202110261-APEX-STUDENT-WORKBOOK-TELUGU_FL-G06-FY

Telugu Workbook_6_FL.pdf 1 10/18/19 12:07 PM 6 Name: ___________________________________ Section: ________________ Roll No.: _________ School: __________________________________

Session Plan S.No. Chapter Page Session Focus Page in in TB Date 1. స్వాతంత్య్పర ు జండా చదవండి 1-6 అవగాహన - ప్రతిస్పందన SMQB 2. జారిన గండె స్ృజనాతమకత- ప్రశంస్ 3. త్య్గం (ఉపవాచకం) 7-13 7-8 4. మణిపూస్లు 14-17 భాషంశాలు 9-12 18-27 అభా్స్పత్యం 5. స్నేహబంధం 13 6. ఎలుకమమ పెళ్ళి (ఉపవాచకం) 28-36 చదవండి 14-15 7. మ్రోగిన గంటలు 37-40 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 16-20 41-49 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 21-22 23-27 భాషంశాలు 28-29 అభా్స్పత్యం 30-32 33-36 స్వహిత్ం 37-38 చదవండి 39-47 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 48-52 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 53-54 భాషంశాలు 55-58 అభా్స్పత్యం 59-63 చదవండి 64-65 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 66-70 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 71-72 భాషంశాలు 73-76 అభా్స్పత్యం 77-81 స్వహిత్ం 82-83 చదవండి 84-92 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 93-97 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ భాషంశాలు 98 99-101 1

అభా్స్పత్యం 102-104 చదవండి 105-106 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 107-113 8. మేము సైతం 50-58 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 114-115 భాషంశాలు 116-117 అభా్స్పత్యం 118-122 9. మన పండుగలు (ఉపవాచకం) 59-62 స్వహిత్ం 123-125 చదవండి 126-130 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 131-135 10. ఓ కూనలమమ ! 63-71 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 136-137 భాషంశాలు 138-141 అభా్స్పత్యం 142-145 చదవండి 146-147 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 148-151 11. మన భాషలు 72-82 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 152 భాషంశాలు 153-155 అభా్స్పత్యం 156-160 12. ఎత్తుకు పైఎత్తు (ఉపవాచకం) 83-85 స్వహిత్ం 161-163 చదవండి 164-171 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 172-175 13. కుసుమోపదేశం 86-93 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 176-177 భాషంశాలు 178-180 అభా్స్పత్యం 181-185 చదవండి 186-187 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 188-193 14. కళ్ిండీ చూడలేక 94-101 స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 194-195 భాషంశాలు 196-198 అభా్స్పత్యం 199-203 15. నేనైతే (ఉపవాచకం) 102-106 స్వహిత్ం 204-205 16. మధువనం 107-117 చదవండి 206-213 అవగాహన - ప్రతిస్పందన 214-218 2

స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 219-221 భాషంశాలు 222-225 అభా్స్పత్యం 226-230 17. మన మహనీయులు (ఉపవాచకం) 118 -121 స్వహిత్ం 231-233 18. పరిచిత గద్య్లు 234-236 19. అపరిచిత గద్య్లు 237-241 20. పరిచిత పద్య్లు 242-243 21. అపరిచిత పద్య్లు 244-247 22. వా్కరణం 248-270 23. వా్స్వలు 271-275 24. లేఖలు 276-279 3

కంఠస్థ పద్యాలు మణిపూస్లు *క. ఒరులేయవి యొనరించిన నరవర! యప్రియముుఁ దన మనంబున కగుఁ ద్య నొరులకు నవి స్నయకునికి పరాయణము పరమ ధరమపథముల కెలనల . *క. తనువున విఱిగిన యలుుఁగల ననువునుఁ బుచచంగవచ్చచ నతి నిష్ఠరు తన మనమున నాటిన మాటలు విను మెనిే యుపాయములను వెడలునె యధిపా! * క. తనవారు లేనిచోటను జన వించ్చక లేని చోట జగడము చోటన అనుమానమైన చోటను మనుజునకు నిేలువుఁ దగదు మహిలో సుమతీ! * క. తడవోరాక ఒడలోరాక కడు వేగం బడచి గార్ంబగనే తడవోరిచన నొడలోరిచనుఁ జడిపోయిన కార్మెలలుఁ జేకూరు సుమతీ! * క. పాలను కలిసిన జలమును బాల విధంబుననె యుండుుఁ బరికింపంగాుఁ బాలచవిుఁ జఱచ్చ గావునుఁ బాలిశుఁడగవాని పందు వలదుర సుమతీ! * క. పరహితము లేని స్ంపద ధర నెవాడు గూర్చచనేని దకకక పోవున మురిపెంబున జుంటీగలు మరి కుడువక గూరుచ తేనె మారమగ ు సుమతీ! 4

* ఆ.వె. కుండ కుంభమనే కండ పరాత మనే నుపుప లవణ మనే నొకటి కాదె భాష లిట్టె వేరు పరతతువ మొకకటి విశాద్యభిరామ! వినుర వేమ! * ఆ.వె. అంతరంగమందు నపరాధములు చేసి మంచివానివలెను మనుజుుఁడుండు ఇతరు లెఱుఁగ కునే యీశారుుఁ డెఱుఁగడా విశాద్యభిరామ! వినుర వేమ! * ఆ.వె. పూజకనే నెంచ బుద్ధి నిధానంబు మాటకనే నెంచ మనసు దృఢము కులముకనే నెంచ గణము ప్రధానంబు విశాద్యభిరామ! వినుర వేమ! *ఉ. మీ స్వనకు కాళ్ళికకడ వాసిగ వినేద్ధయు లేదు వసుధాస్థలిలో వాస్న గంధము రాచెడు మీ స్వనకు కాళ్ి మూడు మేద్ధనిుఁ గలెగన *ఆ. వంగ తోట నుండు వరి మళ్ిలో నుండు జొనే చేల నుండు చోద్ముగను తలుపు మూల నుండు తల పైన నుండును దీని భావమేమి తెలిసికనుడు. *ఆ. మామిడేల పూచ్చ మండు వేస్ంగిని ! బాలుండేల పోవు పసుల వెంట రాజుస్నన నేల రహి జేరుచచ్చండును ! మూట నొకకమాట ముదుకు ృషణ ! కుసుమోపదేశము * పుషపమా! నీదు చరితముమ పూరణమగను ఒకకర్చనాేళ్ిలో నేమి దకెక నీకు? మంచివాస్నల నెడంద నుంచికనియు చిత్యవరాలణ పోషకుుఁ జేసికనియు 5

* రాలిపడి మాతృభూపూజుఁ దేలుమనుట్ట ఉనే ర్చనాేళ్ళి నవుాచ్చ నుండుమనుట్ట యునికి కగ్రిమస్వనథ మే యొపుపననుటొ వని సువాస్నవలె కీరిువైభవములు మధువనం * ఉ. కాయల వ్రేటులాడుచ్చను, గంత్తలు వైచ్చచ్చుఁ, బూపుదీవలం దూయల లూగచ్చన, దరువు లూుఁపుచ్చుఁ బండనల ు బొటనె ిండుగా మేయుచ్చ, వెకికరింపుచ్చను, మినేక ద్యుఁటుచ్చ, దుఁక లెత్తుచ్చం గూయుచ్చ నేల దూుఁకుచ్చను, గంపులు గూడి కపంద్రు లెంతయున. * చం. దధిముఖుఁ, డలిగ మండిపడి, త్యుఁ దనవారలుఁ గూడి వచిచ, బల విధముల స్ంచరించ్చ కపివీరులుఁ గోపముతోడుఁ జూచి, యీ మధువన మెలుల ఁ గొలగల ొన, మరకటవలభల ు నాజుఞ ఁ ద్రోయ, మ మమధములుఁ జేయ, నెంత ఘనులంచ్చను బాఱుఁగ వారి నుదతి ిన. 6

SESSION 1 1. స్వాతంత్య్పర ు జండా - చదవండి 1.1 చిత్యం చూడండి – ఆలోచించండి – చెపపండి ప్రశేలు – జవాబులు : 1. పై చిత్యంలో ఏం కనబడుతంద్ధ? అందరూ ఏం చేసుునాేరు? జ. పై చిత్యంలో జాతీయపత్యకం కనబడుతోంద్ధ. విద్య్రులి ందరూ వరుస్లో నిలబడి జాతీయపత్యకానికి పూజ్భావంతో వందన స్మరపణ చేసుునాేరు. 2. జండాకు వందనం ఎపుపడెపుపడు చేస్వురు? ఎందుకు చేస్వురు? జ. మన దేశంలో జాతీయ పండుగ ద్ధనాలలో అనగా జనవరి 26 - భారత గణతంత్య ద్ధనోతసవం, ఆగసుె 15 - స్వాతంత్య్ర ద్ధనోతసవం రోజు జాతీయ జండాకు వందనం చేస్వురు. 3. మన జండాలో ఎనిే రంగలు ఉనాేయి? అవి ఏవి? జ. మన జాతీయ జండాలో మూడు రంగలు ఉనాేయి. అవి: 1. కాషయం, 2. తెలుపు, 3. ఆకుపచచ. అందుకే దీనిని త్రివరణ పత్యకం అంటారు. 1.2 చదవండి – నేపథ్ము కనిే వందలయండుల విదేశీయుల పాలనలో బాధలు పడిన భారతదేశానికి 1947వ స్ంవతసరములో స్వాతంత్య్ంర లభించింద్ధ. దేశంలో అందరూ స్నాచ్ఛా వాయువులను పలుచకునాేరు. ఆ ఆనంద క్షణాలలో కవులు, రచయితలు పుంఖాను పుంఖాలుగా గేయాలు, కథలు, కావా్లు రచించ్ఛరు. దేవులపలిల వేంకట కృషణశాస్త్రిగారు ఆ స్ందరభంలో ఈ గేయం రచించ్ఛరు. మన జండా ఎందరో వీరులు తమ నెత్తురు ధారపోసి స్ంపాద్ధంచిన స్వాతంత్య్్రనికి గరుు అనీ, అంతటా పేదరికం తొలగిపోవాలనీ, మొండిపటుెతో దౌరనజ ్ం చేసి మాట నెగిగంచ్చకనే వాళ్ికు అధికారం రాగూడదనీ, అందరికీ స్మానావకాశాలుండే విధంగా కతుపాలన జరగాలని కవి ఆశంచ్ఛడు. ప్రస్తుత పాఠాభాగం “కృష్శణ ాస్త్రి గేయస్ంపుటి”లోది. 7

1.3 చదవండి – కవి పరిచయం ఆధునిక తెలుగ స్వహిత్ కవులలో శ్రీ దేవులపలిల వేంకట కృషశణ ాస్త్రిగారు ప్రసిదుిలు. తెలుగ స్వహిత్ంలోని భావ కవిత్యానికి నిండుతనానిే, గౌరవప్రతిషలు ను తెచిచపెటిెన మహనీయుడు. ఈ మహాకవి 1897-1980 మధ్కాలంలో జీవించ్ఛరు. వీరు తరుప గోద్యవరి జిలాలల ోని పిఠాపురం స్మీపంలోని ‘చంద్రంపాలెం’ గ్రామంలో జనిమంచ్ఛరు. వీరు ఎనోే రచనలు చేశారు. వాటిలో కృషణపక్షం, ఊరాశ, స్వహిత్ వా్స్వలు, సినీగేయాలు ప్రసిద్ధి చెంద్యయి. వీరు రచించిన “జయ జయ ప్రియ భారత జనయిత్రీ ద్ధవ్ధాత్రి” అనే గేయం బహుళ్ ప్రజాదరణ పంద్ధంద్ధ. వీరికి కళాప్రపూరణ, పదమభూషణ అనే బిరుదులు కూడా ఉనాేయి. వీరి రచన స్రళ్ంగానూ, సూటిగాను, స్పషంె గాను ఉంటుంద్ధ. వీరి శైలి అత్ంత సుకుమారంగా ఉంటుంద్ధ. 1.4 చదవండి – అరాలి ు జండా = పత్యకం అరిము = ధనము, స్ంపద వేడి = సెగ, త్యపము, ఉదేాగము మందమత్తలు = బుద్ధలి ేనివాళ్ి, ఆలోచన చేయలేని వాళ్ి అరథమత్తులు = ధనం చేత పగర్చకికనవాళ్ి అహంకృత్తలు = గరాం చూపేవారు కేలు = చేయి వాడి = పదును స్వాతంత్య్రం = స్నాచా జగం = ప్రపంచం, లోకం నిరంకుశలు = అడుులేని వారు భారత్యవని = భారతభూమి భోగం = వైభవం, సుఖము స్ంస్కృతి = ఆచ్ఛరం వీరులు = పరాక్రమవంత్తలు యుగం = కాలం 8

SESSION 2 1. స్వాతంత్య్పర ు జండా-అవగాహన - ప్రతిస్పందన 2.1 వినడం-మాటాడల డం praప్రప్రతిస్పందన 1. ఈ గేయం దేని గరించి చెబుత్తనేద్ధ? జ. ఈ గేయం జాతీయ గౌరవానిే చ్ఛటి చెబుత్తంద్ధ. జాతీయ నాయకుల పటల గౌరవభావం ఇనుమడింపజేసుుంద్ధ. జండా చూసిన ప్రతిస్వరి కతు ఉత్యసహం కలుగత్తంద్ధ. 2. స్వాతంత్య్పర ు జండా! అనే శీరికి ను బటిె నీవేమని భావిసుునాేవు? జ. స్వాతంత్య్రపు జండా! అనే శీరిికను బటిె మనదేశ చరిత్య ఎంతో గొపపదని మన దేశ జండా ఎంతో ఉనేతమైందని భావిసుునాేను. మన జండా ఆకాశంనిండా వా్పించేలా ఎగరవేయాలి అనడం వలన కవి మన జాతీయ స్ంస్కృతిని దశద్ధశలా విస్ురింప చేయాలని, మనదేశ గొపపదనం ప్రపంచ్ఛనికంత్య తెలియజేయాలని చెపిపనటుగల ా భావిసుునాేను. 3. జండా ఎగరవేసినపుపడు నువుా పంద్ధన అనుభూత్తలు ఏమిటి? జ. మన జాతీయజండాను ఎగరవేసినపుపడు నేను పంద్ధన అనుభూతి వరనణ ాతీతం. ఎందరో వీరుల త్య్గానికి నిదరశనం మన జాతీయజండా. అద్ధ గగన వీధులలో ఎగరుత్తనేపుపడు వారు చేసిన మహతురమైన స్నవలు గరుుకస్వుయి. స్వాతంత్య్ స్మరయోధులు ఎందరో నా కనుల ముందు స్వక్ష్య్తకరిస్వురు. మహాత్యమగాంధీ, నెహ్రూ వంటి నాయకుల ఔనేత్ం వెలకటెలేనిద్ధ. దేశంలోని ప్రజలందరూ శాంతి సౌభాగా్లతోను, సిరి స్ంపదలతోను, కులమతభావం లేకుండా అనేదముమల వలే కలసిమెలసి జీవించ్ఛలని, కలకాలం మన జండా ఇదే విధంగా ఎగరుత్తండాలని అనుకున్నాను. 2.2 చదవడం – వ్రాయడం 1. గేయంలో ఎనిే పంకుులు ఉనాేయి? ప్రతి పంకిులో ఉనే చివరి పదం ఏద్ధ? రాయండి. జ. ఈ గేయంలో మొతుం పద్ధహేడు పంకుులు ఉనాేయి. ప్రతి పంకిులో చివరి పద్యలు వరుస్గా: జండా - నిండా, అంట - పంట, రాని - లేని, నిండా - జండా, ద్యటి - నాటి అనే పద్యలు ఉనాేయి. 2. క్రంద్ధ వాకా్లను చదవండి. వీటికి స్ంబంధించిన పంకుులు గేయంలో ఎకకడ ఉనాేయి? వాటి క్రంద గీత గీయండి. అ) స్వాతంత్య్రపు జండా ఎతుండి. ఆ) ఆకాశమంతటా వా్పించేలాగ మన జండా ఎతుండి. ఇ) చ్ఛలా బీదవాళ్ి, దురదృషవె ంత్తలు, నియంతలులేని. జ. ఎతుండోయ! ఎత్తు, ఎత్తు ఆకాశంనిండా ! ఎతుండీ, ఎతురం? స్వాతంత్య్రపు జండా! నిరుపేదలు, నిరాభగ్లు, నిరంకుశలు లేని 9

3. గేయంలో ద్ధాత్యాక్షర పద్యలు, స్ంయుకాుక్షర పద్యలు ఏమునాేయో రాయండి. జ. ద్ధాత్యాక్షర పద్యలు: 1. ఎతుండి 2. ఎతురం 3. ఎత్తు 4. ఎతువోయ 5. నెత్తురు 6. కతు 7. మత్తులు 8. గొపప 9. కద్ధు స్ంయుకాుక్షర పద్యలు: 3. నిరాభగ్లు 4. స్ంస్కృతి 5. భాగ్ం 1. స్వాతంత్య్పర ు 2. అరథము 4. పాఠం ఆధారంగా జవాబులు రాయండి. అ. కవి చెపిపన కతు ప్రపంచం ఎలాంటిద్ధ? జ. కవి చెపిపన కతు ప్రపంచంలో ధనమదం గలవారు, అధిక డబుు వలల కళ్ి మూసుకుపోయిన వాళ్ి, అహంకారం గలవారు, తినడానికి పట్టడె ు అనేం, ఉండడానికి నిలువనీడలేని నిరుపేదలు, బాగా పగర్చకికనవాళ్ి, నియంతృతా స్ాభావం గలవారు ఎనేటికీ ఉండరాదు అని కవి కతు ప్రపంచం ఎలా ఉండాలో తన కవిత ద్యారా తెలియజేశాడు. ఆ. కవి జండాను ఎలా ఎగరవేయమని కోరారు? జ. మన మువానెేల జండాను ఆకాశమంతటా ర్చపర్చపలాడేలా, వినువీధులోల ఎగర్చయా్లి. మన దేశం కోస్ం ఎనోే త్య్గాలను చేసిన మహనీయులకు నిరంతరం వందనాలు అరిపంచే విధంగా, దేశ ఔనేత్ం ఇనుమడింపజేస్నలా కతు కాంతి దేశమంతటా ప్రస్రించే విధంగా మన జండాను ఎగరవేయాలని కవి కోరారు. 2.3 స్వాయరచన - ప్రశే జవాబులు 1. క్రంద్ధ ప్రశేలకు మూడు లేద్య నాలుగ వాకా్లోల జవాబులు ఆలోచించి రాయండి. అ. ‘మన జండా వీరుల నెత్తురు పంట’ అనడంలో కవి ఉదేశు ్మేమిటి? జ. * ‘మన జండా వీరుల నెత్తురు పంట’ అని కవి అనడంలో గొపప ఉదేశు ్మునేద్ధ. * ఎందరో వీరులు తమ ప్రాణాలు, జీవిత్యలు త్య్గం చేసి స్వధించిన ద్యనికి నిదరశనం ఈ జండా. * ఆంగేయల ుల త్తపాకీ గండకల ు బలై, తమ రకుంతో ఈ దేశానికి స్వాతంత్య్ంర స్వధించ్ఛరు. * అందుకే ఈ జండాను చూచినపుడు మనలో కతు ఉత్యసహం, ఉదేాగం కలుగత్తంద్ధ. * మన దేశ స్ంస్కృతీ స్ంప్రద్యయాలకు నిదరశనం మన జండా. * వారు చేసిన త్య్గాలను ఎనేటికీ మరువకుండా మన జండా యొకక గొపపదనం దశద్ధశలా వా్పింపచేయాలని కవి భావించ్ఛడు. ఆ. “ధనద్యహం కలవారు లేని దేశం కావాలని” కవి కోరుకునాేడు కద్య! ఇలా ఎందుకు కోరుకని ఉంటాడు? జ. * అహంకారులు, అజానఞ ులు, ధనద్యహం గలవారు లేని దేశం కావాలని కవి కోరుకునాేడు. * అహంకారులు ఎలలపుడూ ప్రజల మధ్లో అస్మానతలు లేవనెతిు శాంతికి భంగం కలిగిస్వురు. * ఎపుపడు పరుగ దేశాలతో యుద్యని ేే కోరుత్యరు. ఫలితంగా ప్రజలు పడే ఇబుందులు పటిెంచ్చకోరు. * అజాఞనులు త్యము దేశాభివృద్ధుకి అవస్రమైన కార్క్రమాలు ఎపుపడూ చేపటెరు. వారికి చదువు స్ంధ్లు ఉండవు. 10

* ధనద్యహం కలవారు మన చ్చటుెపకకల చ్ఛలా మంద్ధ ఉంటారు. వీరు చ్ఛలా ప్రమాదకారులు. * వీరిలో స్వారథం, ధనాశ ఎకుకవగా ఉంటుంద్ధ. డబుుకోస్ం వారు ఎనిే అక్రమాలనయినా చేయడానికి వెనుకాడరు. * ప్రజలను డబుు కోస్ం వారు ఎనోే రకాలుగా హింసిస్వురు. అందువలల ఈ ముగరగ ు దేశానికి ప్రమాదకారులు అందువలల ఈ ముగరగ ు లేని దేశం కావాలని కవి కోరుకునాేరు. ఇ. అహంకారం వలల కలిగే అనరాలథ ేమిటో రాయండి. జ. అహంకారం అనేద్ధ ఒక చెడుగణం. దీనివలల ఎనోే అనరాథలు కలుగత్యయి. అహంకారం మనలోని జానఞ ానిే నశంపచేసి, మంచిచెడుకు మధ్ విచక్షణ కోలోపయలా చేసుుంద్ధ. మనశాశంతి దూరం చేసుుంద్ధ. మిత్రులను, బంధువులను, ఆపుులను దూరం చేసుుంద్ధ. తనపై తనకు నిగ్రహం కోలోపయలా చేసుుంద్ధ. అందువలల ‘అహంకారం’ చ్ఛలా ప్రమాదకరమైనద్ధ. దీనిని మనం దూరం చేసుకోవాలి. ఈ. ఈ గేయానికి మీరొక పేరు పెటంె డి. ఇలా పేరు పెటడె ానికి కారణాలు రాయండి. జ. ఈ గేయానికి ‘భారతీయుల గౌరవసూచిక జండా’ అనే మరో శీరిికను సూచిసుునాేను. ఎందుకంటే ఈ గేయంలో మన జండా గొపపదనానిే గరించి చకకగా వివరించబడింద్ధ. దేశ స్వాతంత్య్ంర కోస్ం ఎందరో వీరులు తమ ప్రాణాలను వద్ధలారు. మన దేశంలో వివిధ కులాల, మత్యల వారు ఎంతో అనో్న్ంతో, వారి స్ంస్కృతీ స్ంప్రద్యయాలకు భంగం వాటిలలకుండా భారతీయుల గౌరవానిే దేశదేశాలలోనూ నిలిపేద్ధ జండాయ కనుక ఈ గేయానికి ఈ పేరును సూచించ్ఛను. ఉ. ‘కతు శాంతి’, ‘కతు కాంతి’ తో భరత్యవని నిండాలని కవి ఎందుకు కోరుకునాేడు? జ. ‘కతుశాంతి’, ‘కతుకాంతి’తో భారత్యవని నిండాలి ఎందుకంటే ఎందరో వీరులు ఎనోే స్ంవతసరాలు తమ ప్రాణాలు జీవిత్యలు లెకక చేయక ఆంగేలయులు తమకు విధించే శక్షలకు తల ఒగకగ కేవలం స్వాతంత్య్ స్ముపారనజ ే లక్షయంగా ముందుకు స్వగి స్ంపాద్ధంచిన ఈ స్వాతంత్య్ం నిరుపయోగం కారాదు. ప్రజలలో అహంకార భావం కలుగరాదు. కులమత భేద్యలు, పేద, ధనిక భావనలు తొలగాలి. అలా ఉనేనాడు మన దేశం శాంతి, స్ంపద, భోగభాగా్లతో నిరంతరం త్తలతగత్తంద్ధ. స్మాన స్ంస్కృతితో శోభిలేల కతుశాంతితో భారత్యవని ప్రకాశసుుందని కవి కోరుకునాేడు. 2. క్రంద్ధ ప్రశేలకు పద్ధ వాకా్లోల జవాబులు ఆలోచించి రాయండి. అ. పాఠం స్వరాంశానిే సంతమాటలోల రాయండి. జ. * మనదేశ స్వాతంత్య్్రనికి చిహేమయిన మన జండాను మన గౌరవానికి ప్రతీకగా ఉనేతంగా ఎగరవెయా్లి. * ఇద్ధ ఆకాశమంత్య ర్చపర్చపలాడాలి. వినువీధులంటుత్తనేటులగా ఎగర్చయా్లి. ఈ జండా మనందరిద్ధ. * ఎందరో వీరులు తమ ప్రాణాలను లెకక చేయకుండా పోరాడారు. ఇద్ధ వారి త్య్గానికి గరుు. * ఈ జండాను చూసినపుపడు మన దేశీయులకు కతు ఉదేాగం, కతు ఉత్యసహం పుడుత్తంద్ధ. అద్ధ మన దేశమంత్య విస్ురిసుుంద్ధ. * ధన బలంతో కళ్ిమూసుకు పోయినవాళ్ి, అహంకారులు, అజానఞ ులు ఎపుపడూ అధికారం పందకూడదు. * బీదవాళ్ి, అభాగ్లు, నియంతలు లేని కతు ప్రపంచం, కతుకాలం రావాలి. అద్ధ మన దేశమంతటా కనిపించ్ఛలి. * కులమత్యల అడుుగోడలు లేనటిె, పేద, ధనిక తేడాలు కనిపించని, 11

* శాంతిని, స్ంపదను స్మానంగా పంచే భోగభాగా్లతో స్రా మానవ స్మానతాం ఏరపడే, స్మాన స్ంస్కృతి శోభిలేల నవీనకాంతి భారతదేశం నిండా విస్ురించేలా మన స్వాతంత్య్పర ు జండాను ఎగరవెయా్లి. * ఆకాశమంత్య విస్ురించే విధంగా ఎగరవెయా్లి. ఆ. మీరు పాల్గనగ ే పత్యకావిషకరణ కార్క్రమానిే గరించి ర్చండు పేరాలు రాయండి. జ. ఆగసుె 15వ తేదీన మా పాఠశాలలో స్వాతంత్య్ర ద్ధనోతసవ వేడుకలు ఘనంగా జరిగాయి. ఈ స్ందరభంగా జాతీయ పత్యకావిషకరణ జరిగింద్ధ. ఆ రోజు ఉదయం 8:30 నిముషలకు అందరూ పాఠశాల ఆవరణలో స్మావేశమైనాము. మా పాఠశాలను రంగరంగల కాగిత్యలతో ఎంతో సుందరంగా అలంకరించ్ఛము. వివిధ రకాల పువుాలను జండాలో నింపాము. మా ప్రధానోపాధా్యుడు జాతీయజండాను ఎగరవేశారు. జాతీయగీతం ఆలపించి జండాకు గౌరవ వందనం స్మరిపంచ్ఛము. మా ప్రధానోపాధా్యుడు, కందరు విద్య్రుిలు ఆ రోజు ప్రతే్కతను వివరించ్ఛరు, జండాను ఎగరవేయడం యొకక ఆవశ్కతను గరించి వివరించ్ఛరు. మా తోటి విద్య్రులి ు, విద్య్రిినులు జాతీయగీత్యలను ఎంతో మధురంగా ఆలపించ్ఛరు. ఈ స్ందరభంగా మా అందరికీ మిఠాయిలు పంచి పెటాెరు. 12

SESSION 3 1. స్వాతంత్య్పర ు జండా – స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 3.1 రాయండి – స్ృజనాతమకత రాయం. 1. మన జాతీయ జండా చిత్య్నిే గీయండి. రంగలు వేయండి. జండాలోని ఒకకకక రంగ ప్రతే్కతను వరింణ చండి. జ. జండా గీయడం, రంగులు వేయడం - విద్యార్థథ కృతాం. 1. కాషయం - త్య్గానికి చిహేం 2. తెలుపు - శాంతికి, నిరమలత్యానికి చిహేం 3. ఆకుపచచ - పచచని పాడిపంటలకు చిహేం 2. గేయంలో కతు వేడి, కతు వాడి, కతు జగం, కతు యుగం, కతు శాంతి, కతు కాంతి వంటి పద్యలు ఉనాేయి. ఇలాగే మరికనిే పద్యలు రాయండి. వాటితో కతు గేయానిే రాయండి. జ. గేయంలోని కనిే ప్రాస్ పద్యలు: మనకదుు, అస్ల్గదుు, స్రిహదుు, కలిస్నద్యుం, బతికేద్యుం, జీవిద్యుం, చద్ధవేద్యుం స్వధిద్యుం. ఈ పద్యలతో చినే గేయం: కులమత బేధాలు మనకదుు పేద, ధనిక తేడాలు అస్ల్గదుు ప్రపంచమే మన స్రిహదుు అందరూ ఒకటిగా కలిస్నద్యంు అస్మానతలు లేకుండా బతికేద్యంు సుఖ స్ంతోషలతో జీవిద్యుం చదువుని చకకగా చద్ధవేద్యంు ఎంతో గొపప ప్రగతిని స్వధిద్యుం. 3.2 రాయండి – ప్రశంస్ 1. గేయానిే మీ తరగతిలో ఎవరు బాగా పాడారు? ఎవరు బాగా అభినయం చేశారు? బాగా ఉందని మీరు ఎందుకు అనుకుంటునాేరో చెపపండి. జ. మా తరగతిలో విద్య్రులి ందరికీ దేశం పటల గౌరవం చ్ఛలా ఎకుకవ. ఈ గేయానిే మా తరగతిలో సునీల, రమణ, ఈశార్ బాగా పాడారు. సుధ, శాంతి బాగా అభినయం చేశారు. గానం చేసినపుడు స్పషెత ఉచ్ఛచరణా దషలు లేకుండా వారు ఎంతో మధురంగాను, చకకని రాగంతోను పాడారు. మా తరగతి విద్య్రిినులు చకకగా అభినయం చేశారు. చకకని నాట్ వినా్స్ం చేశారు. వీరు గేయం పాడిన విధానం, ద్యనికి తగిన అభినయము ననుే ఎంత గానో ఆకటుెకునాేయి. 13

SESSION 4 1. స్వాతంత్య్రపు జండా - భాషంశాలు 4.1 భాషంశాలు- పదజాలం 1. ‘జండా’ కు స్ంబంధించిన పద్యలు రాయండి. జ. పత్యకం, జయకేతనం, ట్టకెకము, ధాజము. 2. గేయం చివరి చరణంలో వచిచన ‘కులం-మతం’ అనే ర్చండు చినే పద్యలతో ‘కులమత్యలు’ అనే పెదము ాట ఏరపడుత్తంద్ధ. ఇలా క్రంద్ధ పద్యలను ఒకే పదంగా రాయండి. జ. అ) భోగం, భాగ్ం = భోగభాగా్లు ఆ) సుఖం, దుుఃఖం = సుఖ దుఖాుఃలు ఇ) కలిమి, లేమి = కలిమిలేములు ఈ) కషెం, సుఖం = కషసె ుఖాలు 3. క్రంద్ధ పద్యలు ఒకే వాక్ంలో వచేచటటుగల ా రాయండి. 1. ధనికులు - పేదలు జ. పేద, ధనిక అనే భేదం లేని నాడు మన దేశం అభివృద్ధి పథంలో పయనిసుుంద్ధ. 2. కద్ధు - గొపప జ. మనిషి ఉనేతంగా ఎద్ధగే కద్ధు వారిలో గొపప గణాలు అలవడత్యయి. 3. శాంతి - కాంతి జ. దేశం శాంతియుతంగా ఉంటే వారి జీవిత్యలలో నూతన కాంతి విరబూసుుంద్ధ. 4. వాడి - వేడి జ. స్వాతంత్య్ స్ముపారజనకోస్ం మన నాయకులు ఆంగేయల ులతో వాడివేడిగా చరచలు జరిపారు. 4. పాఠంలో క్రంద్ధ గణింత్యలతో కూడిన అక్షరాలు ఉనే పద్యలు ఉనాేయా? ఒకకకక ద్యనికి వేరువేరు పద్యలు రాయండి. గాలి వేడి వీరులు నిరంకుశలు నెత్తురు వేడి కద్ధు ఎతువోయ జండా ఎతురం గొపప భోగం స్వాతంత్య్ం వాడి ఎతుడీ మత్తలు మనదే కేలు కతు ఊపు రాని యుగం 4.2 భాషంశాలు- వా్కరణం * ధాని అనే మాటకు చపుపడు, శబిం అని అరంథ . భాష విషయంలో మాత్యం ధాని అంటే నోటితో పలికేద్ధ అని అరథం. భాషధానులకు స్ంబంధించిన అక్షరపు గరుుల పటికె ను ‘వరణమాల’ అంటారు. ‘అక్షరమాల’ అని కూడా అంటారు. ఉద్య: ‘అ’ అనేద్ధ ఒక ధానిని తెలిపే గరుు. అంటే అక్షరం. 14

‘మ’ అనే ద్యంటోల ర్చండు ధానులునాేయి. ‘మ + అ’ = ‘మ’ అవుత్తంద్ధ. ‘అ, ఆ, ఇ, ఈ’ వంటి వరాలణ ను ‘అచ్చచలు’ అంటారు. క, ఖ, గ, ఘ వంటి వరాణలు ‘హలులల ు’ అక్షరమాలలో ఎలా ఉనాే హలుల అనేద్ధ పలులగా పలికే ధాని. ‘మ’, ‘అ’ అనే ధానులు కలిసి ‘మ’ అయింద్ధ. మొదటిద్ధ హలుల. ర్చండోద్ధ అచ్చచ. కనిే అక్షరాలలో ర్చండేసి గాని, మూడేసి గాని హలులలు కలిసి ఉండవచ్చచ. ఇవి ర్చండు రకాలు: ద్ధాత్యాక్షరం, స్ంయుకాుక్షరం. ద్ధాత్యాక్షరం: ఒక హలుకల ు అదే హలుల త్యలూకు ఒత్తు చేరితే ద్యనిే “ద్ధాత్యాక్షరం” అంటారు. ఉద్య: ‘కక’ = క +  (క) + అ = కక - ఇందులో కకారం ర్చండు స్వరుల వచిచంద్ధ. స్ంయుకాుక్షరం: ఒక హలుకల ు వేరొక హలుల త్యలూకు ఒత్తు చేరితే ద్యనిే ‘స్ంయుకాుక్షరం’ అంటారు. ఉద్య: 1. ‘న్’ = న + య + అ - ఇందులో నకార, యకారాలనే ర్చండు హలులలు వచ్ఛచయి. 2. క్ష్మి = క + ష్ + మ + ఇ - ఇందులో కకార, షకార, మకారాలనే హలులల ు మూడు కలిశాయి. 1. క్రంద్ధ అక్షరాలోల ర్చండేసి వరాలణ ు ఉనాేయి. వాటిని గరిుంచండి. ఉద్య: (గా = గ్ + ఆ) - ర్చండు ధానులు (అ) (య = య + అ) - ర్చండు ధానులు (ఆ) (కా = క +అ) - ర్చండు ధానులు 2. క్రంద్ధ పద్యలోనల ి స్ంయుకు, ద్ధాత్యాక్షరాలోనల ి ధానులు రాయండి. ఉద్య: పదమ = ద + మ + అ = దమ (మూడు ధానులు) (అ) ఎతుండి = త + త + అ = తు (మూడు ధానులు) (ఆ) స్ంస్కృతి = స + క + ఋ + అ = స్క (నాలుగ ధానులు) వరాకగ ్షరాలు: ‘క’ నుండి ‘మ’ వరకు ఉనే అక్షరాలను ఐదు వరాగలుగా విభజించ్ఛరు. అవి: క – వరగం : క– ఖ– గ– ఘ– ఙ చ – వరంగ : చ– ఛ– జ– ఝ– ఞ ట – వరంగ : ట– ఠ– డ– ఢ – ణ త – వరంగ : త– థ– ద– ధ – న ప – వరంగ : ప– ఫ– బ– భ – మ 3. క్రంద్ధ వాకా్లలో ఒక వరపగ ు అక్షరాలు ద్యగి ఉనాేయి. వాటిని గీత గీసి గరిుంచండి. బలరాం మంచి ఫలాల కోస్ం పలెలల ోల తోటకు వెళాిడు. తోటలో పామును చూసి భయపడాడు ు. సూచన: పైన గరిుంచిన అక్షరాలు ‘ప’ వరమగ ునకు చెంద్ధనవిగా తెలుసుకోవాలి. 15

అభా్స్పత్యం I. అవగాహన – ప్రతిస్పందన క్రంద్ధ పద్ము చద్ధవి, ప్రశేలకు స్మాధానాలు రాయండి. విద్లేనివాడు విద్య్ధికుల చెంత నుండినంత పండిత్తండు కాడు కలని హంస్లకడ గొకెకర యునేటుల విశాద్యభిరామ వినురవేమ! ప్రశేలు: 1 విద్లేనివాడు ఎవరి వదు ఉనాే పండిత్తడు కాడు? 2. కలను వదు ఏమేమి ఉనాేయి? 3. “విద్య్ధికులు” పదం విడదీయండి. 4. ఈ పద్ం ఏ శతకం లోనిద్ధ? II. స్వాయరచన అ) క్రంద్ధ లఘు ప్రశేలకు స్మాధానములు రాయండి. 1. ఎటువంటి వారు దేశానికి అవస్రం? 2. మన జండా ప్రతే్కత ఏమిటి? ఆ) క్రంద్ధ వా్స్రూప ప్రశేకు స్మాధానము రాయండి. 1. మన దేశ గౌరవం కాపాడడానికి నువుా ఏమి చేస్వువు? III. స్ృజనాతమకత మీ పాఠశాలలో జరిగిన స్వాతంత్య్ ద్ధనోతసవ విశేషలు వివరిసూు మీ మిత్రునికి లేఖ రాయండి. IV. ప్రశంస్ మీకు తెలిసిన ఒక దేశభకిు గేయానిే రాయండి. మీరు ఎకకడి నుంచి నేరుచకునాేరో, ఎలా నేరుచకునాేరో రాయండి. ఈ గేయానిే పాడినపుడు మిమమలిే ఎవరైనా పగిడారా ? లేద్య మీరు ఎవరినైనా పగిడారో లేద రాయండి. V. పదజాలం అ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు అరాలి ను గరిుంచండి. 1. భారత్యవనిలో పుటెడం మన భాగ్ం. [] అ) అదృషంె ఆ) ఆసిథ ఇ) గొపప ఈ) విలువ 16

2. స్వాతంత్య్ంర కోస్ం ఎందరో వీరులు పోరాడారు. [ ] [ ] అ) విరామం ఆ) విముకిు ఇ) స్నాచా ఈ) ఖైదు [ ] ఇ) స్లహా ఈ) ఆచ్ఛరం [ ] 3. పెదువారిని గౌరవించడం మన స్ంస్కృతి. ఇ) వారధి ఈ) బిందువు ఇ) చెటుె ఈ) విహంగం అ) పండుగ ఆ) స్ందేశం 4. పావురాలు శాంతికి చిహేం. అ) వాహనం ఆ) గరుు 5. నింగిలో పక్షులు ఎగరుత్తనాేయి. అ) ఆకాశం ఆ) స్లిలం ఆ. క్రంద్ధ పద్యలు ఒకే వాక్ంలో వచేచటటుల రాయండి. 1. కషెం - సుఖం 2. చీకటి - వెలుగ 3. పాలు - నీరు 4. చినే - పెదు 5. ఎండా- వాన ఇ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు పరా్యపద్యలు గరిుంచండి. 1. విద్య్రుిలు కలమషం లేని నూతన జగం స్ృషింె చ్ఛలి. [] అ) లోకం, ప్రపంచం ఆ) స్మాజం, గంపు ఇ) గంపు, ఊరు ఈ) గ్రామం, ఊరు 2. భారతమాతకు కేలు ఎతిు వందనం చేయాలి. [] అ) పాదము, చేయి ఆ) కరము, చరణము ఇ) చేయి, హస్ుము ఈ) కరము, కంకణము 3. నిరాభగ్లను ఆదుకోవాలి. [] అ) ధనికులు, అనాధలు ఆ) అనాధలు, పేదవారు ఇ) దీనులు, ధనికులు ఈ) పేదవారు, ధనికులు 4. భారతదేశంలో జనిమంచడం మన భాగ్ం. [] అ) వరం, దయ ఆ) దయ, అదృషంె ఇ) స్ంపద, డబుు ఈ) అదృషంె , స్ంపద 5. నేను ప్రతిద్ధనం దేవునికి వందనం చేస్వును. [] అ) పూజ, ప్రారని ఆ) సుుతి, పగడు ఇ) నమస్వకరం, స్తుత్యము ఈ) స్తుత్యము, పూజ 17

ఈ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలకు వ్తిరక పద్యలు గరిుంచండి. 1. కతు యుగం స్ృషిెంచ్ఛలి. [ ] ఈ) పురాతనం ] అ) పాత ఆ) ప్రాచీనం ఇ) నూతనం ] [ ] 2. అందరూ కలసి అశాంతిని ప్రారద్రోలాలి. ఈ) స్హనం ] అ) స్వమరస్్ం ఆ) అరాచకం ఇ) శాంతి [ ఈ) కాంతి 3. కతు స్ంవతసరం నూతన వెలుగను తెచిచంద్ధ. [ అ) వెలుత్తరు ఆ) చీకటి ఇ) అంధకారం ఈ) ఒపుప 4. తన తపుప తెలుసుకునేవాడే వివేకవంత్తడు. [ ఈ) గరాం అ) మంచి ఆ) తపిపదం ఇ) నిజం 5. పెదులను అగౌరవం చేయకూడదు. అ) గౌరవం ఆ) అమరా్ద ఇ) గారవం ఉ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు ప్రకృతి – వికృత్తలు గరిుంచండి. 1. పాలపిటె మన రాష్ట్ర పక్షి. [ ] ఈ) పిటె ] అ) పులుగ ఆ) పకిక ఇ) పక్షం ] [ ] 2. అభాగ్నకు అనేం దొరకడమే బాగ్గమగ ు. ఈ) భాగ్ము ] అ) అదృషంె ఆ) బాగియగ ము ఇ) భాగియం [ ఈ) ఆకాస్్ం 3. ఆకాశంలో ఇంద్రధనుసుస కనులకు ఇంపుగా ఉంద్ధ. [ అ) ఆకస్ం ఆ) నింగి ఇ) ఆకిసియం ఈ) కారియం 4. స్కాలంలో కరజము పూరిు చేయాలి. [ ఈ) మనసు అ) కావ్ం ఆ) కబుం ఇ) కార్ం 5. నా ఎద నిండా దేశభకిు నిండి ఉంద్ధ. అ) మాట ఆ) హృదయం ఇ) మద్ధ 18

VI. వా్కరణాంశాలు అ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలు ఏ విభకుులో గరిుంచండి. 1. శాంతి వలన సౌఖ్ం వసుుంద్ధ. [ ] ఈ) తృతీయా విభకిు ] అ) పంచమీ విభకిు ఆ) ప్రథమా విభకిు ఇ) షష్టె విభకిు ] [ ] 2. గౌరవంతో పెదులకు నమస్కరించ్ఛలి. ఈ) తృతీయా విభకిు ] అ) ప్రథమా విభకిు ఆ) చత్తర్థథ విభకిు ఇ) పంచమీ విభకిు [ ] ఈ) ద్ధాతీయావిభకిు ] 3. కమల కంటే విమల పెదుద్ధ. ] [ ] అ) షష్టె విభకిు ఆ) పంచమీ విభకిు ఇ) స్పుమీ విభకిు ఈ) తృతీయా విభకిు ] 4. రాముడు మంచి బాలుడు. [ ఈ) చత్తర్థథ విభకిు అ) స్పుమీవిభకిు ఆ) చత్తర్థథ విభకిు ఇ) ప్రథమా విభకిు [ 5. విద్య్రుిలు విద్య్లయమందు క్రమశక్షణతో ఉండాలి. ఈ) ఆకాశము+త్య అ) ప్రథమా విభకిు ఆ) స్పుమీ విభకిు ఇ) తృతీయా విభకిు [ ఈ) కేల+ఊపుచూ ఆ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలకు విడదీసిన రూపానిే గరిుంచండి. [ 1. ఆకాశమంత విహరించ్ఛలని నా కోరిక. ఈ) విద్య్ర్+రిి అ) ఆకాశం+మంత్య ఆ) ఆకాశము + అంత ఇ) ఆకాశ+అంత్య [ ఈ) భారత+వని 2. కేలూపుచూ మన భారతమాతకు వందనం చేయాలి. [ అ) కే+ఊపుచూ ఆ) కేలూపు+చ్చ ఇ) కేలు+ఊపుచూ ఈ) చూసినపుప+డు 3. విద్య్రిి క్రమశక్షణతో మెలగాలి. అ) విద్ + అరిథ ఆ) విద్య్+రిి ఇ) విద+అరిి 4. భారత్యవనిలో జనిమంచడం నా అదృషంె . అ) భారత్య+వని ఆ) భారత+అవని ఇ) భార+త్యవని 5. బీదలను చూసినపుపడు నాకు మికికలి బాధ కలుగత్తంద్ధ. అ) చూసి+నపుపడు ఆ) చూసిన+యపుడు ఇ) చూసిన +అపుపడు 19

ఇ. క్రంద్ధ వాకా్లలో గీత గీసిన పద్యలకు భాషభాగాలు గరిుంచండి. 1. ఆహా ! ఎంత అదుభత కటెడం. [ ] ] అ) అవ్యం ఆ) నామవాచకం ఇ) క్రయ ఈ) స్రానామం ] ] 2. నేను పులిని చూసి భయపడాను ు. [ ] అ) స్రానామం ఆ) విశేషణం ఇ) నామవాచకం ఈ) క్రయ 3. అతడు చ్ఛలా మంచివాడు. [ అ) విశేషణం ఆ) అవ్యం ఇ) క్రయ ఈ) స్రానామం 4. పెరుగ పులలగా ఉంద్ధ. [ అ) విశేషణం ఆ) క్రయ ఇ) నామవాచకం ఈ) అవ్యం 5. నేను పాఠశాలకు వెళాిను. [ అ) విశేషణం ఆ) క్రయ ఇ) నామవాచకం ఈ) అవ్యం ప్రాజకుె పని: వారాు పత్రికలు చూడండి. వాటిలో వచేచ దేశ నాయకుల చిత్య్లను, దేశభకిు గేయాలను స్నకరించండి. వాటిని చ్ఛరుమె ీద రాసి ప్రదరిశంచండి. 20

SESSION 1 2. జారినగండె - చదవండి 1.1 చిత్యం చూడండి – ఆలోచించండి – చెపపండి ప్రశేలు - జవాబులు : 1. పై చిత్యం చూడండి. చిత్యంలో ఎవర్చవరునాేరు? జ. పై చిత్యంలో శ్రవణకుమారుడు, అతని కావడిలో వృదుిలు, అంధులు అయిన అతని తలిదల ండ్రులు ఉనాేరు. 2. అతను వాళ్ిను ఎందుకు మోసుునాేడు? జ. తమ తలిలదండ్రుల కోరికను తీరచ నిమితుం తీరథ యాత్యలకు కావడిలో తీసుకువెళ్ునాేడు. 3. అతణిణ చూస్ను మీకు ఏమి తెలుసుునేద్ధ? జ. శ్రవణకుమారుని చూస్ను తన తలిదల ండ్రులపటల అపారమైన గౌరవం, భకిు ఉనాేయని తెలుసుునేద్ధ. అతనివలె మనమూ తలిదల ండ్రులను స్ద్య పూజించి గౌరవించ్ఛలని తెలుసుునేద్ధ. 4. తలిదల ండ్రుల స్నవలో తరించిన శ్రవణకుమారుని కథను వినాేరా? జ. వినాేను. అతని కథ చ్ఛలా అదుభతంగా ఉంటుంద్ధ. 5. ప్రసుుత కాలంలో వృదులి ైన తలిదల ండ్రుల పరిసితథ ి ఎలా ఉంద్ధ? జ. ఎవరికివార యమునా తీర అనేటుల ప్రసుుత కాలంలో వృదులి ైన తలిదల ండ్రుల పరిసిథతి చ్ఛలా దీనంగా ఉంద్ధ. పెంచి పెదు చేసిన పిలలలు తమ స్వారంి కోస్ం తలిదల ండ్రులను పోషించలేక వృద్యిశ్రమాలలో చేరిపంచే పరిసితథ ి వచిచంద్ధ. పిలలల నిరాదరణకు గరై పనిచేసుకనే శకిులేక చ్ఛలామంద్ధ వృదుిలైన తలిదల ండ్రులు నేడు చ్ఛలా దీనసిథతిలో ఉనాేరు. 1.2 చదవండి – ఉదేశు ం పిలలలకు దూరమైన తలిలదండ్రుల బాధ ఎలా ఉంటుంద తెలుపుత, పిలలల బాధ్తను గరుు చేయడమే ఈ పాఠం ఉద్దశే ం. ప్రస్తుత పాఠాభాగం ‘ఇకకడ మేమంతా క్షామం’ అనా కథ నుండి తీస్తకొనాది. 21

1.3 చదవండి – రచయిత పరిచయం ఆధునిక తెలుగ స్వహిత్ కవులలో శ్రీ మధురాంతకం రాజారాం గారు ప్రముఖలు. వీరు చితురుజిలాల మొగరాల అనే గ్రామంలో 1930వ స్ంవతసరంలో జనిమంచ్ఛరు. ఈ మహాకవి తెలుగలో ఎనోే కథలను రచించ్ఛరు. వీరిరచనలు దేశ, విదేశ భాషలోలకి అనువద్ధంచబడాయు ి. వీరి రచనాశైలి స్రళ్ంగాను, సూటిగాను, స్పషెంగాను ఉంటుంద్ధ. కూనలమమ కోన మొదలైనవి ప్రసిద్ధిచెంద్యయి. వీరి రచనలు రష్న, తమిళ్, కనేడ, ఆంగ,ల హిందీ భాషలోలకి అనువాదమయా్యి. మధురాంతకం రాజారాంగారు ఎనోే పురస్వకరాలను అందుకునాేరు. బుచిచబాబు, రామశాస్త్రి అవారుులు, తెలుగ విశావిద్య్లయం వారి ప్రతిభా పురస్వకరం, ఆంధ్రప్రదేశ స్వహిత్ అకాడమీ అవారుు, కేంద్ర స్వహిత్ అకాడమీ అవారు,ు శ్రీ కృషణదేవరాయ విశ్విద్య్లయం వారి గౌరవ డాకెరట అందుకునాేరు. ఈ మహాకవి 1999వ స్ంవతసరంలో పరమపద్ధంచ్ఛరు. 1.4 చదవండి – అరాలథ ు యిస్యం = విషయము (పామర భాషలో వాడుక) స్ంగత్తలు = విషయాలు ఎగజదవడం = తెలివితో ఉండటం నాలుగాకులు = ఎకుకవ జాఞనానిే, నైపుణా్నిే పందడం సెరుకు = చెరుకు తడిస్వలక = నీరు స్రిపోక దచచనంగా = దక్షిణంగా (పామర భాషలో వాడుక) ద్ధకుక = ద్ధశ, ఆధారం, శరణం మాతురుల = మందు బిళ్ిలు, మందులు గణం = స్ాభావం, లక్షణం, వింటినారి తంతి = ట్టలిగ్రాం, అలెలత్య్డు, అలవాటు జావ = ధాన్పు నూకలతో చేస్న పలుచని గంజి 22

SESSION 2 2. జారిన గండె – అవగాహన- ప్రతిస్పందన 2.1 వినడం-మాటాడల డం 1. ఈ పాఠా్ంశం ద్యారా స్మాచ్ఛరానిే ఉతురాలు, తంతి ద్యారా తెలిపేవారని తెలుసుునేద్ధ కద్య? ఈనాడు స్మాచ్ఛరం పంపడానికి వేటిని ఉపయోగిసుునాేరు? జ. పూరాంలా కాకుండా ఆధునిక పరిజానఞ ంతో స్మాచ్ఛరం వేగంగా పంప గలుగత్తనాేం. ముఖ్ంగా అంతరాజలం ఉపయోగం వలల స్మాచ్ఛరం వేగవంతం అయింద్ధ. సెలోను,ల ఇంటర్చేట, ఫ్య్కస వంటివి జనాలకు ఎంతో ఉపయోగపడుత్తనాేయి. స్మాచ్ఛరం నిముషలలో చేరవలసిన చోటికి చేరుతోంద్ధ. 2. ఇంటోల తమవాళ్ళివరూ లేకుండా ఉంటే, ముస్లి తలిదల ండ్రుల బాధ ఎలా ఉంటుంద్ధ? జ. వయసుస మీద పడడం వలల ముస్లివారికి ఎనోే రకాల ఇబుందులు ఉంటాయి. ముఖ్ంగా అనారోగ్ స్మస్్ల వలల క్షీణ దశకు చేరుకుంటారు. ఆతీమయుల స్పరశ కరువై మానసికంగా వారు కృంగిపోత్యరు. తమ బాధలు చెపుపకుందుకు ఆనందం పంచ్చకుందుకు నా అనే వారు లేక మానసిక ప్రశాంతత కరుమవుత్తంద్ధ. తమకు వండిపెటేె ద్ధకుక కూడా లేకపోతే వారు ఆ వయసులో పడే బాధ వరనణ ాతీతం. పిలలల ు ఎంత అభివృద్ధి స్వధించినా తలిలదండ్రులకు వారి చివరిదశలో తోడుగా నిలిచినపుడే తమ జీవిత్యలకు స్వరకి త అని పిలలలు గరిుంచ్ఛలి. 3. అమామ, నానే, త్యత, అవాలతో అందరూ కలిసి ఉంటే ఎలా ఉంటుంద్ధ? జ. ‘కలసి ఉంటే కలదు సుఖం’ అనేటులగా అందరూ కలిసి ఉనే కుటుంబం చ్ఛలా అందంగా ఉంటుంద్ధ. కుటుంబ స్భు్లంత్య కలిసి ఉండాలి. అంటే అమామ, నానే, త్యత, అవాలతో కలిసి ఉండటం వలన మనకు ఎనోే మంచి విషయాలు తెలుస్వుయి. అందరితో కలసి ఉండడం వలల చినేపపటినుండే స్మైక్ జీవనం అలవడుత్తంద్ధ. పెదలు ు పిలలలకు నీతికథలను చెపపడం వలన స్మాజంలో నీతితో కూడిన జీవనం స్వగించడం సులభమవుత్తంద్ధ. పండుగలకు అందరూ కలసి ఉండడం వలల ఎంతో స్ందడిగా ఉండి మన స్ంస్కృతీ స్ంప్రద్యయాలు గరించి తెలుసుుంద్ధ. పెదవు ారికి కుటుంబంలోని పిలలలు, మనుమల నుండి రక్షణ, భరోస్వ లభిస్వుయి. ఏ విషయం అయినా కలిసికటుెగా అలోచించి నిరణయం తీసుకోవచ్చచ. పెదలు పటల ఏ విధంగా ప్రవరిుంచ్ఛలో తెలుసుుంద్ధ. మంచి నడవడి అలవడుత్తంద్ధ. 2.2 చదవడం- రాయడం 1. పాఠం చదవండి. ఇందులోని జంటపద్యలను వెద్ధకి రాయండి. జ. అతీ - గతీ, మగబిడు - ఆడబిడు, అకక - బావ, గొడుు - గోద, రయి - పగలు, పెటుె – పోత 2. క్రంద్ధ మాటలు ఎవరిని ఉదేశు ంచినవో రాయండి. అ. ఆ పిలల తీరమి ాడింద? లేద? జ. పెదు కడుకు భార్ను ఉదేశు ంచి. 23

ఆ. నాలుగాకు లెగజద్ధవినోడే. జ. చినే కడుకును ఉదేుశంచి. ఇ. నెలకకస్వరయినా చూసిపోత వుందురు. జ. అకక బావను ఉదేుశంచి. ఈ. చికిక స్గమై పోయింద్ధ. జ. భార్ను ఉదేశు ంచి. ఉ. పటె స్నతబటుకె ని దేశాలపాలై పోయిరి. జ. ఊరి వారిని, రైత్తలిే ఉదేుశంచి. ఊ. అంతేలే స్వమీ! జ. ఉతురం వ్రాయడానికి స్హాయం చేసిన వ్కిుని ఉదేశు ంచి. 3. క్రంద్ధ పేరా చదవండి ప్రశేలకు స్మాధానాలివాండి. ఒర పెదుబాు! నువుా నీ పెళాింబిడలు ోు ఇల్గలద్ధలి వెళ్ళలపోయి ఆరునెలాలయె. ఇంతకాలంగా అతీ గతీ తెలపకుండా పోతివి. నువుా కాల్దుసి బయటపెటేె నాటికి నీ పెళాిం కడుపుతో ఉంద్ధ. ఆ పిలల తీరథమాడింద లేద తెలియకపోయ. మగబిడోు, ఆడబిడోు తెలియకపోయ. నీ కంటే నాలుగాకులెగజద్ధవినోడే నీతముమడు గూడా. మిలటర్థలో స్నరత్యనని వెళ్ళినోడ. వాడు మిలటర్థలో స్నరినాడో, లేకుంటే బంగళూరోల మూటలే మోస్వు వుండాడే తెలియకపోయ. అ. చినే కడుకు ఏం చేసుునాేడు? ( సి ) ఎ. మిలటర్థలో ఉనాేడు బి. మూటలు మోసుునాేడు సి. తెలియదు ఆ. పెదు కడుకు ఇలుల వదలి ఎంత కాలమైంద్ధ? ( బి ) ఎ. ఒక స్ంవతసరం బి. ఆరునెలలు సి. నెల ఇ. పెదకు ోడలు (ఎ ) ఎ. భరుతో వెళ్ళింద్ధ బి. తలిగల ారింటోల ఉంద్ధ సి. అతుగారింటోల ఉంద్ధ. 4. పాఠం చదవండి. ఇందులో బాధ కలిగించే విషయాలు ఏమిటో, నవుా పుటింె చే విషయాలు ఏమిటో తెలపండి. జ. 1) బాధ కలిగించే విషయాలు: అ) తండ్రి యొకక ఆవేదన. ఆ) పంటలు స్రిగా పండక రైత్త పడే ఆవేదన. ఇ) తలిలకి అనారోగ్ం, మందులు వాడినా తగగకపోవడం. ఈ) కుమారులను చూడాలని తలిల తరచ్చగా కలవరించడం. 24

2. నవుా పుటిెంచే విషయాలు: అ) ఉతురం వ్రాయమని అడగటానికి వచిచ, అతనితో మాటాలడే మాటలు. ఆ) కుమారునికి వ్రాసిన లేఖకు చిరునామా చెపేప స్ందరభము. ఇ) ‘కుడికాలు కంచెం ఎగరసూు నడుస్వుడు’ అని చెపిపనపుపడు. ఈ) ‘స్వలే!ల స్నరుత్తంద్ధలే, స్నరకెకకడ బోత్తంద్ధ’ అని తండ్రి పలికినపుపడు. 5. పాఠం చదవండి. క్రంద్ధ ప్రశేలకు జవాబులు రాయండి. అ. ముస్లి తండ్రి ఇంకకరిచేత ఉతురం ఎందుకు రాయించ్ఛరు? జ. ముస్లి తండ్రి చదువుకోలేదు. అతనికి రాయడం, చదవడం రాదు. అందుకని చదువుకునే వ్కిుతో ఉతురము రాయించ్ఛడు. ఆ. మధా్హేమయ్టపపటికి కాకులు కూడా కనబడవని ఎందుకనాేడు? జ. ఆ ఊరి బోరులో తపిపతే ఇంక ఎకకడా నీరు లేదు. విపర్థతమైన ఎండగా ఉనేద్ధ. అందువలనే కాకులు కూడా కనబడుటలేదు అని ముస్లి తండ్రి వాపోయాడు. ఇ. ఎద్ధగిన పిలలల ు తలిదల ండ్రులను వద్ధలిపోవడం నా్యమేనా? ఎందుకు? జ. ఎద్ధగిన పిలలలు తలిలదండ్రులను వద్ధలిపోవడం అనా్యం. ముస్లి వయసుసలో తలిలదండ్రులకు పిలలల స్హాయం అవస్రం. చినేపపటినుండి పిలలలకు ఎటువంటి లోటు లేకుండా పెంచి పెదు చేసి తమ కాళ్ిపై త్యము నిలబడేటటుల చేసిన తలిదల ండ్రుల యెడల కృతజఞత కలిగి ఉండాలి. ముస్లి వయసులో వారికి ఎటువంటి లోటు ఇబుంద్ధ లేకుండా చూసుకోవాలి. ఈ. ‘పటె స్నతబటుకె ని దేశాలపాలైపోయిరి’ అనే వాక్ం వలల మీరమి గ్రహించ్ఛరు? జ. ఈ వాక్ం ద్యారా ఊరిలో జీవితం గడవడానికి తగిన స్దుపాయాలు లేవు. ఉద్గాలు లేవు. నీరు లేక పలాలు, తోటలు ఎండిపోయాయి. పశవులకు గడిు కూడా దొరకడం లేదు. పంటలు స్రిగా పండక రైత్తలు ద్ధగలుతో చికికపోయారు. ద్యంతో గ్రామంలోని ఎనోే కుటుంబాలు తమ కుటుంబాలను పోషించ్చకోవడం కోస్ం పటె చేత పటుెకుని దేశాలకు వలస్పోయారని గ్రహించ్ఛను. ఉ. ఉతురం చేరాలిసనవారి అడ్రస్నసమిటో రాయండి. జ. చెంగల్రాయుడు, C/o. వెంకటపపయ్ నాయుడు, స్నషె నుకు మూడు మైళ్ి దూరం, పలేరు, చితురు జిలాల. 2.3 స్వాయరచన – ప్రశే జవాబులు 1. క్రంద్ధ ప్రశేలకు స్మాధానం ఆలోచించి ఒక పేరాలో రాయండి. అ. మీ తలిదల ండ్రులు మీకేమి చేశారో సంతమాటలోల రాయండి. జ. * తలిదల ండ్రులు లేనిదే నేను లేను. నా పుటుకె కు నా జీవనానికి కారణమైన నా తలిదల ండ్రులంటే నాకు చ్ఛలా ఇషెం. * తలిల నా పుటుెకకు కారణం అయితే తండ్రి నా నడవడికకు, స్మాజంలో నాకు ఒక మంచి స్వనథ ం కలగడానికి కారణం. 25

* ననుే చకకటి బడిలో చేరాచరు. మా తలిలదండ్రులు మాకు ఎంతగానో స్హాయం చేశారు. * తినడానికి మంచి తిండి ,బటలె ు ఇసుునాేరు. వారికి ఎనిే కషెలు ఉనాే అవి నాకు తెలియకుండా పెంచ్ఛరు. * స్ంస్కృతి, స్ంప్రద్యయాలు నేరాపరు. పెదలు పటల గౌరవంగా, పిలలల పటల బాధ్తతో ఉండేలా, స్మాజంలో మంచి గరిుంపు లభించే విధంగా ననుే పెంచ్ఛరు. * అపుపడపుపడు విహారయాత్యలకు, పుణ్క్షేత్య్లకు తీసుకనివెళాురు. నా తలిలదండ్రుల స్నవను నేను ఎనేటికి మరువను. ఆ. మీ తలిదల ండ్రులకు మీర్చలా స్నవ చేయదలచ్ఛరో రాయండి. జ. * ఏ తలిదల ండ్రులు అయినా తమ పిలలలకు మంచి భవిష్త్తును అంద్ధంచడానికి ఎనిే కషెనషలె ను అయినా భరిస్వురు. * తలిదల ండ్రులకు స్నవ చేయడం పిలలలుగా మన బాధ్త. * ననుే చినేపపటి నుండి ఎంతో అలాలరుముదుగు ా పెంచిన నా తలిలదండ్రులకు నేను అండగా నిలుస్వును. * ఎనేటికి వారి గౌరవానికి భంగం కలిగించను. వారి ఆరోగ్ంపై తగిన శ్రదని ు తీసుకుంటాను. * వారిని పుణ్క్షేత్య్లు, విహార ప్రదేశాలకు తీసుకువెళ్త్యను. * ఇంటిపనులలో వారికి స్హాయం చేస్వును. వారికి అనిే రకాల స్పర్లు చేస్వును. * ముస్లి వయసులో నేను ఉనాేననే భరోస్వ కలిపస్వును. ఇ. పాఠం పేరు ‘జారిన గండె’ అని ఉంద్ధ కద్య! ఈ పాఠానికి ఈ పేరు తగినదేనా? ఎందుకు? జ. * పాఠం పేరు ‘జారిన గండె’ అనేద్ధ చకకగా స్రిపోయింద్ధ. * పిలలల ు దూరమైన తలిలదండ్రుల యొకక బాధను హృదయానికి హత్తుకునే విధంగా ఇందులో కవి ఎంతో అదుభతంగా వరిణంచ్ఛరు. * ముస్లి వయసులో పిలలల ు చేసిన ద్యనికి వృదులి ు పడే బాధను గరించి చద్ధవిన వారికి మనసు ద్రవించక మానదు. * అంత జరిగినా తలిదల ండ్రుల మనసు ఎపుపడూ పిలలలను ప్రేమిసూునే ఉంటుందనే స్త్య్నిే కవి మనకు తెలియచేస్వరు. ఈ. వృద్యశి ్రమాలు నిరాహించడం ఎందుకు జరుగత్తనేద ఊహించండి. కారణాలు రాయండి. జ. * వృద్యిశ్రమాలను మనం ప్రతి గ్రామంలోను చూడవచ్చచ. వీటిని ఎనోే స్ాచాందస్ంస్లి ు నిరాహిసుునాేయి. * పిలలల ఆదరణకు దూరమైన ఎందరో తలిదల ండ్రులు ఇకకడ నీడను పందుత్తనాేరు. * పిలలలు తమ స్వారిం కోస్ం తమను పెంచి పెదు చేసిన తలిలదండ్రులను నిరలక్షయం చేయడం వలలనే నేడు వృద్యిశ్రమాలు నెలకనాేయి. * ముఖ్ంగా ఉద్గ కారణాల వలల పిలలలు జీవనాధారం కోస్ం వేర ప్రాంత్యనికి వలస్ వెళ్ునాేరు. * వృదులి ను కడుకులు, కోడళ్ి స్రిగాగ ఆదరించకపోవటం వలన వారు వృద్యిశ్రమాలకు వెళ్ళి ప్రేమ, ఆపా్యతలను పందుత్తనాేరు. 2. క్రంద్ధ ప్రశేలకు పద్ధవాకా్లలో జవాబులను రాయండి. అ. పాఠంలోని ముస్లి తండ్రి కడుకులు ఎలాంటివారు? వాళ్ిను గరించి మీ అభిప్రాయం తెలపండి. జ. * జారినగండె పాఠంలోని ముస్లితండ్రి చదువుకోనివాడు, చదవడంగాని రాయడంగానీ రానివాడు. అమాయకుడు, వ్వస్వయంపై ఆధారపడి తమ జీవితం స్వగిసుునేవాడు. 26

* పిలలల పై, భార్పై ప్రేమాభిమానాలు కలవాడు. తమకు దూరంగా పిలలల ు ఉనాేరని బాధపడాురు. కోడలి ప్రస్వం గరించి వాకబు చేస్వడంటే కోడలిపై అభిమానం గలవాడని తెలుస్తుంద్ధ. * తన పిలలలు ఏం చేసుునాేరో అని బాధ పడాుడు. తన భార్ అనారోగ్ స్మయంలో పిలలల ు దగగర ఉంటే బాగంటుంద్ధ అని పిలలల కు ఉతురం రాశాడు. * ఈ స్మయంలోనైనా తలినల ి చూచి వెళ్ిమని కడుకులను కోరాడు. తన కూత్తరు కూడా దగగరలేదనిబాధపడాడు ు. తలిలదండ్రులకు పిలలల పై గల నిజమైన ప్రేమను చ్ఛటిచెపాపడు. * ముస్లి వయసులో తలిలదండ్రుల బాధ్త పిలలలద్ధ. వారి జీవనం కోస్ం తలిలదండ్రులను వద్ధలి వెళ్ళిపోయిన కడుకులు ఈ పాఠంలో కనిపిస్వురు. * కడుకులు తలిదల ండ్రుల బాగోగలు పటిెంచ్చకోలేదు. స్వారింతో పెదలు ను వదలి వెళ్ళిపోయారు. * తలిల అనారోగ్ంతో బాధ పడుత్తనే స్మయంలో కూడా వారిని చూడడానికి వస్వురో రారో కూడా తెలియదు. * పాఠంలో ముస్లి తండ్రి, కడుకులను ఒకకస్వరి పరిశీలిస్ను ఒకక విషయం తెలుసుుంద్ధ. * ముస్లి తండ్రికి కుమారులపై ఉనే ప్రేమ కుమారులకు తలిలదండ్రులపై లేకపోవడం చ్ఛలా విచ్ఛరించదగిన విషయం. * పిలలల ు ముస్లి తలిలదండ్రులను చకకగా చూసుకోవాలనేదే నా అభిప్రాయం. ఆ. పాఠంలోని ముస్లి తండ్రి, ఆయన కడుకులాంల టివాళ్ి మన స్మాజంలో కూడా ఉంటారుకద్య! నువేా ముస్లి తండ్రి స్వనథ ంలో ఉంటే ఏం చేస్వువు? జ. * నానాటికీ మారుత్తనే స్మాజంలో ఎందరో పాఠంలోని ముస్లితండ్రి వంటివారు ఉనాేరు. ఆయన కడుకులాలంటి వారూ ఉనాేరు. * పెంచి పోషించిన తలిలదండ్రులను చివరిదశలో చూడవలసిన భాద్త పిలలలదే. * నేటి పరిసిథత్తలలో చదువుకు తగిన ఉద్గం లభించ్చట లేదు. * ఇక నేటి పరిసితథ ్తల దృషయె ఉనే ఊరిలో ఉండే అవకాశమే లేదు. ఉద్గం పందడం కోస్ం వేర ప్రాంత్యలకు వలస్ వెళ్ునాేరు. * అటువంటి పరిసితథ ిలో ముస్లి తలిలదండ్రులను దగరగ ఉండి చూసుకోవడం జరగడం లేదు. * నేను ముస్లితండ్రి స్వనథ ంలో ఉంటే వారి పరిసిథతి అరంి చేసుకుని పిలలలకు భారం కాను. * సంత ఊరిలోనే చేతనయిన పని చేసుకుంటూ దైవధా్నంలో జీవితం స్వగిస్వును. * పిలలలకు చూడాలనిపించినపుడు అపుపడపుపడు వచిచ వెళ్ుంటారు. బతకలేకపోతే ఒక వృద్యశి ్రమంలో చేరత్యను. * అకకడ ఉండే తోటి వృదుిలతో కలిసి స్హజీవనం చేస్వును. నాకునే ద్యనితో స్మాజస్నవ చేస్వును. 27

SESSION 3 2. జారిన గండె - స్ృజనాతమకత - ప్రశంస్ 3.1 రాయండి – స్ృజనాతమకత 1. కడుకు దూరమై బాధపడే తండ్రి ఆతమకథ రాయండి. జ. ఆతమకథ రాయడానికి సూచనలు: 1. ఆతమకథ అంటే త్యను రాసుకునే కథ. 2. ఎవరయినా తమ ‘ఆతమకథ’ ను రాసుకోవచ్చచ. 3. అవి ఆతమకథలే అయినా స్వమాజిక జీవిత్యనిే కూడా ప్రతిబింబిస్వుయి. 4. ఆతమకథ ఉతుమ పురుషలో ఉంటుంద్ధ. 5. ఆతమకథ వ్రాస్న వ్కిు యొకక పరిభాషలో తన ఉదేుశానిే తెలియజేసుుంద్ధ. నా పేరు వేంకటేశ. నాద్ధ శ్రీకాకుళ్ం జిలాలలోని ఎచెచరల గ్రామం. నేను రోజు కూలి చేసుకుని జీవనం స్వగిసుునాేను. నాకు భార్ ఇదురు పిలలల ు ఉనాేరు. కడుకులు పెదగు ా చదువుకోలేదు. నాకు చేతనయినంతలో పిలలల కు మంచి జీవితం అంద్ధంచడానికి ప్రయతిేంచ్ఛను. మాకు స్ంపదలేకపోయినా ఎపుపడూ ఆనందంగా స్ంతోషంతో జీవించేవారం. పిలలల కు తగిన పిలలల ని ఇచిచ పెళ్ళి చేస్వను. డబుు లేక పోయినా గణం ముఖ్ం అని అనుకునాేను. మనిషి పతనం వారి స్వారంి తో ఆరంభం అవుత్తంద్ధ. అలాగే వివాహం అయా్క వారికి భార్ల స్లహావలల ఈ గ్రామంలో ఉంటే జీవితం ఇలాగే ఉంటుంద్ధ ఏమీ మారుప ఉండదు కనుక పరుగ గ్రామానికి వెళ్ళిపోతే బాగంటుంద్ధ అనిపించి, తమ స్వారింతో అంతకాలం పెంచి పోషించిన, ముస్లి వయసు అని కూడా చూడకుండా మముమలను వద్ధలిపెటిె తమ భార్తో వెళ్ళిపోయారు. పిలలలపై మమకారం చంపుకోలేక నిత్ం వారి స్మాచ్ఛరం కోస్ం ఎదురు చూసూు కాలం గడుపుత్తనాేం. లోకంలో చెడు పిలలల ు ఉంటారు గాని చెడు తలిలదండ్రులు ఉండరు. 2. తలిదల ండ్రులను నిరాదరణకు గరిచేయవదను ే నినాద్యలు తయారుచేయండి. జ. 1. తలిలని మించిన దైవం లేదు. 2. తలిలదండ్రులు దైవస్మానులు. 3. కషెపెటబె ోకు కనేతలిల మనసు. 4. నషెపెటెబోకు నానే పనులు. 5. తలిలదండ్రులే మనకు ప్రత్క్షదైవాలు. 6. తలిలదండ్రుల వేదన - అద్ధ మనకు నరకయాతన. 7. తలిలదండ్రులను గౌరవించ్చ - జగతిన వరిలథ ుల. 8. తలిదల ండ్రుల రక్ష - అదే నీకు శ్రీరామరక్ష. 9. తలిలదండ్రుల ప్రేమ - అదే తరగని ప్రేమ. 10. అమమదనము కంటే ఆనందమే లేదు. నానే మాటను మించిన నయము లేదు. 28

3.2 రాయండి – ప్రశంస్ 1. పాఠం చితురు ప్రాంతపు మాండలికంలో ఉంద్ధ. పాఠంలోని మొదటి ర్చండు పేరాలను సంతమాటలోల రాయండి. “అదంత్య యిపుపడెందుకు? ............................................................................. ............................................. మూటలే మోస్వు వుండాడో తెలియకపోయ.” జ. అదంత్య ఇపుపడెందుకు? అస్లు విషయానిే గాలికి వదలి నేను పాతవిషయాలనీే తవుాకుంటూ ఉనాేను. ఏమి లేదులే స్వామీ! నీవు నా పెదకు ుమారునికి ఒక ఉతురం వ్రాసిపెటాలె ి. అందుకోస్ం పావలా ఖరుచ పెటిె పోస్వెఫీసులో ఈ కాగితం కనుకుకని వచ్ఛచను. ఉతురంలో ఏమి రాయాలో చెపాును. ఇక నీవు ఉతురం రాయడం మొదలు పెటుె. ఒర పెదబు ాుయీ! నీవు నీ పెళాిం బిడలు తో ఆరునెలల క్రతం ఇలుల వద్ధలివెళాివు. ఇంతవరకు అతీగతీ లేకుండా పోయావు. నీవు ఇకకడినుండీ వెళ్ళి రోజుకు నీ భార్ ఆరు నెలల కడుపుతో ఉంద్ధ. ఇపుపడు ఆ కోడలుపిలల ప్రస్వించింద, లేద తెలియదు. మగపిలలవాడో, ఆడపిలోల తెలియదు. నీ తముమడు నీకంటే నాలుగ ఆకులు ఎగచద్ధవినోడే, వాడు మిలటర్థలో చేరుత్యనని చెపిప వెళాిడు. వాడు మిలటర్థలో చేరాడో లేద్య బంగళూరోల మూటలే మోసుునాేడో తెలియరావడం లేదు. 2. మీ ఇంటోల లేద్య మీ చ్చటుపె కకల ఉండే వృదులి కు మీరు ఎలాంటి స్నవలు చేస్వురు? వారికి మీరు ఏవిధంగా స్హాయపడత్యరు? జ. మాద్ధ ఉమమడి కుటుంబం. త్యతయ్, నానమమలు అందరం కలిస్న ఉంటాం. మా త్యతయ్కు రోజూ రాత్రి కాళ్ి పడత్యను. నానమమ రోజూ వేసుకునే మందులు మరచిపోకుండా ఇస్వును. మా చ్చటుపె ్రకకల చ్ఛలా మంద్ధ వృదుిలు ఉనాేరు. వారిని నేను గౌరవంగా చూస్వును. వారు చెపిపన పనులను చేస్వును. వారికి కావలసిన పనులు చేసి పెడత్యను. మార్చకటుె నుండి పండులతెచిచ ఇస్వును. రాత్రిపూట ఇంటోలని ముస్లివాళ్ికు మంచ్ఛలు వేసి పకకలు వేస్వును. స్వేనానికి నీళ్ి పెడత్యను. ఉతికిన బటెలను ఆరబడత్యను. ఈ రకంగా నేను మా ఇంటోలను, బయట ఉండే వృదులి కు స్నవచేస్వును. 29

SESSION 4 2. జారిన గండె - భాషంశాలు 4.1 భాషంశాలు- పదజాలం భాషాంశాలు I. క్రంద్ధ వాటిని ఉపయోగించి సంతవాకా్లు రాయండి. అ. విషయం గాలికి వదలి జ. మా అనేయ్ ఎపుపడూ అస్లు విషయం గాలికి వద్ధలేసి అనవస్ర విషయాలు పటింె చ్చకుంటాడు. ఆ. పాత స్ంగత్తలు తవాడం జ. పాత స్ంగత్తలు మరచిపోవాలి. ఇ. మూటలు మోయడం జ. చ్ఛలా మంద్ధ మూటలుమోసి జీవనం స్వగిసుునాేరు. ఈ. జరుగబాటు జ. పంటలు స్రిగా పండకపోతే రైత్తలకు జరుగబాటు చ్ఛలా కషంె . ఉ. పరిసితథ ి ద్ధగజారడం జ. దేశంలో పరిసితథ ్తలు నానాటికీ ద్ధగజారిపోత్తనాేయి. ఊ. ఎముకల గూళ్ళళిపోవడం జ. తినడానికి తిండి దొరకక పేదల శర్థరాలు ఎముకల గూళ్ళళిపోయాయి. ఋ. చికిక స్గం కావడం జ. మా త్యతయ్ అనారోగ్ంతో చికికస్గం అయిపోయాడు. ౠ. ర్చకకల్గచిచన పక్షులు జ. ర్చకకల్గచిచన పక్షులు ఆకాశంలో స్నాచాగా విహరిస్వుయి. 2. క్రంద్ధ పద్యలు చూడండి. వీటికి అదే అరంి వచేచ పద్యలను పాఠం ఆధారంగా రాయండి. అ. విషయం : జ. యిస్యం ఆ. ఉతురం : జ. జాబు ఇ. ఇరువై ఐదు పైస్లు : జ. పావలా ఈ. కాగితం : జ. కాకితం ఉ. పెదకు డుకు : జ. పెదుబాుయి ఊ. చూచిపోవడం : జ. సూచిపోవడం ఋ. ఆసుపత్రి : జ. ఆసుపతిురి ౠ. రాత్రీపగలు : జ. రయిపగలూ ఎ. నువుా ఎకకడ ఉనాేవో : జ. నువెాకకడుండావో ఏ. స్నషె ను : జ. టేషను 30

4.2 భాషంశాలు- వా్కరణం I. తెలుగభాషలోని వరాలణ ను మూడు విధాలుగా విభజించ్ఛరు. అవి: 1. అచ్చచలు 2. హలులలు 3. ఉభయాక్షరాలు అచ్చచలు: అ - ఆ - ఇ, - ఈ - ఉ - ఊ - ఋ - ౠ - ఎ - ఏ - ఐ - ఒ - ఓ - ఔ 1. అచ్చచలు: హ్రస్వాలు, దీరాాలు అని ర్చండు విధాలు అ) హ్రస్వాలు: ఒక మాత్య్ కాలంలో ఉచచరించే అచ్చచలను ‘హ్రస్వాలు’ అంటారు. అవి: అ - ఇ - ఉ - ఋ - ఎ - ఒ (మాత్య అంటే కనుర్చపపపాటు కాలం) ఆ) దీరాాలు: ర్చండు మాత్యల కాలంలో ఉచచరించే అచ్చచలను ‘దీరాాలు’ అంటారు. అవి: ఆ - ఈ - ఊ - ఏ - ఐ - ఓ - ఔ 2. హలులల ు క ఖ గ ఘఙ చ ఛ జ ఝఞ ట ఠడఢణ త థదధన ప ఫబభమ య ర ల వ శ ష స్ హ ళ్ ఱ ఉచ్ఛారణ విధానానిే బటిె హలులలను ఈ క్రంద్ధ విభాగాలుగా చేశారు. అక్షరమాలలోని హలులలను పలికేటపుపడు ర్చండు రకాల ధానులు వినిపిస్వుయి. ఉద్య: క + అ= క. వీటిలో ‘క’ అనేద్ధ అస్లు హలుల. ఆ తరువాఅత పలికే ‘అ’ అచ్చచ. సులువుగా పలకడ కోస్ం హలులకు అచ్చచను చేరుస్వుం. అ) కఠినంగా పలికే ధానులు : క, చ, ట, త, ప - పరుషలు ఆ) స్రళ్ంగా పలికే ధానులు : గ, జ, డ, ద, బ - స్రళాలు. ఇ) క, గ, చ, జ, ట, డ, త, ద, ప, బ అలప ప్రాణాలు. ఈ) ఖ, ఘ, చ, ఝ, ఠ, ఢ, థ, ధ, ప, భ లు మహాప్రాణాలు. వీటిని వరగయుకుకలు అని కూడా అంటారు. ఉ) ఙ, ఞ, ణ, న, మ - అనునాసికాలు ఊ) య, ర, ఱ, ల, ళ్, వ లను అంతస్వథలంటారు. ఋ) శ, ష, స్, హ లను ఊషమలంటారు. సూచన: “ఱ” అక్షరాన్నా పాతకాలపు కావాభాష్లో రాసేటపుపడు మాతమే వాడతారు. దీన్నకి బదులు ఇపుపడు ‘ర’ను వాడుతున్నారు. 31

3. ఉభయాక్షరాలు: మూడు. అవి సునే (పూరబణ ిందువు), అరసునే ‘ ’ విస్రగ ‘ ’ ఈ మూడు అక్షరాలు అచ్చచలతోనూ, హలులల తోనూ ఉపయోగించడం వలల వీటిని ‘ఉభయాక్షరాలు’ అని వ్వహరిస్వురు. సూచన: అరసునే గ్రాంథిక భాషలో మాత్యమే కనిపిసుుంద్ధ. విస్రగ తతసమ పద్యలోల మాత్యమే కనిపిసుుంద్ధ. అ. క్రంద్ధ వాక్ంలో పరుషలను గీత గీసి గరిుంచండి. కషెపడి చద్ధవితే ఫలితం తపపక ఉంటుంద్ధ. జ. క, ప, చ, త. ఆ. క్రంద్ధ మాటలోల స్రళాలతో మొదలయిన మాటలిే గరిుంచండి. బలం, కలం, గాలి, జలం, దళ్ం, తళ్కు కాలు, డబుు. జ. జలం, గాలి, దళ్ం, బలం, డబుు. ఇ. క్రంద్ధ మాటలోల అంతస్వలథ ను గరిుంచండి. యమున, కారం, పాలు, వంకర, వేళ్ జ. య, ర, ళ్, ల, వ. ఈ. క్రంద్ధ వాక్ంలో ఊషమలను గరిుంచండి భాషను మాటాడల ే స్హజశకిు మనుష్ఠలందరికీ ఉంటుంద్ధ. జ. ష, హ, స్, శ 32

అభా్స్పత్యం I. అవగాహన – ప్రతిస్పందన క్రంద్ధ గద్మును చద్ధవి, ప్రశేలకు స్మాధానం రాయండి. శ్రీనాథ మహాకవి 14వ శత్యబాను ికి చెంద్ధన కవులలో ప్రముఖడు. ప్రోలయవేమార్చడిు ఆస్వథనంలో విద్య్ధికారిగా పనిచేస్వడు. 14 స్ంవతసరాల వయసులో ‘మరుతురాటచరిత్య’ రచించ్ఛడు. గౌఢడింఢిమభటుె కంచ్చఢంకను పగలగొటిె కనకాభిషేక గౌరవానిే పంద్ధనవాడు. హరవిలాస్ం, భీమఖండం, కాశీఖండం వీరికృత్తలు. కవిస్వరాభౌమ బిరుద్యంకిత్తడు. ప్రశేలు: 1. 14 వ శత్యబాునికి చెంద్ధన కవులలో ప్రముఖడు ఎవరు? 2. ఎవరి ఆస్వనథ ంలో విద్య్ధికారిగా పనిచేస్వడు? 3. శ్రీనాథుని రచనలు ఏవి? 4. ఎవరి కంచ్చ ఢంకను పగలగొటాెడు? II. స్వాయరచన అ) క్రంద్ధ లఘు ప్రశేలకు స్మాధానములు రాయండి. 1. తలిలదండ్రులు పిలలల నుండి ఏమి కోరుకుంటారు? 2. అందరూ కలసిమెలసి ఉనే కుటుంబం ఎలా ఉంటుంద్ధ? ఆ) క్రంద్ధ వా్స్రూప ప్రశేకు స్మాధానము రాయండి. 1. నేటి స్మాజ పరిసితథ ్తల దృషెయ తలిదల ండ్రుల పటల పిలలల ప్రవరున ఎలా ఉంద్ధ? III. స్ృజనాతమకత మీ తలిదల ండ్రులమీద గల అభిమానానిే మీరు ఎలా వ్కీుకరిస్వురు? IV. ప్రశంస్ పిలలల నిరాదరణకు లోనైన వృదుిలను చేరదీసి ఆదుకుంటునే ద్యతల యొకక స్నవలను ప్రశంసించండి. V. పదజాలం అ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు అరమి ులు గరిుంచండి. 1. త్యతగారికి వారానికి ఒక జాబు రాస్వును. [] అ) ఉతురం ఆ) గేయం ఇ) పద్ం ఈ) పాట 33

2. పెదువాళ్ి కలిసినపుడు దండాలు పెడత్యను. [] [] అ) భోజనాలు ఆ) నమస్వకరాలు ఇ) దండలు ఈ) విందులు [] ఈ) కరుణ [] 3. ద్ధకుకలేని వారికి దేవుడే ద్ధకుక. ఈ) ధరమం ఈ) మంత్రులు అ) తరుప ఆ) ద్యరి ఇ) శరణు 4. కులం కనాే గణం ప్రధానం. అ) స్ాభావం ఆ) మనసుస ఇ) మాట 5. కరకి ుల కృషి వలల దేశం సుభిక్షంగా ఉంద్ధ. అ) కారిమకులు ఆ) జవానులు ఇ) రైత్తలు ఆ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు పరా్యపద్యలు గరిుంచండి. 1. నా మిత్రునికి జాబు రాస్వను. [] [] అ) పాట, గేయము ఆ) ఉతురం, లేఖ ఇ) కవిత, పద్ం ఈ) కథ, నవల [] ఈ) చిలుక, శకము 2. పక్షి తన గూడును అందంగా నిరిమంచ్చకుంటుంద్ధ. ఈ) చెరువు, మడుగ అ) జంత్తవు, మృగము ఆ) మనిషి, మానవుడు ఇ) ఖగం, పులుగ 3. నీరు జీవనాధారం. అ) జలం, ఉదకం ఆ) భోజనము, అనేము ఇ) చెటు,ె మాను ఇ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు ప్రకృతి – వికృత్తలు గరిుంచండి. 1. రాముని వంటి కమరుడు కలుగట అదృషంె . [] [] అ) కడుకు ఆ) తనయుడు ఇ) బిడు ఈ) కుమారుడు [] ఈ) మాతృమూరిు [] 2. అమమను మించిన దైవం లేదు. ఈ) తెలివి ఈ) ఆట అ) అమమవారు ఆ) అంబ ఇ) తలిల 3. స్వత మంచి గణములు కలద్ధ. అ) గొనము ఆ) గణము ఇ) జాఞనం 4. ఆశ ఉండడం మానవ స్హజం. అ) ఈశ ఆ) ఆన ఇ) ఆస్ 34

5. పక్షి స్నాఛ్చచ జీవి. [] అ) పకక ఆ) పకిక ఇ) పక్షం ఈ) పులుగ ఈ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు బహువచనాలు గరిుంచండి. 1. మా ఇలుల పాఠశాలకు దూరంగా ఉంద్ధ. [] అ) ఇలులలు ఆ) ఇళ్ి ఇ) ఇలాలల ు ఈ) ఇలులల ూ 2. రాగి చెంబులో నీరు ఆరోగా్నికి మంచిద్ధ. [] అ) నీరులు ఆ) నీళ్ి ఇ) నీరము ఈ) నీరాలు 3. మామిడి చెటుె మీద కాకి గూడు పెటింె ద్ధ. [] అ) కాకిలు ఆ) కాకుళ్ి ఇ) కాకులు ఈ) కాకీలు 4. రైత్త దేశానికి వెనెేముక. [] అ) రైలు ఆ) రైతలు ఇ) రైళ్ి ఈ) రైత్తలు 5. పంట చేనుకి పురుగలు పటెకుండా చూసుకోవాలి. [] అ) చేళ్ి ఆ) చేలు ఇ) చేనులు ఈ) చేయులు ఉ. క్రంద్ధ పద్యలకు సంతవాకా్లు వ్రాయండి. 1. స్వారిం - 2. దయనీయం - 3. కుటుంబం - 4. ద్ధకుక - 5. రయింబవళ్ి - VI. వా్కరణాంశాలు అ. క్రంద్ధ వాక్ంలో గీత గీసిన పదం ఏ విభకిు ప్రత్యమో గరిుంచండి. 1. గేయానిే అభినయంతో పాడండి. [ ] ఈ) పంచమీ విభకిు ] అ) ద్ధాతీయావిభకిు ఆ) తృతీయావిభకిు ఇ) చత్తర్థి విభకిు [ 2. ధరమ చక్రంలోని ఆకులు అషెంగ మారాగనిే సూచిస్వుయి. ఈ) స్పుమీ విభకిు అ) పంచమీ విభకిు ఆ) షష్టె విభకిు ఇ) ద్ధాతీయా విభకిు 35

3. నా కంటే మా అనేయ్ బాగా చదువుత్యడు. [] అ) ప్రధమా విభకిు ఆ) పంచమీ విభకిు ఇ) షష్టె విభకిు ఈ) ద్ధాతీయా విభకిు 4. చలికి వణుకు పుడుత్తంద్ధ. [] అ) ప్రధమా విభకిు ఆ) పంచమీ విభకిు ఇ) షష్టె విభకిు ఈ) ద్ధాతీయా విభకిు 5. ఎండ వలన జనస్ంచ్ఛరం తగిగంద్ధ. [] అ) ప్రధమా విభకిు ఆ) స్పుమీ విభకిు ఇ) షష్టె విభకిు ఈ) పంచమీ విభకిు ఆ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలు ఏ భాషభాగమో గరిుంచండి. 1. మామయ్ పంటలు స్రిగా పండక పోవటం వలన వెళ్ళిపోయాడు. [] అ) నామవాచకము ఆ) స్రానామము ఇ) క్రయ ఈ) విశేషణము 2. రాముడు అడవికి వెళాిడు. [] అ)స్రానామము ఆ) క్రయ ఇ) విశేషణము ఈ) నామవాచకము 3. నలనల ి రాతితో దేవుని విగ్రహం చెకాకరు. [] అ) క్రయ ఆ) విశేషణము ఇ) నామవాచకము ఈ) స్రానామము 4. ఆహా ! ఎంత అదుభత కటెడం. [] అ) అవ్యం ఆ) విశేషణము ఇ) క్రయ ఈ)స్రానామము 5. అతను చ్ఛలా తెలివైనవాడు. [] అ) అవ్యం ఆ) నామవాచకం ఇ) క్రయ ఈ) స్రానామము ఇ. క్రంద్ధ గీత గీసిన పద్యలకు విడదీసిన రూపానిే గరిుంచండి. 1. అనేయ్ మా ఇంటోల ఉండుంటే బాగండేద్ధ. [] అ) ఉండు + అంటే ఆ) ఉండి + అంటే ఇ) ఉండి + ఉంటే ఈ) ఉండు + ఉంటే 2. ఇపుపడెందుకు మా ఇంటికి వచ్ఛచరు? [] అ) ఇపుపడెం + దుకు ఆ) ఇపుపడు + ఎందుకు ఇ) ఇపుపడు + డెందుకు ఈ) ఇపుప + డెందుకు 3. మిటె మధా్హేం ఎండ ఎకుకవగా ఉంటుంద్ధ. [] అ) మధ్ + అహేం ఆ) మధ్ + హేం ఇ) మధా్ + అహేం ఈ) మధా్ + హేం ప్రాజకుె పని: మీ స్మీపంలోని వృద్యశి ్రమానిే స్ందరిశంచండి లేద్య మీ ఇంటి చ్చటుపె కకల ఉండే వృదులి దగరగ కు వెళ్ిండి. వాళ్ితో మాటాడల ండి. వాళ్ికిషమె ైన పనులు ఏవో తెలిసుకుని చెపపండి. వారమనుకుంటునాేరో రాయండి. 36

SESSION 1 3. త్య్గం - ఉపవాచకం - చదవడం 1.1 స్వహిత్ం – ప్రశే జవాబులు I. క్రంద్ధ ప్రశేలకు జవాబులు రాయండి. 1. ఈ కథలో ఏ విషయాలు మీకు అదుభతంగా అనిపించ్ఛయి? ఎందుకో తెలపండి. జ. ఈ కథలో నాకు చ్ఛలా స్ంఘటనలు అదుభతంగా అనిపించ్ఛయి. విక్రమారుకడు ప్రతిఫలం ఆశంచకుండా అందరికి స్హాయం చేయడం నాకు చ్ఛలా నచిచంద్ధ. మొదటి స్ంఘటన : ఒక పేదవాడిని మొస్లి నుండి రక్షించడం నచిచంద్ధ. ప్రత్త్పకారంగా ఆ పేదవాడు మంత్రోపదేశం చేయడం నచిచంద్ధ. ర్చండవ స్ంఘటన : విక్రమారుకడు రాక్షసుడికి శాపవిమోచనం కలిగించిన విధానం నచిచంద్ధ. మూడవ స్ంఘటన : విక్రమారుకడు సిదుిలకు శ్రీదత్తుని దరశనభాగ్ం కలిగించిన విధానం, వాళ్ి విక్రమారుకడికి బలపం, కరడా, మంత్యదండం, బొంత కానుకలుగా ఇవాడం నచిచంద్ధ. నాలుగవ స్ంఘటన : విక్రమారుకడురాజును కలవడం సిదుిల ద్యారా తమకు లభించిన శకుులను రాజుకు ఇచిచ అతడి రాజా్నిే కాపాడిన తీరు నాకు నచిచంద్ధ. 2. ఈ పాఠానికి మరొక శీరికి ను నిరయణ ించండి. ఆ శీరికి ను ఎందుకు ఎనుేకునాేరో చెపపండి. జ. ఈ పాఠానికి ‘విక్రమారుకని ఔద్యర్ం’ అని శీరికి ఉండవచ్చచ. పాఠంలో ప్రతి స్ంఘటనలో మనము విక్రమారుకని ఔద్యర్ము గరించి తెలుసుకుంటాము. ఎటువంటి ప్రతిఫలము ఆశంచకుండా మొస్లి నుండి నిరుపేదను కాపాడిన విధం, బ్రహమరాక్షసుడికి శాపవిమోచనం కలిగించిన విధానానిే బటిె విక్రమారుకడి ఔద్యర్ం తెలుసుుంద్ధ. సిదుిల కోరిక ప్రకారం, ఎంతటి కషెమైనా భరించి శ్రీదత్తుని ఆశ్రమము దరిశంపజేశాడు. శ్రీదత్తుడు మరియు సిదులి ు బహుకరించిన మాయాతివాచీ, బలపం, కరడా, మంత్యదండం, బొంత వంటి అదుభతశకుులు గల వసుువులను రాజుకి ద్యనం చేశాడు. ఈ స్ంఘటనల ద్యారా విక్రమారుకని ఔద్యర్ం ఎంత గొపపద తెలుస్తుంద్ధ. 37

3. ఈ పాఠంలో విక్రమారుకని త్య్గ గణానిే తెలిపే ర్చండు స్ంఘటనలునాేయి. వాటిని రాయండి. జ. మొస్లి నుండి తనను కాపాడినందుకు నిరుపేద విక్రమారుకడికి మంత్రోపదేశం చేస్వుడు. ఆ మంత్య్నిే జపిస్ను చేసిన పాపాలనీే తొలగిపోత్యయి. అంతేకాదు జపించేవారు కోరుకునేపుపడు దేవలోకం నుండి విమానం వచిచ వారిని తీసుకు వెళ్ుంద్ధ. విక్రమారుకడు ఒక బ్రహమరాక్షసుడికి ఈ మంత్రోపదేశం చేశాడు. అతనికి దీని వలన పాపవిమోచనం కలుగత్తంద్ధ. అంతేకాదు మంత్య మహిమ వలల రాక్షసుడిని దేవలోకం నుంచి వచిచన విమానం తీసుకువెళ్ుంద్ధ. ఇటువంటి గొపప ఫలము కలిగిన మంత్య్నిే తన స్వారథం కోస్ం వాడుకోకుండా రాక్షసుడికి శాపవిముకిు కలిగించ్ఛడు విక్రమారుకడు. అంతేకాదు శ్రీదత్తుడు మరియు సిదులి ు బహుకరించిన ‘మాయా తివాచీ’, బలపం, కరడా, మంత్యదండం, బొంత వంటి అదుభత శకుులు కలిగిన వసుువులను రాజుకు ద్యనం చేశాడు. వాటి ద్యారా ఆ రాజు శత్రువులను జయించి మళ్ళి రాజా్నిే పంద్యడు. ఈ ర్చండు స్ంఘటనలు విక్రమారుకడి త్య్గగణానిే తెలుపుత్యయి. 4. విక్రమారుకడు ధైర్వంత్తడు, స్వహస్వంత్తడు. అతని స్వనథ ంలో మీరుంటే ఏం చేస్నవారు? జ. తన ప్రజలయొకక బాగోగలను చూడడం రాజు యొకక కరువ్ం. నేను విక్రమారుకని స్వథనంలో ఉంటే తపపకుండా ఆపదలో ఉనే వారిని ఆదుకుంటాను. విక్రమారుకడిలా దేశస్ంచ్ఛరము చేసి ప్రజల కషలె ను తెలుసుకని వారికి స్హాయం చేస్వును. దత్తుడు వంటి గొపప మహానీయులను కలిసి వారి ఆశీరాాదంతో ప్రజలు స్ంతోషంగా ఉండేలా చూస్వును. 38

SESSION 1 4. మణిపూస్లు- చదవండి 1.1 చదవండి – ఆలోచించండి – చెపపండి ప్రశేలు – జవాబులు : 1. పై చిత్యంలో ఎవరునాేరు? జ. పై చిత్యంలో గరువు దగరగ శష్ఠ్లు వినయంతో ఉనాేరు. 2. వాళ్ి ఏ విషయాల గరించి మాటాడల ుకుంటునాేరు? జ. గరుశష్ఠ్లు లోకంలో ఆచరించవలసిన నీతిని ధరామల గరించి, స్త్మునే పలుకవలెనని మాటాడల ుకుంటునాేరు. 3. వాళ్ి స్ంభాషణను బటిె మీకేం తెలిసింద్ధ? జ. వారి స్ంభాషణను బటిె ఎపుపడూ స్త్మే పలకాలని, ధరామనిే పాటించ్ఛలని తెలిసింద్ధ. 4. ఇలాంటి మరికనిే నీత్తలను తెలిపే వాకా్లను చెపపండి. జ. 1. తలిలతండ్రులను గౌరవించవలెను. 2. గరువులను పూజింపవలెను. 3. స్త్మునే పలకవలెను. 4. భూతదయ కలిగి ఉండవలెను. 5. తోటివారి పటల స్నేహంగా ఉండవలెను. 39

1.2 చదవండి – ఉదేశు ము శతక పద్య్ల ద్యారా విద్య్రుథలలో నైతిక విలువలు పెంపంద్ధంచి, మంచి పౌరులుగా తీరిచ ద్ధదుడం ఈ పాఠం ఉదేుశం. 1.3 చదవండి – కవుల పరిచయం 1. తికకన స్తమయాజి: పాఠంలోని 1 మరియు 2 పద్య్లను తికకన రచించ్ఛడు. స్ంస్కృత మహాభారత్యనిే తెలుగలో అనువద్ధంచిన కవిత్యయంలో ర్చండవ వ్కిు. ఇతడు క్రీ.శ. 13వ శత్యబము ునకు చెంద్ధనవాడు. మనుమసిద్ధికి ఆస్వనథ కవి. మహాభారతంలో విరాటపరాం మొదలు స్ారాగరోహణపరాం వరకు మొతుం 15పరాాలను అనువద్ధంచ్ఛడు. ఇంకా ‘నిరాచనోతురరామాయణం’ అనే గ్రంథానిే రచించ్ఛడు. ఇతనికి “కవిబ్రహమ”, “ఉభయకవిమిత్రుడు” అనే బిరుదులు ఉనాేయి. 2. బదెను : ‘సుమతీశతకం’ రచయిత మహాకవి బదెను . ఇతడు క్రీ.శ. 13వ శత్యబుమునకు చెంద్ధనవాడు. ఇతని పద్య్లు స్రళ్ంగాను, మనోహరంగాను ఉంటాయి. ఇతని పద్య్లోల ‘సుమతీ’ అనేద్ధ మకుటంగా ఉంటుంద్ధ. 3. వేమన: ‘వేమన శతకం’ రచయిత మహాకవి వేమన. ఇతడు క్రీ.శ. 17వ శత్యబము ునకు చెంద్ధనవాడు. ఇతని పద్య్లు బహుళ్ ప్రచ్ఛరానిే పంద్యయి. వీరి పద్య్లోల ‘వినురవేమ’ అనేద్ధ మకుటంగా ఉంటుంద్ధ. ఇతడు ప్రజాకవిగా గరిుంపు పంద్యడు. 4. ఏనుగలక్షమణకవి: భరుృహరి స్ంస్కృతభాషలో రచించిన సుభాషితత్రిశతిని తెలుగలో అనువద్ధంచిన వారిలో ఏనుగ లక్షమణకవి ప్రసిదుడి ు. ఇతడు క్రీ.శ.18వ శత్యబము ునకు చెంద్ధనవాడు. ఇతని ఇతర రచనలోల విశాామిత్యచరిత్య, రామేశార మహాతమయం మొదలైనవి ప్రసిద్ధపి ంద్యయి. 1.4 చదవండి - ప్రతిపద్యరాలథ ు 1. క. *ఒరులేయవి యొనరించిన నరవర! యప్రియముుఁ దన మనంబున కగుఁ ద్య నొరులకు నవి స్నయకునికి పరాయణము పరమ ధరమపథముల కెలనల ప్రతిపద్యరథం: నరవరా = ఓ రాజా! ఒరులు = పరులు ఏవి = ఏ పనులు ఒనరించిన = చేసిన అప్రియము = ప్రియముకానిద్ధ తన = తన యొకక 40

మనంబునకు = మనసుసనకు అగ = కలుగనో త్యన = త్యను అవి = అటువంటి అప్రియమైన పనులు ఒరులకు = పరులకు చేయకునికి = చేయకుండుట ధరమపథములకు+ ఎలలన = అనిే ధరమములలోకి పరమ = గొపపదైన పరాయణము = ఉతుమ మారమగ ు. భావము: ఓ రాజా! ఇతరులు ఏ పనిచేస్ను మనకు బాధ కలుగత్తంద ఆ పని మనం ఇతరుల విషయంలో చేయకూడదు. అదే ఉతుమ ధరమం. 2. * క. తనువున విఱిగిన యలుుఁగల ననువునుఁ బుచచంగవచ్చచ నతి నిష్ఠరు తన మనమున నాటిన మాటలు విను మెనిే యుపాయములను వెడలునె యధిపా! ప్రతిపద్యరథం: అధిపా = ఓ రాజా! విను = విను తనువున = శర్థరంలో విరిగిన = విరిగినటువంటి అలుగలన = బాణాలను అనువునన = ఉపాయంతో పుచచంగవచ్చచ = బయటకు తీయవచ్చచ అతి నిష్ఠురతన = మికికలి ప్రయతేంతో మనమున = మనసుసలో నాటిన = గ్రుచ్చచకునే మాటలు = పలుకులు ఎనిే ఉపాయములను = ఎనిే ఉపాయముల చేతనైనా వెడలునే = బయటకు వచ్చచనా?(తీయలేమని భావం) భావము: శర్థరంలోకి ద్ధగిన బాణాలను అతికషెం మీద బయటకు తీయవచ్చచ. బాణం చేసిన గాయాలను మానపవచ్చచ. కాని ఇతరులకు కషనె ిే కలిగించేటటుల మాటాడల ిన మాటలను తొలగించడం ఎనిే ఉపాయాల చేత కూడా స్వధ్ం కాదు. 41

3.* క. తనవారు లేనిచోటను జన వించ్చక లేని చోట జగడము చోటన అనుమానమైన చోటను మనుజునకు నిేలువుఁ దగదు మహిలో సుమతీ! ప్రతిపద్యరథం: సుమతీ = ఓ మంచి బుద్ధి కలవాడా! మహిలోన = భూమిపైన, ప్రపంచంలో తనవారు = తనకు స్ంబంధించిన బంధువులు లేని = లేనటువంటి చోటను = ప్రదేశమందు చనువు = మచిచక ఇంచ్చక = కంచెమైనను లేనిచోట = లేని ప్రదేశమందు జగడము చోట = తగవులాడు చోటను అనుమానము + ఐనచోటన= తనకు స్ందేహమైనచోటను మనుజునకున = మానవునికిని నిలువ తగదు = ఉండడం మంచిద్ధ కాదు. భావము: ఓ సుమతీ! తనకు స్ంబంధించినవారు లేనిచోట, తనకు కంచమైనా చనువు లేనిచోట, తగాద్య జరుగత్తనేచోట, తనకు అనుమానంగా ఉనేచోట మనిషి ఉండకూడదు. 4. *క. తడవోరాక ఒడలోరాక కడు వేగం బడచి గార్ంబగనే తడవోరిచన నొడలోరిచనుఁ జడిపోయిన కార్మెలలుఁ జేకూరు సుమతీ! ప్రతిపద్యరంథ : సుమతీ! = ఓ మంచి బుద్ధి కలవాడా! తడవు = ఆలస్్ము ఓరాకన = స్హించకుండా, ఓరుచకోకుండా ఒడలు + ఓరాక = శర్థర శ్రమను ఓరుచకనక కడువేగంబు = మికికలి వేగమున అడిచిపడినన = మిడిసి పడినను (తారపడిన) కార్ంబు = పని 42

అగనే = నెరవేరునా తడవున + ఓరిచన = ఆలస్్మును స్హించిన ఒడలోరిచనన = శర్థరశ్రమకు ఓరుచకనగా చెడిపోయిన = పాడైపోయిన కార్మెలలన = పనియంతయును కూడా చేకూరున = స్మకూరుత్తంద్ధ. భావము: ఓసుమతీ! ఆలస్వ్నిే, శర్థరకషెనిే భరించలేక చిందులు వేస్ను పనులు జరగవు. ఆ ర్చంటికీ తటుకె ంటే ఎటువంటి పనిలోనైనా విజయం స్వధించవచ్చచ. 5. * క. పాలను కలిసిన జలమును బాల విధంబుననె యుండుుఁ బరికింపంగాుఁ బాలచవిుఁ జఱచ్చ గావునుఁ బాలిశుఁడగవాని పందు వలదుర సుమతీ! ప్రతిపద్యరథం: = ఓ మంచి బుద్ధి కలవాడా! సుమతీ = పాలయందు పాలను = కలిసి పోయిన కలిసిన = నీరును జలమును = పాలవలెనే పాల విధముననే = ఉండును ఉండున = పరిశీలించి చూడగా పరికింపంగాన = పాలయొకక రుచిని పాలచవిన = పోగొటుెను చెఱచ్చన = కనుక కావునన = దురజనుడైన వానియొకక పాలసుడగవాని = స్నేహము పందు = చేయవదురు ా. వలదుర భావము: ఓ మంచిబుద్ధి కలవాడా! పాలలో నీళ్ల కలిస్ను పైకి ఎవరికీ తెలియదు. కాని పాలరుచి మాత్యం తగతగ ్తంద్ధ. అలాగే చెడవు ారితో స్నేహం చేయడం వలల పైకి తెలియకుండానే నషంె జరిగిపోత్తంద్ధ. 6. * క. పరహితము లేని స్ంపద ధర నెవాడు గూర్చచనేని దకకక పోవున 43

మురిపెంబున జుంటీగలు మరి కుడువక గూరుచ తేనె మారమగ ు సుమతీ! ప్రతిపద్యరంథ : సుమతీ = ఓ మంచి బుద్ధి కలవాడా! పరహితము లేని = ఇతరులకు మేలు చేయని స్ంపద = ధనము ధర = భూమిపై ఎవాడు = ఎవాడు కూర్చచనేని = పోగచేసినా దకకగపోవున = దకకకుండును మురిపెంబున = ఆనందంతో జుంటీగలు = తేనెటీగలు కుడువక = త్యము తినక తేనెకూరుచ = తేనెను స్ంపాద్ధంచ్చ మారమగ ు = పదితి. భావము: ఓ మంచిబుద్ధి కలవాడా! స్వటివారికి స్హాయపడకుండా డబుు ఎంతకూడబటినె ా దకకదు. తేనెటీగలు త్యము తినకుండా తీసిపెటుెకనే తేనెను ఇతరులు తీసికనిపోత్తనాేరు కద్య! 7. * ఆ.వె. కుండ కుంభమనే కండ పరాత మనే నుపుప లవణ మనే నొకటి కాదె భాష లిట్టె వేరు పరతతువ మొకకటి విశాద్యభిరామ! వినుర వేమ! ప్రతిపద్యరంథ : విశాద + అభిరామ = స్రామును ఇచ్చచవాడైన దేవునికి ఇంపైనవాడా! వేమా = ఓ వేమనా! వినుర = వినుమయా్! కుండ = కుండ కుంభము + అనే = కుంభమనిన కండ = కండ పరాతము + అనే = పరాతము అనిన ఉపుప = ఉపుప లవణము + అనే = లవణమనినా 44

ఒకటికాదే = ఒకకటే కద్య భాషలు + ఇట్టె = ఇలాగే భాషలు వేరు = వేరయినా పరతతువము = వాటి యొకక పరమారథము ఒకకటే = ఒకకటి మాత్యమే భావము: ఓ వేమా! కుండ అనాే, కుంభమనాే ఒకటే. కండ అనాే పరాతమనాే ఒకటే. ఉపుప అనాే లవణమనాే ఒకటే, భాషలు వేరైనా వసుువును తెలిపే అరథం ఒకటే. అలాగే రూపాలు వేరైనా పరతతువం ఒకటే. 8. *ఆ.వె. అంతరంగమందు నపరాధములు చేసి మంచివానివలెను మనుజుుఁడుండు ఇతరు లెఱుఁగ కునే యీశారుుఁ డెఱుఁగడా విశాద్యభిరామ! వినుర వేమ! ప్రతిపద్యరథం: వేమా = ఓ వేమనా! అంతరంగమందు = మనసుసనందు అపరాధములు = తపిపదములు చేసి = చేసి మంచివానివలెను = మంచి వానిలాగా మనుజుడు = మానవుడు ఉండ = ఉండగా ఇతరులు = పరులు ఎఱగక + ఉనే = తెలుసుకోక పోయినా ఈశారుడు = పరమాత్తమడు ఎఱగడా = తెలిసికనడా! భావము: ఓ వేమా! చెయా్లిసన తపుపలనీే చేసి మంచివాడిలా నటిస్ను స్రిపోత్తంద్య? అలాంటివాడి గటుెరటుె ఎదుటి వారికి తెలియకపోవచ్చచ. దేవునికి తెలియకుండా పోత్యయా? 9.*ఆ.వె. పూజకనే నెంచ బుద్ధి నిధానంబు మాటకనే నెంచ మనసు దృఢము కులముకనే నెంచ గణము ప్రధానంబు విశాద్యభిరామ! వినుర వేమ! ప్రతిపద్యరంథ : వేమ = ఓ వేమనా! 45

పూజకనేన = దేవుని పూజకంటే మంచి బుద్ధి బుద్ధి = ముఖ్ముగా ఉండవలసిన గణము చెపెపడి మాటలకంటే నిధానంబు = నిశచలమైన మనసుస కలిగియుండుట మంచిద్ధ ఆలోచింపగా మాటకనేను = వంశముకనేను స్ాభావము మనసు దృఢము = ముఖ్ము. ఎంచన = కులముకనేన = గణము = ప్రధానంబు = భావము: ఓ వేమా! ఆడంబరంగా పూజలు చేయడంకనాే మంచిబుద్ధితో ఉండటం మంచిద్ధ. పై పై మాటలు చెపపడం కనాే మంచి మనసు ఉండటం కావాలి. కులం కనాే గణమే ముఖ్ం. 10. * ఉ. మీస్వనకు కాళ్ళికకడ వాసిగ వినేద్ధయు లేదు వసుధాస్లథ ిలో వాస్న గంధము రాచెడు మీ స్వనకు కాళ్ి మూడు మేద్ధనిుఁ గలెనగ ప్రతిపద్యరంథ : మీస్వనకు = మీస్వనికి కాళ్ళికకడ = కాళ్ి ఎకకడవి వసుధ = భూమి వినేద్ధయు = వినేద్ధ వాస్న = సువాస్న స్వన = గంధము తీసుకనెడి చెకకపట భావం: మీస్వనికి కాళ్ి ఎకకడ ఉంటాయి? ఈ భూమిమీద ఇలాంటి వింత గరించి వినలేదు. సువాస్నను వెదజలేల గంధానిే తీస్న మీ స్వన పటకు మూడు కాళ్ల ఉంటాయి. ఇందులో “మీస్వనకు” అనే పదం చమత్యకరం కోస్ం చెపిపనద్ధ. మీ ‘స్వనకు’ అని విడదీస్ను మీకునే స్వనపటకు అనే అరంథ వచిచ స్మస్్ పరిషకరం అవుత్తంద్ధ. 11. * ఆ. వె. వంగ తోట నుండు వరి మళ్ిలో నుండు జొనే చేల నుండు చోద్ముగను తలుపు మూల నుండు తల పైన నుండును దీని భావమేమి తెలిసికనుడు. 46

ప్రతిపద్యరంథ : వంగ = వంకాయ వరి = ధాన్ం చేల = చేను చోద్ము = వింత భావం = అరంథ భావం: వంగతోటలో ఏముంద్ధ? వరిమళ్ిలో ఏముంద్ధ? అనే పడుపు వసుువు కరకు వెదకడం స్హజం. కాని ఇకకడ వెదకనకకరలేదు. వంగ – తోటలో ఉంటుంద్ధ కద్య! వరి ఎకకడ ఉంటుంద్ధ? మళ్ిలోనే కద్య! అని వంగతోట వరిమడి, జొనేచేను, తలుపుమూల, తలమీద అనేవి స్మాస్పద్యలు గాకుండా వాటిలో మధ్ ఒక అడుగు ీత భావం స్రిపోత్తంద్ధ. 12. ఆ. మామిడేల పూచ్చ మండు వేస్ంగిని ! బాలుండేల పోవు పసుల వెంట రాజుస్నన నేల రహి జేరుచచ్చండును ! మూట నొకకమాట ముదుకు ృషణ ! ప్రతిపద్యరంథ : ముదుకు ృషణ = ఓ ముదుు కృషణ వేస్ంగి = వేస్వి పసుల = పశవులు స్నన = సైన్ం రహి = ఎకుకవ భావం: ఓ ముదుకు ృషణ ! మామిడి చెటుె వేస్విలోనే ఎందుకు పూత పూసుుంద్ధ? బాలుడు పశవుల వెంట ఎందుకు పోత్యడు? రాజు స్ననను ఎందుకు పెంచ్చత్యడు? పై మూడింటికి ఒకే స్మాధానం కాయనే. మామిడి పూస్నద్ధ కాయడానికే. బాలుడు పశవుల వెంట పోవడం వాటిని కాయడానికే. స్నన కూడా ప్రజలను కాయడానికే- అంటే కాపాడడానికే అని భావం. 47

SESSION 2 4. మణిపూస్లు-అవగాహన - ప్రతిస్పందన 2.1 వినడం – మాటాడల డం 1. పాఠంలోని పద్య్లు వేటిని గరించి బోధిసుునాేయి? జ. పాఠంలోని పద్య్లు ఉతుమ ధరామనిే, మానవులు చేయవలసిన పనులను, స్రామానవ స్మానత్యానిే బోధిసుునాేయి. అటేల ఉతుమ, మధ్మ, అధములను స్నవించినవారు ఏమౌత్యరో తెలియజేసుునాేయి. 2. పాఠంలోని ఏ ఏ పద్య్లను ఎవరు రాశారు? ఇలాంటివే ఆయా కవులు వ్రాసిన లేద్య క్రంద్ధ తరగత్తలోల చద్ధవిన మరికనిే పద్య్లు చదవండి. జ. పాఠంలోని 1 మరియు 2 పద్య్లను తికకన రచించ్ఛరు. 3, 4, 5, 6 పద్య్లను బదెను రచించ్ఛరు. 7, 8, 9 పద్య్లను వేమన రచించ్ఛడు. 10వ పద్య్నిే ఏనుగ లక్షమణకవి రచించ్ఛడు. క్రంద్ధ తరగత్తలోలను, ఇతర చోటల చద్ధవిన పద్య్లు ఇవి: పద్య్లు 1. బలవంత్తడ నాకేమని పలువురతో నిగ్రహించి పలుకుట మేలా! బలవంతమైన స్రపము చలిచీమల చేతజికిక చ్ఛవదె సుమతీ! 2. తనకోపమే తన శత్రువు తన శాంతమే తనకు రక్ష దయచ్చటెంబౌ తన స్ంతోషమె స్ారమగ ు తన దుుఃఖమె నరకమండ్రు తధ్ము సుమతీ! 3. పూజకనే నెంచ బుద్ధి ప్రధానంబు మాటకనే నెంచ మనసు ధృఢము కులముకనే నెంచ గణము ప్రధానము విశాద్యభిరామ! వినురవేమ! 4. వినదగ నెవారు చెపిపన వినినంతనె వేగపడక వివరింపదగన, కని కలల నిజము తెలిసిన మనుజుడెపో నీతిపరుడు మహిలో సుమతీ! 3. పాఠంలోని పద్య్లలో ఏ పద్య్లు నీకు బాగా నచ్ఛచయి? ఎందుకు? జ. * పాఠంలోని అనిే పద్య్లు బాగనాేయి. బాగా నచ్ఛచయి. 48

* వాటిలో ముఖ్ంగా 1, 3, 6, 9 పద్య్లు బాగా నచ్ఛచయి. * అందులో మొదటి పద్ంలో ఉతుమ ధరామనిే గూరిచ వివరంగా చెపపడం జరిగింద్ధ. * మూడవ పద్ంలో మానవుడు ఎకకడ నివసించ్ఛలో కూడా సూచించడం జరిగింద్ధ. * ఆరవ పద్ంలో స్ంపదను పరోపకారం కరకే వినియోగించ్ఛలనే ఉపదేశం ఉంద్ధ. * చివరిగా తొమిమదవ పద్ంలో ఉతుములను, మధ్ములను, అధములను స్నవించ్చ వారి పరిసితథ ్తలు ఎలా ఉంటాయో కవి వివరించ్ఛడు. అందుకే ఆ పద్య్లంటే నాకు చ్ఛలా ఇషంె . 4. పాఠంలోని పద్య్లను మనం ఎందుకు నేరుచకోవాలి? జ. * నీతిపద్య్లు మానవ మనుగడకు ఉపకరిస్వుయి. * పాఠంలోని పద్య్లనీే ఉపదేశానిే ఇచేచవే. * మానవుల స్ాభావాలను, కులంకంటే గణమే ప్రధానమైనద్ధ అని చెపేప పద్య్లు బాగా ఉనాేయి. * పద్య్లను మనం నేరుచకోవడం వలల స్వహిత్ంపై అభిరుచి పెరుగత్తంద్ధ. కతుకతు పద్యలను తెలుసుకోవచ్చచ. * పద్య్లోలని అలంకారాలు అందరినీ ఆకరిసి ్వుయి. అందుకే మనం పద్య్లను చకకగా నేరుచకోవాలి. 5. ఇదరు ిదరు ు జతగా కూరోచవాలి. ఒకరు పద్ం చదవాలి. ఇంకకరు భావం చెపాపలి. జ. విద్యార్థథ కృతాం. 2.2 వినడం – రాయడం 1. పాఠం ఆధారంగా జవాబులు రాయండి. అ. ఏద్ధ ధరమం? జ. ఎదుటివారు మన విషయంలో ఏ పనిచేస్ను బాధ కలుగత్తంద అటువంటి పనిని మనం ఇతరుల విషయంలో చేసి బాధపెటకె ూడదు అదే అనిే ధరామలలోకి ఉతుమ ధరమం. ఆ. విజయం స్వధించడానికి మూలం ఏద్ధ? జ. మన శర్థరం ఎంత ఆలస్వ్నేయినా శ్రమను అయినా తటుకె ోగలిగినపుడే ఏ పనిలోనయినా విజయం స్వధించగలం. అటుల గాక ఆలస్వ్నిే, శర్థర కషెనిే భరించలేక చిందులు వేస్ను పనులు జరగవు. ఇ. పిసినారివాడి డబుు ఏమవుత్తంద్ధ? జ. పిసినారి డబుును త్యను అనుభవించక, ఇతరులకు స్హాయపడకుండా ద్యచి పెడత్యడు. అతడి ధనం చివరకు అతనికే దకకకుండా పోత్తంద్ధ. తేనెటీగలు కషెపడి కూడబటుకె ునే తేనెను పరులు వాడుకునేటులగా పిసినారి డబుు ఇతరుల పాలు అవుత్తంద్ధ. ఈ. మాటలకునే శకిు ఎలాంటిద్ధ? జ. మాట ఎంతో మహతురమైనద్ధ. లోకంలో ఒక మాట చేయగలిగే పని మరదీ చేయలేదు. బాణం వలన కలిగన గాయానిే తగిగంచవచ్చచగానీ, ఇతరులను బాధ పెటేటె టుల మాటాడల ిన ఒక మాటను ఎనిే విధాలుగా ప్రయతిేంచినా ద్యనిని తగింగ చలేము. 49