ENGLISH Rape is barbaric, but who is to be blamed for proving themselves raw ruthless merciless brutes, when they burn the victim alive, when they strangulate and cut the body into dozens of pieces??? When they torture her with wood, sticks, rod, bottle, tube light rod, every shitty think they can think of?? Who is to be blamed??? Don’t tell me that all this can be brought to justice by your candle light march or by observing a black day. Don’t tell me that you expect that your WhatsApp status and Instagram stories will change the scenario. Even that long caption will not change anything. Do tell me you expect that hanging or burning alive the criminals would solve the problem. You can brutally kill them, but what about million others??? Who will do justice to them??? Who will hang them or burn then alive mid road??? This isn’t possible, right??? So clearly, this is not the solution. Apart from strengthened and effective executive, the Police, we need a lot more strict laws. We need change in the policies of the government, we need change in the way police works, and we need everyone to be more and more serious about this. But more importantly, we need to understand, we need to evolve, we need to change our thinking. We need to update us with facts, the social scenario, the laws, and what the victim feels after being raped. She is in an emotional trauma, and it can be physical as well. We need not to burden her with illogical and unnecessary load of shame and honour. Instead of boycotting and slut shaming her, we need to support her. We have to overcome those age old beliefs, those illogical pieces of shit. Whatever you say, you know that the society is a male dominated one, and in such a world, where we can’t teach our sons to respect a girl, we have no right to question a girl. We need to check the way this generation grows up; this generation has to be safe. Your sister and your daughter have the right to a safe future It isn’t wrong to say that rape has become a part of Indian culture. We teach our girls to hide and suppress them when we need to stand by them. In the name of honour of family. Of what use is that honour if you can’t protect your own girl, of what use it when you can’t stand for her. We need to change this rape culture. This needs to be changed, and if we are the change, then let us be! - Anubhav Pachauri 3rd year, Mechanical Engineering 41
ARCEON 21 Dying Light The Wolf in Gentleman’s Clothes In a desolate space The ghouls, fiends, and pain Lying back against the abyss, Resides inside my brain. He observes a tiny luminance. The eyes captivate for the light, I was innocent and harmless, Until the path gets obstructed. Pain and hurting made me a mess. What he sees are his hands' craving. Non-violence is the mask, With all his might, Violence rules the world. Again he tries but now to grasp Every agony and every betrayal Only to realize the colossal gap in between. Turned me into a savage and rebel. Hope crumbled, Life isn’t always sunshine and rainbows, He regrets his desperate attempts. I am a wolf in Gentleman’s Clothes. There were no hands to support me, Slowly the dried eyes find Comfort in the lonely abyss. The only choice to grow a wolf inside me. As he sinks deeper, Bad lessons and cruel society, Numbness engulfs him. Forced me to become a wolf. That tiny light in his eyes Not only to be dangerous and survive, Fade into none. But to be capable of harm. Finally, he becomes one with the bottom. - Kunal Aanjankar - Eshan Dhok 3rd year, Master of 2nd year, Electrical Engineering Computer Application 42
ENGLISH Pearls of life They say god can’t be present everywhere all the time so he made a human known as ‘MOM’ they also say that god can’t listen to your life problems all the time so he made a human known as ‘DAD’. Every time I wonder what would have happened today if my mom and dad wouldn’t have stood up for me, from my birth to my eternal journey. My mom always says how grown up her child is but still her child will be just a baby for her and that’s the reason everyone feels the warmth love like a soft feather called as mom’s love, doesn’t matters if you today earn lakhs or crores of rupees you cannot earn the billionaire love of dad that he ever did for you till you to enter into the life of dad. Everyone wishes that what if this world could be like a mom and dad where every person you meet could pamper and guide you as a mother then it doesn’t matters how you look, how you talk, or how you behave she will teach you how to be a good human then whether you have not seen her efforts for you to make just a good version of you! and every person you meet could love you as a father where nothing matters how you stand, how you respect, or how you spend he will be there just to push you softly and don’t even let you know what thorns were on your mark of journey. But to see this world with all your efforts that’s why god made the words with love as ‘mom’ and ‘dad’ where you could have the unceasing value and respect of mom and dad before starting it to you. Always remember the value of word Love should never be blamed or deceased as your partner cheated on you, because the word love is derived from the heart of every mom and dad where all they want to spread is love and love that’s the reason I always say “Any combination of 26 alphabets can never describe Mom and Dad.” - Ashay Lanjewar 3rd year, MBA Integrated 43
ARCEON 21 ‘What’s love if not unscathed?’ Anymore? No more. What’s love if not unscathed? I wanna live my life These winter chilling Live in the way of its fullest flourish Absence of that warm presence But I don’t wanna live it Yearning for that glimpse On the revoked dreams ANYMORE For once I want to see That beautiful mind’s face I wanna walk on the streets I want to live that phase Under the night full of stars The one that lasts a life But all I can do is strive But I don’t wanna wait Till the one arrives For the shooting stars ANYMORE I wanna sing those crazy songs On the same platform as mine Sing with hideous vocals whole night I board the same train To our second destiny But don’t wanna rhyme it To satisfy ourselves With the false hopes ANYMORE I wanna explore, I wanna paint With the warmth that we so much longed for With the most quirky ways I do Those moments of graciousness Would make me high But don’t wanna frame them High with the love On the wall of renown ANYMORE Love that ‘spring’s up every season forthcoming I wanna smile and laugh Love that makes everything exciting And breathe the air of pleasure Grand that love will be and with poise it will always, But don’t wanna carry always satisfy. Fake smiles ......ANYMORE - Aayush Bisani - Kimaya Sathawane 3rd year, Industrial Engineering 2nd year, Civil Engineering 44
ENGLISH The Inhabitants of India Who are we??Indians of course...but then, who are Indians? This was one of those questions that have shackled me for years. The diversity of the nation have not only fascinated me, but also to each and every Indian as well as to the whole world...To understand this nation better, closely and more clearly, I think that firstly it’s really important to study the origin of mankind on this part of the world map... I came across a lot of stuff, researched on the topic and have partly concluded my side... I’ll try to ease the scenario with my point of view... Of-course, it is hard to explain what happened and how did India got populated by such amazingly diverse people...But I will try...I will attempt to answer the question with the help of scientific researches and genetical proofs... So let’s start with the journey that started from Africa-that is where our modern human species first evolved... About 60,000-70,000(I consider this period as ‘the first migration’) yrs ago these homo sapiens left Africa to reach India via land...Countless waves of migration happened later and today we are all a healthy product of those migrations and mixings. So this people reached South Asia some 60,000 yrs.’ ago...for the next several thousand years these humans lived as hunters-gatherers...As the centuries went by, these early humans also kept developing. They were developing on this southern part of the Asia which is the thing that should be consider or should be kept in mind... Anyways, after that around 900010000 BCE, humans from Iran and the surrounding regions began migrating eastwards and reached the Indian subcontinent...It should be noted that these humans were nobody but among one of those groups that left Africa and would have reached the Iranian region during the ‘first migration time’...This community started to practice farming and animal domestication. Now as we know that there were already hunters- gatherers in the south Asian region, so the new migrants mixed with the old hunters to form a hybrid population (just as we have inter-cast marriages)...The mixed heritage people began emerging around 7000 BCE and continued for several centuries. This is also the time which experts marks the beginning of the Harappa/Indus valley civilization...This population developed agriculture and number of modern things and shaped the nation completely to another level. They gradually became more urbanized and organized to form famous urban cities of the Indus valley... 45
ARCEON 21 This civilization reached its peak, after which there was a gradual decline-(the reason of which are not because of any violent conquest by any sort of invaders as the British writers believed)... We’ll have to understand this scenario… Now there are two things...first is, some of the north Harappa people left their settlements and moved southwards where there were already the initial hunters and mixed to form a new kind that is labelled by the researchers as the ASI( Ancestral south Indian people). Second is that the people from the steppe region (Great steppe region-region in the eastern European and central Asia) entered the Indian subcontinent and met with the Indian valley people... Their mixture produced another group which researchers named as ANI (Ancestral north Indian people). Almost every Indian person today has a genetic ancestry of a mixture of these ASI and ANI people... So where does the ‘Aryans and Dravidians’ theory (which says that the Aryans came from foreign and violently conquest or defeated Dravidians and ruled this nation after that) that is imposed on us by the Europeans find space here? I don’t find a logical answer to it... We’ll have to understand that Aryans and Dravidians over the years have become the terms used to refer the races, castes and the linguistic families... And that is precisely wrong...In Mahabharata, the term ‘Dravida’ is used to refer to the Kingdom in ancient India. The term ‘Aryan’ though I don’t like the term so let it be ‘Arya’ which I feel is more precise, is the one who follows the Vedic religion...So these terms that were actually referring to the people of a particular region and particular culture have now become a socio-political ideology... So I am not denying the migrations...The migrations did happen...But there is a difference between coming to a particular place and developing in a particular place, the latter being more important...And that is what happened. So all the culture, tradition, Vedic religion, scientific innovations developed hereby all these mixed people...So I’ll not say that the Vedic culture is foreign to India, simply because the earlier versions might have come from outside, the ultimate products have been developed and enriched here and by the people who were born in the country... So we have all of that, Vedic as well as the Harappa culture... Nobody here has a pure genetic ancestry and nobody cannot have that either... Because migrations have been a crucial part of the human history...The important thing is that today we have a great, diverse and a democratic nation, which is a combination that is really rare.... So, I think it would have been easier to write a book on this topic than an article looking at the wide range of the topic...It is difficult to sum up this in limited words and paragraphs. Yet I tried and pardon me if I went somewhere wrong...So concluding this, I’ll just say that it might be a tedious or a monotonous subject or topic for many, but undoubtedly it tells us or teaches us one thing. That we are all a bi-product of one another...So... what’s the use of spreading hatred or detestation anywhere...Our history have gone through a lot of discrimination and hatred on the basis of caste, religion, sex, race, etc. over the years. But Now we don’t have to add these kind of chapters in the history anymore...The primary and fundamental responsibility of each and every citizen of this nation should be to empower this country….to strengthen and enrich this beautiful place of earth called- ‘India’ - Swadhinsingh Gour 3rd year, Electronics & Communication Engineering 46
ससं ्ृक त नवस्पन्दनम् ससं ्ृक त ववभाग 1
सम्पा्द्ीयम् ... वनषिवी नरान्दडे ़कर सरागररकरा ्यवनत नवयरा िकु ु ल विराग् (स्दसयरा) (प्िखु रा) (स्दसयरा) मित्रामि ! वन्दनरामन... मवगतं वर्ंष (2020 इमत) कोरोनरा-नरािकं िहरारोगि् आनीतवत् । कोरोनराकरारितः सम्िपू षं मवश्विेव भयरामनवति् आसीत् । एतसयरां मवकटरायरां ्ररमसथितौ “योगः” असिरान् उज्ीमवतंु प्ेररतवरान् । य्दरा ्नरानरां हृ्दयि् अशरानतं ्राति् त्दरा “धयरानि”् असिभयं शरामनति् अ्द्दरात् । असिराकं संसकृक मतः असिराकि् उत्तिरा िराग्ग्दमश्गकरा अमसत । एतत् प्िरािीकतग्िु ् 2020 इमत वर्षं श्ेष्ठतिि् उ्दराहरिि् अमसत । य्दरा य्दरा िरानवः वयराकपू लः भवमत त्दरा त्दरा असिराकं संसकृक मतः तसय िराग्ग्दशग्नं करोमत । वयराकूप लतरायराः अ्नयनराय असिराकं संसककृ मतः सव्गथिरा सक्षिरा अमसत । सरा च संसककृ मतः मवद्यते संसकृक तवराङ्मये । वसततु ः म्ज्रासःु संसकृक मतज्रानं च एतयोः िधयसथिः सेतःु अमसत संसककृ ति् । संसकृक तेन वयं न के वलं संसककृ मतज्रानि् अम् तु सववेर्रां क्षेत्रािरां सववोतककृ ष्ं ज्रानं प्रापंु शकनिु ः । अतः संसककृ ति् आधमु नकयगु सय ‘आवशयकतरा’ अमसत इमत अहं िनये । संसकृक ति् एकं तरादृशं द्रारि् अमसत यसय अ्रमसिन् ्राश्ववे अननतराः अवसरराः मवद्यिरानराः समनत । एतसय द्रारसय मवर्ये नयनूप राः एव ्नराः ्रानमनत इमत तु ्दभु राग्गयसय मवर्यः । एतेन तेर्रां न के वलरा अवसरहरामनः भवमत अम्तु सनतोर्रानन्दप्रापेः िरागरा्गः अम् म्महतराः भवमनत । अतः संसकृक तं न के वलरा भरार्रा अम्तु एकरा नवराकराङ् क्षरा अमसत । के नद्ीयसंसककृ तमवश्वमवद्यरालयः नव्दहे ली इतयसय िहतरा ्ररश्िेि असिरामभः संसकृक तराधययनं कतषंु िहरान् अवसरः प्रापः अतः सरा संसथिरा अवशयिेव धनयवरा्दराहरा्ग अमसत । असिराकं िहरामवद्यरालयसय िहरासमचवसय श्ीितः गोमवन्दलरालिहो्दयसय, प्राचरायग्सय श्ीितः ररा्ेश्राण्ेिहो्दयसय, के नद्रामधकराररिः श्ीितः ्ॉ. भरालचनद्हर्दरासिहो्दयसय च मवशेर्प्यतननः असिराकं संसककृ तराधययनं सषु ्ठठु प्चलमत इतयतः ते सववेऽम् धनयवरा्दराहरा्गः समनत । अहि् एतेभयः कृक तज्तरां सि्ग्यरामि यतः ते एव असिभयं संसकतरूम्द्रारि् उद्राटमयतिु ् अवसरं ्दत्तवनतः । तेर्रािेव प्ेरियरा िहरामवद्यरालयसय वरामर्ग्क-्मत्करायरां संसकृक तेन सवीयरान् मवचराररान् प्सतोतिु ् असिरामभः अयि् अवसरः प्रापः वतग्ते । अहं सम्रा्दकीय-गिसय स्दसयरानरां ककृ ते संसककृ त्ररवरारसय कृक ते च अम् कृक तज्तरां सि्ग्यरामि यतः तेर्रां सवेवर्रां सनेहने एव एर्ः मवभरागः सफलः अभवत् । - सागरि्ा जयवनत 2 ववितीयवरष्म,् सङ् गण्ीयववज्ानम् अवभयावनरि्ी च
संस्कृ त आधािसततु संस्कृ तम् एव ... भरारतं मवगतेभयः बहुठभयः वर्ेवभयः संघर्ग्शीलि् आसीत,् वत्गिराने चराम् सङ् घर्ग्शीलि् एव अमसत । भरारते बहूमन आक्रििरामन ्रातरामन । यथिरा भौगोमलकि् आक्रििि,् सरांसककृ मतकि् आक्रििि,् शनमक्षकि् आक्रििि,् धरामि्गकि् आक्रििि,् वनचराररकि् आक्रििि् आ्दीमन । एतेर्राि् आक्रििरानरां प्मतकरारं कु वग्त् भरारतं सवीयरामन सरांसककृ मतकिलूप यरामन रमक्षतवत् इतयत् नरामसत कसयराम् सन्दहे ः ... मकनतु एतेर्राि् आक्रििरानरां करारितः हरानयः अम् अनेकराः ्रातराः इतयम् कटुसतयि् अमसत । कीदृशयः हरानयः अभवन् इमत य्दरा प्श्ः उ्दमे त त्दरा वकंु शकनिु ः यत् भौगोमलकी ्ररमसथिमतः खमण्तरा ्रातरा , भरारतं भौगोमलकदृष््यरा खमण्तं ्राति् , शनक्षमिकी ्ररमसथिमतः ्दबु ग्लरा अभवत् , वनचराररकी ्ररमसथिमतः मचनतनीयरा अभवत् इमत । वत्गिराने सववेर्रां भरारतीयरानरां रराषट्रभके ः मभनन-मभननराः ्ररभरार्राः समनत । एतरादृशयः बहवयः हरानयः ्रातराः समनत । संघर्वे हरामनः तु भवतयेव । अत् कसयराम् मनयनत्िं न भवमत । िहराभरारते ्राण्वराः धि्गधव्तले यदु ्धि् अकु व्गन् , यद्यम् तमसिन् यदु ्धे ्ग्दीश्वरः श्ीककृ षिः सवयं तनः सह आसीत् तथिराम् ्राण्वरानराि् अम् िहतयः हरानयः ्रातराः । असतु ... यचच भरारतसय भरागये मलमखति् आसीत् तत् घमटति् । मवनराशसय करालः सिरापः । अधनु रा करालः अमसत स्ृक नसय । भरारतसय नवमनिराग्िसय । सियः म्दक्ररवतग्नं कु वग्न् अमसत । अमसिन् िहमत ्ररवत्गनकराले प्ककृ मतः अम् अनकु पू लरा अमसत । सवग्त् मचर्ररवतग्नसय वरायःु प्सरन् अमसत । भरारतसय ्नु मनग्िरािे असिरामभः सवव्ः भरारतीयनः सवीयं योग्दरानं कतग्वयि् अमसत । कः ्नः कीदृशं योग्दरानं कु यराग्त् इमत िहत्व्िूप ग्ः प्श्ः । एतसय एकं सरािरानयि् उत्तरि् एतत् अमसत – ‘ यः ्नः यमसिन् क्षेत्े यत् करायषं करोमत सः तमसिन् एव क्षेत्े त्दवे करायंष ्िूप ग्िनोयोगेन सि््गिभरावेन रराषट्रसय मवकरासि् अमभलक्य च कु यरा्गत् इमत ।’ आि् ... एतत् ्रिि् आवशयकि् एव । यम्द सवेव अम् भरारतीयराः सवीयं करायषं ्िपू ्गिनोयोगेन कु वग्मनत तमहग् ्ररिरािः शतप्मतशतं भमवषयमत । सि्ग्िभरावेन कु व्गमनत तमहग् तत् भ्रष्राचरारसय अवसरः न भमवषयमत । रराषट्रसय मवकरासः इमत लक्यं सवीकृक तय करायंष कररषयमनत तमहग् सवेवर्रां िनरांमस सिरानरामन भमवषयमनत, सवेवर्ु भ्ररातभृक रावः दृढः भमवषयमत । मकनतु एतत् सव्गि् अम् भरारतं मवश्वगरु ुतवं प्रा्मयतंु न ्यरा्गपि् । भरारति् इमतहरासकराले मकिथिंष मवश्वगरु ुः आसीत् , मवश्वगरु ुतवसय करारिीभतपू राः अवयवराः के आसन् , तरान् अवयवरान् अमभज्राय तेर्रां ्नु ः यथिरावत् यथिरासवरू्ं च प्मतष्ठरा्नेन भरारतं मवश्वगरु ुतवं प्रापसयमत । मवश्वगरु ुतवसय करारिीभतूप ेर्ु अवयवेर्ु िखु यः अवयवः आसीत् भरारतीयसंसककृ तेः प्मतगहकृ ं प्मत्नं च आचरिं , तसयराः ्रर्रालनं च । भरारतीयरायराः संसकृक तेः सवीये ्ीवने आचरिं ्रर्रालनं न के वलं वग्गमवशेर्सय करायंष, न वरा ्रामतमवशेर्सय , न वरा ्नथिमवशेर्सय कराय्गि् । एतत् सवेवर्रां भरारतीयरािरां सिरानि् उत्तर्दरामयतवि् अमसत । सवीयेर्ु वयमकगत्ीवनेर्ु सवीयरामन वयमकगतकरायरा्गमि सि््गिभरावेन कु वग्नतः सवेव अम् भरारतीयराः असिराकं संसकृक तेः सवरामभिरानेन ्रर्रालनं कररषयमनत चे्दवे भरारतं मवश्वगरु ुतवं प्रापसयमत , अनयथिरा ननव । मवमभनन्दशे रानरां नरागररकराः अम् तेर्रां करायरा्गमि ्िपू ग्िनोयोगेन मनष्ठयरा च रराषट्रसय मवकरासि् अमभलक्य कु वग्मनत मकनतु कसयराम् ्दशे सय अद्यरावमधं यरावत् मवश्वगरु ुतवेन प्मतष्ठरा्नरा सवीकृक मतः वरा नराभवत् । मकिथिग्ि् एतत् ... ? वसततु ः मवश्वगरु ुतवं भौमतकोननतेः आधरारेि न प्रापयते । त्दथिंष तु आवशयकः भवमत आधयरामतिकमवकरासः , सरांसककृ मतकिलपू यरामन , श्ेष्ठराः ्ीवनरा्दशरा्गः च । एतत् सवग्ि् अम् भरारतीयरायरां संसकृक तौ मवद्यते प्चरु तरायराि् इतयतः भरारतं मवश्वगरु ुः आसीत् । वतग्िराने भरारतरात् भरारतीय्निरानसरा्द् वरा एतेर्राि् अधयरामतिक- सरांसकृक मतकिलूप यरानरां ह्रासः ्रातः अतः भरारतं मवश्वगरु ुतवरात् चयतु िभवत् । यम्द भरारतीयराः वयं भरारतं ्नु रम् मवश्वगरु ुतवं प्रा्मयतिु ् इच्रािः तमहग् असिरामभः भरारतीयरा संसकृक मतः प्मत्नं प्मतगहकृ ं च प्मतष्ठरा्नीयरा भमवषयतयेव । अनयः वनकमल्को वरा ह्सवो वरा िरागग्ः उ्लबधः नरामसत । भरारतीयरा संसकृक मतः अमसत ्लवत् । यथिरा ्लसय मवतरिराय आधराररू्ेि चर्कः आवशयकः भवमत । चर्के ि मवनरा ्लसय मवतरिं कतषंु न शकयते, तथिनव भरारतीयसंसकृक तेः आधरारः अमसत संसकृक ति् । संसकृक तेन मवनरा भरारतीयसंसकृक तेः ्नु ःप्मतष्ठरा्नरा कलेशराय एव । अतः भरारतीयनः असिरामभः संसककृ तराधययनं करिीयि् एव । असिरामभः एतमसिन् स्ृक नकराले सव्ीवनं सवगहकृ ं च भरारतीयसंसकृक मतियं संसककृ तियं च कृक तवरा भरारतसय ्नु मन्गिरा्गिे सहयोगः कतग्वयः । एतत् करायषं न के वलेन वग्गमवशेर्ेि करिीयि् , अम्तु सव्वः भरारतीयनः करिीयि् , सिरानरू्ेि च करिीयि् । - चनद्िोहनः के नद्मशक्षकः 49
सतुभावरतावन ... 1) मवद्यरा नराि नरसय रू्िमधकं प्च्ननगपु ं धनि् मवद्यरा भोगकरी यशः सखु करी मवद्यरा गरु ूिरां गरु ुः । मवद्यरा बनध्ु नो मव्दशे गिने मवद्यरा ्रं ्दवन ति् मवद्यरा ररा्सु ्जूप यते न मह धनं मवद्यरामवहीनः ्शःु ।। - नीमतशतकि् 2) मनन्दनतु नीमतमन्िु राः यम्द व सतवु नतु लक्िीः सिरामवशतु गच्तु वरा यथिेष्ि् अद्यनव वरा िरििसतु यगु रानतरे वरा नयराययरात्थिः प्मवचलमनत ््दं न धीरराः ।। - नीमतशतकि् 3) आतिनो िखु ्दोर्ेि बधयनते शकु सराररकराः । बकरासतत् न बधयनते िौनं सवरा्गथि्गसराधनि् ।। - ्ञचतनत्ि् 4) अल्रानरािम् वसतनूप रां संहमतः कराय्गसरामधकरा । तिृक नग्गिु तविरा्नननब्गधयनते ित्त्दमनतनः ।। - महतो््दशे ः 5) घटं मभनद्यरात् ्टं म्नद्यरात् कु यरा्गद्रासभरारोहिि् । येन के न प्करारेि प्मसद्धो ्रु ुर्ो भवेत् ।। - हरासयोमकः गायरिीमनरिरः ॐ भभूप ग्वु ः सवः ततसमवतवु ्गरेणयं भगवो ्दवे सय धीिमह मधयो यो नः प्चो्दयरात् । प्ार्षना करराग्े वसते लक्िीः करिधये सरसवती । करिलपू े तु गोमवन्दः प्भराते कर्दश्गनि् ।। क्षमाप्ारष्ना सिदु ्वसने ्दमे व ! ्वग्तरावमलभमपू र्ते ! मवषि्ु मतन ! निसतभु यं ्रा्दस्शषं क्षिसव िे ।। सूयष्नमस्ािमनरिरः धयेयः स्दरा समवतिकृ ण्लिधयवतती नराररायिः सरमस्रासनसमननमवष्ः । के यरपू वरान् िकरकु ण्लवरान् मकरीटी हरारी महरणियव्धु ग्तकृ शङ् खचक्रः ।। 50
ससं ्कृ त भोजनमनरिरः सततिशनकराले िरातभकृ मपू िं सिरेयि् ्य ्य ्नमन ! तवं िकु कण्ं व्दये ि् । महत्दसखु ्दिननं प्तयहं भक्षयेयि् भवतु बलसिदृक ्धं रराषट्रभकतयन शरीरि् ।। ्दी्पसततुवतरः ्दी्जयोमतः ्रब्रह्म ्दी्जयोमत््गनरा्दन्ग ! ्दी्ो हरमत ्रा्रामन सनधयरा्दी् ! निोऽसतु ते ।। शावनतमनरिरः ॐ ्िूप ग्ि्दः ्िूप ग्मि्दं ्िपू रा्गत्िपू ्गि्ु दचयते । ्िपू ग्सय ्िूप ग्िरा्दराय ्िूप ्गिेवरावमशषयते ।। - अष्मवनरायकः मद्तीयवर््गि,् सङ् गिकीयमवज्रानि् अमभयरामनत्की च वतस्रः ्पतुत्तवि्ारः ... ्रु रा म्दलली्रु े अकबरनरािरा श्ीिरान् न्कृ ः आसीत् । तसय बीरबलनरािरा बमु द्धिरान् समचवः । क्दरामचत् सभरायरां िमनत्िण्ले कमचित् मशल्ी नरः न्ृक ि्ु गमय तत्रु ः लोहमवमनमिग्तराः मतस्ः सिराः सरु मयराः च ्तु ्तमलकराः संसथिरापय उकवरान् – न्कृ श्ेष्ठ ! िि इ्दं वराकयं शिृक ु । ियरा एतराः ्तु ्तमलकराः सवयं मनमिग्तराः । एतराः सवराग्ः धरातिु ययः , प्िरािराकरारतः अम् सिराः । तरासराि् उत्तिराधििधयतवं ्मणङतनः बोधय । अनयथिरा तवं ्ीतो ियरा । अथि न्ृक रालः तरान् ्मणङतरान् तराः ्रीमक्षतिु राम्दशत् । मकनतु ते तराः क्रिशः मनिेवतिु ् अक्षिराः ्रातराः । अथि अनते रराज्रा सिराम्दष्ः बीरबलः सतवरं मतस्तः अम् ्तु ्तमलकराः सकपू ्िदृष््यरा िहु ुठिग्हु ठुः च ्येवक्षत । एवं मवलोकयन् सः तरासरां श्मु त्थिे मसथितं िनराक् ककृ तं रनध्ं सकपू ्ि दृष््यरा अ्शयत् । य्दरा तनत्ीिरा्दराय एकसयराः किेव प्रावेशयत् त्दरा सरा कवमचत् मवलीनरा इव बमह््ग दशग्नं न गतरा । ततः मद्तीयरायराः किवे तथिनव तनत्रीं सियो्यत् । तत् प्मवष्िरात्रा सरा तनत्ी तसयराः अ्रकि्गरनध्रात् मवमनयरा्गतरा । एविेव ततकृ ीयरायराः किेव तथिनव तनत्रीं सिरायो्यत् । ततृक ीयरायराः ्तु ्तमलकरायराः सरा तनत्ीः मवमनयराग्तरा इमत दृष्वरान् समचवः मबरबलः । ्तु ्तमलकराः ्रीक्य सः ह्म्द मनिग्यं कृक तवरान् । अथि कथिनराय सितु सकु ः सः ररा्रानं प्िमय अब्रवीत् –न्ृक शरा्दल्गपू ! आसरां िि मनि्गयं शिृक ु । यसयराः उ्दरे तनत्ीः मसथितरा सरा सववोत्तितरां गतरा । यसयराः कि्गरनध्रात् सरा मनग्गतरा , सरा िधयिरा । यसयराः िखु रात् तनत्ीः मवमनयरा्गतरा सरा ्तु ्तमलकरा अधिरा । तरासराि् एर्ः एव क्रिः । एतसय करारिं कथियरामि । गोपयं मह मकमञचत् हृ्दये तु यसय न शब्दरू्ेि िखु रात् प्यरामत । सः उत्तिो िधयितरां गतसतु श्तु वरा मविञु चन् सिरिेन हीनः ।। अयं ्नु ः सयरा्दधिस्ततकृ ीयो िखु रात् सफु रेद्यसय स्दरा रहसयि् । बधु नः स्दरायं ्ररव्ग्नीयः सववे मव्राननतु रहसयिेतत् ।। - वन्दहे ी चौधरी मद्तीयवर्ग्ि,् सङ् गिकीयमवज्रानि् अमभयरामनत्की च 51
अमृकतं संस्ृक तम् ... मवश्वसय उ्लबधरासु भरार्रासु संसकृक तभरार्रा प्राचीनतिरा भरार्रा अमसत । एर्रा भरार्रा अनेकरासरां भरार्रािरां ्ननी ितरा । प्राचीनयोः ज्रानमवज्रानयोः मनमधः असयरां सरु मक्षतः अमसत । संसकृक तसय िहत्वमवर्ये के नराम् कमथिति् अमसत – “भरारतसय प्मतष्ठे द्े – संसककृ तं संसकृक मतसतथिरा” । इयं भरार्रा अतीव वनज्रामनकी अमसत । के चन कथियमनत यत् संसकृक तिेव सङ् गिकसय कृक ते सववोत्तिरा भरार्रा अमसत इमत । असयराः वराङ्मियं वे्दःन ्रु रािनः नीमतशरास्तनः मचमकतसराशरास्तराम्दमभः च सिदृक ्धि् अमसत । करामल्दरासरा्दीनरां मवश्वकवीनरां करावयसौन्दयंष अन्ु िि् । कौमटलयरमचति् अथिग्शरास्ति् ्गमत प्मसद्धि् अमसत । गमितशरास्ते शनपू यसय प्मत्रा्दनं सवग्प्थििि् आयग्भट्ः अकरोत् । मचमकतसराशरास्ते चरकसशु ्तु योः योग्दरानं मवश्वप्मसद्धि् अमसत । संसककृ ते यरामन अनयरामन शरास्तरामि मवद्यनते तेर्ु वरासतशु रास्ति,् रसरायनशरास्ति् , खगोलशरास्ति,् जयोमतशशरास्ति,् मविरानशरास्ति् इतयरा्दीमन उललेखनीयरामन समनत । संसककृ ते मवद्यिरानराः सकपू यः अभय्ु दयराय प्ेरयमनत , यथिरा – सतयिेव ्यते , वसधु नव कु टुमबकि,् मवद्ययराितृक िश्तु े, योगः किग्सु कौशलि,् इतयरा्दयः । सव्गभतपू ेर्ु आतिव्द् वयवहरारं कतषंु संसकृक तभरार्रा समयक् मशक्षते । के चन व्दमनत यत् संसककृ तभरार्रायरां के वलं धरामिग्कं सरामहतयं वतग्ते - एर्रा धरारिरा सिीचीनरा नरामसत । संसककृ तग्नथिेर्ु िरानव्ीवनराय मवमवधराः ग्नथिराः सिरामवष्राः समनत । िहरा्रु ुर्रािरां िमतः , उत्ति्नरानरां धमकृ तः, सरािरानय्नरानरां ्ीवन्द्धमतः च वमि्गतराः समनत । अतः असिरामभः संसककृ ति् अवशयिेव ््नीयि् । तेन िनषु यसय सिरा्सय च ्ररषकरारः भवेत् । उकं च – अितृक ं संसककृ तं मित् ! सरसं सरलं वचः । भरार्रासु िहनीयं य्द् ज्रानमवज्रान्ोर्कि् ।। - वनषिवी नरान्दडे ़कर चतथु िग्वर््गि,् प्बनधनशरास्तमवभराग: ्णष्सय ववचािरः ... 1) गरु ुः कः अमसत ? गरु ोः असिराकं ्ीवने मकं िहत्वं भवमत इतयसय ्ररिरािसय ज्रानं मशषयसय हृ्दये मकयती आतिीयतरा अमसत इतयसय आधरारेि भवमत । 2) वीर्रु ुर्े यम्द नम्रतरा भमवषयमत तमहग् सः मकयरान् िहरान् भमवषयमत । 3) मवद्यरा बी्ेन सदृशी भवमत । बी्ं यथिरा ्ोर्कतत्वेन ्लेन च वध्गते , तथिनव मवद्यरा अम् मनष्ठरारुम्िरा ्ोर्कतत्वेन ्ररश्िरुम्िरा ्लेन च वधग्ते । 4) िितरायराः सतूप ्ेि बद्धराः ्नराः मकयनतोऽम् ्दरपू े भवेयःु , ते एकत् आगच्मनत एव । ... 5) िनषु यसय हृ्दयं धरयरा सदृशि् अमसत । यथिरा धररायराि् एकं बी्ं व्रािः धररा सवयिेव तरामन बी्रामन शतगमु ितरामन करोमत तथिनव िनषु यसय हृ्दये प्ेमिः एकसय बी्सय व्नं भवमत चेत् प्ेि सवयिेव वध्गिरानं भवमत । 6) िनषु येि ररा्हसं ेन सदृशेन भमवतवयि् । यत् ग्हीतंु योगयं भवमत तत् सः गहृक ्ीयरात् यचच तयकंु योगयं भवमत तत् सः तय्ेत् । 7) श्द्धरा सरािरयग्वती अमसत । श्द्धयरा मवनरा ्ीवनं न शकयते । 8) ्ीवनरूम्िः रथिसय वयं सरारथियः सिः । असिराकं हसते मवमभनन-अश्वरानरां मनयनत्िं भवेत् । ते च अश्वराः समनत – सरािरय्गि् , िहत्वराकराङ् क्षरा , मनभग्यतरा ,अमभिरानि् ,औ्दरायषं च । 9) यत् वनभवः प्चरु ः भवमत तत् आतिनः मवनराशसय समभरावनरा भवमत । 10) मस्तयराः ्ीवनं कष्ियं भवमत । क्दरामचत् सरा कसयराम् ्तु ्ी , भमगनी , ्तनी , िरातरा वरा भवमत । क्दरामचत् सरा कसयमचत् सनरु ्रा , ननरान्दरा , भ्ररात्कृ रायरा वरा भवमत । तसयराः सवतनत्ि् अमसततवं न भवमत । यम्द भवमत तमहग् तत् न दृशयते कवमचत् । 11) मवसिमकृ तः िनषु यसय ्ीवने िहती प्भरावशरामलनी भवमत । 52
ससं ्ृक त 12) यत् वनभवः भवमत तत् संयिः न भवमत । 13) शरीरं तयकतवरा ्रायरा ्दरूप े सथिरातंु न शकनोमत । िलूप ं तयकतवरा वकृक ्षः अनयत् सथिरातंु न शकनोमत । तथिनव ्मतं तयकतवरा ्तनी , भगवनतं तयकतवरा भकः , िरातरं तयकतवरा ्तु ्चि ्दरपू े सथिरातंु न शकनोमत । 14) मस्तयराः ्नि सवराथिरा्गय न भवमत । सरा आ्ीवनं सि्ग्ििेव कु व्गती भवमत । 15) स्ती य्दरा िराततृक वं प्रापनोमत , य्दरा सरा सव्तु ्ं सवीयं ्दगु धं ्राययमत त्दवन सरा सव्ीवनं धनयं िनयते । िराततकृ वे एव मस्तयराः िोक्षः भवमत । 16) िरातरा क्दराम् सवीयं िरानि् अ्िरानं वरा न ्शयमत सरा के वलं सवीयं वरातसलयं ्शयमत त्दवे च मवकीरमत अम् । 17) एतमसिन् ्गमत अ्िरानरात् ऋते िरिि् अम् भयरानकं नरामसत । 18) प्ेि एव िनसः प्भरामवनी प्ेरिरा भवमत । प्ेमिः धवलविग्सय ्रु तः अ्िरानसय प्मतशोधसय असयपू रायराः च रककृक षिनीलविरा्गः ते्ोहीनराः भवमनत । 19) िरातरा, वचनं, धि्गः च इमत िनषु यसय िखु यराः िरानमबन्दवः समनत । 20) आशरा ्ीवने बलवती भवमत । - जयोतसनरा ग्ु र सनरातक:(मवज्रानि)् , सङ् गीतप्वेमशकरा्िूप ्ग (श्ीितीरराधराबराई सरार्रािहरामवद्यरालयः, अँ्नगराँव िहरारराषट्र्रि)् वैव्द्वववधना ववराणुतसंक्रमणो्पचािरः .... वतग्िराने मवमभननमवर्रािपु ््रामतमभः ्ीम्तः ्निरानसः अतयनतं ्रागरूकतयरा वयवहरारं करोमत । आतिरक्षराथिषं िहरानगरेर्ु मवमभननराः आधमु नको्रायराः आचयग्नते तथिनव ग्रािेर्ु अद्यराम् प्राचीनो्चरारराः आचय्गनते । तेर्ु अनयतिः कचिन अमसत – वनम्दकमवमधः । वनम्दकमवधयः अनेके समनत मकनतु तत् िखु यः अमसत यज्ो्चरारः । यज्-हवनराम्दद्राररा वयं वरातरावरिं शोधमयतंु शकनिु ः । यज्सय धमूप ्रः वरातरावरिे मवद्यिरानरान् हरामनकरारकरान् मवर्रािनपू ् किरान् वरा नराशमयतंु सिथि्गः भवमत । अतः वनम्दककरालतः भरारते ्रम्ररा अमसत यत् प्मतगहकृ ं प्मतम्दनं यज्ः मक्रयते येन वरातरावरिं शदु ्धं भवेत् । रोगसंक्रििकराले तु मवशेर्रू्ेि यज्राः मक्रयनते । वनम्दकिनत्ोचचरारद्राररा अम् मवर्रािसु ंक्रििसय ्दषु ्ररिरािः नयनूप ः भवमत । वे्दरे ्ु ‘शब्दः’ इमत ‘ब्रह्म’ इमत रू्ेि मनम्दषग् ्ः अमसत । मवमभननराक्षररािरां शब्दरानरां च िेलनेन मनमि्गतरानरां िनत्रािरां शकतयरा असराधयरोगरािराि् उ्चरारः अम् समभवः भवमत । आधमु नकमवज्रानि् अम् एतत् अङ् गीकरोमत । अिेररकरायरां ररामषट्रयप्राथिग्नराम्दनसय अवसरे भतूप ्वपू ्गः रराषट्र्मतः श्ी्ोनराल्ट्रम्-् िहो्दयः महन्द्ु रु ोमहतरान् रराषट्र्मतभवनं प्मत आिनत्य शरामनत्रा्ं कराररतवरान् । एवं प्करारेि असिराकं ्रम्रराि् अनसु तृक य तमसिन् ्दशे े अम् कोरोनराप्भरामवतरानरां ्नरानरां सरु क्षरायराः सवरासरयसय च कृक ते शरामनत्रा्सय िनत्ोचचरारः सिराचररतः । - ्ॉ. रेिकु रा नराफड़े सहरायकप्राधयराम्करा, भौमतकशरास्तमवभरागः 53
योगे संस्कृ तसय महत्वम् .... संसकृक तभरार्रा अतीव सरलरा अमसत एतत् वयं ्रानीिः मकनतु संसकृक तभरार्रा अतीव िहत्व्िूप राग् भरार्रा अम् अमसत । संसकृक तेन मवनरा वयं वे्दराधययनं कतषंु न शकनिु ः । संसकृक तभरार्रा सवराग्सरां भरार्रािरां िखु यः आधरारः अमसत । यम्द संसककृ तसय अमसततवं न अभमवषयत् तमहग् अनयरासरां भरार्रािरां यथिरा महन्दी , ग्ु रराती , िररा्ी , बंगराली इतयरा्दीनराि् अम् अमसततवं न अभमवषयत् । संसककृ तभरार्रायराः एकः अनयः िहत्व्िूप ्गः उ्योगः अम् अमसत । संसकृक तभरार्रा योगसय कृक ते बहठु िहत्व्िपू राग् अमसत । मव्दरु ्राि् एतत् कथिनि् अमसत यत् संसकृक तेन मवनरा योगः कतंषु न शकयः । मकं भवनतः ्रानमनत यत् योगः अमतप्राचीनः अमसत । य्दरा योगसय प्रा्दभु रा्गवः ्रातः तमसिन् सिये लोकभरार्रा संसकृक ति् एव आसीत् अतः योगसय मववेचनं संसकृक तेन मलमखतं ऋमर्मभः । ॐ शब्दः संसककृ तभरार्रायराः अंशः अमसत यसय च प्योगः धयरानसय के नद्ीकरिराय भवमत । ॐ शब्दने मवनरा योगः सम्िपू ्गः न भवमत । योगः िनमस शरामनतं सथिरा्यमत भयराशङ् कराचि नराशयमत । योगे गभीररा तत्वमवद्यरा मवद्यिरानरा अमसत । संसककृ तभरार्रा अम् सिु धरु रा तत्वमवद्यरासम्ननरा च भरार्रा अमसत । वत्गिराने कराले योगसय बहठु िहत्वि् अमसत । योगसय ककृ ते च संसकृक तसय िहत्वि् अमसत तमहग् मकि् असिराकि् एतत् उत्तर्दरामयतवं नरामसत वरा यत् वयं सववे अम् संसककृ तराधययनं कु यराग्ि ? मवगतेभयः के भयमचित् िरासेभयः अहं प्मतम्दनं संसककृ तराधययनं कु व्गन् अमसि । संसककृ तराधययनेन ियरा अनभु तूप ं यत् संसककृ तभरार्रायराः उचचरारििरात्ेि िि िनमस िहती शरामनतः ्रायते सहनशीलतरा च वधग्ते । यम्द भवनतः संसककृ तभरार्रायराः गभीरराधययनं न कतषंु शकनवु मनत तमह्ग सरलसंसकृक तसय समभरार्िकौशलसय च ज्रानं प्रापनवु नतु । प्मतम्दनं के र्राञचन श्ोकरानराि् उचचरारिं कु व्गनतु । िि मवश्वरासः अमसत यत् यम्द भवनतः योगसिये मवमभननश्ोकरानराि् उचचरारिि् अम् कररषयमनत तमह्ग मनचियेन एव आतिशरामनतं प्रापसयमनत । अधः कचिन श्ोकः ्दीयते – योगेन मचत्तसय ््दने वराचरा िलं शरीरसय च वनद्यके न । योऽ्राकरोत्तं प्वरं िनु ीनरां ्तञ्मलं प्राञ्मलररानतोऽमसि ।। ॐ ्िूप ग्ि्दः ्िपू ग्मि्दं ्िपू रा्गत्िूप ्गि्ु दचयते । ्िपू ्गसय ्िपू ्गिरा्दराय ्िपू ्गिेवरावमशषयते ।। ॐ शरामनतः शरामनतः शरामनतः अहि् आशरां करोमि यत् भवनतः योगे संसककृ तसय मकं िहत्वि् इमत अवगतवनतः सयःु । - वरूिकरालभोरे मद्तीयवर्ि्ग ,् सङ् गिकीयमवज्रानि् अमभयरामनत्की च 54
संस्ृक त तसमै श्ीगुतिवे नमरः ... गरु ुमवर्ये मचनतनं कु व्गनतः वयं सवग््दवन एकं श्ोकं सिररािः – गरु ुब्र्गह्मरा गरु ुमवग्षिःु गरु ु्दववे ो िहशे ्वरः । गरु ुः सराक्षरात्रब्रह्म तसिन श्ीगरु वे निः ।। इमत ्रं कः गरु ुः ? कीदृशः सयरात् गरु ुः इतयमसिन् मवर्ये मकमञचत् कथिमयतिु ् इच्रामि । गरु ुः नराि अधयरा्कः । यसय सिी्े ज्रानसय गरु ुतवं वतग्ते । गरु ु््दे ‘ग’ु इमत अक्षरेि अनधकरारः ,’रु’ इमत अक्षरेि तसय मनरोधः दृशयते । अथिराग्त् मशषयसय अज्रानरुम्िि् अनधकरारि् अ्राकृक तय तसिन ज्रानसय प्कराश्िपू षं िरागषं यः ्दश्गयमत सः एव भवमत गरु ुः । अज्रानमतमिररानधसय ज्रानराञ्नशलराकयरा । चक्षरु ुनिीमलतं येन तसिन श्ीगरु वे निः ।। एर्ः श्ोकः एत्दवे ्दश्गयमत यत् गरु ुः के न प्करारेि ज्रानसय अञ्नं ्दत्वरा मशषयसय अज्रानि् अ्राकरोमत , तसय नेत्े उद्राटयमत । तं ज्रानियं करोमत च । ‘गरु ु’ ््दसय ‘ग’करारेि ‘गरु ोः मसमद्धः’ इ्दं रू्ं प्कमटतं भवमत । ‘र’करारेि च ‘गरु ौ मवद्यिरानसय मवषिोः अवयकरू्ं’ प्कमटतं भवमत । प्राचीनकरालतः एव गरु ोः असराधरारिं िहत्वं दृशयते । गरु ोः मवमवधरामन रू्रामि दृशयनते । गरु ुः प्ेरिरा्दरायकः सतयसय आमवषकतराग् , मशषयसय कलयरािराय सननद्धः , सवराथिग्तयरागी च भवमत । यः धि्गमनष्ठः , धि्ग्ररायिः , तत्वज्ः स एव गरु ुः भवमत । तरादृशं गरु ुं प्मत िि शतशः प्िरािराः । तसिन श्ीगरु वे निः । - वे्दरानतसराबु मद्तीयवर््गि,् सकूप ्िवनद्यतु कं सञचरार-अमभयरामनत्की च संस्कृ तसय प्भावरः .... संसककृ तोचचरारििरात्ेि िमसतषकसय मचनतनशमकः वधग्ते । संसककृ तभरार्रायराः एर्ः प्भरावः भवमत – “संसककृ तप्भरावः” । ्ेिस-् हराटग््ेल-् िहो्दयेन ककृ तसय कसयमच्द् अनसु नधरानसय करारितः िहरान् उतसराहः सम्िूप ेव मवश्वे दृष्ः । सः लेखः “Journal Scientific American” इमत ्मत्करायरां प्करामशतः ्रातः । तमनत्करामवशेर्ज्ः ( Neurologist) श्ीहराट्ग्ेल-् िहो्दयः एव “the Samskrit Effect” इमत शीर्ग्कं मनमिग्तवरान् । सः मवशेर्ज्ः उकवरान् यत् – “ बहूमन वर्राग्मि यरावत् संसकृक तं ्म्तवरान् अवगतवरान् च । संसककृ तसय ितयरां प्भरावं दृष््वरा अहि् आकृक ष्ः अभवि् । प्राचीनकराले मशक्षरामवधराने वराचरा सिरिं सरािरानयि् आसीत् । ्रारम्ररकराः ्मण्तराः बहठुमवधरामन करावयरामन गद्यरामन च रमचतवनतः । कचिन वे्दिनत्रािराि् अनयकरावयरानरां च यम्द तथिनव सिरिं ््नं च करोमत तमह्ग सिरिशमकः मचनतनशमकः च वधवेते । अहि् एतत् अम् मचनतयरामि यत् अमधकसंसककृ तराधययनेन शब्दभण्रारः वध्गते । िि सहराधयरामयनः प्राधयरा्कराः च अनभु वमनत यत् य्दरा कक्यरायरां प्श्ः ्चृक ्छयते त्दरा तसय यथिरावत् उत्तरि् अहं ्द्दरामि इमत । अयिेव अनभु वः अनयेर्राि् संसकृक तरानवु रा्दकरानराि् अम् अमसत । एततकरारितः अहि् आचियवेि चमकतरा अमसि यत् मकि् एर्ः ्रारम्ररकमवमशष्भरार्रायराः प्भरावः अमसत ? कसयरामचित् ्ररयो्नरायराः ्ररिरािः व्दमत यत् वनम्दकिनत्रािरां सिरिेन ्दीघग्-ह्सविमसतषकयोः आकरारः वधग्ते । तत् उललेखः आसीत् यत् वनम्दकिनत्रािरां स्ष्ोचचरारिेन िमसतषकसय सिरिशमकः वधग्ते िनः च मसथिरं भवमत । संसकृक तप्भरावसय ्रीक्षिराथिषं हराटग््नल-् िहो्दयः तसय सहरायकराः च एकं प्योगं ककृ तवनतः । ते मद्चतवराररंशतः ्रात्रािरां चयनि् एतसय प्योगसय ककृ ते कृक तवनतः । तेर्ु एकमवंशमतः ्रात्राः ्रारम्ररकरू्ेि सपवर्राग्मि यरावत् वे्दराधययनं ककृ तवनतः आसन् । अनये च एकमवंशमतः ्रात्राः अनयेभयः अधययनक्षेत्ेभयः आसन् । सवेवर्रां ्रात्रािरां ्रीक्षिं ‘िनगनेमटक् रे्ोनेनस इिेम्ंग’ यनत्ेि ‘सट्र्कचरल् िनगनेमटक् ’ मवमधनरा NBRC के नद्े कृक ति् । एर्ः मवमधः िमसतषकसय आनतररकभरागरानराि् आकरारराकृक तयोः अधययने सहरायकः भवमत । िमसतषके कचिन धसूप रः भरागः भवमत यमसिन् तमनत्कराकोमशकरानराि् आमधकयं भवमत । एर्ः भरागः ्ेशीयमनयनत्िे , मनिग्यसवीकृक तौ, सिरिे , भरावप््दशग्ने च िहत्व्िपू रांष भमूप िकराि् 55
आवहमत । िमसतषकसय िधयभरागे महप्ोकन म्स् इमत नरािकं मकञचन अङ् गमवमशष्ं भवमत । एतत् अङ् गि् िरानवीयमवचराररािरां सितृक ेः च मनयनत्िं करोमत। िमसतषकसय बराह्ः ्रीधीयः भरागः कराटवेकस् इमत सनरायकु ोमशकरानरां, सितृक ेः, तवररतमवचराररािरां च मनयनत्िं करोमत । एतमसिन् प्योगे तनः दृष्ं यत् एकमवंशतेः संसकतच्रात्रािरां अनयराधययनक्षेत्सय च ्रात्रािरां िमसतषके स्ष्ः भे्दः अमसत । संसककृ तच्रात्रािरां िमसतषकसय धसपू रभरागः मवसततृक ः आसीत् । तेर्रां ्रीधीयभरागः अम् सथिलपू ः आसीत् । संसकृक तच्रात्रािरां महप्ोकन म्स् इमत अङ् गि् अम् अमधकं मवकमसति् अमसत इमत प्योगकतग्मृक भः दृष्ि् । एवं प्करारेि संसकृक तराधययनेन िरानवसय िमसतषकक्षितरावध्गनं भवमत इतयसय वनज्रामनकं प्िरािं प्सतौमत िि अयं लेखः । - नवयरा िकु ु ल विरा्ग मद्तीयवर्िग् ,् सङ् गिकीयमवज्रानि् अमभयरामनत्की च 56
ARCEON 21 संपादकी्य जरिशला बोरकर जिजिषा लोण्ारे अक्ष् लांिेवार श्ेता पाठक (प्रमखु ा) (सदस्ा) (सदस्) (सदस्ा) दोन बोल.. अनंतप्रज्ा.. ्ा शबदाचा अर्थ सांिण्ापवू वी मी एक िोष्ट सांिू इज्छिते. रामपरु नावाचे एक छिोटे व प्रसनन असे िाव ्ोते. त्ा िावातील िावकरी जमळून जमसळून, सखु - दःु खाची दवे ाणघेवाण करत सखु ाने रा्त असत. त्ाच िावात राम व श्ाम ्े दोघे भाऊ आपल्ा आईवडीलांसोबत आनंदाने रा्त ्ोते. राम मोठा तर श्ाम छिोटा असनू दोघांमध्े दोन वषाांचे अंतर ्ोते. श्ाम छिोटा असला तरी्ी खपू ्ुशार व मे्नती ्ोता. एक जदवस दोघे खेळत असताना, राम त्ाचा तोल िाऊन एका िवळ््ा कोरड््ा जवज्रीत पडला. आता श्ाम मारि छिोटा असल्ाने घाबरला व त्ाला का् करावे ्े कळेनासे झाले. रामला दोरखंडाने वर काढा्चे म्टल्ास ताकद लािणार कारण शरीराने व अंिाकाठीने तो श्ाम पेक्षा बराच मोठा ्ोता. तरी्ी ज्ममत न ्ारता त्ाने आपले प्र्तन चालू ठेवले. आपल्ा ्ुषारीचा वापर करून तो रामला जवज्रीतनू वर काढण्ात ्शसवी झाला. िावात आल्ावर राम ने िावकऱ्ांना, घडलेली पणू ्थ घटना सांजितली परंतु कोणाचा्ी जवश्ास बसेना. तेव्ा त्ाच िावातील एक साधू म्णाले, \" का ना्ी? श्ाम व्ाने , शरीराने आजण अंिकाठीने राम पेक्षा छिोटा असला तरी्ी त्ा््ा मनातील दृढ शक्तीमळु े तो ्े करू शकला. त्ा््ा आतमजवश्ास व कतथ्तु वावर शंका करणारे लोक त्ाचा भोवताली नव्ते. श्ाम््ा इ्छिाशक्तीने त्ाला ्शसवी ्ोण्ाचा मािथ् दाखजवला.\" ्ावर सव्थ िावकरींनी मान खाली घातली व सवांाना एक म्त्वपणू थ् जशक्षा जमळाली. सांिण्ाचे तातप्थ् असे कती, अनंतप्रज्ा म्णिे ्ीच ती ऊिा्थ िी आपणास चांिले का्थ् करण्ास प्रोतसाज्त करते. अनंतप्रज्ा म्णिे आपल्ा जवश्ात वास करत असलेल्ा अशाच एका ऊिेजचे रूप. आपल्ा ्ा अनंतात िरु ुतवाकषथ्ण उिेज प्रमाणे अनेक उिाांचा समावेश आ्.े परंतु जवज्ान जकती्ी पढु े िेले असले तरी अद्ाप्ी का्ी ऊिांाचा शोध लािलेला ना्ी. त्ातीलच एक ऊिाथ् म्णिे अनंतप्रज्ा. ्ालाच Eternal Intellect असे्ी म्टले िाते. ज् ऊिा्थ आपणास कोणते्ी का्थ् करण्ाचा दृढ जनश्च् असल्ास मनाला ्ोग् माि्थ दाखवते. आपल्ाला त्ा का्ा्थत ्श प्राप्त व्ावे म्णनू जदशा दाखवण्ास व आतमजवश्ास वाढवा्ला मदत करते. आि््ा ह्ा भव् िीवन शैलीत कठीण पररश्रम खपू दजु म्थळ झाले आ्.े सव्थ का्ी आ्ते जमळत असल्ाने इ्छिाशक्तीला म्त्व राज्लेले ना्ी. परंतु कोरोना काळाने ििभरात ्े जसद्ध के ले आ्े कती इ्छिाशक्ती जवना िीवन व्र्थ आ्.े इ्छिाशक्ती ्ा मना््ा सामर्ाथ्चा एक भाि असनू ती एक अमतू थ् शक्ती आ्.े त्ाची प्रजचती माणसा््ा कामातनू च ्ेते. इ्छिाशक्ती म्णिे कलपनेतली इ्छिा जकं वा मनोरर नव्.े िी इ्छिा अजवरत पररश्रमाने प्रत्क्षात आणता ्ेते, ती म्णिे इ्छिाशक्ती ! इ्छिांची पतू थ्ता ्ोण्ासाठी नजतक शक्ती आजण जनश्च् असावा लाितो. मन दृढ असल्ास Eternal Intellectual ऊिाथ् ( अनंतप्रज्ा ) आपणास ्ोग् तो माि्थ दाखवते. ते म्णतात ना ,\" क्ते ्ैं अिर जकसी चीि को जदल से चा्ो तो परु ी का्नात उसे तमु से जमलाने कती कोजशश मे लि िाती ्ंै \" तर ्े म्णण्ात का्ी्ी िैर ठरणार ना्ी कती - का्नातातील ज् शक्ती म्णिेच .. अनंतप्रज्ा !! - त्रिशला बोरकर 2 अंत्िम वरष्, स्ापत्यकला अत्ि्यांत्रिकी
MARATHI मला पहा अन् फु लं वहा एक मनािले िाव ऐका मलु ांनो िोष्ट एक, कशी ्ोती मंिु ी मी कोरावे तुला जदसावे संुदर ्ोती रूपाने ती, लाल लाल बंुदी प्रजतजबंब मनी खलु ावे सवभावाने मारि ्ोती, ती जतरकसज्तंिी ्ाती लेखणी शबद िनमावे आळस भारी जतला, जतचं नाव ्ोतं चंिु ी कोऱ्ा िाजणवेस िीत सचु ावे !! वारुळतील मंगु ्ांना ्ोती कामाची धंदु ी कमानी परी ल् वळताना चंिु ी मारि झोपत ्ोती ताणनू पा् लंबी अलिद दे्ी के श पसरावे साखर आणीत साऱ्ा, ्ी साखरेला झोंबी पा्ी आभषू णे ्ाती बंधन भांडाभांडी करून करे, साऱ्ांची नाकाबंदी सवथ् ओिं ळी घट्ट जमटावे !! आलं कोणी मध्े तर ती देत ्ोती तंबी तुझ्ा मनीचा ठास पसु ावा उद्ा प्ा म्णे तुला करते परु ती लंबी तुझ्ात माझा सवर उमटावा बोललं कोणी मध्े तर म्णे ठोसा मै दंिु ी तू न्ा्ाळत आपण ििावे नाम ्ाद रख मेरा मै लाल लाल चंिु ी तुझे माझे सवथ्सवी अपाथ्वे !! दसु री कडची मंिु ी म्णे, का् िं ्ी बेढंिी असे ्े शबद अबोल खडकांचे का िं ना्ी म्णत ज्ला ्ोई सवावलंबी देव दैत् अपसरा अन मानवाचे नको बाई ऐकत ना्ी, ्ी ्के े खोर चंिु ी िीव ओतून िीव पांघरावे आम्ी का्ी म्टलं तर ती तोडेल आमची तंिडी देऊळ आपुले अन देव िपावे !! दरू िाऊ साऱ्ािणी, सोसू रोडी तंिी - आश् लांिेवार िाण्ासाठी जनघाली त्ा मंगु ्ांची झंडु ी ततृ ी् वष्थ, वाजणज््क जवभाि जमरवते तर जमरव तू आपलीच झेंडी एकतीने रा्ून दाखवू िं साऱ्ािणी आम्ी 59 - सषृ ्टी घलु े अंजतम वषथ्, सरापत्कला अजभ्ांजरिकती
ARCEON 21 \" देवा राडल्याचा त्वसर पडू देऊ नको \" माझ्ा शाळेचा पज्ला जदवस. सिळी मलु ं शाळेत रडत ्ोती, त्ांना पा्ून मी सदु ्धा रडा्ला लािलो. आई लिेच म्णाली, \"मलु ं रडत नसतात\". जतचं ते वाक् मनात घेऊन, आि प्ांत मी ह्ा वाक्ा््ा सोबतीने सवतःला सांभाळत राज्लो. १४ नोव्बें र \"स्ि म्णनू वतथ्मान परि ्ातात घेतलं, आजण मी एक लेख वाचा्ला सुरुवात के ली. ती करा ्ोती \"जचंधी\" ची म्णिेच जसंधतु ाई सपकाळ ्ांची. ९ वषांा््ा असताना त्ांचे लगन २६ वषाां््ा श्री्री सपकाळ ्ां््ाशी झाले. व्ा््ा १८व्ा वषवी प्ंात माईचं ी तीन बाळंतपणं झालेली ्ोती. चौर्ांदा िभ्थवती असताना त्ांनी आ्ुष्ातील पज्ला संघषथ् के ला. जसंधतु ाई नी ज्रि्ांना मदत व्ावी, म्णनू बरेच बंद पुकारले. ्रिीने दाखजवलेले धै््थ बघनू िावातील िमीनदार दखु ावला. जसंधतू ाई्ं ्ा पोटातील मलु ्े दमडाजिंचे (िमीनदार) आ्.े असा प्रचार िावात दमडाजिंनी के ला. नवऱ्ा््ा मनात त्ां््ा चारीरिाबद्दल संश् जनमाथ्ण झाला. माईनं ा खपू मार्ाण करून नवऱ्ाने िाई्ं ्ा िोठ््ात आणनू टाकले. त्ा अवसरेत त्ांनी कन्ेला िनम जदला. नवऱ्ाने आजण िावकऱ्ांनी जमळून त्ांना अधथ्मेल्ा अवसरेत िावाबा्रे काढले. माई मा्रे ी िेल्ा पण जतरे त्ांना आत घेतले ना्ी. माई जभक मािू लािल्ा. का्ीतरी खा्ला जमळेल म्णनू रेलवे रुळां््ा कडेने जिरा्््ा. त्ांनी आतम्त्ेचा सुद्धा प्र्तन के ला. त्ांना जमळालेले अणणा त्ांनी कधीच एकट््ाने खालले ना्ी. त्ा अननाचा िोळा करून िवळपास असलेल्ा सिळ्ा जभकाऱ्ांना द्ा्््ा. का्ी जदवस भीक जमळत नसल्ाने माई समशानात दे्ािवळ असलेल्ा, पेटलेल्ा आिे वर पोळी शेकू न खाऊ लािल्ा. मा्रे िवळ असल्ाने त्ा िोरात रडा्चा, िावकऱ्ांना माज्ती असा्चे कती \"जसंध\"ू रडत आ्.े लोक म्णा्चे समशानातील \"भतू आ्\"े , सिळे असं म्णनू दर लावीत असे. अश्ा पररजसरतीला झंिु देत माई आि १०५० पेक्षा िासत मलु ांची \"आई\" म्णिेच माई आ्.े माईचं े आि बरेच आश्रम आ्ते आजण माई बऱ्ाच मोठ््ा पुरसकारां््ा मानकरी सुद्धा आ्ते . ते वत्थमान पारि मी आ्ुष्ात जवसरणार ना्ी व ते माझ्ासाठी कसे ििा्चे ्े जशकवणारे एक उ्तम उदा्रण ्ोते. तो लेख मला जशवनू िेला कती… देवा रडल्ाचा जवसर पडू देऊ नकोस… माणसाला पररजसरती रडवत असते आजण ििणे जशकवत असते.\" - सौरभ खंडािळे ततृ ी् वषथ् , माज्ती व तंरिज्ान अजभ्ांजरिकती 60
MARATHI शेवटची नाव. बाबा संचारबंदी लािल्ा लािल्ा एक पावसाची झड आली. मि का् घर््ा बाबा, वडील, पापा जकती िोड़ शबद बनजवल देवाने एक माणसा ची व्ाख्ा जखडकतीत िरम च्ा आजण भिी ्ाचा बेत िमवनू मी वातावरणाचा आनंद साकारून दाखवा्ला, ना्ी का? आ्ुष्ात कोणती्ी वसतू ्वी असली कती घेत ्ोती. त्ा झड झड पडणाऱ्ा पावसामध्े एक नवीन चैतन् ्ोतं. सिळं मलू आपल्ा वडलांन कडे स्ि पणे मािा्ला चालली िातात मघ ती जकती्ी िि एकतीकडे झंिु त ्ोतं आजण ्ा पाऊस मारि जसमेंट नी बनलेल्ा रसत्ामध्े मौला्वान का नसो ती व्क्ती त्ाला आपली करा्ला कधी्ी ना्ी म्णतच ना्ी कारण त्ा वेळेस सवा्थत मौल्वान त्ाचसाठी असते ती म्णिे त्ाचा मलु ां््ा िू ट पाडून खाल््ा मातीला सपशथ् करू पा्त ्ोता आजण जततक्ातच चे्-े ्ावरच ्स।ू एक घर चालवा्ला आई का् कष्ट ना्ी करत पण त्ा घराला सिळ्ांना अत्ंत आवडणारा सुिंध आला. ओल्ा मातीचा सिु ंध अराथ्त कधी्ी तुटू न द्ासाठी तो वडील सदु ्धा जदवस रारि मे्ने त करतो! एक वडील असला न कती मलु ांना पणू ्थ िि त्ांचं आ्े असं वाटतं कारण त्ा बाडलाने कधी मदृ िंध. का्ी कमीच ना्ी ्ोऊ जदल असतं पण ््ा जदवशी ले मलू मोठ ्ोऊन त्ा््ा ल्ानपणी ची आठवण म्णिे ्ा सिु ंध ्ेताच घरा््ा बा्रे पडून घरा््ा पैशांनी वसतू जवकत घ्ाला िातो त्ा जदवशी त्ाला त्ा पैशांची आजन् ििाची दारात आजण रसत्ामध्े असलेल्ा िटीमध्े नाव सोडा्ची. ्ी नाव कु ठे खरी जकं मत कळते। कारण आई जकती्ी ल्ान चकु ांवर पांघरून घालणारी असली िाईल आजण कधी चरु िळून पाण्ातून ओल्ा कािदासारखी वा्त िाईल तरी्ी वडील ने्मे ी त्ा चकु ांना सधु ारुन समोर िा्ला मािथ् दाखजवतो, म्णनू च ्े आपल्ाला ठाऊक नसा्चं, पण िो कोणी ्ी नाव बघा्चा त्ा प्रत्ेक तर एक वडील बनन सोपं नसतं कारण िीवन एका वडला मळु े खपु सुखी जदसतं पण व्क्तीला आपल्ा बालपणी चे जदवस आठवा्चे. िीवनात ती भमू ीक साकारणं त्ोढच अवघड असत। जकती जकरकोळ िोष्ट ्ोती न सिळ्ां््ा ल्ानपणीची सिळ्ांना ठाऊक असणारी,परंतू ह्ा मािचा अर्थ मला ह्ा कोजव्ड मळु े िाणवला. - आश् लांिेवार आपली नाव ह्ा अनंतकोटी ब्ाह्मणडा मध्े कोणत्ा वळणावर कु ठे ततृ ी् वषथ्, वाजणज््क जवभाि जवरघळेल,कोणत्ा क्षणाला वळेल सांिता ्ेत ना्ी. आजण म्णनू च आपले अजसततव असे असावे कती ््ा ््ा वळणावर आपण िाऊ त्ा त्ा वळणावर आपल्ाशी जनिजडत चांिल्ा आठवणी आपल्ा त्ा अनुभवा््ा नावेला बघनू लोकांना आठवतील आजण आपली नाव कु ठे्ी जवरघळली तरी सदु ्धा ह्ा ििामध्े आपले अजसततव दरवळत असावे त्ाच ओल्ा माती््ा सिु ंधासारखे,त्ाच मदृ िंधासारखे. - श्रेष्ा िोळे ततृ ी् वष्थ, अनुजवद्तु अजभ्ांजरिकती 61
ARCEON 21 अंत्िम गंिव्य कधी कधी आपल्ा मनातल्ा सव्थ प्रशांची उ्तरे आपल्ा समोरच असतांना्ी आपण सतत उ्तरां््ा शोधात भरकटत असतो कारणं आपल्ा डोळ्ांवर आपल्ा िीवनातील समस्ांचा पडदा असतो. आपलं िीवन एवढ््ा वेिाने पुढे िात असते कती आपल्ाला सवतः साठी रांबण्ास सुद्धा वेळ नसतो. मी सुद्धा माझ्ा प्रशनांची उ्तरे अशी शोधा्ला जनघाल्ावर मला असा अनुभव आला कती, मी ््ा – ््ा प्रशनांची उ्तरे शोधत आ्े ती सव्थ तर ्ा जनसिाथ्तच आ्ते . जनसिा्थतच आपल्ा असवसर मनाला शांत करण्ाची िादईू क्षमता आ्.े िक् एका शांत िािेवर िाऊन तेरील शांतता अनुभवनू बजघतली कती समिते कती आपण जकती नशीबवान आ्ोत, कारण आपण ्ा जनसि्थ अनुभवू शकतो. असेच एकदा मी सुद्धा आपल्ा प्रशनांची उ्तरे शोधत जनसिा्थ््ा साजनध्ात िेले ्ोते आजण मला जतरे कळले कती जनसिथ्च आपला खरा जमरि आ्.े आपल्ाला तो रसता दाखजवतो, आपल्ाला तो आपल्ा मनात का् चाललं् ्ाची िाणीव करून देतो. आपल्ाला मानजसक शांतता देतो व आजतमक सखु ाचा अनुभव करून देतो. रोि््ा धावपळी््ा िीवनात माणसाला सवतः््ा मनाचा सुद्धा आवाि ऐकू ्ेत ना्ी, पण जनसिा्थत िाऊन पक्ांची जकलजबल, मकु ्पणे वा्णाऱ्ा पाण्ाची खळखळ, झाडांवर््ा पानांची सळसळ ह्ातच मनुष् शांतता अनुभवतो . जनसि्थच आपला जमरि आजण िुरू बनतो. आपले मन अजसरर असतांना ्ा जनसिथ्च आपल्ाला धै््थ देतो आजण अशी ्मी देतो कती “मी आ्”े . झाडांपासनू आपल्ाला जशका्ला जमळते कती, जकती्ी अडचणी आल्ात तरी आपण ठाम रा्ा्चे, ्वा आपल्ाला जशकजवते जक कु ठल्ा्ी पररजसरतीत जमसळून िा्चं, एकरूप व्ा्चं. तर पाणी आपल्ाला आपल्ावर आलेल्ा अडचणींवर माि्थ काढत सतत वा्त रा्णे जशकजवते. जनसि्थ आपल्ाला सवतःची िाणीव करून देतो आजण आपल्ाला आपलाच जमरि बनजवतो. िसे एकाच जमरिा सोबत आपण वेिवेिळे अनुभव घेत असतो अिदी तसेच जनसिथ् पण अनुभव देतो. िेव्ा कधी एकटे वाटते तेव्ा ्ा जवश्ास असतो कती जनसिथ् आपल्ा सोबत आ्.े कधी – कधी नदी््ा काठावर बसल्ावर िी अनुभतू ी ्ोते ती मन तािे – तवाने करून देते, मन मोकळे करून देते. वा्त्ा पाण्ाला बघनू मनाला ्ोणाऱ्ा आनंदाला कु ठे्ी तोड ना्ी. सकाळी वा्णारी रंड ्वा िेव्ा चे््ा्थला सपशथ् करून िाते तेव्ा संपूण्थ शरीरात नवचैतन्, सपूतवी आणते. पाऊस पडल्ावर ्ेणारा मातीचा सिु ंध अत्ंत सुखदा्क अनुभव देतो. जनसिा्थने जदलेल्ा ह्ा भरभरून सौंद्ा्थने मनुष् आपल्ा शरीराचे व मनाचे रिास जवसरतो व त्ाला जनसि्थच प्रेररत करतो. तन-मन प्रिु जललत करण्ाची ताकद के वळ जनसिाथ्तच आ्.े आपण पाण्ात दिड िे कला तर िसे पाण्ात तरंि उठतात आजण का्ी वेळात शांत ्ोतात, तसेच आपल्ा िीवनातील अडचणी आजण मनातली धावपळ सुद्धा शांत ्ोईल अशी खारिी जनसि्थ करून देतो. िीवनातील अडचणी, दःु ख शांत रा्ूनच सोडवावे ्ी प्रेरणाच िणू जनसिथ् देतो| आकाशात अचानक काळे ढि ्ेतात, मसु ळदार पाऊस सुरू ्ोतो मारि ्ानंतर तेिसवी स्ू थ् उिवतोच. तसेच द:ु खानंतर सुख ्ेतेच. रारि झाल्ावर जदवस ्ेतोच तसेच आपल्ाला्ी अपेक्षा सोडा्ची ना्ी कारण पुढे ्श आपली वाट बघत आ्.े रोि जकमान १५-२० जमजनटे आपण जनसिाथ्सोबत रा्ून आपल्ावर खच्थ के ले तर ते आपल्ालाच पूणथ् जदवसभर पुरेल एवढे “जकक सटाटथ्” जमळतात आजण तोच आपल्ाला चांिल्ा िीवनाकडे वळण्ासाठी प्रोतसा्ीत करतो. पण मनुष् ्े सिळं दलु ्थक्षनू प्रकृ तीला, जनसिाथ्ला म्त्व देत ना्ी. आपण मखु ा्थसारखे िंिल- तोड करतो आजण आपण ्े जवसरून िातो कती िे आपण तोडत आ्े ते िंिल नव्े तर आपला आनंद, आपले नवचैतन् आपण उदध् वसत करीत आ्ोत. एका अराथ्ने मनुष् सवतःचीच क्तल करीत आ्.े आपला जनसिथ् आ्,े तर माणसाचं िीवन आ्े आजण जनसिा्थतच आपल अंजतम िंतव् आ्.े समाप्त. - कु . जिजिषा प्रमोद लोन्ारे ततृ ी् वषथ्, जवद्तु अभ्ांजरिकती 62
MARATHI इजं नीअररंग हे असंच असिं…. मोठ्ा झालो आिा मी ‘ प्रोग्ॅरम ‘ तर का्ी के ल्ा ‘ रन ‘ ्ोत ना्ी, इवल्ाश्ा काऊ नी घरट््ातून पाज्लं बा्रे ‘ पण कु ठला ‘ एरर ‘ आला ते शेवटप्ांत समित ना्ी, पंख उभारून उडून पा्ावं म्णनू घेतला िे र ‘ कॉपी- पेसट ‘ तर पाचवीलाच पिु लेल असतं, पुन्ा पुन्ा असच करणं त्ाला खपू आवडलं ‘ आ्टी ‘ इजं िजनअररंि ्े असंच असत . . . . आई असती घरी तर तीनी असतं दाटलं ‘ लॉजिक िेट्स ‘ चं ‘ लॉजिक ‘ का्ी उमित ना्ी, उडता उडता त्ाला वाटलं, दरू िरा िावं ‘ ओ्म ‘ चा लॉ का्ी जप्छिा सोडत ना्ी, आई आली कती म्णावं तू ्ी िरा पा्ावं ‘ पॉिीजटव – जनिेटीव ‘ मध्ेच िीवनाचं ‘ सजक्थ ट ‘ िंुतलेल असतं, उडता ्ेतं आता मला नको करू काळिी ‘ इलेकट्ॉजनकस ‘ इजं िजन्ररंि ्े असंच असतं . . . . लाडान िवळ घेऊन म्णावं, श्ाणा माझा बाळिी ‘ न्ुटन ‘ चा एक ्ी लॉ धड पाठ ्ोत ना्ी, दरू दरू िाऊ लािला, घरट िेला जवसरून आमचे ‘ सट्ेस ‘ आजण ‘ सट्ेन ‘ कु णालाच जदसत ना्ी, आता मारि आई आई ओरडू लािला घाबरून घर््ांनी ‘ िोस्थ िू ली ‘ ्े ‘ प्रेशर ‘ लादलेलं असतं, घाम सटु ला, कळेना, िेला खपू च दमनू ‘ मेकॅर जनकल ‘ इजं िजन्ररंि ्े असंच असतं . . . . . घश्ाला्ी कोरड पडली त्ान िेली लािनू बेअरींि कॅर परॅजसटी ‘ चं ‘िाउंडेशन ‘ का्ी पककं ्ोत ना्ी, ‘ आर . सी . सी ‘ चे जमिरमेट्स का्ी के ल्ा िमत ना्ी, इकडे जतकडे उडू लािला शोध घेऊ पाण्ाचा दोन जभनन टोकांना एका पुलाने ‘ िोडण्ा ‘ तच धन् माना्चं असतं, जदसला त्ाला एक घडा, ्ोता तो मातीचा ‘जसजवल ‘ इजं िजन्ररंि ्े असंच असतं . . . .. पाणी रोडं ्ोतं त्ात, प्रश आला जपण्ाचा शक् नव्तं चोच पुरणं, उप्ोि के ला अकलेचा - श्ेता पाठक अंजतम वषथ्, अनुजवद्तु अजभ्ांजरिकती एक एक दिड आणा्चा, डूबकन पाण्ात टाका्चा पाणी आलं वर, जपऊन झाला टर उडू लािला आकाशात वर वर वर दरु ूनच ्ाक आईची आली त्ा््ा कानावर आलो आलो आई म्णत, तो आला प्ा भानावर कु शीत जशरताच आई््ा म्णे िाऊन आलो दरू वर - सषृ ्टी घलु े अंजतम वष्थ, सरापत्कला अजभ्ांजरिकती 63
ARCEON 21 छरिपिींनंिरचा मराठी इत्िहास के वळ भारतातच नव्े तर संपणू ्थ भारतात छिरिपती जशवािी म्ारािां््ा पराक्रमा बद्दल लोक पररजचत आ्ते व त्ां््ानंतर रोरल्ा बािीराव पेशव्ांनी ह्ा ज्दं वी सवरा््ाची धरु ा सांभाळली ्े सुद्धा सवांाना मा्ीत आ्े परंतु त्ादरम्ानचा मराठी इजत्ास िारसा कोणाला मा्ीत ना्ी. तो इजत्ास आि ्ी जिवंत आ्े कारण म्ान इजत्ासकार श्री बाबासा्बे परु ंदरे व जशवभषू ण श्री जननादराव बेडेकर ्ांसारखे इजत्ासतज् म्ाराषट्ात आ्ते व ्ोवनू िेले. त्ां््ाच लेखन व व्ाख्ानमाले तून ह्ा लेखातील माज्ती िोळा करण्ात आली आ्.े छिरिपती जशवािी म्ारािां््ा जनधनानंतर सवरा्् बराच वेळ कसे ति धरून उभे ्ोते ्ाची ्ी ्कतीकत प्रत्ेक वाचकाला रोमांजचत के ल्ा वाचनू रा्त ना्ी. परकती् मघु ल साम्ा््ा जवरुद्ध मराठ््ां््ा सवातंत्् संग्ामाची सुरुवात ४ िे ब्वु ारी १६६० रोिी, कोंढाणा म्णिेच जसं्िड सवरा््ात आल्ाने झाली असे कोणी म्णाले तर अजतश्ोक्ती ठरणार ना्ी. जसं्िडा््ा ्ा ्ुद्धात सभु ेदार तानािी मालुसरे पडले, पुढे ्ा सवरा््ा््ा म्ा्ज्ात असंख् आ्ुत्ा पडणार ्ोत्ा. २० िे ब्वु ारी १७०७ रोिी औरंििेब म्ाराषट्ात मतृ ्ू पावला, त्ा आधीची त्ा््ा आ्ुष्ातील शेवटची २५ वषजे तो म्ाराषट्ात ्ोता, त्ातील १८ वषजे त्ाने मराठ््ांशी अखंड ्ुद्ध लढले. ्ा काळात त्ाने इतर मजु सलम शासकांचा देखील पाडाव के ला. १६८६ मध्े त्ाने आजदलशा्ी संपवली तर १६८७ मध्े कु तुबशा्ी संपवली. धमथ्वीर छिरिपती संभािी रा््ांचा करूण अंत देखील ्ा इजत्ासाचा भाि आ्.े १ िे ब्वु ारी १६८९ रोिी संभािी रािे पकडले िेले, १५ िे ब्वु ारी १६८९ रोिी त्ांची जधंड काढण्ात आली व शेवटी ११ माचथ् १६८९ रोिी त्ांचा अत्ंत क्रू र व जनद्थ्ी पद्धतीने वध करण्ात आला. पुढे १६८९ ्ा वषवी ३ नोव्बें रला औरंििेबाने रा्िड घेतला. रा्िड पडल्ावर मराठ््ांची अवसरा द्नी् झाली. ना रािा, ना रािधानी, ना जसं्ासन. तरी्ी मराठी िौिा जनधड््ा पोलादी छिातीने पढु ील १८ वषजे क्रू रकमाथ् औरंििेबाशी लढत राज्ल्ा. रािाराम म्ारािांनी सवांाना प्रोतसा्न जदले व सवरा््ात परत िीव िंु कला. रामचंद्रपंत अमात्, संतािी घोरपडे, धनािी िाधव, शंकरािी नारा्ण सजचव ्ी माणसे सवरा्् रक्षणाकररता उभी राज्ली. त्ांनी मघु लांना िमावलेले जकलले परत घ्ा्ला सुरुवात के ली. कृ षणा सावंत, नेमािी जशंदे ्ांनी नमथ्देपजलकडे म्णिेच माळव्ात प्रचंड धमु ाकू ळ घातला. सवाांनी औरंििेबाला िजलतिारि करून सोडले. मराठ््ां््ा कु शल िजनमी काव्ात औरंििेब िसला. त्ाचे ज्दं वी सवरा्् संपजवण्ाचे सवपनं कधी्ी पूणथ् झाले ना्ी. शेवटी २० िे ब्वु ारी १७०७ रोिी औरंििेबाचा म्ाराषट्ातच मतृ ्ू झाला. औरंििेबाला ५ मलु े ्ोती. मो्ममद सुलतान, मो्ममद मो्ा्िब, मो्ममद आझम, मो्ममद अकबर व मो्ममद कामंबक्ष. ्ातील मो्ममद अकबर मघु ल साम्ा््ातून पळ काढून िोव्ाला आला व तेरून इराण ला जनघनू िेला. तेरेच तो मेला. मो्ममद सलु तान ला सवतः औरंििेबाने मारले. मो्ममद मो्ा्िबने बादशा् बनाण्ाकरीता मो्ममद कामंबक्ष व मो्ममद आझमला ठार मारले. मो्ममद मो्ा्िब जदललीचा बादश्ा बनला व त्ाने सवतःला शा् आलम ्ा जकताब जदला व त्ामळु े तो शा् आलम ्ाच नावाने संबोधला िावू लािला. परंतु त्ाचा लिेच १७१२ मध्े मतृ ्ू झाला. िेव्ा एखाद्ा बादश्ाचा अंत ्ोतो तेव्ा रा््ातील ' जकं ि मेकस्थ ' सजक्र् ्ोतात. जदललीत अशेच २ कींि मेकर भाऊ ्ोते, सय्द ्ुसेन अली व सय्द अबदलु ला. शा् आलमनंतर ि्ादरी शा् ्ा बादशा् बनला पण त्ाचा लिेच खनू झाला. त्ानंतर ह्ा सय्द भावांनी िररुख जस्र ला िादीवर बसजवले पण ्े दोघे पढु े आपलाच बीमोड काढतील ह्ा शंके ने िररुख जस्रने ्ुसेन अली ला दजक्षणे््ा सभु ्ावर पाठजवले. त्ाचसोबत मराठे व जनिामाला जनरोप पाठवला कती ्ुसेन अली ला मारून टाकावे. ्ुसेन अली दजक्षणेत मराठ््ांना ्ेऊन भेटला. मराठ््ांना मघु लांकडून का्ी िमा्थन ्वी ्ोती. ्ुसेन अलीने मराठ््ांना ती िमाथ्न जमळवनू देण्ाचे आश्ासन जदले. ती िमाथ्न पुढील प्रमाणे ्ोती - १. छिरिपती जशवािी म्ारा््ां््ा रा््ाला मघु लांची मंिरु ी. २. छिरिपती शा्ू साठी सरदेशमखु ी ््ा व दजक्षणेतील चौराई््ा सनदा द्ाव्ा. ३. मराठ््ांचे जदललीतील सवथ् कै दी सोडून द्ावे. 64
MARATHI मराठ््ांची ्ी िमा्थन द्ा्ला िररुख जस्रने नकार जदला. नकार कळताच ्ुसेन अलीने मराठ््ांना सैन् माजितले व मराठी सैन्ा््ा मदतीने जदललीचा बादश्ा बदलून िमाथ्न देण्ाचे आश्ासन जदले. परंतु मराठ््ांनी ्ुसेन अलीला सैन् द्ा्ला नकार जदला. कारण, जदललीत मराठ््ांची का्ी माणसे कै देत ्ोती. जदललीवर मराठ््ांनी आक्रमण के ल्ास त्ां््ा िीवाला धोका ्ोता. जदललीतील मराठ््ां््ा कै देत असलेल्ा माणसांमध्े ्ेसबू ाई (संभािी म्ारा््ां््ा पतनी), सकवार बाई (जशवािी म्ारािां््ा पतनी), िानकती बाई (प्रतापराव ििु थ्र ्ांची मलु िी व रािाराम म्ारािांची पतनी), संभािी म्ारािांचे दोन दासी पुरि मदन जसं् व माधो जसं् ्े ्ोते. ्ा िजटल पेचप्रसंि समोर उभा ठाकला तेव्ा मराठ््ांनी चाणक्ा््ा साम, दाम, दडं , भेद ्ा नीतीचा मोठ््ा कु शलतेने वापर के ला. एक भननाट बेत जशिला. औरंििेबाचा एक नातू मोईनुद्दीन ्ुसेन ्ा म्ाराषट्ात वारला ्ोता. मराठ््ांनी चकक त्ाचा एक तोत्ा त्ार के ला. मराठ््ांनी जदललीला बातमी पाठवली, \"औरंििेबाचा नातू आम््ा ताब्ात आ्े व त्ाला आम्ी जदललीला घेवनू ्ेत आ्ोत.\" साताऱ्ाला एक ््ती सिजवण्ात आला, त्ावर सोन्ाची आंबारी कसण्ात आली, त्ात एका इसमाला औरंििेबा््ा नातवाचे सोंि घेवनू बसजवण्ात आले. त्ाने एवढे चांिले सोंि वठजवले कती तो औरंििेबाचा नातूच असल्ाची पुष्टी सवतः बादश्ा््ा ्रे ांनी बादश्ास करून जदली. ्ा तोत्ा, पेशवा बाळािी जवश्नार भट, बािीराव (िे तेव्ा पेशवा नव्ते) ्ी सव्थ मंडळी ्ुसेन अली सोबत जदललीला पो्ोचली. ्ुसेन अली बादश्ास भेटा्ला िेला. त्ांची भेट ३ तास चालली परंतु बोलणी जिसकटली. िररुख जस्र ्ा औरंििेबाचा पणतू असल्ाने औरंििेबाचा नातू जदललीत राज्ल्ास त्ा््ा बादशा्ा््ा तखतावर धोका जनमा्थण ्ोईल अशी भीती त्ाला ्ोती. दसु ऱ्ा जदवशी मराठे व िररुख जस्रने माणसांची अदलाबदल करा्चे ठरवले. परंतु पुढील २ जदवसात मराठ््ां््ा िोटातील बऱ्ाच माणसां््ा ्त्ा झाल्ा. मराठे प्रचंड जचडले. ्ुसेन अली परत बादशा्ाला भेटा्ला िेला. त्ांची बरीच बाचाबाची झाली व ्ुसेन अलीने बादशा्ाला जसं्ासना वरून खाली खेचले, त्ाचे डोळे काढले व त्ाला तुरुं िात डांबले. रिती उद्दर ित नावा््ा एका ल्ान मलु ाला त्ाने जदलली््ा िादीवर बसजवले, त्ा््ाकरवी मराठ््ांना सव्थ िमाथ्न जदली, मराठ््ांचे सवथ् लोक सोडून जदले व त्ांना ५० लाख रुप्े जदले. ्ा जदलली सवारीत मराठी ताकद जकती वाढली आ्े ्ाची मराठ््ांना िाणीव झाली व जदललीचा तखत पणू थ्पणे जखळजखळा झाला आ्े ्ाची सुद्धा पतू वी खारिी पटली. पढु े ्ुसेन अलीने रिती उद्दर ित ला देखील खाली खेचले व त्ा््ा िािी रिती उद्दौला नावा््ा मलु ाला तखतावर बसवले. त्ाने पुढे रिती उद्दौला ला देखील खाली खेचले व मो्ममद शा् ला िादीवर बसजवले. त्ानंतर सय्द ्ुसेन अलीचा खनू झाला. ्ा काळात दजक्षणेत सवरा््ाचा पुन्ा िीणणोधदार झाला. ्ात पेशवा बाळािी जवश्नार भट ्ांचा मोलाचा वाटा ्ोता. त्ांनी अतुलनी् पराक्रम दाखवल्ामळु े त्ांना सेनाकतजे ्ी पदवी जमळाली. त्ांनी कान्ोिी आंग्ेंना त्ां््ा आरमारा सकट परत सवरा््ात आणले. ह्ा भट घराण्ातील पज्ल्ा पेशव्ाने १२ एजप्रल १७२० रोिी प्राण सोडले. त्ां््ा नंतर शा्ू म्ारािांनी त्ांचे सुपुरि बािीरावांना सवरा््ाचे पुढील पेशवा बनजवले. त्ावेळी बािीरावाचे व् ्ोते अवघे १२ वषेज. ्ा नंतर बािीरावांनी अवघ्ा भारतात प्रचंड पराक्रम िािवला. १७२८ मध्े पलखेडची लढाई झाली, ्ात जनझाम उल मलु काचा पाडाव झाला. बािीरावांनी अिाट शौ््थ िािजवले. १७२९ मध्े मघु ल सुभेदार मो्ममद खान बंिशाचा बािीरावांनी ि्परू ््ा जकलल्ात पराभव के ला. ्ासाठी छिरिसाल बंुदेला ने बािीरावास बोलाजवले ्ोते. त्ाने ्ा जवि्ाबद्दल बािीरावास त्ां््ा रा््ाचा १/३ भाि, त्ां््ा पनना ज्ऱ्ां््ा खाणीतील का्ी भाि व मसतानी ह्ा भेट म्णनू जदल्ा. पुढे अवघ्ा भारतात बािीरावांचा दबदबा व दरारा जनमाथ्ण झाला. भारती् इजत्ासातील ह्ा पवाथ्ला बािीराव पवथ् मानल्ास चकु तीचे ठरणार ना्ी. सवरा््ाची ्ी घोडदौड ्ेरेच रांबली ना्ी. पढु ील काळात बािीरावांचे धाकटे भाऊ जचमािी अपपा, त्ांचे पुरि नानासा्बे पेशवे, राघोबा दादा, समशेर ब्ाद्दर, जचमािी आपपांचे परु ि सदाजशव राव भाऊ, नानािी पेशव्ांचे पुरि जवश्ासराव, माधवराव पेशवा तसेच अन् मराठी सरदार िसे कती मल्ारराव ्ोळकर, राणोिी जशंदे, ि्ापपा जशंदे, द्तािी जशंदे, 65
ARCEON 21 िनकोिी जशंदे, दौलतराव जशंदे, तुकोिी जशंदे, िोजवंदपंत बंुदेले, बळवंतराव मे्दें ळे, म्ादिी जशंदे, ्शवंतराव ्ोळकर, कान्ोिी आंग्े, अज्ल्ाबाई ्ोळकर, ्शवंतराव पवार, अंतािी माणके श्र, नारो शंकर, जवठ्ठल जशवदेव जवंचरू कर, दमािी िा्कवाड, सटवोिी िाधव, सोनिी भापकर, मानािी पा्िडु े, तुकोिी जशंदे, सुभानिी माने, बािी्री सुपेकर, खंडेराव नाईक जनंबाळकर, संतािी वाघ, दादािी दरेकर, श्ािी झांबरे, तुकोिी ्ोळकर, रघिु ी भोसले नािपूरकर इत्ादी व असेच अनेक ्ोद्धे व कु शल रा््कतजे सवरा््ात ्ेवनू िेले. मघु ल स्तेला शेवटी मराठ््ांची मदत घ्ावी लािली, त्ांनी मराठ््ांशी अ्द नामा ्ा त् के ला. मघु ल नाममारि शासनकतेज झाले व मराठे संपूणथ् भारतभमू ी चे संरक्षक झाले. पवू ्थ, पजश्चम, उ्तर, दजक्षण ्ा सवथ् जदशांना मराठी िरीपटका िडकू लािला. पुढे अ्मद शा् अबदालीचे आक्रमण भारतावर झाल्ावर संपूण्थ भारतातून के वळ मराठे रणांिणी धावनू िेले. पाजनपतावर त्ां््ात ्ुद्ध झाले. ्ा ्ुद्धात मराठ््ांची एक संपणू ्थ जपढी धारातीरवी पडली. मराठ््ांचे ्ा ्ुद्धातील शौ््थ ्ेवढे अिाट ्ोते कती त्ांना पराभतू करून सदु ्धा अबदालीने मराठ््ांनाच भारताचे संरक्षक म्णनू का्म ठेवले. अबदाली पढु े कधी्ी जदललीवर चालून ्ा्ची मिल झाली ना्ी. के वळ पाजनपतावरच ना्ी तर मराठ््ांनी वेळोवेळी ्ा भारतभमू ीसाठी रक् सांडले, शौ््थ िािजवले व वेळ पडल्ास ज्दं वी सवरा््ा््ा ्ा म्ा्ज्ात आपल्ा प्राणांची आ्ुती जदली. आि आपल्ाला त्ांचा आदश्थ घेण्ाची जनतांत िरि आ्.े श्ीमंि पेशवा बाळाजी त्वश्वना् िट समाप्त. - वेद तारे ततृ ी् वषथ्, औद्ोजिक अजभ्ांजरिकती 66
MARATHI अि्य साधक - बाबा आमटे िे का रंिले िांिले | त्ांसी म्णे िो आपलु े || तोची साधू ओळखावा | देव तेरेची िाणावा || अपंिांची ्ाक ऐकणारी आजण त्ां््ा ्ाके ला ओ देऊन त्ांचे पुनव्थसन करणारी, त्ां््ा मनात ििण्ाची जिद्द जनमा्थण करणारी, त्ां््ासाठी सवतः््ा सवथ् सुखांचा त्ाि करणारी माणसे आिकाल दजु मथ्ळच. आि््ा ह्ा कली ्ुिाला माणसु कतीचा शाप आ्.े पण अशा्ी सवारवी ििात कोणीतरी अवतार घेतोच, ्े सत् आ्े अिदी सवपनपेक्षा ्ी अद्ुत व संदु र. एक नामांजकत वकतील सव्थ सुखांचा त्ाि करून ओसाड माळरानावर िाईल का ? ्ो्. ्े सत् आ्,े माणसू माझे नाव म्णणारे, द्ा जवषां््ा ररंिणातील घाव घेणारे, मराठी मातीत िनमलेले रोर समािसधु ारक म्णिेच बाबा आमटे. मरु लीधर देवीदास आमटे ्े त्ांचं खरं नाव. २६ जडसेंबर १९१४ रोिी ज्िं णघाट ्ेरे एका एका कम्थठ िमीनदारां््ा कु टुंबामध्े त्ांचा िनम झाला. १९४९ मध्े त्ांनी 'सकू ल ऑि ट्ॉजपकल जडजससेस' इरे त्ांनी म्रोग्ांवरील अभ्ासक्रम पूणथ् के ला. १९५० मध्े त्ांनी 'म्ारोिी सेवा सजमती सरापन के ली'. एका सामान् वाटणाऱ्ा प्रसंिाने त्ां््ा िीवनाला कलाटणी जदली. एकदा रसत्ातून िातांना समािाने लाराडलेल्ा एका म्रोग्ाला बघनू त्ां््ा मनात जववेक िाितृ झाला. सामाजिक बांजधलकतीची िाणीव सवसर बसू देईना अन् त्ाच क्षणी त्ांनी समािसेवेचे कं कण त्ांनी सवतःचाच मनिटावर बांधले. घरादारा््ा त्ाि करून का्ा्थची धरु ा जशरावर घेतली. समािाने दरू लोटलेल्ा, ्ातापा्ांची बोटे झडलेल्ा, मने जवझलेल्ा अश्ा माणसांना पनु ्ा ििण्ाची आसक्ती वाटावी असे प्र्तन चालू ठेवले. त्ां््ासाठी ओसाड माळरानावर नंदनवन िु लवले. चंद्रपरू जिलह्ातील वरोरा ्ेरे आनंदवनाची सरापना करून एक प्रकारचा सविथ् िु लवण्ाची जकम्ा के ली. आनंदवना ला सव्थप्ररम परदेशातून आलेली मदत नॉमा्थ जशअर ्ा अजभनेरिी कडून ्ोती. िांधीिींनी बाबांना ' अभ् साधक ' ्ी पदवी जदली ्ोती. आळस, दैववाद, असामाजिकता, अलपसंतुष्टता व संवेदन्ीनते ने ग्ासलेल्ा मनांना उद्देशनू सोमनार््ा आंतर भारती छिावणीत ते म्णाले \"मन का कु ष् शरीर के कु ष् से भी भ्ंकर ्ोता ्|ै \". ्ाने त्ांना त्ां््ा अपंितवाचा जवसर पडला. त्ांना त्ां््ा शाजपत िीवनातून सटु का जमळाली, एक नवीन आशेचा जकनारा जदसला. आि््ा तरुण जपढी पढु े आदश्थ ना्ी, त्ांना सामाजिक बांजधलकती ्ी वाटत ना्ी. अशांना तसेच वाऱ्ावर सोडा्चे? बाबांनी त्ाचा्ी जवचार के ला. सुट्टी््ा काळात तरुणांना एकरि आणले. त्ांचे प्रबोधन के ले. त्ांना का्ाथ्ची नवीन जदशा दाखवली. नवीन का््थक्षेरिे उपलबध करून जदली. अशा ्ा मतृ प्रा् समािाला संिीवनी देणारे ्े बाबा आमटे, म्णिे खरोखरीचे एक रोर समािसेवक. म्णनू च म्णावेसे वाटते, 'जदव्तवाची िेरे प्रजचती तेरे कर माझे िळु ती ||' - वैषणवी जशंदे ततृ ी् वषथ्, सरापत्कला अजभ्ांजरिकती 67
ARCEON 21 पाहिा पाहिा मोठे झालो आता िक् आठवणी राज्ल्ा सपधजे््ा ििातले सवाथ्त पज्ले ते जदवस भरभर सरत िेले द्ावीचे वष्थ आले पा्ता पा्ता मोठे झालो छिोट््ा छिोट््ा आनंदाचे पा्ता पा्ता सवथ् सवंिडी सिळेच िजणत बदलत िेले क्षण के व्ाच उडून िेले . अभ्ासा््ा मािे लािले . छिोट््ा छिोट््ा आनंदाचे क्षण के व्ाच उडून िेले . खेळापेक्षा अभ्ास ज् िोष्ट कलासेस, कॉलेि, ट््ुशन ््ा िडबडीत म्तवाची वाटा्ची ना्ी 'परीक्षा' ्चे उद्देश बनले आिीने घातलेल्ा आंघोळीने “खेळून झाल्ावर अभ्ास” आजण बालपणीचे संुदर जदवस मन सदु ्धा सवछि ्ोई ज् िोष्ट घरातल्ांना पटा्ची ना्ी . आ्ुष्ा््ा डा्रीत मािे पडले. देवपिू ा पा्ताना जतची देव सुद्धा मगु ध ्ोई . िललीमध्े जक्रके ट खेळणे पा्ता पा्ता मोठे झालो म्णिे मोठी धमाल असे सिळेच िजणत बदलत िेले मा्ेन भरवलेल्ा जत््ा घासांनी दोन दिडां््ा सटंपा मध्े छिोट््ा छिोट््ा आनंदाचे जदवसभराची भकू भािे वलडथ् कप ची मिा असे . क्षण के व्ाच उडून िेले . जत््ा संुदर िोष्टी-िाण्ांनी शांत सुखाची झोप लािे . सािरिोटे,पतंि,भोवरे आि््ा मोठ््ा पिारामध्े सोबती सारेच सोडून िेले साठवलेल्ा जभशी ची मिा ना्ी पा्ता पा्ता मोठे झालो छिोट््ा छिोट््ा आनंदाचे मधल्ा सटु ्टी््ा डब्ाची चव सिळेच िजणत बदलत िेले क्षण के व्ाच उडून िेले . ऑजिस ््ा लंच-ब्ेक ला ना्ी . छिोट््ा छिोट््ा आनंदाचे क्षण के व्ाच उडून िेले . शजनवार््ा सकाळी शाळेचे आि््ा िोर व्ीलर l लाँि ड्ाईव् ला आवरताना धांदल ्ोई सा्कल ््ा डबबल सीटची सर ना्ी ७ वािता््ा बातम्ा पा्णे आजण म्णता म्णता दगं ्ांमध्े रारिभर मारलेल्ा िपपांची िममत ्ा आिोबांचा जन्म असे रजववार ्ळूच जनघनू िाई . आि््ा व्ॉटसअप चरॅजटंि ला ना्ी . “बातम्ा नको,काटूथ्न लावा” असा आमचा िलका असे . विाथ्तील भांडणे सोडवताना िंिु ता िंुिता नात्ांचे बंध जशक्षकां््ा नाकती दम ्ेई जकससे सारे आठवत िेले बािारातून घरी आल्ावर आिोबा आम्ाला 'वळण' लावा्््ा नादात आि रोडे रांबून मािे पा्ताना… सारे त्ां््ाभोवती िमत असू शेवटी घरातल्ांनाच 'बाक’ ्ेई . अश्रमू ाझे ओघळून िेले. त्ांनी आणलेला खावू सारे वाटून खात असू . आता िक् वीकंे ड आले - सजु मत बुले त्ातले जनरािसपण संपून िेले अंजतम वष्थ, जवद्ुत अजभ्ांजरिकती छिोट््ा छिोट््ा आनंदाचे क्षण के व्ाच उडून िेले . 68
MARATHI कोरोना काळािील ऑनलाईन त्शक्षणाचा आढावा सन २०२० ्े वष्थ ‘कोरोना वष्थ’ म्णनु घोजषत करा्ला का्ीच ्रकत नसावी . िक् भारतातच ना्ी तर संपुणथ् ििात कोरोना््ा संकटामळु े लॉकडाउन पाळला िेला. शाळा-कॉलेि चे ने्मीचे जशक्षण मािे पडून नवीन ‘ऑनलाईन’ जशक्षणाचा उद् झाला. कोरोनामळु े मानवी िीवनात, आपल्ा रोि््ा जदनच्ेजत खपु बदल झाला आ्.े सामाजिक, कौटुंजबक, सांसकृ जतक पातळीवर तर कोरोनाचा प्रभाव जदसनू आलाच, तसेच, शैक्षजणक क्षेरिावर्ी अनेक पररणाम झाले. सरत्ा २०२० ््ा जनजम्ताने, त्ा वषाथ्त कोरोनामळु े जशक्षण क्षेरिावर इालेल्ा प्रभावाचा आढावा ्ा लेखामध्े घेण्ात आला आ्.े कोरोनामळु े लाकडाउन तर करावा लािला, पण म्णनू जशक्षण रांबवनू चालणार ्ोते का्? अरा्थतच ना्ी! म्णनू ‘ऑनलाईन’ जशक्षणाचा प्ा्थ् समोर आला. सध्ाचे ्ुि ्े ‘संिणक ्ुि’ आ्.े आताची जपढी ‘टेकनॉलॉिी ने सपु ररजचत’ आ्.े कोरोना््ा आधी िक् मनोरंिन म्णनू पा्ण्ात ्ेणा-्ा टीव्ी, मोबाईल ्ा वसतंूचा कोरोना काळात एक नवीनच उप्ोि जदसून ्ेत आ्.े मोबाईल, लैपटॉप, इटं रनेट््ा माध्मातून जवद्ार्ाांचे ‘ऑनलाईन’ जशक्षण सुरू करण्ात आले. पण ग्ामीण भािामध्े अिनू ्ी म्णावी तेवढी इटं रनेटची सुजवधा ना्ी. का्ी दिु थ्म भािात तर २४/७ वीि पुरवठ््ाची ्ी सो् ना्ी. िरीब जवद्ार्ांापुढे समाटथ्िोनची कमतरता, मोबाईल ररचाि्थसाठी््ा पैशांची चणचण, खंजडत ्ोणारे नेटवकथ् इ. अनेक समस्ा आ्ते . ऑनलाईन जशक्षणामध्े असे अडरळे ्ी आले. परंतु, कोरोनाचे सावट िोप्ंात आ्,े तोप्ांत ऑनलाईन जशक्षण पद्धत ्ा जशक्षणक्षेरिाचा एक अजवभा्् घटक असणार आ्.े म्णनू च ्ा पद्धतीमध्े अनेक सुधारणा करण्ास ्ी वाव आ्.े शासनव्वसरा आजण शैक्षजणक संसरा ्ां््ातील परसपर समनव् आजण सामंिस् ्ांचा समतोल राखल्ास ्े शक् ्ोवू शकते. शाले् जशक्षणाचा बराचसा भाि ्ा पाठ्पुसतकावर आधाररत असतो. पण, म्ाजवद्ाल्ीन जशक्षण आजण त्ात्ी व्ावसाज्क जकं वा तांजरिक जशक्षणाचा का्ी भाि ्ा प्रात्जक्षक आजण प्र्ोिशाळेशी संबंजधत असतो. आनलाईन जशक्षणामध्े जशक्षकांना प्रात्जक्षक दाखवताना अनेक तांजरिक अडचणी ्ेतात. प्र्ोिशाळेतील ्ाच उपकरणांचा अभ्ास ऑनलाईन पद्धतीने करणे, वाटते जततके सोपे ना्ी. अशा का्ी समस्ांचा सामना जशक्षक आजण जवद्ारवी ्ा दोन ्ी बािंनू ा करावा लाित आ्.े ऑनलाईन जशक्षण पद्धत ्ी जवद्ार्ाांसाठी तसेच जशक्षकांसाठी नवीन असल्ाकारणाने जशक्षकांना्ी बऱ्ाच आधजु नक अध्ापन शैली अवलंबून त्ाचा सराव ्ी करावा लाित आ्.े अनेक वषांापासनू जनत्नेमाने सुरू असलेले पाठ््पसु तकती् जशक्षण आता जडजिटल सवरूपात उपलबध करून देण्ात ्ेत आ्.े जशक्षकांना्ी नव नवीन तांजरिक बाबी जशकाव्ा लाित आ्ते . अजभ्ांजरिकती क्षेरिातील बऱ्ाच शाखांचे अभ्ासक्रम प्रत्क्ष उपकरणांशी आजण ्ंरिसामग्ीशी संबंजधत असल्ामळु े ऑनलाईन जशक्षण ्े जवद्ार्ांासाठी िक् रेअरीजटकल म्णिेच ततववादी ठरत आ्.े जवद्ार्ांाना प्रात्जशक जशक्षणाचा अनुभव जमळत ना्ी. प्रात्जक्षक जशक्षणाचा अभाव जवद्ार्ांा््ा सवांािीण कौशल् जवकासासाठी अपररपूणथ् म्णनू कारणीभतू ठरत आ्.े परीक्षापद्धती ्ी ऑनलाईन करण्ात आली आ्.े लेखी परीक्षा देण्ाची सव्च िडलेल्ा जवद्ार्ाांना ऑनलाईन परीक्षा पद्धती समिून त्ानूसार परीक्षा दणे े ्ी अत्ंत म्त्वाचे झाले आ्.े परीक्षा पद्धतीमध्े अचानक झालेल्ा ्ा बदलांना सामोरे िाणे ्े जवद्रवी आजण जशक्षकांना्ी तांजरिकदृष्ा रिासदा्क ठरले आ्,े अशा अनेक तांजरिक अडचणींवर मात करून, जशक्षण प्रजक्र्ा जनरंतर सरु ु ठेवण्ाचे ध्े् पढु े ठेवनू , संपणू थ् समािातील सवथ् घटक आपापले का््थ पार पाडत आ्ते . शेवटी, कु ठल्ा्ी आप्तीला घाबरून न िाता आव्ान म्णनू िर जसवकारले तर, नवीन संधी शोधनू काढणे आपोआप शक् ्ोते. इजत्ास साक्षी आ्े कती, मानव उतक्रांती््ा प्रत्ेक टपप्ावर संकटं, आप्ती जकं वा िरि नव-नवीन शोधांसाठी प्रेरणाच ठरली आ्.े ्ातूनच नवीन संशोधन ्ोत आले आ्ते आजण ्ापुढे ्ी ्ोत रा्णार.... - श्ेता पाठक अंजतम वषथ्, अनुजवद्ुत अजभ्ांजरिकती 69
ARCEON 21 ्योग साधना - त्नरोगी सवास्थ्याची गरज ्ोि म्णिे का् ? ्ोि ्ा शबद संक् ृ तमधील ‘्ुि’ धातूपासून बनला आ्.े ्ुि म्णिे िोडणे. आपणाला शरीराला मनाशी िोडा्चे आ्.े भारत ्ोिाची पणु ्भमू ी आ्.े म्षवी पतंिली नी सुमारे ५००० वषांापूववी ्ोिाची सुरुवात के ली. आपण आपले आरोग् चांिले आ्े असे म्णतो , तेव्ा आपल्ाला नककती का् चांिले आ्े असे म्णा्चे असते ? मला एखादा रोि झालेला ना्ी म्णिे मी जनरोिी आ्े असे समिा्चे का? तर ना्ी. िािजतक आरोग् संघटने््ा व्ाख्ानुसार आरोग् म्णिे एखादा रोि झालेला ना्ी एवढेच परु ेसे नसते , तर तुमचं शारीररक , मानजसक व सामाजिक समतोल व्वजसरत असणे म्णिे आरोग्. आपल्ा आरोग्ावर शरीरातल्ा आजण शरीराबा्रे ््ा अनेक िोष्टी पररणाम करत असतात. शरीराबा्रे चे घटक म्णिे वातावरण , आजरथ्क पररजसरती , आपण नोकरी करत असतो तर तेरील वातावरण , त्ाचप्रमाणे रा्तो ते जठकाण , ्वेत असणारे िीविंतू ,इत्ादी. ्ा सिळ्ामळु े आपल्ा आरोग्ावर पररणाम ्ोतो. आपण आपले आ्ुष् कसे चांिले ्ोईल असा सकारातमक जवचार करू शकतो. आरोग्ावर पररणाम करणाऱ्ा का्ी घटकांवर आपले जन्ंरिण नसते त्ामळु े , आपल्ा शरीराची काळिी घेण्ासाठी उ्तम आ्ार , पुरेशी झोप आजण िोडीला सवाथ्त म्त्वाचे म्णिे व्ा्ाम करणे अत्ंत िरिेचे आ्.े व्ा्ाम न करण्ासाठी ्िारो कारणे सापडतील पण ‘ मला जनरोिी रा्ा्चे आ्े ‘ ्ा एका कारणासाठी ज् का्ी्ी का्ी्ी झाले तरी मी रोि व्ा्ाम करेल ्ा जनश्च् करा. व्ा्ाम के ल्ाने का् ्ोते ? जन्जमत व्ा्ाम के ल्ाने सना्ंूची शक्ती वाढते. एखादे काम िासत वेळ सातत्ाने करण्ाची सना्ंूना सव् लािते. व्ानुसार त्ांची कमी ्ोणारी लवजचकता, व्ा्ामाने जटकवता ्ेते. श्ासाचे व्ा्ाम के ल्ाने हृद् व िु िु साची का्थ् क्षमता वाढते. हृद्रोि चा धोका कमी ्ोतो. व्ा्ामामळु े लठ्ठपणा ्ेत ना्ी. शरीरासाठी उप्ुक् संरक्षक HDL cholesterol वाढते. मधमु े् सारख्ा आिारात , रक्ात साखर जमसळल्ा चे प्रमाण कमी ्ोते. पचनजक्र्ा, श्सनजक्र्ा सुधारतात. त्ाचप्रमाणे, जन्जमत व्ा्ाम के ल्ाने मंेदतू ून इडं ॉजिथ् न नावाचे द्रव् ्रिवाते. त्ामळु े तािे तावाने वाटते. सकारातमक भावना जनमा्थण ्ोऊन व्क्ती प्रसनन जदसतात. शरीराची प्रजतकार शक्ती वाढव न्ास मदत ्ोते. त्ामळु े आिारपण आले तरी अशा व्क्ती लवकर बऱ्ा ्ोतात. ्ोिसाधना सोबत शरीर सवासर् ठेवण्ासाठी का्ी जन्म आ्ते . प्रसननता दःु खाचे जनवारण करते. त्ामळु े प्रसनन रा्णे िरिेचे आ्.े म्णनू च म्टले आ्े - ‘ मन करारे प्रसनन , साऱ्ा जसद्धीचे कारण ‘ आतमजवश्ासाने पढु े चला. सव्थ चींतांना दरू करा. ने्मी साजतवक आ्ार घ्ा. जवलासी व्ृ तीचा त्ाि करा. साधे िीवन ििा. असत् भाषण, जनंदा, द्ेष ्ांचा का्मचा त्ाि करा आजण सुखी व्ा. आळस आपला शरिू आ्.े त्ाचा त्ाि करा. ईशवरचींतन करा. सदाचारणी रा्ून आपल्ा पजवरि जवचारांना जवकजसत करा. संश्, संद्े अशा भावनांचा त्ाि करून सवतःला बलवान बनवा. प्रसनन रा्ण्ाचे दोनच उपा् आ्ते - िरिा कमी करणे व पररजसरतीशी िळु वनू घेणे. शेवटी एवढेच - भोळ्ा भाबड््ा मानवा, ध्ास तुला ््ाचा व्र्थ शोधसी इकडे जतकडे, तुिपाशी ते असता नेरि जमटुनी श्रद्धेने, कर त्ाचा ध्ास अन्ाताची धवनी ्ेईल, कर श्रवण अभास का् नसे ह्ा द्े ानिरी, ्े तर पंचभतु ांचे भांडार काम, क्रोध, मद षडरीपू जिंका, ्चे त ्ाचे सार अशटचक्र नौ द्ारा ची िणू ज् संदु र निरी, ्ोिकमेज उिळू दे, लाभो आजतमक शांती . - रिीशला बोरकर अंजतम वष्थ, सरापत्कला अजभ्ांजरिकती 70
तृष्णा हिंदी हिभाग 1
सपं णािक की कलम से \"ये तृष्णा मन पणापी बणांवरणा, जणाने कयणा खेल दिखणायें दबन पणानी ,दबन खणाि के ,खुि ही बढ़ती जणाये\" यहाँ तषृ ्ा का अर्थ है लालसा, इच्ा,पयास आदी । हर वयक्ति मंे क्कसी चीज को पाने क्क तषृ ्ा होती है । क्कसी को धन क्क तषृ ्ा, क्कसी को संपक्ति क्क तो क्कसी को उचे पद क्क । लेक्कन एक कवी और एक लेखक क्क तषृ ्ा तो बस तारीफे , सराहनाए और कामनाए ही होती है जो उसे उसके वाचको से क्मलती है । क्जस तरह आग को जालये रखने के क्लए ऑकसीजन क्क जरुरत होती ह,ै उसी तरह एक कलाकार को अपनी कला को क्जवीत रखने के क्लए दसु रो के सराहनाओ क्क जरुरत होती है । यह दोनो अपने अपने संदरथ् में एक तषृ ्ा ह,ै जो क्जवीत राखने का काम करती है । इसी प्रकार से अपने तषृ ्ा को सतं षु ्ट करने हते ू हर वर्थ क्क तरह इस वर्थ री हमारे महाक्वद्ालय के कलाकारों ने अपने हुनर और कला को कक्वताओ, गद्ांशो और लेखो के रुप में प्रसततु क्कया है । इन कक्वताओ और लेखो को हम हमारी वाक्रथक् पक्रिका Arceon'21 के क्हदं ी अनरु ाग \" तषृ ्ा \" में प्रसततु कर रहे है । इस अनरु ाग मे हमने हमारे महाक्वद्ालय के ्ारिों द्ारा क्लखे गये सरी क्वचारों का एकीकर् क्कया है । इन कलाकारों ने अपने क्वचारों को शबदों का सवरूप दके र इस पक्रिका क्क शोरा बढाई है । यह वाक्रकथ् पक्रिका एक पक्रिका क्ह नहीं, बलकी इन कलाकारों क्क तषृ ्ा संतषु ्ट करने वाला एक माधयम री है । इन कलाकारों क्क यह तषृ ्ा बहुत क्कं मती है कयोंक्क इनहें संतषु ्ट करने हते ू क्ह तो इन कलाकारों क्क कला उरर कर आती है और यह सब आप वाचको के पयार और सराहानो से ममु क्कन है । इसे संदरथ् क्लये मे सरी कलाकारों का तहे क्दल से धनयवाद करता हूँ क्जनहोंने इस वरथ् बढ़ चढ़ कर क्हससा क्लया और उन सरी लोगो का धनयवाद करता हू,ँ क्जनकी सहायता से यह वाक्रकथ् पक्रिका प्ू तथ् ः सफल हो सकी । - शशणांक िेशमुख 2 अंदतम वरष्, औद्योदिक अदियणांदरिकी
मरघट नही है मुझे जीनणा माँगा तो सकु ू न रा पर क्मला वो ना रा, उस कक्रिसतान पर क्कतने ही शव लहूलहु ान हो गए, हक़ीक़त रली री जो खवाब परू ा ना रा । क्कतने ही शव दब रहे रे बफथ् के उस सैलाब मंे। लहरों से झनु झने नैया ले कर कू द गए, क्कतने ही शव जल जल कर राख हो रहे रे, क्कनारों से दरू चकु ी ये अपना ना रा । कहते रे, 'आज़ादी'। आज वे उड़ रहे रे। ज़मीनों की तलाश में एक साक्हल पर उतर गए, कु ् मर रहे रे ्लनी होकर, कु ् क्ज़ंदा ही मर गए, यहाँ मरघट की ताप री और पी्े रासता ना रा । कु ् क्ज़ंदा रे क्दल की धड़कनों से, कु ् उसी वजह से मर गए। कई रात गज़ु ारीं हैं ठंड मंे क्ठठुर गए, कया है और कया नहीं, कौन जाने क्कसकी आवाज ह?ै आज क्चता में आग है पास जाड़ा ना रा । उस कक्रिसतान मंे एक आवाज़ चीख रही ह,ै क्चलला रही ह!ै रोर होगी तब सोचंेगे कहाँ जाएँ, 'मार दो मझु े! नहीं है मझु े जीना! ्लनी कर दो मेरा सीना, आज फश्थ टटोल लो कल ये री ना रा । रंग दो इस बफ्थ को लाल, बहा दो खनू मेरा,नही है मझु े जीना।' मानो अँधेरा कहता है रुक जा जी ले, - वैष्वी गपु ्ा जो चाहता है वो लकीरों मंे क्लखा ना रा । अकं्तम वर,थ् यांक्रिक अक्रयांक्रिकी मोहबबत हार एसे राम क्क लकीरंे क्मट जाएँ, आक्खर तक़दीर जानले 'फ़क़ीर' गलु ाम ना रा । - अनरु व पचौरी ततृ ीय वर,्थ यांक्रिक अक्रयांक्रिकी 73
मौसम इसं णादनयत करी है गमदी तो करी है बरसात सबु ह मंक्दर में दान न क्कया मैने, करी है धपू तो करी है ्ाँव गरीब को चंद क्नवाले क्खला आया.. करी है दशु मनी तो करी है दोसताना दोपहर, चच्थ मे क्दये न जलाये मैने, दोसतो, अपना तो हर मौसम है मसताना फकीर के घर कं दील रेट दे आया.. शाम, मक्सजद मे चादर न चढ़ाएं मैने, करी है ददथ् तो करी है खशु ी रंड मे कापते मासमू को कपडा दे आया... करी है उतसाह तो करी है उदासी क्दन रर रटकते इस बंजारे को जब खदु ा न क्मला कही , तो वो यु ही अपनी माँ के चर् चमु आया.. करी है हसँ ी तो करी है रोना क्लख क्दये कु ् लफज़ इस नाउममीदयो के दौर मे, मलु क के गददीश मे, दोसतो, अपना तो हर मौसम है मसताना ताबाही के इस मंझर मे.. करी है उक्जयाला तो करी है अंधेरा ए ! खदु ा बस इतनी सी आरजू है तझु से, क्क कर अफसनू कोई ऐसा, करी है सार तो करी है बेसहारा करी है इच्ा तो करी है बहाना रह जाये इसं ाक्नयत-ए -मजहब इस जहाँ मे.... दोसतों, अपना तो हर मौसम है मसताना रह जाये इसं ाक्नयत-ए -मजहब इस जहाँ मे.... करी है नींद तो करी है जाग - शशांक दशे मखु करी है चढ़ाव तो करी है ऊतार अंक्तम वरथ्, औद्ोक्गक अक्रयांक्रिकी करी है जवानी तो करी है बढु ़ापा दोसतों, अपना तो हर मौसम है मसताना - कु ्ाल अंजनकर ततृ ीय वर,थ् सङ् ग्कीयक्वज्ान क्वराग 74
मुखौटणा दकस बणात से खतरणा है ? ऊपर हासय का मखु ौटा अब नहीं कोई बात खतरे की अंदर है उदासी और ददथ् अब सरी को सरी से खतरा है सब मखु ौटे ले घमू रहे है चाहे आदमी हो या औरत बेरंग क्फकी इस ईमानदारी के क्जंदगी को, बेमानी के ज़ायके से खतरा हlै चनु ाव से पहले हवाई वादे जीत के बाद इनके लालची इरादे इजजत जो है तरी तो बेनकाब हु, घटु घटु जी रहे क्कसान और यवु ा अब बेजजती के नकाब से खतरा हlै यह करते क्सफ्थ सामप्रदाक्यक धवु ा झठू के बकु्नयाद पर बनाए ररशते को, उपपर वालो से अच्ा तो नीचे वालो से बरु ा शीशे ने क्दखाई उस सचचाई से खतरा हlै ऐसा मौकापरसत यह वयवहार करते समयानसु ार ये अपना मखु ौटा बदलते क्जंदगी के दो पल गजु ारे ही रे मंैने, जरूरतमंदों के प्रक्त प्रेम ये नही समझते अब मौत के बेवति बलु ावे से खतरा हlै दकु्नया के सामने वो समझदार बनते जननत के खवाब दखे ते क्ह दखे ते, नेता क्वकास के नाम पे नफरत फै लाते अब जहननमु के नींद से खतरा हlै पयार और दोसती के जजबात री इनके झठू े अच्े बरु े का मखु ौटा ये वयक्तिनसु ार बदलते जो हुए रे शाक्मल खशु ी के दावत पर मेरे, उनसे दःु ख का पैगाम ठुकराने से खतरा हlै - कु ्ाल अंजनकर ततृ ीय वर,्थ सङ् ग्कीयक्वज्ान क्वराग गक्दशथ् के मंजर क्क गवाही में क्लखता हू,ं आज मझु को मझु से ही खतरा हlै आज नहीं कोई बात खतरे की, आज सरी को सरी से खतरा हlै - शशांक दशे मखु अंक्तम वर्थ, औद्ोक्गक अक्रयांक्रिकी 75
ईश्वरीय कथणा कल कणा चेहरणा जो रचा आज का रारत इक्तहास का एक अंश हू मै, वो गारा है महारारत इक्तहास दोहराने आया हू, यदु ्ध की क्वशाल गारा तलवारों की धार से जनमा यदु ्ध की ईश्वरीय करा वीर शहीदो का साहस हू क्वश्व को रारत का उदाहरन हू मै तामस रज व सत मंै नये रारत का चेहरा हू | क्जसमे है तीनो मत क्हदं ू की गीता मझु मे है हर रूप हर राव मसु लमानो की कु रआन हू मंै कौरवो का दृशय दाव क्वश्व को इनसाक्नयत का पाठ पढाने नये रारत का चेहरा हू मंै | धमथ् और अधम्थ का तांडव अपनो को खोने का ददथ् मझु मे है , रगवान कृ ष् का उदय बेघरो के क्लए घर मझु मे ह,ै यदु ्ध में गीता का ज्ान मे पयासे-रकु े का क्नवाला हू, धमथ् के क्लए अपनों के प्रा् मैं नये रारत का चेहरा हू, मै नये रारत का चेहरा हू | जो दते ा जीवन का हर एक दश्थन धमथ् क्वजय का महान उदाहर् मैं बेटी की मसु कान मे हू, सवयम ईश्वर हुए क्जसके सहरागी मंै नारी के सममान मे हू, क्जनसे क्मला महाज्ान गीता रूपी क्जस क्मट्ी मे बचपन है क्बता, उस क्मट्ी के क् क् मे हू l - कु ्ाल अंजनकर इस क्मट्ी का आदर मझु मे ह,ै ततृ ीय वर,्थ सङ् ग्कीयक्वज्ान क्वराग मै नये रारत का चेहरा हू, मैं नये रारत का चेहरा हू l 76 एक नया सवेरा लाना ह,ै सरू ज से आँख क्मला दे तू संकलप नया दोहराना ह,ै इक्तहास को बदल दे तू नये रारत की उममीद हू मै, नये रारत की उममीद है तू नये रारत का चेहरा हू मै, नये रारत का चेहरा है तू | - आयरु क्बसानी ततृ ीय वर,थ् औद्ोक्गक अक्रयांक्रिकी
शणाम मणाँ है वयो मेरी ददथ् में डूबे क्दन का फ़साना, उनको चनै नहीं क्मलता मझु से बात क्कये क्बना मझु को रुलाने आयी शाम... उनकी सबु ह नहीं होती मरे ी आवाज सनु े क्बना पहले ही मैं तो टूटा हुआ रा मरे े हसं ने से पहले ही मरे ी नजर उतर दते ी है और रुलाने आयी शाम....1.. माँ है वो मरे ी हसते हसते अपनी जान री वार दते ी है l रौशन है यह चांद क्सतारे, मरे े क्लए दकु्नया के नज़ारे, मरे े बताने से पहले ही उनहोंने मरे ा हर ददथ् समझा है मैं री उनका सगं -सक्ख हु मरे ी बस एक आवाज स…े .मरे े परू े क्दन का हाल जाना है याद क्दलाने आई शाम..2.. आखँ में आसँ ू लैब पर दोहा, माँ है वो मरे ी उनहोंने मरे ी हर बात मानी है । हार दआु में अपने उठाये रूठे हुए माक्लक को अपने, आज जब में उनसे दरू हु तो वो अपने हर सवाल में कु ् वादे मांगती ह।ै आज मानाने आई शाम..3.. पर आज री मरे े क्लए कु ् नहीं बस मझु से मरे ा धयान मांगती ह।ै धपू की क्शद्दत, ददथ् की गमदी, माँ है वो मरे ी हसते हसते अपनी जान री वार दते ी ह।ै आग लगाकर क्दन जो गया रा उस आग को बझु ाने आए शाम..4.. - रावना गोकु लका क्दन रर मै रोता रहा रा, क्द्तीय वर,्थ अनुक्वद्तु अक्रयांक्रिकी सधु बधु अपनी खोता रहा रा. चाँद क्सतारो के दामन मंे मझु े सलु ाने आयी शाम..5.. ---दबु ा सरू ज, धपु नहीं पहला सा वो रूप नहीं है धदंु ला सा आकाश है इसकी मांग सजाने आई शाम..6.. दीप से दीपक जलाकर धपु ्ाव की सेज सज़ा कर मरे े घर से उसके घर तक राह बनाने आई शाम..7.. - ऋरर पररहार क्द्तीय वर,थ् क्वद्तु ीय अक्रयांक्रिकी 77
सबके बस की बणात नहीं उडणान रोते रोते हसं ते जाना सबके बस की बात नहीं, मंै उड़ रहा रा, सेहराओं मंे फू ल क्खलाना सबके बस की बात नहीं || नीले आसमान की ओर मरे ा खवाब जो परू ा हो गया रा इसका कु ् री ठीक नहीं जाने कब कया कर जाए उसके क्दल का हाल सनु ाना सबके बस की बात नहीं || मैं उड़ रहा रा। काम बहुत ही मकु्शकल है लेक्कन अगर तौफीक क्मले उड़ते उड़ते इतना मदहोश हो गया रा आसमान कब ्ु आ पता ही नहीं चला पर नफरत की दीवार क्गरना सबके बस की बात नहीं || ्ोड़ो, सोचा लतु फ उठाते चलु लतु फ़ से याद आया, क्कतने बरस हो गये, जब मैं अकसर लतु फ उठाया करता रा। इस दकु्नया में क्दलवाला पयार मोहबबत करता है इन सपनों को परू ा करने के चककर मंे क्ज़नदगी के मजे लेना ही रलू गया रा। लेक्कन सबका पयार क्नराना सबके बस की बात नहीं || बस रगता रहा और रगता रहा करी रुका नहीं सांस ररी नहीं सपनों को परू ा करने में अड़ा रहा। मंै दीपक हर रात अँधेरी इस दकु्नया से लड़ता हूँ मौत से अपनी आँख लड़ाना सबके बस की बात नहीं ||) खरै ्ोड़ो मंै तो उड़ रहा रा नीले गगन के बीच बादलों के ऊपर - ऋरर पररहार में जोर जोर से क्चलला रहा रा, मरे ी खशु ी का कोई क्ठकाना नहीं क्द्तीय वर,्थ क्वद्तु ीय अक्रयांक्रिकी अपना मनपसदं गीत गा रहा रा कोई रोकने वाला नहीं कोई टोकने वाला नहीं मैं तो बस उड़ते जा रहा रा। उड़ते उड़ते एक बात याद आई यारों के सार क्बतायी वो शाम याद आई कहा है वो, क्कधर रह गये कु ् कशती सरं ाल रहे रे, कु ् डुब गये रे कु ् उरर रहे रे, कु ् आसमान में उड़ रहे रे। ये आसमान है इतना क्वशाल की मझु े क्दख री नहीं नहीं रहे रे उन सबका शकु ्र गजु र हु क्जनहोंने मरे ा सार क्दया क्जनहोंने बीच सड़क पर ्ोड़ा और क्जनहोंने मझु े सबक क्दया पर इन सब मंे मैं सबसे जयादा शकु्क्रया उनका करता हु ,क्जनहोंने अपनी क्जदं गी दांव पे लगा दी l 78
इतनी कु बा्थक्नयां दी क्जसका ऋ् में करी चकु ा नहीं पाऊं ,कल क्फर आऊं गा मंै उनहंे उसके हर एक इशारों को समझते, रात मंे लोरी गाकर सनु ाते यह खबू सरू त नजारा क्दखाने,आक्खर मैं क्जस आसमान मंे उड़ान रर रहा रा उसके यह सब धीरे-धीरे उसकी वह लाडो अब बड़ी हो गई हकदार वह री है l पर चीजंे सब वसै े ही री, अरी री उसके पापा उसके सबसे अच्े दोसत रे l कल क्फर एक उड़ान ररनी ह,ै मदहोशी मंे गीत गाते जाता हू,ं शादी के ररशते आने लग गए रे, पर वह हर लड़के मंे अपने पापा जैसा खोजती दखे ते ही दखे ते उसकी शादी हो गई और उसके आचं ल मंे री एक ननही सी नए मकं ्जलों को ्ू ना ह,ै तब तक इस पल का लतु फ उठाता हूं l परी आई क्जसको अपने पापा के पयार समान पयार दने ा क्सखाई, - आयरु क्बसानी ततृ ीय वर,्थ औद्ोक्गक अक्रयांक्रिकी अपने पापा के ससं कार क्दए उसे l “वो रे मरे े पापा” वयो थे मेरे पणापणा - अक्दक्त शमाथ् क्द्तीय वर,थ् औद्ोक्गक अक्रयांक्रिकी उस नादान को पता री नहीं रा क्क उसे मां की कोख मंे ही खतम करने की बात हो रही री l घर-घर में काफी कलश री हुआ दादा-दादी रोज उसकी मां को ताने मारते पर एक वह इसं ान ही रा जो उस ्ोटी सी जान को दकु्नया मंे लाना चाहता रा l जब पहली बार आखं ें खलु ी तो बहुत लोग क्मलने आए पर कोई दरू खड़े होकर असपताल का क्बल रर रहा रा, “ वो रे मरे े पापा ” जब उस नादान की परू ी हरेली एक ्ोटी सी उंगली पकड़ी, तब उसकी जबु ान से “मरे ी लाडो “और आखं ों से खशु ी के आसं ू तो रुक ही नहीं रहे रे l घर मंे उ्ल कू द करती इधर-उधर रागती बड़ी शरारत करती री, पर अपने पापा को रका दखे चपु चाप उनका सर दबाती l उसके पापा उसके सबसे अच्े दोसत रे करी हारी बनते तो करी घोड़ा, दादा दादी ने तो करी उसे पसदं ही नहीं क्कया पर उसने हमशे ा ही उनको पयार क्दया, कयोंक्क उसके पापा ने उनहें बड़े ही बखबू ी से पाला रा l 79
दिप्ेशन इसके क्लए क्सफ्थ इसं टा कै पशन मंे जगह रोड़ी होनी चाक्हए, इसका मतलब तो तमु ने सीखा ही नहीं ह,ै बातों को कयों इतना बड़ा बना लेते हो? बात बड़ी री है तो कयों क्दल से लगा लेते हो l जब जानते हो क्क सब टंेपरेरी ही होता ह,ै क्फर कयों क्दमाग पर इतना जोर डाल रखा ह,ै इतनी पयारी समाइल पर कयों वजन डाल रखा है l क्दल के अदं र जो तफू ान है उसे शांत कर लो, अगर लो फील कर रहे हो तो क्कसी अपने से क्दल की हर एक बात कर लो, खदु को खतम कर लेने से सब कु ् ठीक नहीं होता, अपने फै सले पर एक बार क्फर से गौर कर लो, क्फर री तसलली ना क्मले तो अपने मां बाप को याद कर लो l हर वति नेगके ्टक्वटी से कयों घरे े रहते हो? अपनी ही एक्कससटंेस पर कयों सवाल खड़ा कर रखा ह,ै जॉब न क्मलने की टेंशन, कम माकसथ् की टेंशन, रिके अप की टंेशन, क्कसी को खोने की टंेशन, बेचारे ्ोटे से क्दमाग पर सारी दकु्नया का टेंशन l सबकी क्जंदगी मंे परेशाक्नयां, सबकी क्जंदगी में मकु्शकल होती है पर उसके क्लए जीना रलू जाना? अरे क्जदं गी मंे सबसे जरूरी क्जंदगी ही होती है l कु ् री परमानंेट नहीं होता ह,ै यह री वति है क्नकल ही जाएगा l ऐसा मरे े सार ही कयों होता है यह सोचना बंद करना पड़ेगा l क्जंदगी बहुत बड़ी है उठोगे तो क्गरना ही पड़ेगा l सबु ह उठते ही ताने सनु ने पड़ते हैं ना, सेलफ डाउट के बहाने तो वहीं से शरु ू होते हंै ना l जो री तमु क्डज़व्थ करते हो वह क्मल ही जाएगा, आज नहीं तो कल तमु हें क्मल ही जाएगा l कु ् री अपने आप नहीं क्मलेगा, कदम तमु हंे ही बढ़ाना पड़ेगा जलदी, ना क्मले तो हौसला बनाए रखना पड़ेगा l इस तेज चल रही दकु्नया में जीना ही रलू गए हंै ना हम ? बस वति को कौन सा सीख गए हैं हम, अच्े बरु े वति को हलके में लेना सीखो, एक ही लाइफ है उसे क्बना टेंशन के जीना सीखो l - आयरु क्बसानी ततृ ीय वर,थ् औद्ोक्गक अक्रयांक्रिकी 80
ARCEON21From the Editors’ Desk “The eye encompasses beauty of the whole world” was rightly said by the greatest painter Leonardo da Vinci. For an artist his vision is the way to see the beautiful world. Great art is the outward expression of an inner life in the artist and inner life will result in his vision of the world. He has the sword to realize into drawing, his vision which is invisible to others. Art arises when the secret vision of the artist and manifestation of nature agree to find new shapes. A good artist does not just make imaginations beautiful to mind, but also more pleasant to the eye with a superb visible touch of excellence. To showcase the immense talent and artistic skills of the students of RCOEM, the art section of annual college magazine ARCEON was introduced. This year the name of section is ‘oeil d’artiste’ which means artist’s eye, his vision. So, this section presents you the artistic work by some budding artists. The response of students is very huge and I am delighted to see ocean of talent trapped within them. I would like to thank our principal Dr. R. S. Pande for providing the platform to showcase the talent of students. I am thankful to faculty in charge for their guidance and support. I thank my team members and editors because without their support this would not be possible and also, I would like to thank all the shining artists out there who contributed for this section. At the end, I would like to say that every moment is like blank canvas for your creative imagination and expressions. So just fill it with beautiful colors and your artistic vision. - Adhishree S. Kothiwan 2 3rd year, Electronics & Communication Engineering
ARTS Ruturaj Sant Abhilasha 2nd year, Waghmare 3rd year, Civil Electronics Engineering Engineering Shrushti Zara Hashmi Rambhade 4th year, 2nd year, Civil Civil Engineering Engineering 83
ARCEON21 Mahi Verma Adhishree Satish 3rd year, Kothiwan 3rd year, Mechanical Electronics & Engineering Communication Engineering Grishma Soni Indra Gupta 3rd year, 3rd year, Industrial Information Technology Engineering 84
ARTS Harshika Agrawal Aditi Prakash 3rd year, Electronics Mukte & Communication 2nd year, Engineering Computer Science Engineering Varsha Singh Ayushi Jaiswal 3rd year, 3rd year, Electronics & Electronics & Communication Communication Engineering Engineering 85
ARCEON21 Harshika Harshika Agrawal Agrawal 3rd year, 3rd year, Electronics & Electronics & Communication Communication Engineering Engineering Mahi Verma Abhilasha 3rd year, Waghmare 3rd year, Civil Mechanical Engineering Engineering 86
ARTS Coral Raj Adhishree Mahato Satish Kothiwan 2nd year, Electronics & 3rd year, Communication Electronics & Engineering Communication Engineering Indra Gupta Adhishree Satish 3rd year, Kothiwan Industrial 3rd year, Electronics Engineering & Communication Abhilasha Waghmare Engineering 3rd year, Civil Engineering Varsha Singh 3rd year, Electronics & Communication Engineering 87
ARCEON21 Grishma Soni Shashank Arvind 3rd year, Deshmukh 4th year, Information Industrial Technology Engineering Kashish N. Sumit Rangari Dhoot 2nd year, 3rd year, Electrical Information Engineering Technology 88
ARTS Ruturaj Sant Zara Hashmi 2nd year, 4th year, Civil Electronics Engineering Engineering Ayushi Jaiswal Aditi Ashtikar 3rd year, 2nd year, Electronics & Electronics Communication Engineering Engineering 89
ARCEON21 Indra Gupta Mahi Verma 3rd year, 3rd year, Industrial Mechanical Engineering Engineering Abhilasha Kashish N. Waghmare Dhoot 3rd year, Civil 3rd year, Engineering Information 90 Technology
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
