SGK Công nghệ 8

Bμi 43 Thùc hμnh bμn lμ ®iÖn, bÕp ®iÖn, Nåi c¬m ®iÖn I - chuÈn bÞ Nguån ®iÖn 220V lÊy tõ æ ®iÖn, cã cÇu ch× hoÆc aptomat ë phÝa trðíc æ ®iÖn. Tªn ®å dïng ®iÖn Sè liÖu kÜ thuËt ý nghÜa Bµn lµ ®iÖn BÕp ®iÖn Nåi c¬m ®iÖn - Dông cô, thiÕt bÞ : Tªn c¸c bé phËn chÝnh Chøc n¨ng Tªn ®å dïng ®iÖn Bµn lµ ®iÖn BÕp ®iÖn Nåi c¬m ®iÖn + K×m, tua vÝt. + 1 bµn lµ ®iÖn 220V. + 1 bÕp ®iÖn 220V. + 1 nåi c¬m ®iÖn 220V. 150

Bμi 44 §å dïng lo¹i ®iÖn - c¬ Qu¹t ®iÖn, m¸y b¬m n¦íc 1. BiÕt ®ðîc cÊu t¹o, nguyªn lÝ lμm viÖc vμ c¸ch sö dông cña ®éng c¬ ®iÖn mét pha. 2. BiÕt ®ðîc nguyªn lÝ lμm viÖc vμ c¸ch sö dông qu¹t ®iÖn, m¸y b¬m nðíc. Qu¹t ®iÖn vµ m¸y b¬m nðíc thuéc nhãm ®å dïng lo¹i ®iÖn - c¬, sö dông ®éng c¬ ®iÖn ®Ó quay c¸nh qu¹t, m¸y b¬m. §éng c¬ ®iÖn dïng trong ®å ®iÖn gia ®×nh thðêng lµ lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mét pha c«ng suÊt nhá. I - §éng c¬ ®iÖn mét pha 1. CÊu t¹o §éng c¬ ®iÖn mét pha gåm hai bé phËn chÝnh lµ stato vµ r«to. a) Stato (phÇn ®øng yªn) Stato gåm lâi thÐp vµ d©y quÊn. Lâi thÐp stato lµm b»ng l¸ thÐp kÜ thuËt ®iÖn ghÐp l¹i thµnh h×nh trô rçng, mÆt trong cã c¸c cùc hoÆc c¸c r nh ®Ó quÊn d©y ®iÖn tõ. D©y quÊn lµm b»ng d©y ®iÖn tõ ®ðîc ®Æt c¸ch ®iÖn víi lâi thÐp. Lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mÆt trong lâi thÐp cã cùc (h. 44.1) ®Ó quÊn d©y thðêng ®ðîc chÕ t¹o víi c«ng suÊt nhá. H×nh 44.1. CÊu t¹o stato ®éng c¬ ®iÖn mét pha 1. D©y quÊn ; 2. Lâi thÐp cã cùc ®Ó quÊn d©y. Lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mÆt trong lâi thÐp cã r nh ®Ó quÊn d©y thðêng ®ðîc chÕ t¹o víi c«ng suÊt lín h¬n. 151

b) R«to (phÇn quay) R«to gåm lâi thÐp vµ d©y quÊn. Lâi thÐp lµm b»ng l¸ thÐp kÜ thuËt ®iÖn ghÐp l¹i thµnh khèi trô, mÆt ngoµi cã c¸c r nh. D©y quÊn r«to kiÓu lång sãc, gåm c¸c thanh dÉn (nh«m, ®ång) ®Æt trong c¸c r nh cña lâi thÐp, nèi víi nhau b»ng vßng ng¾n m¹ch ë hai ®Çu (h.44.2). H×nh 44.2. CÊu t¹o r«to cña ®éng c¬ H×nh 44.3. S¬ ®å nguyªn lÝ ®iÖn mét pha cña ®éng c¬ ®iÖn mét pha 1. Lâi thÐp ; 1. D©y quÊn stato ; 2. Thanh dÉn lång sãc ; 2. Thanh dÉn r«to. 3. Vßng ng¾n m¹ch. 2. Nguyªn lÝ lμm viÖc T¸c dông tõ cña dßng ®iÖn ® ®ðîc øng dông ë nam ch©m ®iÖn vµ c¸c ®éng c¬ ®iÖn. Khi ®ãng ®iÖn, sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y trong d©y quÊn stato vµ dßng ®iÖn c¶m øng trong d©y quÊn r«to, t¸c dông tõ cña dßng ®iÖn lµm cho r«to ®éng c¬ quay (h.44.3). §iÖn n¨ng cña ®éng c¬ ®iÖn tiªu thô ®ðîc biÕn ®æi thµnh n¨ng lðîng g× ? C¬ n¨ng cña ®éng c¬ ®iÖn ®ðîc dïng ®Ó lµm g× ? 3. C¸c sè liÖu kÜ thuËt - §iÖn ¸p ®Þnh møc : 127V ; 220V. - C«ng suÊt ®Þnh møc : tõ 20W ®Õn 300W. 4. Sö dông §éng c¬ ®iÖn mét pha cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, sö dông dÔ dµng, Ýt háng. Trong s¶n xuÊt ®ðîc dïng ®Ó ch¹y m¸y tiÖn, m¸y khoan, m¸y xay... Trong gia ®×nh ®ðîc dïng cho tñ l¹nh, m¸y b¬m nðíc, qu¹t ®iÖn, m¸y giÆt... §Ó ®éng c¬ lµm viÖc tèt, bÒn l©u, khi sö dông cÇn chó ý c¸c ®iÓm sau : 152

- §iÖn ¸p ®ða vµo ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ðîc lín h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña ®éng c¬ vµ còng kh«ng ®ðîc qu¸ thÊp. - Kh«ng ®Ó ®éng c¬ lµm viÖc qu¸ c«ng suÊt ®Þnh møc. - CÇn kiÓm tra vµ tra dÇu, mì ®Þnh k×. - §Æt ®éng c¬ ch¾c ch¾n ë n¬i s¹ch sÏ, kh« r¸o, tho¸ng giã vµ Ýt bôi. - §éng c¬ ®iÖn míi mua hoÆc ®Ó l©u ngµy kh«ng sö dông, trðíc khi dïng cÇn ph¶i dïng bót thö ®iÖn kiÓm tra ®iÖn cã rß ra vá kh«ng. II - Qu¹t ®iÖn 1. CÊu t¹o Qu¹t ®iÖn gåm hai phÇn chÝnh : ®éng c¬ ®iÖn vµ c¸nh qu¹t (h.44.4). C¸nh qu¹t ®ðîc l¾p víi trôc ®éng c¬ ®iÖn. C¸nh qu¹t lµm b»ng nhùa hoÆc kim lo¹i, ®ðîc t¹o d¸ng ®Ó t¹o ra giã khi quay. Ngoµi ra, cßn cã lðíi b¶o vÖ, c¸c bé phËn ®iÒu chØnh tèc ®é, thay ®æi hðíng giã vµ hÑn giê... (h.44.5 ; 44.6). 2. Nguyªn lÝ lμm viÖc H×nh 44.4. CÊu t¹o cña qu¹t ®iÖn (qu¹t bμn) 1. §éng c¬ ®iÖn ; Qu¹t ®iÖn thùc chÊt lµ ®éng c¬ ®iÖn 2. Trôc ®éng c¬ ; céng víi c¸nh qu¹t. 3. C¸nh qu¹t ; 4. C«ng t¾c qu¹t ; Khi ®ãng ®iÖn vµo qu¹t, ®éng c¬ 5. Vá qu¹t. ®iÖn quay, kÐo c¸nh qu¹t quay theo t¹o ra giã lµm m¸t. Vai trß cña ®éng c¬ ®iÖn lµ g× ? Vai trß cña c¸nh qu¹t lµ g× ? Qu¹t ®iÖn cã nhiÒu lo¹i : qu¹t trÇn, qu¹t bµn (h.44.4), qu¹t treo tðêng (h.44.5), qu¹t c©y (h.44.6)... 3. Sö dông Khi sö dông qu¹t ®iÖn ngoµi nh÷ng yªu cÇu nhð ® nªu ë ®éng c¬ ®iÖn, cßn cÇn ph¶i chó ý : c¸nh qu¹t quay nhÑ nhµng, kh«ng bÞ rung, bÞ l¾c, bÞ vðíng c¸nh. 153

H×nh 44.5. Qu¹t treo tðêng H×nh 44.6. Qu¹t c©y 1. Lðíi b¶o vÖ ; 1. C¸c c«ng t¾c : ®ãng ®iÖn, c¾t 2. Mãc treo g¾n tðêng ; ®iÖn, ®iÒu chØnh tèc ®é, thay ®æi 3. C¸c c«ng t¾c : ®ãng ®iÖn, c¾t ®iÖn, hðíng giã, hÑn giê ; ®iÒu chØnh tèc ®é, thay ®æi hðíng giã, 2. C¸c ®Ìn b¸o hiÖu chÕ ®é lμm viÖc ; hÑn giê, chÕ ®é giã tho¶ng ; 3. C¸i ®iÒu khiÓn tõ xa. 4. C¸i ®iÒu khiÓn tõ xa. III - m¸y b¬m nðíc 1. CÊu t¹o M¸y b¬m nðíc gåm hai phÇn : phÇn ®éng c¬ ®iÖn vµ phÇn b¬m. PhÇn b¬m gåm cã c¸c bé phËn chÝnh : r«to b¬m (phÇn quay), buång b¬m (phÇn ®øng yªn), cöa hót nðíc, cöa x¶ nðíc. R«to b¬m cã nhiÒu c¸nh b¬m ®ðîc ®Æt trong buång b¬m vµ l¾p chÆt trªn cïng trôc quay cña ®éng c¬ ®iÖn. S¬ ®å khèi cña m¸y b¬m nðíc ®ðîc vÏ trªn h×nh 44.7. H×nh 44.7. S¬ ®å khèi cña m¸y b¬m nðíc 1. §éng c¬ ®iÖn ; 2. Trôc ; 3. Buång b¬m ; 4. Cöa hót nðíc ; 5. Cöa x¶ nðíc. 154

2. Nguyªn lÝ lμm viÖc M¸y b¬m nðíc thùc chÊt lµ ®éng c¬ ®iÖn céng víi phÇn b¬m. Vai trß cña ®éng c¬ ®iÖn lµ g× ? Vai trß cña phÇn b¬m lµ g× ? Nguyªn lÝ lµm viÖc cña m¸y b¬m nðíc lµ : khi ®ãng ®iÖn, ®éng c¬ ®iÖn quay, c¸nh b¬m l¾p trªn trôc ®éng c¬ sÏ quay, hót nðíc vµo buång b¬m vµ ®ång thêi ®Èy nðíc ®Õn èng tho¸t ®ða ®Õn n¬i sö dông. 3. Sö dông Khi sö dông cÇn chän vÞ trÝ ®Æt m¸y b¬m nðíc hîp lÝ ®Ó viÖc måi nðíc thuËn lîi, èng hót nðíc cÇn ph¶i cã lðíi läc, nªn tr¸nh gÊp khóc nhiÒu. §Ó ®¶m b¶o an toµn vÒ ®iÖn cÇn nèi ®Êt vá m¸y b¬m nðíc. Ghi nhí 1. §éng c¬ ®iÖn gåm hai bé phËn chÝnh : stato, r«to. 2. T¸c dông tõ cña dßng ®iÖn ch¹y trong d©y quÊn lμm cho r«to ®éng c¬ quay. 3. §éng c¬ ®iÖn lμ nguån ®éng lùc cña c¸c ®å dïng lo¹i ®iÖn - c¬ (qu¹t ®iÖn, m¸y b¬m nðíc, m¸y giÆt, m¸y hót bôi...). C©u hái 1. CÊu t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn gåm nh÷ng bé phËn c¬ b¶n nμo ? 2. §éng c¬ ®iÖn ®ðîc sö dông ®Ó lμm g× ? Em h·y nªu c¸c øng dông cña ®éng c¬ ®iÖn. 3. H·y nªu tªn vμ chøc n¨ng c¸c bé phËn chÝnh cña qu¹t ®iÖn vμ m¸y b¬m nðíc. 155

Bμi 45 Thùc hμnh qu¹t ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o cña qu¹t ®iÖn : ®éng c¬ ®iÖn, c¸nh qu¹t. 2. HiÓu ®ðîc c¸c sè liÖu kÜ thuËt. 3. Sö dông ®ðîc qu¹t ®iÖn ®óng c¸c yªu cÇu kÜ thuËt vμ ®¶m b¶o an toμn. I - chuÈn bÞ Nguån ®iÖn 220V lÊy tõ æ ®iÖn, cã cÇu ch× hoÆc aptomat ë phÝa trðíc æ ®iÖn. - Dông cô, thiÕt bÞ : + K×m, tua vÝt, mét sè cêlª. + 1 qu¹t bµn lo¹i 220V. + 1 qu¹t bµn ® th¸o rêi : vá, c¸nh qu¹t, stato, r«to. + 1 bót thö ®iÖn, 1 ®ång hå v¹n n¨ng. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. II - Néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. §äc c¸c sè liÖu kÜ thuËt, gi¶i thÝch ý nghÜa vµ ghi vµo môc 1 b¸o c¸o thùc hµnh. 2. Quan s¸t, t×m hiÓu cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn chÝnh cña qu¹t ®iÖn. Ghi tªn vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn chÝnh vµo môc 2 b¸o c¸o thùc hµnh. Trðíc khi cho qu¹t ®iÖn lµm viÖc cÇn tiÕn hµnh : a) Tr¶ lêi c¸c c©u hái vÒ an toµn sö dông qu¹t ®iÖn. b) Quan s¸t vµ t×m hiÓu c¸ch sö dông qu¹t ®iÖn. c) KiÓm tra toµn bé bªn ngoµi cña qu¹t ®iÖn. d) KiÓm tra vÒ c¬ : dïng tay quay c¸nh qu¹t ®Ó thö ®é tr¬n ë æ trôc cña r«to ®éng c¬. e) KiÓm tra vÒ ®iÖn : kiÓm tra th«ng m¹ch cña d©y quÊn stato, kiÓm tra c¸ch ®iÖn gi÷a d©y quÊn vµ vá kim lo¹i b»ng ®ång hå v¹n n¨ng. 156

3. C¸c kÕt qu¶ kiÓm tra ghi vµo môc 3 b¸o c¸o thùc hµnh. 4. §ãng ®iÖn cho qu¹t lµm viÖc, ®iÒu chØnh tèc ®é, thay ®æi hðíng giã, theo dâi t×nh tr¹ng lµm viÖc cña qu¹t ®iÖn : tiÕng ån, nhiÖt ®é, kiÓm tra rß ®iÖn ra vá kim lo¹i b»ng bót thö ®iÖn vµ ghi vµo môc 4 b¸o c¸o thùc hµnh. III - b¸o c¸o thùc hμnh Qu¹t ®iÖn Hä vµ tªn häc sinh : .................................................................................. Líp :.......................................................................................................... 1. C¸c sè liÖu kÜ thuËt vµ gi¶i thÝch ý nghÜa TT Sè liÖu kÜ thuËt ý nghÜa 2. Tªn vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn chÝnh cña qu¹t ®iÖn TT Tªn c¸c bé phËn chÝnh Chøc n¨ng 3. KÕt qu¶ kiÓm tra qu¹t ®iÖn trðíc lóc lµm viÖc TT KÕt qu¶ kiÓm tra 4. T×nh tr¹ng lµm viÖc cña qu¹t ®iÖn 5. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 157

Bμi 46 m¸y biÕn ¸p mét pha 1. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o, nguyªn lÝ lμm viÖc cña m¸y biÕn ¸p mét pha. 2. HiÓu ®ðîc chøc n¨ng vμ c¸ch sö dông m¸y biÕn ¸p mét pha. Nguån ®iÖn nhµ em cã ®iÖn ¸p 220V. Lµm thÕ nµo em cã thÓ sö dông qu¹t ®iÖn 110V ? §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, em cÇn cã m¸y biÕn ¸p (h.46.1) ®Ó biÕn ®æi ®iÖn ¸p tõ 220V xuèng 110V. VËy chøc n¨ng cña m¸y biÕn ¸p lµ g× ? M¸y biÕn ¸p mét pha lµ thiÕt bÞ ®iÖn dïng ®Ó biÕn ®æi ®iÖn ¸p cña dßng ®iÖn xoay chiÒu mét pha. 1. CÊu t¹o M¸y biÕn ¸p mét pha gåm hai bé phËn chÝnh : lâi thÐp vµ d©y quÊn (h.46.2). Ngoµi ra cßn cã vá m¸y, trªn mÆt cã g¾n ®ång hå ®o ®iÖn, ®Ìn tÝn hiÖu vµ c¸c nóm ®iÒu chØnh. H×nh 46.1. M¸y biÕn ¸p mét pha H×nh 46.2. CÊu t¹o m¸y biÕn ¸p mét pha dïng trong gia ®×nh 1. Lâi thÐp ; 1. Hai æ lÊy ®iÖn ra ; 2. D©y quÊn. 2. V«n kÕ ; 3. Ampe kÕ ; 4. Nóm ®iÒu chØnh ; 5. aptomat. 158

a) Lâi thÐp Lâi thÐp ®ðîc lµm b»ng c¸c l¸ thÐp kÜ thuËt ®iÖn (dµy tõ 0,35mm ®Õn 0,5mm cã líp c¸ch ®iÖn bªn ngoµi) ghÐp l¹i thµnh mét khèi. Lâi thÐp dïng ®Ó dÉn tõ cho m¸y biÕn ¸p. b) D©y quÊn D©y quÊn lµm b»ng d©y ®iÖn tõ (®ðîc tr¸ng hoÆc bäc líp c¸ch ®iÖn) ®ðîc quÊn quanh lâi thÐp. Gi÷a c¸c vßng d©y cã c¸ch ®iÖn víi nhau vµ c¸ch ®iÖn víi lâi thÐp. M¸y biÕn ¸p mét pha thðêng cã hai d©y quÊn (h.46.3) : - D©y quÊn nèi víi nguån ®iÖn cã ®iÖn ¸p U1 gäi lµ d©y quÊn s¬ cÊp. D©y quÊn s¬ cÊp cã N1 vßng d©y. - D©y quÊn lÊy ®iÖn ra sö dông cã ®iÖn ¸p U2 gäi lµ d©y quÊn thø cÊp. D©y quÊn thø cÊp cã N2 vßng d©y. M¸y biÕn ¸p ®ðîc kÝ hiÖu trªn h×nh 46.4. H×nh 46.3. S¬ ®å cÊu t¹o m¸y biÕn ¸p mét pha H×nh 46.4. KÝ hiÖu m¸y biÕn ¸p 1. D©y quÊn s¬ cÊp ; 1. D©y quÊn s¬ cÊp ; 2. D©y quÊn thø cÊp ; 2. D©y quÊn thø cÊp ; 3. Lâi thÐp. 3. Lâi thÐp. 2. Nguyªn lÝ lμm viÖc Khi m¸y biÕn ¸p lµm viÖc, ®iÖn ¸p ®ða vµo d©y quÊn s¬ cÊp lµ U1, trong d©y quÊn s¬ cÊp cã dßng ®iÖn. Nhê cã c¶m øng ®iÖn tõ gi÷a d©y quÊn s¬ cÊp vµ d©y quÊn thø cÊp, ®iÖn ¸p lÊy ra ë hai ®Çu cña d©y quÊn thø cÊp lµ U2. TØ sè gi÷a ®iÖn ¸p s¬ cÊp vµ thø cÊp b»ng tØ sè gi÷a sè vßng d©y cña chóng. k ®ðîc gäi lµ hÖ sè biÕn ¸p. 159

§iÖn ¸p lÊy ra ë thø cÊp U2 lµ : M¸y biÕn ¸p cã U2 > U1 ®ðîc gäi lµ m¸y biÕn ¸p t¨ng ¸p. M¸y biÕn ¸p cã U2 < U1 ®ðîc gäi lµ m¸y biÕn ¸p gi¶m ¸p. H y chän kÝ hiÖu thÝch hîp ( > ; < ) ®iÒn vµo chç trèng (...) trong hai c©u dðíi ®©y : M¸y biÕn ¸p t¨ng ¸p cã N2 .............. N1. M¸y biÕn ¸p gi¶m ¸p cã N2 .............. N1. Khi ®iÖn ¸p ®Çu vµo U1 thay ®æi, muèn gi÷ ®iÖn ¸p ®Çu ra U2 kh«ng ®æi, ta cã thÓ dïng c«ng t¾c chuyÓn m¹ch ®Ó ®iÒu chØnh t¨ng hoÆc gi¶m sè vßng d©y. VÝ dô : Mét m¸y biÕn ¸p gi¶m ¸p cã U1 = 220V, U2 = 110V, sè vßng d©y N1 = 460 vßng, N2 = 230 vßng. Khi ®iÖn ¸p s¬ cÊp gi¶m, U1 = 160V, ®Ó gi÷ U2 = 110V kh«ng ®æi, nÕu sè vßng d©y N2 kh«ng ®æi th× ph¶i ®iÒu chØnh cho N1 b»ng bao nhiªu ? Tõ c«ng thøc (1) ta rót ra : §Ó gi÷ U2 kh«ng ®æi khi U1 t¨ng, ta ph¶i t¨ng hay gi¶m sè vßng d©y N1 ? 3. C¸c sè liÖu kÜ thuËt - C«ng suÊt ®Þnh møc, ®¬n vÞ lµ VA (®äc lµ v«n ampe), kVA (®äc lµ kil« v«n ampe). - §iÖn ¸p ®Þnh møc, ®¬n vÞ lµ V. - Dßng ®iÖn ®Þnh møc, ®¬n vÞ lµ A. 4. Sö dông M¸y biÕn ¸p mét pha cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, sö dông dÔ dµng, Ýt háng, dïng ®Ó t¨ng hoÆc gi¶m ®iÖn ¸p, ®ðîc sö dông nhiÒu trong gia ®×nh vµ trong c¸c ®å dïng ®iÖn vµ ®iÖn tö. §Ó m¸y biÕn ¸p lµm viÖc tèt, bÒn l©u, khi sö dông cÇn chó ý : - §iÖn ¸p ®ða vµo m¸y biÕn ¸p kh«ng ®ðîc lín h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc. - Kh«ng ®Ó m¸y biÕn ¸p lµm viÖc qu¸ c«ng suÊt ®Þnh møc. - §Æt m¸y biÕn ¸p ë n¬i s¹ch sÏ, kh« r¸o, tho¸ng giã vµ Ýt bôi. - M¸y míi mua hoÆc ®Ó l©u ngµy kh«ng sö dông, trðíc khi dïng cÇn ph¶i dïng bót thö ®iÖn kiÓm tra ®iÖn cã rß ra vá hay kh«ng. 160

Ghi nhí 1. CÊu t¹o cña m¸y biÕn ¸p gåm : lâi thÐp lμm b»ng c¸c l¸ thÐp kÜ thuËt ®iÖn ghÐp l¹i vμ d©y quÊn lμm b»ng d©y ®iÖn tõ. 2. TØ sè gi÷a ®iÖn ¸p s¬ cÊp vμ thø cÊp b»ng tØ sè gi÷a sè vßng d©y cña chóng : C©u hái 1. M« t¶ cÊu t¹o cña m¸y biÕn ¸p mét pha. 2. H·y nªu c«ng dông cña m¸y biÕn ¸p. 3. Mét m¸y biÕn ¸p mét pha cã N1 = 1650 vßng, N2 = 90 vßng. D©y quÊn s¬ cÊp ®Êu víi nguån ®iÖn ¸p 220V. X¸c ®Þnh ®iÖn ¸p ®Çu ra cña d©y quÊn thø cÊp U2. Muèn ®iÖn ¸p U2 = 36V th× sè vßng d©y cña d©y quÊn thø cÊp ph¶i lμ bao nhiªu ? Cã thÓ em chða biÕt. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu M¸y biÕn ¸p tù ngÉu lμ mét d¹ng ®Æc biÖt cña m¸y biÕn ¸p, v× nã chØ cã mét cuén d©y quÊn, mét phÇn cña cuén d©y ®ã ®ãng vai trß cña cuén s¬ cÊp (h.46.5a) hoÆc thø cÊp (h.46.5b). Lo¹i t¨ng ¸p cã s¬ ®å h×nh 46.5a. Lo¹i gi¶m ¸p cã s¬ ®å h×nh 46.5b. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu cã hiÖu suÊt cao vμ tiÕt kiÖm vËt liÖu (®ång, thÐp). ab H×nh 46.5. KÝ hiÖu m¸y biÕn ¸p tù ngÉu a) M¸y biÕn ¸p tù ngÉu t¨ng ¸p ; b) M¸y biÕn ¸p tù ngÉu gi¶m ¸p. 161

Bμi 47 Thùc hμnh m¸y biÕn ¸p 1. BiÕt ®ðîc cÊu t¹o cña m¸y biÕn ¸p. 2. HiÓu ®ðîc c¸c sè liÖu kÜ thuËt. 3. Sö dông ®ðîc m¸y biÕn ¸p ®óng yªu cÇu kÜ thuËt vμ ®¶m b¶o an toμn. I - chuÈn bÞ Nguån ®iÖn 220V lÊy tõ æ ®iÖn, cã cÇu ch× hoÆc aptomat ë phÝa trðíc æ ®iÖn. - Dông cô, thiÕt bÞ : + K×m, tua vÝt. + 1 m¸y biÕn ¸p mét pha 220V/ 6V. + 1 bãng ®Ìn sîi ®èt 6V-15W. + 1 m¸y biÕn ¸p ® th¸o rêi vá vµ mét sè d¹ng lâi thÐp. + 1 ampe kÕ, 1 c«ng t¾c, 1 ®ång hå v¹n n¨ng. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. II - Néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. §äc c¸c sè liÖu kÜ thuËt, gi¶i thÝch ý nghÜa vµ ghi vµo môc 1 b¸o c¸o thùc hµnh. 2. Quan s¸t, t×m hiÓu cÊu t¹o cña m¸y biÕn ¸p. Ghi tªn vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn chÝnh vµo môc 2 b¸o c¸o thùc hµnh. Trðíc khi cho m¸y biÕn ¸p lµm viÖc cÇn tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc sau : a) Tr¶ lêi c¸c c©u hái vÒ an toµn sö dông m¸y biÕn ¸p. b) Quan s¸t, t×m hiÓu c¸ch sö dông m¸y biÕn ¸p vµ c¸c ®ång hå ®o. c) KiÓm tra toµn bé bªn ngoµi cña m¸y biÕn ¸p. d) KiÓm tra vÒ ®iÖn : - KiÓm tra th«ng m¹ch cña c¸c d©y quÊn b»ng ®ång hå v¹n n¨ng. 162

- KiÓm tra c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c d©y quÊn víi nhau, gi÷a d©y quÊn víi lâi thÐp vµ vá kim lo¹i b»ng ®ång hå v¹n n¨ng. 3. C¸c kÕt qu¶ kiÓm tra ghi vµo môc 3 b¸o c¸o thùc hµnh. 4. VËn hµnh m¸y biÕn ¸p. Cho m¸y biÕn ¸p cung cÊp ®iÖn cho 1 bãng ®Ìn. - M¾c m¹ch ®iÖn theo s¬ ®å h×nh 47.1. C¸ch m¾c ®ång hå ampe kÕ vµ bãng ®Ìn nhð thÕ nµo ? - §Êu d©y quÊn s¬ cÊp vµo nguån ®iÖn 220V. - §ãng c«ng t¾c K, quan s¸t ®ång hå vµ tr¹ng th¸i cña ®Ìn, ghi nhËn xÐt vµo môc 4 b¸o c¸o thùc hµnh. - Sau ®ã c¾t (ng¾t) c«ng t¾c K, quan s¸t ®ång hå vµ tr¹ng th¸i cña ®Ìn, ghi nhËn xÐt vµo môc 4 b¸o c¸o thùc hµnh. H×nh 47.1. S¬ ®å m¹ch ®iÖn thùc hμnh m¸y biÕn ¸p III - b¸o c¸o thùc hμnh M¸y biÕn ¸p Hä vµ tªn häc sinh : ..................................................................................... Líp : ............................................................................................................ 1. C¸c sè liÖu kÜ thuËt vµ gi¶i thÝch ý nghÜa TT Sè liÖu kÜ thuËt ý nghÜa 163

2. Tªn vµ chøc n¨ng cña c¸c bé phËn chÝnh cña m¸y biÕn ¸p TT Tªn c¸c bé phËn chÝnh Chøc n¨ng 3. KÕt qu¶ kiÓm tra m¸y biÕn ¸p trðíc khi thùc hµnh TT KÕt qu¶ kiÓm tra 4. Quan s¸t vËn hµnh m¸y biÕn ¸p 5. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 164

Bμi 48 sö dông hîp lÝ ®iÖn n¨ng 1. BiÕt sö dông ®iÖn n¨ng mét c¸ch hîp lÝ. 2. Cã ý thøc tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng. §iÖn n¨ng cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi. Nhu cÇu ®iÖn n¨ng ngµy cµng t¨ng vµ kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian, ®ßi hái ngðêi dïng ®iÖn ph¶i biÕt sö dông hîp lÝ ®iÖn n¨ng. I - nhu cÇu tiªu thô ®iÖn n¨ng 1. Giê cao ®iÓm tiªu thô ®iÖn n¨ng Do thãi quen sinh ho¹t, c¸ch tæ chøc lµm viÖc vµ nghØ ng¬i, sù thay ®æi thêi tiÕt, nhu cÇu tiªu thô ®iÖn n¨ng kh«ng ®ång ®Òu theo giê trong ngµy. Trong ngµy cã nh÷ng giê tiªu thô ®iÖn n¨ng nhiÒu. Nh÷ng giê ®ã gäi lµ giê \"cao ®iÓm\". Giê cao ®iÓm dïng ®iÖn trong ngµy tõ 18 giê ®Õn 22 giê. H y gi¶i thÝch v× sao kho¶ng thêi gian trªn lµ giê cao ®iÓm ? 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giê cao ®iÓm - §iÖn n¨ng tiªu thô rÊt lín trong khi kh¶ n¨ng cung cÊp ®iÖn cña c¸c nhµ m¸y ®iÖn kh«ng ®¸p øng ®ñ. - §iÖn ¸p cña m¹ng ®iÖn bÞ gi¶m xuèng, ¶nh hðëng xÊu ®Õn chÕ ®é lµm viÖc cña ®å dïng ®iÖn. Em h y cho biÕt khi ®iÖn ¸p cña m¹ng ®iÖn bÞ gi¶m xuèng, sù ph¸t s¸ng cña ®Ìn ®iÖn, tèc ®é quay cña qu¹t ®iÖn, thêi gian ®un s«i nðíc cña bÕp ®iÖn sÏ nhð thÕ nµo ? 165

II - Sö dông hîp lÝ vμ tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng 1. Gi¶m bít tiªu thô ®iÖn n¨ng trong giê cao ®iÓm §Ó gi¶m bít ®iÖn n¨ng tiªu thô trong giê cao ®iÓm ta ph¶i c¾t ®iÖn mét sè ®å dïng ®iÖn kh«ng thiÕt yÕu, vÝ dô : - C¾t ®iÖn b×nh nðíc nãng, lß sðëi,... - C¾t ®iÖn mét sè ®Ìn kh«ng cÇn thiÕt. - Kh«ng lµ quÇn ¸o. ..................... Ngoµi c¸c biÖn ph¸p trªn em cßn biÕt thªm biÖn ph¸p g× ? 2. Sö dông ®å dïng ®iÖn hiÖu suÊt cao ®Ó tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng Sö dông ®å dïng ®iÖn hiÖu suÊt cao sÏ Ýt tiªu tèn ®iÖn n¨ng. VÝ dô, ®Ó chiÕu s¸ng, ®Ìn huúnh quang tiªu thô ®iÖn n¨ng Ýt h¬n bèn ®Õn n¨m lÇn ®Ìn sîi ®èt. §Ó chiÕu s¸ng trong nhµ, c«ng së nªn dïng ®Ìn huúnh quang hay ®Ìn sîi ®èt ®Ó tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng ? T¹i sao ? 3. Kh«ng sö dông l·ng phÝ ®iÖn n¨ng Kh«ng sö dông ®å dïng ®iÖn khi kh«ng cã nhu cÇu. H y ph©n tÝch c¸c viÖc lµm dðíi ®©y vµ ghi ch÷ LP (l ng phÝ ®iÖn n¨ng), ch÷ TK (tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng) vµo . - Tan häc kh«ng t¾t ®Ìn phßng häc. - Khi xem ti vi, t¾t ®Ìn bµn häc tËp. - BËt ®Ìn ë phßng t¾m, phßng vÖ sinh suèt ngµy ®ªm. - Khi ra khái nhµ, t¾t ®iÖn c¸c phßng. H y nªu c¸c viÖc lµm tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng mµ em thÊy cÇn ph¶i thùc hiÖn. Ngðêi ta sö dông ngµy cµng nhiÒu c¸c thiÕt bÞ tù ®éng c¾t ®iÖn khi kh«ng cã nhu cÇu. Ghi nhí Sö dông hîp lÝ ®iÖn n¨ng gåm : 1. Gi¶m bít dïng ®iÖn trong giê cao ®iÓm. 2. Sö dông ®å dïng ®iÖn cã hiÖu suÊt cao ®Ó tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng. 3. Kh«ng sö dông l·ng phÝ ®iÖn n¨ng. 166

C©u hái 1. V× sao ph¶i gi¶m bít tiªu thô ®iÖn n¨ng trong giê cao ®iÓm ? 2. Gia ®×nh em ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p g× ®Ó tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng ? 3. TiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng cã lîi Ých g× cho gia ®×nh, x· héi vμ m«i trðêng ? Cã thÓ em chða biÕt. Sö dông c¶m biÕn hiÖn diÖn ®Ó tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng chiÕu s¸ng §Ó tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng chiÕu s¸ng, ngðêi ta sö dông c¶m biÕn hiÖn diÖn ®Ó khi ra khái phßng ®Ìn tù ®éng t¾t mμ kh«ng cÇn cã sù t¸c ®éng cña con ngðêi. VËy c¶m biÕn hiÖn diÖn lμ g× ? C¶m biÕn hiÖn diÖn lμ phÇn tö nhËn tÝn hiÖu sù cã mÆt cña con ngðêi trong kh«ng gian (khu vùc, phßng...) cÇn ®ðîc chiÕu s¸ng. C¶m biÕn hiÖn diÖn cã thÓ g¾n trªn trÇn hoÆc trªn tðêng ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau. Sö dông c¶m biÕn hiÖn diÖn kÕt hîp víi mét chð¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn sÏ thùc hiÖn tù ®éng t¾t ®Ìn khi kh«ng cã mÆt cña ngðêi trong phßng. C¶m biÕn hiÖn diÖn ®ðîc sö dông nhiÒu ë c¸c toμ nhμ, khu thð¬ng m¹i, c«ng së, phßng héi th¶o, hμnh lang... Bμi 49 Thùc hμnh TÝnh to¸n tiªu thô ®iÖn n¨ng trong gia ®×nh TÝnh to¸n ®ðîc tiªu thô ®iÖn n¨ng trong gia ®×nh. I - §IÖn n¨ng tiªu thô cña ®å dïng ®iÖn §iÖn n¨ng tiªu thô cña ®å dïng ®iÖn ®ðîc tÝnh nhð sau : A = Pt 167

t - thêi gian lμm viÖc cña ®å dïng ®iÖn. P - c«ng suÊt ®iÖn cña ®å dïng ®iÖn. A - ®iÖn n¨ng tiªu thô cña ®å dïng ®iÖn trong thêi gian t. Trong thùc tÕ, nÕu c«ng suÊt P tÝnh b»ng o¸t (W), thêi gian t tÝnh b»ng giê (h) th× ®iÖn n¨ng A tÝnh b»ng o¸t giê (Wh). Khi ®iÖn n¨ng tiªu thô lín, ngðêi ta dïng ®¬n vÞ kil« o¸t giê (kWh). 1 kWh = 1000Wh VÝ dô : TÝnh ®iÖn n¨ng tiªu thô cña bãng ®Ìn 220V - 40W trong mét th¸ng (30 ngµy), mçi ngµy bËt ®Ìn 4 giê. C«ng suÊt ®iÖn cña bãng ®Ìn P = 40W. Thêi gian sö dông trong mét th¸ng tÝnh thµnh giê lµ t = 4 x 30 = 120h. §iÖn n¨ng tiªu thô cña bãng ®Ìn trong mét th¸ng lµ : A = Pt = 40 x 120 = 4800Wh = 4,8 kWh. II - TÝnh to¸n tiªu thô ®iÖn n¨ng trong gia ®×nh 1. Quan s¸t, t×m hiÓu c«ng suÊt ®iÖn vµ thêi gian sö dông trong mét ngµy cña ®å dïng ®iÖn trong gia ®×nh. - LiÖt kª tªn ®å dïng ®iÖn, c«ng suÊt ®iÖn, sè lðîng, thêi gian sö dông trong mét ngµy cña c¸c ®å dïng ®iÖn trong gia ®×nh vµo c¸c cét nhð vÝ dô ë môc 1 b¸o c¸o thùc hµnh. - TÝnh tiªu thô ®iÖn n¨ng cña mçi ®å dïng ®iÖn trong mét ngµy vµ ghi vµo cét cuèi cïng cña b¶ng trong môc 1 b¸o c¸o thùc hµnh. TÝnh tiªu thô ®iÖn n¨ng theo c«ng thøc nµo ? 2. TÝnh tiªu thô ®iÖn n¨ng cña gia ®×nh trong mét ngµy b»ng tæng ®iÖn n¨ng tiªu thô cña tÊt c¶ ®å dïng ®iÖn vµ ghi vµo môc 2 b¸o c¸o thùc hµnh. 3. TÝnh tiªu thô ®iÖn n¨ng cña gia ®×nh trong mét th¸ng b»ng tæng ®iÖn n¨ng tiªu thô cña c¸c ngµy trong th¸ng vµ ghi vµo môc 3 b¸o c¸o thùc hµnh. Iii - b¸o c¸o thùc hμnh TÝnh to¸n tiªu thô ®iÖn n¨ng trong gia ®×nh Hä vµ tªn häc sinh : ................................................................................... Líp : ........................................................................................................... 168

1. Tiªu thô ®iÖn n¨ng cña c¸c ®å dïng ®iÖn trong ngµy... th¸ng ... n¨m ... TT Tªn ®å dïng ®iÖn C«ng suÊt ®iÖn Sè Thêi gian sö dông Tiªu thô ®iÖn n¨ng P(W) lðîng trong ngµy t (h) trong ngµy A (Wh) 1 §Ìn sîi ®èt 60 2 2 2 §Ìn èng huúnh 45 8 4 quang vµ chÊn lðu 65 4 2 3 Qu¹t bµn 80 2 2 4 Qu¹t trÇn 120 1 24 5 Tñ l¹nh 70 1 4 6 Tivi 1000 1 1 7 BÕp ®iÖn 630 1 1 8 Nåi c¬m ®iÖn 250 1 0,5 9 B¬m nðíc 50 1 1 10 Ra®i« catxet 2. Tiªu thô ®iÖn n¨ng cña gia ®×nh trong ngµy : ................................... 3. Tiªu thô ®iÖn n¨ng cña gia ®×nh trong th¸ng. NÕu ®iÖn n¨ng tiªu thô c¸c ngµy trong th¸ng nhð nhau th× ®iÖn n¨ng tiªu thô trong th¸ng (30 ngµy) lµ : A = ................................. 4. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh. Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 169

T æng kÕt vμ «n tËp Chð¬ng VI vμ Chð¬ng VII - K Ü t h u Ë t ® i Ö n BiÕt hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc cña c¸c bμi häc ë chð¬ng VI vμ chð¬ng VII. Néi dung hai chð¬ng VI vµ VII ®ðîc tãm t¾t b»ng s¬ ®å sau : 1. An toμn Nguyªn nh©n x¶y ra tai n¹n ®iÖn ®iÖn Mét sè biÖn ph¸p an toμn ®iÖn Dông cô b¶o vÖ an toμn ®iÖn 2. VËt liÖu kÜ Cøu ngðêi bÞ tai n¹n ®iÖn thuËt ®iÖn VËt liÖu dÉn ®iÖn §Ìn sîi ®èt 3. §å dïng VËt liÖu c¸ch ®iÖn §Ìn huúnh quang ®iÖn VËt liÖu dÉn tõ Bμn lμ ®iÖn 4. Sö dông §å dïng lo¹i ®iÖn - quang BÕp ®iÖn hîp lÝ Nåi c¬m ®iÖn ®iÖn n¨ng §å dïng lo¹i ®iÖn - nhiÖt §éng c¬ ®iÖn mét pha 170 §å dïng lo¹i ®iÖn - c¬ Qu¹t ®iÖn M¸y biÕn ¸p mét pha M¸y b¬m nðíc Nhu cÇu tiªu thô ®iÖn n¨ng Sö dông hîp lÝ vμ tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng TÝnh to¸n tiªu thô ®iÖn n¨ng trong gia ®×nh

C©u hái vμ bμi tËp 1. §iÖn n¨ng lμ g× ? §iÖn n¨ng ®ðîc s¶n xuÊt vμ truyÒn t¶i nhð thÕ nμo ? Nªu vai trß cña ®iÖn n¨ng ®èi víi s¶n xuÊt vμ ®êi sèng. 2. Nh÷ng nguyªn nh©n x¶y ra tai n¹n ®iÖn lμ g× ? Nªu c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc. 3. C¸c yªu cÇu cña dông cô b¶o vÖ an toμn ®iÖn lμ g× ? Nªu tªn mét sè dông cô b¶o vÖ an toμn ®iÖn vμ gi¶i thÝch c¸c yªu cÇu trªn. 4. Nªu c¸c bðíc cøu ngðêi bÞ tai n¹n ®iÖn. V× sao khi cøu ngðêi bÞ tai n¹n ®iÖn ph¶i rÊt thËn träng nhðng còng rÊt nhanh chãng ? 5. VËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn ®ðîc chia thμnh mÊy lo¹i ? Dùa vμo tiªu chÝ g× ®Ó ph©n lo¹i vËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn ? 6. §Ó chÕ t¹o nam ch©m ®iÖn, m¸y biÕn ¸p, qu¹t ®iÖn ngðêi ta cÇn cã nh÷ng vËt liÖu kÜ thuËt ®iÖn g× ? Gi¶i thÝch v× sao ? 7. §å dïng ®iÖn gia ®×nh ®ðîc ph©n thμnh mÊy nhãm ? Nªu nguyªn lÝ biÕn ®æi n¨ng lðîng cña mçi nhãm. 8. Nªu nh÷ng øng dông cña ®éng c¬ ®iÖn mét pha trong c¸c ®å dïng ®iÖn gia ®×nh. 9. CÇn ph¶i lμm g× ®Ó sö dông tèt ®å dïng ®iÖn gia ®×nh ? 10. Nªu nguyªn lÝ lμm viÖc vμ c«ng dông cña m¸y biÕn ¸p mét pha. 11. Mét m¸y biÕn ¸p mét pha cã U1 = 220V ; N1 = 400 vßng ; U2 = 110V ; N2 = 200 vßng. Khi ®iÖn ¸p s¬ cÊp gi¶m U1 = 200V, ®Ó gi÷ U2 kh«ng ®æi, nÕu sè vßng d©y N1 kh«ng ®æi th× ph¶i ®iÒu chØnh cho N2 b»ng bao nhiªu ? 12. V× sao ph¶i tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng ? Nªu c¸c biÖn ph¸p tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng. 13. TÝnh tiªu thô ®iÖn n¨ng cña gia ®×nh em trong mét th¸ng (coi ®iÖn n¨ng tiªu thô cña c¸c ngμy nhð nhau). 171

VIII m¹ng ®iÖn trong nhμ Bμi 50 ®Æc ®iÓm vμ cÊu t¹o m¹ng ®iÖn trong nhμ 1. BiÕt ®ðîc ®Æc ®iÓm cña m¹ng ®iÖn trong nhμ. 2. BiÕt ®ðîc cÊu t¹o, chøc n¨ng mét sè phÇn tö cña m¹ng ®iÖn trong nhμ. H×nh 50.1. S¬ ®å m¹ng ®iÖn trong nhμ HÖ thèng ®iÖn quèc gia gåm cã c¸c nhµ m¸y ®iÖn, ®ðêng d©y t¶i ®iÖn, tr¹m biÕn ¸p, tr¹m ph©n phèi vµ ®ãng c¾t... ®Ó truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng tõ nhµ m¸y ®iÖn ®Õn c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, n«ng tr¹i, khu d©n cð... Mçi gia ®×nh chóng ta lµ mét hé tiªu thô ®iÖn trong c¸c khu d©n cð ®ã. 172

I - §Æc ®iÓm vμ yªu cÇu cña m¹ng ®iÖn trong nhμ 1. §Æc ®iÓm cña m¹ng ®iÖn trong nhμ a) §iÖn ¸p cña m¹ng ®iÖn trong nhμ M¹ng ®iÖn trong nhµ lµ lo¹i m¹ng ®iÖn cã ®iÖn ¸p thÊp, nhËn ®iÖn n¨ng tõ m¹ng ph©n phèi ®Ó cung cÊp ®iÖn cho c¸c ®å dïng ®iÖn trong gia ®×nh (h.50.1). ë nðíc ta, m¹ng ®iÖn trong nhµ cã cÊp ®iÖn ¸p lµ 220V. b) §å dïng ®iÖn cña m¹ng ®iÖn trong nhμ - §å dïng ®iÖn rÊt ®a d¹ng Trong thùc tÕ cã rÊt nhiÒu lo¹i ®å dïng ®iÖn. Em h y kÓ tªn nh÷ng ®å dïng ®iÖn mµ em biÕt. - C«ng suÊt ®iÖn cña c¸c ®å dïng ®iÖn rÊt kh¸c nhau Mçi ®å dïng ®iÖn tiªu thô mét lðîng ®iÖn n¨ng kh¸c nhau. Cã ®å dïng ®iÖn c«ng suÊt nhá (tiªu thô Ýt ®iÖn n¨ng), nhðng l¹i cã nh÷ng ®å dïng ®iÖn cã c«ng suÊt lín (tiªu thô nhiÒu ®iÖn n¨ng). Em h y cho mét sè vÝ dô vÒ sù chªnh lÖch c«ng suÊt cña ®å dïng ®iÖn trong nhµ mµ em biÕt ? c) Sù phï hîp ®iÖn ¸p gi÷a c¸c thiÕt bÞ, ®å dïng ®iÖn víi ®iÖn ¸p cña m¹ng ®iÖn C¸c thiÕt bÞ ®iÖn (c«ng t¾c ®iÖn, cÇu dao, æ c¾m ®iÖn...) vµ c¸c ®å dïng ®iÖn trong nhµ ph¶i cã ®iÖn ¸p ®Þnh møc phï hîp víi ®iÖn ¸p cña m¹ng ®iÖn. Riªng ®èi víi c¸c thiÕt bÞ ®ãng - c¾t, b¶o vÖ vµ ®iÒu khiÓn, ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña chóng cã thÓ lín h¬n ®iÖn ¸p m¹ng ®iÖn. H y chän nh÷ng thiÕt bÞ vµ ®å dïng ®iÖn cã sè liÖu kÜ thuËt dðíi ®©y sao cho phï hîp khi m¾c víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña m¹ng ®iÖn trong nhµ 220V vµ ®iÒn dÊu (x) vµo « trèng : Bµn lµ ®iÖn 220V - 1000W Qu¹t ®iÖn 110V - 30W Nåi c¬m ®iÖn 110V - 600W C«ng t¾c ®iÖn 500V - 10A PhÝch c¾m ®iÖn 250V - 5A Bãng ®iÖn 12V - 3W 2. Yªu cÇu cña m¹ng ®iÖn trong nhμ - M¹ng ®iÖn ®ðîc thiÕt kÕ, l¾p ®Æt ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ ®iÖn cho c¸c ®å dïng ®iÖn trong nhµ vµ dù phßng cÇn thiÕt. - M¹ng ®iÖn ph¶i ®¶m b¶o an toµn cho ngðêi sö dông vµ cho ng«i nhµ. 173

- DÔ dµng kiÓm tra vµ söa ch÷a. - Sö dông thuËn tiÖn, bÒn ch¾c vµ ®Ñp. II - cÊu t¹o cña m¹ng ®iÖn trong nhμ H×nh 50.2a lµ s¬ ®å mét m¹ng ®iÖn ®¬n gi¶n trong mét c¨n hé gåm mét m¹ch chÝnh vµ c¸c m¹ch nh¸nh. Tõ m¹ng ®iÖn ph©n phèi, m¹ch chÝnh (d©y pha vµ d©y trung tÝnh) ®i qua ®ång hå ®o ®iÖn n¨ng (c«ng t¬ ®iÖn) vµo trong nhµ. Tõ m¹ch chÝnh rÏ ra c¸c m¹ch nh¸nh. C¸c m¹ch nh¸nh ®ðîc m¾c song song víi nhau ®Ó cã thÓ ®iÒu khiÓn ®éc lËp, cã chøc n¨ng cung cÊp ®iÖn tíi c¸c ®å dïng ®iÖn. H×nh 50.2b lµ s¬ ®å m« t¶ cÊu t¹o lo¹i m¹ng ®iÖn trong nhµ cã sö dông nhiÒu ®å dïng ®iÖn cã c«ng suÊt lín. ab H×nh 50.2. CÊu t¹o m¹ng ®iÖn trong nhμ a) S¬ ®å m¹ng ®iÖn ®¬n gi¶n b) S¬ ®å m¹ng ®iÖn phøc t¹p 1. M¹ch chÝnh ; 1. Hép ph©n phèi ; 2. Aptomat tæng ; 2. M¹ch nh¸nh ; 3. C¸c aptomat nh¸nh ; 4. §å dïng ®iÖn ; 3. ThiÕt bÞ ®ãng - c¾t vμ b¶o vÖ ; 5. æ ®iÖn. 4. B¶ng ®iÖn ; 5. Sø c¸ch ®iÖn. H y ®iÒn c¸c sè thø tù chØ nh÷ng phÇn tö cña m¹ch ®iÖn cßn thiÕu trong s¬ ®å h×nh 50.2. H y m« t¶ cÊu t¹o m¹ng ®iÖn trong nhµ em (hoÆc trong líp häc). 174

Ghi nhí M¹ng ®iÖn trong nhµ CÊu t¹o §Æc ®iÓm Yªu cÇu 1. Cã ®iÖn ¸p ®Þnh møc 1. §¶m b¶o cung cÊp Gåm c¸c phÇn tö : lµ 220V. ®ñ ®iÖn. 1. C«ng t¬ ®iÖn. 2. §å dïng ®iÖn cña 2. §¶m b¶o an toµn cho m¹ng ®iÖn trong nhµ ngðêi vµ ng«i nhµ. 2. D©y dÉn ®iÖn. rÊt ®a d¹ng. 3. Sö dông thuËn tiÖn, 3. C¸c thiÕt bÞ ®iÖn : 3. §iÖn ¸p ®Þnh møc cña ch¾c, ®Ñp. ®ãng - c¾t, b¶o vÖ vµ c¸c thiÕt bÞ, ®å dïng lÊy ®iÖn. ®iÖn ph¶i phï hîp víi 4. DÔ dµng kiÓm tra vµ ®iÖn ¸p m¹ng ®iÖn. söa ch÷a. 4. §å dïng ®iÖn. C©u hái 1. Khi dïng bót thö ®iÖn ®Ó kiÓm tra d©y pha vμ d©y trung tÝnh, ta thÊy hiÖn tðîng g× ? 2. M¹ng ®iÖn trong nhμ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ? 3. M¹ng ®iÖn trong nhμ gåm nh÷ng phÇn tö nμo ? 175

Bμi 51 ThiÕt bÞ ®ãng - c¾t vμ lÊy ®iÖn cña m¹ng ®iÖn trong nhμ HiÓu ®ðîc c«ng dông, cÊu t¹o vμ nguyªn lÝ lμm viÖc cña mét sè thiÕt bÞ ®ãng — c¾t vμ lÊy ®iÖn cña m¹ng ®iÖn trong nhμ. §Ó ®ãng - c¾t m¹ch ®iÖn, ngðêi ta dïng c¸c thiÕt bÞ cÇu dao, c«ng t¾c ®iÖn... §Ó cung cÊp ®iÖn cho c¸c ®å dïng ®iÖn nhð bµn lµ, qu¹t ®iÖn... ngðêi ta dïng c¸c thiÕt bÞ lÊy ®iÖn : æ c¾m ®iÖn vµ phÝch c¾m ®iÖn. §Ó b¶o vÖ m¹ch ®iÖn, ®å dïng ®iÖn khi x¶y ra sù cè ng¾n m¹ch, qu¸ t¶i, ngðêi ta dïng cÇu ch×, aptomat. §ã lµ nh÷ng thiÕt bÞ ®iÖn thðêng gÆp cña m¹ng ®iÖn trong nhµ. I - thiÕt bÞ ®ãng - c¾t m¹ch ®iÖn a 1. C«ng t¾c ®iÖn a) Kh¸i niÖm Quan s¸t h×nh 51.1, em h y cho biÕt trong trðêng hîp nµo bãng ®iÖn s¸ng hoÆc t¾t ? T¹i sao ? Em h y cho biÕt c«ng dông cña c«ng t¾c ®iÖn. b H×nh 51.1. M¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng b) CÊu t¹o C«ng t¾c ®iÖn gåm : vá ; cùc ®éng vµ cùc tÜnh (h.51.2). Cùc ®éng vµ cùc tÜnh cña c«ng t¾c thðêng ®ðîc lµm b»ng ®ång. Cùc ®éng ®ðîc liªn kÕt c¬ khÝ víi nóm ®ãng - c¾t (®ðîc lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn). Cùc tÜnh 176

®ðîc l¾p trªn th©n, cã vÝt ®Ó cè ®Þnh ®Çu d©y dÉn ®iÖn cña m¹ch ®iÖn. H y quan s¸t c«ng t¾c ®iÖn (h.51.2) vµ m« t¶ cÊu t¹o cña nã. Trªn vá cña mét c«ng t¾c ®iÖn cã ghi 220V-10A. H y gi¶i thÝch ý nghÜa cña sè ®ã. c) Ph©n lo¹i - Dùa vµo sè cùc ngðêi ta chia ra : c«ng t¾c H×nh 51.2. CÊu t¹o c«ng t¾c ®iÖn hai cùc ; c«ng t¾c ®iÖn ba cùc... 1. Vá ; 2. Cùc ®éng ; 3. Cùc tÜnh. - Dùa vµo thao t¸c ®ãng - c¾t, cã thÓ ph©n lo¹i : c«ng t¾c bËt, c«ng t¾c bÊm, c«ng t¾c xoay... Quan s¸t h×nh 51.3, h y ®iÒn sè thø tù (a ; b ; c...) cña c¸c lo¹i c«ng t¾c ®iÖn vµo cét B trong b¶ng 51.1 cho thÝch hîp víi tªn gäi. b a c g de h H×nh 51.3. Mét sè lo¹i c«ng t¾c ®iÖn 177

B¶ng 51.1. Ph©n lo¹i c«ng t¾c ®iÖn b a 1. C«ng t¾c bËt 2. C«ng t¾c bÊm 3. C«ng t¾c xoay 4. C«ng t¾c giËt d) Nguyªn lÝ lμm viÖc H y ®iÒn tõ thÝch hîp vµo chç trèng (...) trong c©u sau ®Ó nªu nguyªn lÝ lµm viÖc cña c«ng t¾c. Khi ®ãng c«ng t¾c, cùc ®éng ......... cùc tÜnh lµm kÝn m¹ch. Khi c¾t c«ng t¾c, cùc ®éng t¸ch khái cùc tÜnh lµm ................m¹ch ®iÖn. Trong m¹ch ®iÖn, c«ng t¾c thðêng ®ðîc l¾p ë vÞ trÝ nµo ? H y chän tõ hoÆc côm tõ thÝch hîp dðíi ®©y vµ ®iÒn vµo chç trèng (...) trong c©u sau : nèi tiÕp ; sau ; trðíc ; song song. C«ng t¾c thðêng ®ðîc l¾p trªn d©y pha, ................. víi t¶i, ................ cÇu ch×. 2. CÇu dao a) Kh¸i niÖm CÇu dao lµ mét lo¹i thiÕt bÞ ®ãng - c¾t dßng ®iÖn b»ng tay ®¬n gi¶n nhÊt, ®ðîc dïng ®Ó ®ãng - c¾t ®ång thêi c¶ d©y pha vµ d©y trung tÝnh cña m¹ng ®iÖn c«ng suÊt nhá, kh«ng cÇn thao t¸c ®ãng - c¾t nhiÒu lÇn. HiÖn nay, nh÷ng m¹ng ®iÖn trong nhµ ®¬n gi¶n thðêng l¾p cÇu dao ®Ó ®ãng - c¾t toµn bé m¹ng ®iÖn, v× gi¸ thµnh rÎ. Cßn trong nh÷ng m¹ng ®iÖn hiÖn ®¹i, ®Ó t¨ng ®é an toµn h¬n ngðêi ta dïng aptomat (thay thÕ cho c¶ cÇu dao vµ cÇu ch×). b) CÊu t¹o CÇu dao gåm ba bé phËn chÝnh : vá ; c¸c cùc ®éng vµ c¸c cùc tÜnh (h.51.4). Trªn vá cã ghi nh÷ng sè liÖu kÜ thuËt nhð : ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn ®Þnh møc. 178

c) Ph©n lo¹i C¨n cø vµo sè cùc cña cÇu dao, ngðêi ta chia cÇu dao lµm c¸c lo¹i : mét cùc, hai cùc, ba cùc. H×nh 51.4. CÊu t¹o cÇu dao 1. Vá ; 2. C¸c cùc ®éng ; 3. C¸c cùc tÜnh. C¨n cø vµo sö dông, ngðêi ta chia cÇu dao lµm c¸c lo¹i : mét pha, ba pha. H×nh 51.5. Mét sè lo¹i cÇu dao a) CÇu dao mét pha ; b) CÇu dao ba pha. ab T¹i sao tay n¾m cÇu dao l¹i ®ðîc bäc gç, nhùa hoÆc sø ? Trªn vá cña mét cÇu dao cã ghi sè 250V-15A, h y gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c sè ®ã. Vá cña cÇu dao thðêng ®ðîc lµm b»ng vËt liÖu g× ? T¹i sao ? 179

II - ThiÕt bÞ lÊy ®iÖn 1. æ ®iÖn H×nh 51.6. æ ®iÖn 1. Vá ; 2. Cùc tiÕp ®iÖn. æ ®iÖn lµ thiÕt bÞ lÊy ®iÖn cho c¸c ®å dïng ®iÖn nhð : bµn lµ, bÕp ®iÖn... Em h y quan s¸t æ ®iÖn (h.51.6) vµ m« t¶ cÊu t¹o cña æ ®iÖn ®ã : æ ®iÖn gåm mÊy bé phËn ? Tªn gäi cña c¸c bé phËn ®ã. C¸c bé phËn cña æ ®iÖn ®ðîc lµm b»ng vËt liÖu g× ? 2. PhÝch c¾m ®iÖn PhÝch c¾m ®iÖn dïng c¾m vµo æ ®iÖn, lÊy ®iÖn cung cÊp cho c¸c ®å dïng ®iÖn. PhÝch c¾m ®iÖn cã nhiÒu lo¹i : th¸o ®ðîc, kh«ng th¸o ®ðîc ; chèt c¾m trßn, chèt c¾m dÑt... (h.51.7). Khi sö dông, ta ph¶i chän lo¹i phÝch c¾m ®iÖn cã lo¹i chèt vµ sè liÖu kÜ thuËt phï hîp víi æ ®iÖn. H×nh 51.7. Mét sè lo¹i phÝch c¾m ®iÖn Ghi nhí 1. ThiÕt bÞ ®ãng - c¾t cña m¹ng ®iÖn gåm : cÇu dao, c«ng t¾c, nót Ên ... 2. ThiÕt bÞ lÊy ®iÖn cña m¹ng ®iÖn gåm : phÝch c¾m ®iÖn vμ æ ®iÖn. 3. Khi sö dông c¸c thiÕt bÞ nμy, cÇn chó ý tíi c¸c sè liÖu kÜ thuËt ®Ó ®¶m b¶o phï hîp víi ®iÖn ¸p m¹ng ®iÖn vμ c«ng suÊt ®å dïng ®iÖn. 180

C©u hái 1. Quan s¸t m¹ng ®iÖn trong nhμ em, em thÊy cã nh÷ng thiÕt bÞ ®ãng - c¾t vμ lÊy ®iÖn nμo ? H·y m« t¶ cÊu t¹o cña c¸c thiÕt bÞ ®ã. 2. T¹i sao ngðêi ta kh«ng nèi trùc tiÕp c¸c ®å dïng ®iÖn nhð : bμn lμ, qu¹t bμn... vμo ®ðêng d©y ®iÖn mμ ph¶i dïng c¸c thiÕt bÞ lÊy ®iÖn ? Bμi 52 Thùc hμnh thiÕt bÞ ®ãng - c¾t vμ lÊy ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc cÊu t¹o, c«ng dông cña cÇu dao, c«ng t¾c ®iÖn, nót Ên, æ ®iÖn vμ phÝch c¾m ®iÖn. 2. HiÓu ®ðîc nguyªn lÝ lμm viÖc, vÞ trÝ l¾p ®Æt cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn trong m¹ch ®iÖn. i - chuÈn bÞ - Dông cô, thiÕt bÞ : + Tua vÝt hai c¹nh vµ bèn c¹nh. + ThiÕt bÞ ®ãng - c¾t : cÇu dao mét pha, c«ng t¾c ®iÖn hai cùc vµ ba cùc, nót Ên. + ThiÕt bÞ lÊy ®iÖn : phÝch c¾m ®iÖn, æ ®iÖn lo¹i th¸o ®ðîc. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. ii - néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. T×m hiÓu sè liÖu kÜ thuËt §äc c¸c sè liÖu kÜ thuËt ghi trªn c¸c thiÕt bÞ ®ãng - c¾t vµ lÊy ®iÖn. Gi¶i thÝch ý nghÜa cña nh÷ng sè liÖu ®ã vµ ghi vµo môc 1 trong b¸o c¸o thùc hµnh. 2. T×m hiÓu cÊu t¹o a) T×m hiÓu cÊu t¹o c¸c thiÕt bÞ lÊy ®iÖn - Quan s¸t cÊu t¹o, h×nh d¸ng bªn ngoµi cña æ ®iÖn, phÝch c¾m ®iÖn. - Th¸o æ ®iÖn, phÝch c¾m ®iÖn, quan s¸t vµ m« t¶ cÊu t¹o vµo môc 2 cña b¸o c¸o thùc hµnh. - L¾p hoµn chØnh l¹i c¸c thiÕt bÞ ®ã. 181

b) T×m hiÓu cÊu t¹o c¸c thiÕt bÞ ®ãng - c¾t - Quan s¸t cÊu t¹o, h×nh d¸ng bªn ngoµi cña cÇu dao, c«ng t¾c ®iÖn, nót Ên ®iÖn. + Th¸o c«ng t¾c ®iÖn hai cùc, ba cùc : quan s¸t, m« t¶ cÊu t¹o vµ ghi vµo môc 2 cña b¸o c¸o thùc hµnh. + Th¸o cÇu dao, nót Ên ; quan s¸t vµ m« t¶ cÊu t¹o vµo môc 2 cña b¸o c¸o thùc hµnh. - L¾p l¹i hoµn chØnh c¸c thiÕt bÞ ®ã. iii - b¸o c¸o thùc hμnh ThiÕt bÞ ®ãng - c¾t vµ lÊy ®iÖn Hä vµ tªn häc sinh : .................................................................................... Líp : ............................................................................................................ 1. Sè liÖu kÜ thuËt vµ gi¶i thÝch ý nghÜa Tªn thiÕt bÞ Sè liÖu kÜ thuËt ý nghÜa cña sè liÖu kÜ thuËt 2. CÊu t¹o cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn Ghi tªn c¸c bé phËn chÝnh cña nh÷ng thiÕt bÞ ®iÖn (c«ng t¾c ®iÖn, cÇu dao, æ ®iÖn vµ phÝch c¾m ®iÖn) vµ ®Æc ®iÓm cña chóng vµo b¶ng sau : Tªn thiÕt bÞ Tªn gäi C¸c bé phËn chÝnh §Æc ®iÓm 3. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 182

Bμi 53 thiÕt bÞ b¶o vÖ cña m¹ng ®iÖn trong nhμ 1. HiÓu ®ðîc c«ng dông, cÊu t¹o cña cÇu ch× vμ aptomat. 2. HiÓu nguyªn lÝ lμm viÖc, vÞ trÝ l¾p ®Æt cña nh÷ng thiÕt bÞ nªu trªn trong m¹ch ®iÖn. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, m¹ch ®iÖn cã thÓ bÞ ng¾n m¹ch hoÆc qu¸ t¶i, dßng ®iÖn sÏ bÞ t¨ng cao lµm nhiÖt ®é t¨ng lªn g©y ho¶ ho¹n vµ ph¸ háng nh÷ng thiÕt bÞ, ®å dïng ®iÖn trong m¹ch ®iÖn. §Ó b¶o vÖ an toµn cho m¹ch ®iÖn, c¸c thiÕt bÞ vµ ®å dïng ®iÖn trong nhµ, ngðêi ta dïng cÇu ch×, aptomat. I - CÇu ch× 1. C«ng dông CÇu ch× lµ lo¹i thiÕt bÞ ®iÖn dïng ®Ó b¶o vÖ an toµn cho c¸c ®å dïng ®iÖn, m¹ch ®iÖn khi x¶y ra sù cè ng¾n m¹ch hoÆc qu¸ t¶i. 2. CÊu t¹o vμ ph©n lo¹i a) CÊu t¹o 1. Vá ; 2. C¸c cùc gi÷ d©y ch¶y vμ d©y dÉn ®iÖn ; 3. D©y ch¶y. H×nh 53.1. CÊu t¹o cÇu ch× CÇu ch× gåm ba phÇn : vá ; c¸c cùc gi÷ d©y ch¶y vµ d©y dÉn ®iÖn ; d©y ch¶y (h.53.1). Vá cÇu ch× thðêng ®ðîc lµm b»ng sø hoÆc thuû tinh, bªn ngoµi ghi ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn ®Þnh møc. C¸c cùc gi÷ d©y ch¶y vµ d©y dÉn ®ðîc lµm b»ng ®ång. D©y ch¶y thðêng ®ðîc lµm b»ng ch×. 183

b) Ph©n lo¹i Cã nhiÒu lo¹i cÇu ch×. Theo h×nh d¹ng cÇu ch× cã c¸c lo¹i : cÇu ch× hép, cÇu ch× èng, cÇu ch× nót... H y gäi tªn c¸c lo¹i cÇu ch× trong h×nh 53.2. a b c de H×nh 53.2. Mét sè lo¹i cÇu ch× 3. Nguyªn lÝ lμm viÖc H×nh 53.3. Nguyªn lÝ lμm viÖc Trong cÇu ch×, bé phËn quan träng nhÊt cña d©y ch¶y cÇu ch× lµ d©y ch¶y. D©y ch¶y ®ðîc m¾c nèi tiÕp víi m¹ch ®iÖn cÇn b¶o vÖ. Khi dßng ®iÖn t¨ng lªn qu¸ gi¸ trÞ ®Þnh møc (do ng¾n m¹ch, qu¸ t¶i), d©y ch¶y cÇu ch× nãng ch¶y vµ bÞ ®øt (cÇu ch× næ) lµm m¹ch ®iÖn bÞ hë, b¶o vÖ m¹ch ®iÖn vµ c¸c ®å dïng ®iÖn, thiÕt bÞ ®iÖn kh«ng bÞ háng. Trong m¹ch ®iÖn, cÇu ch× ®ðîc m¾c vµo d©y pha, trðíc c«ng t¾c vµ æ lÊy ®iÖn. Ngðêi ta chän d©y ch¶y cÇu ch× theo trÞ sè dßng ®iÖn ®Þnh møc (b¶ng 53.1). 184

B¶ng 53.1. Gi¸ trÞ ®Þnh møc cña d©y ch¶y cÇu ch× §ðêng kÝnh d©y ch¶y Dßng ®iÖn ®Þnh møc cña d©y ch¶y (A) (mm) Ch× §ång Nh«m 0,3 0,4 1 12 6 0,5 0,6 1,5 14 10 2 16 14 2,5 21 16 Qua c¸c gi¸ trÞ dßng ®iÖn ®Þnh møc vµ ®ðêng kÝnh d©y ch¶y cÇu ch× (b¶ng 53.1). Em h y gi¶i thÝch t¹i sao khi d©y ch× bÞ “næ”, ta kh«ng ®ðîc phÐp thay mét d©y ch¶y míi b»ng d©y ®ång cã cïng ®ðêng kÝnh ? Ii - aptomat (cÇu dao tù ®éng) PhÇn lín nh÷ng m¹ng ®iÖn trong nhµ hiÖn ®¹i ngµy nay ®Òu dïng aptomat thay cho cÇu ch× vµ cÇu dao. VËy, aptomat cã nhiÖm vô g× ë m¹ng ®iÖn trong nhµ ? Aptomat lµ thiÕt bÞ tù ®éng c¾t m¹ch ®iÖn khi bÞ ng¾n m¹ch hoÆc qu¸ t¶i. Aptomat phèi hîp c¶ chøc n¨ng cña cÇu dao vµ cÇu ch× : - Khi m¹ch ®iÖn bÞ ng¾n m¹ch hoÆc qu¸ t¶i, dßng ®iÖn trong m¹ch ®iÖn t¨ng lªn vðît qu¸ ®Þnh møc, aptomat t¸c ®éng tù ®éng c¾t m¹ch ®iÖn (nóm ®iÒu khiÓn vÒ vÞ trÝ off), b¶o vÖ m¹ch ®iÖn, thiÕt bÞ vµ ®å dïng ®iÖn khái bÞ háng. Nhð vËy aptomat ®ãng vai trß nhð cÇu ch×. - Sau khi ® x¸c ®Þnh ®ðîc nguyªn nh©n g©y sù cè cña m¹ch ®iÖn vµ söa ch÷a xong, lóc ®ã ta bËt nóm ®iÒu khiÓn (®ãng - c¾t) tõ vÞ trÝ c¾t m¹ch ®iÖn (vÞ trÝ off) vÒ vÞ trÝ ®ãng m¹ch ®iÖn (vÞ trÝ on) (h.53.4). M¹ch ®iÖn sÏ cã ®iÖn. Nhð vËy, aptomat ®ãng vai trß nhð cÇu dao. H×nh 53.4. Aptomat 185

Ghi nhí 1. CÇu ch× vμ aptomat lμ nh÷ng thiÕt bÞ b¶o vÖ ng¾n m¹ch vμ qu¸ t¶i cña m¹ng ®iÖn trong nhμ. 2. Bé phËn quan träng nhÊt cña cÇu ch× lμ d©y ch¶y, ®ðîc thiÕt kÕ phï hîp víi dßng ®iÖn ®Þnh møc (ghi trªn vá cÇu ch×). 3. Aptomat lμ thiÕt bÞ phèi hîp c¶ chøc n¨ng cÇu ch× vμ cÇu dao, tù ®éng b¶o vÖ m¹ch ®iÖn khi ng¾n m¹ch hoÆc qu¸ t¶i. Trªn vá aptomat cã ghi ®iÖn ¸p vμ dßng ®iÖn ®Þnh møc. C©u hái 1. Em h·y kÓ nh÷ng lo¹i thiÕt bÞ ®iÖn cã trong m¹ng ®iÖn ë nhμ em. 2. H·y nªu ðu ®iÓm cña aptomat so víi cÇu ch×. 3. Trªn vá c¸c thiÕt bÞ ®iÖn thðêng ghi nh÷ng sè liÖu kÜ thuËt g× ? Em h·y gi¶i thÝch ý nghÜa c¸c sè liÖu ®ã vμ lÊy mét vμi vÝ dô. Bμi 54 Thùc hμnh cÇu ch× - Lμm ®ðîc thùc hμnh vÒ cÇu ch×. - M« t¶ ®ðîc nguyªn lÝ lμm viÖc vμ vÞ trÝ l¾p ®Æt cña cÇu ch× trong m¹ch ®iÖn. I - chuÈn bÞ - VËt liÖu, thiÕt bÞ : + M¸y biÕn ¸p 220/6V. + 4 ®o¹n d©y ch× dµi 5cm lo¹i dßng ®iÖn ®Þnh møc 1A. + 3m d©y ®iÖn. + 1 bé ®ui ®Ìn vµ bãng ®Ìn 6V - 3W. + 1 c«ng t¾c ®iÖn, 1 cÇu ch× hép. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. 186

II - néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. So s¸nh d©y ch× vμ d©y ®ång So s¸nh d©y ch× víi mét ®o¹n lâi d©y ®iÖn b»ng ®ång, chóng kh¸c nhau nhð thÕ nµo ? D©y nµo cøng h¬n ? §èt ®o¹n d©y ch× vµ lâi d©y ®iÖn trªn ngän nÕn trong cïng mét kho¶ng thêi gian, ®o¹n d©y nµo dÔ nãng ch¶y h¬n ? H y gi¶i thÝch t¹i sao ngðêi ta dïng d©y ch× ®Ó b¶o vÖ m¹ch ®iÖn khái hiÖn tðîng ng¾n m¹ch ? 2. Thùc hμnh trðêng hîp m¹ch ®iÖn lμm viÖc b×nh thðêng H×nh 54.1. M¹ch ®iÖn ®¬n gi¶n - Nèi m¹ch ®iÖn nhð h×nh 54.1. §ãng c«ng t¾c K, quan s¸t xem bãng ®Ìn cã s¸ng kh«ng ? - T¾t c«ng t¾c K, lµm ®øt d©y ch×, sau ®ã ®ãng c«ng t¾c K l¹i. Bãng ®Ìn cã s¸ng kh«ng ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ chøc n¨ng cña d©y ch× trong trðêng hîp m¹ch ®iÖn lµm viÖc b×nh thðêng ? 3. Thùc hμnh b¶o vÖ ng¾n m¹ch cña cÇu ch× Nèi m¹ch ®iÖn nhð h×nh 54.2 a) Lµm thÝ nghiÖm víi trðêng hîp më c«ng t¾c K (h.54.2a). Dßng ®iÖn sÏ ®i nhð thÕ nµo trong m¹ch ®iÖn ? Bãng ®Ìn cã s¸ng kh«ng ? H×nh 54.2a. S¬ ®å thÝ nghiÖm 187

b) Quan s¸t m¹ch (h.54.2b) khi c«ng t¾c K ®ãng. Khi ®ãng c«ng t¾c K, dßng ®iÖn ®i nhð thÕ nµo trong m¹ch ®iÖn, cã ®i qua bãng ®Ìn kh«ng ? HiÖn tðîng nµy ®ðîc gäi lµ hiÖn tðîng g× cña m¹ch ®iÖn ? H×nh 54.2b. S¬ ®å thÝ nghiÖm c) Lµm thÝ nghiÖm khi ®ãng c«ng t¾c K, hiÖn tðîng g× sÏ x¶y ra ? Thay d©y ch× míi, lµm l¹i thÝ nghiÖm mét lÇn n÷a. Sau khi quan s¸t hiÖn tðîng x¶y ra, h y nªu chøc n¨ng cña cÇu ch× trong m¹ch ®iÖn. III - b¸o c¸o thùc hμnh cÇu ch× Hä vµ tªn häc sinh : ................................................................................. Líp : .............................................................................. Tr¶ lêi c©u hái : 1. CÇu ch× lµ g× ? 2. D©y ch¶y trong cÇu ch× thðêng ®ðîc lµm b»ng vËt liÖu g× ? 3. T¹i sao trong m¹ng ®iÖn, cÇu ch× ®ðîc l¾p ®Æt ë vÞ trÝ trðíc c¸c thiÕt bÞ kh¸c nhð cÇu dao, c«ng t¾c, æ ®iÖn ? 4. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh. Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 188

Bμi 55 S¬ ®å ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc kh¸i niÖm s¬ ®å ®iÖn, s¬ ®å nguyªn lÝ vμ s¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn. 2. §äc ®ðîc mét sè s¬ ®å m¹ch ®iÖn c¬ b¶n cña m¹ng ®iÖn trong nhμ. 1. S¬ ®å ®iÖn lμ g× ? Cã mét m¹ch ®iÖn gåm 2 chiÕc pin, 1 ampe kÕ, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn 2 bãng ®Ìn m¾c song song ®ðîc biÓu diÔn trong h×nh 55.1a. ThËt lµ phøc t¹p nÕu còng nhð vËy chóng ta vÏ mét m¹ng ®iÖn cho mét phßng ë hoÆc mét ng«i nhµ. V× vËy, ®Ó dÔ dµng cho viÖc thÓ hiÖn, ngðêi ta ph¶i dïng ®Õn c¸c kÝ hiÖu ®iÖn khi vÏ s¬ ®å ®iÖn (h.55.1b). a b H×nh 55.1. M¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng a) M¹ch ®iÖn thùc tÕ ; b) S¬ ®å m¹ch ®iÖn. VËy, s¬ ®å ®iÖn lµ h×nh biÓu diÔn quy ðíc cña mét m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn hoÆc hÖ thèng ®iÖn. 2. Mét sè kÝ hiÖu quy ðíc trong s¬ ®å ®iÖn §Ó gióp cho viÖc th«ng tin vµ nhËn thøc ®ðîc dÔ dµng h¬n, ngðêi ta ® sö dông kÝ hiÖu ®Ó biÓu thÞ nguån ®iÖn, d©y dÉn ®iÖn, thiÕt bÞ vµ ®å dïng ®iÖn trong c¸c s¬ ®å ®iÖn. Trong b¶ng 55.1 lµ mét sè kÝ hiÖu th«ng dông trong s¬ ®å ®iÖn. 189

B¶ng 55.1. KÝ hiÖu trong s¬ ®å ®iÖn Tªn gäi KÝ hiÖu Tªn gäi KÝ hiÖu Dßng ®iÖn mét chiÒu D©y pha A Dßng ®iÖn xoay chiÒu ~ D©y trung tÝnh O Cùc dð¬ng + Hai d©y dÉn chÐo nhau Cùc ©m Hai d©y dÉn nèi nhau CÇu dao hai cùc ; ba cùc M¹ch ®iÖn ba d©y hoÆc C«ng t¾c ba cùc C«ng t¾c thðêng (hai ChÊn lðu cùc) CÇu ch× §Ìn huúnh quang Chu«ng ®iÖn §Ìn sîi ®èt æ ®iÖn hoÆc ) Qu¹t trÇn æ ®iÖn vµ phÝch c¾m ®iÖn ) Khi vÏ s¬ ®å ®iÖn, ngðêi ta thðêng dïng c¸c kÝ hiÖu, ®ã lµ nh÷ng h×nh vÏ ®ðîc tiªu chuÈn ho¸ ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng phÇn tö cña m¹ch ®iÖn nhð : d©y dÉn ®iÖn, thiÕt bÞ ®iÖn, ®å dïng ®iÖn vµ c¸ch l¾p ®Æt chóng. 190

3. Ph©n lo¹i s¬ ®å ®iÖn H×nh 55.2. S¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn H×nh 55.3. S¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn S¬ ®å ®iÖn ®ðîc ph©n thµnh hai lo¹i : s¬ ®å nguyªn lÝ vµ s¬ ®å l¾p ®Æt (l¾p r¸p). a) S¬ ®å nguyªn lÝ Lµ s¬ ®å chØ nªu lªn mèi liªn hÖ ®iÖn cña c¸c phÇn tö trong m¹ch ®iÖn mµ kh«ng thÓ hiÖn vÞ trÝ l¾p ®Æt, c¸ch l¾p r¸p s¾p xÕp cña chóng trong thùc tÕ. S¬ ®å nguyªn lÝ (h.55.2) dïng ®Ó nghiªn cøu nguyªn lÝ lµm viÖc (sù vËn hµnh) cña m¹ch ®iÖn, lµ c¬ së ®Ó x©y dùng s¬ ®å l¾p ®Æt. b) S¬ ®å l¾p ®Æt (s¬ ®å ®Êu d©y) Lµ s¬ ®å biÓu thÞ râ vÞ trÝ, c¸ch l¾p ®Æt cña c¸c phÇn tö (thiÕt bÞ ®iÖn, ®å dïng ®iÖn, d©y dÉn...) cña m¹ch ®iÖn. S¬ ®å l¾p ®Æt ®ðîc sö dông ®Ó dù trï vËt liÖu, l¾p ®Æt, söa ch÷a m¹ng ®iÖn vµ c¸c thiÕt bÞ ®iÖn (h.55.3). c) Dùa vµo nh÷ng kh¸i niÖm trªn, em h y ph©n tÝch vµ chØ ra nh÷ng s¬ ®å nµo trong h×nh 55.4 lµ s¬ ®å nguyªn lÝ ? S¬ ®å l¾p ®Æt ? ab H×nh 55.4a.b. Mét sè s¬ ®å nguyªn lÝ vμ s¬ ®å l¾p ®Æt cña m¹ch ®iÖn 191

cd H×nh 55.4c,d. Mét sè s¬ ®å nguyªn lÝ vμ s¬ ®å l¾p ®Æt cña m¹ch ®iÖn Ghi nhí 1. S¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn chØ nªu lªn mèi liªn hÖ ®iÖn cña c¸c phÇn tö trong m¹ch ®iÖn mμ kh«ng thÓ hiÖn vÞ trÝ vμ c¸ch l¾p ®Æt cña chóng trong thùc tÕ. 2. S¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn biÓu thÞ râ vÞ trÝ, c¸ch l¾p ®Æt c¸c phÇn tö cña m¹ch ®iÖn trong thùc tÕ. C©u hái 1. ThÕ nμo lμ s¬ ®å nguyªn lÝ vμ s¬ ®å l¾p ®Æt ? Chóng kh¸c nhau ë ®iÓm nμo ? 2. Quan s¸t s¬ ®å m¹ch ®iÖn cã thÓ nhËn biÕt d©y pha vμ d©y trung tÝnh ®ðîc kh«ng ? T¹i sao ? 3. H·y vÏ kÝ hiÖu cña c¸c phÇn tö m¹ch ®iÖn sau : - C«ng t¾c hai cùc. - C«ng t¾c ba cùc. - Hai d©y dÉn nèi nhau. - Hai d©y chÐo nhau. - D©y pha. - D©y trung tÝnh. 192

Bμi 56 Thùc hμnh VÏ s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc c¸ch vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn. 2. VÏ ®ðîc s¬ ®å nguyªn lÝ cña mét sè m¹ch ®iÖn ®¬n gi¶n trong nhμ. I - chuÈn bÞ - Dông cô : Thðíc kÎ. - VËt liÖu : GiÊy tr¾ng khæ A4, bót ch×. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III. ii - néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. Ph©n tÝch m¹ch ®iÖn H y ®iÒn c¸c kÝ hiÖu d©y pha, d©y trung tÝnh, thiÕt bÞ... vµo s¬ ®å ®iÖn dðíi ®©y. T×m nh÷ng chç sai cña m¹ch ®iÖn. ab c d H×nh 56.1. Mét sè s¬ ®å ®iÖn 193

2. VÏ s¬ ®å nguyªn lÝ cña m¹ch ®iÖn H y vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ cña mét sè m¹ch ®iÖn sau (h.56.2) a b H×nh 56.2. Mét sè m¹ch ®iÖn Bðíc 1 : Ph©n tÝch c¸c phÇn tö cña m¹ch ®iÖn. - M¹ch ®iÖn cã bao nhiªu phÇn tö ? - KÝ hiÖu cña nh÷ng phÇn tö ®ã nhð thÕ nµo ? Bðíc 2 : Ph©n tÝch mèi liªn hÖ ®iÖn cña c¸c phÇn tö trong m¹ch ®iÖn. - C¸c phÇn tö ®ã ®ðîc nèi víi nhau nhð thÕ nµo ? - Chó ý vÞ trÝ cña c¸c thiÕt bÞ ®ãng - c¾t, b¶o vÖ, lÊy ®iÖn vµ c¸c ®å dïng ®iÖn. Bðíc 3 : VÏ s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn. Chó ý : - M¹ch nguån thðêng ®ðîc vÏ n»m ngang. - VÞ trÝ cña c¸c thiÕt bÞ ®ãng - c¾t, b¶o vÖ, lÊy ®iÖn vµ ®å dïng ®iÖn. - VÏ ®óng c¸c kÝ hiÖu ®iÖn. - C«ng t¾c vÏ ë tr¹ng th¸i c¾t m¹ch. H y vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ cña mét trong c¸c m¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng sau vµo môc 1 b¸o c¸o thùc hµnh. 194

- M¹ch ®iÖn gåm 1 cÇu ch×, 1 c«ng t¾c hai cùc ®iÒu khiÓn 1 bãng ®Ìn. - 1 cÇu ch×, 1 æ ®iÖn, 1 c«ng t¾c hai cùc ®iÒu khiÓn 1 bãng ®Ìn. - 2 cÇu ch×, 2 c«ng t¾c hai cùc ®iÒu khiÓn ®éc lËp 2 bãng ®Ìn m¾c song song. - 1 cÇu ch×, 2 c«ng t¾c ba cùc ®iÒu khiÓn 1 bãng ®Ìn. iII - b¸o c¸o thùc hμnh VÏ s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn Hä vµ tªn häc sinh : .................................................................................... Líp : .................................................................................... 1. S¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn 2. NhËn xÐt vμ ®¸nh gi¸ bμi thùc hμnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. Bμi 57 Thùc hμnh VÏ s¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc c¸ch vÏ s¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn. 2. VÏ ®ðîc s¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn cña c¸c s¬ ®å nguyªn lÝ ë bμi 56. I - chuÈn bÞ - Dông cô : Thðíc kÎ. - VËt liÖu : GiÊy tr¾ng khæ A4, bót ch×. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu. 195

II - néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh 1. Ph©n tÝch s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn S¬ ®å nguyªn lÝ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng s¬ ®å l¾p ®Æt. Do vËy, trðíc khi x©y dùng s¬ ®å l¾p ®Æt cÇn ph©n tÝch s¬ ®å nguyªn lÝ. - Cã bao nhiªu phÇn tö trong m¹ch ®iÖn. - VÞ trÝ cña c¸c phÇn tö ®ã trong m¹ch ®iÖn. - Mèi quan hÖ ®iÖn gi÷a c¸c phÇn tö ®ã. Mçi häc sinh ph©n tÝch s¬ ®å nguyªn lÝ ® vÏ trong bµi trðíc (bµi 56). 2. VÏ s¬ ®å l¾p ®Æt S¬ ®å l¾p ®Æt kh¸c s¬ ®å nguyªn lÝ nhð thÕ nµo ? VÏ s¬ ®å l¾p ®Æt theo thø tù sau : - VÏ m¹ch nguån. - X¸c ®Þnh vÞ trÝ l¾p ®Æt cña c¸c thiÕt bÞ ®ãng - c¾t, b¶o vÖ, lÊy ®iÖn vµ vÞ trÝ ®å dïng ®iÖn. - VÏ ®ðêng d©y dÉn ®iÖn theo s¬ ®å nguyªn lÝ (®¶m b¶o chÝnh x¸c mèi liªn hÖ ®iÖn gi÷a c¸c phÇn tö cña m¹ch ®iÖn). - KiÓm tra theo s¬ ®å nguyªn lÝ. H y vÏ s¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn tõ s¬ ®å nguyªn lÝ cña bµi trðíc (bµi 56) vµo b¸o c¸o thùc hµnh. iII - B¸o c¸o thùc hμnh VÏ s¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn Hä vµ tªn häc sinh : .................................................................................. Líp : .......................................................................................................... 1. S¬ ®å l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn 2. NhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh Häc sinh tù nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ bµi thùc hµnh theo hðíng dÉn cña gi¸o viªn. 196

Bμi 58 ThiÕt kÕ m¹ch ®iÖn 1. HiÓu ®ðîc c¸c bðíc thiÕt kÕ m¹ch ®iÖn. 2. BiÕt c¸ch thiÕt kÕ mét m¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng ®¬n gi¶n. 1. ThiÕt kÕ m¹ch ®iÖn lμ g× ? ThiÕt kÕ lµ nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm trðíc khi l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn gåm nh÷ng néi dung sau : - X¸c ®Þnh nhu cÇu sö dông m¹ch ®iÖn. - §ða ra c¸c phð¬ng ¸n m¹ch ®iÖn (vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ) vµ lùa chän nh÷ng phð¬ng ¸n thÝch hîp. - X¸c ®Þnh nh÷ng phÇn tö cÇn thiÕt ®Ó l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn. - L¾p thö vµ kiÓm tra m¹ch ®iÖn cã lµm viÖc theo ®óng yªu cÇu thiÕt kÕ kh«ng. 2. Tr×nh tù thiÕt kÕ m¹ch ®iÖn Tr×nh tù thiÕt kÕ m¹ch ®iÖn theo c¸c bðíc sau : Bðíc 1. X¸c ®Þnh m¹ch ®iÖn dïng ®Ó lµm g× ? VÝ dô : B¹n Nam cÇn l¾p ®Æt mét m¹ch ®iÖn dïng 2 bãng ®Ìn sîi ®èt ®ðîc ®iÒu khiÓn ®ãng - c¾t riªng biÖt ®Ó chiÕu s¸ng bµn häc vµ gi÷a phßng. Bðíc 2. §ða ra c¸c phð¬ng ¸n thiÕt kÕ (vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ cña m¹ch ®iÖn) vµ lùa chän phð¬ng ¸n thÝch hîp. B¹n Nam ® ®ða ra bèn phð¬ng ¸n ®ðîc thÓ hiÖn qua bèn s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn sau, em h y gióp b¹n chän mét trong nh÷ng s¬ ®å ®ã ®óng theo c¸c yªu cÇu cña thiÕt kÕ ® ®Ò ra. 1 2 34 H×nh 58.1. S¬ ®å nguyªn lÝ cña m¹ch ®iÖn. 197

§Ó lùa chän ®ðîc phð¬ng ¸n thiÕt kÕ thÝch hîp, cÇn ph¶i nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña s¬ ®å m¹ch ®iÖn b¹n Nam ® vÏ cã phï hîp víi yªu cÇu thiÕt kÕ kh«ng. Nhð vËy, m¹ch ®iÖn b¹n Nam cÇn l¾p ®Æt cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ? §Æc ®iÓm 1 : ......................................... §Æc ®iÓm 2 :........................................... §Æc ®iÓm 3 : ............................................ Em gióp b¹n Nam lùa chän s¬ ®å nµo cho thÝch hîp ? Bðíc 3. Chän thiÕt bÞ vµ ®å dïng ®iÖn thÝch hîp cho m¹ch ®iÖn B¹n Nam cÇn nh÷ng thiÕt bÞ vµ ®å dïng ®iÖn sau : - Bãng ®Ìn : Em h y gióp b¹n Nam chän hai trong sè bãng ®Ìn cã sè liÖu ®Þnh møc sau cho m¹ch ®iÖn. Bãng 1 : 220V - 75W. Bãng 2 : 220V - 25W. Bãng 3 : 220V - 100W. Bãng 4 : 220V - 60W. - ThiÕt bÞ ®iÖn : CÇn 2 c«ng t¾c hai cùc vµ 1 cÇu ch×. Bðíc 4. L¾p thö vµ kiÓm tra m¹ch ®iÖn cã lµm viÖc theo ®óng môc ®Ých thiÕt kÕ kh«ng ? Ghi nhí 1. ThiÕt kÕ lμ c«ng viÖc cÇn lμm trðíc khi l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn. 2. Tr×nh tù thiÕt kÕ m¹ch ®iÖn gåm c¸c bðíc sau : - X¸c ®Þnh m¹ch ®iÖn dïng ®Ó lμm g× ? - §ða ra c¸c phð¬ng ¸n thiÕt kÕ (vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ m¹ch ®iÖn) vμ lùa chän phð¬ng ¸n thÝch hîp. - Chän thiÕt bÞ vμ ®å dïng ®iÖn thÝch hîp cho m¹ch ®iÖn. - L¾p thö vμ kiÓm tra m¹ch ®iÖn cã lμm viÖc theo ®óng yªu cÇu thiÕt kÕ kh«ng ? C©u hái 1. T¹i sao cÇn ph¶i thiÕt kÕ trðíc khi l¾p ®Æt m¹ch ®iÖn ? 2. C«ng viÖc thiÕt kÕ m¹ch ®iÖn gåm nh÷ng bðíc nμo ? 3. VÏ s¬ ®å nguyªn lÝ cña m¹ch ®iÖn cÇn lðu ý nh÷ng ®iÓm g× ? 4. Em h·y thiÕt kÕ mét m¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng theo nhu cÇu cña m×nh. 198

Bμi 59 Thùc hμnh ThiÕt kÕ m¹ch ®iÖn 1. ThiÕt kÕ ®ðîc m¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng ®¬n gi¶n. 2. Lμm viÖc nghiªm tóc, khoa häc vμ yªu thÝch c«ng viÖc. I - chuÈn bÞ - VËt liÖu, dông cô : + M¸y biÕn ¸p 220/(6 - 12)V hoÆc bé pin, acquy (6 - 12)V. + 1 cÇu ch×, 2 c«ng t¾c hai cùc, 1 c«ng t¾c ba cùc, 2 bãng ®Ìn 6 - 15W, d©y dÉn ®iÖn. + K×m ®iÖn, dao nhá, tua vÝt, b¨ng dÝnh c¸ch ®iÖn. + B¶ng nhùa kÝch thðíc 25 x 30 cm. + B¶ng gç kÝch thðíc 50 x 70 cm. - Häc sinh chuÈn bÞ trðíc b¸o c¸o thùc hµnh theo mÉu ë môc III (chuÈn bÞ theo nhãm). iI - néi dung vμ tr×nh tù thùc hμnh Bðíc 1. Mçi nhãm th¶o luËn chän vµ ®ða ra mét m¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng ®¬n gi¶n ®Ó thiÕt kÕ, l¾p ®Æt. Cã thÓ dùa vµo nh÷ng gîi ý sau : - M¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng gåm : 1 cÇu ch×, 2 c«ng t¾c hai cùc ®iÒu khiÓn ®éc lËp 2 bãng ®Ìn (nguån xoay chiÒu hoÆc mét chiÒu). - M¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng gåm : 1 cÇu ch×, 1 c«ng t¾c ba cùc ®iÒu khiÓn ®ãng - c¾t lÇn lðît 2 bãng ®Ìn. - ............................... Bðíc 2. §ða ra c¸c phð¬ng ¸n thiÕt kÕ (vÏ s¬ ®å nguyªn lÝ cña m¹ch ®iÖn) vµ lùa chän mét phð¬ng ¸n thÝch hîp. - VÏ s¬ ®å nguyªn lÝ ®Ó thÓ hiÖn phð¬ng ¸n thiÕt kÕ. - Ph©n tÝch s¬ ®å nguyªn lÝ, so s¸nh víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m¹ch ®iÖn cÇn thiÕt kÕ ®Ó lùa chän mét phð¬ng ¸n thÝch hîp. Bðíc 3. Lùa chän thiÕt bÞ, ®å dïng ®iÖn cho m¹ch ®iÖn ®ðîc thiÕt kÕ. Bðíc 4. L¾p thö vµ kiÓm tra m¹ch ®iÖn lµm viÖc cã theo ®óng yªu cÇu thiÕt kÕ kh«ng ? 199