ОРОЛБЎЙИ

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Орол денгизининг қуриб қолган тубида ҳимояловчи ўрмонзорларни яратиш 2018–2019 йилларда Орол денгизининг қуриб қолган тубида ҳимояловчи ўрмонзорларни ташкил қилиш бўйича қуйидаги чора–тадбирлар амалга оширилди: – 500 та техника, 2 та самолёт ва 2 000 та ишчи–ходимлар жалб қилинди; – 1 млн 126 минг га майдонда экиш ва кўчат ўтқазиш учун эгатлар тайёрланди; – 1532 тонна чўл ўсимликлари кўчатлари, жумладан 1459 тонна саксовул ва 73 тонна қорабуроқ тайёрланди; – чўл ўсимликларини экиш ва ўтқазиш усулида 461,0 минг га майдонда ўрмонзорлар ташкил қилинди; – 93 км механик ҳимоя тизимлари яратилди; – 102 млн туп саксовул кўчатлари етиштирилувчи 420 га майдонда кўчатхоналар ташкил қилинди; – 10 та турдаги манзарали ва мевали дарахтлар экилган Орол–воҳаси ташкил қилинди; 51

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди 2019–2020 йилларда куз–қиш мавсумида ўтказилиши режалаштирилган ишлар 700 минг гектар ҳимо- жумладан, 130 минг яловчи ўсимликларни гектарга қандим, экиш 356,5 минг гектарга саксовул Жами 2400 тонна Жалб қилинади Шунингдек, 2500 нафар уруғлик тайёрлаш ишчи–ходимлар 300 та трактор, 1026 тонна саксовул, 4 та самолёт, 100 км механик ҳимоя 520 минг тонна қандим, 600 дан зиёд машина тизимлари 854 минг тонна қорабуроқ ва техника ўсимлиги уруғлари 52

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Иқлим ўзгаришлари 1960 йилларда Оролбўйида Оролбўйи ҳавонинг ҳарорати юқори темпда кузатилувчи 40 градусдан юқори даражали зонага киради. 2кунларнинг сони мартага ортган. Ўзбекистон ҳудудида ёз фаслида жазирама Кунларнинг сони кузатилувчи кунлар сонининг ўзгариши. – Оролбўйи, Хоразм – Туташ чўл ҳудудлари Ҳудудда Орол денгизи акваториясининг 1950 й. 1960 й. 1970 й. 1980 й. 1990 й. 200 й. 2015 й. қисқариши ҳисобига Республика бўйича жазирма кунлар (одамнинг саломатлигига салбий таъсир кўрсатувчи мусбат ҳарорат аномалиялари) сони нисбатан юқорилиги қайд қилинади. БМТнинг атроф–муҳит бўйича дастури UNEP Халқаро 2035–2050 йй экспертлари томонидан 2035–2050 йилларда ҳудуддаги иқлим ҳолати хақидаги баҳолашига кўра, ҳудуднинг ҳаво ҳарорати Ҳудудда ҳавонинг 1,5–3 градусгача ортиши мумкин. Иқлимнинг ўзгариши, сув ҳарорати 1,5–3 градусга юзасидаги буғланиши ҳамда ўсимликларда содир бўладиган ортиши мумкин транспирация ҳисобига сув миқдорининг 10–15% гача камайишига олиб келади. Ўзбекистонда мавсумий қурғоқчиликнинг кучайиши, Оролнинг қуриши ва ҳудудда иқлим ўзгаришлари жараёнларининг салбий таъсиридан далолат беради. Сўнгги ўн йилликларнинг иккитасида Қорақалпоғистон Республикасида доимий қурғоқчилик хавфи қайд қилинмоқда Олдин Орол акваторияси қишда совуқ шамол оқимини ва ёз ойларида эса жазирама кучини сусайтирувчи таъсир кўрсатувчи сифатида ўзига хос регулятор ҳисобланган 53

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оролбўйи минтақаси аҳолисининг саломатлиги Сувнинг ифлосланиши, Орол денгизининг қуриган тубидан кўтарилувчи чанг ва тузлар аҳолининг касалланишида, умумий ва болалар ўлимида муҳим роль ўйнайди. Шу билан биргаликда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг ташаббуси билан сўнгги икки йилда бир қатор сиёсий қарорларнинг амалга оширилиши, ҳудудда ижтимоий инфратузилмаларни ривожланиш бўйича амалий механизмлар яратилиши натижасида аҳоли турмуш ва саломатлик даражасининг аста– секин яхшиланиш тенденцияси кузатилмоқда. Болалар ўлими Хоразм (ҳар 1000 та тирик туғилишга нисбатан) 25 24,6 Қорақалпоғистон Республикаси Республика буйича 20,5 17,1 12,0 14,6 13,9 16,9 11,8 13,7 13,0 20 9,9 14,5 11 10,7 18,9 2018 й. 15 10 5 2000 й. 2006 й. 2010 й. 2016 й. Қорақалпоғистон Республикасида сўнгги ўн йилликда 54 болалар ўлими даражаси пасайиб бормоқда, аммо Ўзбекистон Республикасидаги ўртача кўрсаткичдан юқори бўлиб қолмоқда

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оналар ўлими (тирик туғилган ҳар 1000 кишига нисбатан) 45 30,6 27,4 Хоразм 20,2 41,9 15,0 РҚеосрпауқбаллипкоағсиистон Республика бўйича 35 36,2 2018 й. 25 34,1 26,4 21,0 15 5 2010 й. 2001 й. Сил билан бирламчи касалланиш (ҳар 100 000 аҳолига нисбатан) Хоразм 150 120,9 ҚРеосрпауқбаллипкоағсиистон Республика 129,0 83,7 79,2 бўйича 120 70,4 43,0 45,3 90 56,1 46,7 39,3 65,5 2006 й. 2016 й. 2018 й. 60 55,9 30 2000 й. 55

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Сийдик–таносил тизимидаги касал- ликлар билан бирламчи касалланиш (ҳар 10 000 000 аҳолига нисбатан) Хоразм 45 32,6 42,8 42,9 ҚРеосрпауқбаллипкоағсиистон 35 28,8 26,6 Республика 25 28,6 24,6 30,7 28,8 бўйича 27.9 25,0 21,9 2017 й. 2018 й. 15 2006 й. 5 2000 й. Эндокрин тизимидаги касалликлар билан бирламчи касалланиш (10 000 000 аҳолига нисбатан) 30 26,4 19,2 Хоразм 26,3 22,7 16,8 РҚеосрпауқбаллипкоағсиистон 24,7 13,5 Республика 21,3 бўйича 24 2018 й. 22,4 18 19,7 13,0 6 11,3 0 2006 й. 2017 й. 2000 й. 56

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди АҲОЛИНИНГ ИШ БИЛАН БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ МУАММОЛАР Ўтмишда Орол денгизи бой балиқчилик ҳавзаларидан бири ҳисобланган. Ҳар йили Оролбўйи сув ҳавзаларида балиқ тутиш 30–35 минг тоннани ташкил қилган. Оролбўйида яшовчи 80% аҳоли балиқ тутиш, балиқ ва балиқ махсулотларини қайта ишлаш ва етказиб бериш билан шуғулланиб келган. Жумладан, Мўйноқ шаҳрида йирик консерва заводларидан бири фаолият кўрсатиб келган бўлиб, унинг маҳсулот ишлаб чиқариш қуввати 20 млн. дона идишни ташкил қилган ва заводда мингдан ортиқ киши меҳнат қилиб келган. Орол денгизи транспорт магистрали сифатида ҳам муҳим роль ўйнаган. Ҳар йили денгиз йўли билан 200–250 минг тонна юк ташилган. Порт шаҳарларда бутун бошли инфраструктура тузилган бўлиб, кемалар таъмирлаш заводларида доимий равишда 1,5 минг киши иш билан банд бўлган. Ҳозирда денгизнинг балиқчилик саноати ва транспорт соҳаси ўз моҳиятини бутунлай йўқотган, балиқни қайта ишлаш, кемаларни таъмирлаш каби тармоқлар ишдан тўхтаган. Натижада ўн минглаб кишилар ишсиз қолган. Шу билан бирга тупроқнинг ҳосилдорлиги камайган, яйловлар ва тўқай ўсимликлари ўсадиган майдонлар қисқарган, денгизнинг қуриши туфайли иқтисодиётнинг турли соҳаларида сўнгги йилларда 100 минг киши ишсиз қолган. 57

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ҲУКУМАТИНИНГ ТАШАББУСЛАРИ ВА ҚАБУЛ ҚИЛИНГАН ЧОРА-ТАДБИРЛАР БМТнинг Оролбўйи минтақаси учун инсон хавфсизлиги бўйича кўп томонлама шериклик траст жамғармаси Оролбўйи минтақасида экологик инқироз оқибатларини бартараф этиш йўлида Ўзбекистон ва халқаро ҳамжамият ўртасидаги фаол мулоқотнинг мантиқий давоми сифатида Ўзбекистон ташаббуси билан Оролбўйи минтақаси учун инсон хавфсизлиги бўйича кўп томонлама шериклик траст жамғармаси (ОХКТФ) ташкил этилиши БМТ томонидан қўллаб-қувватланишига олиб келди. ОХКТФнинг расман ишга туширилиши маросими 2018 йилнинг ноябрида БМТнинг Нью-Йорк шаҳридаги қароргоҳида: “Барқарор ривожланишни қўллаб-қувватлашда комплекс стратегияга йўналтирилган минтақавий ва халқаро ҳамкорлик алоқалари” мавзусида БМТнинг юқори даражадаги махсус 73-Ассамблеясида бўлиб ўтди. ОХКТФнинг мақсад ва вазифалари: Оролбўйи муаммосини ҳал қилишни сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишда донор-давлатлар ва Ҳукумат 1 ўртасида минтақавий халқаро мулоқот даражасини ошириш Орол муаммосига ҳамкорлар эътибори кучайишига олиб келади 2 Ҳудуднинг эҳтиёжларини баҳолаш асосида донор ташкилотлар билан биргаликда Оролбўйи ҳудудида ҳамкорликнинг Ягона стратегиясини амалга ошириш. 3 Соябон дастури бўйича воситалар миқдорини ошириш ва йўналтириш, шунингдек донор ташкилотлар ўртасида фаолият мувофиқлаштирилишини мустаҳкамлаш. 4 Лойиҳаларни саралаб олиш ва тасдиқлашнинг универсал ва самарали режимини жорий этиш. 5 Халқаро молиявий институтларнинг Ўзбекистон Республикасидаги ҳамкор ташкилотларга нисбатан ишонч даражасини ошириш ва молиявий трансакцияларнинг шаффофлигини таъминлаш. 58

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди ЖАМҒАРМАНИНГ СТРАТЕГИЯСИ Жбоағмлиғқарммуаанмимнголстаррантиеҳгиалясқииоллитшигтаа йкўлнааслттеиррдиалггиаўнз:аро амалга Комплекс чора-тадбирларни ошириш учун халқаро ҳамкорликни Экологик хавфсизлик ривожлантириш ва донорлик ҳамжамиятларнинг ресурларини йўналтириш каби ноёб ягона 1 Иқтисодий хавфсизлик платформа Ҳукуматнинг Оролбўйи ҳудудида 23 Озиқ-овқат хавфсизлиги мавжуд муаммоларни ҳал қилишга қаратилган 4 яАхҳшолииласшаломатлигини саъй-ҳаракатларини тўлиқ тўлдиради ва давом эттиради, шунингдек Оролбўйининг энг Ижтимоий хавфсизлик заиф ва олис ҳудудларига устунлик беради ва илғор жаҳон тажрибасига мувофиқ равишда 56 сДаомнаорралдиокрҳлаимгкионрилоишгиириш ривожланиш мақсадида жамоатчилик билан ишлаш имконини беради Ҳозирги вақтда дунёнинг 100 дан ортиқ давлатларида бу кўринишдаги жамоавий молиялаштириш механизмлари ташкил этилган. 100 дан ортиқ донорлар ва 40 дан ортиқ молиявий ташкилотлар ижтимоий-иқтисодий, экологик ва бошқа муаммоларни ҳал қилишга ўз ҳисобидан умумий қиймати 10 млрд. АҚШ долларига тенг бўлган маблағлар ажратишди. Ҳукумат томонидан траст жамғармасининг фаолияти фаол қўллаб-қувватланаётганлигининг яна бир яққол далили Ўзбекистон Республикаси Президентининг 08.01.2019 йилда ПҚ-4099- сонли “Бирлашган Миллатлар Ташкилоти шафелигида Оролбўйи минтақаси учун инсон хавфсизлиги бўйича кўп томонлама шериклик траст жамғармаси (ОХКТФ) фаолиятини қўллаб- қувватлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорининг қабул қилинганлигидир. 59

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди БМТнинг Оролбўйи минтақаси учун инсон хавфсизлиги бўйича кўп томонлама шериклик траст жамғармаси ГФР Президенти Ф.В.Штайнмайернинг 2019 йил 21-22 май кунлари Тошкент Норвегия Ҳукумати 1,1 млн. АҚШ шаҳрига ташрифи доирасида молиявий-техник ҳамкорлик бўйича навбатдаги долларидан кўпроқ маблағ ажрат- Ҳукуматлараро келишувлар давомида “Оролбўйи ҳудудида тиббий моқда хизматларни яхшилаш” лойиҳаси учун 30 млн. евро ҳажмида фоиз ставкаси камайтирилган кредит маблағлари тақдим этилишига келишилди. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати Оролбўйи ҳудудида лойиҳаларни амалга ошириш учун GIZ орқали 8 млн. евро атрофидаги молиявий грант ёрдами ажратиш имкониятлари кўриб чиқилмоқда Нукус шаҳрида она ва бола шифохонаси қурилиши учун 7 млн. АҚШ доллари миқдорида грант маблағлари ажратиш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ва Бирлашган Араб Амирликларининг Халифа ибн Заид Аль Нахайян Фонди ўртасида англашув Меморандуми имзоланди томонидан Траст жамғармасига 2 млн. АҚШ доллари миқдорида дастлабки транш амалга оширилди ва келгуси 3 йилда яна 4,5 млн. АҚШ доллари ажратиш режалаштирилмоқда Бошқарув қўмитасининг қарорига мувофиқ эълон қилинган дастлабки буюртмалар доирасида атроф- муҳитни муҳофаза қилиш, аҳолининг турмуш шароити ва саломатлигини яхшилашга йўналтирилган, умумий қиймати 3,1 млн АҚШ долларига тенг бўлган иккита лойиҳа (UNDP/UNESCO ва UNICEF/UNFPA ҳамкорлигидаги буюртма) тасдиқланди ва уларни амалга оширишга киришилди. Европа инвестиция банки вице-президенти В.Худакнинг Ўзбекистонга ташрифи давомида (жорий йилнинг 23-25 сентябр кунлари) Ўзбекистон Республикасининг Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ва банк ўртасида Оролбўйи ҳудудини барқарор экологик ривожлантиришга 100 млн. евро миқдорида имтиёзли кредит ажратиш бўйича англашув Меморандуми имзоланди. Шунингдек ушбу Меморандумни амалга 60 ошириш доирасида Европа томони билан 10-25 млн. евро грант маблағларини ўзлаштириш бўйича, шу жумладан ОХКТФ доирасида яқин ҳамкорлик кўзда тутилмоқда.

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди МИНТАҚАДА СУВ РЕСУРСЛАРИДАН ТЕЖАМКОРЛИК БИЛАН ОҚИЛОНА ФОЙДАЛАНИШ, БОШҚАРУВ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Ҳозир 70 БМТнинг маълумотларига кўра минтақада 2050 йилда аҳоли сони 94 миллионга миллиондан ортиқ етади. Шу сабабли аҳоли сони ошиши ва аҳоли яшайди озиқ-овқат ва сувга бўлган эҳтиёжнинг ўсиши билан боғлиқ янги муаммолар юзага келади. Сув хўжалигини бошқариш тизимини такомиллаштириш Томчилаб суғориш технологиясини жорий қилиш мақсадида давлат томонидан ердан фойдаланувчиларга тақдим этилаётган субсидияларнинг ҳажми ҳар бир гектарга ушбу 30,0жорий йилда минг гектар технологияни тадбиқ этиш учун майдонда томчилатиб суғориш жорий 8,0 млн. сўм ёки этилди 900 АҚШ доллари атрофида давлат томчилатиб суғориш тизимини 2025 йилгача сувни тежайдиган технологиялар жорий этиш учун олинадиган кредитнинг 1билан қарийб млн. гектарни қамраб олиш 10% ставкасини қоплайди, ердан режалаштирилган, шунда томчилатиб суғориладиган 5фойдаланувчилар йил ер солиғидан 250майдонлар минг гектардан ортади озод этилади Сув сарфини камайтириш мақсадида сўнгги 10 йилда пахта майдонлари 25%га ёки 2008 йилдаги 1 425 000 гектардан 2018 йилда 1 070 000 гектаргача қисқарди. 61

ОРОЛБЎЙИДА СУВ РЕСУРСЛАРИДАН ТЕЖАМКОРЛИК БИЛАН ОҚИЛОНА ФОЙДАЛАНИШ Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш ва сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш давлат Дастурига мувофиқ 2013–2017 йилларда давлат ва хусусий маблағлари ҳисобидан қуйидаги қурилиш ва қайта таъмирлаш ишлари амалга оширилди: 77 643 кмктаорлмлеокқтлоарр-идренаж 3 658 тикҳолатдаги 1 740смтеалницоиряалтаирвинасос қудуқлар дренаж 4 262 кмсуғориш тизими 2641 кмиконлшлоеокттлоарр-идренаж 4 361 8219 кмлотокли суғориш гидротехник тизими иншоотлар

мелиоратив ҳолатни яхшилаш бўйича Давлат 149,4 дастури натижасида кучли ва ўртача шўрланган майдонлар камайтирилди минг га ер ости сувлари ер юзаси- 302,9 мелиоратив ҳолатни яхшилаш 897 га яқин жойлашган бўйича чора-тадбирлар амалга минг минг га гадан ортиқ (2 м гача) майдонлар оширилган майдонлар қисқартирилди 1,3 Суғориладиган ерларнинг мелиоратив 435 сув билан млн. га ҳолатини яхшилаш жамғармаси таъминланиши га маблағлари ҳисобидан Қорақалпоғистон яхшиланган Республикаси ва Хоразм вилоятида иҳота суғориладиган ўрмонзорлари ташкил этилган майдон майдонлар Ислом тараққиёт банки иштирокида қиймати 145,5 млн. АҚШ доллари бўлган “Хоразм вилояти Тошсақин магистрал суғориш каналлари тизимини қайта тиклаш” лойиҳаси доирасида Хоразм вилояти туманларидаги 191,3 минг га майдонда сув таъминоти яхшиланиши, 100 минг га майдонда ерларнинг мелиоратив ҳолати яхшиланиши кутилмоқда, бу эса ўз навбатида йилига 14,10 млрд. сўм харажатларни қисқартириш, 700–860 млн. м3 сувни тежаш, суғориш тизимларининг фойдали иш коэффицентини (ФИК) 15 %га ошириш, 20,60 минг тоннага пахта хом-ашёси ва 21,40 минг тоннага буғдой етиштиришни ошириш имконини беради. Жаҳон банки иштирокида қиймати 376,7 млн. АҚШ доллари бўлган “Жанубий Қорақалпоғистонда сув ресурсларини бошқаришни яхшилаш” лойиҳаси доирасида Жанубий Қорақалпоғистоннинг 100 минг га суғориладиган ерларида сув ресурсларини бошқаришни яхшилаш, каналлар тизимининг фойдали иш коэффицентини (ФИК) 0,6 %га ошириш ва ҳар йили 269 млн. м3 сувни тежаш, фермер хўжаликларининг 402 та насос агрегатларини тўхтатиш, йилига электр энергия ва эксплуатация харажатлари 6,9 млн. АҚШ долларига тежалиши кутилмоқда.

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди ТОМЧИЛАТИБ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Айни пайтда ҳудуднинг 90 % дан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерларида сунъий суғоришни жорий этиш талаб этилади Жаҳон банкининг Шу билан бирга, прогнозларига кўра 2050 йилга деҳқончиликда суғориш келиб минтақа аҳолисининг 90 учун сувга бўлган эҳтиёж млн. кишигача демографик ўсиши шароитида 2020 йилда 30% гача 25-30 % гача сув танқислиги ортиши мумкин ҳолати кутилмоқда Мамлакатимизда йилига ўртача 52 млрд м3 сув ишлатилади Асосий қисм ёки 90 % сув ресурслари қишлоқ хўжалигида суғориш мақсадларига йўналтирилади 2019Республика бўйича йилда 64 33 минг 212 га ер майдонларида томчилатиб суғориш технологиялари жорий этилган

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди 11 934 га 1 428 га пахта экиладиган бошқа қишлоқ хўжалиги экинлари етиштириладиган майдонлар майдонлар 19 849 га боғлар ва узумзорлар Шунингдек, жорий йилда республика бўйича 1 123 га дан ортиқ ерда ёмғирлатиб суғориш технологияси жорий этилган Томчилатиб суғориш технологиясидан фойдаланилганда сув сарфи анъанавий суғоришга нисбатан сезиларли даражада камаяди картошкани суғоришда маккажўхорини суғоришда 50% гача 25% гача Шу билан бирга, ҳосилдорлик ўртача 30% га ортади 65

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди СУВ ВА ЕР РЕСУРСЛАРИНИНГ ИФЛОСЛАНИШИ ВА ШЎРЛАНИШИ Орол денгизи сувининг шўрланиш 13-25 марта ортди Бу эса қишлоқ хўжалиги даражаси экинлари ҳосилдорлиги- нинг кескин пасайишига ва океанларнинг ўртача 7-11 марта олиб келди минераллашиш даражасидан ошди Аҳолини сифатли ичимлик суви билан таъминлаш энг жиддий муаммо ҳисобланади. Оролбўйи ҳудудида яшовчи аҳолининг ярмидан кўпи, айниқса қишлоқ аҳолиси етарли миқдорда тозаланмаган ва юқори даражада минераллашган ичимлик сувидан фойдаланишга мажбур бўлишмоқда. Оролнинг қуриган тубидан тарқалаётган катта миқдордаги чанг ва тузлар ҳамда сувнинг ифлосланиши аҳолининг касалланиши, болалар ва умумий ўлим ҳолати ўсишининг асосий омиллари ҳисобланади. Қайта тиклаш чора-тадбирлари 3 2003 йилда УзГИП институти томонидан Междуреченск, Мўйноқсой, Рибачье ва Жилтирбас сув омборларининг асосий объектларини қайта тиклаш ва қурилиши та фаза бўйича 3 та фазадан иборат Амударё дельтасида кичик маҳаллий сув ҳавзаларини қуриш бўйича ТИА (Техник иқтисодий асослаш) ишлаб чиқилган. I Фаза Маҳаллий сув омборларининг умумий сиғими 70,0 минг га акватория яратиш 66 ҳисобига 810 млн. м3 га етказилди, бу эса чорва моллари учун ем-хашак базаси, қушларнинг кўпайиши, тўқай ўрмонлари ва балиқчилик учун қулай шароит яратиш имкониятини берди. Давлат бюджетидан I фаза доирасида 11 399,1 млн. сўм маблағ ажратилди.

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди II Фаза Қиймати 854,4 млрд. сўмга тенг 15 та объектни ўз ичига олади Лойиҳанинг II ёриқлар шаклланиши жараёнини тўхтатиш; фазасини амалга Междуреченск сув омбори сиғимини 440 млн. м3 гача ошириш; оширишдан сув тошқинларини хавфсиз ўтказиш; кутилаётган сув юзаси майдонини 15,5 минг га гача ошириш; натижалар: балиқ овлашни 1,8 минг тоннадан 3,6 минг тоннагача ошириш; яйловларни 90 минг га дан 170 минг га гача ҳамда турли хил ўтлар ўсади- ган майдонларни 45 минг га дан 155 минг га гача ошириш чорва моллари сонини ошириш имконини беради III Фаза бошланғич молиялаштириш 282 млрд. сўм ёки 34,1 млн. АҚШ доллари миқдорида белгиланди (Жанубий Оролбўйи сув ҳавзаларини яратиш лойиҳаси) 900 854,4 Молиялаштириш ҳажми (млрд сўм) 700 500 67 282 300 100 11,4 0 I Фаза II Фаза III Фаза

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Жанубий Оролбўйи сув ҳавзаларини яратиш лойиҳасини амалга оширишнинг иқтисодий самарадорлиги 48 432,59 28,33 % 9,6 йил 8,6 йил минг АҚШ доллари чегирмали соф даромад ички меъёрий даромад чегирмали қоплаш қоплаш муддати муддати Автоматлаштириш ҳисобига Амударё оқимида сув йўқотиш камайиши 5 км3 ва Сирдарё ҳавзасида 2 км3, яъни 1980 йилдаги йўқотиш даражасига етказилиши мумкин Сув йўқотишни Сирдарё камайтириш Амударё 2 км3 5 км3 68

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Маҳаллий сув ҳавзаларини яратиш ва Оролбўйи ҳудудида сув-ботқоқли экотизимларни барқарор бошқариш Оролбўйи ҳудудида сув таъминоти муаммоларини ҳал қилиш учун “Амударё дельтасида кичик маҳаллий сув ҳавзаларини яратиш” лойиҳаси амалга оширилмоқда. Орол фожеаси оқибатларини юмшатиш, 2015-2018 йилларда Оролбўйи ҳудудини қайта тиклаш ва ижтимоий–иқтисодий ривожлантириш бўйича Ҳукумат томонидан тасдиқланган Комплекс дастур доирасида 2016-2018 йилларда лойиҳани амалга ошириш учун 18,73 млрд. сўм ажратилган Қарорга мувофиқ 2019 йилда лойиҳа 55 молиялаштирилиши тасдиқланган млрд. сўм Давлат бюджети ва Европа Иттифоқи- нинг гранти ҳисобидан 40 млн. евро Лойиҳани амалга ошириш натижасида Жанубий Оролбўйи сув ҳавзаларида барқарор сув таъминланади. Бу эса ҳудудда йирик бошли қорамоллар ва бошқа фауна (балиқлар) учун озуқа сифатида фойдаланиладиган ўсимликларнинг (қамиш, турли ўт-ўланлар, яйловлар) барқарор ўсишига ва ўз навбатида маҳаллий аҳолига қўшимча даромад олиб келтирди. Шу билан бирга, чорва моллар ва кўпайтириладиган балиқлар махсулдорлиги ортади. 69

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Орол денгизининг сув баланси турли даврлар учун (км3) 80 61,6 65,1 68,8 60 42,5 40 37,1 34,7 25,1 20 10,6 19,3 15,7 0 1911-1960 й. 1961-1980 й. 1981-1990 й. 1991-1999 й. 2000-2014 й. даврий вақтларда қуйилиши даврий вақтларда сарфланиши (дарё оқими ва ёғингарчилик), км3 (буғланиш), км3 10 0,06 -3,6 -3,6 -9,6 -11,6 0 -3,66 -10 -20 -24,5 -23,5 -30 -32,0 -35,9 -40 1911-1960 й. 1961-1980 й. 1981-1990 й. 1991-1999 й. 2000-2014 й. Сув баланси Сиғимнинг ҳақиқий кенгайиши 70

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Якуний баланс 2018 йил 2 апрелда 2019 йил 7 майда турли даврлар учун (км3) коинотдан олинган коинотдан олинган сурат (Landsat 8) сурат (Landsat 8) 6 4 3,97 2,02 -0,95 0,02 2 0 -2 -3,72 -4 -6 1911-1960 йй. 1961-1980 йй. 1981-1990 йй. 1991-1999 йй. 2000-2014 йй. Орол денгизининг сув сатҳи динамикаси Орол денгизининг сув ҳажми динамикаси 71

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди ЭНДОКРИНОЛОГИК КАСАЛЛИКЛАРНИ ЭРТА АНИҚЛАШГА ЁРДАМ БЕРАДИГАН ТАДБИРЛАР 2017-2018 йилларда бола туғиш ёшидаги аёллар ва хавф остида бўлган аҳоли орасида қандли диабетга эрта ташҳис қўйиш учун скрининглар ҳамда 2018 йилда қандли диабетни эрта аниқлаш учун аҳолини глицерли гемоглобин бўйича кўрикдан тўлиқ ўтказилди. Эндокринологик касалликларни эрта аниқлаш касаллик асоратларининг олдини олиш, ушбу касаллик оқибатида ногиронлик ва ўлим ҳолатларини камайтиришга имконият яратди. Саратон касаллигини аниқлашни кучайтириш ва муваффақиятли даволашга қаратилган чора-тадбирлар Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий-амалий тиббиёт марказининг Нукус ва Урганч филиалларини малакали мутахассислар билан таъминлаш 100 % га етди. Марказлар саратон касаллигини аниқлаш ва даволаш учун янги юқори технологик ускуналар билан жиҳозланган. Бундан ташқари, саратонга қарши замонавий дори воситалари билан таъминлаш 20–25 % дан 80–85 % гача ошди, шунингдек ташхис қўйишнинг 11 та янги усуллари ва саратон касаллигини даволашнинг 15 хил янги усуллари жорий этилди. 72

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Сил касаллигига чалинишни камайтириш чора-тадбирлари Нукус шаҳрида замонавий референс-лаборатория ташкил этилган бўлиб, натижада сил касаллигига ташхис қўйиш ва силга қарши замонавий препаратларга сил микробактерияларининг чидамлилигини аниқлаш сезиларли даражада яхшиланди. Қорақалпоғистон Республи- Сил касаллигига бирламчи чалиниши (ҳар 100 минг киши сонига нисбатан) касида сил касаллигига бирламчи чалиниши 2010 йилдан буён 140 35,2 фоизга камайди. 120 100 Жуда кўплаб турдаги дори воситалари таъсир кўрсатмайди- 80 ган беморлар сони камайди. 60 40 20 2006 й. 2016 й. 2018 й. Республика бўйича 0 2000 й. Қорақалпоғистон Республикаси Урологик касалликларни аниқлаш чора-тадбирлари Республика ихтисослаштирилган урология илмий-амалий тиббиёт маркази мутахассисларининг Қорақалпоғистон Республикасида маҳаллий мутахассислар билан биргаликда аҳолини чуқурлаштирилган тиббий кўрикдан ўтказиши натижасида урологик касалликларни рўйхатга олишнинг кўпайиши ҳолати кузатилмоқда. Сийдик-таносил тизими касалликлари билан бирламчи касалланиш (ҳар 100 минг киши сонига нисбатан) 5000 220006 й. 22001100 й. 20162 200172й. 2001188 й. Аҳолининг сийдик-таносил тизи- 4000 ми касалликлари билан бирламчи 3000 Қорақалпоғистон Республикаси Республика бўйича касалланиши кўрсаткичи сўнгги 2000 2 йилда сезиларли даражада 1000 камайган бўлсада 2000 йилдан бошлаб мунтазам ўсиб келаётган- 0 лиги кузатилмоқда. 2020000й. Шу билан бир вақтда, Қорақал- поғистонда ушбу кўрсаткич республ­ икадагиўртачадаражадан 18,6 фоиз юқорилигича қол- моқда. 73

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оналар ва болалар ўлимини камайтиришга қаратилган чора-тадбирлар “Она ва бола скрининг” Нукус ва Хоразм марказлари ташкил этилиб, замонавий тиббий ускуналар билан жиҳозланди. Туғма нуқсонлар, фенилкетонурия ва туғма гипотериоз билан касалланган болаларни эрта аниқлаш бўйича оммавий неонатал скрининг ўтказиш учун генетик, биокимёвий ва цитогенетик лабораториялар ташкил этилди. “Она ва бола скрининг” Нукус маркази базасида кариотип ёки хромосомалар тўлиқ тўплами таҳлилларини ўтказиш мақсадида ҳудудий цитогенетик лаборатория ташкил этилди. Сўнгги 10 йилликда Ўзбекистон аҳолисининг саломатлиги сезиларли яхшиланишига эришилганлиги ўртача умр кўриш давомийлигининг 2000 йилдаги 70,8 ёшдан 2018 йилга келиб 74,6 ёшга узайишига олиб келди. 2000 йилдан бошлаб янги туғилган чақалоқлар ўлими даражасининг барқарор камайиб бормоқда (2000 – 18,9) ва 2018 йилга келиб тирик туғилган ҳар 1 000 та чақалоққа нисбатан 9,9 тани ташкил қилди. Оналар ўлими коэффиценти бўйича ҳомиладорлик даврида, туғиш ва туғишдан кейинги даврда кўрсатиладиган тиббий ёрдам олиш имконияти ва унинг сифати ҳақида хулоса чиқариш мумкин. 2000 йилдан бошлаб оналар ўлими коэффиценти ҳар 100 минг тирик туғилганларга нисбатан 33,1 тадан 2018 йилда 20,2 тагача камайди. Оналар ўлими Гўдаклар ўлими (ҳар 100 минг тирик туғилганлар сонга нисбатан) (ҳар 1 минг тирик туғилганлар сонига нисбатан) 50 30 40 25 30 20 20 15 10 10 0 5 22000011й. 2006 22001100й. 2016 2017 22001188й. 0 Хоразм 22000000 й. 220006 й. 22001100й. 2016 2012801й.8 Қорақалпоғистон Республикаси Республика бўйича Хоразм Қорақалпоғистон Республикаси Республика бўйича 74

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оролбўйи минтақасининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини таъминлаш учун ишлаб чиқаришни модернизация қилиш ва инфратузилмани такомиллаштириш 2019 йилнинг 9 ойида Қорақалпоғистон Республикасининг ялпи ҳудудий маҳсулоти 12 835,0 млрд.сўм истеъмол товарлари 1 632,0 млрд.сўм қишлоқ хўжалиги 4 838,0 млрд.сўм саноат маҳсулотларини ишлаб саноат маҳсулотларини чиқариш ишлаб чиқариш 110 9 422,0 108 107 % млрд.сўм 106 % 104 % 75 106 103,5 % 104 102 100

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оролбўйи минтақасининг ижтимоий- иқтисодий ривожланишини таъминлаш учун ишлаб чиқаришни модернизациялаш ва инфратузилмани такомиллаштириш Инвестиция ҳажми чакана савдо хизмат кўрсатиш 7 023,8 3 823,0 4 036,0 млрд. сўм млрд. сўм млрд. сўм қурилиш 2 514,0 млрд. сўм 108,7% 114,9% 128,0 % 134,1% 76

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Саноатни ривожлантириш кўрсаткичлари 2018 йилда Қорақалпоғистон Республикасининг ялпи ҳудудий маҳсулоти 2016 йилга нисбатан 1,1 баробар, саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми - 1,2 баробар, қурилиш ишлари ҳажми - 1,2 баробар ошди. 2019 йилнинг 9 ойи якунларига кўра, Қорақалпоғистон Республикаси ЯҲМ ҳажми 12 834,8 млрд. сўмни ташкил этди ва 6% га ўсди. Қорақалпоғистон Республикасида 2019 йил январь-сентябрь ойларида 9 421,8 млрд. сўмлик маҳсулот ишлаб чиқарилди ва 2018 йилнинг шу даврига нисбатан ЯҲМ 2,5 % га ўсди. Ҳозирги кунда республикада 242 та корхона, шу жумладан 6 та йирик енгил саноат корхонаси фаолият кўрсатмоқда. 2018-2019 йилларда ҳудудий дастур доирасида умумий қиймати 8 011 млрд. 283 млн. сўмлик 7 та йирик лойиҳалар ишга туширилиб, 1,5 мингга яқин янги иш ўринлари яратилиши режалаштирилмоқда. Қорақалпоғистон Республикасида “Нукус-фарм” эркин иқтисодий зонаси негизида “Нукус” эркин иқтисодий зонаси ташкил этилди. “Нукус” ЭИЗ ҳудудида умумий қиймати 33,7 млн. АҚШ доллари бўлган (7,9 млн. АҚШ доллари – ўз маблағи, 14,2 млн. АҚШ доллари – банк кредитлари, 11,6 млн. АҚШ доллари - хорижий инвестициялар) 7 та лойиҳа амалга оширилмоқда. 2019 йилда Қорақалпоғистон 3 трлн. 384,6 умумий 650 Республикасида саноат, қиймати млрд сўм бўлган устувор лойиҳалар қишлоқ хўжалиги ва хизмат кўрсатиш соҳаларида амалга 7 088 та янги иш ўринлари яратилади оширилади Хусусан, тармоқлар кесимида саноат қишлоқ хўжалиги 5055 455 хизматлар 1578 Саноат соҳасида 253 та лойиҳани амалга ошириш учун 2,8 трлн. сўм инвестиция киритиш ва 5055 77 та янги иш ўринлари яратилиши режалаштирилмоқда. Хизматлар соҳасида 330 та лойиҳани амалга ошириш учун 381,0 млрд. сўм инвестиция киритиш ва 1578 та янги иш ўринлари яратилиши режалаштирилмоқда. Қишлоқ хўжалиги соҳасида 67 та лойиҳани амалга ошириш учун 180,1 млрд. сўм инвестиция киритиш ва 455 та янги иш ўринлари яратилиши режалаштирилмоқда.

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Қорақалпоғистон Республикасида Қишлоқ хўжалиги 180,1 амалга ошириладиган (67 та лойиҳа) лойиҳаларнинг умумий қиймати 381 (млрд сўмда): Хизматлар 2823,5 (330 та лойиҳа) 1,4 трлн. сўм инвестиция жалб этиш ҳисобига 514 та лойиҳа Саноат амалга оширилди ва 4 150 та (253 та лойиҳа) янги иш ўринлари яратилди Шунингдек, 704 та лойиҳа 2 468,1 млрд. сўмга молиялаштирилди, шу жум- ладан 1 185,0 млрд. сўм банк кредитлари ажратилди. 2018-2019 йилларда Қорақалпоғистон Республикасида инвестиция дастурлари амалга оширилиши 2018 йилда инвестиция ва 2019 йилда инвестиция инфратузилма лойиҳаларини амалга дастурларини амалга ошириш ошириш доирасида доирасида 29 351,9 млн. сўмдан ортиқ олимпия заҳиралари ихтисослашган маблағга 22 та умумтаълим мактаб-интернатларининг бир қатор мактаблари қурилиши, реконструкция иншоотлари қурилиши, реконструкция ва капитал таъмирлаш ишлари амалга ва капитал таъмирлаш ишлари кўзда оширилди тутилмоқда 55481 млн. сўмдан ортиқ 1 та иншоот маблағга соғлиқни сақлаш соҳаси тиббий муассасаларининг 26 та иншоотлари 5 млрд. сўм қурилиши, реконструкция ва капитал таъмирлаш ишлари амалга оширилди 4 та болалар мусиқа ва санъат мактаблари 15940 млн сўм Тиббиёт муассасалари 11 та иншоотга 41 595 млн.сўм 78

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Қорақалпоғистон Республикасининг Мўйноқ тумани аҳолиси учун қулай яшаш шароити яратиш ва марказлашган ичимлик суви билан таъминлаш мақ- садида “Сув тақсимлаш қурилмасига эга “Қўнғирот-Мўйноқ” сув қувурини қуриш” лойиҳаси амалга оширилди. Рекорд даражада қисқа муддатда 5 ой давомида қурилди лойиҳа қиймати Шу орқали Нукус, Беруний, Мўйноқ, Қўнғирот ва Қораўзак туманларининг 26,4 млрд. сўм 25 мингдан зиёд аҳолиси тоза ичимлик 101 км узунликда суви билан таъминлади Ҳукумат қарори билан 2017-2020 йилларда Оролбўйи ҳудудини ривожлантириш давлат дастури 8,4 трлн. сўмдан зиёд (900 млн. АҚШ доллари атрофида) умумий бюджет билан тасдиқланиши фожеа оқибатларини юмшатиш чора-тадбирларининг мантиқий давоми ҳисобланади 79

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Ўзбекистон Республикаси Президентининг Мўйноқ шаҳрига ташрифининг якунлари натижасида 2019-2021 йилларга режалаштирилган умумий қиймати 26,974 трлн. сўмлик (3,2 млрд. АҚШ долларига яқин) 75 та лойиҳани ўз ичига олган 2019-2021 йилларда Қорақалпоғистон Республикасининг Мўйноқ туманини комплекс ривожлантириш дастури тасдиқланди 2019-2021 йилларда амалга ошириш учун 75 та лойиҳа умумий қиймати 26,974 трлн. сўм Энергетика, қурилиш материаллари, тўқимачилик, кимё ва озиқ-овқат саноати соҳаларига Корея Республикаси (408 млн. АҚШ доллари), Хитой (161 млн. АҚШ доллари), Саудия Арабистони (7 млн. АҚШ доллари) ва Қозоғистон (3 млн. АҚШ доллари) давлатларининг умумий қиймати 709 млн. АҚШ доллари миқдорида тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларини жалб қилиш орқали 59 та лойиҳани амалга ошириш кўзда тутилмоқда 59 та лойиҳа Корея (408 млн. АҚШ доллари) Хитой (161 млн. АҚШ доллари) умумий қиймати 709 млн. АҚШ Япония (4 млн. АҚШ доллари) доллари Қозоғистон (3 млн. АҚШ доллари) 80

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди 2018-2019 йилларда Қорақалпоғистон Республикасида “Обод қишлоқ” ва “Обод маҳалла” дастурларини амалга ошириш 2019 йилда Қорақалпоғистон Республикасида 2019 йил январь-октябрь ойларида 304,3 млрд. сўм (2018 йилда 240,2 “Обод қишлоқ” ва “Обод маҳалла” млрд. сўм) инвестиция киритилди дастурлари доирасида 34,9 минг хонадондаяшовчиларга (2018йилда24,7мингта) 45 тақр(2еу0жр1иа8ллийашишл-ттдиааръи3мл1иқмтриоалшқ)адлшоақишдаларини якунлаш 198,4уя(ш2ш0ба1уш8дшйаиасрлтодуират1имн5и3и,я5хнмшгиинлааг)шҳгоа лёриданмибнергади та туманлардаги маҳаллаларда м1л5рд.сумНукус шаҳри ва млрд.415,9(2018 йилда 252,4сўм) 3 та маҳаллада (2018 йилда 2 та) 98,5 млрд. сўм (2018 йилда 47,0 млрд. сўм) – Республика бюджети 155,6 млрд. сўм (2018 йилда 70,2 млрд. сўм) – маҳаллий бюджет 22,8 млрд. сўм (2018 йилда 20,1 млрд. сўм) – ташкилотлар маблағлари 12,3 млрд. сўм (2018 йилда 7,3 млрд. сўм) – тижорат банклари кредитлари 81



КОНФЕРЕНЦИЯ ЗАМИНИДАГИ МУНОЗАРАЛАР



I Сессия ЭКОЛОГИК ТОЗА ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЖОРИЙ ЭТИШГА ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ҚИЛИШ УЧУН ШАРТ-ШАРОИТЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Хорижий инвестицияларни жалб қилишга келсак, биз ушбу инвестицияларни киритишни истаётганларни тўғри тушунишимиз керак. Улар учун, албатта, олдиндан айтиш ва шаффофлик жуда муҳим. Ушбу маънода, биз конференция давомида муҳокама қиладиган ташаббуслар, биринчи навбатда ушбу масалани ҳал қилишга қаратилган бўлиши керак. Шунингдек, кўплаб тақдимотлар ва чиқишларда минтақани бирлаштириш зарурлиги тўғрисида гапирилди. Халқаро ҳамкорлар ва сармоядор донорларга бизнинг тайёр эканлигимизни, минтақа ягона тандемда ишлашга тайёр эканлигини кўрсатиш учун минтақа даражасида аниқ ҳаракатларни амалга ошириш керак. Филипп Саприкин БМТ Бош котибининг махсус вакили ўринбосари 86

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оролбўйи ҳудудида микротўловлар, солиқлар, давлат-хусусий шерикчилиги ва молиявий бозор операциялари каби “инновацион” лойиҳаларни молиялаштиришни қўллаш ва инновацион молиявий платформани яратиш Орол денгизи ҳавзасида экотизимнинг барқарорлигини таъминлайди. Стратегия ва дастурлар лойиҳаларини тайёрлашда иқтисодий молиявий ресурслар ва ижтимоий экологик натижалар ўртасидаги ўзига хос муносабатлар ва натижаларга аниқлик киритилиши муҳим аҳамият касб этади. Ной Беквит “Credit Suissе” компанияси бош мутахассиси 87

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди НЕКСУС инвестицион лойиҳаси қўшни давлатлар томонидан сувдан фойдаланишнинг тўғри ва шаффофлигини таъминлаш учун минтақада атроф муҳит ва қишлоқ хўжалиги масалаларига нисбатан Сирдарё ҳавзасидаги давлатлараро аҳамиятга эга энг муҳим трансчегаравий Гидротехник иншоотларда мавжуд тизимни модернизация қилиш ва сув ресурсларини бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимини (СКАДА) жорий қилиш орқали Марказий Осиёда трансчегаравий сувларни бошқариш самарадорлигига қаратилган. Зафар Махмудов МОҲЭМнинг ижрочи директори 88

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оролбўйи ҳудудида Яшил иқлим жамғармаси ресурсларидан фойдаланишга эришиш учун давлат дастури ва Ўзбекистон учун мослашув миллий режасини ишлаб чиқиш ва тақдим этиш зарур. Светлана Френова Яшил иқлим жамғармасининг Шарқий Европа ва Марказий Осиё бўйича ҳудудий маслаҳатчиси 89

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Самарасиз мавжуд суғориш ва дренаж инфратузилмаларини модернизация ва реконструкция қилиш ҳамда сувни тежашга қаратилган самарали мақсадлар ёрдамида Амударёдан сув олишни камайтириш ва Орол денгизига қуйиладиган сувни кўпайтириш талаб қилинади. Умберто Дель Панта Европа инвестиция банки бошқарувчи маслаҳатчиси 90

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Минтақадаги мавжуд ҳолатни ўрганиш ва Канадада сувни чучуклаштириш билан боғлиқ тажрибалардан келиб чиқиб шуни айтишим мумкинки, Оролбўйи ҳудудида ичимлик сувининг стандарт талабларига эришиш учун уй шароитида ва шахсий мақсадларда фойдаланиладиган кичик ўлчамли чучуклаштириш ускуналарини ўрнатиш орқали сув таъминоти ва сувни чучуклаштириш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилиш мумкин. Майкл Кифер Канаданинг “Keefer Ecological Services Ltd” компанияси раҳбари 91



II Сессия “Яшил” иқтисодиёт тамойиллари, экологик тоза энергия ва сувни тежайдиган технологияларни комплекс жорий қилиш

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Оролбўйи ҳудудида маданият ва инновацияларни жорий қилиш учун зарурий муҳитни рағбатлантириш мақсадида “жонли” лабораториялар ташкил этилиши зарур. “Жонли” лабораториялар реал жамоатчилик ва муҳитда тадқиқот ва инновацион жараёнларни бирлаштирадиган, фойдаланувчиларнинг биргаликдаги ижодий фаолиятига тизимли ёндошишга асосланган, фойдаланувчиларга йўналтирилган, очиқ инновацион экотизимлар сифатида таърифланади. Генрих Вайс Германиянинг Барқарор технологияларни жорий қилиш институтининг катта илмий ходими 94

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Менинг фикримча, “Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди” – бу “ақлли Орол шаҳри” бўлиб қуйидаги чоралар кўрилиши керак: инсон капиталининг узоқ муддатли ривожланишини қўллаб-қувватловчи инфратузилмалар ва хизматлар ўртасидаги энг яхши конвергенцияни ривожлантириш; ривожланган рақамли асрни яратиш учун инновацияни фуқаролик жамияти билан яхшилаб муҳокама қилиш керак; ақли билимлар, ҳатто энг ақлли мутахассислар ҳам билим олиш ва трансформацияларга эҳтиёж сезади. Николас Бушо Франциянинг “Ренесанс Урбейн” ташкилоти директори 95

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Орол денгизи ҳудудини технологик инновациялар ёрдамида иқтисодий ва экологик жиҳатдан қайта тиклаш учун Оролбўйи ҳудудида аввалги амалга оширилган лойиҳалар тажрибасидан келиб чиқиб аниқ тасаввур шаклланди. Қарорлар қабул қилишга ёрдам бериш ва инвестицияларни рағбатлантириш учун табиий бойликларнинг иқтисодий қадрланишини таъминлаш асосий мақсад бўлиши зарур. Владислава Немова Жаҳон банкининг табиий ресурлар соҳаси мутахассиси 96

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Дунёнинг экологик ҳолати барқарор ишлаб чиқариш ва истеъмол ҳар бир давлатнинг сиёсатига кириши кераклигини яна бир бор кўрсатмоқда, яъни саноатда, қишлоқ хўжалигида, озиқ-овқат саноатида қиймат ҳосил бўлиши занжирини ва ҳаётий циклга ёндашувни жорий этиш ҳамда истеъмолчи ҳолатидаги жамиятдан кўп марта фойдаланадиган жамият тизимига ўтиш зарур. Зульфия Зикрина “SWITCH–Asia” дастурининг бош эксперти 97

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди Ўзбекистон Республикасини “яшил” иқтисодиётга ўтиш стратегиясининг асосий мақсади ижтимоий ривожланиш, парник газлари чиқишини камайтириш, иқлим ва экологик барқарорликка ҳисса қўшадиган барқарор иқтисодий тараққиётга эришиш учун мамлакатимизда амалга оширилаётган таркибий ислоҳотларга “яшил” иқтисодиёт тамойилларини жорий этишдир. Иқтисодий ўсишга таъсир кўрсатиш билан бир вақтда иқлим ўзгариши муаммоларни ҳал қилиш Оролбўйидаги асосий секторлар, яъни электр энергия ишлаб чиқариш, табиатдан фойдаланиш ва қишлоқ хўжалигида “яшил” технологияларни кенг жорий қилишни талаб қилади. Бахриддин Нишонов Ўзбекистон Республикаси Гидрометеорология хизмати маркази бош директорининг биринчи ўринбосари 98

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди 99

Оролбўйи – экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди 100