SGK Công nghệ 8

Tõ hÖ thøc trªn em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a ®ðêng kÝnh b¸nh ®ai vµ sè vßng quay cña chóng ? Muèn ®¶o chiÒu chuyÓn ®éng cña b¸nh bÞ dÉn, ta m¾c d©y ®ai theo kiÓu nµo ? c) øng dông Bé truyÒn ®éng ®ai cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, lµm viÖc ªm, Ýt ån, cã thÓ truyÒn chuyÓn ®éng gi÷a c¸c trôc c¸ch xa nhau, nªn ®ðîc sö dông réng r i trong nhiÒu lo¹i m¸y kh¸c nhau nhð m¸y kh©u, m¸y khoan, m¸y tiÖn, «t«, m¸y kÐo... Khi ma s¸t gi÷a b¸nh vµ d©y ®ai kh«ng ®ñ ®¶m b¶o th× chóng cã thÓ bÞ trðît nªn tØ sè truyÒn bÞ thay ®æi. 2. TruyÒn ®éng ¨n khíp §Ó kh¾c phôc sù trðît cña truyÒn ®éng ®ai, ngðêi ta dïng truyÒn ®éng ¨n khíp. Mét cÆp b¸nh r¨ng hoÆc ®Üa – xÝch truyÒn chuyÓn ®éng cho nhau ®ðîc gäi lµ bé truyÒn ®éng ¨n khíp. Bé truyÒn ®éng ¨n khíp ®iÓn h×nh lµ truyÒn ®éng b¸nh r¨ng vµ truyÒn ®éng xÝch (h.29.3). ab H×nh 29.3. C¸c bé truyÒn ®éng ¨n khíp a) TruyÒn ®éng b¸nh r¨ng ; b) TruyÒn ®éng xÝch. 1. B¸nh dÉn ; 2. B¸nh bÞ dÉn. 1. §Üa dÉn ; 2. §Üa bÞ dÉn ; 3. XÝch. a) CÊu t¹o bé truyÒn ®éng Quan s¸t h×nh 29.3 hoµn thµnh c¸c c©u sau : - Bé truyÒn ®éng b¸nh r¨ng gåm : ............................................................... - Bé truyÒn ®éng xÝch gåm : ........................................................................ Muèn truyÒn chuyÓn ®éng gi÷a c¸c trôc c¸ch xa nhau, cã thÓ dïng bé truyÒn ®éng xÝch hoÆc dïng nhiÒu cÆp b¸nh r¨ng kÕ tiÕp nhau. 100

§Ó hai b¸nh r¨ng ¨n khíp ®ðîc víi nhau, hoÆc ®Üa ¨n khíp ®ðîc víi xÝch cÇn ®¶m b¶o nh÷ng yÕu tè g× ? b) TÝnh chÊt NÕu b¸nh 1 cã sè r¨ng Z1 quay víi tèc ®é n1 (vßng/phót), b¸nh 2 cã sè r¨ng Z2 quay víi tèc ®é n2 (vßng/phót) th× tØ sè truyÒn : Tõ hÖ thøc trªn ta thÊy b¸nh r¨ng (hoÆc ®Üa xÝch) nµo cã sè r¨ng Ýt h¬n th× sÏ quay nhanh h¬n. c) øng dông - Bé truyÒn ®éng b¸nh r¨ng dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a c¸c trôc song song hoÆc vu«ng gãc nhau, cã tØ sè truyÒn x¸c ®Þnh vµ ®ðîc dïng trong nhiÒu hÖ thèng truyÒn ®éng cña c¸c lo¹i m¸y thiÕt bÞ kh¸c nhau nhð : ®ång hå, hép sè xe m¸y... - Bé truyÒn ®éng xÝch dïng ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay gi÷a hai trôc xa nhau cã tØ sè truyÒn x¸c ®Þnh nhð trªn xe ®¹p, xe m¸y, m¸y n©ng chuyÓn... Ghi nhí 1. M¸y hay thiÕt bÞ cÇn cã c¬ cÊu truyÒn chuyÓn ®éng v× c¸c bé phËn cña m¸y thðêng ®Æt xa nhau vµ cã tèc ®é kh«ng gièng nhau, song ®Òu ®ðîc dÉn ®éng tõ mét chuyÓn ®éng ban ®Çu. 2. Th«ng sè ®Æc trðng cho c¸c bé truyÒn chuyÓn ®éng quay lµ tØ sè truyÒn i : C©u hái 1. T¹i sao m¸y vµ thiÕt bÞ cÇn ph¶i truyÒn chuyÓn ®éng ? 2. Th«ng sè nµo ®Æc trðng cho c¸c bé truyÒn chuyÓn ®éng quay ? LËp c«ng thøc tÝnh tØ sè truyÒn cña c¸c bé truyÒn ®éng. 3. Cho biÕt ph¹m vi øng dông cña c¸c bé truyÒn ®éng. 4. §Üa xÝch cña xe ®¹p cã 50 r¨ng, ®Üa lÝp cã 20 r¨ng. TÝnh tØ sè truyÒn i vµ cho biÕt chi tiÕt nµo quay nhanh h¬n ? 101

Bµi 30 BiÕn ®æi chuyÓn ®éng HiÓu ®ðîc cÊu t¹o, nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ øng dông cña mét sè c¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng thðêng dïng. I - T¹i sao cÇn biÕn ®æi chuyÓn ®éng ? C¸c bé phËn trong m¸y cã nhiÒu d¹ng chuyÓn ®éng rÊt kh¸c nhau. Quan s¸t chiÕc m¸y kh©u ®¹p ch©n ë h×nh 30.1 vµ hoµn thµnh c¸c c©u sau : ab H×nh 30.1. a) M¸y kh©u ®¹p ch©n ; b) C¬ cÊu truyÒn vµ biÕn ®æi chuyÓn ®éng 1. Bµn ®¹p ; 2. Thanh truyÒn ; 3. V« l¨ng dÉn ; 4. V« l¨ng bÞ dÉn ; 5. Kim m¸y. - ChuyÓn ®éng cña bµn ®¹p : .......................................................................... - ChuyÓn ®éng cña thanh truyÒn : .................................................................. - ChuyÓn ®éng cña v« l¨ng : ........................................................................... - ChuyÓn ®éng cña kim m¸y : ........................................................................ Muèn may ®ðîc v¶i th× kim m¸y 5 (h.30.1) ph¶i chuyÓn ®éng th¼ng lªn xuèng. 102

Tõ mét chuyÓn ®éng ban ®Çu, ®ã lµ chuyÓn ®éng l¾c (bËp bªnh) cña bµn ®¹p 1, th«ng qua c¸c c¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng (2, 3, 4), chóng biÕn thµnh chuyÓn ®éng lªn, xuèng cña kim 5. VËy, tõ mét d¹ng chuyÓn ®éng ban ®Çu, muèn biÕn thµnh c¸c d¹ng chuyÓn ®éng kh¸c cÇn ph¶i cã c¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng, chóng gåm : - C¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn hoÆc ngðîc l¹i. - C¬ cÊu biÕn chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng l¾c hoÆc ngðîc l¹i. II - mét sè c¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng 1. BiÕn chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn (c¬ cÊu tay quay - con trðît) a) CÊu t¹o (h.30.2) H×nh 30.2. C¬ cÊu tay quay − con trðît 1. Tay quay ; 2. Thanh truyÒn ; CÊu t¹o c¬ cÊu tay quay – con trðît gåm : tay quay 1 ; thanh truyÒn 2 ; 3. Con trðît ; 4. Gi¸ ®ì. con trðît 3 vµ gi¸ ®ì 4. Ngoµi khíp tÞnh tiÕn gi÷a con trðît víi gi¸, c¸c khíp ®éng cßn l¹i ®Òu lµ khíp quay. b) Nguyªn lÝ lµm viÖc Em h y quan s¸t h×nh 30.2 vµ cho biÕt : Khi tay quay 1 quay ®Òu, con trðît 3 sÏ chuyÓn ®éng nhð thÕ nµo ? Khi nµo con trðît 3 ®æi hðíng chuyÓn ®éng ? Khi tay quay 1 quay quanh trôc A, ®Çu B cña thanh truyÒn chuyÓn ®éng trßn, lµm cho con trðît 3 chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn qua l¹i trªn gi¸ ®ì 4. Nhê ®ã chuyÓn ®éng quay cña tay quay ®ðîc biÕn thµnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn qua l¹i cña con trðît. Em h y cho biÕt cã thÓ biÕn ®æi chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña con trðît thµnh chuyÓn ®éng quay trßn cña tay quay ®ðîc kh«ng ? Khi ®ã c¬ cÊu ho¹t ®éng ra sao ? c) øng dông C¬ cÊu tay quay – con trðît ®ðîc dïng nhiÒu trong c¸c lo¹i m¸y nhð m¸y kh©u ®¹p ch©n, m¸y cða gç, « t«, m¸y h¬i nðíc... 103

Ngoµi c¬ cÊu trªn, trong kÜ thuËt cßn dïng c¸c c¬ cÊu : b¸nh r¨ng - thanh r¨ng, vÝt - ®ai èc... a H×nh 30.3. a) C¬ cÊu b¸nh r¨ng - thanh r¨ng ; b b) C¬ cÊu vÝt - ®ai èc. Quan s¸t h×nh 30.3b vµ cho biÕt cã thÓ biÕn ®æi chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña ®ai èc thµnh chuyÓn ®éng quay cña vÝt ®ðîc kh«ng ? C¬ cÊu nµy thðêng ®ðîc dïng trong nh÷ng m¸y vµ thiÕt bÞ nµo ? 2. BiÕn chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng l¾c (C¬ cÊu tay quay - thanh l¾c) a) CÊu t¹o (h.30.4) C¬ cÊu tay quay - thanh l¾c gåm : tay quay 1, thanh truyÒn 2, thanh l¾c 3 vµ gi¸ ®ì 4. Chóng ®ðîc nèi víi nhau b»ng c¸c khíp quay. H×nh 30.4. C¬ cÊu tay quay - thanh l¾c 1. Tay quay ; 2. Thanh truyÒn ; 3. Thanh l¾c ; 4. Gi¸ ®ì. 104

b) Nguyªn lÝ lµm viÖc Em h y cho biÕt khi tay quay 1 quay mét vßng th× thanh l¾c 3 sÏ chuyÓn ®éng nhð thÕ nµo ? Khi tay quay 1 quay ®Òu quanh trôc A, th«ng qua thanh truyÒn 2, lµm thanh l¾c 3 l¾c qua l¾c l¹i quanh trôc D mét gãc nµo ®ã. Tay quay 1 ®ðîc gäi lµ kh©u dÉn. Cã thÓ biÕn chuyÓn ®éng l¾c cña thanh l¾c 3 thµnh chuyÓn ®éng quay cña tay quay 1 ®ðîc kh«ng ? c) øng dông C¬ cÊu tay quay - thanh l¾c ®ðîc dïng trong nhiÒu lo¹i m¸y nhð : m¸y dÖt, m¸y kh©u ®¹p ch©n, xe tù ®Èy... H y kÓ thªm mét sè øng dông cña c¬ cÊu nµy mµ em biÕt. Ghi nhí 1. C¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng cã nhiÖm vô biÕn ®æi mét d¹ng chuyÓn ®éng ban ®Çu thµnh c¸c d¹ng chuyÓn ®éng kh¸c cung cÊp cho c¸c bé phËn cña m¸y vµ thiÕt bÞ. 2. C¸c c¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng rÊt ®a d¹ng, chóng ®ðîc øng dông trong nhiÒu lo¹i m¸y kh¸c nhau nhð : ®ång hå, xe m¸y, «t« vµ c¸c m¸y c«ng cô... C©u hái 1. Nªu cÊu t¹o, nguyªn lÝ lµm viÖc vµ øng dông cña c¬ cÊu tay quay - con trðît. 2. Nªu nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau cña c¬ cÊu tay quay - con trðît, b¸nh r¨ng - thanh r¨ng. 3. Tr×nh bµy cÊu t¹o, nguyªn lÝ lµm viÖc vµ øng dông cña c¬ cÊu tay quay - thanh l¾c. 4. T×m mét vµi vÝ dô vÒ øng dông cña c¸c c¬ cÊu trªn trong ®å dïng gia ®×nh. 105

Bµi 31 Thùc hµnh truyÒn vµ biÕn ®æi chuyÓn ®éng 1. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o vµ nguyªn lÝ lµm viÖc cña mét sè bé truyÒn vµ biÕn ®æi chuyÓn ®éng. 2. Th¸o, l¾p ®ðîc vµ kiÓm tra tØ sè truyÒn cña c¸c bé truyÒn ®éng. 3. Cã t¸c phong lµm viÖc ®óng quy tr×nh. I - chuÈn bÞ - ThiÕt bÞ : 1 bé thÝ nghiÖm truyÒn chuyÓn ®éng c¬ khÝ gåm : + Bé truyÒn ®éng ®ai. + Bé truyÒn ®éng b¸nh r¨ng. + Bé truyÒn ®éng xÝch. M« h×nh c¬ cÊu trôc khuûu - thanh truyÒn trong ®éng c¬ 4 k×. - Dông cô : Thðíc l¸, thðíc cÆp, k×m, tua vÝt, má lÕt... - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. II - Néi dung vµ tr×nh tù thùc hµnh 1. §o ®ðêng kÝnh b¸nh ®ai, ®Õm sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng vµ ®Üa xÝch - Dïng thðíc l¸, thðíc cÆp ®o ®ðêng kÝnh c¸c b¸nh ®ai (®¬n vÞ ®o ®ðîc tÝnh b»ng mm). - §¸nh dÊu ®Ó ®Õm sè r¨ng cña c¸c b¸nh r¨ng vµ ®Üa xÝch, ghi sè liÖu ®o vµ ®Õm ®ðîc vµo b¸o c¸o thùc hµnh. 2. L¾p r¸p c¸c bé truyÒn ®éng vµ kiÓm tra tØ sè truyÒn - LÇn lðît l¾p r¸p c¸c bé truyÒn vµo gi¸ ®ì. 106

- §¸nh dÊu vµo mét ®iÓm cña b¸nh bÞ dÉn, quay b¸nh dÉn vµ ®Õm sè vßng quay cña b¸nh bÞ dÉn. - KÕt qu¶ ®o vµ ®Õm ®ðîc ghi vµo b¸o c¸o thùc hµnh. - KiÓm tra tØ sè truyÒn : ®iÒn c¸c sè liÖu cÇn thiÕt vµo b¶ng trong b¸o c¸o thùc hµnh, tÝnh to¸n tØ sè truyÒn thùc tÕ vµ so s¸nh víi tØ sè truyÒn lÝ thuyÕt. 3. T×m hiÓu cÊu t¹o vµ nguyªn lÝ lµm viÖc cña m« h×nh ®éng c¬ 4 k× Quan s¸t m« h×nh ®éng c¬ 4 k× ë h×nh 31.1, t×m hiÓu cÊu t¹o, nguyªn lÝ lµm viÖc cña c¸c c¬ cÊu : c¬ cÊu trôc khuûu - thanh truyÒn ; c¬ cÊu cam cÇn tÞnh tiÕn ®ãng më van n¹p, van th¶i. H×nh 31.1. M« h×nh ®éng c¬ 4 k× - Quay ®Òu tay quay, quan s¸t sù lªn xuèng cña pit-t«ng vµ viÖc ®ãng më c¸c van n¹p, van th¶i. - Dïng tay quay quay ®Òu trôc khuûu vµ cho nhËn xÐt : + Khi pit-t«ng lªn ®Õn ®iÓm cao nhÊt vµ ®iÓm thÊp nhÊt th× vÞ trÝ cña thanh truyÒn vµ trôc khuûu nhð thÕ nµo ? + Khi tay quay quay mét vßng th× pit-t«ng chuyÓn ®éng ra sao ? 107

III - B¸o c¸o thùc hµnh truyÒn vµ biÕn ®æi chuyÓn ®éng Hä vµ tªn häc sinh : ............................................................................... Líp : ...................................................................................................... 1. C¸c sè liÖu thùc hµnh B¸nh dÉn B¸nh bÞ dÉn TØ sè truyÒn (i) TØ sè truyÒn (i) lÝ thuyÕt thùc tÕ §ðêng kÝnh b¸nh ®ai Dd = ......... Dbd = i = Dd i = nbd Dbd nd Sè r¨ng cña cÆp b¸nh r¨ng Zd = ......... Zbd = i = Zd i = nbd Zbd nd Sè r¨ng bé truyÒn ®éng xÝch Zd = ......... Zbd = i= Zd i= nbd Zbd nd 2. Tr¶ lêi c¸c c©u hái 1. Khi pit-t«ng ë ®iÓm cao nhÊt vµ thÊp nhÊt, vÞ trÝ cña thanh truyÒn vµ tay quay nhð thÕ nµo ? 2. T¹i sao khi quay tay quay th× van n¹p vµ van th¶i l¹i ®ãng, më ®ðîc ? §Ó van n¹p vµ van th¶i ®ãng më mét lÇn th× trôc khuûu ph¶i quay mÊy vßng ? 3. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 108

T æng kÕt vµ «n tËp PhÇn hai − C¬ khÝ BiÕt hÖ thèng ho¸ c¸c kiÕn thøc ®· häc ë phÇn C¬ khÝ Néi dung phÇn C¬ khÝ ®ðîc tãm t¾t b»ng s¬ ®å sau : VËt liÖu kim lo¹i - Kim lo¹i ®en - Kim lo¹i mµu VËt liÖu c¬ khÝ - ChÊt dÎo VËt liÖu phi kim lo¹i - Cao su Dông cô vµ Dông cô - Dông cô ®o phð¬ng ph¸p Phð¬ng ph¸p gia c«ng - Dông cô th¸o, l¾p vµ gia c«ng c¬ khÝ kÑp chÆt - Dông cô gia c«ng - Cða vµ ®ôc kim lo¹i - Dòa vµ khoan kim lo¹i Mèi ghÐp kh«ng - GhÐp b»ng ®inh t¸n th¸o ®ðîc - GhÐp b»ng hµn Chi tiÕt m¸y Mèi ghÐp th¸o ®ðîc - GhÐp b»ng ren vµ l¾p ghÐp C¸c lo¹i khíp ®éng - GhÐp b»ng then vµ chèt TruyÒn chuyÓn ®éng TruyÒn vµ biÕn ®æi - Khíp tÞnh tiÕn chuyÓn ®éng BiÕn ®æi chuyÓn ®éng - Khíp quay - TruyÒn ®éng ma s¸t - TruyÒn ®éng ¨n khíp BiÕn chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn BiÕn chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng l¾c 109

C©u hái vµ bµi tËp 1. Muèn chän vËt liÖu cho mét s¶n phÈm c¬ khÝ, ngðêi ta ph¶i dùa vµo nh÷ng yÕu tè nµo ? 2. Dùa vµo dÊu hiÖu nµo ®Ó nhËn biÕt vµ ph©n biÖt c¸c vËt liÖu kim lo¹i ? 3. Nªu ph¹m vi øng dông cña c¸c phð¬ng ph¸p gia c«ng kim lo¹i. 4. LËp s¬ ®å ph©n lo¹i c¸c mèi ghÐp, khíp nèi. LÊy vÝ dô cô thÓ minh ho¹ cho mçi lo¹i. 5. T¹i sao trong m¸y vµ thiÕt bÞ cÇn ph¶i truyÒn vµ biÕn ®æi chuyÓn ®éng ? 6. CÇn truyÒn chuyÓn ®éng quay tõ trôc 1 víi tèc ®é lµ n1 (vßng/phót) tíi trôc 3 cã tèc ®é n3 < n1 h·y : - Chän phð¬ng ¸n vµ biÓu diÔn c¬ cÊu truyÒn ®éng. - Nªu øng dông cña c¬ cÊu nµy trong thùc tÕ. 110

BP h Ç n a KÜ thuËt ®iÖn ● vai trß cña ®iÖn n¨ng trong s¶n xuÊt vμ ®êi sèng ● an toμn ®iÖn ● ®å ®iÖn trong gia ®×nh ● m¹ng ®iÖn trong nhμ 111

Bμi 32 Vai trß cña ®iÖn n¨ng trong s¶n xuÊt vμ ®êi sèng 1. BiÕt ®ðîc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng. 2. HiÓu ®ðîc vai trß cña ®iÖn n¨ng trong s¶n xuÊt vμ ®êi sèng. I - §iÖn n¨ng 1. §iÖn n¨ng lμ g× ? Tõ thÕ kØ XVIII, sau khi chÕ t¹o ®ðîc pin, acquy, m¸y ph¸t ®iÖn, loµi ngðêi ® biÕt sö dông ®iÖn ®Ó s¶n xuÊt vµ phôc vô ®êi sèng. N¨ng lðîng cña dßng ®iÖn (c«ng cña dßng ®iÖn) ®ðîc gäi lµ ®iÖn n¨ng. 2. S¶n xuÊt ®iÖn n¨ng §iÖn mµ chóng ta dïng ë nhµ, ë líp häc, ë c¸c nhµ m¸y xÝ nghiÖp... ®ðîc s¶n xuÊt ra tõ c¸c nhµ m¸y ®iÖn. Trong c¸c nhµ m¸y ®iÖn, c¸c d¹ng n¨ng lðîng nhð nhiÖt n¨ng, thuû n¨ng, n¨ng lðîng nguyªn tö... ®ðîc biÕn ®æi thµnh ®iÖn n¨ng. a) Nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn ë nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn, ngðêi ta ®èt than hoÆc khÝ ®èt trong c¸c lß h¬i. NhiÖt n¨ng cña than ®un nãng nðíc ®Ó biÕn nðíc thµnh h¬i. H¬i nðíc ë nhiÖt ®é cao vµ ¸p suÊt lín cã søc ®Èy rÊt m¹nh, lµm quay nh÷ng b¸nh xe cña tua bin h¬i. Tua bin h¬i quay m¸y ph¸t ®iÖn. M¸y ph¸t ®iÖn t¹o ra ®iÖn n¨ng (h.32.1). H×nh 32.1. S¬ ®å nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn 1. Lß h¬i ; 2. Tua bin h¬i ; 3. M¸y ph¸t ®iÖn. 112

Dùa vµo tr×nh bµy ë trªn vµ quan s¸t h×nh 32.1, em h y lËp s¬ ®å tãm t¾t quy tr×nh s¶n xuÊt ®iÖn n¨ng ë nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn : NhiÖt n¨ng §iÖn cña than, n¨ng khÝ ®èt b) Nhμ m¸y thuû ®iÖn §Ó cã nhµ m¸y thuû ®iÖn, ngðêi ta x©y c¸c ®Ëp nðíc vµ c¸c èng dÉn nðíc. N¨ng lðîng cña dßng nðíc (®ðîc gäi lµ thuû n¨ng) lµm quay c¸c b¸nh xe cña tuabin nðíc. Tuabin nðíc quay m¸y ph¸t ®iÖn t¹o ra ®iÖn n¨ng (h.32.2). H×nh 32.2. S¬ ®å nhμ m¸y thuû ®iÖn 1. Dßng nðíc ; 2. Tuabin nðíc ; 3. M¸y ph¸t ®iÖn. Quan s¸t h×nh 32.2, em h y lËp s¬ ®å tãm t¾t quy tr×nh s¶n xuÊt ®iÖn n¨ng ë nhµ m¸y thuû ®iÖn : Thuû n¨ng §iÖn cña dßng n¨ng nðíc c) Nhμ m¸y ®iÖn nguyªn tö ë nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö, n¨ng lðîng nguyªn tö cña c¸c chÊt phãng x¹ nhð urani... ®un nãng nðíc. Nðíc biÕn thµnh h¬i lµm quay tuabin h¬i, tuabin h¬i quay m¸y ph¸t ®iÖn t¹o ra ®iÖn n¨ng. 113

Ngoµi c¸c nhµ m¸y ®iÖn kÓ trªn cßn cã tr¹m ph¸t ®iÖn dïng n¨ng lðîng mÆt trêi, n¨ng lðîng giã ® vµ ®ang ®ðîc x©y dùng ë mét sè nðíc (h.32.3). 3. TruyÒn t¶i ®iÖn n¨ng H×nh 32.3. Tr¹m ph¸t ®iÖn n¨ng lðîng giã §iÖn n¨ng s¶n xuÊt ra ë c¸c nhµ m¸y ®iÖn, ®ðîc truyÒn theo c¸c ®ðêng d©y dÉn ®iÖn ®Õn c¸c n¬i tiªu thô. Tõ nhµ m¸y ®iÖn ®Õn c¸c khu c«ng nghiÖp, ngðêi ta dïng ®ðêng d©y truyÒn t¶i ®iÖn ¸p (hiÖu ®iÖn thÕ) cao (cao ¸p) nhð ®ðêng d©y 500kV, 220 kV (h.32.4). §Ó ®ða ®iÖn ®Õn c¸c khu d©n cð, líp häc... ngðêi ta dïng ®ðêng d©y truyÒn t¶i ®iÖn ¸p thÊp (h¹ ¸p) 220V - 380V. II - Vai trß cña ®iÖn n¨ng H×nh 32.4. §ðêng d©y truyÒn t¶i ®iÖn cao ¸p Ngµy nay ®iÖn n¨ng ®ðîc sö dông réng r i trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Em h y nªu c¸c vÝ dô vÒ sö dông ®iÖn n¨ng trong : C«ng nghiÖp : .......................................................................................... N«ng nghiÖp : ............................................................................................ Giao th«ng vËn t¶i : ................................................................................... Y tÕ, gi¸o dôc : .......................................................................................... V¨n ho¸, thÓ thao : .................................................................................... Th«ng tin : ................................................................................................ Trong gia ®×nh : ........................................................................................ VËy, ®iÖn n¨ng cã vai trß rÊt quan träng trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. - §iÖn n¨ng lµ nguån ®éng lùc, nguån n¨ng lðîng cho c¸c m¸y, thiÕt bÞ... trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x héi. - Nhê cã ®iÖn n¨ng, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ðîc tù ®éng ho¸ vµ cuéc sèng cña con ngðêi cã ®Çy ®ñ tiÖn nghi, v¨n minh hiÖn ®¹i h¬n. 114

Ghi nhí 1. Nhμ m¸y ®iÖn cã chøc n¨ng biÕn ®æi c¸c d¹ng n¨ng lðîng : nhiÖt n¨ng, thuû n¨ng, n¨ng lðîng nguyªn tö... thμnh ®iÖn n¨ng. 2. §ðêng d©y dÉn ®iÖn cã chøc n¨ng truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng tõ nhμ m¸y ®iÖn ®Õn n¬i tiªu thô. 3. §iÖn n¨ng lμ nguån ®éng lùc, nguån n¨ng lðîng cho s¶n xuÊt vμ ®êi sèng. C©u hái 1. Chøc n¨ng cña nhμ m¸y ®iÖn lμ g× ? 2. Chøc n¨ng cña ®ðêng d©y dÉn ®iÖn lμ g× ? 3. §iÖn n¨ng cã vai trß g× trong s¶n xuÊt vμ ®êi sèng ? H·y lÊy vÝ dô ë gia ®×nh vμ ®Þa phð¬ng em. Cã thÓ em chða biÕt. 1. C¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn ®ang ho¹t ®éng ë nðíc ta : nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn than Ph¶ L¹i, nhiÖt ®iÖn than U«ng BÝ, nhiÖt ®iÖn khÝ ®èt Phó MÜ, nhiÖt ®iÖn dÇu CÇn Th¬, nhiÖt ®iÖn dÇu Thñ §øc... C¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn ®ang ®ðîc x©y dùng nhð nhiÖt ®iÖn ¤ M«n, nhiÖt ®iÖn H¶i Phßng, nhiÖt ®iÖn Qu¶ng Ninh... 2. C¸c nhμ m¸y thuû ®iÖn ®ang ho¹t ®éng ë nðíc ta : thuû ®iÖn Th¸c Bμ, thuû ®iÖn §a Nhim, thuû ®iÖn Hoμ B×nh, thuû ®iÖn Yaly, thuû ®iÖn TrÞ An, thuû ®iÖn Th¸c M¬, thuû ®iÖn VÜnh S¬n... C¸c nhμ m¸y thuû ®iÖn nhð thuû ®iÖn §¹i Ninh, thuû ®iÖn A Vð¬ng, thuû ®iÖn §¾c L¾c, thuû ®iÖn §ång Nai... vμ ®Æc biÖt nhμ m¸y thuû ®iÖn S¬n La (mét c«ng tr×nh thuû ®iÖn lín) ®ang ®ðîc x©y dùng. 3. §ðêng d©y truyÒn t¶i siªu cao ¸p 500kV B¾c - Nam dμi 1487 km tõ nhμ m¸y thuû ®iÖn Hoμ B×nh ®Õn c¸c tØnh miÒn Trung vμ miÒn Nam. 115

VI an toμn ®iÖn Bμi 33 An toμn ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc nguyªn nh©n g©y tai n¹n ®iÖn, sù nguy hiÓm cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ngðêi. 2. BiÕt ®ðîc mét sè biÖn ph¸p an toμn ®iÖn trong s¶n xuÊt vμ ®êi sèng. §iÖn n¨ng rÊt cã Ých cho cuéc sèng, nhê cã ®iÖn mµ cuéc sèng cña chóng ta trë nªn v¨n minh, hiÖn ®¹i. Ngµy nay, ®iÖn ® trë thµnh mét phÇn cña cuéc sèng hµng ngµy. Nhðng trong khi sö dông vµ söa ch÷a ®iÖn, cÇn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c an toµn ®iÖn ®Ó tr¸nh x¶y ra tai n¹n ®iÖn. Chóng ta lu«n nhí r»ng : \"Tai n¹n do ®iÖn x¶y ra rÊt nhanh vµ v« cïng nguy hiÓm, nã cã thÓ g©y ho¶ ho¹n, lµm bÞ thð¬ng hoÆc chÕt ngðêi\". VËy, nh÷ng nguyªn nh©n nµo g©y nªn tai n¹n ®iÖn vµ chóng ta cÇn ph¶i lµm g× ®Ó phßng tr¸nh nh÷ng tai n¹n ®ã ? I - v× sao x¶y ra tai n¹n ®iÖn ? Tai n¹n ®iÖn x¶y ra thðêng do mét trong c¸c nguyªn nh©n sau : 1. Do ch¹m trùc tiÕp vμo vËt mang ®iÖn Quan s¸t h×nh 33.1, em h y ®iÒn ch÷ a, b, c vµo chç trèng (...) cho thÝch hîp - Ch¹m trùc tiÕp vµo d©y dÉn ®iÖn trÇn kh«ng bäc c¸ch ®iÖn hoÆc d©y dÉn hë c¸ch ®iÖn (h.33.1...). - Sö dông c¸c ®å dïng ®iÖn bÞ rß ®iÖn ra vá (vá kim lo¹i) (h.33.1...). - Söa ch÷a ®iÖn kh«ng c¾t nguån ®iÖn, kh«ng sö dông dông cô b¶o vÖ an toµn ®iÖn (h.33.1...). 116

b c a H×nh 33.1 2. Do vi ph¹m kho¶ng c¸ch an toμn ®èi víi lðíi ®iÖn cao ¸p vμ tr¹m biÕn ¸p Khi ta ®Õn gÇn ®ðêng d©y ®iÖn cao ¸p, tr¹m biÕn ¸p sÏ rÊt nguy hiÓm v× cã thÓ bÞ phãng ®iÖn tõ d©y ®iÖn cao ¸p, thanh c¸i m¸y biÕn ¸p... qua kh«ng khÝ ®Õn ngðêi, g©y chÕt ngðêi (h.33.2). H×nh 33.2. Nhμ bÞ th¸o dì do vi ph¹m hμnh lang an toμn ®iÖn NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 54/1999/ N§ - CP ® quy ®Þnh vÒ kho¶ng c¸ch b¶o vÖ an toµn lðíi ®iÖn cao ¸p vÒ chiÒu réng vµ chiÒu cao (b¶ng 33.1). B¶ng 33.1. Kho¶ng c¸ch b¶o vÖ an toμn lðíi ®iÖn cao ¸p §iÖn ¸p §Õn 22kV 35kV 66 - 110kV 220kV 500kV Lo¹i d©y D©y bäc D©y trÇn D©y bäc D©y trÇn D©y trÇn Kho¶ng c¸ch an 1 2 1,5 3 4 67 toµn chiÒu réng (m) §iÖn ¸p §Õn 35kV 66 - 110kV 220kV 500kV 2 3 4 6 Kho¶ng c¸ch an toµn th¼ng ®øng (m) 117

3. Do ®Õn gÇn d©y dÉn cã ®iÖn bÞ ®øt r¬i xuèng ®Êt Nh÷ng khi cã mða, b o to, d©y dÉn ®iÖn cã thÓ bÞ ®øt r¬i xuèng ®Êt. Chóng ta kh«ng ®ðîc l¹i gÇn chç d©y ®iÖn ®øt ch¹m mÆt ®Êt, rÊt nguy hiÓm, mµ ph¶i b¸o ngay cho tr¹m qu¶n lÝ ®iÖn gÇn ®ã (h.33.3). H×nh 33.3. D©y ®iÖn ®øt r¬i xuèng ®Êt II - Mét sè biÖn ph¸p an toμn ®iÖn B¶o ®¶m an toµn ®iÖn lµ nguyªn t¾c cÇn ph¶i tu©n thñ mçi khi sö dông hoÆc söa ch÷a ®iÖn. ViÖc tu©n thñ nh÷ng biÖn ph¸p nµy sÏ gióp c¸c em h×nh thµnh thãi quen an toµn trong cuéc sèng vµ s¶n xuÊt. 1. Mét sè biÖn ph¸p an toμn ®iÖn khi sö dông ®iÖn Quan s¸t h×nh 33.4, em h y ®iÒn ch÷ a, b, c, d vµo chç trèng (...) cho ®óng. - Thùc hiÖn tèt c¸ch ®iÖn d©y dÉn ®iÖn (h.33.4...). - KiÓm tra c¸ch ®iÖn cña ®å dïng ®iÖn (h.33.4...). - Thùc hiÖn nèi ®Êt c¸c thiÕt bÞ, ®å dïng ®iÖn (h.33.4...). - Kh«ng vi ph¹m kho¶ng c¸ch an toµn ®èi víi lðíi ®iÖn cao ¸p vµ tr¹m biÕn ¸p (h.33.4...). c a b d H×nh 33.4. Mét sè nguyªn t¾c an toμn khi sö dông ®iÖn 118

2. Mét sè biÖn ph¸p an toμn ®iÖn khi söa ch÷a ®iÖn - Trðíc khi söa ch÷a ®iÖn, ph¶i c¾t nguån ®iÖn : + Rót phÝch c¾m ®iÖn. + Rót n¾p cÇu ch×. + C¾t cÇu dao (hoÆc aptomat tæng). - Sö dông ®óng c¸c dông cô b¶o vÖ an toµn ®iÖn cho mçi c«ng viÖc trong khi söa ch÷a ®Ó tr¸nh bÞ ®iÖn giËt vµ tai n¹n kh¸c (h.33.5) : + Sö dông c¸c vËt lãt c¸ch ®iÖn. + Sö dông c¸c dông cô lao ®éng c¸ch ®iÖn. + Sö dông c¸c dông cô kiÓm tra. ad b e c H×nh 33.5. Mét sè dông cô an toμn ®iÖn a) Giμy cao su c¸ch ®iÖn ; b) Gi¸ c¸ch ®iÖn ; c) Dông cô lao ®éng cã chu«i c¸ch ®iÖn ; d) G¨ng tay cao su c¸ch ®iÖn ; e) Th¶m cao su c¸ch ®iÖn. 119

Ghi nhí 1. Tai n¹n ®iÖn thðêng x¶y ra khi : - V« ý ch¹m vμo vËt cã ®iÖn. - Vi ph¹m kho¶ng c¸ch an toμn ®èi víi lðíi ®iÖn cao ¸p, tr¹m biÕn ¸p. - §Õn gÇn d©y ®iÖn bÞ ®øt ch¹m mÆt ®Êt. 2. §Ó phßng ngõa tai n¹n ®iÖn ta ph¶i : - Thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c an toμn ®iÖn khi sö dông ®iÖn. - Thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c an toμn ®iÖn khi söa ch÷a ®iÖn. - Gi÷ kho¶ng c¸ch an toμn víi ®ðêng d©y ®iÖn cao ¸p vμ tr¹m biÕn ¸p. C©u hái 1. Tai n¹n ®iÖn thðêng x¶y ra do nh÷ng nguyªn nh©n nμo ? 2. Khi sö dông vμ söa ch÷a ®iÖn cÇn thùc hiÖn nh÷ng nguyªn t¾c an toμn ®iÖn g× ? 3. H·y ®iÒn nh÷ng hμnh ®éng ®óng (§) hay sai (S) vμo « trèng dðíi ®©y : a) Ch¬i ®ïa vμ trÌo lªn cét ®iÖn cao ¸p. b) Th¶ diÒu gÇn ®ðêng d©y ®iÖn. c) Kh«ng buéc tr©u, bß, ... vμo cét ®iÖn cao ¸p. d) Kh«ng x©y nhμ gÇn s¸t ®ðêng d©y ®iÖn cao ¸p. e) Ch¬i gÇn d©y nÐo, d©y ch»ng cét ®iÖn cao ¸p. f) T¾m mða dðíi ®ðêng d©y ®iÖn cao ¸p. 120

Bμi 34 Thùc hμnh Dông cô b¶o vÖ an toμn ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc c«ng dông, cÊu t¹o cña mét sè dông cô b¶o vÖ an toμn ®iÖn. 2. S ö d ô n g ® ð î c m é t s è d ô n g c ô b ¶ o v Ö an toμn ®iÖn. 3. Cã ý thøc thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c an toμn ®iÖn trong khi sö dông vμ söa ch÷a ®iÖn. I - chuÈn bÞ - VËt liÖu : Th¶m c¸ch ®iÖn, gi¸ c¸ch ®iÖn, g¨ng tay cao su. - Dông cô : Bót thö ®iÖn, k×m ®iÖn, tua vÝt cã chu«i bäc vËt liÖu c¸ch ®iÖn... - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. II - Néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. T×m hiÓu c¸c dông cô b¶o vÖ an toμn ®iÖn Trong kÜ thuËt ®iÖn, ngðêi ta thðêng dïng vËt liÖu c¸ch ®iÖn bäc phÇn dÉn ®iÖn nh»m ®¶m b¶o an toµn cho ngðêi sö dông ®iÖn. H y nªu mét sè vÝ dô vÒ nh÷ng bé phËn ®ðîc lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn trong nh÷ng ®å dïng ®iÖn hµng ngµy, chóng ®ðîc lµm b»ng vËt liÖu g× ? a) T×m hiÓu mét sè dông cô b¶o vÖ an toµn ®iÖn : th¶m c¸ch ®iÖn, g¨ng tay cao su, ñng cao su, k×m ®iÖn... theo néi dung sau : - §Æc ®iÓm vÒ cÊu t¹o cña c¸c dông cô ®ã. - PhÇn c¸ch ®iÖn ®ðîc chÕ t¹o b»ng vËt liÖu g× ? - C¸ch sö dông. b) Sau khi quan s¸t vµ m« t¶, em h y ghi kÕt qu¶ vµo môc1 trong b¸o c¸o thùc hµnh. 121

2. T×m hiÓu bót thö ®iÖn Bót thö ®iÖn lµ dông cô kiÓm tra ®¬n gi¶n nhÊt mµ mçi gia ®×nh cÇn cã ®Ó kiÓm tra m¹ch ®iÖn cã ®iÖn hoÆc ®å dïng ®iÖn cã bÞ rß ®iÖn ra vá hay kh«ng. Bót thö ®iÖn dïng ®Ó kiÓm tra m¹ch ®iÖn cã ®iÖn ¸p dðíi 1000V. a) Quan s¸t vμ m« t¶ cÊu t¹o bót thö ®iÖn - Quan s¸t vµ m« t¶ cÊu t¹o bót thö ®iÖn khi chða th¸o rêi tõng bé phËn. - Th¸o rêi, quan s¸t, nªu chøc n¨ng tõng bé phËn cña bót thö ®iÖn. - L¾p l¹i bót thö ®iÖn hoµn chØnh ®Ó sö dông. 1. §Çu bót thö ®iÖn ; 2. §iÖn trë (lμm gi¶m dßng ®iÖn) ; 3. §Ìn b¸o ; 4. Th©n bót ; 5. Lß xo ; 6. N¾p bót ; 7. KÑp kim lo¹i. H×nh 34.1. Mét sè d¹ng bót thö ®iÖn Hai bé phËn quan träng nhÊt cña bót thö ®iÖn lµ ®Ìn b¸o vµ ®iÖn trë lµm gi¶m dßng ®iÖn (cã trÞ sè kho¶ng 106 Ω). b) Nguyªn lÝ lμm viÖc Khi ®Ó tay vµo kÑp kim lo¹i vµ ch¹m ®Çu bót thö ®iÖn vµo vËt mang ®iÖn, dßng ®iÖn ®i tõ vËt mang ®iÖn qua ®Ìn b¸o vµ c¬ thÓ ngðêi råi xuèng ®Êt t¹o thµnh m¹ch ®iÖn kÝn, ®Ìn b¸o s¸ng. §é s¸ng cña ®Ìn b¸o ph¶n ¸nh ®é lín cña dßng ®iÖn qua ®Ìn, phô thuéc vµo ®iÖn ¸p thö. T¹i sao dßng ®iÖn qua bót thö ®iÖn l¹i kh«ng g©y nguy hiÓm cho ngðêi sö dông ? c) Sö dông bót thö ®iÖn Khi thö, tay cÇm bót ph¶i ch¹m vµo c¸i kÑp kim lo¹i ë n¾p bót. Ch¹m ®Çu bót vµo chç cÇn thö ®iÖn, nÕu bãng ®Ìn b¸o s¸ng lµ ®iÓm ®ã cã ®iÖn. Thùc hµnh : - Thö rß ®iÖn cña mét sè ®å dïng ®iÖn. 122

- Thö chç hë c¸ch ®iÖn cña d©y dÉn ®iÖn. - X¸c ®Þnh d©y pha cña m¹ch ®iÖn. H×nh 34.2. Sö dông bót thö ®iÖn ®Ó x¸c ®Þnh d©y pha cña m¹ch ®iÖn iii - b¸o c¸o thùc hμnh Dông cô b¶o vÖ an toµn ®iÖn Hä vµ tªn häc sinh : .............................................................................. Líp : ................................................................................. 1. CÊu t¹o cña nh÷ng dông cô b¶o vÖ an toµn ®iÖn Tªn dông cô Sè liÖu kÜ thuËt Bé phËn c¸ch ®iÖn cña dông cô TT (hoÆc ®Æc ®iÓm cÊu t¹o) 2. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. C©u hái 1. M« t¶ cÊu t¹o cña bót thö ®iÖn. 2. T¹i sao khi sö dông bót thö ®iÖn, b¾t buéc ph¶i ®Ó tay vμo kÑp kim lo¹i ë n¾p bót ? 123

Bμi 35 Thùc hμnh Cøu ng¦êi bÞ tai n¹n ®iÖn 1. BiÕt c¸ch t¸ch n¹n nh©n ra khái nguån ®iÖn. 2. S¬ cøu ®ðîc n¹n nh©n. I - chuÈn bÞ - VËt liÖu vµ dông cô : + Sµo tre, gËy gç kh«, v¸n gç kh«, v¶i kh«... + Tñ l¹nh, d©y dÉn ®iÖn ®Ó thùc hµnh hai t×nh huèng gi¶ ®Þnh. + ChiÕu hoÆc nilon ®Ó tr¶i ra n»m khi thùc tËp cÊp cøu h« hÊp nh©n t¹o. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. II - néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh Cøu ngðêi bÞ ®iÖn giËt cÇn ph¶i thËn träng nhðng rÊt nhanh theo c¸c bðíc sau : - Nhanh chãng t¸ch n¹n nh©n ra khái nguån ®iÖn. - S¬ cøu n¹n nh©n. - §ða n¹n nh©n ®Õn tr¹m y tÕ gÇn nhÊt hoÆc gäi nh©n viªn y tÕ. 1. T¸ch n¹n nh©n ra khái nguån ®iÖn T×nh huèng 1. Mét ngðêi ®ang ®øng dðíi ®Êt, tay ch¹m vμo tñ l¹nh bÞ rß ®iÖn. Em ph¶i lμm g× ®Ó t¸ch n¹n nh©n ra khái nguån ®iÖn ? H×nh 35.1. N¹n nh©n bÞ ®iÖn giËt do ch¹m vμo tñ l¹nh rß ®iÖn 124

Quan s¸t h×nh 35.1. Em h y chän c¸ch xö lÝ ®óng trong c¸c t×nh huèng sau : - Dïng tay trÇn kÐo n¹n nh©n rêi khái tñ l¹nh. - Rót phÝch c¾m ®iÖn (n¾p cÇu ch×) hoÆc ng¾t aptomat. - Gäi ngðêi kh¸c ®Õn cøu. - Lãt tay b»ng v¶i kh« kÐo n¹n nh©n rêi khái tñ l¹nh. T×nh huèng 2. Trªn ®ðêng ®i häc vÒ, em vμ c¸c b¹n bÊt chît gÆp t×nh huèng : mét ngðêi bÞ d©y ®iÖn trÇn (kh«ng bäc c¸ch ®iÖn) cña lðíi ®iÖn h¹ ¸p 220V bÞ ®øt ®Ì lªn ngðêi. H×nh 35.2. N¹n nh©n bÞ d©y ®iÖn ®øt ®Ì lªn ngðêi Trong trðêng hîp nµy, em vµ c¸c b¹n ph¶i xö lÝ nhð thÕ nµo ? Em h y chän mét trong nh÷ng c¸ch xö lÝ sau cho an toµn nhÊt. - Lãt tay b»ng v¶i kh« kÐo n¹n nh©n ra khái d©y ®iÖn. - §øng trªn v¸n gç kh«, dïng sµo tre (gç) kh« hÊt d©y ®iÖn ra khái n¹n nh©n. - N¾m ¸o n¹n nh©n kÐo ra khái d©y ®iÖn. - N¾m tãc n¹n nh©n kÐo ra khái d©y ®iÖn. 2. S¬ cøu n¹n nh©n * Trðêng hîp n¹n nh©n vÉn tØnh : ®Ó n¹n nh©n n»m nghØ chç tho¸ng, sau ®ã b¸o cho nh©n viªn y tÕ. TuyÖt ®èi kh«ng cho n¹n nh©n ¨n, uèng g×. * Trðêng hîp n¹n nh©n ngÊt, kh«ng thë hoÆc thë kh«ng ®Òu, co giËt vµ run. Trðêng hîp nµy cÇn ph¶i lµm h« hÊp nh©n t¹o cho tíi khi n¹n nh©n thë ®ðîc, tØnh l¹i vµ mêi nh©n viªn y tÕ. 125

a) Phð¬ng ph¸p 1 : Phð¬ng ph¸p n»m sÊp (h.35.3) - §Æt n¹n nh©n n»m sÊp, ®Çu nghiªng mét bªn, cËy miÖng vµ kÐo lðìi ®Ó häng n¹n nh©n më ra. - Quú gèi hai bªn sðên n¹n nh©n. §Æt hai lßng bµn tay vµo hai m¹ng sðên (t¹i a xð¬ng sðên côt), ngãn c¸i trªn lðng. §éng t¸c 1. §Èy h¬i ra Nh« toµn th©n vÒ phÝa trðíc. Dïng søc nÆng toµn th©n Ên vµo lðng n¹n nh©n. Bãp c¸c ngãn tay vµo chç xð¬ng sðên côt. MiÖng ®Õm nhÞp 1, 2, 3 (h.35.3a). §éng t¸c 2. Hót khÝ vµo b Níi tay, ng¶ ngðêi vÒ phÝa sau. NhÊc nhÑ lðng n¹n nh©n lªn ®Ó lång ngùc d n H×nh 35.3. Phð¬ng ph¸p n»m sÊp a) §Èy h¬i ra ; b) Hót khÝ vμo. réng, phæi në ra hót khÝ vµo. MiÖng ®Õm 4, 5, 6 (h.35.3b). b) Phð¬ng ph¸p 2 : Hμ h¬i thæi ng¹t Phð¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n vµ ðu ®iÓm a h¬n, v× ngðêi cøu dÔ thùc hiÖn vµ kiÓm tra ®ðîc ®ðêng thë cña n¹n nh©n. b * ChuÈn bÞ : Quú bªn c¹nh n¹n nh©n, c ®Èy ngöa ®Çu n¹n nh©n cho th«ng H×nh 35.4. Hμ h¬i thæi ng¹t ®ðêng thë (h.35.4a). * Thæi vµo mòi : Ên m¹nh c»m ®Ó gi÷ a) §éng t¸c chuÈn bÞ ; måm n¹n nh©n ngËm chÆt l¹i. LÊy h¬i, b) §éng t¸c thæi vμo mòi ; ngËm mòi n¹n nh©n, thæi m¹nh. Lµm c) §éng t¸c thæi vμo måm. kho¶ng 16 - 20 lÇn/phót cho ®Õn khi n¹n nh©n håi tØnh h¼n (h.35.4b). * Thæi vµo måm : C¸ch lÊy h¬i thæi tð¬ng tù nhð thæi vµo mòi. Nhðng trong khi thæi ph¶i dïng m¸ ¸p chÆt vµo mòi ngðêi bÞ n¹n nªn thðêng kh«ng ®ðîc kÝn vµ khã lµm (h.35.4c). 126

* Xoa bãp tim ngoµi lång ngùc : Khi tim n¹n nh©n kh«ng ho¹t ®éng th× cÇn cã 2 ngðêi cøu ®Ó ®ång thêi võa xoa bãp tim võa thæi ng¹t theo tØ lÖ : 5 lÇn xoa bãp tim/1 lÇn thæi ng¹t. III - B¸o c¸o thùc hμnh Cøu ngðêi bÞ tai n¹n ®iÖn Hä vµ tªn häc sinh : ................................................................................. Líp : ................................................................................. 1. H y ®Æt ra mét t×nh huèng cøu ngðêi bÞ tai n¹n ®iÖn. 2. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 127

VII ®å dïng ®iÖn gia ®×nh Bμi 36 vËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn 1. BiÕt ®ðîc lo¹i vËt liÖu nμo lμ vËt liÖu dÉn ®iÖn, vËt liÖu c¸ch ®iÖn, vËt liÖu dÉn tõ. 2. HiÓu ®ðîc ®Æc tÝnh vμ c«ng dông cña mçi lo¹i vËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn. Dùa vµo ®Æc tÝnh vµ c«ng dông, ngðêi ta ph©n vËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn thµnh ba lo¹i : vËt liÖu dÉn ®iÖn, vËt liÖu c¸ch ®iÖn, vËt liÖu dÉn tõ. I - VËt liÖu dÉn ®iÖn VËt liÖu mµ dßng ®iÖn ch¹y qua ®ðîc gäi lµ vËt liÖu dÉn ®iÖn. §Æc trðng cña vËt liÖu dÉn ®iÖn vÒ mÆt c¶n trë dßng ®iÖn ch¹y qua lµ ®iÖn trë suÊt. VËt liÖu dÉn ®iÖn cã ®iÖn trë suÊt nhá (kho¶ng 10-6 ®Õn 10-8 Ωm), cã ®Æc tÝnh dÉn ®iÖn tèt. VËt liÖu cã ®iÖn trë suÊt cµng nhá, dÉn ®iÖn cµng tèt. Kim lo¹i, hîp kim, than ch×, dung dÞch ®iÖn ph©n (axit, baz¬, muèi) cã ®Æc tÝnh dÉn ®iÖn. §ång, nh«m vµ hîp kim cña chóng dÉn ®iÖn tèt, ®ðîc dïng ®Ó chÕ t¹o lâi d©y ®iÖn. §ång dÉn ®iÖn tèt nhðng ®¾t, nh«m dÉn ®iÖn kÐm h¬n ®ång nhðng rÎ h¬n. C¸c hîp kim pheroniken, nicrom khã nãng ch¶y, ®ðîc dïng ®Ó chÕ t¹o d©y ®iÖn trë cho má hµn, bµn lµ, bÕp ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn... VËt liÖu dÉn ®iÖn ®ðîc dïng ®Ó chÕ t¹o c¸c phÇn tö (bé phËn) dÉn ®iÖn cña c¸c lo¹i thiÕt bÞ ®iÖn. Quan s¸t h×nh 36.1 em h y nªu tªn c¸c phÇn tö dÉn ®iÖn. 128

H×nh 36.1. PhÝch c¾m vμ æ lÊy ®iÖn 1. Hai chèt phÝch c¾m ®iÖn ; 2. Th©n phÝch c¾m ®iÖn ; 3. Vá d©y ®iÖn ; 4. Hai lâi d©y ®iÖn ; 5. Hai lç lÊy ®iÖn. II - VËt liÖu c¸ch ®iÖn VËt liÖu kh«ng cho dßng ®iÖn ch¹y qua gäi lµ vËt liÖu c¸ch ®iÖn. C¸c vËt liÖu c¸ch ®iÖn cã ®iÖn trë suÊt rÊt lín (tõ 108 ®Õn 1013 Ωm), cã ®Æc tÝnh c¸ch ®iÖn tèt. GiÊy c¸ch ®iÖn, thuû tinh, nhùa ebonit, sø, mica, nhùa ®ðêng, cao su, amian, dÇu c¸c lo¹i (biÕn ¸p, tô ®iÖn, c¸p ®iÖn), gç kh«, kh«ng khÝ cã ®Æc tÝnh c¸ch ®iÖn. VËt liÖu c¸ch ®iÖn ®ðîc dïng ®Ó chÕ t¹o c¸c thiÕt bÞ c¸ch ®iÖn, c¸c phÇn tö (bé phËn) c¸ch ®iÖn cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn. PhÇn tö c¸ch ®iÖn cã c«ng dông g× ? Em h y nªu tªn mét vµi phÇn tö c¸ch ®iÖn trong ®å dïng ®iÖn gia ®×nh. Khi ®å dïng ®iÖn lµm viÖc, do t¸c ®éng cña nhiÖt ®é, chÊn ®éng vµ c¸c t¸c ®éng ho¸ lÝ kh¸c, vËt liÖu c¸ch ®iÖn sÏ bÞ giµ ho¸. ë nhiÖt ®é lµm viÖc cho phÐp, tuæi thä cña vËt liÖu c¸ch ®iÖn kho¶ng 15 ®Õn 20 n¨m. Thùc nghiÖm cho biÕt, khi nhiÖt ®é lµm viÖc t¨ng qu¸ nhiÖt ®é cho phÐp tõ 8 ®Õn 10oC, tuæi thä cña vËt liÖu c¸ch ®iÖn chØ cßn mét nöa. III - VËt liÖu dÉn tõ VËt liÖu mµ ®ðêng søc tõ trðêng ch¹y qua ®ðîc gäi lµ vËt liÖu dÉn tõ. VËt liÖu dÉn tõ thðêng dïng lµ thÐp kÜ thuËt ®iÖn (anico, ferit, pecmaloi) cã ®Æc tÝnh dÉn tõ tèt. ThÐp kÜ thuËt ®iÖn ®ðîc dïng lµm lâi dÉn tõ cña nam ch©m ®iÖn, lâi cña m¸y biÕn ¸p (h.36.2), lâi cña c¸c m¸y ph¸t ®iÖn, ®éng c¬ ®iÖn... 2 a b 1 H×nh 36.2 . a) Nam ch©m ®iÖn ; b) M¸y biÕn ¸p 1. Lâi cña nam ch©m ®iÖn ; 2. Lâi cña m¸y biÕn ¸p. 129

Anico dïng lµm nam ch©m vÜnh cöu ; ferit dïng lµm anten, lâi c¸c biÕn ¸p trung tÇn trong c¸c thiÕt bÞ v« tuyÕn ®iÖn ; pecmaloi dïng lµm lâi c¸c biÕn ¸p, ®éng c¬ ®iÖn chÊt lðîng cao trong kÜ thuËt v« tuyÕn vµ quèc phßng. Em h y ®iÒn vµo chç trèng (...) trong b¶ng 36.1 ®Æc tÝnh vµ tªn c¸c phÇn tö cña thiÕt bÞ ®iÖn ®ðîc chÕ t¹o tõ c¸c vËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn. B¶ng 36.1 Tªn vËt liÖu §Æc tÝnh Tªn phÇn tö cña thiÕt bÞ ®iÖn ®ðîc chÕ t¹o §ång ............................. ............................................................................... Nhùa ebonit ............................. ............................................................................... Pheroniken ............................. ............................................................................... Nh«m ............................. ............................................................................... ThÐp kÜ thuËt ®iÖn ............................. ............................................................................... Cao su ............................. ............................................................................... Nicrom ............................. ............................................................................... Anico ............................. ............................................................................... Ghi nhí 1. VËt liÖu dÉn ®iÖn cã ®iÖn trë suÊt nhá, dïng ®Ó chÕ t¹o c¸c phÇn tö dÉn ®iÖn cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn. 2. VËt liÖu c¸ch ®iÖn cã ®iÖn trë suÊt rÊt lín dïng ®Ó chÕ t¹o c¸c phÇn tö c¸ch ®iÖn. 3. VËt liÖu dÉn tõ dïng ®Ó chÕ t¹o lâi dÉn tõ cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn. C©u hái 1. H·y kÓ tªn nh÷ng bé phËn lμm b»ng vËt liÖu dÉn ®iÖn trong c¸c ®å dïng ®iÖn mμ em biÕt. Chóng lμm b»ng vËt liÖu dÉn ®iÖn g× ? 2. H·y kÓ tªn nh÷ng bé phËn lμm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn trong c¸c ®å dïng ®iÖn mμ em biÕt. Chóng lμm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn g× ? 3. V× sao thÐp kÜ thuËt ®iÖn ®ðîc dïng ®Ó chÕ t¹o c¸c lâi dÉn tõ cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn ? 130

Bμi 37 ph©n lo¹i vμ sè liÖu kÜ thuËt cña ®å dïng ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc nguyªn lÝ biÕn ®æi n¨ng lðîng vμ chøc n¨ng cña mçi nhãm ®å dïng ®iÖn. 2. HiÓu ®ðîc c¸c sè liÖu kÜ thuËt cña ®å dïng ®iÖn vμ ý nghÜa cña chóng. 3. Cã ý thøc sö dông c¸c ®å dïng ®iÖn ®óng sè liÖu kÜ thuËt. I - Ph©n lo¹i ®å dïng ®iÖn gia ®×nh §å dïng ®iÖn gia ®×nh ® vµ ®ang trë thµnh thiÕt bÞ kh«ng thÓ thiÕu ®ðîc trong cuéc sèng hµng ngµy cña chóng ta. Em h y nªu tªn vµ c«ng dông cña c¸c ®å dïng ®iÖn gia ®×nh trªn h×nh 37.1. 12 3 4 5 67 8 H×nh 37.1. §å dïng ®iÖn gia ®×nh 131

Khi sö dông, ®å dïng ®iÖn tiªu thô ®iÖn n¨ng vµ biÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh c¸c d¹ng n¨ng lðîng kh¸c. Dùa vµo nguyªn lÝ biÕn ®æi n¨ng lðîng, ngðêi ta ph©n ra ba nhãm sau : a) §å dïng ®iÖn lo¹i ®iÖn - quang BiÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh quang n¨ng dïng ®Ó chiÕu s¸ng trong nhµ, ®ðêng phè... b) §å dïng ®iÖn lo¹i ®iÖn - nhiÖt BiÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh nhiÖt n¨ng, dïng ®Ó ®èt nãng, sðëi Êm, sÊy, nÊu c¬m, ®un nðíc nãng... c) §å dïng ®iÖn lo¹i ®iÖn - c¬ BiÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh c¬ n¨ng dïng ®Ó dÉn ®éng, lµm quay c¸c m¸y nhð m¸y b¬m nðíc, m¸y xay x¸t, m¸y hót bôi, qu¹t ®iÖn... Dùa vµo c¸ch ph©n lo¹i trªn, em h y ghi tªn c¸c ®å dïng ®iÖn gia ®×nh trong h×nh 37.1 vµo c¸c nhãm trong b¶ng 37.1. B¶ng 37.1. Ph©n lo¹i ®å dïng ®iÖn Nhãm Tªn ®å dïng ®iÖn §iÖn − quang ................................................................................................................. §iÖn − nhiÖt ................................................................................................................. §iÖn − c¬ ................................................................................................................. ................................................................................................................. II - c¸c sè liÖu kÜ thuËt C¸c sè liÖu kÜ thuËt do nhµ s¶n xuÊt quy ®Þnh ®Ó sö dông ®å dïng ®iÖn ®ðîc tèt, bÒn l©u, an toµn. C¸c sè liÖu nµy ®ðîc ghi trªn ®å dïng ®iÖn hoÆc trªn nh n ®å dïng ®iÖn, trong lÝ lÞch m¸y (catalo). Sè liÖu kÜ thuËt quan träng cña ®å dïng ®iÖn lµ c¸c ®¹i lðîng ®iÖn ®Þnh møc vµ c¸c ®¹i lðîng ®Æc trðng cho chøc n¨ng cña ®å dïng ®iÖn nhð dung tÝch cña nåi, b×nh... 1. C¸c ®¹i lðîng ®iÖn ®Þnh møc ARISTON C¸c ®¹i lðîng ®iÖn ®Þnh møc lµ : W : 2000 A : 11,4 - §iÖn ¸p ®Þnh møc U - ®¬n vÞ lµ v«n (V). V : 220 - Dßng ®iÖn ®Þnh møc I - ®¬n vÞ lµ ampe (A). l : 15 H×nh 37.2. Nh·n cña b×nh nðíc nãng 132

- C«ng suÊt ®Þnh møc P - ®¬n vÞ lµ o¸t (W). Trªn bãng ®Ìn cã ghi 220V, 60W, em h y gi¶i thÝch c¸c sè liÖu ®ã. C¸c sè liÖu kÜ thuËt cña b×nh nðíc nãng nh n hiÖu ARISTON cho trªn h×nh 37.2. Em h y cho biÕt c«ng suÊt, ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn, dung tÝch ®Þnh møc cña b×nh nðíc nãng b»ng bao nhiªu ? 2. ý nghÜa cña sè liÖu kÜ thuËt C¸c sè liÖu kÜ thuËt gióp ta lùa chän ®å dïng ®iÖn phï hîp vµ sö dông ®óng yªu cÇu kÜ thuËt. Nhµ em sö dông nguån ®iÖn cã ®iÖn ¸p 220V, em cÇn mua mét bãng ®Ìn cho ®Ìn bµn häc. Trong ba bãng ®Ìn cã sè liÖu dðíi ®©y, em sÏ chän mua bãng nµo ? T¹i sao ? Bãng ®Ìn sè 1 : 220V - 40W Bãng ®Ìn sè 2 : 110V - 40W Bãng ®Ìn sè 3 : 220V - 300W §Ó tr¸nh háng ®å dïng ®iÖn, khi sö dông cÇn chó ý : - ®Êu ®å dïng ®iÖn vµo nguån cã ®iÖn ¸p b»ng ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña ®å dïng ®iÖn. - Kh«ng cho ®å dïng ®iÖn lµm viÖc vðît qu¸ c«ng suÊt ®Þnh møc, dßng ®iÖn vðît qu¸ trÞ sè ®Þnh møc. Khi dßng ®iÖn vðît qu¸ trÞ sè ®Þnh møc, d©y dÉn cña ®å dïng ®iÖn sÏ bÞ ¶nh hðëng g× ? Ghi nhí 1. §å dïng ®iÖn ®ðîc ph©n thμnh ba nhãm : ®iÖn - quang (®Ìn ®iÖn) ; ®iÖn - nhiÖt (bμn lμ ®iÖn, bÕp ®iÖn...) ; ®iÖn - c¬ (qu¹t ®iÖn, m¸y b¬m nðíc...). 2. C¸c ®¹i lðîng ®iÖn ®Þnh møc cña ®å dïng ®iÖn : ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn, c«ng suÊt. 3. Ph¶i sö dông ®å dïng ®iÖn ®óng víi c¸c sè liÖu kÜ thuËt cña chóng. C©u hái 1. V× sao ngðêi ta xÕp ®Ìn ®iÖn thuéc nhãm ®iÖn - quang ; bμn lμ ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn thuéc nhãm ®iÖn - nhiÖt ; qu¹t ®iÖn, m¸y b¬m nðíc thuéc nhãm ®iÖn - c¬ ? 2. C¸c ®¹i lðîng ®iÖn ®Þnh møc ghi trªn nh·n ®å dïng ®iÖn lμ g× ? ý nghÜa cña chóng. 133

3. §Ó tr¸nh hð háng do ®iÖn g©y ra, khi sö dông ®å dïng ®iÖn ph¶i chó ý g× ? Bμi 38 ®å dïng lo¹i ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o vμ nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®Ìn - quang sîi ®èt. ®Ìn sîi ®èt 2. HiÓu ®ðîc c¸c ®Æc ®iÓm cña ®Ìn sîi ®èt. I - Ph©n lo¹i §Ìn ®iÖn N¨m 1879, nhµ b¸c häc ngðêi MÜ Thomas Edison ® ph¸t minh ra ®Ìn sîi ®èt ®Çu tiªn. N¨m 1939 ®Ìn huúnh quang xuÊt hiÖn. Tõ ®ã loµi ngðêi biÕt dïng c¸c lo¹i ®Ìn ®iÖn ®Ó chiÕu s¸ng. §Ìn ®iÖn tiªu thô ®iÖn n¨ng vµ biÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh quang n¨ng. a b c H×nh 38.1. ChiÕu s¸ng b»ng ®Ìn ®iÖn a) ChiÕu s¸ng b»ng ®Ìn sîi ®èt ; b) ChiÕu s¸ng b»ng ®Ìn èng huúnh quang ; c) ChiÕu s¸ng ®ðêng phè b»ng ®Ìn phãng ®iÖn. 134

Dùa vµo nguyªn lÝ lµm viÖc, ngðêi ta ph©n ®Ìn ®iÖn ra ba lo¹i chÝnh : - §Ìn sîi ®èt. - §Ìn huúnh quang. - §Ìn phãng ®iÖn (®Ìn cao ¸p thuû ng©n, ®Ìn cao ¸p natri...). ab H×nh 38.2. CÊu t¹o ®Ìn sîi ®èt a) §Ìn ®u«i xo¸y ; b) §Ìn ®u«i ng¹nh. II - §Ìn sîi ®èt §Ìn sîi ®èt cßn gäi lµ ®Ìn d©y tãc. 1. CÊu t¹o §Ìn sîi ®èt cã ba bé phËn chÝnh : sîi ®èt, bãng thuû tinh vµ ®u«i ®Ìn. Quan s¸t h×nh 38.2, h y t×m hiÓu cÊu t¹o cña ®Ìn sîi ®èt vµ ®iÒn tªn cña c¸c bé phËn chÝnh cña ®Ìn vµo chç trèng (...) ë c¸c c©u sau : 1 .................................... ; 2 ................................ ; 3 .................................... a) Sîi ®èt (cßn gäi lμ d©y tãc) Sîi ®èt lµ d©y kim lo¹i cã d¹ng lß xo xo¾n, thðêng lµm b»ng vonfram ®Ó chÞu ®ðîc ®èt nãng ë nhiÖt ®é cao. Sîi ®èt lµ phÇn tö rÊt quan träng cña ®Ìn, ë ®ã ®iÖn n¨ng ®ðîc biÕn ®æi thµnh quang n¨ng. b) Bãng thuû tinh Bãng thuû tinh ®ðîc lµm b»ng thuû tinh chÞu nhiÖt. Ngðêi ta rót hÕt kh«ng khÝ vµ b¬m khÝ tr¬ (khÝ acgon, khÝ kripton...) vµo trong bãng ®Ó lµm t¨ng tuæi thä cña sîi ®èt. KÝch thðíc bãng ph¶i ®ñ lín, ®¶m b¶o bãng thuû tinh kh«ng bÞ nãng næ. Cã lo¹i bãng s¸ng vµ bãng mê. Lo¹i bãng mê gi¶m ®ðîc ®é chãi. c) §u«i ®Ìn 135

§u«i ®Ìn lµm b»ng ®ång hoÆc s¾t tr¸ng kÏm vµ ®ðîc g¾n chÆt víi bãng thuû tinh. Trªn ®u«i cã hai cùc tiÕp xóc. Khi sö dông, ®u«i ®Ìn ®ðîc nèi víi ®ui ®Ìn phï hîp ®Ó nèi víi m¹ng ®iÖn, cung cÊp ®iÖn cho ®Ìn. Cã hai kiÓu ®u«i : ®u«i xo¸y (h.38.2a) vµ ®u«i ng¹nh (h.38.2b). HiÖn nay lo¹i ®Ìn ®u«i xo¸y ®ðîc sö dông phæ biÕn. 2. Nguyªn lÝ lμm viÖc Em h y ph¸t biÓu t¸c dông ph¸t quang cña dßng ®iÖn. Nguyªn lÝ lµm viÖc cña ®Ìn sîi ®èt : khi ®ãng ®iÖn, dßng ®iÖn ch¹y trong d©y tãc ®Ìn lµm d©y tãc ®Ìn nãng lªn ®Õn nhiÖt ®é cao, d©y tãc ®Ìn ph¸t s¸ng. 3. §Æc ®iÓm cña ®Ìn sîi ®èt a) §Ìn ph¸t ra ¸nh s¸ng liªn tôc b) HiÖu suÊt ph¸t quang thÊp Khi ®Ìn lµm viÖc, chØ kho¶ng 4% ®Õn 5% ®iÖn n¨ng tiªu thô cña ®Ìn ®ðîc biÕn ®æi thµnh quang n¨ng ph¸t ra ¸nh s¸ng, phÇn cßn l¹i to¶ nhiÖt. NÕu sê vµo bãng ®Ìn ®ang lµm viÖc sÏ thÊy nãng vµ cã thÓ bÞ báng. V× vËy, hiÖu suÊt ph¸t quang cña ®Ìn sîi ®èt thÊp. V× sao sö dông ®Ìn sîi ®èt ®Ó chiÕu s¸ng kh«ng tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng ? c) Tuæi thä thÊp Khi ®Ìn lµm viÖc, sîi ®èt bÞ ®èt nãng ë nhiÖt ®é cao nªn nhanh háng. Tuæi thä cña ®Ìn thÊp, chØ kho¶ng 1000 giê. 4. Sè liÖu kÜ thuËt - §iÖn ¸p ®Þnh møc : 127V ; 220V. - C«ng suÊt ®Þnh møc : 15W ; 25W ; 40W ; 60W ; 75W ; 100W ; 200W ; 300W. 5. Sö dông §Ìn sîi ®èt ®ðîc dïng ®Ó chiÕu s¸ng ë nh÷ng n¬i nhð phßng ngñ, nhµ t¾m, nhµ bÕp, bµn lµm viÖc... Ph¶i thðêng xuyªn lau bôi b¸m vµo ®Ìn ®Ó ®Ìn ph¸t s¸ng tèt. Ghi nhí 1. Nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®Ìn sîi ®èt : dßng ®iÖn ®èt nãng d©y tãc ®Ìn ®Õn nhiÖt ®é cao, d©y tãc ®Ìn ph¸t s¸ng. 2. HiÖu suÊt ph¸t quang vμ tuæi thä cña ®Ìn sîi ®èt thÊp. 3. Sö dông ®Ìn sîi ®èt ®Ó chiÕu s¸ng sÏ kh«ng tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng. 136

C©u hái 1. Sîi ®èt lμm b»ng chÊt g× ? V× sao sîi ®èt lμ phÇn tö rÊt quan träng cña ®Ìn ? 2. Ph¸t biÓu nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®Ìn sîi ®èt. 3. Nªu c¸c ®Æc ®iÓm cña ®Ìn sîi ®èt. Bμi 39 1. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o vμ nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®Ìn huúnh quang. §Ìn huúnh quang 2. HiÓu ®ðîc c¸c ®Æc ®iÓm cña ®Ìn huúnh quang. 3. HiÓu ®ðîc ðu, nhðîc ®iÓm cña mçi lo¹i ®Ìn ®iÖn ®Ó lùa chän hîp lÝ ®Ìn chiÕu s¸ng trong nhμ. §Ìn huúnh quang cã nhiÒu lo¹i, trong ®ã ®Ìn èng huúnh quang vµ ®Ìn compac H×nh 39.1. §Ìn èng huúnh quang 1. èng thuû tinh ; 2. Líp bét huúnh quang ; 3. ®iÖn cùc ; 4. Ch©n ®Ìn. huúnh quang lµ th«ng dông nhÊt vµ c¸c tÝnh n¨ng cña chóng ngµy cµng ®ðîc n©ng cao. I - ®Ìn èng huúnh quang 1. CÊu t¹o §Ìn èng huúnh quang cã hai bé phËn chÝnh : èng thuû tinh vµ hai ®iÖn cùc (h.39.1). a) èng thuû tinh èng thuû tinh cã c¸c lo¹i chiÒu dµi : 0,3m ; 0,6m ; 1,2m ; 1,5m ; 2,4m. MÆt trong èng cã phñ líp bét huúnh quang (hîp chÊt chñ yÕu lµ ph«tpho). Líp bét huúnh quang cã t¸c dông g× ? Ngðêi ta rót hÕt kh«ng khÝ trong èng vµ b¬m vµo èng mét Ýt h¬i thuû ng©n vµ khÝ tr¬ (acgon, kripton). b) §iÖn cùc 137

§iÖn cùc lµm b»ng d©y vonfram cã d¹ng lß xo xo¾n. §iÖn cùc ®ðîc tr¸ng mét líp bari-oxit ®Ó ph¸t ra ®iÖn tö. Cã hai ®iÖn cùc ë hai ®Çu èng, mçi ®iÖn cùc cã hai ®Çu tiÕp ®iÖn ®ða ra ngoµi gäi lµ ch©n ®Ìn ®Ó nèi víi nguån ®iÖn. 2. Nguyªn lÝ lμm viÖc Nguyªn lÝ lµm viÖc cña ®Ìn èng huúnh quang : khi ®ãng ®iÖn, hiÖn tðîng phãng ®iÖn gi÷a hai ®iÖn cùc cña ®Ìn t¹o ra tia tö ngo¹i, tia tö ngo¹i t¸c dông vµo líp bét huúnh quang phñ bªn trong èng ph¸t ra ¸nh s¸ng. Mµu cña ¸nh s¸ng phô thuéc vµo chÊt huúnh quang. 3. §Æc ®iÓm cña ®Ìn èng huúnh quang a) HiÖn tðîng nhÊp nh¸y Víi dßng ®iÖn tÇn sè 50Hz, ®Ìn ph¸t ra ¸nh s¸ng kh«ng liªn tôc, cã hiÖu øng nhÊp nh¸y, g©y mái m¾t. b) HiÖu suÊt ph¸t quang Khi ®Ìn lµm viÖc, kho¶ng 20% ®Õn 25% ®iÖn n¨ng tiªu thô cña ®Ìn ®ðîc biÕn ®æi thµnh quang n¨ng, phÇn cßn l¹i to¶ nhiÖt. HiÖu suÊt ph¸t quang cña ®Ìn èng huúnh quang cao gÊp kho¶ng n¨m lÇn ®Ìn sîi ®èt. c) Tuæi thä Tuæi thä cña ®Ìn èng huúnh quang kho¶ng 8000 giê, lín h¬n ®Ìn sîi ®èt nhiÒu lÇn. d) Måi phãng ®iÖn V× kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÖn cùc cña ®Ìn lín, ®Ó ®Ìn phãng ®iÖn ®ðîc cÇn ph¶i måi phãng ®iÖn. §Ó måi phãng ®iÖn cho ®Ìn èng huúnh quang, ngðêi ta dïng chÊn lðu ®iÖn c¶m vµ t¾c te, hoÆc chÊn lðu ®iÖn tö. 4. C¸c sè liÖu kÜ thuËt Lo¹i ®Ìn èng huúnh quang thðêng dïng trong gia ®×nh : §iÖn ¸p ®Þnh møc : 127V ; 220V. ChiÒu dµi èng 0,6m, c«ng suÊt 18W ; 20W. ChiÒu dµi èng 1,2m, c«ng suÊt 36W ; 40W. 5. Sö dông H×nh 39.2. §Ìn compac huúnh quang §Ìn èng huúnh quang ®ðîc sö dông phæ biÕn ®Ó 1. Bãng ®Ìn ; chiÕu s¸ng trong nhµ. Ph¶i lau chïi bé ®Ìn ®Ó ®Ìn 2. §u«i ®Ìn. ph¸t s¸ng tèt. 138

II - §Ìn compac huúnh quang Nguyªn lÝ lµm viÖc cña ®Ìn compac huúnh quang gièng ®Ìn èng huúnh quang. VÒ cÊu t¹o, chÊn lðu thðêng ®ðîc ®Æt trong ®u«i ®Ìn, nhê ®ã kÝch thðíc gän nhÑ vµ dÔ sö dông (h.39.2). §Ìn compac huúnh quang cã hiÖu suÊt ph¸t quang gÊp kho¶ng bèn lÇn ®Ìn sîi ®èt. III - So s¸nh §Ìn sîi ®èt vμ ®Ìn huúnh quang Dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm cña mçi lo¹i ®Ìn, em h y chän côm tõ thÝch hîp dðíi ®©y Lo¹i ®Ìn ¦u ®iÓm Nhðîc ®iÓm §Ìn sîi ®èt 1) .................................................. 1) .................................................. 2) .................................................. 2) .................................................. 1) ................................................. 1) .................................................. §Ìn huúnh quang 2) .................................................. 2) ................................................. ®iÒn vµo chç trèng (...) trong b¶ng 39.1. - Kh«ng cÇn chÊn lðu. - CÇn chÊn lðu. - TiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng. - Kh«ng tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng. - Tuæi thä cao. - Tuæi thä thÊp. - ¸nh s¸ng liªn tôc. - ¸nh s¸ng kh«ng liªn tôc. B¶ng 39.1. So s¸nh ðu, nhðîc ®iÓm cña ®Ìn sîi ®èt vμ ®Ìn huúnh quang Ghi nhí 1. Nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®Ìn huúnh quang : sù phãng ®iÖn gi÷a hai ®iÖn cùc cña ®Ìn t¹o ra tia tö ngo¹i. Tia tö ngo¹i t¸c dông vμo líp huúnh quang ph¸t s¸ng. 2. HiÖu suÊt ph¸t quang vμ tuæi thä cña ®Ìn huúnh quang cao h¬n ®Ìn sîi ®èt. Ngðêi ta thðêng dïng ®Ìn huúnh quang ®Ó chiÕu s¸ng trong nhμ. C©u hái 1. Ph¸t biÓu nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®Ìn huúnh quang. 2. Nªu c¸c ®Æc ®iÓm cña ®Ìn huúnh quang. 139

3. V× sao ngðêi ta thðêng dïng ®Ìn huúnh quang ®Ó chiÕu s¸ng nhμ ë, líp häc, c«ng së, nhμ m¸y... ? Cã thÓ em chða biÕt. ChÊn lðu ®Ìn huúnh quang ChÊn lðu ®Ìn huúnh quang cã c¸c lo¹i : * ChÊn lðu ®iÖn c¶m (chÊn lðu tõ). CÊu t¹o cña chÊn lðu ®iÖn c¶m gåm cuén d©y quÊn quanh lâi thÐp kÜ thuËt ®iÖn. §Ó måi phãng ®iÖn, ngoμi chÊn lðu ®iÖn c¶m cßn cÇn t¾c te. * ChÊn lðu ®iÖn tö. ChÊn lðu ®iÖn tö lμ mét m¹ch b¸n dÉn biÕn ®æi tÇn sè dßng ®iÖn tõ 50Hz lªn kho¶ng 20kHz. ChÊn lðu ®iÖn tö cã kÝch thðíc bÐ, lo¹i trõ ®ðîc hiÖu øng ¸nh s¸ng nhÊp nh¸y, tæn hao Ýt, hiÖu suÊt ph¸t quang cña ®Ìn huúnh quang t¨ng lªn kho¶ng 10%. Bμi 40 1. BiÕt ®ðîc cÊu t¹o cña ®Ìn èng huúnh quang, chÊn lðu vμ t¾c te. Thùc hμnh 2. HiÓu ®ðîc nguyªn lÝ lμm viÖc vμ c¸ch sö dông ®Ìn èng huúnh quang. 3. Cã ý thøc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ an toμn ®iÖn. ®Ìn èng huúnh quang I - chuÈn bÞ Nguån ®iÖn 220V lÊy tõ æ ®iÖn, cã cÇu ch× hoÆc aptomat ë phÝa trðíc æ ®iÖn. - VËt liÖu + 1 cuén b¨ng dÝnh c¸ch ®iÖn. + 5m d©y ®iÖn hai lâi. - Dông cô, thiÕt bÞ : + K×m c¾t d©y, k×m tuèt d©y, tua vÝt. 140

+ 1 ®Ìn èng huúnh quang 220V lo¹i 0,6m hoÆc 1,2m. + 1 bé m¸ng ®Ìn cho lo¹i ®Ìn èng tð¬ng øng. H×nh 40.1. S¬ ®å m¹ch ®iÖn cña bé ®Ìn èng huúnh quang 1. §Ìn èng huúnh quang ; 2. ChÊn lðu ; 3. T¾c te. + 1 chÊn lðu ®iÖn c¶m phï hîp víi c«ng suÊt ®Ìn vµ ®iÖn ¸p nguån. + 1 t¾c te phï hîp víi ®Ìn. + 1 phÝch c¾m ®iÖn. + 1 bé ®Ìn èng huúnh quang ® l¾p s½n. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. II - Néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. §äc vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c sè liÖu kÜ thuËt ghi trªn ®Ìn èng huúnh quang vµ ghi vµo môc 1 b¸o c¸o thùc hµnh. 2. Quan s¸t, t×m hiÓu cÊu t¹o vµ chøc n¨ng c¸c bé phËn cña ®Ìn èng huúnh quang, chÊn lðu, t¾c te vµ ghi vµo môc 2 b¸o c¸o thùc hµnh. 3. Quan s¸t, t×m hiÓu s¬ ®å m¹ch ®iÖn cña bé ®Ìn èng huúnh quang (h.40.1), ®Ó biÕt c¸ch nèi c¸c phÇn tö trong s¬ ®å. - M¹ch ®iÖn cña bé ®Ìn èng huúnh quang gåm c¸c phÇn tö g× ? - ChÊn lðu vµ t¾c te ®ðîc m¾c nhð thÕ nµo víi ®Ìn èng huúnh quang ? - Hai ®Çu d©y ra ngoµi cña bé ®Ìn èng huúnh quang nèi vµo ®©u ? Ghi kÕt qu¶ t×m hiÓu vµo môc 3 b¸o c¸o thùc hµnh. 141

4. Quan s¸t sù måi phãng ®iÖn vµ ®Ìn ph¸t s¸ng. Sau khi ®ãng ®iÖn, quan s¸t c¸c hiÖn tðîng x¶y ra ë t¾c te vµ ®Ìn èng huúnh quang. Ghi nhËn xÐt vµo môc 4 b¸o c¸o thùc hµnh. TT Sè liÖu kÜ thuËt ý nghÜa III - b¸o c¸o thùc hμnh §Ìn èng huúnh quang Hä vµ tªn häc sinh : ............................................................................ TT Tªn gäi Chøc n¨ng Líp : ................................................................................................... 1. Sè liÖu kÜ thuËt ®äc ®ðîc trªn ®Ìn èng huúnh quang 2. T×m hiÓu cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn LiÖt kª tªn vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn cña ®Ìn èng huúnh quang, chÊn lðu, t¾c te. 3. T×m hiÓu s¬ ®å m¹ch ®iÖn cña bé ®Ìn èng huúnh quang VÏ m¹ch ®iÖn cña bé ®Ìn èng huúnh quang vµ gi¶i thÝch c¸ch ®Êu c¸c phÇn tö. 4. Quan s¸t vµ m« t¶ c¸c hiÖn tðîng x¶y ra cña bé ®Ìn sau khi ®ãng ®iÖn. Sau khi ®ãng ®iÖn, x¶y ra hiÖn tðîng g× trong t¾c te vµ sau ®ã quan s¸t thÊy hiÖn tðîng g× ë ®Ìn èng huúnh quang ? 142

5. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 1. HiÓu ®ðîc nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt. 2. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o, nguyªn lÝ lμm viÖc vμ c¸ch sö dông bμn lμ ®iÖn. l 143

Bμi 41 §å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt bμn lμ ®iÖn I - §å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt H×nh 41.1. CÊu t¹o bμn lμ ®iÖn 1. N¾p ; 2. Nóm ®iÒu chØnh nhiÖt ®é ; Trong gia ®×nh thðêng dïng nh÷ng ®å 3. §Õ ; 4. D©y ®èt nãng. dïng ®iÖn - nhiÖt nhð : bµn lµ ®iÖn, bÕp ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn, Êm ®iÖn, b×nh nðíc nãng... 1. Nguyªn lÝ lμm viÖc H×nh 41.2. Bμn lμ ®iÖn cã bé phËn tù ®éng phun nðíc vμ ®iÒu chØnh nhiÖt ®é Nguyªn lÝ lµm viÖc cña ®å dïng ®iÖn - nhiÖt dùa vµo t¸c dông nhiÖt cña dßng ®iÖn ch¹y trong d©y ®èt (nung) nãng, biÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh nhiÖt n¨ng. D©y ®èt nãng ®ðîc lµm b»ng d©y ®iÖn trë. N¨ng lðîng ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña ®å dïng ®iÖn - nhiÖt lµ g× ? 2. D©y ®èt nãng a) §iÖn trë cña d©y ®èt nãng §iÖn trë R cña d©y ®èt nãng phô thuéc vµo ®iÖn trë suÊt ρ cña vËt liÖu dÉn ®iÖn lµm d©y ®èt nãng, tØ lÖ thuËn víi chiÒu dµi vµ tØ lÖ nghÞch víi tiÕt diÖn S cña d©y ®èt nãng. §¬n vÞ cña ®iÖn trë lµ «m, kÝ hiÖu Ω. b) C¸c yªu cÇu kÜ thuËt cña d©y ®èt nãng - D©y ®èt nãng lµm b»ng vËt liÖu dÉn ®iÖn cã ®iÖn trë suÊt lín : d©y niken-crom 144

mµu s¸ng bãng cã ®iÖn trë suÊt ρ = 1,1.10-6Ωm (gÊp gÇn 70 lÇn ®iÖn trë suÊt cña ®ång), d©y phero-crom mµu xØn h¬n cã ®iÖn trë suÊt ρ = 1,3.10-6Ωm. - D©y ®èt nãng chÞu ®ðîc nhiÖt ®é cao : d©y niken-crom cã nhiÖt ®é lµm viÖc tõ 1000oC ®Õn 1100oC, d©y phero-crom cã nhiÖt ®é lµm viÖc 850oC. D©y niken-crom thðêng ®ðîc dïng lµm d©y ®èt nãng cña bµn lµ ®iÖn, bÕp ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn. II - Bμn lμ ®iÖn Bµn lµ ®iÖn cßn gäi lµ bµn ñi ®iÖn. 1. CÊu t¹o Bµn lµ ®iÖn cã hai bé phËn chÝnh : d©y ®èt nãng (d©y ®iÖn trë) vµ vá (h.41.1). a) D©y ®èt nãng D©y ®èt nãng ®ðîc lµm b»ng hîp kim niken-crom chÞu ®ðîc nhiÖt ®é cao. NhiÖt ®é lµm viÖc cña d©y ®èt nãng niken-crom vµo kho¶ng bao nhiªu ? D©y ®èt nãng ®ðîc ®Æt ë c¸c r nh (èng) trong bµn lµ vµ c¸ch ®iÖn víi vá. b) Vá bμn lμ Vá bµn lµ gåm ®Õ vµ n¾p : - §Õ ®ðîc lµm b»ng gang hoÆc hîp kim nh«m, ®ðîc ®¸nh bãng hoÆc m¹ crom. - N¾p ®ðîc lµm b»ng ®ång, thÐp m¹ crom hoÆc nhùa chÞu nhiÖt, trªn cã g¾n tay cÇm b»ng nhùa cøng chÞu nhiÖt. Ngoµi ra, bµn lµ ®iÖn cßn cã c¸c bé phËn nhð : ®Ìn tÝn hiÖu, r¬le nhiÖt, nóm ®iÒu chØnh nhiÖt ®é. Mét sè bµn lµ cã bé phËn tù ®éng ®iÒu chØnh nhiÖt ®é vµ tù ®éng phun nðíc (h.41.2). 2. Nguyªn lÝ lμm viÖc Dùa vµo nguyªn lÝ lµm viÖc chung cña ®å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt, nguyªn lÝ lµm viÖc cña bµn lµ ®iÖn : khi ®ãng ®iÖn, dßng ®iÖn ch¹y trong d©y ®èt nãng to¶ nhiÖt, nhiÖt ®ðîc tÝch vµo ®Õ cña bµn lµ lµm nãng bµn lµ. NhiÖt n¨ng lµ n¨ng lðîng ®Çu vµo hay ®Çu ra cña bµn lµ ®iÖn vµ ®ðîc sö dông ®Ó lµm g× ? 3. C¸c sè liÖu kÜ thuËt - §iÖn ¸p ®Þnh møc 127V ; 220V. - C«ng suÊt ®Þnh møc tõ 300W ®Õn 1000W. 145

4. Sö dông Bµn lµ ®iÖn dïng ®Ó lµ quÇn ¸o, c¸c hµng may mÆc, v¶i... Khi sö dông cÇn chó ý : - Sö dông ®óng víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña bµn lµ. - Khi ®ãng ®iÖn kh«ng ®ðîc ®Ó mÆt ®Õ bµn lµ trùc tiÕp xuèng bµn hoÆc HiÓu ®ðîc cÊu t¹o, nguyªn lÝ lμm viÖc vμ c¸ch sö ®Ó l©u trªn quÇn ¸o... dông bÕp ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn. - §iÒu chØnh nhiÖt ®é cho phï hîp víi tõng lo¹i v¶i, lôa, ... cÇn lµ, tr¸nh lµm háng vËt dông ®ðîc lµ. - Gi÷ g×n mÆt ®Õ bµn lµ s¹ch vµ nh½n. - §¶m b¶o an toµn vÒ ®iÖn vµ vÒ nhiÖt. Ghi nhí 1. Nguyªn lÝ cña ®å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt dùa vμo t¸c dông nhiÖt cña dßng ®iÖn ch¹y trong d©y ®èt nãng. 2. C¸c yªu cÇu kÜ thuËt cña d©y ®èt nãng : ®iÖn trë suÊt lín, chÞu ®ðîc nhiÖt ®é cao. 3. Khi sö dông cÇn chó ý an toμn ®iÖn vμ tr¸nh lμm háng vËt dông ®ðîc lμ. C©u hái H×nh 42.1. CÊu t¹o bÕp ®iÖn kiÓu kÝn 1. Nguyªn lÝ lμm viÖc cña ®å 1. §Ìn b¸o hiÖu ; 2. D©y ®èt nãng ; 3. C«ng t¾c chØnh nhiÖt ®é ; 4. Th©n bÕp. dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt lμ g× ? 2. C¸c yªu cÇu kÜ thuËt ®èi víi d©y ®èt nãng lμ g× ? Gi¶i thÝch. 3. CÊu t¹o bμn lμ ®iÖn gåm nh÷ng bé phËn chÝnh nμo ? Nªu chøc n¨ng cña chóng. 4. Khi sö dông bμn lμ ®iÖn cÇn chó ý ®iÒu g× ? Cã thÓ em chða biÕt. R¬le nhiÖt 146

Trong bμn lμ cã r¬le nhiÖt. R¬le nhiÖt ®ðîc sö dông ®Ó tù ®éng c¾t m¹ch ®iÖn khi ®¹t ®Õn nhiÖt ®é yªu cÇu. PhÇn tö c¬ b¶n cña r¬le nhiÖt lμ thanh kim lo¹i kÐp, cÊu t¹o tõ hai tÊm kim lo¹i, mét tÊm cã hÖ sè d·n në bÐ, mét tÊm cã hÖ sè d·n në lín. Khi nhiÖt ®é cña bμn lμ ®¹t ®Õn trÞ sè quy ®Þnh th× nhiÖt lðîng to¶ ra cña bμn lμ lμm cho thanh kim lo¹i kÐp bÞ uèn cong vÒ phÝa kim lo¹i cã hÖ sè d·n në nhá h¬n, dÉn ®Õn tù ®éng c¾t m¹ch ®iÖn vμo bμn lμ. Khi bμn lμ nguéi ®Õn møc quy ®Þnh, thanh kim lo¹i trë vÒ d¹ng ban ®Çu, m¹ch ®iÖn ®ðîc tù ®éng ®ãng l¹i. Bμi 42 bÕp ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn I - BÕp ®iÖn 1. CÊu t¹o BÕp ®iÖn cã hai bé phËn chÝnh lµ d©y H×nh 42.2. CÊu t¹o nåi c¬m ®iÖn ®èt nãng vµ th©n bÕp. 1. Vá nåi ; 2. Soong ; 3. N¾p trong ; 4. N¾p ngoμi ; D©y ®èt nãng thðêng lµm b»ng hîp 5. C¸c ®Ìn b¸o hiÖu : hÑn giê, nÊu, ñ ; kim g× ? 6. C«ng t¾c ®ãng, c¾t ®iÖn ; BÕp ®iÖn cã hai lo¹i : 7. Nóm hÑn giê. a) BÕp ®iÖn kiÓu hë D©y ®èt nãng cña bÕp ®iÖn kiÓu hë ®ðîc quÊn thµnh lß xo, ®Æt vµo r nh cña th©n bÕp (®Õ) lµm b»ng ®Êt chÞu nhiÖt. Hai ®Çu d©y ®èt nãng ®ðîc luån trong chuçi sø h¹t cðêm. b) BÕp ®iÖn kiÓu kÝn 147

D©y ®èt nãng ®ðîc ®óc kÝn trong èng (cã chÊt chÞu nhiÖt vµ c¸ch ®iÖn bao quanh d©y ®èt nãng) ®Æt trªn th©n bÕp lµm b»ng nh«m, gang hoÆc s¾t. Ngoµi ra trªn th©n bÕp cßn cã ®Ìn b¸o hiÖu, c«ng t¾c ®iÒu chØnh nhiÖt ®é theo yªu cÇu sö dông (h.42.1). So s¸nh hai lo¹i bÕp ®iÖn trªn, theo em nªn sö dông lo¹i bÕp ®iÖn nµo an toµn h¬n ? 2. C¸c sè liÖu kÜ thuËt - §iÖn ¸p ®Þnh møc : 127V ; 220V. - C«ng suÊt ®Þnh møc : tõ 500W ®Õn 2000W. 3. Sö dông BÕp ®iÖn ®ðîc sö dông ®Ó ®un nÊu thùc phÈm. Khi sö dông cÇn chó ý : - Sö dông ®óng víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña bÕp ®iÖn. - Kh«ng ®Ó thøc ¨n, nðíc r¬i vµo d©y ®èt nãng vµ thðêng xuyªn lau chïi bÕp ®iÖn s¹ch sÏ. - §¶m b¶o an toµn vÒ ®iÖn vµ vÒ nhiÖt, ®Æc biÖt ®èi víi bÕp kiÓu hë. §Ó ®¶m b¶o an toµn ®iÖn khi ®un nÊu cÇn ph¶i lµm g× ? II - Nåi c¬m ®iÖn 1. CÊu t¹o Nåi c¬m ®iÖn cã ba bé phËn chÝnh lµ vá nåi, soong vµ d©y ®èt nãng. a) Vá nåi cã hai líp, gi÷a hai líp cã b«ng thuû tinh c¸ch nhiÖt. b) Soong ®ðîc lµm b»ng hîp kim nh«m, phÝa trong ®ðîc phñ mét líp men ®Æc biÖt ®Ó c¬m kh«ng bÞ dÝnh víi soong. C¨n cø vµo cÊu t¹o cña vá nåi, em h y gi¶i thÝch t¹i sao sö dông nåi c¬m ®iÖn tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng h¬n bÕp ®iÖn ? c) D©y ®èt nãng ®ðîc lµm b»ng hîp kim niken - crom, gåm d©y ®èt nãng chÝnh vµ d©y ®èt nãng phô. - D©y ®èt nãng chÝnh c«ng suÊt lín ®ðîc ®óc kÝn trong èng s¾t hoÆc m©m nh«m (cã chÊt chÞu nhiÖt vµ c¸ch ®iÖn bao quanh d©y) ®Æt s¸t ®¸y nåi, dïng ë chÕ ®é nÊu c¬m. - D©y ®èt nãng phô c«ng suÊt nhá g¾n vµo thµnh nåi ®ðîc dïng ë chÕ ®é ñ c¬m. Ngoµi ra cßn cã ®Ìn b¸o hiÖu vµ m¹ch ®iÖn tù ®éng ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é nÊu, 148

ñ, hÑn giê... theo yªu cÇu (h.42.2). 2. C¸c sè liÖu kÜ thuËt - §iÖn ¸p ®Þnh møc : 127V ; 220V. - C«ng suÊt ®Þnh møc : tõ 400W ®Õn 1000W. - Dung tÝch soong 0,75 ; 1 ; 1,5 ; 1,8 ; 2,5 . 3. Sö dông 1. BiÕt ®ðîc cÊu t¹o vμ chøc n¨ng c¸c bé phËn Nåi c¬m ®iÖn ngµy cµng ®ðîc sö cña bμn lμ ®iÖn, bÕp ®iÖn vμ nåi c¬m ®iÖn. dông nhiÒu, rÊt tiÖn lîi, tõ lo¹i ®¬n 2. HiÓu ®ðîc c¸c sè liÖu kÜ thuËt. gi¶n cho ®Õn lo¹i tù ®éng nÊu c¬m 3. Sö dông ®ðîc c¸c ®å dïng ®iÖn trªn ®óng yªu cÇu kÜ thuËt vμ ®¶m b¶o an toμn. theo chð¬ng tr×nh vµ b¸o tÝn hiÖu b»ng mµn h×nh. CÇn sö dông ®óng víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña nåi c¬m ®iÖn vµ b¶o qu¶n n¬i kh« r¸o. Ghi nhí 1. Nguyªn lÝ lμm viÖc cña bÕp ®iÖn vμ nåi c¬m ®iÖn dùa vμo t¸c dông nhiÖt cña dßng ®iÖn ch¹y trong d©y ®èt nãng. 2. D©y ®èt nãng ®ðîc ®óc kÝn trong èng cã chÊt chÞu nhiÖt vμ c¸ch ®iÖn bao quanh d©y. 3. Sö dông nåi c¬m ®iÖn tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng h¬n bÕp ®iÖn. C©u hái 1. Dùa vμo nguyªn lÝ chung cña ®å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt, h·y nªu nguyªn lÝ lμm viÖc cña bÕp ®iÖn vμ nåi c¬m ®iÖn. 2. H·y so s¸nh c«ng suÊt, c¸ch ®Æt vμ chøc n¨ng cña d©y ®èt nãng chÝnh vμ d©y ®èt nãng phô cña nåi c¬m ®iÖn. 149