను ఇస్వును. * పేద తలిలదండ్రులకు వారి పిలలల అభివృద్ధి విషయంలో స్హాయం అంద్ధస్వును. * మా గ్రంథాలయానికి అవస్రమైన పత్రికలను, పుస్ుకాలను తెపిపస్వును. అందరూ బాగా చదువుకునేటటుల చూస్వును. ఆ. ‘కులంకనే గణం ముఖ్ం’ అనేద్యనిే స్మరింథ చడానికి కారణాలు రాయండి. జ. * ‘కులంకనాే గణమే ముఖ్ం’ మంచి కులంలో పుటిెనంత మాత్య్న మంచిగణాలు రావు. * తకుకవ కులంలో జనిమంచినా మంచిగణాలు వస్వుయి. మనిషిలో గణానిే బటిె గౌరవించ్ఛలిగాని కులానిే బటిె గౌరవించకూడదు. * అంబేదకర్ తకుకవ కులంలో జనిమంచ్ఛడు. ఎనోే అవమానాలు, తిరస్వకరాలు పంద్యడు. అయినా వాటిని లెకకచేయలేదు. కషపె డి చద్ధవాడు. ఉనేత చదువులు చద్ధవాడు. ఎనోే పదవులను పంద్యడు. * దేశవిదేశాలోల గౌరవానిే పంద్యడు. భారత ప్రభుతాం నుంచి ‘భారతరతే’ బిరుదును అందుకునాేడు. * గొపప నా్యవాద్ధగా పనిచేశాడు. మన రాజా్ంగానిే నిరిమంచడంలో ప్రధానపాత్య పోషించ్ఛడు. * కౌరవులు గొపపదైన కురువంశంలో జనిమంచ్ఛరు. అయినా వారంత్య గణహీనులుగా చరిత్యలో నిలిచిపోయారు. * అందువలల మనుష్ఠలు ఏ కులంలో పుటాెరని కాదు. ఎనిే మంచి గణాలు అలవరచ్చకునాేరనేదే ముఖ్మైన విషయం. * గణవంత్తడైన మానవుడు అనిేచోటాల గౌరవించబడత్యడు. కనుకనే ‘కులంకనాే గణం ముఖ్ం’ అనే ద్యనిని తపపకుండా స్మరిించ్ఛలి. 52

SESSION 3 4. మణిపూస్లు –స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 3.1 రాయండి – స్ృజనాతమకత 1. క్రంద్ధ వాకా్లు చదవండి. ఇలాంటి భావం వచేచ మరికనిే వాకా్లు చేరిచ గేయం రాయండి. భాషలు వేరైనా భావమొకకటే కులమత్యలు వేరైనా మనుష్ఠల్గకకటే పువుాలు వేరైనా పూజ ఒకకటే పూజలు వేరైనా భకిు యొకకటే ద్యరులు వేరైనా గమ్మొకకటే మత్యలు వేరైనా మానవతామొకకటే ప్రాంత్యలు వేరైనా మన అంతరంగమొకకటే ద్ధకుకలు వేరైనా ధే్యం ఒకకటే. 2. పాఠంలోని పద్య్లను ఏదైనా ఒక పద్ భావానికి (నీతి) స్రిపోయ కథను రాయండి. జ. మూడవ పద్భావానికి స్రిపోయ నీతికథ :- “పద్ధమంద్ధతో కలసి జీవించ్చ పద్ధమంద్ధకి స్హాయపడు అనేద్ధ పెదలు మాట”. రామారావు కుటుంబానిే పోషించ్చకోవడానికి విజయనగరం నుండి హైదరాబాదు వెళాిడు. ఒక చినే ఇంటిని అదెుకు తీసుకుని తన భార్ ఇదురు పిలలల తో జీవించస్వగాడు. ఇంతకాలం ఉనే ఊరినుండి మహానగరానికి రాగానే రామారావుకు అనేక స్మస్్లు ఎదురవస్వగాయి, స్ంపాదనతో స్ంస్వరం స్వగినపపటికీ పద్ధమంద్ధలో ఒంటరివాడుగా మిగిలిపోయాడు. అంత్య కతు. స్లహా ఇచేచవారు కానీ స్హాయం చేస్నవారు కానీ అకకడ ఎవరూ లేరు. దూరపు చ్చటాలె ు కూడా ఎవరూ లేకపోయస్రికి జీవన విధానం నరకప్రాయంగా మారిపోయింద్ధ. మహానగరంలో ఒంటరి జీవితం గడపడం కంటే తకుకవ స్ంపాదనకైనా, తన వాళ్ి ఉనే చోట ఉంటే తన కుటుంబానికి శ్రీ రామరక్ష అనుకుని తారలోనే హైదరాబాదు విడిచి తన గ్రామం చేరుకునాేడు. చీటికీమాటికీ ఇరుగ పరుగ వారితో కలహాలు, ఎంత రాత్రైనా ఇంటికి చేరకపోతే భారా్పిలలల ఎదురుచూపులు- ఒంటరితనం వలల కలిగిన అనుభవాలు తలచ్చకుంటూ అనిేటినీ వదలి హాయిగా తన సంత ఊరిలో సంత ఇంటోల జీవించస్వగాడు రామారావు. 3. పాఠంలోని పద్య్ల ఆధారంగా ఒకకకక పద్య్నికి స్ంబంధించిన ఒక నీతివాకా్నిే రాయండి. జ. పద్ం – 1→ నీతివాక్ం: పరహితము కంటే పరమధరమము లేదు. పద్ం – 2→ నీతివాక్ం: మంచిమాట నుడువు - మంచిబుద్ధి ఒదవు. పద్ం – 3→ నీతివాక్ం: అనువుగానిచోట అధికులమనరాదు. పద్ం – 4→ నీతివాక్ం: నిద్యనమే ప్రధానము. పద్ం – 5→ నీతివాక్ం: దుష్ఠలె తో స్హవాస్ం - దురవస్థకు స్తపానం. పద్ం – 6→ నీతివాక్ం: ప్రారింథ చే చేత్తలకంటే స్హాయం చేస్న చేత్తలే మినే. 53

పద్ం – 7 → నీతివాక్ం: రూపాలు వేరైనా పరమాతమ ఒకకటే. పద్ం – 8 → నీతివాక్ం: నీరు పలలమెరుగ - నిజం దేవుడెరుగ. పద్ం – 9 → నీతివాక్ం: బాహా్డంబరం వదుు - అంతరంగ శద్ధిముదుు. పద్ం –10 → నీతివాక్ం: మంచివారితో స్హవాస్ం - స్కల స్వధనములకు మూలం. 3.2 రాయండి – ప్రశంస్ 1 . ఈ పాఠంలోని వేమన, సుమతీ శతకం పద్య్లు కనిే నేరుచకునాేరు కద్య! ఇలాంటివే మరికనిే పద్య్లను మీ గ్రంథాలయ పుస్ుకాల నుంచి స్నకరించండి. వాటి భావాలను వ్రాసి ప్రదరిశంచండి. 1. చెపుపలోని రాయి చెవులోని జోర్థగ కంటిలోని నలుసు కాలిములుల ఇంటిలోని పోరు ఇంతింత కాదయా విశాద్యభిరామ వినురవేమ! భావం: ఓ వేమనా ! చెపుపలో అడుుకునే రాయి, చెవిలోన దూరిన జోర్థగ, కంటిలో పడిన నలుసు, కాలికి గ్రుచ్చచకునే ములుల ఇంటిలోని పోరు ఇవనీే చ్ఛలా ఇబుంద్ధకరమైనవని భావము. 2. మేడిపండు చూడ మేలిమైఉండును పటె విపిప చూడ పురుగలుండు పిరికివాని మద్ధని బింకమీలాగరా విశాద్యభిరామ వినురవేమ! భావం: మేడిపండు చూడగా బయటకు చ్ఛలా అందంగా కనిపిసుుంద్ధ. కాని ద్యని పటె విపిప చూస్ను పురుగలుంటాయి. అలాగే పిరికి వాని మనసుసలో ధైర్ం కూడా మేడిపండు లాగే ఉంటుంద్ధ. 3. తలిదల ండ్రిమీద దయలేని పుత్రుండు పుటనె ేమి వాడు గిటెనేమి పుటలె ోన చెదలు పుటెవా ? గిటెవా ? విశాద్యభిరామ! వినురవేమ! భావం: తలిలదండ్రులు భూమిపై ప్రత్క్ష దైవాలు. అటువంటి తలిలదండ్రులను గౌరవించని పూజించని కుమారులు పుటినె ా ఒకటే పుటకె పోయినా ఒకటే. పుటెలో చెదపురుగలు పుటిెనటులగానీ చనిపోయినటులగానీ ఎవరికీ తెలియనటేల ఇటువంటి కడుకులు కూడా అంతే. 4. కషపె ెటె బోకు కనేతలిల మనసుస నషపె ెటె బోకు నానే మనసు తలిదల ండ్రులనే దైవ స్నిేభులురా లలిత సుగణజాల ! తెలుగ బాల ! భావం: కనేతలిలని కషెపెటకె ూడదు. నానేగారి మనసును నొపిపంచకూడదు. తలిలదండ్రులు దైవంతో స్మానులు. (తలిలదండ్రులు మనసును కషెపెటకె ుండా వారు చెపిపన పనులు చెయా్లి. వారిని గౌరవించ్ఛలి.) 54

SESSION 4 4. మణిపూస్లు - భాషంశాలు 4.1 భాషంశాలు- పదజాలం 1. క్రంది పద్యలకు స్రైన అరానథ ిే గరిుంచండి. అ) జుంటీగలు ( సి ) ( బి ) ఎ) జోర్థగలు బి) కంద్ధర్థగలు సి) తేనెటీగలు డి) గడీుగలు ( డి ) సి) గటుె డి) పుటె ( సి ) ఆ) పరాతం సి) ఇలుల డి) బాణం (ఎ) సి) పోటాలట డి) రోడుు ఎ) బండ బి) కండ సి) అనువు డి) బరువు ఇ) అలుగ ఎ) బలెలం బి) ములుల ఈ) జగడం ఎ) అగడు బి) పగడు ఉ) తనువు ఎ) శర్థరం బి) ఆహారం 2. క్రంద్ధ వాకా్లు చదవండి. గీత గీసిన పదం స్వనథ ంలో స్మానమయిన అరథం వచేచ పద్యనిే రాయండి. అ) దమమపదం బౌదసి ్వహిత్య్నికి స్ంబంధించిన గ్రంథం. (ధరమపథం, దరమపదం) జ: ధరమపథం ఆ) దేశ బాస్ లందు తెలుగ లెస్స. (భాష, భాస్) జ: భాష ఇ) నీ దసూురి ముతెుముల కోవ (ముత్య్లు, ముత్యులు) జ:ముత్య్లు ఈ) ఓరుప లేకపోతే కరజం అవుత్తంద్య? (కార్ం, కారం) జ: కార్ం 3. జటుపె ని: పాఠంలోని పద్య్లలోని పద్యలలో ఏ ఏ పద్యలు పుస్ుకం చివరి అకారాద్ధ పటికె లో ఉనాేయో చూసి వాటికింద గీత గీయండి. అరాలథ ు చెపపండి. జ. విద్య్రిథకృత్ం. 4. క్రంద్ధ గడులలోని అక్షరాలతో వీలైననిే పద్యలు రాయండి. వా న రు డు హ ఉద్య : తోట వృక్షము వాన వృ మీ మా బా రు వానరుడు హరుడు బారు క్ష స్వ మి లు డు మీస్వలు వాట బాలు ము లు డి డు వా నరుడు పాలు తోలు న రు డు తో ట బాలుడు తోడు వాలు 55

4.2 భాషంశాలు- వా్కరణం I. క్రంద్ధ భాషభాగాలను జతపరచండి. అ) నామవాచకం (ఉ) అ) చద్ధవాను ఆ) స్రానామం (ఇ) ఆ) కాని ఇ) విశేషణం (ఈ) ఇ) ఆమె ఈ) క్రయ (అ) ఈ) ఎర్రని ఉ) అవ్యం (ఆ) ఉ) హైదరాబాదు పైన పేరొకనేవి భాషభాగాలని గరిుంచ్ఛరు కద్య ! 2. క్రంద్ధ ఖాళ్ళలను పూరించండి. అ. నామవాచకానికి లేద్య స్రానామానికి ఉనే గణానిే తెలిపేద్ధ విశేషణం. ఆ. పేరుకు బదులుగా వాడేద్ధ స్రానామం. ఇ. పనిని తెలిపే మాట క్రయ. ఈ. లింగ, వచన, విభకుుల వలల మారనిద్ధ అవ్యం. ఉ. పేరును తెలిపే పదం నామవాచకం. 3. ఈ క్రంద్ధ వాకా్లోల కరు, కరమ, క్రయలను గరిుంచి, పటికె లో రాయండి. అ) సిద్యిరథ పాఠశాలకు వెళాిడు. కరు కరమ క్రయ ఆ) వైషణవి పుస్ుకం చద్ధవి నిద్రపోయింద్ధ. సిద్యిరథ పాఠశాలకు వెళాిడు. ఇ) గోపాల మైద్యనంలో పరుగ్గత్తుత్తనాేడు. వైషవణ ి పుస్ుకం చద్ధవి, ఈ) ఉదయ భోజనం చేసి సినిమాకి వెళాిడు. నిద్రపోయింద్ధ. పరుగ్గడుత్తనాేడు. ఉ) మనసిాని శ్రావ్ంగా పాటలు పాడుత్తంద్ధ. ఊ) అరుణ చిత్య్లు గీసి ప్రదరశనకు పెటాెడు. గోపాల మైద్యనంలో 4. పై వాకా్లోల ర్చండు క్రయలునే వాకా్లు ఏవి? ఉదయ భోజనం, సినిమా చేసి, వెళాిడు. ఆ ర్చండు క్రయలోనల ి భేదం గమనించ్ఛరా? మనసిాని శ్రావ్ంగా పాడుత్తంద్ధ. అరుణ చిత్య్లు, ప్రదరశనకు గీసి, పెటాడె ు. ఆ) చద్ధవి, నిద్రపోయింద్ధ. ఆ) చేసి, వెళాిడు ఇ) గీసి, పెటాెడు.  పైన చెపిపన వాకా్లలో చివర ఉనే క్రయలు (నిద్రపోయింద్ధ. వెళాిడు. పెటాడె ు.) పనిపూరుయిందని భావానిేసుునాేయి. వీటిని “స్మాపక క్రయలు” అంటారు.  పైన చెపిపన వాకా్లలో ఉనే క్రయలు (చద్ధవి, చేసి, గీసి) పని పూరిుకాలేదని భావానిేసుునాేయి. వీటిని “అస్మాపక క్రయలు” అంటారు. 56

5. వాక్భేద్యలు అ) క్రంద్ధ వాకా్లను గమనించండి. 1. ఉష పాఠం చదువుత్తనేద్ధ. 2. మురళ్ళ మంచి బాలుడు. మొదటి వాక్ంలో క్రయ ఉనేద్ధ. అద్ధ స్మాపక క్రయ. ర్చండో వాక్ంలో క్రయ లేదు. ఈ విధంగా క్రయ ఉనాే, లేకునాే ఒకే ఒకక భావానిే ప్రకటించే వాకా్లను “స్వమాన్ వాకా్లు” అంటారు. క్రంద్ధ స్వమాన్ వాకా్లను కలిపి రాయండి. ఉద్య: శ్రీకాంత అనేం తినాేడు. శ్రీకాంత బడికి వచ్ఛచడు. జ. శ్రీకాంత అనేం తిని, బడికి వచ్ఛచడు. 1. మాధవి బాగా చద్ధవింద్ధ. మాధవి ఎకుకవ మారుకలు తెచ్చచకునేద్ధ. జ. మాధవి బాగా చద్ధవి, ఎకుకవ మారుకలు తెచ్చచకునేద్ధ. 2. గౌతమి స్ంగీతం నేరుచకునేద్ధ. గౌతమి బాగా పాడింద్ధ. గౌతమి అందరి మనేనలు పంద్ధంద్ధ. జ. గౌతమి స్ంగీతం నేరుచకుని, బాగా పాడి, అందరి మనేనలు పంద్ధంద్ధ. పై వాకా్లను కలిపినపుపడు ప్రతిస్వర్థ ఒక స్మాపక క్రయ, ఒకటిగాని అంతకంటే ఎకుకవగాని అస్మాపక క్రయలు ఉంటాయి. ఇటువంటి వాకా్లను స్ంశషల వె ాకా్లు అంటారు. ఇ. ఈ క్రంద్ధ స్వమాన్ వాకా్లను కలిపి రాయండి. ఉద్య: కలపన గొపప గాయకురాలు. కలపన మంచి నటి. జ. కలపన గొపప గాయకురాలు మరియు మంచి నటి. 1. అతడు నటుడు. అతడు రచయిత. జ. అతడు నటుడు, రచయిత. 2. అశాని అకక, జో్తి చెలెలల ు. జ. అశాని, జో్తి అకాకచెలెళల ్ి. 3. ఆయన ఉద్గసుుడా? ఆయన వా్పారవేత్యు? జ. ఆయన ఉద్గసుుడా? వా్పారవేత్యు? 57

పై వాకా్లోల ఎకకడా అస్మాపక క్రయ రాలేదు కదూ! ఒక వాకా్నికి ఉపవాక్ం చేరిన స్ందరాభలోలనే అస్మాపక క్రయ వసుుంద్ధ. అద్ధ స్ంశషల ె వాక్మని తెలుసుకునాేరు. పై స్ందరాభలోల ప్రతి ర్చండు వాకా్లకూ స్మప్రాధాన్ం ఉంద్ధ. ఇలాంటి వాకా్లను కలపడం వలల ఏరపడువి స్ంయుకు వాకా్లు. ఇలాంటి వాకా్లు మరికనిే రాయండి. 4. కనిే స్ంశషల ె మరియు స్ంయుకు వాకా్లను రాయండి. స్ంశషల ె వాకా్లు: - 1) రవి అనేం తిని బడికి వెళాిడు. 2) రహీమ మస్వదు వెళ్ళి, నమాజు చేసి, ఇంటికి వెళాడల ు. 3) గౌతమి పారుకకి వెళ్ళల, ఆడుకని, ఇంటికి వెళ్ళింద్ధ. 4) శేఖర్ ఆఫీసుకు వెళ్ళి, ఫైలస చూశాడు. స్ంయుకు వాకా్లు: - 1) మురళ్ళ కబడీ,ు ఖోఖో ఆటగాడు. 2) విజయకు స్ంగీతం, నాట్ం ర్చండు తెలుసు. 3) రాధకు కరాటే, క్రకెట ర్చండు ఆడటం వచ్చచ. 4) ఉష ఇంగీషల ్ఠ, హిందీ భాషలోల ప్రావీణు్రాలు. 58

అభా్స్పత్యం I. అవగాహన – ప్రతిస్పందన క్రంద్ధ పద్మును చద్ధవి, ప్రశేలకు స్మాధానం రాయండి. చేటువచెచనేని చెడునాడు దైవంబు మేలు వచెచనేని మెచ్చచదనుే చేటు మేలు తలప జేసిన కరమముల విశాద్యభిరామ వినురవేమ ప్రశేలు: 1. దైవం ఏమి చేయును? 2. చెడు-మేలు దేనిపై ఆధారపడి ఉంటాయి? 3. దైవం ఎపుపడు మెచ్చచకనును? 4. ‘చెడుమేలులు’ ఇందుగల స్మాస్ం? II. స్వాయరచన అ) క్రంద్ధ లఘు ప్రశేలకు స్మాధానములు రాయండి. 1. అనుకునేద్ధ స్వధించ్ఛలంటే నువుా ఏమి చేస్వువు? 2. మనిషి ప్రవరునను నీటితో పోలాచరు కద్య ఎందుకు? ఆ) క్రంద్ధ వా్స్రూప ప్రశేకు స్మాధానము రాయండి. 1. “ఇతరులకు స్హాయం చేయడానికి ధనం ఒక స్వధనం”- స్మరిించండి. III. స్ృజనాతమకత నీతిపద్య్ల యొకక ఆవశ్కతను వివరిసూు మిత్రునికి లేఖ రాయండి. IV. ప్రశంస్ మీకు తెలిసిన నీతి పద్య్లను స్నకరించి చ్ఛరుెపై వ్రాసి తరగతిగద్ధలో ప్రదరిశంచండి. V. పదజాలం అ. క్రంద్ధ వాక్ంలో గీత గీసిన పద్యలకు అరమి ును గరిుంచండి. 1. ఇతరులతో జగడం పెటకె ోకూడదు. [] అ) అపుపలు ఆ) తగవు ఇ) స్నేహం ఈ) వియ్ం 59

2. తన తనువు శాశాతం కాదు. [] [] అ) ప్రాణం ఆ) ఆతమ ఇ) శర్థరం ఈ) ధనము [] ఇ) జలపాతం ఈ) వృక్షము [] 3. ఎతెళున పరాతం ఎకకడం చ్ఛలా కషెం. ఇ) జగడము ఈ) స్నేహం ఇ) ఆడుట ఈ) నిద్రంచ్చట [] అ) కండ ఆ) కటెడము [] [] 4. మంచి వారితో చెలిమి చేయాలి. [] [] అ) పోటాలట ఆ) గొడవ 5. స్కాలంలో కార్ము పూరిు చేయాలి. అ) భోజనము ఆ) పని ఆ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు పరా్యపద్యలు గరిుంచండి. 1. దేశభాషలందు తెలుగ లెస్స. అ) తకుకవ, మితంగా ఆ) స్వటి లేనిద్ధ, గొపపద్ధ ఇ) కషమె ైన, ప్రయాసైన ఈ) పెదదు ైన, పడవైన 2. ఓరుప లేకపోతే కరజం అవుత్తంద్య! అ) ఖరుచ, వ్యము ఆ) కార్ం, ప్రయతేం ఇ) కోపము, క్రోధము ఈ) ధనము, స్ంపద 3. పెదలు ు చూపిన పథంలో నడవాలి. అ) మారగం, త్రోవ ఆ) మారగం, పని ఇ) మాటలు, ఉపనా్స్వలు ఈ) రహద్యరి, బాట 4. స్ర్తు శకిుకి ప్రతిరూపం. అ) వనిత, మగవ ఆ) బలహీనము, ఆద్ధశకిు ఇ) బలం, స్త్తువ ఈ) అధికారము, గరాము 5. ధనం కూడ బటుటె కంటే ద్యనం చేయటం ఉతుమగణం. అ) బంగారము, పసిడి ఆ) ద్యనము, స్ంపద ఇ) ధాన్ము, బియ్ము ఈ) స్ంపద, డబుు 60

ఇ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలకు వ్తిరక పద్యలు గరిుంచండి. 1. కషెమునకు తగిన ఫలితం ఉంటుంద్ధ. [] [] అ) శాంతం ఆ) సుఖం ఇ) బాధ ఈ) స్హనం [] ఇ) కుయుకిు ఈ) అపాయము [] 2. ఉపాయముతో ఆపద నుండి తపిపంచ్చకోవాలి. ఇ) అధరమము ఈ) అనా్యము [] ఇ) మంచి ఈ) పరహితము అ) ఆపద ఆ) యుకిు ఈ) అప్రియము 3. ధరమమును ఆచరించ్ఛలి. అ) స్ాధరమము ఆ) నీధరమము 4. పరుల హితము కోరాలి. అ) అహితము ఆ) మేలు 5. ఇతరులతో ప్రియముగా మాటాలడాలి. అ) అప్రేయము ఆ) అయిషెము ఇ) అత్ంతము ఈ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు ప్రకృతి-వికృత్తలు గరిుంచండి. 1. మాతృ భాష అమృతం వంటిద్ధ. [] [] అ) భాస్ ఆ) బాస్ ఇ) యాస్ ఈ) భాస్వ [] ఇ) తిండి ఈ) ఓగిరము [] 2. మితముగా ఆహారము భుజించ్ఛలి. ఇ) గరువు ఈ) ఓజువు [] ఇ) కరమజ ు ఈ) కారజము అ) భోజనము ఆ) అనేము ఇ) నీళ్ి ఈ) నిరము 3. ఉపాధా్యులను పూజించ్ఛలి. అ) పంత్తలు ఆ) ఒజజ 4. మంచి కార్ములు నిరాహించ్ఛలి. అ) పని ఆ) ఆకరము 5. గంగ నీరు పవిత్యమైనద్ధ. అ) నీరము ఆ) నీరులు 61

VI. వా్కరణాంశాలు అ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలు ఏ భాషభాగాలో గరిుంచండి. 1. రాజు పాఠశాలకు వెళాిడు. [] అ) నామవాచకము ఆ) స్రానామము ఇ) క్రయ ఈ) విశేషణము 2. రాధ, రమ పారుకకు వెళాిరు. [] అ) విశేషణము ఆ) క్రయ ఇ) స్రానామము ఈ) నామవాచకము 3. ఆమె చ్ఛలా అందంగా ఉంద్ధ. [] అ) నామవాచకము ఆ) క్రయ ఇ) స్రానామము ఈ) విశేషణము 4. గోద్యవరి నద్ధ రాజమహేంద్రవరంలో ఉంద్ధ. [] అ) నామవాచకము ఆ) స్రానామము ఇ) క్రయ ఈ) విశేషణము 5. మామిడి కాయ పులలగా ఉంద్ధ. [] అ) నామవాచకము ఆ) స్రానామము ఇ) క్రయ ఈ) విశేషణము ఆ. క్రంద్ధ వాకా్లను చద్ధవి, అడిగిన విధంగా స్మాధానం గరిుంచండి. 1. సిద్యిరి పాఠశాలకు వెళ్త్యడు. సిద్యిరథ బాగా చదువుత్యడు.- స్ంశషల ెవాక్ం? [] అ) సిద్యిరి పాఠశాలకు వెళ్ళి, బాగా చదువుత్యడు. ఆ) సిద్యిరి పాఠశాలకు వెళ్ళికపోయినా బాగా చదువుత్యడు. ఇ) సిద్యరి ి పాఠశాలకు వెళ్ళినా బాగా చదవడు ఈ) సిద్యిరి పాఠశాలకు వెళ్ిడు, చదవడు. 2. శ్రీశ్రీ మంచి రచయిత. శ్రీశ్రీ మంచి నటుడు.- స్ంయుకు వాక్ం? [] అ) శ్రీశ్రీ మంచి రచయితైనా మంచి నటుడు. ఆ) శ్రీశ్రీ మంచి రచయిత, నటుడు. ఇ) శ్రీశ్రీ రచయిత కాదు మంచి నటుడు. ఈ) శ్రీశ్రీ రచయితగా, నటుడిగా గరిుంపుపంద్యడు. 3. లక్ష్మి స్ంగీతం నేరుచకుంద్ధ. లక్ష్మి బాగా పాడుత్తంద్ధ. స్ంశలషెవాక్ం? [] అ) లక్ష్మి స్ంగీతం నేరుచకోకుండా బాగా పాడుత్తంద్ధ. ఆ) లక్ష్మి స్ంగీతం నేరుచకుంటూ పాడుత్తంద్ధ. ఇ) లక్ష్మి స్ంగీతం నేరుచకని బాగా పాడుత్తంద్ధ. ఈ) లక్ష్మి స్ంగీతం నేరుచకోకునాే బాగా పాడుత్తంద్ధ. 4. రాధ చెస నేరుచకుంద్ధ. రాధ హాకీ నేరుచకుంద్ధ.- ఏ వాక్ం? [] అ) స్ంయుకు వాక్ం ఆ) స్వమాన్వాక్ం ఇ) స్రళ్ వాక్ం ఈ) స్ంశేలష వాక్ం 62

5. రమేష్ భారతం చద్ధవాడు. రమేష్ నిద్రపోయాడు – ఏవాక్ం? [] అ) స్ంయుకు వాక్ం ఆ) స్వమాన్వాక్ం ఇ) స్రళ్ వాక్ం ఈ) స్ంశషల వె ాక్ం ఇ. క్రంద్ధ వాక్ములు చద్ధవి, అడిగిన విధంగా స్మాధానాలు గరిుంచండి. 1. నేను, స్వత బడికి వెళాిము. – క్రయ [] అ) నేను ఆ) స్వత ఇ) బడికి ఈ) వెళాిము 2. గీత మధురంగా పాటలు పాడుత్తంద్ధ. – కరు [] అ) గీత ఆ) మధురంగా ఇ) పాటలు ఈ) పాడుత్తంద్ధ 3. కీరిు అందంగా నాట్ం చేసుుంద్ధ.- కరమ [] అ) కీరిు ఆ) అందంగా ఇ) నాట్ం ఈ) చేసుుంద్ధ 4. నానేగారు చకకని మిఠాయిలు తెచ్ఛచరు.-కరు [] అ) చకకని ఆ) నానేగారు ఇ) మిఠాయిలు ఈ) తెచ్ఛచరు 5. అమమ కమమగా వంట చేసింద్ధ.- కరమ [] అ) చేసింద్ధ ఆ) అమమ ఇ) కమమగా ఈ) వంట ఈ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలు ఏ స్ంధో గరిుంచండి. 1. ఎటువంటి పనిలోనైనా విజయం స్వధించ్ఛలి. [ ] [ ] అ) పనిలోని+ఐనా ఆ) పనులు+అయినా ఇ) పని+లోనయినా ఈ) పనిలోన+అయినా ] ] 2. కుంభమనాే కుండ అనాే ఒకటే. అ) కుంభమ+నాే ఆ) కుంభ+అనాే ఇ) కుంభము+అనాే ఈ) కుంభం+అనాే 3. మనకు దేశాభిమానం ఉండాలి. [ అ)దేశము+అభిమానం ఆ) దేశ+అభిమానం ఇ) దేశం+అభిమానం ఈ) దేశాభి+మానం 4. నీతి పద్య్లలోని భావమేమి? [ అ) భావం+ఏమి ఆ) భావమే+మి ఇ) భావం+ యమి ఈ) భావము+ఏమి ప్రాజకుె పని: ➢ పద్ భావాలకు స్రిపోయ స్వమెతలు/జాతీయాలు స్నకరించి పకకనే రాయండి. గోడపత్రికలో ప్రదరిశంచండి. ➢ పాఠంలోని విలువలను / నీతిని తెలియజేస్న కథలను గ్రంథాలయంనుంచి స్నకరించి రాయండి. 63

SESSION 1 5. స్నేహబంధం - చదవండి 1.1 చిత్యం చూడండి – ఆలోచించండి - చెపపండి ప్రశేలు - జవాబులు : 1. చిత్యంలో ఎవర్చవరు ఉనాేరు? జ. చిత్యంలో ఉపాధా్యిని మరియు నలుగరు విద్య్రులథ ు ఉనాేరు. 2. ఆ పిలలల ు ఏం చేసుునాేరు? ఏం మాటాడల ుత్తనాేరు? జ. ఆ పిలలలు ఉపాధా్యినితో కలిసి స్రద్యగా నవుాత డబుులు చూపిసూు మాటాడల ుకుంటునాేరు. 3. పై చిత్యం చూస్ను మీకే భావన కలిగింద్ధ? జ. పై చిత్యం చూస్ను విద్య్రుథలందరూ కలిసిమెలిసి హాయిగా స్తదర భావంతో జీవించ్ఛలని, నవుాత బతకాలని, ఒకరికకరు స్హాయం చేసుకుంటూ తెలియని విషయాలను ఇతరుల నుండి తెలుసుకుంటూ జీవించ్ఛలనే భావన కలిగింద్ధ. 1.2 చదవండి – ఉదేశు ము స్నేహం వలల కలిగే లాభానిే గరించి తెలిపే ఈ కథ ‘పంచతంత్రం’లోన్న హితోపదేశంలోనిద్ధ. స్నేహిత్తలు పరస్పరం స్హాయం చేసుకోవడం వలల అపాయం నుంచి ఉపాయంతో బయటపడవచచని తెలుసుుంద్ధ. ‘‘మంచి స్నేహిత్తలు, తమ స్నేహిత్తల కోస్ం ప్రాణానేయినా ఇవాడానికి సిదంి గా ఉంటారు’’ అనే స్ంస్కృతిని తెలియజేసుుంద్ధ ఈ పాఠం. 64

1.3 చదవండి – అరాలి ు కలుగ = రంధ్రం ఉపద్రవం = ఆపద కూటము = స్భ ఉరుకుట = పరిగ్గత్తుట మిత్రులు = స్నేహిత్తలు ప్రమాదం = ఆపద మడుగ = కలను తళ్కుకన = వెంటనే ఎదురుచూచ్చట = వేచియుండుట బద్ధరి = భయపడి 65

SESSION 2 5. స్నేహబంధం – అవగాహన- ప్రతిస్పందన 2.1 వినడం – మాటాడల డం 1. ‘స్నేహబంధం’ పాఠం పేరు కద్య! పాఠం పేరుకు స్రిపోయినటుగల ా కథ ఉంద్య, లేద్య? ఎందుకు? మీ అభిప్రాయం చెపపండి. జ. ఈ పాఠానికి ‘స్నేహబంధం’ అనే పేరు స్రిపోత్తంద్ధ. ఎందుకనగా కథలోని జంత్తవులనీే స్నేహంతో కలసిమెలసి జీవించ్ఛయి. ఒక ద్యనికి ఆపద వస్ను మిగిలిన జంత్తవులు బాధపడాయు ి. ద్యనిే ఆ ఆపద నుండి తపిపంచడానికి తీవ్రంగా కృషి చేశాయి. స్నేహానికి ప్రతిరూపాలుగా నిలిచ్ఛయి. అందువలనల ే ఈ పాఠానికి ‘స్నేహబంధం’ అనే పేరు స్రిపోత్తంద్ధ. 2. మీరు మీ స్నేహిత్తలకు ఎపుపడైనా స్వయపడారు ా? ఏ విధంగా స్వయం చేశారు? జ. నేను నా స్నేహిత్తలకు ఎనోే విధాలుగా స్వయపడాను ు. నా స్నేహిత్తడు పేదవాడు తనకు చదువంటే చ్ఛలా ఇషెం. తనకు పుస్ుకాలు లేక చదువుకోవటానికి ఇబుంద్ధ పడుత్తనాేడు. అపుపడు నేను ద్యచ్చకునే డబుులతో పుస్ుకాలు కని ఇచ్ఛచను. అపపటి నుండి తను నిరాకంటంగా చదువు స్వగించి 10 వ తరగతి ప్రథమ శ్రేణిలో పాస్యా్డు. ఒకస్వరి మరొక స్నేహిత్తడు అనారోగ్ంతో వారం రోజులు బడికి రాలేదు. ఆ స్మయంలోనే నేను ప్రతిరోజు అతని ఇంటికి వెళ్ళి బడిలో చెపిపన పాఠాలు చెపేపవాడిని. మా తరగతిలో శ్రీను అనే అంధుడు ఉనాేడు. అతడిని అంధుల బడిలో చేరిపంచడానికి స్హాయం చేశాను. 3. ఈ కథను సంతమాటలోల చెపపండి. జ. ఒక అడవిలో కాకి, ఎలుక, త్యబేలు స్నేహంగా ఉండేవి. ఒక రోజు చిత్య్ంగడు అనే పేరుగల జింక భయంతో పరిగ్గత్తుత ఈ స్నేహిత్తలు ముగరగ ి దగగరకు వచిచంద్ధ. ద్యనిే చూచి మొదట భయపడినా, తిరిగి ధైర్ం తెచ్చచకని ద్యని వదకు ు వచ్ఛచయి. త్యబేలు జింకను ఎందుకు భయపడుత్తనాేవని అడుగగా స్మాధానంగా జింక ‘‘ఒక వేటగాడు ననుే తరుముకుంటూ వసుునాేడు. ననుే రక్షించండి’’ అని పలిక్రంద్ధ. అద్ధ విని ఆ ముగరగ ు జింకను తమతో కలిసి జీవించమని చెపాపయి. అపపటి నుండి ఆ నాలుగ జంత్తవులు కలసి ఉండేవి. ఒక నాడు జింక ఒక బోయగాడి వలలో చికుకకుంద్ధ. కాకి ముందుగా చిత్య్ంగడు ఆపదలో ఉనే విషయం గ్రహించి ద్యనిే స్మీపించింద్ధ. వెంటనే చిత్య్ంగడు కాకితో “ఓయీ! ఎలుక ఇకకడికి వస్ను వలను కరుకుత్తంద్ధ. ద్యంతో నేను బయటపడవచ్చచ” అని చెపిపంద్ధ. వెంటనే కాకి వెళ్ళి ఎలుకను తన వీపుపై కూరోచబటుెకుని తీసుకని వచిచంద్ధ. ఎలుక వలను కరిక్రంద్ధ. జింక బయటపడింద్ధ. ముగరగ ూ ఆనందంతో తిరుగ ప్రయాణం అయా్రు. ద్యరిలో త్యబేలు ఎదురైంద్ధ. కంతదూరం వెళ్ిగానే బోయవాడు ఎదురైనాడు. త్యబేలును బంధించి, తన వింటినారికి కటాడె ు. ఎలుక ఉపాయం చెపిపంద్ధ. వెంటనే జింక చచిచనటులగా పడి ఉంటే, కాకి జింక మీద వాలి, ద్యని కళ్ి పడుచ్చకుని తింటునేటుల నటిసూు ఉంద్ధ. వేటగాడు జింక దొరికినందుకు స్ంతోషించ్ఛడు. జింకను పటుెకుంద్యమని త్యబేలును కింద పెటాడె ు. వేటగాడు ముందుకు నడిచ్ఛడు. అంతలో ఎలుక వింటినారిని కరిక్రంద్ధ. త్యబేలు బయటపడి స్రసుసలోకి వెళ్ళింద్ధ. జింక పారిపోయింద్ధ. కాకి చెటుె ఎకికంద్ధ. ఎలుక కనేంలోకి దూరింద్ధ. ఈ రకంగా అపాయం నుండి జింక, త్యబేలు బయటపడాయు ి. 66

2.2 చదవడం-రాయడం 1. ఈ పాఠంలో కనిే ప్రశేలు ఉనాేయి. వాటిని రాయండి. ఆ ప్రశేలను ఎవరు, ఎవరిని అడిగారు? జ. 1. “నువెావరివి? ఎందుకు పరిగ్గత్తుకుంటూ వచ్ఛచవు? ఎందుకు భయపడుత్తనాేవు?” ఈ ప్రశే త్యబేలు జింకను అడిగింద్ధ. 2. “ఏం కంపమునిగి పోయిందని వచ్ఛచవు నువుా? మేం వసూునే ఉనాేం గద్య?” ఈ ప్రశే ఎలుక త్యబేలును అడిగింద్ధ. 2. పరుగ్గత్తుకుంటూ, ఉరుకుకంటూ ఇలాంటి పద్యలు పాఠంలో మరికనిే ఉనాేయి. ఆ పద్యలు ఏవి? అవి ఉనే వాకా్లను చదవండి. జ. పద్యలు: పరుగ్గత్తుకుంటూ, ఉరుకుకంటూ, తరుముకుంటూ, మాటాలడుకుంటూ వాకా్లు: 1. ఎందుకు పరిగ్గత్తుకుంటూ వచ్ఛచవు? 2. నేను భయపడి ఉరుకుకంటూ వచ్ఛచను. 3. ఒక వేటగాడు తరుముకుంటూ వచ్ఛచడు. 4. చిత్య్ంగడు, హిరణ్కం, లఘుపతనకం మాటాడల ుకుంటూ మెలలగా తిరిగి వసుునాేయి. 3. కాకి, ఎలుకు, త్యబేలు స్నేహిత్తలు కద్య! వీటి నివాస్వలు ఏవి? వీటిని తెలిపే వాకా్లను గరిుంచి, గీత గీయండి. జ. కాకి నివాస్ం చెటు.ె ఎలుక నివాస్ం కలుగ. త్యబేలు నివాస్ం మడుగ. 1. ఒక రోజు ఒక జింక భయంతో ...... రొపుపత ఉంద్ధ. 2. అపుపడు త్యబేలు చిత్యంగా ! .......... ఉంద్యం అనేద్ధ. 3. మిగిలిన ముగరగ ు స్నేహిత్తలూ .......... చెంగన ఉరిక్రంద్ధ. 4. పాఠం చదవండి. క్రంద్ధ ప్రశేలకు జవాబులు రాయండి. అ. కథలోని జంత్తవులేవి? వాటి పేరుల రాయండి. జ. కథలోని జంత్తవులు కాకి, ఎలుక, త్యబేలు మరియు జింక. కాకి పేరు లఘుపతనకము, ఎలుక పేరు హిరణ్కము, త్యబేలు పేరు మంథరము, జింక పేరు చిత్య్ంగడు. ఆ. చిత్య్ంగడు మొదటిస్వరి కలిసినపుపడు ఏమనాేడు? జ. చిత్య్ంగడు మొదటిస్వరి కలిసినపుపడు తకికన జంత్తవులతో ‘‘నేను చిత్య్ంగణి.ణ ఒక వేటగాడు ననుే తరుముకుంటూ వచ్ఛచడు. నేను భయపడి ఇకకడికి పరుగ్గత్తుకుంటూ వచ్ఛచను. వాడు నా పరుగ అందుకోలేకపోయాడు. మీరికకడ దేవుడిలా కనిపించ్ఛరు. మీర ననుే కాపాడాలి. మీతో స్నేహం చేసి మీతోనే ఉంటాను. మీ స్నేహం నాకు కావాలి, కాదనకండి’’ అని అనాేడు. 67

ఇ. చిత్య్ంగడితో మొదటగా మాటాడల ింద్ధ ఎవరు? ఏమని మాటాడల ింద్ధ? జ. చిత్య్ంగడితో మొదటగా మాటాలడింద్ధ మంథరము అనే త్యబేలు. “చిత్య్ంగా! భయపడకు. ఇపపటివరకు మేము ముగగరం స్నేహిత్తలం. ఇపుపడు నువుా కూడా కలిస్వవు. మాతోనే ఉండు. ఒకరికకరు కలసిమెలసి స్హాయం చేసుకుంటూ ఉంద్యము. ఈ పకకనునే పదే నీ ఇలలనుకో కావలసినంత పచిచక ఈ చ్చటుె పకకల దొరుకుత్తంద్ధ. తియ్టి మడుగ నీళ్ి ఇకకడే ఉనాేయి. ఇకకడ నీకు ఏ లోటూ ఉండదు. అందరం హాయిగా ఉంద్యము” అని త్యబేలు చిత్య్ంగనితో మాటాలడింద్ధ. ఈ. కథలో ఎవరు, ఎవరితో తన బాల్ం గరించి చెపాపరు? జ. ఈ కథలో జింక, ఎలుకతో తన బాల్ం గరించి చెపిపంద్ధ. . ఉ. మంథరకానిే మిత్రులు ఎలా రక్షించ్ఛరు? జ. మిత్రులందరూ జింకను కాపాడిన తరువాత వేటగాడు త్యబేలును పటుెకని వింటినారికి కటుెకునాేడు. త్యబేలును వేటగాడి బారినుండి కాపాడుటకు ఎలుక ఒక ఉపాయం చెపిపంద్ధ. ద్యని ప్రకారం కంత దూరంలో, వేటగాడు వెళ్ళిద్యరిలో జింక చచిచన ద్యనిలా పడి ఉంటే కాకి జింక మీద వాలి, ద్యని కళ్ి పడుచ్చకుని తింటునేటుల నటిసూు ఉంద్ధ. వేటగాడు చచిచనటుల పడి ఉనే జింకను చూసి భుజానికి ఎత్తుకుంద్యమని త్యబేలును కిందపెటిె జింకవైపు నడిచ్ఛడు. అద్ధ చూచిన ఎలుక వింటినారిని కరిక్రంద్ధ. వెంటనే త్యబేలు మడుగలోకి జారింద్ధ. ఎలుక కలుగలోకి దూరింద్ధ. కాకి పైకి ఎగిరిపోగానే జింక పారిపోయింద్ధ. ఈ రకంగా మిత్రులు మంథరానిే రక్షించ్ఛరు. 2.3 స్వాయరచన– ప్రశే జవాబులు క్రంద్ధ ప్రశేలకు మూడు లేద్య నాలుగ వాకా్లోల జవాబులు ఆలోచించి రాయండి. అ. ఎలుక, త్యబేలు, కాకి మంచి మిత్రులని ఎలా చెపపగలరు? వివరించండి. జ. * ఆపదలో ఉనేపుడు ఆదుకోవడమే మంచి మిత్రుల లక్షణం. * స్నేహబంధం కథలో ఎలుక, త్యబేలు, కాకి మంచి మిత్రులు. అవి ఎపుపడూ కలసిమెలసి ఉండేవి. * ఎవరికి ఆపద వచిచనా వెంటనే తకికనవి వచిచ మిగిలిన వాటిని కాపాడుత్తండేవి. * అదేవిధంగా చిత్య్ంగనితో పరిచయం లేకపోయినా ఆపదనుండి రక్షించి తమలో కలుపుకునాేయి. * చిత్య్ంగడికి ఆపద వస్ను ఈ మూడు కలిసి ద్యనిని రక్షించి, ధైర్ం చెపిప ద్యనికి అండగా నిలిచ్ఛయి. * మరొకస్వరి త్యబేలు చికుకలోల పడితే ఎలుక, చిత్య్ంగడు, కాకి కలసి రక్షించ్ఛయి. * అందువలల చిత్య్ంగడు, ఎలుక త్యబేలు, కాకి మంచి మిత్రులని చెపపవచ్చచ. ఆ. స్నేహానికునే గొపపతనానిే వివరించే స్ంఘటనలు మీ పాఠంలో ఏమేమి ఉనాేయి? జ. * స్నేహానికునే గొపపదనానిే వివరించే స్ంఘటనలు పాఠంలో కనిే ఉనాేయి. * ఒకస్వరి వేటగాడు తరుముత్తండగా జింక పరిగ్గత్తుకుంటూ ఎలుక, త్యబేలు, కాకి వదకు ు వచిచంద్ధ. * వెంటనే ఆ మూడు ద్యనికి ధైర్ం చెపిప ఆదరించ్ఛయి. స్నేహ హస్ుం అంద్ధంచ్ఛయి. * తమతో పాటే కలిసి జీవించమని చెపాపయి. అలాగే తమను నమిమ కలిసి జీవిసుునే జింక ఆపదలో చికుకకునేపుడు, 68

ద్యని జాడ కోస్ం మిగిలిన మూడు పడే ఆవేదన, ఆ తరువాత ద్యనిే రక్షించిన విధము స్నేహానికునే గొపపదనానిే తెలియజేస్వుయి. * అదే విధంగా త్యబేలు ఆపదలో చికుకకునేపుడు కూడా ఎలుక, జింక, కాకి స్నేహభావంతో ద్యనిే రక్షించ్ఛయి. * చివరిగా చిత్య్ంగడు రాజు కోటలో ఉనేపుపడు కూడా అకకడి పరివారం ద్యనిే స్నేహభావంతో చూశారు. * చిత్య్ంగడు వానలో తడుసూు తన స్నేహిత్తలను గరుు చేసుకునాేడు. * ఈ విధంగా స్నేహానికునే గొపపదనానిే తెలియజేస్న స్ంఘటనలు పాఠంలో ఉనాేయి. ఇ. ఈ కథ వలల మీరు గ్రహించిన మంచి విషయాలు ఏవి? జ. ‘స్నేహబంధం’ అనే కథవలల నేను గ్రహించిన మంచి విషయాలు. 1. శరణనేవారిని ఆదరించి ఆదుకోవాలి. 2. ఎనిే కషెలు వచిచనా మిత్రులను వదులుకోకూడదు. 3. ప్రాణాలకు తెగించి అయినా ఆపదలోల చికుకకునే మిత్రులను కాపాడాలి. 4. ఎంతటి అపాయమైనా ఉపాయంతో తొలగించ్చకోవాలి. 5. మూగ జీవాలకు స్నాచాను ప్రస్వద్ధంచ్ఛలి. వాటిని బంధించి అనంద్ధంచకూడదు. ఈ. స్వధారణంగా పిలలల ు ఎలాంటి అపాయాలు/ఆపదలు ఎదురొకంటారు? ఇందుకోస్ం ఎలాంటి జాగ్రతులు తీసుకోవాలి? జ. * స్వధారణంగా పిలలలు ఎనోే అపాయాలను, ఆపదలను పందుత్యరు. * చినేతనంలో ఆడుకుంటూ క్రందపడి దెబులు తగిలించుకుంటారు. * ఇరుగపరుగ పిలలల ను చూసి తెలిస్వ తెలియక చేసే పనులు ఆపదలు తెచిచపెడత్యయి. * కాలుత్తందని తెలియక అగిే ప్రమాద్యలకు గరవుత్యరు. * క్రూర జంత్తవుల బార్థన పడటం, జాతరలలో తపిపపోవుట, మోస్గాళ్ి వలల, విదు్త వలల, అలలరిపనుల వలల అపాయాలను, ఆపదలను పందుత్యరు. * ఆపదల నుండి, అపాయాల నుండి దూరంగా ఉండటానికి తలిలదండ్రులుపిలలలకు అవగాహన కలిగించ్ఛలి. * రోడుుపై ఎడమవైపే నడవాలి. రాత్రిళ్ి దీపం లేకుండా బయటకు వెళ్ికుండా ఉండటం, విదుాత తీగలతో ఆటలు ఆడకుండా ఉండటం. * బాణస్ంచ్ఛ కాలేచ స్మయంలో పెదులు చెపిపన సూచనలను పాటించుట వలన ప్రమాద్యలు జరుగకుండా ఉంటాయి. * ఇంటి స్భ్యాలకు స్ంబంధించిన స్మాచ్ఛరం పిలలల వదు ఉంచ్ఛలి, తపిపపోయినపుడు ఈ స్మాచ్ఛరం ఉపయోగపడుత్తంద్ధ. * పిలలల ు తరగతిలోగాని, ఇంటోగల ాని అలలరి పనులు చేయకుండా తలిదల ండ్రులు, ఉపాధా్యులు జాగ్రతులు తీసుకోవాలి. అపుపడే పిలలలు అపాయాల నుండి, ఆపదల నుండి బయటపడగలుగత్యరు. ఉ. ఈ కథకు ఇంకేపేరు పెటవె చ్చచ? ఎందుకు? జ. ఈ కథకు ‘మిత్యలాభం’ అని మరోపేరు పెటవె చ్చచ. ఎందుకనగా ఈ కథలోని అనిే జంత్తవులు స్నేహానికి మారుపేరుగా నిలిచ్ఛయి. తమ మిత్రులను రక్షించడం కోస్ం అపాయాలను కూడా లెకక చేయలేదు. అందరూ కలసిమెలసి ఒకరికకరు 69

అండగా నిలిచి ఆనందంగా జీవనం స్వగించ్ఛరు. మిత్రుల యొకక లాభమే తమ లాభంగా భావించ్ఛరు కనుక దీనికి ‘మిత్యలాభం’ అని పేరు పెటవె చ్చచ. 2. క్రంద్ధ ప్రశేలకు పద్ధవాకా్లలో జవాబులను రాయండి. అ. కథను కుపల ుంగా సంతమాటలోల రాయండి. జ. ఒక అడవిలో కాకి, ఎలుక, త్యబేలు స్నేహంగా ఉండేవి. ఒక రోజు చిత్య్ంగడు అనే పేరుగల జింక భయంతో పరిగ్గత్తుత ఈ స్నేహిత్తలు ముగగరి దగగరకు వచిచంద్ధ. ద్యనిే చూచి ఆ ముగరగ ు మొదట భయపడినా, తిరిగి ధైర్ం తెచ్చచకని ద్యని వదుకు వచ్ఛచయి. త్యబేలు జింకను ఎందుకు భయపడుత్తనాేవని అడిగింద్ధ. ద్యనికి స్మాధానంగా జింక ‘‘ఒక వేటగాడు ననుే తరుముకుంటూ వసుునాేడు. అందువలనల ే ఇకకడికి వచ్ఛచను. ననుే రక్షించండి’’ అని పలిక్రంద్ధ. అద్ధ విని ఆ ముగగరు తమతో కలిసి జీవించమని చెపాపయి. అపపటి నుండి ఆ నాలుగ జంత్తవులు కలసి ఉండేవి. ఒక రోజు జింక అరణ్ంలో తిరుగత్తండగా ఒక బోయగాడి వలలో చికుకకుంద్ధ. కాకి ముందుగా చిత్య్ంగడు ఆపదలో ఉనే విషయం గ్రహించింద్ధ. ద్యనిే స్మీపించింద్ధ. వెంటనే చిత్య్ంగడు కాకితో “ఓయీ! ఎలుక ఇకకడికి వస్ను వలను కరుకుత్తంద్ధ. ద్యంతో నేను బయటపడవచ్చచ” అని చెపిపంద్ధ. వెంటనే కాకి వెళ్ళి ఎలుకను తన వీపుపై కూరోచబటుకె ుని తీసుకని వచిచంద్ధ. ఎలుక వలను కరిక్రంద్ధ. జింక బయటపడింద్ధ. ముగరగ ూ ఆనందంతో తిరుగ ప్రయాణం అయా్రు. ద్యరిలో త్యబేలు ఎదురైంద్ధ. కంతదూరం వెళ్ిగానే బోయవాడు ఎదురైనాడు. త్యబేలును బంధించి, తన వింటినారికి కటాెడు. ఎలుక ఉపాయం చెపిపంద్ధ. వెంటనే జింక చచిచనటులగా పడి ఉంటే, కాకి జింక మీద వాలి, ద్యని కళ్ి పడుచ్చకుని తింటునేటుల నటిసూు ఉంద్ధ. వేటగాడు జింక దొరికినందుకు స్ంతోషించ్ఛడు. జింకను పటుెకుంద్యమని త్యబేలును కింద పెటాెడు. వేటగాడు ముందుకు నడిచ్ఛడు. అంతలో ఎలుక వింటినారిని కరిక్రంద్ధ. త్యబేలు బయటపడి స్రసుసలోకి వెళ్ళింద్ధ. జింక పారిపోయింద్ధ. కాకి చెటుె ఎకికంద్ధ. ఎలుక కనేంలోకి దూరింద్ధ. ఈ రకంగా అపాయం నుండి జింక, త్యబేలు బయటపడాయు ి. ఆ. చిత్య్ంగడు రాజభవనం నుంచి అడవికి చేరుకునే విధానానిే రాయండి. జ. చిత్య్ంగడు ఒకస్వరి వేటగాడి వలలో చికుకకుంద్ధ. ఆ వేటగాడు చిత్య్ంగడిని రాజకుమారునికి కానుకగా ఇచ్ఛచడు. అద్ధ రాజుగారి తోటలో స్నాచాగా తిరిగేద్ధ. కద్ధు రోజులకే జింక మాటలు కూడా నేరుచకుంద్ధ. ఒక రోజు చిత్య్ంగడు రాజభవనం నుంచి బయటకు వచిచ తిరుగత్తనేద్ధ. ఆ స్మయంలో పిలలలు ద్యని వెంటపడి ముందుకు తరిమారు. అద్ధ భయంతో పూలతోట కంచెమీద నుంచి లోపలికి దూక్రంద్ధ. ఆ స్మయంలో అంతుఃపుర స్త్రీలు అకకడ విహరిసుునాేరు. వాళ్ి ద్యనిే పటుెకని రాజకుమారుని పడకటింటి దగగరగా స్ుంభానికి కటేశె ారు. అదే రోజు రాత్రి కుండపోతగా వరిం కురిసింద్ధ. చలలని గాలి వీచింద్ధ. ఆ స్మయంలో చిత్య్ంగనికి తన మిత్రులు, త్యను తిరిగిన అడవి గరుుకు వచిచంద్ధ. వెంటనే అరణ్ంలోకి వెళ్ళి, తన మిత్రులతో కలిసి తిరగాలని మానవభాషలో పలిక్రంద్ధ. ఆ మాటలను రాజకుమారుడు వినాేడు. ఆ వింతను కలువుకూటంలో చరిచంచ్ఛడు. పెదుల సూచనల ప్రకారం చిత్య్ంగడిని అడవిలో విడిచిపెటిె రమమని స్నవకులను ఆదేశంచ్ఛడు. వారు చిత్య్ంగడిని అడవిలో వదలిపెటాెరు. ఈ విధంగా చిత్య్ంగడు రాజభవనం నుండి అడవికి చేరుకునాేడు. 70

SESSION 3 5. స్నేహబంధం – స్ృజనాతమకత- ప్రశంస్ 3.1 రాయండి – స్ృజనాతమకత మంథరుడు ఆపద నుండి బయటపడటం అనే స్నిేవేశానిే స్ంభాషణ రూపంలో రాయండి. అభినయం చేయండి. 1. (మంథరం ఎదురుగా వసుునేద్ధ) ఎలుక (కోపంతో) : మంధరమా! మేము వసూునే ఉనాేం గద్య! నీవు ఎందుకు కంగారుగా వచేచసుునాేవు? కాకి : (పై నుంచి వేటగాడి రాక గమనించి) మిత్రులారా! వేటగాడు ఇటువైపుగా వసుునాేడు. తారగా ఇకకడి నుండి బయటపడాలి. ఎలుక : అయో్! వేటగాడు వేగంగా ఇటువైపు వసుునాేడు. ఇద్ధగో నేను ఈ కలుగలోకి ప్రవేశస్వును. వేటగాడు : వేటగాడు త్యబేలును చూసి ఆహా! ఏమి నా అదృషెం! ఈ త్యబేలును పటుకె ుంటాను. దీనిే వింటినారికి బంధిస్వును. (అంటూ బంధిస్వుడు). ఎలుక : (మెలలగా) మిత్రులారా! మన మిత్రుడు వేటగాడి బారిన పడాడు ు. మనం ఇపుపడు మన మిత్రుడిని ఎలాగైనా రక్షించ్ఛలి. నేను ఒక ఉపాయం ఆలోచించ్ఛను. ద్యని ప్రకారం నడుచ్చకుంద్యం. కాకి, చిత్య్ంగడు : ఏమిటి ఆ ఉపాయం? తారగా చెపుప! మన మిత్రుని రక్షించడం మన కరువ్ం. ఎలుక : చిత్య్ంగడా! నీవు వేటగాడు వచేచద్యరిలో చచిచన ద్యనివలె పడి ఉండు. కాకి నీ కళ్ిను పడుసుునేటుల నటిసుుంద్ధ.వేటగాడు జింకను చూసి త్యబేలును వద్ధలి అటువైపు వస్వుడు. ఈ లోగా ఎలుక వింటినారిని కరుకుత్తంద్ధ. ద్యనిని బంధం నుండి విడిపిసుుంద్ధ. వెంటనే మీరు వెళ్ళిపోండి. కాకి, చిత్య్ంగడు : మిత్యమా! చ్ఛలా బాగా చెపాపవు ! అలాగే చేద్యుం. వేటగాడు : (చిత్య్ంగడిని చూచి) ఆహా! ఏమి నా అదృషెం. ఈ రోజు నాకు మంచి విందు దొరిక్రంద్ధ. దీనిే వలలో బంధిస్వును. ఈ త్యబేలును ఇకకడ పెడత్యను. (అని పలికి త్యబేలును కింద ఉంచి, ముందుకు వెళాుడు). ఎలుక : మంథరమా! ఇద్ధగో వసుునాేను. నీ వింటినారిని కరుకుత్యను. భయపడకు. త్యబేలు : తారగా రముమ మిత్యమా! ననుే వేటగాడి బారి నుండి రక్షించ్చ. ఎలుక : ఇద్ధగో ఇపుపడే కరుకుత్యను. తారగా నీవు మడుగలోకి వెళ్ి. నేను రంధ్రంలోకి వెళాును. (ఇదరు ూ వెళాిరు). చిత్య్ంగడు : (మెలగల ా) మిత్యమా! త్యబేలు వేటగాడి నుండి తపిపంచ్చకుంద్ధ. ఎలుక కూడా వెళ్ళింద్ధ. ఇక మనిదరు ం కూడా ఇపుపడే వెళాుం! తారపడు! కాకి : అలాగే ..... పరుగో ......... పరుగ! 71

వేటగాడు : అయో్! విధి విలాస్ం ఎంత చిత్యమైంద్ధ? ఆహారం దొరికినటేల దొరికి చేజారిపోయింద్ధ. పటుకె ునే త్యబేలు పారిపోయింద్ధ. వింటినారి పోయింద్ధ. జింక పోయింద్ధ. ఇపుడు ఏమి చేస్నద్ధ? (అన్న బాధపడుతూ వేటగాడు వెళ్ళిపోయాడు) 2. కథలో జింక మానవ భాషలో మాటాడల ింద్ధ కద్య! ఇలాగే అడవిలోని జంత్తవులు మనలాగా మాటాడల ితే మన గరించి అవి ఏం మాటాడల ుకుంటాయో ఊహించి రాయండి. చిలుక : ఈ మానవులు మా స్నాచాను హరించి పంజరంలో బంధించి జాతకాలు చెపుపటకు వారి పటె పోషణకు మముమలను వాడుకుంటారు. నకక : అందరూ ననుే టకకరిద్ధ అంటారు. కాని ఈ మానవులు నా కంటే టకకరి వాళ్ి. ఏనుగ : ఈ మానవులు నా దంత్యలను అమానుషంగా నరికి విదేశాలకు అముమకుంటారు. చెటుల అడవి నరికి పరా్వరణానిే నాశనం చేసుునాేరు. నెమళ్ి : నేను జాతీయపక్షిని. నా అందం చూసి అందరూ అబుురపడత్యరు. కానీ కంతమంద్ధ ధనవంత్తలు మమమలిే బంధిస్వురు. మముమలను చంపి మా మాంస్వనిే తింటారు. మా పింఛ్చలను పకి అముమకుంటారు. పులులు : నేను జాతీయ జంత్తవును. మముమలను క్రూర జంత్తవులు అంటారు గానీ మానవులు మా గోళ్ి పకి మా చరమం ఒలిచి అముమకుంటారు. ఇలాగే జరిగితే కనిే రోజులలో మా జాతి అంతరించి పోత్తంద్ధ. జంత్తవులు : ఓ మానవులారా! పరా్వరణానిే కాపాడండి, చెటుల నరకకండి. మా వినేపానిే ఆలకించండి. మముమలను బంధించకండి. మాతో వా్పారం చేయకండి. మేము నివసించే అడవులను నాశనం చేయకండి. 3.2 రాయండి – ప్రశంస్ 1. స్ృషిలె ో తీయనిద్ధ స్నేహము అంటారు. నీకునే మంచి మిత్రులు ఎవరు? వాళ్ికునే మంచి గణాలు చెపపండి. జ. ‘స్ృషిెలో తీయనిద్ధ స్నేహమని’ అంటారు. ఇద్ధ నిజమే. ఎందుకంటే నాకు దొరికిన ఆ స్నేహిత్తలు అద్ధ ఋజువు చేశారు. నాకు గల మిత్రులలో రాజు, మోహన, భవ్ ముఖ్లు. వాళ్ిలో చ్ఛలా మంచి గణాలు ఉనాేయి. ఏ పని చేసినా అందరం కలసి చేస్వుము. వీరు ఆపదలో ఉనేవారిని ఆదుకుంటారు. చెడు పనులకు దూరంగా ఉంటారు. అలరల ి పనులు చేయరు. నేను చేస్న పనులలో ఏవయినా తపుపలు ఉంటే వాటిని ఎలా స్రిద్ధదుకు ోవాలో వివరించి చెపాురు, తెలియని విషయాలను తెలియజేస్వురు. బీదవారికి, వృదులి కు, వికలాంగలకు స్హాయపడత్యరు. మహిళ్లను గౌరవిస్వురు. గరువులను, తలిలదండ్రులను, స్మాజంలోని పెదువారిని గౌరవిస్వురు. జాతీయభావం కలవారు. ఎపుపడూ ఎవరితోనూ తగాద్యలకుపోరు. కలాల కపటం లేకుండా మాటాలడుత్యరు. ఎనేడూ మోస్ం చేయరు. కషపె డి చదువుత్యరు. ఇలాంటి మంచిగణాలు గల మిత్రులు నాకు దొరకడం నా అదృషంె . 72

SESSION 4 5. స్నేహబంధం - భాషంశాలు 4.1 భాషంశాలు- పదజాలం 1. ఈ క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు స్మానమయిన అరాలథ తో ఉనే పద్యలను పాఠం ఆధారంగా రాయండి. అ. కృషణ కుచేలుర చెలిమి గొపపద్ధ. - స్నేహము, నెయ్ం, మిత్యతాం ఆ. త్యమరలు కలనులో పూస్వుయి. - మడుగ, కాస్వరం, స్రసుస ఇ. ఎలుక కనేంలో నివసిసుుంద్ధ. - కలుగ, రంధ్రం, కుహరం, బిలం ఈ. మహావిష్ఠణవు ఎతిున అవత్యరాలలో కూరమ అవత్యరం ఒకటి. - త్యబేలు, కచాపము ఉ. నిపుపతో చెలగాటం అపాయకరం - ప్రమాదకరం, ఆపద 2. క్రంద్ధ పటికె లోని ప్రకృతి - వికృతి పద్యలను జతపరచండి. తిరిగి స్రిగా ప్రకృతి, వికృత్తలను మీ నోటుపుస్ుకంలో రాయండి. అ. అటవి (5) 1. ఆకాశం ఆ. స్నేహం (4) 2. స్వయం ఇ. స్హాయం (2) 3. రాత్రి ఈ. రాతిరి (3) 4. నెయ్ం ఉ. ఆకస్ం (1) 5. అడవి ప్రకృతి - వికృతి 1. అటవి - అడవి 2. స్నేహం - నెయ్ం 3. స్హాయం - స్వయం 4. రాత్రి - రాతిరి 5. ఆకాశం - ఆకస్ం 3. ఈ క్రంద్ధ వాకా్లను చదవండి. ప్రతి వాక్ంలోను ఒక పద్యనికి అదే అరంథ వచేచ మరొక పదం ఉనేద్ధ. ఆ పద్యల కింద గీత గీయండి. అ. ఎలుక కనేం నుంచి బయటకు వచిచ తొంగి చూసి బిలంలో దూరింద్ధ. ఆ. కలనులో కమలం వికసించింద్ధ. త్యబేలు స్రసుస నుంచి పైకి వచిచంద్ధ. ఇ. కాకి చెటుె పై నుంచి చ్చటూె చూసింద్ధ. భయమేమి లేదని వాయస్ం మిత్రులకు చెపిపంద్ధ. ఈ. కాకి, త్యబేలు, ఎలుకల స్ఖ్ం గొపపద్ధ. ఇపుపడు వాటికి జింకతో నెయ్ం కుద్ధరింద్ధ. 4. క్రంద్ధ పద్యలు చదవండి. ఈ పద్యలునే వాకా్లను పాఠంలో గరిుంచండి. వీటిని ఉపయోగించి సంతవాకా్లు రాయండి. అ. గబుకుకన : స్ందీప్ పాము కాటు నుండి గబుకుకన తపిపంచ్చకునాేడు. 73

ఆ. తళ్కుకన : పౌరణమి నాడు నక్షత్య్లు తళ్కుకన మెరుస్వుయి. ఇ. చటుకుకన : స్వత నిద్రనుండి చటుకుకన లేచింద్ధ. ఈ. మిరుమిటుల గొలిపే : భవనాలు దీపాల అలంకరణతో మిరుమిటుల గొలుపుత్తనాేయి. ఉ. ఎగరుత, ఎగరుత : గాలిపటం ఆకాశంలో ఎగరుత, ఎగరుత ఉంద్ధ. ఊ. వడివడిగా : నింగిలో మబుులు కమిమ వడివడిగా చినుకులు పడాుయి. ఎ. నివెారపోయి : నెమలి నాటా్నిే నివెారపోయి చూశాను. 4.2 భాషంశాలు- వా్కరణం అ) స్ంధి వివరణ: నా చినేపుపడు నేను పరుగలు తీసిన రోజులు గరుుకువచ్ఛచయి. పై వాకా్లో ‘చినేపుపడు’ అనే పదం ‘చినే + అపుపడు’ అనే ర్చండు పద్యల కలయిక వలల ఏరపడింద్ధ. దీనినే స్ంధి పదం అంటారు. * ఉచ్ఛారణ సౌలభ్ం కోస్ం ర్చండు పద్యలను వెంటవెంటనే కలిపి మాటాలడవలసి, వ్రాయవలసి వచిచనపుపడు స్ంధిపదం ఏరపడుత్తంద్ధ. ర్చండు తెలుగపద్యల మధ్ జరిగే స్ంధులను ‘తెలుగ స్ంధులు’ అంటారు. * వా్కరణ పరిభాషలో ర్చండు స్ారాల కలయికను ‘స్ంధి’ అని, ఆ ర్చండు స్ారాల మధ్ జరిగే మారుపను ‘స్ంధికార్ం’ అని అంటారు. మొదటి పదం చివరి అక్షరంలోని స్ారానిే ‘పూరాస్ారం’ అని, ర్చండవ పదం మొదటి అక్షరంలోని స్ారానిే ‘పరస్ారం’ అని అంటారు. ఉద్య: రామ + అయ్ ‘మ’ లోని ‘అ’ (పూరాస్ారం) + అయ్లోని ‘అ’ (పరస్ారం). క్రంద్ధ పద్యలను విడదీయండి. ఉద్య: మేనలుడల ు = మేన + అలులడు = (న + ) అ + అ = అ 1. ఒకపుపడు = ఒక + అపుపడు = (క + ) అ + అ = అ 2. వచిచనందుకు = వచిచన + అందుకు= (క + ) అ + అ = అ ఉద్య: రాకుంటే = రాక + ఉంటే = (క + ) అ + ఉ = ఉ 3. చెపపకునే = చెపపక + ఉనే = (క + ) అ + ఉ = ఉ 4. చేయకుంటే = చేయక + ఉంటే = (క + ) అ + ఉ = ఉ ఉద్య: లేకేమి = లేక + ఏమి = (క + ) అ + ఏ = ఏ 5. జరగకేమి = జరగక + ఏమి = (క + ) అ + ఏ = ఏ 6. పోవుట్టటుల = పోవుట + ఎటుల = (ట + ) అ + ఎ = ఎ పై పద్యలలో పూరాస్ారం ‘అ’ పరస్ారంలోని అచ్చచతో కలిసినపుపడు ‘అ’ లోపించింద్ధ. పరస్ారం రూపం కనిపిసుుంద్ధ. దీనిే ‘అతాస్ంధి’ అంటారు. హ్రస్ా (పటిె) ‘అ’ అనే అక్షరానికి ‘అచ్చచ’ పరమైనపుడు అతాస్ంధి ఏరపడుత్తంద్ధ. 74

క్రంద్ధ పద్యలను కలిపి రాయండి. అతాస్ంధి ఏరపడు విధానానిే గమనించండి. ఉద్య: చ్ఛలిన + అంత = (న + ) అ + అ = అ - చ్ఛలినంత 1. ఉనే + అపుపడు = (న + ) అ + అ = అ - ఉనేపుపడు 2. లేక + ఉంటే = (క + ) అ + ఉ = ఉ - లేకుంటే 3. అందక + ఉంటే = (క + ) అ + ఉ = ఉ - అందకుంటే 4. అడిగేది + ఎందుకు = (ట + ) అ + ఎ = ఎ – ఉండుట్టటుల ఈ) విభకుుల వివరణ: 1. క్రంద్ధ వాకా్లను గమనించండి. అ) భారతదేశం ఆరు వికెటలతో కపుప గ్గలిచింద్ధ. ఆ) స్మాజంలో అవస్రమునేవాళ్ికు స్నవచేయడమే స్మాజ స్నవ. ఇ) అనారోగ్ంవలన అనేక ఇబుందులు ఎదురవుత్యయి. ఈ) లంక సింహాలు తోకముడిచ్ఛయి. ఉ) స్చిన గరించి నీకు తెలిసిన విషయాలు ఏమిటి? పై వాకా్లోల గీత గీసిన అక్షరానిే లేద్య పద్యనిే తొలగించి చదవండి. ఉద్య: భారత ఆరు వికెటల కప్ గ్గలిచింద్ధ. ఈ వాక్ంలో పద్యల మధ్ స్ంబంధం స్రిగా లేనటుగల ా అనిపిసుుంద్ధ. ‘ఆరువికెటల కప్’ అనేద్ధ ఉండదు. ఇపుపడు ‘తో’ అనే ప్రత్యం ఉపయోగించి చదవండి. ‘భారత ఆరువికెటలతో కపుప గ్గలిచింద్ధ’. ఇలా పద్యల మధ్ అరథ స్ంబంధానిే ఏరపరచడానికి ఉపయోగించే అక్షరాలను లేద్య పద్యలను ‘విభకుులు’ అంటారు. ప్రత్యాలు విభకుులు అ) డు, ము, వు, లు ప్రథమా విభకిు ఆ) ని (న), ను (న), ల (న), కూరిచ, గరించి ద్ధాతీయా విభకిు ఇ) చేతన(న), చే(న), తోడ(న), తో (న) తృతీయా విభకిు ఈ) కఱకు(న), కై చత్తర్థథ విభకిు ఉ) వలన (న), కంట్ట(న), పటిె పంచమీ విభకిు ఊ) కి (న), కు(న), యొకక, లో(న), లోపల (న) షష్టు విభకిు ఎ) అందు(న), న(న) స్పుమీ విభకిు ఏ) ఓ, ఓరి, ఓయి, ఓసి స్ంబోధన ప్రథమా విభకిు 75

ఉ) పాఠం చదవండి. విభకుులు కలిగిన ఎనిమిద్ధ వాకా్లు రాయండి. ఉద్య: జింక భయంతో పరుగ్గత్తుత వచిచంద్ధ. 1. రాజుగారి కోటలో ననుే అందరూ ముదుు చేస్వరు. 2. జింక కోస్ం కాకి, ఎలుక ఎదురుచూడస్వగాయి. 3. ఎలుక కలుగలోకి దూరింద్ధ. 4. తోటలో అంతుఃపుర స్త్రీలు విహరిసుునాేరు. 5. వేటగాడు జింకను భుజానికి కెత్తుకునాేడు. 6. కాకి ఎలుకను తీసుకుని వచిచంద్ధ. 7. ఎలుక తన పళ్ితో వలను కరిక్రంద్ధ. 8. త్యబేలు మాత్యం భయంతో నిలిచిపోయింద్ధ. 76

అభా్స్పత్యం I. అవగాహన – ప్రతిస్పందన క్రంద్ధ గద్ము చద్ధవి, ప్రశేలకు స్మాధానాలు రాయండి. మానవులు స్హజంగా మూడురకాలుగా ఉంటారు. వారు ఒకటి-ఉతుములు, ర్చండు-మధ్ములు, మూడు-అధములు. ఇచిచన పనిని స్వధించడమే కాక, ద్యనికి భంగం కలగకుండా, ద్యనికి అనుబంధమైన ఇతర పనులను కూడా స్వధించేవాడే ఉతుముడు. కేవలం ఇచిచన పనిని మాత్యమే నెరవేరిచ ఊరుకోనేవారు మధ్ములు. ఆ పనిచేయడంలో తనకు స్మరిత ఉనాే, ఆ పని చేయగలిగినంత శకిు ఉనాే నాకెందుకులే అని ఊరుకనేవాడు, ఆ పనియందు విముఖత చూపించి, పూరిు చేయలేనివాడు అధముడు. “పరోపకారారంి ఇదం శర్థరం” అనాేరు పెదులు. కనుక మన శకిుకి మించి పనిచేసి ఇతరులకు స్హాయపడి ఉతుముడనిపించ్చకోవడమే మంచి లక్షణం. ప్రశేలు: 1. మానవులను ఎనిే రకాలుగా విభజించ్ఛరు? 2. ఉతుముల లక్షణాలు ఏవి? 3. మధ్ముడు ఎవరు? 4. పెదలు ు ఏమి అనాేరు? II. స్వాయరచన అ) క్రంద్ధ లఘు ప్రశేలకు స్మాధానాలు రాయండి. 1. స్నేహానికి ఉనే గొపపదనం ఏమిటి? 2. మంచి మిత్రుని లక్షణం ఏమిటి? ఆ) క్రంద్ధ వా్స్రూప ప్రశేకు స్మాధానం రాయండి. 1. “పిలలల రక్షణ తలిదల ండ్రుల కరువ్ం ”- విశేలషించండి. III. స్ృజనాతమకత ఆపదలో ఉనేవారిని ఆదుకోవడం మన నైతిక బాధ్త అనే అంశంపై మిత్రునికి లేఖ రాయండి. IV. ప్రశంస్ ‘మంచి మిత్రుడు ద్ధశానిరుశకుడు’ మీ మిత్రునిలో గల స్దుగణాలను ప్రశంసించండి. V. పదజాలం అ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు అరాలథ ు గరిుంచండి. 1. కలువలు కలనులో పూస్వుయి. [] అ) స్రసుస ఆ) లోయ ఇ) కండ ఈ) పలము 77

2. రామ సుగ్రీవుల చెలిమి గొపపద్ధ. [] అ) బంధము ఆ) స్నేహం ఇ) శత్రుతాము ఈ) జగడము 3. విష్ఠణవు కూరమ అవత్యరం కూడా ఎత్యుడు. [] అ) త్యబేలు ఆ) ముఖము ఇ) వదనము ఈ) మీనము 4. ఎలుక కలుగలో నివసిసుుంద్ధ. [] అ) కండలలో ఆ) నీటిలో ఇ) రంధ్రంలో ఈ) పలములో 5. మంచి నేస్ుం దొరకడం మన అదృషంె . [] అ) శత్రువు ఆ) మిత్రుడు ఇ) స్తదరుడు ఈ) తనయుడు ఆ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలకు పరా్యపద్యలు గరిుంచండి. 1. కలనులో నీరు స్ాచాముగా ఉంద్ధ. [] అ) నద్ధ, వాగ ఆ) మడుగ, కలుగ ఇ) స్రసుస, మడుగ ఈ) స్రసుస, తమసుస 2. అడవి జీవజాలానికి నిలయం. [] అ) అరణ్ం, కాన ఆ) కాన, కాక ఇ) అరణ్ం, హిరణ్ం ఈ) కాన, విలుల 3. చెటుె పరా్వరణ రక్షకురాలు. [] అ) మొకక, విత్తు ఆ) వృక్షము, తరువు ఇ) తరువు, తలుపు ఈ) మొకక, మాను 4. మంచివారితో స్నేహం చేయాలి. [] అ) స్ఖ్ం, వైరం ఆ) మైత్రి, వైరం ఇ) చెలిమి, బలిమి ఈ) మైత్రి, చెలిమి 5. నిపుపతో ఆట ప్రమాదం. [] అ) ముకిు, యుకిు ఆ) ఉపాయం, యుకిు ఇ) అపాయం, ఆపద ఈ) ఆపద, స్ంపద ఇ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలకు ప్రకృతి-వికృత్తలు గరిుంచండి. 1. అడవిలో క్రూర జంత్తవులు ఉంటాయి. [] [] అ) అరణ్ము ఆ) అరణము ఇ) అటవి ఈ) ఆరణ్ము ఈ) చీకటి 2. రాత్రి స్మయంలో నింగిలో నక్షత్య్లు మెరుస్వుయి. అ) రయి ఆ) రాతిరి ఇ) నిశ 78

3. ఆకాశంలో పక్షులు ఎగరుత్తనాేయి. [] [] అ) ఆకాస్ం ఆ) అకస్ం ఇ) ఆకస్ం ఈ) ఆకాశాం [] ఈ) భాస్ [] 4. మాతృభాష మధురమైనద్ధ. ఈ) ఆశయము ఈ) కంభము అ) బాస్ ఆ) యాస్ ఇ) భావం 5. ప్రపంచంలో వింతలు చూస్ను నాకు ఆశచర్ం కలుగత్తంద్ధ. అ) అచచము ఆ) అచెచరువు ఇ) ఆచెచరువు 6. మహా విష్ఠణవు స్ుంభమును చీలిచ బయటకు వచ్ఛచడు. అ) సూుపము ఆ) కయ్ ఇ) కంబము ఈ. క్రంద్ధ పద్యలకు సంతవాకా్లు రాయండి. 1. తళ్కుకన 2. మిరుమిటుగల ొలిపి 3. అపాయం 4. వేటగాడు 5. వడివడిగా 6. చటుకుకన 7. నివెారపోవు 8. పరావేక్షణ 9. తలలడిలుల ఉ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు వచనాలు గరిుంచండి. 1. మా ఇంటోల పెదు మామిడిచెటుె ఉంద్ధ. [] [] అ) చేలు ఆ) చెటులె ు ఇ) చెటుల ఈ) చ్చటుల [] ఇ) మిత్రుడుల ఈ) మిత్రులు 2. మా మిత్రుడు చ్ఛలా మంచివాడు. ఇ) త్యబేలుల ఈ) త్యబేడులు అ) మిత్రుడులు ఆ) మిత్రుళ్ి 3. జింక, త్యబేలు మంచి మిత్రులు. అ) త్యబేలులు ఆ) త్యబేళ్ి 79

4. శ్రవణ కుమారుడు తలిలదండ్రులకు స్నవ చేస్నవాడు. [] [] అ) కుమారుల ఆ) కుమారులు ఇ) కుమారుళ్ి ఈ) కౌమారులు ఈ) కాకిళ్ి 5. కాకి గూటోల కోకిల గడుల పెడుత్తంద్ధ. అ) కాకిలు ఆ) కాకుళ్ి ఇ) కాకులు VI. వా్కరణాంశాలు అ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు విడదీసిన రూపం గరిుంచండి. 1. ఒకపుపడు మాఇంటోల పెదు మామిడిచెటుె ఉందేద్ధ. [] ఈ) ఒ+ కపుపడు అ) ఒక + అపుపడు ఆ) ఒక + పుపడు ఇ) ఒకప + అపుడు [] 2. మా నానే ఇంటికి రాకుంటే చ్ఛలా భయం వేసుుంద్ధ. ఈ) రాకు +అంటే అ) రా + కుంటే ఆ) రాక + ఉంటే ఇ) రాకు + ఉంటే [] ఈ) రామ + య్ 3. రామయ్, స్తమయ్ ఇదరు ు మంచి స్నేహిత్తలు. [] అ) రామ + అయ్ ఆ) రామ + మయ్ ఇ) రా + మయ్ ఈ) లే + కేమి 4. నాకు ధైర్ం లేకేమి? చ్ఛలా ఉంద్ధ. [] ఈ) అందు + కుంటే అ) లేకే + మి ఆ) లేక + కేమి ఇ) లేక + ఏమి [] 5. బహుమతి అందకుంటే చ్ఛలా బాధగా ఉంటుంద్ధ. ఈ) చిత్యం+అంగడు అ) అందక + ఉంటే ఆ) అందుకు + ఉంటే ఇ) అందుకుం + టే [] 6. చిత్య్ంగడు అడవిలో ఆహారం కోస్ం వెళాిడు. ఈ) లే+అపుడు అ) చిత్య్+ అంగడు ఆ) చిత్య+ అంగడు ఇ) చిత్య్ం+గడు 7. సూరు్డు లేనపుడు చీకటి అలముకుంటుంద్ధ. అ) లేను+అపుడు ఆ) లేక+అపుడు ఇ) లేని + అపుడు ఆ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన అక్షరాలు ఏ విభకోు గరిుంచండి. 1. త్యబేలు, కాకి, ఎలుక ఒక చోటికి చేరాయి. [] [] అ) ప్రథమా విభకిు ఆ) స్పుమీ విభకిు ఇ) పంచమీ విభకిు ఈ) షష్టు విభకిు ఈ) షష్టు విభకిు 80 2. త్యబేలు భయంతో నిలిచిపోయింద్ధ. అ) చత్తర్థథ విభకిు ఆ) ద్ధాతీయా విభకిు ఇ) తృతీయా విభకిు

3. వలలో చికుకకునే జింకను చూసింద్ధ. [] అ) ప్రథమా విభకిు ఆ) ద్ధాతీయా విభకిు ఇ) తృతీయా విభకిు ఈ) చత్తర్థథ విభకిు 4. అమమచే వంట చేయబడింద్ధ. [] అ) ప్రథమా విభకిు ఆ) ద్ధాతీయా విభకిు ఇ) తృతీయా విభకిు ఈ) చత్తర్థథ విభకిు 5. అకక కరకు పాయస్ం చేయబడింద్ధ. [] అ) చత్తర్థథ విభకిు ఆ) పంచమీ విభకిు ఇ) తృతీయా విభకిు ఈ) షష్టె విభకిు ఇ. క్రంద్ధ వాకా్లను చద్ధవి, అడిగిన విధంగా స్మాధానాలు గరిుంచండి. 1. అమమ వంట చేసి, పూజ చేసింద్ధ.- ఏ వాక్ం? [] అ) స్వమాన్ వాక్ం ఆ) స్ంశషల ె వాక్ం ఇ) స్ంయుకు వాక్ం ఈ) స్రళ్వాక్ం 2. మమత నడుసూు, అకకతో మాటాడల ుతోంద్ధ.- అస్మాపక క్రయ? [] అ) మమత ఆ) అకకతో ఇ) నడుసూు ఈ) మాటాడల ుతోంద్ధ 3. రమ అందమైనద్ధ, తెలివైనద్ధ.- ఏ వాక్ం? [] అ) స్ంయుకువాక్ం ఆ) స్ంశషల ె వాక్ం ఇ) స్వమాన్వాక్ం ఈ) స్రళ్వాక్ం 4. రాముడు పుస్ుకం చద్ధవి, సినిమా చూశాడు.- అస్మాపక క్రయ? [] అ) చద్ధవి ఆ) పుస్ుకం ఇ) సినిమా ఈ) చూస్వడు 5. స్వత నాట్ం చేసింద్ధ.- భాషభాగం? [] అ) స్రానామం ఆ) అవ్యం ఇ) నామవాచకం ఈ) క్రయ ప్రాజకుె పని: స్నేహబంధానిే గరించి తెలిపే కథలు లేద్య చిత్య్లు స్నకరించి ఆలుమ తయారుచేయండి. ప్రదరిశంచండి. 81

SESSION 1 6. ఎలుకమమ పెళ్ళి - ఉపవాచకం 1.1 స్వహిత్ం – ప్రశే జవాబులు I. క్రంద్ధ ప్రశేలకు జవాబులు రాయండి. 1. ఈ కథ మీకు నచిచంద్య ? ఎందుకో రాయండి. జ. ఈ కథ నాకు చ్ఛలా బాగా నచిచంద్ధ. ఈ కథ చ్ఛలా హాస్్ంగా, వినోదంగా ఉంద్ధ. భార్ కోరిక మేరకు బ్రహమయ్ ఎలుకను మనిషిగా మారిచ పెంచ్చకోవడం నచిచంద్ధ. ఎలుకపిలల ‘మూషిక బాలగా మారినపపటికి తన స్హజ లక్షణాలను విడిచి పెటలె ేదు. శవుడి కంటే గొపపగా వినాయకుడినే పూజలు చేస్నద్ధ. వినాయకుడికి స్మరిపంచిన నైవేద్య్నిే తినేద్ధ. మూషిక బాల తన తోటి విద్య్రుథలకు స్హాయం చేసిన విధానం నచిచంద్ధ. మూషికం బాల మూషిక రావుని వివాహమాడడం నచిచంద్ధ. 2. “ఎవరి బుద్ధి వారిద్ధ – అద్ధ మారనే మారదు’’ అనే విషయం ఎలుక విషయంలో నిజమైంద్య? లేద్య? మనుష్ఠలు కూడా అలాగే ఉంటారా? మారత్యరా? మీ అభిప్రాయం రాయండి. జ. ‘‘ఎవరి బుద్ధి వారిద్ధ - అద్ధ మారనే మారదు’’ అనే విషయం ఎలుక విషయములో నిజమైంద్ధ. బ్రహమయ్ తన మంత్యశకిుతో ఎలుకను ‘‘మూషిక బాల’’ గా మారచగలిగాడే కాని బుదులి ను మారచలేకపోయాడు. అనిే రకాల పండు,ల కూరగాయలు, కరకడం, పపుపలను ధానా్లను తినడం, ఇలాంటివనీే ఎలుక స్హజ లక్షణాలు. అలాగే పెళ్ళి విషయంలో సూరు్డు, మేఘుడు వంటి వాళ్ి వచిచనా నచచలేదు మూషిక బాలకి మూషికరావు మాత్యమే నచ్ఛచడు. మనుష్ఠలకి కూడా కనిే వంశ పారంపర్ంగా వచేచ లక్షణాలు కనిే ఉంటాయి. అవి మారుచకోవడము చ్ఛలా కషమె ు. కాని మనుష్ఠలకు ఏ జంత్తవుకి లేని ఆలోచనాజాఞనం భగవంత్తడు ప్రస్వద్ధంచ్ఛడు. దొంగలుగా ఉండి తరువాత గొపపవారుగా మారిన వాళ్ి చ్ఛలా మంద్ధ ఉనాేరు. మన రామాయణం రాసిన వాల్దమకి మొదట దొంగగా ఉండి తరువాత పరివరున చెంద్ధ గొపప కవిగా మారాడు. అనిేంటికి మన ఆలోచనలే కారణము. మంచి ఆలోచనలుంటే మంచి పనులే చేస్వుము. 82

3. ‘బ్రహమయ్కునేటుల మీకు అలాంటి మంత్యశకిు ఉంటే’ ఏమేం చేస్వురు? జ. బ్రహమయ్కునేటుల నాకు అదుభత శకుులుంటే నేను ద్యనిని నా దేశం కోస్ం ఉపయోగిస్వును. ఆకలితో ఉనేవారికి, ఆహారం స్ృషిెస్వును. బ్రహమయ్ మూషిక బాలను పెంచినటుల నేను కూడా అనాథ పిలలల ని చేరదీసి వారికి విద్య్బుదులి ు నేరిపస్వును. అనారోగ్ంతో బాధ పడే వారికి వైద్వస్త్తలు కలిగిస్వును. విద్య్రుథలలో మంచి లక్షణాలు అలవడేటటుల, నైతిక విలువలతో కూడిన విద్ను అంద్ధంచేటటుల చేసి మంచి పౌరులుగా తీరిచద్ధదుుత్యను. 4. బ్రహమయ్ తన మంత్యశకిుతో ఎలుకను బదులు చిలుకను ‘చిలుక బాల’ గా మారచస్ను ఏం జరిగి ఉండేద్ధ? కథ రాయండి. జ. పూరాం త్తంగభద్రానద్ధ తీరంలో ఒక ఊరు ఉండేద్ధ. ఊరి చివర ఒక కుటీరం. అందులో బ్రహమయ్ దంపత్తలు ఉండేవారు. వారికి చ్ఛలాకాలం వరకు స్ంత్యనం కలుగలేదు. భార్కు ఎవరినైనా తెచ్చచకని పెంచ్చకోవాలనే కోరిక ఉండేద్ధ. బ్రహమయ్కు కనిే అపూరాశకుులు ఉనాేయి. ఒకరోజు బ్రహమయ్ కుటీరం ముందు కూరుచని ఉనాేడు. అంతలో చెటుపె ై నుండి ఒక చిలుక కింద పడింద్ధ. ముని ద్యనిని దగరగ కు తీశాడు. వెంటనే భార్ వచిచ “మీ మంత్యశకిుని ఉపయోగించి దీనిే పాపగా మారచండి” అని కోరింద్ధ. వెంటనే భరు తన భార్ కోరిక కాదనలేక పాపగా మారాచడు. ద్యనికి ‘చిలుకబాల’ అని పేరు పెటాెడు. అద్ధ ద్యని స్ాభావానిే వదులుకోలేదు. ఆ చిలుకబాల ఇంటిలో ఉండేద్ధకాదు. బయటకు వెళ్ళి జామపండలను కరికి తినేద్ధ. బియ్పుగింజలు ఏరుకని తినేద్ధ. చెటమల ధ్ తిరిగేద్ధ. ఒక రోజు చిలుక జోస్్ం చెపేప వాడి దగగరకు వెళ్ళింద్ధ. అకకడ అతనికి స్వయం చేసింద్ధ. ఎంతకీ ‘చిలుకబాల’ ఇంటికి రాకపోయస్రికి తలిలదండ్రులు ఆందళ్న చెంద్యరు. చివరకు వెతికి పటుెకునాేరు. మరొకరోజు రామాలయం వెళ్ళింద్ధ. అకకడే కూసూు కాలక్షేపం చేసింద్ధ. కుమార్చులోని వింత ప్రవరున బ్రహమయ్కు నచచలేదు. బడిలో వేస్ను మారుప వసుుందనుకునాేడు. బడిలో వేసినా ఆమెలో ఎలాంటి మారుప రాలేదు. పైగా తరగతిలో ఉండకుండా పాఠశాలలోని జామచెటుె ఎకిక కూరుచండేద్ధ. జామపండలను స్గం కరికి తన తోటివారికి ఇచేచద్ధ. బయటకు వెళ్ళి పండనల ు ఏరుకని తెచేచద్ధ. వాటిని తన తోటివారికి ఇచేచద్ధ. ద్యంతో చిలుకబాల పటల అందరికీ ప్రతే్క అభిమానం ఏరపడింద్ధ. చదువుపటల క్రమంగా ఆస్కిు పెరిగింద్ధ. చదువును నిరిాఘేంగా పూరిు చేసింద్ధ. చివరకు చిలుకారావును పెండిల చేసుకుని వెళ్ళిపోయింద్ధ. 83

SESSION 1 7. మ్రోగిన గంటలు - చదవండి 1.1 చదవండి – ఆలోచించండి – చెపపండి ప్రశేలు - జవాబులు: 1. పకక చిత్యంలో ప్రధానంగా కనిపిసుునేదేమిటి? జ. పకక చిత్యంలో ప్రధానంగా కనిపిసుునేద్ధ ధాజస్ంథ భము. 2. ఇద్ధ స్వధారణంగా ఎకకడ ఉంటుంద్ధ? జ. ఇద్ధ స్వధారణంగా గడిలో గరభగడికి ఎదురుగా ఉంటుంద్ధ. 3. దీనికి పై భాగంలో ఏమి కనిపిసుునాేయి? జ. ధాజస్ంథ భము పై భాగంలో గంటలు కనిపిసుునాేయి. 4. వాటి విషయంలో మీరు ఏమి గమనించ్ఛరు? జ. గాలికి ఆ గంటలు మ్రోగడం నేను గమనించ్ఛను. 5. ఇలా జరగడం మీరు ఎపుపడైనా చూశారా? చెపపండి. జ. ఇలా గంటలు మ్రోగడం నేను చూశాను. 84

1.2 చదవండి – ఉదేశు ము కోటాలద్ధమంద్ధ ప్రజలు తమ ఆరాధన స్థలాలకు రోజూ వెళూు ఉంటారు. ప్రారనథ లూ చేసుుంటారు. భకిుతో పాడుత్తంటారు. తమ కోర్చకలు తీరచమని మొకుకత్తంటారు. తమ శకిుకదీు కానుకలు స్మరిపసుుంటారు. కాని భగవంత్తడికి, వీటికనాే దయాద్యక్షిణా్లు, జాలి, కరుణ కలిగినవాళ్ి, ద్యనధరామలు చేస్నవాళ్ి అంటేనే ఇషంె అని చెపపడమే ఈ పాఠ్భాగ ఉద్దశే ం. ప్రసుుత పాఠ్భాగం ‘ఉదయశ్రీ’ అను కావ్ స్ంపుటి నుండి తీసుకనేద్ధ. 1.3 చదవండి – కవి పరిచయం జంధా్ల పాపయ్శాస్త్రి 4 ఆగష్ఠె, 1912 స్ంవతసరమున జనిమంచ్ఛరు. ఈయన ‘కరుణశ్రీ’ అనే కలం పేరుతో ప్రసిద్ధికెకాకరు. ఈయన రచనలలో కరుణశ్రీ, ఉదయశ్రీ, కళా్ణ కలపవలిల ఎంతో పేరు పంద్యయి. కరుణామయి పేరుతో నాటికను, కథాగాయత్రి శీరిికతో 12 స్ంపుటాలను, తెలుగబాల శతకానిే, బొమమలతో కూరిచన ‘ముదుుబాలశక్షను’, ‘పద్యమవతి శ్రీనివాస్ం’ పేరుతో వేంకటేశారస్వామి చరిత్యను రచించ్ఛరు. స్ంప్రద్యయానిే, అభు్దయానిే మేళ్వించిన కవిగా స్వహిత్ంలో స్వథనానిే స్ంపాద్ధంచ్ఛరు. ఈయన పద్రచనా శైలి స్రళ్ంగా, మధురంగా ఉంటుంద్ధ. 1.4 చదవండి- అరాలథ ు నగరి = పటెణము మంచి నడవడిక స్త్యపవర రున = అడుగు ోడలు లెకకలేనంతమంద్ధ దళ్ి = కదలిక ముదుస్లి తండోపతండాలు = స్ంవతసరం దయ చైతన్ం = మురికి ఇతరులను మోస్గించ్చట వర్థయి సి = గడిబు ిచచగతెు నైవేద్ం ఏటా = కృప = మలినము = పరవంచన = అంధభిక్షువు = నివేదన = 85

1.5 చదవండి - గేయాలు - అరాలథ ు 1. అనగనగా ఒక దేశం దేశంలో ఒక నగరం నగరిప్రకక నద్ధ ఒకకటి నద్ధ ప్రకకన గిరి ఒకకటి అరాలథ ు: నగరం = పటెణం గిరి = పరాతం, కండ నగరి = నగరం భావం: అనగనగా ఒక దేశం. అందులో ఒక నగరం. ఆ నగరం ప్రకకనే ఒక నద్ధ ఉంద్ధ. ద్యని ప్రకకనే ఒక కండ ఉంద్ధ. 2. కండమీద గడి ఉందట! గడిముందర గోపురమట! ఆ గోపురమున గంటలు మ్రోగనంట తమకు త్యమె అరాలథ ు: గడి = దేవాలయం గోపురం = శఖరం, ధాజస్థంభం తమకుత్యమే = స్ాయంగా భావం: కండమీద గడి ఉంద్ధ. గడి ముందు గోపురం ఉంద్ధ. ద్యనియందలి గంటలు వాటంతట అవే మ్రోగత్యయి. 3. ప్రతి యటా ఒకకనాడు పవిత్య శవరాత్రినాడు కంటికి కనిపించని ఆ గంటలు గణగణ మ్రోగను అరాలథ ు: ఏటా = స్ంవతసరం మ్రోగను = మ్రోగత్యయి భావం: ఆ గంటలు ప్రతి స్ంవతసరం పవిత్యమైన శవరాత్రి రోజు గణగణ మ్రోగత్యయి. కాని అవి ఎవరికీ కనిపించవు. 86

4. ప్రజల స్త్యపవర రునమును భగవంత్తడు గని మెచ్చచను కరుణామయ హృదయముమల గంటలలో వినవచ్చచను అరాలథ ు: స్త్యపరవరున = మంచి నడవడిక మెచ్చచను = కనియాడును కరుణ = దయ హృదయము = మనసు భగవంత్తడు = దేవుడు భావము: ప్రజలలోని మంచి నడవడిక, కరుణామృత హృదయం చూసి ఆ గంటలు మ్రోగత్యయి. 5. ఏనాడే శలిప ఎటుె లేరపరచెనో ఆ గంటలు? గడిలోపలి స్వామి కృపను నుడివెడు బంగరు పంటలు అరాలథ ు: ఏరపరచ్చ = నిరిమంచ్చ శలిప = శలపములను చెకుకవాడు కృప = దయ నుడివెడు = పలికెడు భావము: ఏనాడు ఏ శలిప ఆ గంటలను చేశాడో? గడిలోని దేవుడి యొకక కృపను ఆ గంటలు చ్ఛటి చెబుత్యయి. 6. ఎపపటిద ఈ వాడుక ఇపుపడు లేద్య వేడుక గడిగంటలు మ్రోగవిపుడు కోర్చకలు కనస్వగవిపుడు అరాలథ ు: వేడుక = ఉతసవం వాడుక = అలవాటు కోరిక = ఆశ భావం: ఏళ్ిగా ఈ వింత వేడుక కనస్వగబడుత్తంద్ధ. ఈ మధ్న ఆ గంటలు మ్రోగడంలేదు. మూగబోయాయి. కోర్చకలు తీరడం లేదు. 87













8. మంత్రులు - ఉపమంత్రులు 9. స్వమంత్తలు - మహామంత్రులు 10. చేతి - గోతి 11. గంపలు - కెంపులు 2. పాఠంలోని 12, 13 గేయ భావాలను చదవండి, వాటికి ప్రశేలు రాయండి. అ) 12వ గేయం భావం: ఎంతోమంద్ధ కోటీశారులు గడికి ప్రదక్షిణం చేశారు. దసెడు వరహాలరాశని స్వామి ముందు పోశారు. అయినా కోర్చకలు తీరలేదు. గడి గంటలు మ్రోగలేదు. ప్రశేలు: జ. 1. కోటీశారులు ఏమి చేశారు? 2. దసెడు రాసిగా పోసినవి ఏవి? 3. స్వామికి ముందు ఏమి పోశారు? 4. వారి కోర్చకలు ఏమయా్యి? 5. వారి కోర్చకలు తీరలేదని ఎలా తెలుసుునేద్ధ? ఆ) 13 వ గేయం భావం: మంత్రులు,ఉపమంత్రులు, స్వమంత్తలు, మహామంత్రులు కెంపులు, మణులు గంపలతో తీసుకని వచిచ స్వామికి అరిపంచ్ఛరు. అయినా గడిగంటలు మ్రోగలేదు. ప్రశేలు: జ. 1. గడికి ఎవర్చవరు వచ్ఛచరు? 2. స్వమంత్తలు - మహామంత్రులు ఏమి అరిపంచ్ఛరు? 3. మంత్రులు అంటే ఎవరు? 4. వారి కోరికలు ఏమయా్యి? 5. ఏవి మ్రోగలేదు? 3. పాఠానికి స్ంబంధించిన చిత్య్నిే చూడండి. ద్యనికి స్ంబంధించిన వాకా్లు గేయంలో ఎకకడ ఉనాేయో గరిుంచండి. ఆ వాక్ం క్రంద గీత గీయండి. జ. కండ మీద గడి ఉందట! గడిముందర గోపురమట! ఆ గోపురమున గంటలు మ్రోగనంట తమకు త్యమె. ప్రతియటా ఒకకనాడు పవిత్య శవరాత్రినాడు కంటికి కనిపించని ఆ 94