3.คู่มือการสอน_circular economy Lifestyle_KU

ใบงานที่ 2 ชื่อกิจกรรม เรยี นร้ตู วั อย่างการลดและแยกขยะ ระยะเวลา การบา้ น สาระสำ� คัญ ปจั จบุ นั มหี นว่ ยงาน องคก์ ร ภาคธรุ กจิ ชมุ ชนและประชาชนทใี่ สใ่ จสง่ิ แวดลอ้ มเรมิ่ ดำ� เนนิ มาตรการ ลดและคดั แยกขยะทตี่ น้ ทางหรอื แหลง่ กำ� เนดิ เปน็ ตวั อยา่ งหรอื สรา้ งแรงบนั ดาลใจใหก้ บั นสิ ติ หรอื ผเู้ รยี นได้ จดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้ 1. เพ่ือใหน้ ิสติ ได้รบั ทราบถงึ ความพยายามของภาคสว่ นตา่ งๆ ในการแก้ไขปัญหาขยะโดยเร่มิ จากตัวเอง 2. เพอื่ ใหน้ สิ ติ มแี นวทางในการนำ� ความรแู้ ละประสบการณจ์ ากกรณศี กึ ษาทเี่ ลอื กไปปรบั ใชใ้ นชวี ติ ประจำ� วัดหรือในชมุ ชนหรือองค์กรของตน ขน้ั ตอนการปฏบิ ัติงาน 1. ให้นิสิตเลือกชมคลิปวิดีโอเก่ียวกับความพยายามของปัจเจกบุคคล/องค์กรที่จะลดขยะตามแนวทาง zero waste อย่างน้อย 2 เร่อื ง (จากรายชื่อคลิปวิดโี อแนะน�ำ) 2. หลังจากชมคลปิ วดิ ีโอแล้ว ใหน้ สิ ิตเขยี นสรุปเรื่องราว ขอ้ คิดเห็น ข้อสังเกตและแนวทางในการปรบั ใช้ ในชีวิตประจ�ำวนั ของตนเองหรอื องคก์ รตัวเอง ไม่เกิน 1 หน้า 3. ให้นิสิตน�ำส่งใบงานให้กับผู้สอนที่อีเมล์ ………………………ภายใน 1 สัปดาห์หรือน�ำส่งในห้องเรียนใน สัปดาห์ถัดไป รายชือ่ คลิปวิดโี อแนะน�ำ (ประมาณ 10-15 นาท/ี คลิป) 1. Green office บ.ชใู จฯ The Green Diary: https://youtu.be/EtvIgyCsLeo 2. BloomPlay ครอบครวั ชว่ ยโลก: The Green Diary: https://youtu.be/PPeQfWLNjZ0 3. Zero waste event อเี วนตร์ ักษโ์ ลก Noise Market-The Green Diary: https://youtu.be/FBk- jT2VbzKA 4. 7 วิธีสู่การเป็นรา้ นค้าไม่แจกถุง: The Green Diary: https://youtu.be/Yhcm1E3YaAw 5. ฟาร์มลงุ รยี ์ อาณาจักรของเศษอาหาร: The Green Diary: https://youtu.be/MUgoekwlXTo 6. zero waste restaurant: รา้ นอาหาร Bo.lan https://www.youtube.com/watch?v=1Rjx-yRbK6k 7. Zero Moment Refillery: https://www.youtube.com/watch?v=OdoopOCQu7A 101

8. วิธีแยกขยะในบ้านง่ายๆ ระดบั เบอ้ื งต้น & มืออาชพี : The Green Diary: https://youtu.be/Wq4_ GM8OhLc 9. คู่มือแยกขยะให้ขายได้ราคาดี: The Green Diary: https://www.youtube.com/watch?v=6eqH- CVT15dY 10. Greenery Challenge แข่งซื้อของกินให้เกดิ ขยะนอ้ ยทสี่ ดุ : The Green Diary https://youtu.be/ lu8tCCeRTBU 11. ประจวบไรถ้ ัง โรงเรยี นอนบุ าลทบั สะแก: https://youtu.be/SmuAhimbO1s 12. ชมุ ชนบา้ นรางพลบั จ.ราชบรุ ี ชมุ ชนตน้ แบบการจัดการขยะ: https://youtu.be/4u0geu4y9YQ 13. โครงการชมุ ชน LIKE (ไร้) ขยะ: https://youtu.be/vkT3GorDH3Q การประเมนิ ผล ประเมนิ ความรบั ผดิ ชอบตอ่ งานทไ่ี ดร้ บั มอบหมายโดยพจิ ารณาการสง่ กลบั ใบงานภายในระยะเวลา ทก่ี ำ� หนด ผสู้ อนประเมนิ คณุ ภาพของการเขยี นใบงานของนสิ ติ วา่ ไดม้ รี ายละเอยี ดเกยี่ วกบั คลปิ วดิ โี อทเี่ ลอื ก และได้แสดงความคิดเหน็ เก่ยี วกับการปรับใช้กับตนเองมากนอ้ ยเพยี งใด 102

ค�ำถาม-ค�ำตอบ สำ� หรับใชเ้ ล่น Kahoot หรอื แบบทดสอบใน google form หรือกระดาษ ล�ำดับ คำ� ถาม ตัวเลอื กค�ำตอบ คำ� ตอบทถ่ี กู 1 ขยะครวั เรือนส่วนใหญม่ ีขยะ ก. กระดาษ ขอ้ ค. ขอ้ ง. ประเภทใดมมี ากทส่ี ดุ ข. พลาสติก ขอ้ ก. ข้อ ข. ค. เศษอาหาร ข้อ ง. ข้อ ก. ง. โลหะ 2 สถานฝังกลบหรือบ่อขยะสรา้ ง ก.ไฟไหมบ้ อ่ ขยะ ผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อมอยา่ งมาก ข. โลกร้อน ยกเวน้ เร่ืองใด ค. น้ำ� ชะขยะปนเปอ้ื น ง. ฝนกรด 3 สถานฝงั กลบหรอื บอ่ ขยะมีส่วนท�ำให้ ก. กา๊ ซมีเทน เกดิ ภาวะโลกร้อน อันเนื่องมาจาก ข. กา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ ค. สาร CFC ง. ความร้อนสะสมจากไฟไหม้ 4 กรงุ เทพมหานครส่งขยะไปกำ� จัดด้วย ก. สมทุ รปราการ การฝงั กลบท่จี งั หวดั ใด ข. นครปฐม ค. นนทบุรี ง. ปทมุ ธานี 5 คนไทยใช้ถงุ พลาสตกิ กใี่ บต่อปี ก. 2,000 ลา้ นใบ ข. 5,000 ลา้ นใบ ค. 20,000 ล้านใบ ง. 45,000 ล้านใบ 6 พลาสตกิ โดยทัว่ ไปใชเ้ วลากป่ี ใี นการ ก. 450 ปี ย่อยสลาย ข. 100 ปี ค. 10 ปี ง. 5 ปี 103

7 อะไรท่ถี อื เป็นไมโครพลาสติก ก. เม็ดบีดสพ์ ลาสติกในโฟมลา้ งหนา้ ข้อ ง. ข. พลาสติกขนาดเลก็ ท่แี ตกตวั จาก ขอ้ ค. 8 แนวคิด zero waste คอื อะไร พลาสตกิ ช้นิ ใหญ่ ข้อ ค. ค. ไมโครไฟเบอรจ์ ากเส้อื ผ้า ข้อ ข. 9 ในมมุ มองของ zero waste ขอ้ ใด ง. ถูกทุกข้อ ส�ำคญั ที่สุด ก. เผาขยะใหเ้ ป็นพลงั งาน ข. ไม่บริโภค จะไดไ้ ม่เกดิ ขยะ 10 ขอ้ ใดไม่ใชพ่ ฤติกรรมลดขยะ ค. ลดขยะท่ตี ้องสง่ ไปก�ำจัด (Reduce) ง. แยกขยะไปรไี ซเคิล ก. Recycle ข. Reuse ค. Reduce ง. สำ� คญั พอๆ กัน ก. พกถุงผา้ /ถุงใช้ซำ�้ ไดไ้ ปซอ้ื ของ ข. แยกขยะไปรไี ซเคิล ค. ส่ังแตพ่ อดี ทานให้หมดจาน ง. พกแก้วส่วนตวั ไปซอ้ื กาแฟ 104

Module 4 (1): Life Cycle Thinking แนวคดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ติ ชอ่ื บทหรือโมดลู แนวคดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ิต (Life Cycle Thinking) ผลลพั ธก์ ารเรยี นรู้ 1. นสิ ติ มคี วามตระหนกั ถงึ ความสำ� คญั ของการคดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ติ หรอื Life cycle thinking ซง่ึ เปน็ แนวคดิ ทส่ี ำ� คญั ในการแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ ม รวมถงึ ไดเ้ รยี นรตู้ วั อยา่ งของการแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ มทใ่ี ช้ และไม่ใช้หลกั คดิ โดยตลอดวฏั จักรชวี ิตวา่ จะกอ่ ให้เกิดการยา้ ยทข่ี องปัญหาได้อย่างไร 2. นิสิตได้เรียนรู้ถึงการคิดเชิงระบบว่าการคิดโดยตลอดชีวิตว่าต้องพิจารณาออกเป็น 5 ช่วงหลัก ได้แก่ การไดม้ าซึง่ วัตถดุ ิบ การขนส่ง การผลิต การใช้งาน และการก�ำจัดซากผลติ ภัณฑ์ ไปจนถงึ กรณศี ึกษา การนำ� หลกั คดิ โดยตลอดวัฏจกั รชีวติ ไปใชใ้ นกรณตี า่ งๆ เชน่ การออกแบบผลิตภณั ฑ์ การปรับปรุงการ ผลติ การเลือกใชส้ นิ ค้าและการดำ� เนินชวี ิตประจ�ำวัน 3. นิสิตเกิดระบบการคิดเชิงวิเคราะห์โดยตลอดวัฏจักรชีวิต และสามารถน�ำไปประยุกต์ใช้เพ่ือประกอบ การตดั สนิ ใจแก้ปัญหาอื่นต่อไปในอนาคต สาระส�ำคัญ บทน้ีมุ่งสร้างความตระหนักแก่นิสิตถึงความจ�ำเป็นของการคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิตว่ามีความส�ำคัญ ตอ่ การนำ� ไปใชเ้ พอ่ื แกป้ ญั หาสง่ิ แวดลอ้ มอยา่ งไรบา้ งเพอื่ ไมใ่ หเ้ กดิ การยา้ ยทข่ี องการแกป้ ญั หาหนงึ่ ไปอกี จดุ หนง่ึ รวมถงึ ถา่ ยความความรคู้ วามเขา้ ใจหลกั การคดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ติ ของผลติ ภณั ฑว์ า่ ตอ้ งคำ� นงึ ถงึ ขน้ั ตอนใดบ้าง พร้อมยกตัวอย่างกรณีศึกษาต่างๆ ว่ามีการน�ำหลักคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิตไปใช้เพ่ือการแก้ ปัญหาสง่ิ แวดลอ้ ม การออกแบบผลิตภัณฑ์ การปรับปรุงกระบวนการผลติ อยา่ งไรบา้ ง พร้อมการกำ� หนด ใบงานกจิ กรรมเพ่อื ใหไ้ ดฝ้ ึกคิด ท้งั นีเ้ พือ่ สร้างไอเดียของการนำ� ไปประยกุ ตใ์ ช้เพ่ือประกอบการตดั สินใจแก้ ปัญหา หรือประยกุ ต์ใช้กบั เรอื่ งเศรษฐกิจหมุนเวยี นตอ่ ไปได้ เนือ้ หาสาระ • ชี้ให้เห็นถึงความส�ำคัญของแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมโดยการคิดตลอดวัฏจักรชีวิต พร้อมแสดงตัวอย่างวิธี การแกป้ ญั หาแบบทค่ี ดิ และไมค่ ดิ วา่ แตกตา่ งกนั อยา่ งไร และจะเกดิ การยา้ ยทข่ี องปญั หาไดอ้ ยา่ งไร เชน่ 105

กรณขี องรถยนต์ไฟฟา้ กรณขี องบรรจุภัณฑ์ การเลือกใชส้ ินคา้ ในชีวิตประจำ� วัน เป็นตน้ • อธบิ ายหลกั คดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ติ ของผลติ ภณั ฑว์ า่ ตอ้ งพจิ ารณาครอบคลมุ หลกั ใหญ่ 5 กระบวนการ ไดแ้ ก่ การไดม้ าซง่ึ วตั ถดุ ิบ การผลติ การขนส่ง การใช้งาน และการกำ� จดั ซาก • แสดงตัวอย่างเพ่ือจุดประกายให้เห็นถึงแนวทางการนำ� หลักคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิตไปใช้เพ่ือการแก้ ปัญหาสิ่งแวดล้อม การออกแบบผลิตภัณฑ์ การปรับปรุงกระบวนการผลิต รวมถึงการประยุกต์ใช้ใน การดำ� เนินชวี ติ ประจ�ำวนั • กจิ กรรมใหค้ ดิ และประยกุ ตใ์ ชแ้ นวคดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ติ เพอ่ื การตดั สนิ ใจในการหาแนวทางแกป้ ญั หา โดยให้ท�ำกิจกรรมเรอื่ งของการออกแบบบรรจุภณั ฑท์ ่เี ป็นมติ รตอ่ สงิ่ แวดล้อม กิจกรรมการเรยี นการสอน หัวข้อ จำ� นวน กิจกรรม การวัดผล สอื่ การสอนทใี่ ช้ นาทที ่ใี ช้ หรือเทคนิคการสอน และประเมนิ ผล สอน ความสำ� คญั ของแกป้ ัญหา 20 บรรยาย และยก ท�ำ Pre-test และ สไลดป์ ระกอบการ สิง่ แวดลอ้ มโดยการคดิ ตัวอย่างประกอบ Post-test จาก บรรยาย พร้อม ตลอดวฏั จกั รชีวติ พรอ้ ม Quiz โดยใชร้ ะบบ ตัวอย่าง แสดงตวั อย่าง ออนไลน์ หลักแนวคดิ โดยตลอด 20 บรรยาย และยก ท�ำ Pre-test และ สไลด์ประกอบการ วฏั จกั รชีวิตของผลติ ภัณฑ์ ตวั อย่างประกอบ Post-test จาก บรรยาย พรอ้ ม Quiz โดยใชร้ ะบบ ตัวอย่าง ออนไลน์ ตวั อยา่ งการน�ำหลกั คิดโดย 20 บรรยาย และยก ทำ� Pre-test และ สไลดป์ ระกอบการ ตลอดวัฏจักรชีวิตไปใช้เพ่อื ตัวอยา่ งประกอบ Post-test จาก บรรยาย พรอ้ ม การแก้ปญั หา ออกแบบ Quiz โดยใช้ระบบ ตวั อย่าง ผลิตภณั ฑ์ หรอื การปรบั ปรงุ ออนไลน์ กระบวนการผลิต กจิ กรรมใหค้ ดิ และประยกุ ต์ 60 ใบงานกจิ กรรม ทำ� กจิ กรรมกล่มุ ใบงานกิจกรรม ใช้แนวคิดโดยตลอดวัฏจกั ร และนำ� เสนอผล และตัวอย่าง ชวี ติ พรอ้ มประเมนิ โดย การตอบค�ำถาม 106

ชื่อบท/ จ�ำนวนชมทใ่ี ช้ CLO วิธกี ารจดั การ การวัดผลและ สือ่ ท่ใี ช้ หรอื ชอื่ โมดลู สอน เรียนการสอน ประเมนิ ผล CLO ท่ี 1 บรรยาย และ ทำ� Pre-test เอกสาร ยกตัวอยา่ ง และ Post-test บรรยายกรณี กรณศี ึกษา จาก Quiz โดย ศกึ ษา อาจเป็นแบบ คลปิ กรณศี ึกษา ออฟไลน์และ ขา่ วสิง่ แวดลอ้ ม ออนไลน์ CLO ท่ี 2 บรรยาย และ ทำ� Pre-test เอกสาร แนวคิดโดย ยกตัวอย่าง และ Post-test บรรยายกรณี ตลอดวฏั จกั ร ชีวิต 1 ครั้ง: 2 ชม. กรณศี ึกษา จาก Quiz โดย ศึกษา อาจเป็นแบบ คลิปกรณีศึกษา ออฟไลนแ์ ละ ขา่ วสงิ่ แวดลอ้ ม ออนไลน์ CLO ที่ 3 ใบงานกิจกรรม การทำ� กจิ กรรม กิจกรรม นำ� เสนอผล และตอบข้อ ซักถาม เนอื้ หาการบรรยาย 1. ความสำ� คญั ของการคดิ โดยตลอดวฏั จักรชวี ติ กบั การแก้ปญั หาสงิ่ แวดล้อม อธิบายให้เห็นความส�ำคัญของการคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิต ดังตัวอย่างรูปท่ี 1 ตัวอย่างของการย้าย ทขี่ องปญั หาหากไมไ่ ดม้ ีหลักคิดโดยตลอดวัฏจักรชวี ิต (Life cycle thinking) ดงั ตัวอย่างรปู รถยนต์ (รูปที่ 1) คันหนึง่ เปน็ รถยนตท์ ใ่ี ชน้ ้�ำมนั แกส๊ โซลีนทว่ั ไป และอีกคนั หนง่ึ เป็นรถยนต์ไฟฟ้า พวกเราคดิ วา่ ใครไหน เป็นมิตรตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม(หรือมมี ลพิษ) มากนอ้ ยกว่ากนั ? 107

ภาพท่ี 1 เปรียบเทียบรถยนต์ทั่วไปและรถยนต์ไฟฟ้า ซึ่งคนส่วนใหญ่อาจคิดว่ารถยนต์ไฟฟ้าน่าจะเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม (มีมลพิษน้อยกว่า) เพราะไม่มี มลพษิ ทางอากาศทเ่ี กดิ จากการเผาไหม้ ขณะทร่ี ถยนตท์ วั่ ไปตอ้ งมมี ลพษิ จากทอ่ ไอเสยี เนอื่ งจากการเผาไหม้ ของเชื้อเพลงิ ค�ำถาม: แตท่ า่ นคดิ วา่ ความคิดน้ีจริงหรอื ไม่? แต่ค�ำตอบ: อาจไมแ่ นเ่ สมอไป เพราะหากเรา คดิ ถงึ วฏั จกั รชวี ติ จรงิ ๆ จะพบวา่ ถงึ แมร้ ถยนตไ์ ฟฟา้ จะไมใ่ ชน้ ำ�้ มนั เชอ้ื เพลงิ เลยไมม่ มี ลพษิ จากการเผาไหมใ้ น เมอื งขณะใชร้ ถ แตอ่ ยา่ งไรกต็ ามไฟฟา้ ทนี่ ำ� มาใชใ้ นรถคนั ดงั กลา่ วกม็ าจากโรงไฟฟา้ ทต่ี ง้ั อยนู่ อกเมอื งอยดู่ ซี งึ่ กม็ กี ารเผาไหมเ้ ช้ือเพลิงและปลอ่ ยมลพิษที่นอกเมืองแทน ดงั นัน้ อันนเ้ี ปน็ ตัวอยา่ งใหเ้ ห็นถึงวา่ หากเรามอง เฉพาะจุดเดียวปัญหาที่เราคิดว่าได้รับการแก้ไข ในความเป็นจริงมันอาจเป็นเพียงแค่การย้ายท่ีของปัญหา ไปสู่อกี จุดหน่งึ ในวัฏจักรชีวิตเทา่ น้ัน ภาพที่ 2 การย้ายท่ขี อง ปัญหาจากการใชไ้ ฟฟา้ 108

หมายเหตุ: ยังมีตัวอย่างกรณีอ่ืนๆ เพื่อการวิเคราะห์ เช่น กล่องโฟมใส่อาหาร vs. กล่องจากชาน อ้อย กระทงช่วงลอยกระทงแบบโฟม vs. แบบใบตอง แก้วน้ำ� แบบใช้แล้วทง้ิ vs. แก้วเซรามกิ กระดาษเช็ด หน้า vs. ผา้ เช็ดหน้า การใช้นำ้� มนั เชอื้ เพลิงแกส๊ โซฮอล์ vs. แก๊สโซลนี (เบนซิน) การเลอื กวธิ กี ารเดนิ ทางรูป แบบตา่ งๆ และอื่นๆ เพื่อใหผ้ เู้ รียนได้ลองคิดวเิ คราะหเ์ พื่อเปรยี บเทียบ ดังนั้นเห็นได้ว่า ของเสียหรือมลภาวะท่ีเกิดข้ึนจากการด�ำเนินชีวิตประจ�ำวันที่ปล่อยสู่ส่ิงแวดล้อม ในความเป็นจริงก็คือเกิดจากวัตถุดิบหรือพลังงานที่เราใส่เข้าไป เพียงแต่ไม่ได้รับการจัดอย่างเหมาะสม และต้องกลายเป็นภาระของเราท่ีต้องบ�ำบัดของเสียเหล่านั้นต่อไป หากให้เราลองนึกถึงของเสียทีเกิดขึ้น ในชีวติ ประจำ� วันก็จะพบว่ามีอยู่มากมายอยทู่ ่วี า่ เราจะใช้คำ� ว่าอะไร เช่น ขยะ นำ�้ เสีย อากาศเสยี ของช�ำ รุด บรรจภุ ณั ฑ์ใชแ้ ลว้ ฝุน่ น�้ำท้งิ ไอระเหย ของที่เตมิ แล้วลน้ วตั ถดุ ิบท่ที ิง้ ไวแ้ ลว้ ไม่ได้ใชง้ าน อาหารทีห่ มด อายุ ของทีเ่ ตมิ แล้วล้นทงิ้ และอ่นื ๆ เป็นตน้ เหล่านค้ี ือของเสยี ทเ่ี ปน็ ภาระท่เี ราลว้ นตอ้ งจดั การ แต่ในชวี ิต จริงการด�ำเนินกิจกรรมในชีวิตประจ�ำวัน รวมถึงการแก้ปัญหาส่ิงแวดล้อมใดๆ ไม่อาจมองหรือคิดแค่แก้ ปญั หาเฉพาะจุดใดจุดหน่ึง 2. หลกั การคิดโดยตลอดวฏั จกั รชวี ิตของผลติ ภณั ฑ์ การคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์ ก็คือ การคิดวิเคราะห์เชิงระบบท่ีเราต้องมองถึง ผลติ ภัณฑท์ เ่ี ราใช้งานอยู่ หรอื กิจกรรมทีเ่ ราทำ� อยู่อยา่ งเปน็ ระบบต้ังแต่ “เกิดจนตาย” ทีม่ ีการมองยอ้ นกบั ไปทต่ี ้นทางทม่ี าของสนิ คา้ ท่ซี ้ือว่ามายงั ไง วตั ถุดบิ มาจากไหน ผลติ ท่ไี หน และมองไปถงึ กลางทางระหว่าง ใชง้ านวา่ เกดิ อะไรขน้ึ บา้ ง รวมถงึ ปลายทางเมอ่ื ใชง้ านแลว้ จะเกดิ ของเสยี หรอื มปี ญั หาตอ้ งจดั การอยา่ งไรตอ่ ไป ซึง่ ขอบเขตอาจแบ่งไดอ้ อก 5 ชว่ งหลกั ในวฏั จักรชีวติ ทีต่ อ้ งพจิ ารณา ไดแ้ ก่ (1) การไดม้ าซงึ่ วตั ถดุ ิบ (2) การผลิต (3) การขนสง่ (4) การใชง้ าน และ (5) การก�ำจัดซาก ภาพท่ี 3 แนวคดิ โดยวัฏจกั รชวี ิต ซ่ึงแบง่ เป็น 5 ช่วง 109

หรือบางครั้งอาจแบ่งปลีกย่อยลงไปอีกดังรูปท่ี 4 ก็คือ (1) การได้มาซ่ึงวัตถุดิบ (2) การออกแบบ และการผลิต (3) บรรจุภัณฑ์และการกระจายสนิ คา้ (4) การใชง้ านและการบำ� รุงรักษา (5) การกำ� จัด ซงึ่ อาจเปน็ ไดห้ ลายแนวทางเชน่ การทำ� กลบั ไปใชซ้ ำ้� การนำ� กลบั ไปใชใ้ หม่ การนำ� ไปฝงั กลบหรอื การนำ� ไปเผา ท�ำลาย เป็นตน้ ท้งั นกี้ ารคิดโดยตลอดวัฏจกั รชวี ติ ขา้ งต้นนี้กเ็ พอ่ื ใหเ้ หน็ ได้ว่า แตล่ ะช่วงในวฏั จักรชวี ิตจะมี โอกาสเกดิ ปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มอะไรเกดิ ขน้ึ ไดบ้ า้ ง และจะแกไ้ ขอยา่ งไรตอ่ ไป หรอื ถา้ แกท้ จ่ี ดุ หนง่ึ แลว้ ปญั หา มันจะไม่ยา้ ยที่ไปสู่อีกจดุ หนง่ึ ใชห่ รือไม่ ดังตวั อย่างต่อไปน้ี ภาพที่ 4 แนวคดิ โดยวฏั จักรชวี ิตซึง่ แบ่งเป็น 5 ช่วง 3. ตวั อย่างการน�ำหลกั คิดโดยตลอดวัฏจักรชวี ติ ไปใช้เพ่ือการแก้ปัญหา ออกแบบผลติ ภณั ฑ์ หรือการ ปรับปรงุ กระบวนการผลติ 3.1 ตัวอย่างกรณศี ึกษาของกลอ่ ง (ลัง) กระดาษ หากพิจารณาโดยตลอดวัฏจักรชีวิตและปัญหาส่ิงแวดล้อมท่ีอาจจะเกิดข้ึน ก็จะเริ่มต้นตั้งแต่ (ดัง รูปท่ี 5) เริ่มจาก (1) การได้มาซง่ึ วตั ถดุ ิบ: การตัดไมเ้ พอื่ น�ำมาใชผ้ ลติ กระดาษ (2) การผลติ กระดาษ: การ ใชพ้ ลังงาน การใชน้ ำ้� การใช้สารเคมี และของเสียทเี่ กิดขึ้นจากโรงงานกระดาษ (3) การขนส่ง: การขนส่ง ลังกระดาษ (พรอ้ มสินคา้ ) จากโรงงาน ไปรา้ นคา้ ส่ง ร้านค้าปลีก และลูกคา้ ซง่ึ ต้องใช้น้ำ� มนั เช้ือเพลิงใน การขนส่ง (4) การใชง้ าน: ลูกคา้ สินค้าไปใชง้ าน (ลงั กระดาษบางคนอาจจะทิ้ง บางคนอาจจะเกบ็ ไว้ใช้ต่อ แลว้ คอ่ ยทิ้ง) เกิดเป็นขยะ และ (5) การก�ำจดั ซาก: ลงั กระดาษถกู ทิง้ รวมๆไปกบั ขยะทว่ั ไป ก็จะถกู เกบ็ ไป ฝังกลบ แต่หากถกู คดั แยกขายร้านขายของเกา่ ก็จะถูกนำ� ไปรีไซเคิล เมื่อคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิตของกล่องกระดาษ เราจะทราบถึงปัญหาส่ิงแวดล้อมท่ีอาจเกิดขึ้นใน แต่ละช่วง และจัดล�ำดับความส�ำคัญได้ว่าช่วงใดท่ีน่าจะมีปัญหามาและควรด�ำเนินการแก้ไข ดังเช่น การ ตัดไม้เป็นหน่ึงในปญั หาของการผลิตลังกระดาษ เราจงึ ตอ้ งหาทางในการลดการตดั ไม้ก็คอื หาเยอื่ กระดาษ 110

กลับมารไี ซเคิลใหไ้ ดม้ ากท่ีสดุ หรอื กค็ อื การ “Closing the loop” ก็จะเป็นเกดิ เปน็ หนง่ึ ตวั อย่างของการ เกิดเศรษฐกจิ หมนุ เวยี นขน้ึ เพอ่ื ลดของเสียและลดการใช้ทรัพยากรลงไดข้ องผ้ผู ลิตกระดาษ ภาพที่ 5 ตวั อยา่ งการคิดโดยตลอดวฏั จักรชีวิตของกล่องกระดาษ 3.2 ตวั อย่างการออกแบบเพอื่ ลดผลกระทบชว่ งการผลติ การบำ� รงุ รกั ษา และการกำ� จัด ภาพท่ี 6 ตัวอย่างการลดผลกระทบชว่ งการผลติ การบำ� รุงรกั ษา และการกำ� จัด 111

3.3 ตัวอยา่ งการปรับปรุงชว่ งการใชง้ านของตเู้ ย็นเพ่อื ลดผลกระทบสงิ่ แวดลอ้ ม ภาพท่ี 7 ตัวอยา่ งการลดผลกระทบช่วงการใช้งานของตู้เย็น 3.4 ตวั อยา่ งการการใช้หลกั คิดเพอ่ื ตดั สนิ ใจเลือกซอ้ื สนิ ค้า ภาพที่ 8 ตัวอย่างการตดั สนิ ใจซือ้ สนิ คา้ เช่น หลอดไฟฟ้าโดยพจิ ารณาตลอดวัฏจักรชวี ติ 112

3.5 ตวั อย่างการการจดั การวัฏจกั รชวี ติ ของเสือ้ T-Shirt ภาพที่ 9 ตัวอยา่ งการจดั การตลอดวัฏจักรชวี ิตของเส้อื T-Shirt ซึ่งท้ังหมดนี้ก็กล่าวโดยสรุป ก็คือ “แนวคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิต” เป็นพื้นฐานท่ีส�ำคัญของการ ท�ำงานด้าน “Circular economy” เพราะการหมนุ เวียนท่ดี จี ะตอ้ งไม่ก่อใหเ้ กดิ การยา้ ยที่ของปัญหาจาก จดุ หนง่ึ ไปสอู่ กี จดุ หนง่ึ หรอื ยา้ ยทข่ี องปญั หาสง่ิ แวดลอ้ มเรอื่ งหนง่ึ ไปเปน็ ปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มหรอื ปญั หาสงั คม เรอื่ งอนื่ รวมถงึ ยงั มคี วามสำ� คญั สำ� หรบั การนำ� ไปใชง้ านของทกุ คน ทกุ ระดบั เพอื่ การตดั สนิ ใจเพอื่ การพฒั นา ทย่ี ง่ั ยนื 4. กจิ กรรมกลุ่มเพื่อคดิ และประยกุ ต์ใชแ้ นวคดิ ตลอดวฏั จกั รชวี ติ วัตถุประสงค์: ให้นิสิตได้ประยุกต์ใช้แนวคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิต โดยมีวัตถุประสงค์ให้นักศึกษา สามารถคดิ และอธบิ ายไดเ้ บ้อื งต้นวา่ วฏั จักรชวี ิตของผลติ ภณั ฑ์ทีศ่ กึ ษามีอะไรบ้าง และอะไรท่เี ป็นปัญหา สิ่งแวดล้อมท่ีอาจเกดิ ข้นึ 113

ใบกิจกรรม ชื่อกจิ กรรม/โมดูล 4 (1): Life cycle thinking แนวคิดโดยตลอดวฏั จักรชวี ติ รายวิชา: …………………………….. รหสั วิชา: …………………………….. ชื่อกิจกรรม “การพฒั นาบรรจภุ ณั ฑท์ ีเ่ ป็นมิตรต่อ สิง่ แวดล้อมดว้ ยแนวคิดโดยตลอดวฏั จกั รชีวิต” ระยะเวลา 40 นาที สาระส�ำคญั แนวคิดโดยตลอดวัฏจักรชีวิต (Life cycle thinking) เป็นพ้ืนฐานส�ำคัญของการจัดการสิ่งแวดล้อม สมยั ใหมท่ ตี่ อ้ งการสอื่ ใหน้ สิ ติ เขา้ ใจถงึ การคดิ วเิ คราะหเ์ ชงิ ระบบในการทจี่ ะแกป้ ญั หาสง่ิ แวดลอ้ ม วา่ จะตอ้ ง มองปัญหาอยา่ งครอบคลุมโดยตลอดวฏั จักรชวี ติ ของผลิตภัณฑ์ หรอื ทีเ่ รยี กว่าคดิ วิเคราะห์ตั้งแต่ “เกดิ จน ตาย” ของผลิตภัณฑ์ดังกล่าว ทั้งนี้จะเป็นพ้ืนฐานส�ำคัญในการท�ำงานด้านเศรษฐกิจหมุนเวียนต่อไปเพ่ือ ป้องกันการย้ายท่ีของปัญหาจากจุดหนึ่งไปสู่อีกจุดหนึ่ง หรือย้ายที่ของปัญหาส่ิงแวดล้อมเร่ืองหน่ึงไปเป็น ปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มหรอื ปญั หาสงั คมเรอ่ื งอนื่ นสิ ติ จงึ ควรตระหนกั และมแี นวคดิ ทจี่ ะวเิ คราะหป์ ญั หาในอนาคต โดยอาศยั การคดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ติ เปน็ พนื้ ฐานตอ่ ไป เพอื่ ใหส้ ามารถเลอื กตดั สนิ ใจในการแกป้ ญั หาตา่ งๆ ได้อย่างเหมาะสมตอ่ ไป วัตถุประสงค์ของการเรียนรู้ 1. นสิ ิตมีความเข้าใจหลกั คดิ โดยตลอดวฏั จกั รชวี ิต 2. นิสิตเกิดทักษะการคิดเชิงวิเคราะห์โดยตลอดวัฏจักรชีวิต เพื่อน�ำเสนอปัญหาและแนวทางแก้ปัญหา สงิ่ แวดลอ้ มอยา่ งเหมาะสมตามโจทย์กรณศี ึกษาท่ีก�ำหนดขึ้น 3. นสิ ติ ไดพ้ ฒั นาทกั ษะการคิด ค้นคว้าหาขอ้ มูล ทำ� งานเป็นกลมุ่ และนำ� เสนอแนวคดิ ให้แก่คนอน่ื 114

ข้ันตอนด�ำเนนิ กิจกรรม/ปฏิบัติงาน ผู้สอนอธิบาย กิจกรรม “การพฒั นาบรรจุภณั ฑท์ ่เี ปน็ มิตรต่อ ทำ� กิจกรรมในชัน้ เรยี น ส่ิงแวดล้อมดว้ ยแนวคดิ โดยตลอดวฏั จักรชวี ติ ” นสิ ติ แบง่ กลุ่มตามความเหมาะสม (ประมาณ 5 คน) นสิ ิตแตล่ ะกลมุ่ ด�ำเนนิ การทำ� กิจกรรม โดยประกอบด้วย a. ก�ำหนด “บรรจุภัณฑ์ท่ีตอ้ งการศกึ ษาหรือพัฒนา” b. เริ่มวิเคราะหว์ ัฏจักรชวี ติ ของบรรจภุ ณั ฑ์ดังกล่าว และระบุปัญหาส่งิ แวดลอ้ มท่ีส�ำคญั แต่ละชว่ งวัฏจกั รชวี ติ c. วเิ คราะห์และจดั ท�ำข้อเสนอแนวทางพฒั นาบรรจุภณั ฑ์ดังกล่าวใหเ้ ป็น มติ รตอ่ สง่ิ แวดล้อมมากยง่ิ ข้ึน (อภปิ รายเป็นกลุม่ ) d. นำ� เสนอผลหนา้ ชนั้ เรียน (นำ� เสนอเปน็ กล่มุ ) – (15 คะแนน) e. ตอบค�ำถามและรบั ฟังขอ้ เสนอแนะ อาจารยผ์ สู้ อนใหข้ อ้ เสนอแนะเพอ่ื เพิ่มเตมิ การคดิ วิเคราะห์ในอนาคต ตวั อย่างแบบฟอร์มการท�ำกจิ กรรม ชอ่ื กลุ่ม ผลติ ภัณฑ์ที่ศกึ ษา รปู ภาพผลิตภณั ฑ์ 115

การวิเคราะหโ์ ดยตลอดวัฏจกั รชีวติ ภาพตวั อยา่ งวัฏจักรชวี ิตของบรรจภุ ัณฑป์ ระเภทต่างๆ การวิเคราะห์โดยตลอดวัฏจักรชีวิต วัฏจักรชีวิตของผลติ ภัณฑ์ ประเด็นวเิ คราะห์ การไดม้ าซึง่ การผลติ การขนส่ง การใช้งาน การกำ� จัด วัตถุดิบ ทรัพยากรทีใ่ ช้ ของเสยี ท่ี เกิดขึ้น ข้อดี/ข้อเสยี แนวทางแกไ้ ข 116

การประเมนิ ผลกิจกรรม วัดและประเมินผลจากการน�ำเสนอประเด็นปัญหาส่ิงแวดล้อมในวัฏจักรชีวิต และการน�ำเสนอข้อ เสนอแนะแนวทางพฒั นาบรรจภุ ัณฑ์ใหเ้ ปน็ มิตรต่อสงิ่ แวดลอ้ ม โดยมเี กณฑ์การใหค้ ะแนน ดังนี้ ตรงประเด็นการวเิ คราะห์ 2 คะแนน การครอบคลุมวฏั จักรชวี ิต 2 คะแนน การทำ� งานร่วมกันเปน็ ทมี 2 คะแนน วิธกี ารและเทคนิคการนำ� เสนอ 2 คะแนน แนวทางที่น�ำเสนอมีความน่าสนใจ แปลกใหม่ และสมเหตุผล 2 คะแนน เอกสารอา้ งอิง Gheewala, S.H., Silalertruksa, T. 2020. Life cycle thinking in circular economy. EC (2015). A European Strategy for Plastics in a Circular Economy. European Commission. pp. 1-22. ISO, 2006a. ISO 14040:2006 Environmental management — Life cycle assessment — Prin ciples and framework, International Organization for Standardization Silalertruksa, T., Pongpat, P., Gheewala, S.H., 2017. Life cycle assessment for enhancing environmental sustainability of sugarcane biorefinery in Thailand, Journal of Cleaner Production, Vol. 140, Part 2, pp.906-913 Gujba, H., Azapagic, A., 2011. Carbon Footprint of Beverage Packaging in the United Kingdom. M. Finkbeiner (ed.), Towards Life Cycle Sustainability Management, DOI 10.1007/978-94-007-1899-9_37, pp.381-389 เอกสารประกอบการอ่านเพ่มิ เตมิ Stahel, W.R., 2019. The Circular Economy: A User’s Guide, Routledge 117

Module 4 (2): Circular Economy แนวคดิ เศรษฐกจิ หมนุ เวยี น ชอ่ื บทหรือโมดลู แนวคิดเศรษฐกิจหมนุ เวยี น (Circular Economy) เนอื้ หาการบรรยาย 1. บทน�ำ ประชากรโลกมีแนวโน้มเพ่ิมจ�ำนวนสูงขึ้น ส่งผลให้มีการใช้ทรัพยากรเพิ่มมากขึ้น ในขณะที่ฐาน ทรพั ยากรธรรมชาตมิ อี ยอู่ ยา่ งจำ� กดั และลดลงอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง จนมคี วามเสยี่ งทจ่ี ะหมดลงในอนาคตอนั ใกล้ มี การคาดการณว์ า่ ในอนาคตประชากรโลกจะเพม่ิ ขนึ้ เปน็ จำ� นวนประมาณ 8 พนั ลา้ นคน ภายในปี ค.ศ. 2030 และมากกว่า 9 พันล้านคน ภายในปี ค.ศ. 2050 ทำ� ให้มคี วามตอ้ งการผลิตภัณฑ์และบริการท่ีเพิม่ ข้นึ ซึง่ ผล ทต่ี ามมาคอื การแย่งชิงทดี่ นิ น�้ำ และพลงั งานจะทวคี วามรนุ แรงข้ึน ขณะท่ผี ลกระทบของการเปล่ียนแปลง สภาพภูมิอากาศกจ็ ะมีแนวโน้มท่ีรุนแรงเพม่ิ มากขน้ึ ด้วย รูปแบบการผลิตและการบรโิ ภคทใ่ี ช้ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละพลงั งานมากขึ้น กอ่ ใหเ้ กิดปัญหาการ ขาดแคลนวัตถุดิบ รวมถึงปัญหาการจัดการขยะมูลฝอยตามมา ทรัพยากรธรรมชาติและพลังงานท่ีใช้ใน ปัจจุบนั ส่วนมาก เปน็ แบบที่ใช้แล้วหมดไป (Non-renewable) และมีอยู่อย่างจำ� กัด ความพยายามในการ แสวงหาแหลง่ ทรพั ยากรทดแทนในสว่ นทใี่ ชห้ มดไป ยงั คงไมเ่ พยี งพอตอ่ ความตอ้ งการ แมว้ า่ ของเสยี หรอื ขยะ มลู ฝอยทเ่ี กดิ ขนึ้ จากการบรโิ ภคบางสว่ นสามารถนำ� กลบั มาใชป้ ระโยชนใ์ หมไ่ ด้ แตส่ ว่ นทไ่ี มส่ ามารถนำ� กลบั มาใช้ประโยชน์ใหมย่ งั ไม่ไดร้ ับการก�ำจัดหรือบ�ำบัดอยา่ งถกู วธิ ี จึงตกค้างอยูใ่ นส่งิ แวดลอ้ มและทำ� ให้ระบบ นิเวศเส่อื มโทรมในระยะยาว แนวคดิ เศรษฐกจิ หมนุ เวยี น (Circular Economy) นบั เปน็ ทางเลอื กใหมท่ สี่ ามารถพฒั นาเศรษฐกจิ ประเทศไปสูค่ วามยั่งยนื เป็นท่ยี อมรับและมีการขบั เคลอื่ นท้ังจากภาครัฐและภาคธรุ กิจท่ัวโลก ภาคธรุ กจิ ในประเทศท่ีพัฒนาแล้วเร่ิมหันมาใช้นโยบายดังกล่าวด้วยการเปล่ียนวัฏจักรทางธุรกิจของตนให้หมุนเวียน ดว้ ยตวั เองใหไ้ ด้มากที่สุด และเปน็ ไปได้วา่ เศรษฐกิจหมุนเวียน จะเขา้ มาแทนที่ระบบเศรษฐกจิ แบบเดิมท่ี เปน็ แบบเส้นตรง (Linear Economy) ทอี่ ยบู่ นพ้นื ฐานของการ “รบั มา (take) ท�ำ (make) ใช้ (use) ทิ้ง (dispose)” สภาเศรษฐกิจโลก (World Economic Forum: WEF) ได้ระบุว่า การมุ่งสู่เศรษฐกิจหมุนเวียน จะ ก่อให้เกิดการสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจดว้ ยนวตั กรรม เกดิ การสร้างงาน และขับเคลอ่ื นเศรษฐกิจใหเ้ จริญ 118

เตบิ โต นบั เปน็ หวั ใจสำ� คญั ในการแกป้ ญั หาดา้ นทรพั ยากรและผลกระทบตอ่ สงิ่ แวดลอ้ มในระยะยาว อกี ทง้ั ยังสามารถตอบสนองต่อเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนขององค์การสหประชาชาติในหัวข้อที่ 8 การส่ง เสริมการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจทย่ี งั่ ยืน (Decent Work and economic growth) หวั ขอ้ ที่ 12 การ ผลิตและการบรโิ ภคท่ีมคี วามรับผิดชอบ (Responsible consumption and production) หวั ข้อที่ 13 การดำ� เนินการอย่างเรง่ ด่วนเพ่อื แก้ปญั หาโลกร้อน (Climate action) และหัวข้อที่ 15 การส่งเสรมิ การ ใชป้ ระโยชน์ทีย่ ่งั ยนื ของระบบนิเวศบนบก (Life on land) เศรษฐกจิ หมุนเวียนคืออะไร เดิมระบบการผลิตและการบริโภคของโลกเป็นรูปแบบของเศรษฐกิจเสน้ ตรง (Linear Economy) มกี ารสกัดเอา (take) ทรัพยากร ธรรมชาติ / วัตถดุ ิบ มาผลิต (make) เป็นผลิตภณั ฑ์ จากนั้น ผู้บริโภคน�ำ มาใชง้ าน (use) และเมื่อผลิตภัณฑ์หมดสภาพการใช้งานก็จะถูกทงิ้ (dispose) เป็นขยะมลู ฝอย (waste) ในท่สี ุด ตอ่ มา เมอ่ื โลกเผชญิ หนา้ กบั ปญั หาขยะมลู ฝอยถกู ทงิ้ จำ� นวนมากและมกี ารจดั การอยา่ งไมถ่ กู วธิ ี สง่ ผลกระทบตอ่ สุขภาพและสงิ่ แวดล้อม ทำ� ให้เกิดแนวคิดในการน�ำผลิตภณั ฑท์ ห่ี มดสภาพการใช้งานกลับมา รีไซเคิล (recycle) ผลิตเป็นผลิตภัณฑใ์ หม่ เพื่อลดการเกิดขยะและการใช้ทรพั ยากร รูปแบบเศรษฐกจิ น้ี เรียกวา่ เศรษฐกิจรีไซเคิล (Recycling Economy) ซ่ึงยงั ก่อให้เกดิ ขยะมูลฝอยจำ� นวนมากอยู่ อย่างไรก็ตาม การเพ่ิมขึ้นของประชากรโลก การขยายตัวของเศรษฐกิจที่พ่ึงพิงฐานทรัพยากร ธรรมชาตทิ ำ� ใหเ้ กดิ การลดลงของทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละการเสอ่ื มถอยของสภาพแวดลอ้ ม กอ่ ใหเ้ กดิ แนวคดิ เร่ืองเศรษฐกิจหมุนเวียน ซึ่งไม่ได้เป็นเพียงแค่แนวคิดที่ต้องการรักษาสิ่งแวดล้อมและสังคมเท่าน้ัน แต่ยัง สามารถนำ� มาสร้างผลประโยชนท์ างเศรษฐกิจไดอ้ กี ดว้ ย “เศรษฐกจิ หมุนเวยี น คือ แนวคิดเชงิ ระบบในการออกแบบกระบวนการ ผลติ ภัณฑ/์ บริการ และ รูปแบบธุรกิจ ด้วยการจัดการผังการไหลของทรัพยากรให้เกิดการหมุนเวียนและการลดของเสียได้อย่างมี ประสทิ ธภิ าพมากข้ึนจนนำ� ไปสู่การไม่มขี องเสีย ตลอดจนผลกั ดนั ใหธ้ ุรกจิ เติบโตทางอยา่ งยั่งยืน ในบรบิ ท ขององคก์ ร ” หลกั การสำ� คญั ของเศรษฐกจิ หมนุ เวยี น คอื การใชท้ รพั ยากรใหเ้ กดิ ประสทิ ธภิ าพสงู สดุ และสามารถ หมนุ เวยี นกลบั มาใช้ใหมไ่ ด้ โดยใช้ประโยชนข์ องผลติ ภณั ฑ์ ส่วนประกอบ และวสั ดุ อยา่ งสงู สดุ ดว้ ยวธิ ีการ ที่เหมาะสม เช่น การใช้ซ้�ำ การซ่อมแซม การปรับปรุงใหม่ การผลิตใหม่ การแปรใช้ใหม่ การออกแบบ กระบวนการ รวมถึงการพัฒนารูปแบบธุรกิจและนวัตกรรม รวมถึงมีการตามติดตามผลเพ่ือจัดการให้ ผลติ ภณั ฑ์และวสั ดหุ มุนเวียนอยภู่ ายในระบบ 119

มูลนิธิเอเลน แมค อาร์เธอร์ (Ellen MacArthur Foundation: EMF) นบั เป็นองคก์ รทมี่ ีบทบาท สำ� คญั ในขบั เคลอื่ นเศรษฐกจิ หมนุ เวยี นไปสภู่ าคธรุ กจิ ตลอดจนชว่ ยผลกั ดนั นโยบาย ขยายองคค์ วามรู้ และ สรา้ งเครือขา่ ยเช่ือมโยงชมุ ชนการศกึ ษาในเร่ืองดังกลา่ วเข้าดว้ ยกนั มูลนธิ ิเอเลน แมค อาร์เธอร์ ไดเ้ สนอ แนวคดิ วัฎจกั รทางชีวภาพและวัฎจกั รทางเทคนคิ เขา้ ในระบบเศรษฐกจิ หมุนเวยี น (รูปท่ี 2) ส�ำหรับวฎั จกั รทางเทคนิค เป็นการจดั การคลังทรพั ยากร (Stock Management) กลา่ วคือ วสั ดุ ตา่ งๆ ทใ่ี ชง้ านได้ ไมค่ วรถกู ทงิ้ เป็นของเสีย แต่ควรมีการจัดการ/รวบรวม ให้สามารถใช้เปน็ วตั ถุดบิ ทย่ี งั มี คณุ คา่ ไปสผู่ ผู้ ลติ ชนิ้ สว่ น ผผู้ ลติ ผลติ ภณั ฑ์ และผใู้ หบ้ รกิ าร ผา่ นการรไี ซเคลิ การปรบั ปรงุ ใหม่ (Refurbish) การผลติ ใหม่ (Remanufacture) การใชซ้ ้�ำ (Reuse) การกระจายวัตถดุ บิ ใหม่ (Redistribute) การบ�ำรุง รกั ษา (Maintain) การยืดอายุ (Prolong) และการแบง่ ปนั (Share) เพื่อให้เกดิ การรว่ั ไหลไปนอกระบบให้ น้อยทสี่ ดุ และเกิดผลกระทบน้อยท่สี ดุ ส่วนวัฎจักรทางชีวภาพ เป็นการจัดการการไหลของทรัพยากรหมุนเวียน (Renewable flow management) ผ่านการใชใ้ หม่ตามสภาพ (Cascade) การน�ำไปเป็นปยุ๋ ในไร่นา การสกดั สารเคมีชีวภาพ (Biochemical feedstock) การหมกั ยอ่ ยแบบไร้อากาศ (Anaerobic digestion) เพ่อื ผลิตกา๊ ซชวี ภาพ (Biogas) การสร้างทรัพยากรทดแทนให้แก่โลก (Regenerate) ท้ังนี้ สามารถจัดการให้วัสดุ/วัตถุดิบ หมุนเวียนการใช้ประโยชน์ได้ภายในวัฏจักรทางชีวภาพหรือวัฏจักรทางเทคนิค โดยไม่จ�ำเป็นว่ามี กำ� เนิดจากทีใ่ ด 120

ภาพรวมแนวคิดวัฎจกั รทางชีวภาพและวัฎจกั รทางเทคนคิ (อ้างจาก Ellen MacArthur Foundation) เศรษฐกิจหมุนเวียน จึงเป็นเรื่องของการปรับวีธีคิดให้สามารถจัดการทรัพยากรเพ่ือเพ่ิมผลประโยชน์ ทางการเงนิ สงิ่ แวดลอ้ ม และสงั คม ทง้ั ในระยะสน้ั และระยะยาว ใหเ้ ชอื่ มโยงและสมั พนั ธก์ บั การใชท้ รพั ยากร อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ การไมม่ ขี องเสยี และแนวคิดเศรษฐกจิ ชวี ภาพ ในการใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพและไม่มีของเสีย มีหลักการตาม The 9R Framework (Potting et al.) ดงั น้ี กลยุทธ์ เศรษฐกจิ R0 Refuse ทำ� ใหผ้ ลติ ภัณฑ์สามารถนำ� ไปใช้ หมุนเวยี น หลีกเล่ียงการเกิด งานในแบบอื่นหรอื ใชง้ านแบบ การใช้ ของเสยี เดมิ ในผลิตภัณฑ์อน่ื ผลิตภัณฑ์ R1 Rethink ท�ำให้ผลิตภัณฑส์ ามารถใช้ และการผลติ คดิ ใหม่ ประโยชนไ์ ดอ้ ยา่ งเข้มข้น (เชน่ อย่างง R2 Reduce การแบง่ ปันการใชง้ านผลติ ภัณฑ์) ชาญฉลาด ลดการใช้หรือบริโภค เพ่มิ ประสทิ ธิภาพในการ ผลติ หรอื ใช้ผลติ ภัณฑโ์ ดยใช้ ทรพั ยากรธรรมชาติหรือวตั ถุดิบ ให้นอ้ ยลง 121

R3 Reuse ใช้ซำ�้ โดยนำ� ผลติ ภัณฑท์ ี่ผู้บริโภค ใชซ้ ้�ำ อืน่ ท้งิ แลว้ แตย่ งั สามารถใช้งานได้ R4 Repair ซอ่ มแซม อยู่ มาใช้ให้เกดิ ประโยชน์ สภาพหมุนเวียนเพิ่ม ้ึขน การยดื อายุ R5 Refurbish ซ่อมแซมหรอื ซ่อมบำ� รุง การใชง้ านของ ปรับปรงุ ใหม่ ผลติ ภัณฑท์ ่ชี ำ� รดุ เสยี หาย ให้ ผลติ ภัณฑ์ R6 Remanufacturing และชิ้นสว่ น กลบั มาใช้งานได้ตามหน้าที่ ผลติ ใหม่ การคืนสภาพผลติ ภณั ฑ์เก่าให้ เศรษฐกจิ R7 Repurpose กลับมาใชง้ านได้ใหม่ เส้นตรง เปลี่ยนวัตถุประสงค์ใหม่ การใชช้ ิ้นส่วนแบบเดียวกันท่ียงั R8 Recycle สามารถใชง้ านไดข้ องผลิตภณั ฑ์ การใช้ รไี ซเคลิ ประโยชน์จาก ทที่ ้ิงแลว้ ในผลิตภณั ฑ์ใหมท่ ม่ี ี คุณลักษณะ ของวัตถดุ ิบ R9 Recover ลกั ษณะการใช้งานเดียวกัน การใชผ้ ลิตภัณฑห์ รือชนิ้ ส่วนท่ีทงิ้ ฟ้นื คืนสภาพ แลว้ ในผลติ ภัณฑใ์ หมท่ ีม่ ีลกั ษณะ ใช้งานตา่ งจากเดิม การนำ� มาผา่ นกระบวนการให้ เปน็ วตั ถุดิบทม่ี ีคณุ ภาพเหมือน เดมิ (วัตถุดิบเกรดสงู ) หรือ คุณภาพตำ�่ ลง (วัตถดุ บิ เกรดตำ่� ) การเผาวสั ดเุ พอ่ื ใชเ้ ป็นพลังงาน ทม่ี า: แปลจาก The 9R Framework. Potting et al. (2017, p.5) 122

1. ความส�ำคัญและประโยชน์ของเศรษฐกจิ หมุนเวยี น เศรษฐกิจหมุนเวียน มีเป้าประสงค์เพื่อขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจโลกให้สามารถเติบโตได้ในระยะ ยาวและมีศักยภาพที่จะช่วยให้เกิดการฟื้นฟูเศรษฐกิจพร้อมกับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่ง แวดล้อมให้เกิดความอดุ มสมบูรณ์ ตลอดจนสนับสนุนการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ รวม ถงึ ผลกระทบอาจทเี่ กดิ ขึ้นตามมา นอกจากน้ี เศรษฐกิจหมุนเวียน ยงั ผลักดนั ใหเ้ กดิ นโยบายและกฎหมาย ใหม่ โดยเฉพาะในเร่ืองการจัดการขยะ (เช่น ทางเลือกนโยบายการปอ้ งกนั ท่ีตน้ ทางหรือการนำ� กลับมาใช้ ซ้�ำ) ซึง่ กำ� ลังได้รับความสนใจและด�ำเนนิ การโดยภาครัฐทว่ั โลกเพ่ิมข้นึ อยา่ งตอ่ เนื่อง 2. การน�ำเศรษฐกิจหมุนเวยี นไปสกู่ ารปฏบิ ัติ การนำ� เศรษฐกจิ หมนุ เวยี นไปสกู่ ารปฏบิ ตั ิ เปน็ การสรา้ งคณุ คา่ ทางธรุ กจิ ในระยะยาวดว้ ยการจดั การ ทรพั ยากรทยี่ ง่ั ยนื ในการผลติ ผลติ ภณั ฑแ์ ละการใหบ้ รกิ าร ประกอบดว้ ยหลกั การสำ� คญั 6 ประการ (รปู ที่ 3) ไดแ้ ก่ ภาพที่ 3 หลักการเศรษฐกิจหมุนเวียน (อา้ งจาก มตช. 2-2562) 123

2.1 การคิดเชงิ ระบบ (Systems thinking) หลักการ องค์กรควรเข้าใจถึงผลกระทบในวงกว้างที่เกิดจากกิจกรรมขององค์กร เข้าใจถึงการ สรา้ งคุณค่าขององค์กรและความสามารถในการแทรกแซง “ระบบ” เพือ่ ใหอ้ งคก์ รมีอิทธพิ ลตอ่ การจัดการ ทรพั ยากรอย่างยง่ั ยืนในพอรต์ โฟลโิ อของผลติ ภัณฑ์และบริการ เช่น การระบชุ น้ิ สว่ น สว่ นประกอบทง้ั หมด และข้อมูลวตั ถดุ บิ ทีเ่ กีย่ วขอ้ งในการน�ำผลิตภณั ฑ์ออกส่ตู ลาด การคิดอย่างเป็นระบบ ช่วยใหอ้ งค์กรจดั การ กบั ความเปลยี่ นแปลงและความซบั ซอ้ นไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพมากขน้ึ อกี ทง้ั ยงั ชว่ ยระบผุ ลกระทบในระยะ ยาวทีอ่ าจเกดิ ขึ้นจากการตดั สินใจและจากกิจกรรมต่างๆ 2.2 นวัตกรรม (Innovation) หลกั การ องคก์ รควรพฒั นานวตั กรรมอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง โดยคำ� นงึ ถงึ การใชท้ รพั ยากรอยา่ งยง่ั ยนื ตงั้ แต่ การออกแบบกระบวนการผลิต ผลิตภณั ฑ์/บริการ และรปู แบบธรุ กิจ 2.3 การดูแลรบั ผดิ ชอบ (Stewardship) หลกั การ องคก์ รควรรบั ผดิ ชอบตอ่ การตดั สนิ ใจและการดำ� เนนิ กจิ กรรมทกุ อยา่ งตงั้ แตเ่ รม่ิ ตน้ จนสน้ิ สดุ ทง้ั ทางตรงและทางออ้ ม ซงี่ อาจรวมถงึ สงิ่ ทเี่ กดิ ขน้ึ ทง้ั ในโซอ่ ปุ ทานและทตี่ วั ลกู คา้ โดยตอ้ งคำ� นงึ ถงึ ปญั หา ทางเศรษฐกจิ สิง่ แวดลอ้ ม และสังคมทัง้ ในปัจจบุ นั และที่คาดว่าจะเกดิ ข้ึนในอนาคต เชน่ ในกรณขี องการ พฒั นาผลติ ภณั ฑ์ องคก์ รควรคำ� นงึ ถงึ ผลกระทบตอ่ สงิ่ แวดลอ้ มและสงั คม ตง้ั แตเ่ รมิ่ กระบวนการตน้ นำ้� และ การได้มาซงึ่ วัสดุ ไปจนถงึ กระบวนการปลายนำ้� ซ่งึ เก่ยี วข้องกบั การใช้ผลิตภณั ฑ์ และการจดั การหลังการ ใชง้ าน 2.4 ความร่วมมือ (Collaboration) หลกั การ องคก์ รควรมีความร่วมมอื กนั ทง้ั ภายในและภายนอกองค์กร เพื่อรกั ษาผลประโยชนแ์ ละ สร้างคุณค่าทางธุรกิจร่วมกัน ความส�ำเร็จของการท�ำงานร่วมกันนั้นเกิดจากการสร้างความเช่ือม่ันและไว้ วางใจซง่ึ กนั และกนั การสอ่ื สารทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ วสิ ยั ทศั น์ และการกำ� หนดวตั ถปุ ระสงคร์ ว่ มกนั ซงึ่ สามารถ ใช้ได้ทั้งภายในและภายนอกองคก์ ร 2.5 คณุ ค่าที่เหมาะสม (Value Optimization) หลักการ องค์กรควรท�ำให้ผลิตภัณฑ์ ส่วนประกอบ และวัตถุดิบ เกิดคุณค่าและการใช้ประโยชน์ สูงสุด ผ่านการพิจารณาปัจจัยหรือความเสี่ยงที่อาจสร้างผลกระทบหรือความสูญเสียต่อระบบในอนาคต รวมถึงการบง่ ชโ้ี อกาสในการพัฒนาศกั ยภาพ เชน่ การประหยดั คา่ ใชจ้ า่ ย (การเข้าถงึ วสั ดุราคาถูก และลด ตน้ ทนุ การจัดการขยะ) หรือกระแสรายไดใ้ หม่ (การจัดหาผลติ ภณั ฑ์ สว่ นประกอบ และวัสดเุ พมิ่ เตมิ ) หรอื การลดปริมาณผลิตภัณฑ์ การขายทีล่ ดลง (การปรบั ปรงุ ความสัมพันธ์กบั ลูกคา้ ) การเพิม่ คณุ คา่ ของวัสดุ สามารถดำ� เนนิ การได้ 3 วธี ี ไดแ้ ก่ 124

วธิ ีที่ 1 วสั ดทุ ถี่ กู มองวา่ เปน็ ของเสยี ทงั้ จากขน้ั ตอนการผลติ หรอื หลงั การใชง้ าน สามารถนำ� กลบั ไป ใชง้ านอน่ื แตอ่ าจตอ้ งปรบั แตง่ ในกระบวนการผลติ และการออกแบบ เชน่ การลดจำ� นวนเกรด หรอื ประเภท ของวัสดทุ ีใ่ ชเ้ พ่ือใหเ้ กดิ การประหยดั ตอ่ ขนาด วิธที ี่ 2 วสั ดทุ ไ่ี ดจ้ ากทรพั ยากรธรรมชาติ ควรยดื อายกุ ารใชง้ านของผลติ ภณั ฑใ์ หย้ าวขน้ึ หรอื ใชบ้ อ่ ย ครง้ั ผา่ นการออกแบบหรอื ใชว้ สั ดทุ ค่ี งทนในการผลติ การพฒั นาโลจสิ ตกิ สย์ อ้ นกลบั และพฒั นากระบวนการ ใหด้ ีขน้ึ วิธที ี่ 3 พื้นท่ีหรืออุปกรณ์ที่เหลืออยู่ อาจน�ำมาใช้ประโยชน์ใหม่ภายในองค์กร หรือระหว่างธุรกิจ กับธรุ กิจ (B2B) ธรุ กิจกับผู้บรโิ ภค (B2C) และผู้บรโิ ภคกับผูบ้ ริโภค (C2C) โดยอาจมีบุคคลที่สามเข้ามาเปน็ ผอู้ �ำนวยความสะดวกในกระบวนการเหล่านีใ้ นบางครง้ั 2.6 ความโปรง่ ใส (Transparency) หลกั การ องคก์ รควรเปดิ เผยผลการตดั สนิ ใจและการดำ� เนนิ กจิ กรรมตา่ งๆ ทส่ี ง่ ผลตอ่ ความสามารถ ในการปรบั เปลย่ี นไปสรู่ ปู แบบการดำ� เนนิ การตามเศรษฐกจิ หมนุ เวยี นและความยงั่ ยนื รวมทง้ั มคี วามมงุ่ มน่ั ในการสอ่ื สารท่ชี ดั เจน ถกู ตอ้ ง ตรงเวลา ซอ่ื สัตย์ และครบถ้วน 3. รูปแบบของการทำ� ธรุ กจิ เศรษฐกิจหมุนเวียน เศรษฐกิจหมุนเวียน เป็นทางเลือกใหม่ที่มุ่งให้ความส�ำคัญกับการเลือกใช้วัสดุ การออกแบบ ผลิตภัณฑ์ การใช้นวัตกรรมและเทคโนโลยีในกระบวนการท่ีเก่ียวข้องตลอดวงจรชีวิตของผลิตภัณฑ์ เพื่อ ให้เกิดการใช้ทรัพยากรอย่างมีประสทิ ธภิ าพสงู สุด นำ� ไปสู่การไม่มีของเสียและมลพษิ ตลอดทั้งระบบสินคา้ และบรกิ าร สามารถแบง่ รปู แบบของธรุ กจิ ออกเปน็ 5 ประเภท ดังนี้ ทีม่ า: https://www.pre-sustainability.com/news/5-roads-to-a-circular-economy-part-iv-sharing 125

1. Circular Supplies เปน็ การน�ำวสั ดจุ ากการรไี ซเคิล วัสดชุ วี ภาพ (Bio-based materials) และวัสดุท่ี สามารถรีไซเคิลได้ทั้งหมด มาใช้เป็นวัตถุดิบหลักในการผลิต เพื่อลดการใช้ทรัพยากรในการผลิตและ ลดการเกดิ ของเสยี ตลอดจนการใชพ้ ลงั งานหมนุ เวยี นในกระบวนการผลติ ตวั อยา่ งเชน่ บรษิ ทั Philips พฒั นาตน้ แบบธรุ กจิ จากแนวคดิ เศรษฐกจิ หมนุ เวยี น โดยใชก้ บั กลมุ่ เปา้ หมายระบบแสงสวา่ งตามอาคาร ไปจนถึงเคร่ืองมือแพทย์ เช่น เครอื่ ง MRI ทีใ่ ชใ้ นการตรวจหาความผดิ ปกตขิ องอวยั วะต่างๆ ทน่ี �ำวัสดุ รไี ซเคลิ มาปรบั ปรงุ ใหไ้ ดค้ ณุ ภาพสงู ขน้ึ พรอ้ มการรบั ประกนั เตม็ รปู แบบ เศรษฐกจิ หมนุ เวยี นชว่ ยใหบ้ รษิ ทั Philips รไี ซเคิลวัสดุทเ่ี คยเปน็ ขยะกลับมาใชป้ ระโยชนใ์ นธุรกจิ ของตนได้มากถึงรอ้ ยละ 81 และกลาย เปน็ “ผลิตภณั ฑ์สีเขยี ว” ของบรษิ ัทที่สร้างรายไดถ้ ึง 2 ใน 3 ในปัจจุบัน 2. Resource Recovery การออกแบบใหม้ ี “ระบบน�ำกลบั ” (Take-Back system) ในกระบวนการเพ่อื นำ� วตั ถดุ บิ เหลอื ใชผ้ ลติ ภณั ฑห์ รอื สนิ คา้ ทถ่ี กู กำ� จดั ซง่ึ ยงั สามารถใชง้ านไดก้ ลบั เขา้ สกู่ ระบวนการใหม่ เพอื่ ลดการเหลอื ทง้ิ ใหม้ ากทส่ี ดุ ตวั อยา่ งเชน่ บรษิ ทั Wrangler ไดน้ ำ� การยอ้ มผา้ ยนี ทเี่ รยี กวา่ IndigoZERO มาใช้ วธิ กี ารย้อมนพี้ ัฒนาโดย Indigo Mill Designs (IMD) บริษทั ของสหรัฐอเมรกิ าทีเ่ ช่ียวชาญด้าน การยอ้ มครามทเี่ ป็นมติ รตอ่ สิ่งแวดลอม โดยเป็นการยอ้ มทไ่ี ม่ต้องใชส้ ารลดกํามะถันและลดการเกดิ นา้ํ เสียด้วยกระบวนการ foam dyeing ของ Gaston Systems ซงึ่ วธิ ีการย้อมดงั กล่าวเปน็ ส่วนหน่ึงของ กลยทุ ธใ์ นการปรบั เปลยี่ นรปุ แบบธรุ กจิ ของ Wrangler ซง่ึ ตงั้ เปา้ หมายในการลดการใชน้ าํ้ 5.5 พนั ลา้ น ลิตร ภายในปี 2020 และเปลย่ี นมาใชไ้ ฟฟา้ จากพลังงานหมุนเวียนทง้ั หมดภายในปี 2025 3. Circular Design มุ่งเน้นการออกแบบผลิตภัณฑ์หรือส่วนประกอบในผลิตภัณฑ์ให้มีอายุการใช้งาน ยาวนาน ตัวอย่างเชน่ บรษิ ทั Renault ผู้ผลติ รถยนตจ์ ากฝรั่งเศส ใช้แนวคิดเศรษฐกจิ หมนุ เวียนปรบั เปลี่ยนรูปแบบธุรกิจของบริษัท โดยมีการพิจารณาตลอดทั้งวัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์ เริ่มจากการ ออกแบบรถยนต์รุ่นใหม่ให้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมต้ังแต่ต้นทางและเลือกใช้พลาสติกรีไซเคิลเป็นส่วน ประกอบ เชน่ รถยนตร์ นุ่ Escape มสี ว่ นประกอบเปน็ พลาสตกิ รไี ซเคลิ ถงึ รอ้ ยละ 20 นอกจากนี้ บรษิ ทั ฯ ยังพัฒนากระบวนการน�ำวสั ดุหลักท่สี �ำคญั เชน่ ทองแดง อะลมู ิเนยี ม และผ้า กลับมาใชซ้ ำ�้ ในการผลติ รถยนตร์ ่นุ ตอ่ ๆ ไป บรษิ ัท Renault ยงั ไดก้ ่อตง้ั บริษทั ยอ่ ยข้นึ เพอ่ื ควบคุมการหมุนเวียนของวสั ดุและ จัดการขยะ โดยท�ำงานร่วมกับบริษัทผู้ท�ำลายรถยนต์เก่าในฝร่ังเศสกว่า 300 ราย เพ่ือน�ำวัสดุท่ียังมี ประโยชนจ์ ากรถยนตท์ ถ่ี กู ทง้ิ หลายแสนคนั ตอ่ ปกี ลบั มาไปใชใ้ หม่ อะไหลข่ องรถยนตม์ อื สอง เชน่ กระจก หนา้ -ข้าง ช้นิ สว่ นตวั ถัง รวมทั้งเครื่องยนต์ เกยี ร์และระบบหวั ฉีด จะถกู นำ� กลับเข้าสู่กระบวนการผลิต ใหมใ่ หก้ ลบั มาใช้งานได้อีก 4. Sharing Platform มงุ่ เนน้ การใชแ้ ละแบง่ ปนั ทรพั ยากรรว่ มกนั เพอื่ การใชผ้ ลติ ภณั ฑใ์ หเ้ กดิ ประสทิ ธภิ าพ สงู สดุ ตวั อยา่ งเชน่ ฟนิ แลนดเ์ ปน็ ประเทศแรกในกลมุ่ สหภาพยโุ รป ทขี่ บั เคลอ่ื นมาตรการใชซ้ ำ้� โดยจดั ตงั้ 126

ศนู ย์การนาํ กลับมาใช้ซ้�ำ (Reuse Center) ซง่ึ เป็นโครงการความร่วมมือกันระหว่างภาครัฐและเอกชน ในรปู องคก์ รทไี่ ม่แสวงหากําไร มีจดุ ประสงค์ในการจ้างกล่มุ คนวา่ งงานซง่ึ เปน็ แรงงานท่ีมที ักษะ ไม่จํา กัดอายุ และเพศ โดยรับบริจาคส่งิ ของเสือ้ ผา้ ทไ่ี มใ่ ช้แล้ว และนาํ มาซ่อมแซมจนสามารถนํากลับไปใช้ ใหม่ได้ จากนน้ั นํามาวางจาํ หน่ายในซูเปอร์มารเ์ กต็ สินค้ามือสองทีช่ ื่อว่า “Kierratyskeskus” ความ สําเร็จที่เกิดขึ้นได้กลายเป็นรูปแบบธุรกิจให้กับอีกหลายกิจการเพ่ือสังคมทั่วโลก ซึ่งนอกจากจะช่วย จดั การขยะทไ่ี มส่ ามารถรไี ซเคลิ ไดโ้ ดยเฉลยี่ 50 ลา้ นกโิ ลกรมั ตอ่ ปแี ลว้ รายไดจ้ ากการจาํ หนา่ ยสนิ คา้ ใน ซเู ปอรม์ ารเ์ กต็ ยงั ถกู สง่ กลับไปเป็นคา่ ตอบแทนใหแ้ ก่พนกั งานของศูนย์ดังกล่าวอีกทางหน่งึ กระแสดงั กล่าวได้ขยายผลไปสู่ผู้ผลิตและจ�ำหน่ายสินค้าแบรนด์ดังมากมายและได้รับความนิยมในสหภาพยุโรป ซึ่งนําแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนไปใช้ เพื่อออกแบบผลิตภัณฑ์และสื่อสารกับผู้บริโภคในเรื่องความ ตระหนกั ถึงผลกระทบตอ่ สงิ่ แวดล้อม 5. Product as a service เปน็ โมเดลธรุ กจิ ทใ่ี หบ้ รกิ ารในรปู แบบการเชา่ หรอื “การจา่ ยเมอื่ ใชง้ าน” (pay- for-use) แทนการซ้อื ขาด ซงึ่ ไม่เพียงแตช่ ว่ ยลดค่าใชจ้ ่ายของผูใ้ ชบ้ ริการ แต่ยังช่วยลดผลกระทบดา้ น สง่ิ แวดลอ้ มได้อีกดว้ ย ตัวอย่างเชน่ บรษิ ทั Ricoh พัฒนาต้นแบบธรุ กิจจากแนวคิดเศรษฐกิจหมนุ เวียน มาต้งั แต่ช่วงทศวรรษที่ 90 โดยใหเ้ ช่าอุปกรณส์ ำ� นกั งาน เชน่ เคร่ืองพิมพ์ เครอื่ งถา่ ยเอกสาร ในระยะ ยาว จากการท่ีบริษทั เปน็ ผผู้ ลิตและจำ� หนา่ ยผลติ ภณั ฑ์ของตนเองถงึ รอ้ ยละ 60 ท�ำให้ Ricoh สามารถ ควบคุมวฏั จกั รชวี ติ ของผลติ ภัณฑข์ องบรษิ ทั ได้มากกวา่ ร้อยละ 50 ซึ่งนอกจากธุรกจิ การเชา่ ผลิตภณั ฑ์ แลว้ Ricoh ยังมแี ผนลดการใช้วตั ถุดิบปฐมภมู ทิ ี่ใช้แล้วหมดไปและหนั มาใช้พลาสติกทมี่ ีสารตัง้ ตน้ จาก พชื เพ่ิมขนึ้ ในการผลิตเครอื่ งพมิ พ์และเครอ่ื งถ่ายเอกสาร รวมถึงออกแบบอปุ กรณต์ า่ งๆ ให้มขี นาดเล็ก ลง เบาลง มสี ว่ นประกอบน้อยลง และใชโ้ ทนเนอร์ท่ผี ลิตจากชวี มวล (Biomass) 6. กจิ กรรมการเรยี นรู้ ระดมความคิด จัดท�ำ presentation และน�ำเสนอหน้าชั้น โดยก�ำหนดกติกาให้ทุกกลุ่มต้องน�ำเสนอ และชแี้ จง รวมถงึ ให้มกี ารสอบถามและแสดงความคิดเห็นในชั้นเรยี น 1. กิจกรรมกลุ่ม ระดมสมอง โดยเลือกสินค้าหรือบริการท่ีมีใช้ในชีวิตประจ�ำวัน และเสนอความคิด ในการปรบั ปรงุ พัฒนาสินคา้ หรอื บรกิ ารดว้ ยแนวคดิ เศรษฐกิจหมนุ เวยี น ประเดน็ คำ� ถาม • สินค้าท่เี ลอื กคอื อะไร ปรบั ปรุงตามแนวคดิ CE ในด้านใด • ทำ� อยา่ งไรใหเ้ กดิ สินคา้ CE นี้ 127

• คาดหวังวา่ สนิ คา้ CE จะขายไดห้ รอื ไม่และสง่ ผลดอี ย่างไรตอ่ สงั คม/สง่ิ แวดลอ้ ม • ตอ้ งเกี่ยวขอ้ งกบั ใครหรอื หน่วยงานใดบ้าง วธิ ีการ • จับกลุ่มเพื่อระดมความคิดอย่างสร้างสรรค์ โดยสมมติว่าเป็นการประชุมของบริษัทเพื่อเสนอแนวคิด ส�ำหรบั รูปแบบธุรกิจของสินคา้ ตวั ใหม่ของบรษิ ทั • ให้ทุกคนช่วยกันจัดท�ำร่างความคิดของตนในกระดาษขนาด A4 และเสนอความคิดโดยใช้ประเด็น คำ� ถามทงั้ 4 ขอ้ ด้านบนเปน็ แนวทาง เพือ่ ให้ได้รปู แบบธรุ กจิ ของสินคา้ หรอื บริการดว้ ยหลกั เศรษฐกิจ หมนุ เวียน หลายๆ ประเภท • ชว่ ยกับคดั เลือกตวั ท่เี หน็ ว่ามีศักยภาพท่ีสุด เพ่ือนำ� เสนอ • ใหม้ ีการใช้ Flip chart หรือ white board ในการเสนอสาระส�ำคญั และวาดรปู ประกอบ • กจิ กรรมกลุ่ม ระดมสมอง โดยเลือกสินคา้ หรือบรกิ ารทส่ี นใจและมีใช้ในชวี ติ ประจ�ำวนั 1 ชนดิ จดั ท�ำ และนำ� เสนอ circular flow ของสินค้านั้น โดยให้บง่ ช้ีเทคนิคของ CE ที่เปน็ ไปไดใ้ น circular flow ของสนิ คา้ และบริการทีเ่ ลอื ก วิธกี าร • จับกลุ่มเพ่ือระดมความคิดอย่างสร้างสรรค์ โดยสมมติว่าเป็นการประชุมของบริษัทเพ่ือหารือในเร่ือง กลยทุ ธ์และความเปน็ ไปได้ของสนิ ค้าตัวใหมต่ ามหลักเศรษฐกจิ หมนุ เวียนของบรษิ ทั • ให้ทุกคนระดมความคดิ โดยใช้ตารางกรอบความคดิ เป็นแนวทางเพื่อจดั ทำ� circular flow ของสินค้า และนำ� เสนอจุดเดน่ จดุ ดอ้ ยของสนิ ค้าตามวัฏจกั รทีป่ รากฎ • ให้มกี ารใช้ Flip chart หรอื white board ในการเสนอสาระสำ� คัญ และวาดรูปประกอบ 128

ประเดน็ คำ� ถาม 1. กรอบแนวคิดในการหารอื สำ� หรับวัฏจกั รทางเทคนิคของสินค้าหรือบรกิ ารทเี่ ลือก ประเด็นระดมสมอง จุดเด่นของสนิ ค้าและตวั จุดออ่ นของสินค้าและ ช่วยทที่ �ำให้สนิ คา้ ขายได้ ข้อจำ� กัดทต่ี ้องระวงั ในสรา้ งตลาด ของสนิ ค้า สินคา้ นี้เปน็ สินค้าใช้ซำ้� ? 1 ถา้ ใชซ้ ้ำ� จะทำ� ใหส้ ินคา้ น้ีคงทน มีอายุการ ใชง้ านอย่างไร ควรมีการให้บรกิ ารใดเพื่อ สนับสนนุ ใหส้ นิ คา้ น้ขี ายไดใ้ นทอ้ งตลาด สินคา้ นเี้ ปน็ สินคา้ ทน่ี ำ� มากลับมาซอ่ มแซมเพอ่ื น�ำกลบั ไปใชใ้ หม่ ? ถา้ น�ำกลบั มาซ่อมแซมชน้ิ สว่ นหรอื อะไหล่เพือ่ 2 ให้สามารถน�ำกลับไปใชใ้ หม่ได้ ต้องมกี ารออ อกแบบใหม่ให้ซอ่ มงา่ ยและอัพเกรดได้อย่างไร ควรมีการให้บริการใดเพอื่ สนับสนนุ ให้สนิ ค้าน้ี ขายไดใ้ นทอ้ งตลาด สนิ ค้าน้ีเป็นสินค้านำ� กลับมาผลติ เพอื่ ใชใ้ หม ่ ? - หลังจากใชง้ านและส่งคนื กับมายงั บรษิ ทั สนิ คา้ นต้ี อ้ งมีวิธีการในการผลิตใหม่โดยเปลีย่ น 3 สว่ นประกอบท่ีจ�ำเป็นและส่งกลบั ไปขายในทอ้ ง ตลาดอย่างไร - ควรมีการใหบ้ รกิ ารใดเพ่อื สนับสนนุ ใหส้ ินคา้ น้ี ขายไดใ้ นทอ้ งตลาด สินคา้ นี้เป็นสนิ คา้ รีไซเคิล ? - สินคา้ นีม้ ีการออกแบบเพ่ือให้รีไซเคิลไดแ้ ละ 4 ผลติ ดว้ ยการรไี ซเคลิ อย่างไร - ควรมกี ารใหบ้ ริการใดเพ่ือสนบั สนุนให้สนิ คา้ นี้ ขายไดใ้ นท้องตลาด 129

2. กรอบแนวคิดในการหารอื สำ� หรับวัฏจักรทางชวี ภาพของสนิ ค้าหรอื บรกิ ารท่ีเลือก ประเดน็ ระดมสมอง จดุ เด่นของสนิ ค้าและตัว จดุ ออ่ นของสนิ คา้ และ ชว่ ยทท่ี �ำให้สนิ คา้ ขายได้ ขอ้ จ�ำกดั ทีต่ อ้ งระวงั ในสร้างตลาด ของสนิ คา้ สินค้าน้ีเปน็ วัสดุธรรมชาติ ที่สามารถใชซ้ ้�ำตาม สภาพในด้านอนื่ ๆ? โดยเป็นวัสดธุ รรมชาติที่สามารถน�ำไปใช้ซำ้� 1 ในลกั ษณะอน่ื ไดเ้ ร่อื ยๆ จนเสื่อมสภาพ เชน่ การนำ� ชิน้ สว่ นไม้ของสินคา้ ไปดดั แปลงเพ่อื ใช้ ในแบบอนื่ จนไม่สามารถใช้ไดต้ ามคุณสมบตั เิ ดิม กอ่ นท่จี ะเอาไปท�ำฟนื เพอ่ื ให้ความรอ้ น เป็นสนิ คา้ ทยี่ ังสามารถนำ� ส่วนท่ีเหลอื จากการ ผลิตไปใชเ้ ปน็ วตั ถดุ ิบของผลิตภัณฑอ์ นื่ ? 2 เช่น กรณกี ารน�ำส้มมาผลิตเป็นน�้ำผลไม้ และนำ� เปลือกส้มที่เหลอื มาสกัดน�ำ้ มนั ระเหยเพื่อใช้ใน ผลติ ภัณฑ์ทำ� ความสะอาด หรอื เครื่องส�ำอาง เปน็ สนิ คา้ ที่หมนุ เวยี นกลับสูร่ ะบบนิเวศของโลก 3 (ชีวาลยั ) ได้ เชน่ เม่อื หมดอายุการใช้งานสามารถน�ำไปหมกั เป็นปยุ๋ บ�ำรุงดนิ เพ่ือใช้ในการเพาะปลูก 130

Module 5 (1): Circular Business Model โมเดลธรุ กจิ หมนุ เวยี น ชอ่ื บทหรอื โมดูล โมเดลธุรกิจหมุนเวียน (Circular Business Model) ผลลพั ธก์ ารเรยี นรู้ สร้างแรงบันดาลใจ ให้นกั ศึกษามีความรสู้ ึกอยากทีจ่ ะเรยี นร้แู นวคิดของ Business Model และ สนใจที่จะประยุกต์ใช้กับเร่ืองที่เกี่ยวข้องกับเศรษฐกิจหมุนเวียนตามพื้นฐานความรู้และความถนัดของ นักศึกษา สาระสำ� คัญ 1. ให้นกั ศกึ ษาได้มีโอกาสเรยี นรู้การประยุกตใ์ ช้แนวคิดของ Business Model กับธรุ กิจ ทเ่ี กี่ยวข้องกับ เศรษฐกจิ หมุนเวียน โดยการเล่าเรือ่ งกรณศี กึ ษาทีเ่ ป็นเรื่องราวจริง มาสรา้ งแรงบันดาลใจ ให้นกั ศึกษา อยากทีจ่ ะเรียนร้ใู นรายละเอียด และวธิ ีการใช้งานฺ Business Model 2. แนะน�ำให้นักศึกษารู้จักหลักการเบ้ืองต้น และองค์ประกอบของกระบวนการศึกษาเรื่อง Business Model 3. เปดิ โอกาสใหน้ กั ศกึ ษาเลอื กหวั ขอ้ เรอื่ งทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั เศรษฐกจิ หมนุ เวยี นตามความสนใจของนกั ศกึ ษา มาเป็นจุดต้ังต้นในการเรียนรู้วิธีประยุกต์ใช้แนวคิดของ Business Model เพ่ือจัดการกับโจทย์ทาง ธรุ กิจในหัวข้อที่เลอื ก ดว้ ยฐานความรทู้ ่มี อี ยผู่ า่ นการมอบหมายงาน และเขา้ รว่ มสมั มนาเชิงปฏิบตั กิ าร เน้อื หาสาระ 1. ความจำ� เปน็ ในการใช้ Circular Business Model ในการบรหิ ารจดั การความยงั่ ยนื มคี วามเชอ่ื ม โยงกับอตั ราการใชท้ รพั ยากรของโลก ซงึ่ มีจำ� นวนเพ่ิมข้ึนเปน็ อย่างมากในรอบ 40 ปที ผ่ี า่ นมา และมแี นว โนม้ วา่ ถ้าไม่มีการสนบั สนนุ ให้ท้ังภาครฐั , ภาคเอกชน และภาคประชาสงั คม ร่วมมอื กันสรา้ งกระบวนการ บรหิ ารจดั การทรพั ยากรของโลกน้ี ในอกี ไมช่ า้ คนรนุ่ ใหมก่ จ็ ะไมม่ ที รพั ยากรเพยี งพอทจี่ ะดำ� เนนิ ชวี ติ ไดอ้ ยา่ ง ย่ังยนื การดำ� เนนิ การโดยการใช้ Circular Business Model อยา่ งเตม็ รปู แบบ จงึ ไมใ่ ชก่ ารแกป้ ญั หาเฉพาะ หน้าเปน็ เรอื่ งๆ แตเ่ ป็นการออกแบบระบบใหมท่ งั้ หมด ใหม้ กี ารจดั การ Recycle ทรัพยากรท้งั หมด และ 131

ทำ� ใหส้ ง่ิ แวดลอ้ มมคี วามยงั่ ยนื เนอ่ื งจากในการทำ� ธรุ กจิ ทใ่ี ชห้ ลก้ การน้ี จะสรา้ งใหร้ ะบบการดำ� เนนิ ธรุ กจิ ไม่ ท�ำใหเ้ กดิ ของเสียเพ่ิมเข้าไปในสงิ่ แวดลอ้ ม, ไม่ทำ� ให้ส่งิ แวดลอ้ มเกดิ มลพิษเพมิ่ และลดปรมิ าณท่จี ะตอ้ งขดุ คน้ เอาทรพั ยากรทอ่ี ยใู่ นพนื้ โลกนข้ี น้ึ มาใช้ ดงั นนั้ ในธรุ กจิ ทดี่ ำ� เนนิ การแบบเศรษฐกจิ หมนุ เวยี น จะมงุ่ เนน้ ที่ จะนำ� วัสดุรวมท้ังนำ้� กลบั มาใชใ้ หม่, เลอื กใช้พลงั งานสะอาด ไม่ว่าจะเปน็ พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงานลม พลงั งานท่ไี ด้จาก Biofuel หรอื แมแ้ ต่พลังงานภายใต้พ้นื ดิน มาใช้ในการดำ� เนินธุรกิจ นอกจากน้ียงั ลดการ พึ่งพาการใชต้ น้ ทนุ จากภายนอก ด้วยการจัดการใหม้ คี วามสามารถด�ำเนนิ การเองได้ ทั้งน้ีจะค�ำนงึ อยเู่ สมอ วา่ กจิ กรรมต่างๆในองคก์ รจะไม่ก่อใหเ้ กิดมลภาวะใหก้ บั สง่ิ แวดลอ้ ม 2. Circular Business Model เปน็ วธิ กี ารบรหิ ารงานเพอื่ เจาะลกึ เขา้ ไปแกไ้ ขระบบทม่ี คี วามบกพรอ่ ง ในเรอื่ งของการดำ� เนนิ งานตามแนวคดิ เศรษฐกจิ หมนุ เวียน เพ่อื สรา้ งส่งิ แวดลอ้ มในการท�ำงานแบบใหม่ ที่ จะผลักดันในอนาคตมีความยั่งยืน โดยพื้นฐานของกระบวนการ Business Model ทั่วไป จะคำ� นึงถงึ ความยัง่ ยืนเชิงเศรษฐศาสตร์ ให้ ได้ผลลพั ธ์ของการบริหารจดั การในเชิงของความอยูร่ อดไดเ้ หนอื กาลเวลา, สรา้ งความสำ� เรจ็ และผลกำ� ไร ให้กับองค์กร ดังน้ันเมื่อน�ำกระบวนการน้ีมาประยุกต์ใช้กับเร่ืองของเศรษฐกิจหมุนเวียนแล้ว ก็จะช่วยให้ เกิดความยอมรบั ทีจ่ ะสรา้ งมลู ค่าทางธุรกจิ มีการใช้กลยุทธท์ ี่จะใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพสูงสดุ ใน ขณะท่ใี หม้ ูลคา่ ทางเศรษฐกจิ กบั เร่อื งของการดูแลสิ่งแวดล้อมทีฝ่ ังอยู่ในการผลิตและการใชง้ านผลติ ภณั ฑ์ และการบริการท่เี กดิ จากธุรกิจนัน้ 3. แนวคดิ ในการประยกุ ตใ์ ชห้ ลกั การของ Business Model มาปรบั ใชก้ บั เรอ่ื งเศรษฐกจิ หมนุ เวยี น เร่ิมจากการไขปัญหาธุรกิจเพ่ือความย่ังยืนก่อน ด้วยการให้มูลค่ากับเร่ืองนี้ และมีการควบคุมเพื่อบริหาร จดั การผมู้ สี ว่ นไดเ้ สยี ทหี่ ลากหลาย ดว้ ยการใชท้ ศั นคตใิ นการทำ� ธรุ กจิ ระยะยาว จนธรุ กจิ ไดป้ รบั ตวั เปน็ การ ประการเพอื่ ความยั่งยนื (Sustainable Business Model) ต่อจากน้ัน ก็จะไขปัญหาธุรกิจให้เกิดองค์ประกอบของเศรษฐกิจหมุนเวียนในองค์กร โดยจัดให้มี กระบวนการใช้ทรัพยากรครบวงจร แล้วเพ่ิมระดับความเข้มข้นที่จะใช้ทรัพยากรให้ครบวงจรน้ันอย่างมี ประสทิ ธิภาพ ในขณะเดียวกันก็พยายามลดความจำ� เป็นในการใชท้ รัพยากรเพิ่มในการประกอบกิจการจน ใหเ้ หลือนอ้ ยที่สดุ เทา่ ทจี่ ะทำ� ได้ ซึง่ จะน�ำไปสคู่ วามส�ำเร็จ ในการสร้าง Circular Business Model 4. ขนั้ ตอนและกระบวนการในการคดิ ใหค้ รบวงจรเพอื่ ประสบความสำ� เรจ็ ในการสรา้ งมลู คา่ เพม่ิ ดว้ ย การใชท้ รัพยากรทีม่ ีอยูอ่ ย่างมีประสทิ ธภิ าพ จะใชเ้ ครอื่ งมอื ท่เี รยี กว่า Business Canvas เพอ่ื เปน็ แนวทาง พิจารณารายละเอียดของแง่มมุ สำ� คญั ตา่ งๆดังน้ี เริ่มต้นจากการหาคุณค่าของสิ่งที่จะได้ (Value Proposition) ในเรื่องที่เราสนใจจะศึกษา โดย คุณค่าเหล่าน้ีพิจารณาได้จากลูกค้า มีความยุ่งยากล�ำบากในเร่ืองท่ีเราสนใจอย่างไร (Pain) รวมถึงจะได้ 132

ประโยชนเ์ พม่ิ เตมิ อยา่ งไร (Gain) จากน้นั ก็หาทางเลือกในการท่ีจะส่งผ่านคุณคา่ เหล่านั้นใหก้ บั ลูกคา้ ดว้ ย การจดั กลมุ่ ของลกู คา้ ใหเ้ หมาะกบั ชอ่ งทางตา่ งๆไมว่ า่ จะมอี ยแู่ ลว้ หรอื ตอ้ งสรา้ งเพมิ่ โดยคำ� นงึ ถงึ ตน้ ทนุ และ กจิ กรรมตา่ งๆทจ่ี ะตอ้ งทำ� เพอ่ื ใหก้ ารสง่ ผา่ นคณุ คา่ เหลา่ นนั้ เปน็ ไปไดใ้ นทางปฏบิ ตั ิ และทา้ ยทส่ี ดุ จะเปน็ การ เช่อื มโยงรายได้ที่จะเกิดขึน้ กบั องคก์ รใหค้ คู่ วรกับการสง่ คณุ ค่าเหลา่ นั้นให้กบั ลูกคา้ ไดอ้ ยา่ งไร ความสำ� เรจ็ ของ Circular Business Model ทไี่ ด้น้ี จะตอ้ งท�ำให้ธรุ กิจมีความยั่งยนื ไมท่ �ำรา้ ยสง่ิ แวดล้อม และสังคม ที่เกย่ี วข้องกบั ธุรกจิ น้มี คี วามสงบสขุ ในระยะยาว 5. ทิศทางของการใช้ Circular Business Model เพ่ือจัดการเรอ่ื งตา่ งๆในธรุ กิจ มี 5 กลมุ่ คือ 5.1) กลุ่มของการจัดจ้าง ไมว่ ่าจะเป็นเรือ่ งวสั ดุหมนุ เวียน, พลังงานทดแทนตา่ งๆ 5.2) กลุ่มของการน�ำทรัพยากรกลับมาใช้ เช่นเรื่องการลดการร่ัวไหล, การน�ำผลิตภัณฑ์ที่ใช้แล้ว ย้อนกลบั มาโดยใหม้ ลู คา่ สงู 5.3) กลมุ่ ของการยดื วงจรชวี ติ ของผลติ ภณั ฑ์ ในรปู แบบตา่ งๆ เชน่ การซอ่ ม, การยกระดบั ไปใชง้ าน อน่ื หรือการขายคนื เปน็ ตน้ 5.4) กลุม่ การใช้ Platform ตา่ งๆร่วมกนั เชน่ กระตนุ้ ให้มคี วามร่วมมอื กนั ในหม่ผู ้ใู ช้ผลติ ภัณฑ์ เพือ่ แลกเปลี่ยนวัสดุท่ใี ชแ้ ล้วระหว่างกันหรือเพ่ิมมูลค่าให้กับวัสดุ 5.5) กลมุ่ ของการสร้างบรกิ ารจากการใช้ของร่วมกนั หรอื ใชข้ องคนละเวลากัน เพื่อกอ่ ใหเ้ กดิ เป็น ธรุ กจิ การเชา่ หรอื จ่ายตามท่ใี ชง้ าน เป็นตน้ 6. ตวั อยา่ งของการท�ำธรุ กิจ สามารถดูได้จาก Slides ซงึ่ มไี ด้หลากหลาย และบางรายก็เปน็ ทีร่ จู้ กั กนั ดอี ยู่แลว้ เนือ่ งจากเป็นผลติ ภัณฑ์ และบรกิ ารท่ีเราใชแ้ ละบริโภคเป็นประจำ� 133

กจิ กรรมการเรียนการสอน หวั ขอ้ จำ� นวน กิจกรรม การวัดผล ส่อื การสอนทีใ่ ช้ นาทที ี่ใช้ หรอื เทคนิคการสอน และประเมนิ ผล โมเดลธรุ กจิ หมนุ เวียน สอน 1. บรรยาย การทำ� Pre-Test Presentation 30 นาที ก่อนเรียน เทยี บ File กบั การทำ� Post- Test หลังเรียน 2. ยกตัวอย่างจรงิ การใหค้ ะแนน Presentation จากภาคธุรกจิ การทำ� กล่มุ Mi- File +VDO 30 นาที ni-Workshop Presentation File 3. จดั Mini-Work- ทำ� Pre-test และ Presentation shop ให้นักศึกษา Post-test จาก File 60 นาที เลอื กเร่อื งทส่ี นใจ Quiz โดยใชร้ ะบบ มาประยกุ ตใ์ ชก้ บั ออนไลน์ เรอื่ งเศรษฐกจิ หมนุ เวียน กิจกรรม ใหน้ กั ศกึ ษาแบง่ ออกเปน็ กลมุ่ 3 กลมุ่ เพอ่ื ทำ� การกำ� หนดหวั ขอ้ ของปญั หาทสี่ นใจทเ่ี กย่ี วกบั เศรษฐกจิ หมุนเวียนในการใช้แนวคดิ ของ Business Model เพอ่ื หาทางจัดการปญั หาน้นั แลว้ ให้นกั ศกึ ษา ทดลอง ไปทำ� ขัน้ ตอน กำ� หนด กลุม่ ลูกคา้ , คณุ คา่ การส่งมอบสินคา้ /บริการ, กิจกรรมหลัก และนำ� เสนอผลงานเปน็ Presentation แสดงใหเ้ ห็นผลของสิง่ ท่ไี ดท้ �ำมา และแผนงานทจี่ ะทำ� ถดั ไปโดยมา Present เปน็ กล่มุ ใช้ เวลากลุ่มละ 10 นาทีรวมการถาม-ตอบ เมื่อทุกท่านเขียนแต่ละโมดูลของตนเองมาแล้วแต่ละโมดูล จะมาสรุปเป็นตารางดังกล่าวนี้เพ่ือให้ เห็นภาพรวมของรายวิชาทัง้ หมด 134

ชอ่ื บท/ จ�ำนวนชมทใ่ี ช้ CLO วธิ กี ารจัดการ การวดั ผลและ สือ่ ทใี่ ช้ หรอื ชือ่ โมดลู สอน เรยี นการสอน ประเมินผล 30 นาที CLO ที่ 1 บรรยาย กอ่ นเรยี น ใหท้ ำ� Presentation บรรยายพร้อม Pre-Test ก่อน file VDO Clip(s) 30 นาที CLO ท่ี 2 Mini Presentation 60 นาที CLO ที่ 3 Workshop โมเดลธุรกิจ file + VDOs หมนุ เวียน หลงั จาก Presentation Mini-Workshop file ใหท้ ำ� Post-Test เน้ือหาการบรรยาย วชิ า โมเดลธุรกจิ หมนุ เวียน (Circular Business Model) เป็นการอธบิ ายใหน้ ักศกึ ษา ได้เข้าใจพื้น ฐาน และองค์ประกอบ ของ Business Model เบื้องต้น เพอ่ื ที่จะเชือ่ มโยงกบั แนวทางที่ภาคธุรกิจ เลือกนำ� ไปประยกุ ตใ์ ชใ้ นทางปฏบิ ตั ิ รวมทง้ั ยกตวั อยา่ งในชวี ติ จรงิ ใหน้ กั ศกึ ษาเกดิ ความรสู้ กึ อยากทจี่ ะเรยี นรเู้ พมิ่ เตมิ และอยากใชศ้ กั ยภาพของวชิ าชพี ทตี่ นเองเรยี น มาสร้างโอกาสใหก้ ับธรุ กจิ หมนุ เวยี น (Circular Business) ในอนาคต 135

หลังจากเริ่มต้นการปฏิวัติอุตสาหกรรมหลังสงครามโลก เกิดการลดลงของทรัพยากร อันเน่ืองมา จากพฒั นาการในการดำ� รงชวี ติ ของมนษุ ยท์ ม่ี กี ารผลติ สง่ิ ของและใชบ้ รกิ ารเพอ่ื พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ อยา่ งตอ่ เน่ือง โดยใช้วิธีน�ำทรัพยากรใหม่ขึ้นมาเป็นวัตถุดิบเพิ่มขึ้นตามแรงผลักดันของการขยายตัวของประชากร และความตอ้ งการใช้สินค้าและบรกิ ารตอ่ หวั ทส่ี ูงขึน้ ส่วนของวสั ดุสนิ ค้าท่ีถูกใชไ้ ปแล้ว ยงั มีสัดส่วนในการ จัดการใหเ้ กดิ การวนกลับมาใชใ้ หมไ่ ม่ถงึ สบิ เปอร์เซ็นต์ ซ่งึ นบั ว่าน้อยมาก ถา้ เรายังปลอ่ ยให้อัตราการใชท้ รพั ยากรยังคงเปน็ อยอู่ ย่างนี้ ในอนาคตอนั ใกล้ เราอาจจะไมเ่ หลือ ทรัพยากรเพียงพอกับความต้องการที่จะใช้ส�ำหรับคนรุ่นใหม่ในอนาคต และจะเป็นเหตุให้เกิดปัญหา เศรษฐกจิ และสงั คม ตามมา เพอื่ ใหก้ จิ กรรมในการเลอื กใชท้ รพั ยากรมปี ระสทิ ธภิ าพ และเพยี งพอใหก้ บั คนรนุ่ ถดั ไป เราจำ� เปน็ ที่ จะตอ้ งสรา้ งกลไกทย่ี งั่ ยนื ในการขบั ดนั กระบวนการนำ� ทรพั ยากรกลบั มาใชใ้ หม่ ในรปู แบบตา่ งๆใหม้ จี ำ� นวน มากพอ และมแี รงจงู ใจใหก้ บั ผปู้ ระกอบการ รวมทงั้ ผทู้ ม่ี สี ว่ นเกย่ี วขอ้ ง ยนิ ดที จ่ี ะทำ� หนา้ ทแี่ ละมสี ว่ นรว่ มใน กระบวนการ ทงั้ น้ี โมเดลธรุ กจิ หมนุ เวยี น จะเปน็ เครอื่ งมอื ชว่ ยใหผ้ ปู้ ระกอบการ หรอื ผทู้ ม่ี สี ว่ นรว่ ม สามารถ สรา้ งให้เกดิ กลไกที่ครบถ้วน สามารถประยกุ ต์ใช้ในธุรกจิ ไดอ้ ย่างต่อเนอ่ื ง แนวทางของทางเลือกต่างๆที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจหมุนเวียน เพื่อความย่ังยืนด้านสิ่งแวดล้อม ได้แก่ การรีไซเคิล, การใช้พลังงานสะอาด, การปรับเปลี่ยนโครงสร้างต้นทุนท่ีสามารถควบคุมจากภายใน และ การลดปัญหามลพษิ หรืออันตรายจากผลผลติ ซ่ึงผู้ประกอบการสามารถเลือกทีจ่ ะท�ำหวั ข้อใดๆ ตามความ เหมาะสม ตามศกั ยภาพและบคุ ลากรทอ่ี งคก์ รนน้ั มอี ยู่ เพอื่ ทำ� ความเขา้ ใจเบอ้ื งตน้ นกั ศกึ ษาสามารถเขา้ ถงึ 136

ความรทู้ ี่เกีย่ วข้องได้ดังน้ี 1. พฒั นาการของการใช้ โมเดลธุรกจิ ในด้านท่เี กยี่ วขอ้ งกบั สิง่ แวดลอ้ ม 2. Business Model (โมเดลธรุ กิจ) หลักการ ในการช่วยใหพ้ จิ ารณาภาพรวมไดค้ รบถว้ น 3. Business Model Canvas (แผนผงั โมเดลธรุ กจิ ) เครอื่ งมอื ทช่ี ว่ ยใหก้ ารพจิ ารณา มรี ะบบและแบบแผน 4. Value Proposition Canvas (แผนผงั คณุ คา่ การส่งมอบสินค้าและบริการ) เคร่อื งมอื ทเ่ี ป็นหวั ข้อหลกั ในการพจิ ารณาแรงขบั เคล่อื นของกระบวนการ พัฒนาการของการประยุกต์ใช้โมเดลธุรกิจ เริ่มต้นจากการหาวิธีประกอบกิจการท่ีให้ผลก�ำไรท่ีดี โดดเด่น เป็นผู้น�ำทางธุรกิจ ซ่ึงต่อมาพบว่า ถ้าไม่คำ� นึงถึงความย่ังยืน โมเดลธุรกิจที่ได้ อาจไม่ตอบโจทย์ ของความอยรู่ อดในระยะยาวได้ จึงต้องปรับโมเดลธุรกิจโดยให้ความส�ำคัญกบั คณุ ค่าระยะยาว และใชก้ าร บรหิ ารเชงิ รกุ เพอื่ จะไดแ้ นวทางการทำ� ธรุ กจิ ทยี่ ง่ั ยนื ตอ่ จากนน้ั เมอื่ คำ� นงึ ถงึ การทำ� ธรุ กจิ ตอ่ เนอื่ งระยะยาว ในภาวะท่กี �ำลงั จะเกิดความขาดแคลนปัจจยั หลกั ดา้ นทรัพยากรในอนาคต ทำ� ใหเ้ กิดความจ�ำเปน็ ทจี่ ะตอ้ ง ควบคมุ ให้การใช้ทรพั ยากรมีประสิทธิภาพสงู สุด ไมว่ ่าจะด้วยการลด สร้างวฏั จักร หมุนเวยี นทรพั ยากรให้ ชา้ ลง เพิ่มความเข้มข้นในการหมุนเวยี น และลดความหลากหลายของทรพั ยากรทใี่ ช้ จนได้แนวทางท่เี ปน็ รูปแบบของเศรษฐกจิ หมนุ เวียน ทส่ี ร้างความยงั่ ยนื อยา่ งแท้จริง 137

โมเดลธรุ กิจหมุนเวยี น เป็นวิธีการด�ำเนนิ ธุรกิจที่เกี่ยวขอ้ งกบั การหมนุ เวยี นทรพั ยากร ช่วยให้ธรุ กจิ อยู่รอดได้ มีผลก�ำไรตามควร โดยสอดรับกับยุทธศาสตร์ขององค์กร ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของการสร้างมูลค่า เพิ่ม การใช้ทรพั ยากรอย่างมปี ระสทิ ธภิ าพ โดยใหม้ ูลคา่ ทางเศรษฐกิจต่อคุณสมบตั ทิ ่ีดีต่อส่งิ แวดล้อมซ่ึงฝัง อยู่ในสนิ ค้าและบริการ การสร้างโมเดลธุรกิจดังกล่าว สามารถใช้เครื่องมือที่เรียกว่า Business Model Canvas เป็น แนวทางในการพิจารณาภาพรวมของมิติต่างๆทางธุรกิจ โดยมีการค�ำนึงถึงส่ิงแวดล้อมผ่านกิจกรรมของ การใชท้ รัพยากรอยา่ งมีประสทิ ธภิ าพสูงสุด เท่าทจ่ี ะทำ� ได้ 138

โมเดลธรุ กิจหมุนเวยี น เป็นการประยกุ ต์ใช้โมเดลธรุ กิจ กับเร่อื งของเศรษฐกิจหมนุ เวยี น เพอ่ื สร้าง ให้ธุรกิจเกิดมูลคา่ เพิ่มด้วยการใช้เครือ่ งมอื ทเี่ รยี กว่า แผนผงั โมเดลธุรกจิ (Business Model Canvas) ชว่ ย ในการพจิ ารณากรอบความคดิ ในมติ ิที่ส�ำคัญต่างๆดงั น้ี 1. คณุ ค่าทสี่ ่งมอบผลติ ภณั ฑแ์ ละบริการ (Value Proposition) 2. วธิ ีการส่งมอบคุณคา่ ของสนิ ค้าและบริการ 3. รูปแบบของรายได้ ทีจ่ ะตอ้ งเชื่อมโยงกบั การส่งมอบคุณค่าของสนิ คา้ และบริการทกี่ �ำหนดไว้ โดยเง่ือนไขส�ำคัญท่ีจะท�ำให้กรอบความคิดข้างต้นประสบความส�ำเร็จ จะต้องมีองค์ประกอบการ ใชท้ รัพยากรอยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ ซึ่งใชห้ ลกั ของเศรษฐกิจหมุนเวยี นในรปู แบบต่างๆทีไ่ ด้กล่าวมาแล้ว เช่น การลด, การหมุนเวียนวัตถุดิบ, การใช้พลังงานสะอาด, ฯลฯ และสร้างผลประกอบการของธุรกิจให้มีผล กำ� ไรทีด่ ี ไม่เป็นปัญหากับสงิ่ แวดลอ้ ม และทำ� ใหส้ งั คมอยูร่ ว่ มกันอย่างมคี วามสุข Business Model Canvas ล�ำดับของการพิจารณาการพิจารณาใส่เน้ือหาในตาราง โดยมากจะเร่ิมจากการก�ำหนดกลุ่มลูกค้า จากนั้นกจ็ ะใช้ Value Proposition Canvas มาชว่ ยกำ� หนดตวั สินค้าและบรกิ าร ตามมาดว้ ยการแยกทีม งานท่ีเป็นฝ่ายขายและขนส่ง ให้พิจารณาเรื่องการเลือกช่องทางการส่งมอบสินค้าและบริการ รวมท้ังการ จัดการสร้างความสัมพันธ์กับลูกค้าเพื่อขยายฐานลูกค้าและรับข้อมูลความพึงพอใจหรือข้อปรับปรุงที่เป็น มุมมองจากลูกค้า 139

สว่ นฝา่ ยผลติ และบญั ชี จะกำ� หนดกจิ กรรมหลกั รวมทง้ั กำ� หนดทรพั ยากรทตี่ อ้ งการ เพอื่ ทำ� ใหส้ นิ คา้ และบรกิ ารท่กี ำ� หนด เกดิ ขน้ึ ไดอ้ ย่างมีคุณภาพและมตี น้ ทนุ ทเี่ หมาะสม จากนน้ั ทุกฝ่าย จะมารวมกันกำ� หนดรปู แบบของรายได้ และพันธมติ รหลกั ทจี่ ะช่วยผลักดันใหเ้ กดิ ธุรกิจ และทดลองประเมนิ ความเปน็ ไปได้ของธรุ กจิ โดยมีการปรบั แกไ้ ขข้อมูลตา่ งๆระหวา่ งพจิ ารณา จน ไดผ้ ลท่นี า่ พอใจ เพื่อน�ำไปตดั สินใจด�ำเนนิ การจรงิ ตอ่ ไป Value Proposition Canvas (แผนผังคณุ คา่ การสง่ มอบสนิ คา้ และบรกิ าร) การกำ� หนดสนิ คา้ และบรกิ าร เปน็ ขน้ั ตอนทส่ี ำ� คญั มาก และใชท้ มี งานทร่ี บั ผดิ ชอบในการทำ� งาน จะ ต้องมกี ารออกไปหาข้อมูลโดยการสมั ภาษณ์ พดู คุย หรือแมแ้ ตท่ �ำการวิจยั ตลาด โดยมุง่ เนน้ ท่ีจะหาวา่ สง่ิ ใดที่ธุรกจิ จะช่วยให้ภารกจิ ของลกู ค้า ประสบผลสำ� เรจ็ ไม่ว่าจะเปน็ การแก้ปญั หาที่ลกู คา้ ประสบอยู่ หรอื ท�ำให้เกิดผลประโยชน์ส่วนเพ่ิม จากการใช้สินค้าและบริการของธุรกิจท่ีก�ำลังพิจารณาอยู่น้ี โดยเชื่อมโยง กับความสามารถและทรัพยากรขององคก์ ร ในการจัดการสร้างธรุ กจิ ใหมท่ กี่ �ำลังพิจารณา เพอื่ ขยายความแนวคดิ ทวั่ ๆไปทมี่ หี ลายธรุ กจิ เลอื กใชส้ รา้ งโมเดลธรุ กจิ หมนุ เวยี น โดยพจิ ารณาจาก ความสามารถขององคก์ ร และทรพั ยากรทมี่ อี ยู่ วา่ เหมาะทจ่ี ะใชห้ วั ขอ้ ใดเปน็ ตวั ขบั ดนั ธรุ กจิ ทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ ซ่ึงอาจเลอื กใชห้ นง่ึ หรอื หลายโมเดลกไ็ ด้ขน้ึ อยกู่ บั ทีมงานทีพ่ ิจารณา 140

ตวั อย่างของธุรกจิ ที่เปน็ ทร่ี ูจ้ กั กันในปัจจุบนั สามารถเป็นตัวแทนของแนวคดิ การประยกุ ต์ใช้โมเดล ธรุ กิจกับเศรษฐกิจหมนุ เวียนได้ สำ� หรับตัวอย่างใน Slide นี้ ใช้แนวคดิ ทเ่ี ป็น Keyword ดังน้ี Regenerate, Share, Optimise, Loop, Virtualise, Exchange 141

ตวั อยา่ งน้ี แสดงใหเ้ หน็ วา่ ถา้ ตอ้ งการตอ่ ยอดโมเดลธรุ กจิ เบยี รแ์ บบเดมิ ทมี่ เี ฉพาะกจิ กรรมการผลติ เบยี รโ์ ดยอาจไม่ใชน้ ำ�้ เสีย หรอื กากวัตถุดิบไปใชง้ านต่อ เมือ่ ปรบั โมเดลธรุ กจิ ให้เป็น Circular Business Model ก็สามารถทำ� ได้ และชว่ ยขยายธุรกจิ ออก ไปมากมาย เป็นการปลกู เหด็ การท�ำปุ๋ย การเลย้ี งบ่อปลา และการท�ำเช้ือเพลิงได้ โดยใชข้ องเสยี จากการ ผลิตเบียร์ มาท�ำประโยชน์ตอ่ เน่ืองได้ ในธุรกจิ เส้อื ผา้ เพ่อื สิง่ แวดลอ้ ม กม็ ตี วั อย่างของการผลิตชดุ นกั เรียนซ่งึ อยู่ในวยั ทีเ่ ตบิ โตเรว็ ชดุ อาจ มีสภาพดีแต่ขนาดอาจจะเล็กไปเมื่อใช้ได้ไม่นานนัก ก็สามารถน�ำชุดนักเรียนใช้แล้วน้ัน มาแก้ไขปรับปรุง แลว้ คมุ คุณภาพ หรือนำ� ไปเปล่ียนสภาพกลบั ไปเปน็ เส้นใย โดยที่ผทู้ นี่ ำ� ชดุ นักเรียนนนั้ ไปสง่ ทรี่ ้าน จะได้รับ ผลตอบแทนทน่ี า่ จงู ใจ ตวั อยา่ งการประยกุ ต์ใชง้ าน Circular Business Model ในธุรกจิ จรงิ (มวี ดี โิ อประกอบ) 142

Moreloop เม่ือขยะ ไม่ใช่ขยะ เมอ่ื ขยะไมใ่ ชข่ ยะ แตค่ อื แหลง่ ทรพั ยากร ปจั จบุ นั ทวั่ โลกผลติ ขยะรวมกนั ปลี ะกวา่ 2.12 พนั ลา้ นตนั แตท่ ำ� ไม มุมมองทีม่ ีตอ่ ขยะของหนมุ่ สาวคู่นี้จงึ ไม่เหมือนใคร ยิ่งไป กวา่ นนั้ พวกเขายงั สรา้ งธรุ กจิ แนวคดิ ใหมท่ มี่ สี ว่ นชว่ ย ไมใ่ ห้ โลกแบกรับภาระจากขยะที่นับวันจะมากข้ึน มารู้จัก Moreloop สตาร์ทอัพ ท่ีเร่ิมต้นจากค�ำว่า เศรษฐกิจ หมุนเวียน (Circular Economy) ท่ีมองว่า ‘ขยะไม่ใช่ขยะ’ และยังหมุนวียนไปสู่ผู้บริโภคได้อย่างคุ้มค่า กับ อมรพล หุวะนันทน์ และ รมลวรรณ วโิ รจน์ชยั ยนั ต์ ผรู้ ่วมก่อตงั้ Moreloop แพลตฟอร์มรวบรวมเศษ ผา้ เหลอื ใช้จากโรงงาน ท่จี ะใหท้ กุ คนเขา้ ถงึ ทรัพยากรไดอ้ ย่างคมุ้ คา่ ขยะเปน็ แค่ความเหน็ หลมุ ฝงั กลบขยะ ถา้ เราแยกมนั ออก 100% มนั ก็คอื ตลาดขายวัตถุดิบดๆี นี่เอง อมรพล หวะนันทน์ ธมลวรรณ วิโรจน์ชัยยันต์ Up Cycling ขวดพลาสตกิ ทำ� เสอื้ ผา้ ได!้ แปรรปู เป็นจวี ร ลดขยะในชุมชน ตวั อยา่ งน้ี เปน็ ความรว่ มมอื ของพระสงฆ,์ สมาชกิ ชุมชน รว่ มกับเอกชน ในการหาทางใช้ขวดพลาสตกิ ท่ีใช้ แล้วมาแปรรูปให้เป็นจีวร ด้วยความคิดที่จะแก้ปัญหา ขยะพลาสตกิ ไปพรอ้ มๆกบั สง่ เสรมิ เศรษฐกจิ ชมุ ขนใหเ้ กดิ ความแข็งแกร่งข้ึน โยมคนนัน้ เลา่ วา่ พลาสตกิ 12 ใบ ท�ำไดเ้ สอื้ ยืด 1 ตวั อาตมาเลยคิดวา่ ถ้าพลาสติกเอามา ทำ� เสอ้ื ยดื ได้ ก็ตอ้ งท�ำจีวรได้สิ พระมหาประนอม รมมาลงั กาโร 143

Precious Plastic Bangkok พลาสติกคอื ทรัพยากรทม่ี คี ุณค่า พลาสติกคือทรัพยากรท่ีมีคุณค่าสามารถใช้ซ้�ำ และรีไชเคิลได้ “คุณคิดว่าพลาสติกสามารถรีไซเคิลเป็น สนิ คา้ และสรา้ งมลู คา่ อะไรไดอ้ กี บา้ ง?” นค่ี อื สง่ิ ที่ ดอมนิ กิ ภูวสวัสด์ิ จักรพงษ์ ไดเร็กเตอร์ของ Precious Plastic Bangkok องค์กรที่เคลื่อนไหวเร่ืองการรีไซเคิลพลาสติก ในระดับโลก ก�ำลังพยายามเปล่ียนแปลงความคิดของ คนไทยที่มตี อ่ พลาสตกิ ในเวลานี้ เพราะการใช้ซ�ำ้ อย่างรคู้ ุณคา่ และรีไซเคลิ กลบั มาใชใ้ หม่ จะสามารถท�ำให้ เกิดความย่งั ยนื ได้ ดอมินกิ ภวู สวัสดิ์ จกั รพงษ์ We can change people’s perception of plastic. Plastic doesn’t necessarily have to be trash. It’s actually incredibly valuable, too precious to be thrown away. ZeroMoment คิดเล็กๆ แต่เอฟเฟกตใ์ หญ่ ซูเปอร์มาร์เก็ต รูปแบบใหม่ ท่ีไม่ใช่แค่งดแจก ถุงพลาสติกเพื่อลดขยะ แต่ต้องการจุดประกายแนวคิด หมุนเวียนภาชนะและบรรจุภัณฑ์ กลับมาใช้ให้คุ้ม ค่า น่ีคือความตั้งใจของ เม่ียว ฤดีชนก จงเสถียร คน ตัวเล็กๆ กับธุรกิจรักษ์โลก ZeroMoment Refillery ที่อยากมีส่วนร่วมในการปรับพฤติกรรม ให้ทุกคน “คดิ กอ่ นใช”้ ท่ีไม่ยากเกินความพยายาม เราแค่ปรบั เปลย่ี นพฤติกรรม เพียงนดิ เดียวเทา่ น้ัน ไมไ่ ดล้ ำ� บากเหมอื นการเปล่ียนอย่างอน่ื ๆ แคค่ วา้ ภาชนะออกมาดว้ ย ฤดีชนก จงเสถียร 144

How Michelin used business model innovation to create profitable sustainability outcomes The EFFITIRES contract proposes a price per kilometer to the carrier, after carrying out a personalized audit of the fleet. In the event that the contractual profits are not obtained, MICHELIN solutions undertakes to reimburse, on a pro rata basis, the unrealized benefits. The carrier must equip 70% of its fleet with a telematic installation and mount high energy efficient Michelin tires on these vehicles. 145

We’ve cracked the tricky problem of recycling black plastic bottles. Untilnow,black plastic bottles have been impossible to mechanically detect and sort for recycling. But we’ve developed a way of doing it. And we’re making the technology and ap- proach available to everybody. 146

SEAL Circular Economy Business Model ตวั อยา่ งเหลา่ นเี้ ปน็ บทเรยี นซงึ่ ไมไ่ ดก้ ลา่ วถงึ รายละเอยี ดของกระบวนการทำ� โมเดลธรุ กจิ แตเ่ ปน็ การ แสดงให้เห็นถงึ แรงบนั ดาลใจ และความม่งุ มัน่ ของผ้ปู ระกอบการ ท่ีจะผลักดนั ให้เกิดธุรกจิ ซ่ึงมพี ื้นฐานจาก เศรษฐกิจหมุนเวียนที่ไดก้ ล่าวมาในบทเรียนข้างตน้ นี้ 147

ใบกิจกรรม ผู้สอนสามารถเลือกใช้แนวทางต่อไปนี้ ในการทำ� กิจกรรมในช่วง Mini-Workshop 60 นาที โดย แบง่ เปน็ การระดมสมอง 30 นาที และการน�ำเสนอผลงาน 30 นาที ตัวอยา่ งแบบฟอร์มใบงานกิจกรรมออกแบบเชิงความคิด (ใชไ้ ดท้ ัง้ งานท่ี 1 และ 2) ธรุ กจิ ทก่ี ลุ่มนำ� เสนอ กล่มุ ที่_______________ กลุม่ ลกู ค้า คณุ คา่ การส่งมอบสนิ ค้าและบรกิ าร กิจกรรมหลัก 148

การประเมิน ผสู้ อนสามารถเลอื กใช้แนวทางต่อไปน้ีในการประเมินนกั ศกึ ษาไดต้ ามความเหมาะสม 149

เอกสารอ้างอิง รัตนาวรรณ ม่งั คง่ั . 2558. คารบ์ อนฟุตพร้ินท์ (All About Carbon Footprint). รตั นาวรรณ ม่งั ค่งั . 2558. พิชติ “คารบ์ อนฟุตพรน้ิ ท์” ไมย่ ากอย่างทค่ี ดิ . องค์การบรหิ ารจดั การก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน). 2563. ข้อกำ�หนดและแนวทางการคำ�นวณคารบ์ อนฟตุ พรน้ิ ท์ ของผลติ ภัณฑ์ พิมพ์ครงั้ ท่ี 7 (ธันวาคม 2563) แหลง่ ท่ีมา: http://thaicarbonlabel.tgo.or.th/admin/uploadfiles/download/ ts_cb3d37071f.pdf (มนี าคม 2564). เอกสารประกอบการอ่านเพม่ิ เตมิ Business Model Generation : A Handbook for Visionaries, Game Changers, and Challengers, by Alexander Oster walder , Yves Pigneur, 2010 Business Model Generation Workbook สรา้ งโมเดลธรุ กจิ ...งา่ ยนิดเดยี ว, By Miki Imazu, แปลโดย โยซเุ กะ, 2561 150