SGK Địa lý 8

C∏c s´ng Î Æ∂o th≠Íng ngæn vµ c„ ch’ ÆÈ n≠Ìc Æi“u hoµ. C∏c ÆÂng bªng ch©u thÊ c„ Ɔt phÔ sa mµu mÏ, kh› hÀu n„ng »m, nguÂn n≠Ìc dÂi dµo, thuÀn lÓi cho vi÷c trÂng lÛa n≠Ìc, do Æ„ d©n c≠ tÀp trung Æ´ng ÆÛc, lµng mπc trÔ phÛ. Kh› hÀu nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa tπo Æi“u ki÷n cho rıng nhi÷t ÆÌi »m th≠Íng xanh ph∏t tri”n tr™n ph«n lÌn di÷n t›ch cÒa ß´ng Nam É. Chÿ c„ mÈt sË n¨i tr™n b∏n Æ∂o Trung ƒn l≠Óng m≠a d≠Ìi 1000mm/n®m, c„ rıng rÙng l∏ theo mÔa, rıng th≠a vµ xa van c©y bÙi. ß´ng Nam É gÂm ph«n Ɔt li“n vµ ph«n Æ∂o nªm trong khu v˘c nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa. C∏c ÆÂng bªng ch©u thÊ mµu mÏ chÿ chi’m mÈt ph«n nh· di÷n t›ch khu v˘c nh≠ng lπi lµ n¨i d©n c≠ Æ´ng ÆÛc. C∂nh quan rıng nhi÷t ÆÌi »m th≠Íng xanh lµ nät Æ∆c tr≠ng cÒa thi™n nhi™n ß´ng Nam É. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Quan s∏t h◊nh 14.1, tr◊nh bµy Æ∆c Æi”m Æfia h◊nh ß´ng Nam É vµ ˝ ngh‹a cÒa c∏c ÆÂng bªng ch©u thÊ thuÈc khu v˘c nµy. 2. N™u Æ∆c Æi”m gi„ mÔa mÔa hπ, mÔa Æ´ng. V◊ sao chÛng lπi c„ Æ∆c Æi”m kh∏c nhau nh≠ vÀy ? 3. Quan s∏t h◊nh 14.1 vµ h◊nh 15.1, cho bi’t t™n c∏c quËc gia c„ s´ng M™ C´ng ch∂y qua. Cˆa s´ng thuÈc Æfia phÀn n≠Ìc nµo, ÆÊ vµo bi”n nµo ? V◊ sao ch’ ÆÈ n≠Ìc s´ng M™ C´ng thay ÆÊi theo mÔa ? 4. V◊ sao c∂nh quan rıng nhi÷t ÆÌi »m chi’m di÷n t›ch lÌn Î ß´ng Nam É ? 50

Bµi 15 : Æ∆c Æi”m d©n c≠, x∑ hÈi Æ´ng nam ∏ ß´ng Nam É lµ c«u nËi gi˜a hai ch©u lÙc, hai Æπi d≠¨ng vÌi c∏c Æ≠Íng giao th´ng ngang, d‰c tr™n bi”n vµ nªm gi˜a hai quËc gia c„ n“n v®n minh l©u ÆÍi. Vfi tr› Æ„ Æ∑ ∂nh h≠Îng tÌi Æ∆c Æi”m d©n c≠, x∑ hÈi cÒa c∏c n≠Ìc trong khu v˘c. 1. ß∆c Æi”m d©n c≠ B∂ng 15.1. D©n sË ß´ng Nam É, ch©u É vµ th’ giÌi n®m 2002 L∑nh thÊ SË d©n MÀt ÆÈ d©n sË trung Tÿ l÷ t®ng t˘ nhi™n (tri÷u ng≠Íi) ß´ng Nam É b◊nh (ng≠Íi/km2) (%) Ch©u É 536 Th’ giÌi 3766* 119 1,5 6215 85 1,3 46 1,3 * Ch≠a t›nh sË d©n cÒa LB Nga thuÈc ch©u É. NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ n®m 2002 - NXB ThËng k™. Hµ NÈi, 2003. - Qua sË li÷u b∂ng 15.1, so s∏nh sË d©n, mÀt ÆÈ d©n sË trung b◊nh, tÿ l÷ t®ng d©n sË hªng n®m cÒa khu v˘c ß´ng Nam É so vÌi ch©u É vµ th’ giÌi. - D˘a vµo h◊nh 15.1 vµ b∂ng 15.2, h∑y cho bi’t : + ß´ng Nam É c„ bao nhi™u n≠Ìc ? K” t™n c∏c n≠Ìc vµ thÒ Æ´ tıng n≠Ìc. + So s∏nh di÷n t›ch, d©n sË cÒa n≠Ìc ta vÌi c∏c n≠Ìc trong khu v˘c. + C„ nh˜ng ng´n ng˜ nµo Æ≠Óc dÔng phÊ bi’n trong c∏c quËc gia ß´ng Nam É. ßi“u nµy c„ ∂nh h≠Îng g◊ tÌi vi÷c giao l≠u gi˜a c∏c n≠Ìc trong khu v˘c ? - Quan s∏t h◊nh 6.1, nhÀn xät s˘ ph©n bË d©n c≠ c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É. ß´ng Nam É c„ nhi“u d©n tÈc thuÈc chÒng tÈc M´n-g´-l´-it vµ §-xtra-l´-it cÔng chung sËng. D©n c≠ Æ´ng ÆÛc, d©n sË trŒ chi’m sË Æ´ng n™n ß´ng Nam É vıa lµ n¨i c„ nguÂn lao ÆÈng dÂi dµo vıa lµ mÈt thfi tr≠Íng ti™u thÙ lÌn. ß„ lµ nh˜ng y’u tË thÛc Æ»y s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cÒa khu v˘c. 51

Đ. Bạch Long Vĩ QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc QĐ. Trường Sa Đ. Côn Sơn (Việt Nam) 52

2. ß∆c Æi”m x∑ hÈi ß´ng Nam É c„ c∏c bi”n, vfinh bi”n ®n s©u vµo Ɔt li“n, tπo Æi“u ki÷n cho c∏c luÂng di d©n gi˜a Ɔt li“n vµ c∏c Æ∂o, cho s˘ giao l≠u v®n ho∏ gi˜a c∏c quËc gia, c∏c d©n tÈc. Ng≠Íi d©n ß´ng Nam É c„ nhi“u nät t≠¨ng ÆÂng trong sinh hoπt, s∂n xu†t nh≠ cÔng trÂng lÛa n≠Ìc, dÔng tr©u bfl lµm s¯c käo, dÔng gπo lµm nguÂn l≠¨ng th˘c ch›nh... Tuy vÀy mÁi n≠Ìc v…n c„ nh˜ng phong tÙc, tÀp qu∏n, t›n ng≠Ïng ri™ng tπo n™n s˘ Æa dπng trong v®n ho∏ cÒa c∂ khu v˘c. V› dÙ s˘ Æa dπng v“ t›n ng≠Ïng : Æa sË ng≠Íi Ma-lai-xi-a, In-Æ´-n™-xi-a theo Æπo HÂi ; ng≠Íi Mi-an-ma, Th∏i Lan, Cam-pu-chia vµ Lµo theo Æπo PhÀt ; Î Phi-l›p-pin, Æπo Ki-t´ vµ Æπo HÂi c„ sË ng≠Íi theo Æ´ng nh†t. ô Vi÷t Nam cÔng vÌi Æπo PhÀt, Æπo Ki-t´, ng≠Íi d©n cfln c„ c∏c t›n ng≠Ïng Æfia ph≠¨ng. V◊ sao lπi c„ nh˜ng nät t≠¨ng ÆÂng trong sinh hoπt, s∂n xu†t cÒa ng≠Íi d©n c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É ? Vfi tr› c«u nËi vµ nguÂn tµi nguy™n giµu c„ cÒa ß´ng Nam É Æ∑ thu hÛt s˘ chÛ ˝ cÒa c∏c n≠Ìc Æ’ quËc. Cho tÌi tr≠Ìc Chi’n tranh th’ giÌi th¯ hai, ba n≠Ìc Cam-pu-chia, Lµo vµ Vi÷t Nam bfi Æ’ quËc Ph∏p x©m chi’m ; Mi-an-ma, Ma-lai-xi-a trÎ thµnh thuÈc Æfia cÒa Anh ; In-Æ´-n™-xi-a lµ thuÈc Æfia cÒa Hµ Lan ; Phi-l›p-pin bfi T©y Ban Nha vµ sau Æ„ lµ Hoa K◊ chi’m Æ„ng. Trong Chi’n tranh th’ giÌi th¯ hai, h«u h’t c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É bfi ph∏t x›t NhÀt x©m chi’m. Sau Chi’n tranh th’ giÌi th¯ hai, c∏c n≠Ìc Æ∑ l«n l≠Ót giµnh Æ≠Óc ÆÈc lÀp. Hi÷n nay Æa sË c∏c quËc gia trong khu v˘c theo ch’ ÆÈ cÈng hoµ, b™n cπnh Æ„ lµ mÈt sË quËc gia theo ch›nh th” qu©n chÒ lÀp hi’n. C∏c n≠Ìc trong khu v˘c Æ“u mong muËn hÓp t∏c ph∏t tri”n. C∏c n≠Ìc ß´ng Nam É c„ nh˜ng nät t≠¨ng ÆÂng trong n“n v®n ho∏ ÆÀm Ƶ b∂n sæc d©n tÈc, trong lfich sˆ Ɔu tranh giµnh ÆÈc lÀp vµ Æang cÔng nhau x©y d˘ng mËi quan h÷ hÓp t∏c toµn di÷n, cÔng nhau ph∏t tri”n Ɔt n≠Ìc vµ khu v˘c. ß´ng Nam É lµ khu v˘c Æ´ng d©n, d©n sË t®ng kh∏ nhanh. D©n c≠ tÀp trung Æ´ng ÆÛc tπi c∏c ÆÂng bªng vµ vÔng ven bi”n. C∏c n≠Ìc trong khu v˘c vıa c„ nh˜ng nät t≠¨ng ÆÂng trong lfich sˆ Ɔu tranh giµnh ÆÈc lÀp d©n tÈc, trong phong tÙc tÀp qu∏n, s∂n xu†t vµ sinh hoπt vıa c„ s˘ Æa dπng trong v®n ho∏ tıng d©n tÈc. ß„ lµ nh˜ng Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho s˘ hÓp t∏c toµn di÷n gi˜a c∏c n≠Ìc. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. D˘a vµo l≠Óc Æ h◊nh 6.1 vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, nhÀn xät vµ gi∂i th›ch s˘ ph©n bË d©n c≠ cÒa khu v˘c ß´ng Nam É. 2. ߉c c∏c th´ng tin trong b∂ng 15.2, h∑y thËng k™ c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É theo di÷n t›ch tı nh· Æ’n lÌn, theo d©n sË tı ›t Æ’n nhi“u. Vi÷t Nam Ưng Î vfi tr› nµo ? 3. ß∆c Æi”m d©n sË, ph©n bË d©n c≠, s˘ t≠¨ng ÆÂng vµ Æa dπng trong x∑ hÈi cÒa c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É tπo thuÀn lÓi vµ kh„ kh®n g◊ cho s˘ hÓp t∏c gi˜a c∏c n≠Ìc ? 53

Bµi 16 : Æ∆c Æi”m kinh t’ c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É H¨n 30 n®m qua c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æ∑ c„ nh˜ng nÁ l˘c lÌn Æ” tho∏t kh·i n“n kinh t’ lπc hÀu. Ngµy nay ß´ng Nam É Æ≠Óc th’ giÌi bi’t Æ’n nh≠ mÈt khu v˘c c„ nh˜ng thay ÆÊi Æ∏ng k” trong kinh t’ - x∑ hÈi. 1. N≈N Kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É ph∏t tri”n kh∏ nhanh, song ch≠a v˜ng chæc Nˆa Æ«u th’ kÿ XX, h«u h’t c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æ“u lµ thuÈc Æfia, n“n kinh t’ lπc hÀu vµ tÀp trung vµo vi÷c s∂n xu†t l≠¨ng th˘c. Ngoµi ra c∏c n≠Ìc cfln ph∂i trÂng c∏c loπi c©y h≠¨ng li÷u, c©y c´ng nghi÷p vµ ph∏t tri”n c´ng nghi÷p khai kho∏ng Æ” cung c†p nguy™n li÷u cho c∏c n≠Ìc Æ’ quËc. Ngµy nay, vi÷c s∂n xu†t vµ xu†t kh»u nguy™n li÷u v…n chi’m vfi tr› Æ∏ng k” trong kinh t’ cÒa nhi“u n≠Ìc ß´ng Nam É. Do c„ nguÂn nh©n c´ng dÂi dµo, tµi nguy™n thi™n nhi™n vµ nguÂn n´ng ph»m nhi÷t ÆÌi phong phÛ, lπi tranh thÒ Æ≠Óc vËn vµ c´ng ngh÷ cÒa n≠Ìc ngoµi, c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É c„ nhi“u Æi“u ki÷n thuÀn lÓi Æ” ph∏t tri”n kinh t’. B∂ng 16.1. T◊nh h◊nh t®ng tr≠Îng kinh t’ cÒa mÈt sË n≠Ìc ß´ng Nam É (% GDP t®ng so vÌi n®m tr≠Ìc) N≠Ìc 1990 1994 1996 1998 2000 In-Æ´-n™-xi-a 9,0 7,5 7,8 - 13,2 4,8 Ma-lai-xi-a 9,0 9,2 10,0 - 7,4 8,3 Phi-l›p-pin 3,0 4,4 5,8 - 0,6 4,0 Th∏i Lan 11,2 9,0 5,9 - 10,8 4,4 Vi÷t Nam 5,1 8,8 9,3 5,8 6,7 Xin-ga-po 8,9 11,4 7,6 0,1 9,9 NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ n®m 2002 - NXB ThËng k™. Hµ NÈi, 2003. D˘a vµo b∂ng 16.1, h∑y cho bi’t t◊nh h◊nh t®ng tr≠Îng kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc trong giai Æoπn 1990 - 1996 ; 1998 - 2000 vµ so s∏nh vÌi m¯c t®ng tr≠Îng b◊nh qu©n cÒa th’ giÌi (M¯c t®ng GDP b◊nh qu©n cÒa th’ giÌi trong thÀp ni™n 90 lµ 3% n®m). 54

Nh˜ng n®m 1997 - 1998 do khÒng ho∂ng tµi ch›nh bæt Æ«u tı Th∏i Lan, sau Æ„ lan ra c∏c n≠Ìc trong khu v˘c vµ käo theo s˘ suy gi∂m kinh t’ cÒa nhi“u n≠Ìc, m¯c t®ng tr≠Îng gi∂m, s∂n xu†t bfi Æ◊nh tr÷, nhi“u nhµ m∏y ph∂i Æ„ng cˆa, c´ng nh©n th†t nghi÷p. Vi÷c b∂o v÷ m´i tr≠Íng ch≠a Æ≠Óc quan t©m ÆÛng m¯c trong qu∏ tr◊nh ph∏t tri”n kinh t’ cÒa nhi“u n≠Ìc Æ∑ lµm cho c∂nh quan thi™n nhi™n bfi ph∏ hoπi, Æe doπ s˘ ph∏t tri”n b“n v˜ng cÒa khu v˘c. Nhi“u c∏nh rıng bfi khai th∏c ki÷t qu÷ ; nguÂn n≠Ìc, kh´ng kh› bfi ´ nhi‘m n∆ng bÎi c∏c ch†t ph’ th∂i, Æ∆c bi÷t lµ Î c∏c trung t©m c´ng nghi÷p. 2. C¨ c†u kinh t’ Æang c„ nh˜ng thay ÆÊi Hi÷n nay Æa sË c∏c n≠Ìc trong khu v˘c Æang ti’n hµnh c´ng nghi÷p ho∏ bªng c∏ch ph∏t tri”n ngµnh c´ng nghi÷p s∂n xu†t hµng ho∏ phÙc vÙ thfi tr≠Íng trong n≠Ìc vµ Æ” xu†t kh»u. G«n Æ©y mÈt sË n≠Ìc Æ∑ s∂n xu†t Æ≠Óc c∏c m∆t hµng c´ng nghi÷p ch›nh x∏c, cao c†p. D˘a vµo b∂ng 16.2, cho bi’t tÿ tr‰ng cÒa c∏c ngµnh trong tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc cÒa tıng quËc gia t®ng gi∂m nh≠ th’ nµo ? B∂ng 16.2. Tÿ tr‰ng c∏c ngµnh trong tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc cÒa mÈt sË n≠Ìc ß´ng Nam É (%) N´ng nghi÷p C´ng nghi÷p Dfich vÙ 1980 2000 1980 2000 QuËc gia 1980 2000 Cam-pu-chia 55,6* 37,1 11,2* 20,5 33,2* 42,4 Lµo 61,2* 52,9 14,5* 22,8 24,3* 24,3 Phi-l›p-pin 25,1 16,0 38,8 31,1 36,1 52,9 Th∏i Lan 23,2 10,5 28,7 40,0 48,1 49,5 * SË li÷u n®m 1990. (NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ 2000, 2002. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2001, 2003). 55

Đ. Bạch Long Vĩ QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa (Việt Nam) H◊nh 16.1. L≠Óc Æ ph©n bË n´ng nghi÷p - c´ng nghi÷p cÒa ß´ng Nam É D˘a vµo h◊nh 16.1 vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, em h∑y : - NhÀn xät s˘ ph©n bË cÒa c©y l≠¨ng th˘c, c©y c´ng nghi÷p. - NhÀn xät s˘ ph©n bË cÒa c∏c ngµnh c´ng nghi÷p luy÷n kim, ch’ tπo m∏y, ho∏ ch†t, th˘c ph»m. Trong thÍi gian qua ß´ng Nam É Æ∑ c„ tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng kinh t’ kh∏ cao song ch≠a v˜ng chæc. C¨ c†u kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æang thay ÆÊi, ph∂n ∏nh qu∏ tr◊nh c´ng nghi÷p ho∏ cÒa c∏c n≠Ìc. C∏c ngµnh s∂n xu†t tÀp trung chÒ y’u tπi c∏c vÔng ÆÂng bªng vµ ven bi”n. 56

C©u h·i vµ bµi tÀp 1. V◊ sao c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É ti’n hµnh c´ng nghi÷p ho∏ nh≠ng kinh t’ ph∏t tri”n ch≠a v˜ng chæc ? 2. D˘a vµo b∂ng 16.3, h∑y vœ bi”u Æ h◊nh trfln th” hi÷n s∂n l≠Óng lÛa, cµ ph™ cÒa khu v˘c ß´ng Nam É vµ cÒa ch©u É so vÌi th’ giÌi. V◊ sao khu v˘c nµy c„ th” s∂n xu†t Æ≠Óc nhi“u nh˜ng n´ng s∂n Æ„ ? B∂ng 16.3. S∂n l≠Óng mÈt sË vÀt nu´i, c©y trÂng n®m 2000 L∑nh thÊ LÛa M›a Cµ ph™ LÓn Tr©u (tri÷u t†n) (tri÷u t†n) (ngh◊n t†n) (tri÷u con) (tri÷u con) ß´ng Nam É 157 129 1 400 57 15 Ch©u É 427 547 1 800 536 160 Th’ giÌi 599 1 278 7 300 908 165 3. Quan s∏t h◊nh 16.1, cho bi’t khu v˘c ß´ng Nam É c„ c∏c ngµnh c´ng nghi÷p chÒ y’u nµo ? Ph©n bË Î Æ©u ? 57

Bµi 17 : hi÷p hÈi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É (ASEAN) Hi÷p hÈi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æ≠Óc thµnh lÀp ngµy 8 th∏ng 8 n®m 1967. Vi÷c thµnh lÀp ASEAN Æ∑ tπo Æi“u ki÷n vµ thÛc Æ»y n“n kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc trong khu v˘c ph∏t tri”n. 1. Hi÷p hÈi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Quan s∏t h◊nh 17.1, cho bi’t 5 n≠Ìc Æ«u ti™n tham gia vµo Hi÷p hÈi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É, nh˜ng n≠Ìc nµo tham gia sau Vi÷t Nam. Đ. Bạch Long Vĩ QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa (Việt Nam) H◊nh 17.1. L≠Óc Æ c∏c n≠Ìc thµnh vi™n ASEAN 58

Trong 25 n®m Æ«u, Hi÷p hÈi Æ≠Óc tÊ ch¯c nh≠ mÈt khËi hÓp t∏c v“ qu©n s˘. Tı Æ«u thÀp ni™n 90 cÒa th’ kÿ XX vÌi mÙc ti™u chung lµ gi˜ v˜ng hoµ b◊nh, an ninh, Ên Æfinh khu v˘c, c∏c n≠Ìc cfln lπi l«n l≠Ót gia nhÀp Hi÷p hÈi Æ” x©y d˘ng mÈt cÈng ÆÂng hoµ hÓp, cÔng nhau ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi. C∏c n≠Ìc hÓp t∏c vÌi nhau tr™n nguy™n tæc t˘ nguy÷n, t´n tr‰ng chÒ quy“n cÒa mÁi quËc gia thµnh vi™n vµ ngµy cµng hÓp t∏c toµn di÷n h¨n, cÔng khºng Æfinh vfi tr› cÒa m◊nh tr™n tr≠Íng quËc t’. 2. HÓp t∏c Æ” ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi Em h∑y cho bi’t c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É c„ nh˜ng Æi“u ki÷n thuÀn lÓi g◊ Æ” hÓp t∏c ph∏t tri”n kinh t’ ? Vfi tr› Æfia l› gi˜a c∏c n≠Ìc trong H◊nh 17.2. S¨ Æ tam gi∏c khu v˘c cÚng tπo thuÀn lÓi cho c∏c t®ng tr≠Îng kinh t’ XI-GI§-RI n≠Ìc hÓp t∏c vÌi nhau. Ba n≠Ìc Ma-lai-xi-a, Xin-ga-po vµ In-Æ´- n™-xi-a Æ∑ lÀp tam gi∏c t®ng tr≠Îng kinh t’ XI-GI§-RI tı n®m 1989. Sau h¨n 10 n®m, tπi vÔng käm ph∏t tri”n cÒa Ma-lai-xi-a (tÿnh Gi´-ho) vµ In-Æ´-n™-xi-a (qu«n Æ∂o Ri-au) Æ∑ xu†t hi÷n c∏c khu c´ng nghi÷p lÌn. Cfln Xin-ga-po ph∏t tri”n nh˜ng ngµnh c´ng nghi÷p kh´ng c«n nhi“u nh©n c´ng vµ nguy™n li÷u. S˘ hÓp t∏c Æ” ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cfln bi”u hi÷n qua : - N≠Ìc ph∏t tri”n h¨n Æ∑ giÛp ÆÏ cho c∏c n≠Ìc thµnh vi™n chÀm ph∏t tri”n Ƶo tπo ngh“, chuy”n giao c´ng ngh÷, Æ≠a c´ng ngh÷ mÌi vµo s∂n xu†t vµ ch’ bi’n l≠¨ng th˘c, th˘c ph»m Æ∂m b∂o Æ∏p ¯ng nhu c«u trong khu v˘c vµ Æ” xu†t kh»u. - T®ng c≠Íng trao ÆÊi hµng ho∏ gi˜a c∏c n≠Ìc. - X©y d˘ng tuy’n Æ≠Íng sæt, Æ≠Íng bÈ tı Vi÷t Nam sang Cam-pu-chia, Th∏i Lan, Ma-lai-xi-a vµ Xin-ga-po ; tı Mi-an-ma qua Lµo tÌi Vi÷t Nam. - PhËi hÓp khai th∏c vµ b∂o v÷ l≠u v˘c s´ng M™ C´ng. 59

Tuy nhi™n vµo cuËi nh˜ng n®m 90 cÒa th’ kÿ XX, c∏c n≠Ìc ASEAN g∆p mÈt sË kh„ kh®n nh≠ khÒng ho∂ng kinh t’, xung ÆÈt t´n gi∏o, thi™n tai. ßi“u Æ„ cµng Æfli h·i ph∂i Æoµn k’t, hÓp t∏c cÔng gi∂i quy’t nh˜ng kh„ kh®n Æ„. 3. Vi÷t Nam trong ASEAN Tı khi trÎ thµnh thµnh vi™n cÒa Hi÷p hÈi, Vi÷t Nam Æ∑ t›ch c˘c tham gia vµo c∏c hoπt ÆÈng hÓp t∏c kinh t’, v®n ho∏, gi∏o dÙc, khoa h‰c vµ c´ng ngh÷. \"Trong quan h÷ mÀu dfich gi˜a Vi÷t Nam vÌi c∏c n≠Ìc ASEAN, t›nh chung tı 1990 tÌi nay, tËc ÆÈ t®ng trung b◊nh 26,8%/n®m. Hi÷n nay, bu´n b∏n vÌi ASEAN chi’m 32,4% tÊng bu´n b∏n quËc t’ cÒa n≠Ìc ta. M∆t hµng xu†t kh»u ch›nh cÒa n≠Ìc ta sang ASEAN lµ gπo. In-Æ´-n™-xi-a lµ thfi tr≠Íng gπo lÌn nh†t cÒa n≠Ìc ta trong Hi÷p hÈi, ti’p Æ„ lµ Phi-l›p-pin, Ma-lai-xi-a... Hµng ho∏ nhÀp kh»u tı ASEAN chÒ y’u lµ nguy™n li÷u s∂n xu†t nh≠ x®ng d«u, ph©n b„n, thuËc trı s©u, hµng Æi÷n tˆ... Vi÷t Nam c„ s∏ng ki’n x©y d˘ng D˘ ∏n ph∏t tri”n hµnh lang ß´ng - T©y tπi l≠u v˘c s´ng M™ C´ng gÂm Vi÷t Nam, Lµo, Th∏i Lan vµ Mi-an-ma, nhªm xo∏ Æ„i, gi∂m nghÃo, thu hãp kho∂ng c∏ch ph∏t tri”n gi˜a c∏c n≠Ìc vµ c∏c vÔng trong Hi÷p hÈi. Khi th˘c hi÷n D˘ ∏n, nh˜ng lÓi th’ v“ kinh t’ cÒa mi“n Trung n≠Ìc ta sœ Æ≠Óc khai th∏c vµ Æ≠a lπi lÓi ›ch cho nh©n d©n c∏c d©n tÈc Æang sinh sËng Î khu v˘c cfln nhi“u kh„ kh®n nµy...\" Tı Æoπn v®n tr™n h∑y cho bi’t nh˜ng lÓi ›ch cÒa Vi÷t Nam trong quan h÷ mÀu dfich vµ hÓp t∏c vÌi c∏c n≠Ìc ASEAN lµ g◊ ? H∑y li™n h÷ vÌi th˘c t’ Ɔt n≠Ìc, n™u th™m mÈt vµi v› dÙ v“ s˘ hÓp t∏c nµy. Tham gia vµo ASEAN, Vi÷t Nam vıa c„ Æ≠Óc c¨ hÈi Æ” ph∏t tri”n Ɔt n≠Ìc vıa g∆p nh˜ng th∏ch th¯c r†t lÌn nh≠ s˘ ch™nh l÷ch v“ tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi, s˘ kh∏c bi÷t v“ th” ch’ ch›nh trfi, b†t ÆÂng ng´n ng˜... ChÛng ta Æang c„ nh˜ng gi∂i ph∏p Æ” v≠Ót qua nh˜ng thˆ th∏ch nµy, g„p ph«n vµo qu∏ tr◊nh t®ng c≠Íng hÓp t∏c gi˜a c∏c n≠Ìc trong khu v˘c. 60

N®m 1999 Hi÷p hÈi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æ∑ c„ m≠Íi n≠Ìc thµnh vi™n vµ hÓp t∏c Æ” cÔng ph∏t tri”n ÆÂng Æ“u, Ên Æfinh tr™n nguy™n tæc t˘ nguy÷n, t´n tr‰ng chÒ quy“n cÒa nhau. S˘ hÓp t∏c Æ∑ Æem lπi nhi“u k’t qu∂ trong kinh t’, v®n ho∏, x∑ hÈi cÒa mÁi n≠Ìc. Tham gia vµo ASEAN, Vi÷t Nam c„ nhi“u c¨ hÈi Æ” ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi nh≠ng cÚng c„ nhi“u th∏ch th¯c c«n v≠Ót qua. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. MÙc ti™u hÓp t∏c cÒa Hi÷p hÈi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æ∑ thay ÆÊi qua thÍi gian nh≠ th’ nµo ? 2. Ph©n t›ch nh˜ng lÓi th’ vµ kh„ kh®n cÒa Vi÷t Nam khi trÎ thµnh thµnh vi™n cÒa ASEAN. 3. Vœ bi”u Æ h◊nh cÈt vµ nhÀn xät GDP / ng≠Íi cÒa c∏c n≠Ìc ASEAN theo sË li÷u d≠Ìi Æ©y : B∂ng 17.1. TÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc (GDP) b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi cÒa mÈt sË n≠Ìc ß´ng Nam É n®m 2001 (ƨn vfi : USD). N≠Ìc GDP/ng≠Íi N≠Ìc GDP/ng≠Íi N≠Ìc GDP/ng≠Íi Lµo 317 Bru-n©y 12 300 Ma-lai-xi-a Th∏i Lan 1 870 Phi-l›p-pin 3 680 Cam-pu-chia 280 930 Vi÷t Nam 415 In-Æ´-n™-xi-a 680 Xin-ga-po 20 740 NguÂn : Ni™n gi∏m thËng k™ 2002. NXB ThËng k™, Hµ NÈi, 2003. 4. Thu thÀp th´ng tin v“ s˘ hÓp t∏c cÒa Vi÷t Nam vÌi c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É. 61

Bµi 18 : Th˘c hµnh t◊m hi”u lµo vµ cam-pu-chia 1. Vfi tr› Æfia l› D˘a vµo h◊nh 15.1 cho bi’t Lµo ho∆c Cam-pu-chia : - ThuÈc khu v˘c nµo, gi∏p n≠Ìc nµo, bi”n nµo ? - NhÀn xät kh∂ n®ng li™n h÷ vÌi n≠Ìc ngoµi cÒa mÁi n≠Ìc. H◊nh 18.1. L≠Óc Æ t˘ nhi™n, kinh t’ Cam-pu-chia 62

mi-an -ma Bi”n ß´ng th∏i lan Gi„ mÔa mÔa hπ cam-pu-chia Gi„ mÔa mÔa Æ´ng H◊nh 18.2. L≠Óc Æ t˘ nhi™n, kinh t’ Lµo 2. ßi“u ki÷n t˘ nhi™n D˘a vµo h◊nh 18.1, 18.2 vµ bµi 14, tr◊nh bµy v“ Lµo ho∆c Cam-pu-chia theo c∏c nÈi dung sau : - ßfia h◊nh : c∏c dπng nÛi, cao nguy™n, ÆÂng bªng trong l∑nh thÊ tıng n≠Ìc. - Kh› hÀu : thuÈc ÆÌi kh› hÀu nµo, chfiu ∂nh h≠Îng cÒa gi„ mÔa nh≠ th’ nµo ? ß∆c Æi”m cÒa mÔa kh´, mÔa m≠a. - S´ng, h lÌn. - NhÀn xät thuÀn lÓi vµ kh„ kh®n cÒa vfi tr› Æfia l›, kh› hÀu ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n n´ng nghi÷p. 63

3. ßi“u ki÷n x∑ hÈi, d©n c≠ D˘a vµo b∂ng 18.1 nhÀn xät Lµo ho∆c Cam-pu-chia v“ : - SË d©n, gia t®ng, mÀt ÆÈ d©n sË. - Thµnh ph«n d©n tÈc, ng´n ng˜ phÊ bi’n, t´n gi∏o, tÿ l÷ sË d©n bi’ t ch˜. - B◊nh qu©n thu nhÀp Æ«u ng≠Íi. - T™n c∏c thµnh phË lÌn, tÿ l÷ d©n c≠ Æ´ thfi. - NhÀn xät ti“m n®ng nguÂn nh©n l˘c Æ” ph∏t tri”n Ɔt n≠Ìc (v“ sË l≠Óng, tr◊nh ÆÈ v®n ho∏ cÒa d©n c≠). 4. Kinh t’ Sˆ dÙng h◊nh 18.1 vµ 18.2 Æ” : - N™u t™n ngµnh s∂n xu†t, Æi“u ki÷n Æ” ph∏t tri”n ngµnh, s∂n ph»m vµ ph©n bË Î Lµo ho∆c Cam-pu-chia. Ngoµi ra c∏c em c„ th” thu thÀp tranh, ∂nh vµ c∏c th´ng tin kh∏c Æ” bÊ sung th™m hi”u bi’t cÒa c∏c em v“ cuÈc sËng, s∂n xu†t... cÒa ng≠Íi d©n Lµo ho∆c Cam-pu-chia. B∂ng 18.1. C∏c t≠ li÷u v“ Cam-pu-chia vµ Lµo (n®m 2002) Ti™u ch› Cam-pu-chia Lµo Ti™u ch› Cam-pu-chia Lµo - Di÷n t›ch (km2) 181.000 236.800 - T´n gi∏o (% trong ßπo PhÀt 95 ßπo PhÀt 60 - ßfia h◊nh (%) tÊng sË d©n) 75% ÆÂng bªng 90% nÛi T´n gi∏o kh∏c 5 T´n gi∏o kh∏c 40 - D©n sË - MÈt sË tµi nguy™n (tri÷u ng≠Íi) cao nguy™n - ß∏ v´i, sæt - Thu˚ n®ng, gÁ, - Tÿ l÷ t®ng t˘ - C¨ c†u kinh t’ (%) nhi™n d©n sË (%) 12,3 5,5 mangan, vµng kim loπi mµu - D©n c≠ Æ´ thfi (%) - S∂n ph»m ch›nh - SË d©n bi’t ch˜ cÒa n“n kinh t’ kim loπi qu˝ (% d©n sË) 1,7 2,3 - ThÒ Æ´ vµ - N´ng - N´ng - GDP/ng≠Íi thµnh phË lÌn nghi÷p : 37,1 nghi÷p : 52,9 n®m 2001 (USD) - Thµnh ph«n 16 17 - C´ng - C´ng d©n tÈc (%) nghi÷p : 20,5 nghi÷p : 22,8 - Ng´n ng˜ 35 56 - Dfich vÙ : 42,4 - Dfich vÙ : 24,3 phÊ bi’n - LÛa gπo, ng´, - Cµ ph™, hπt 280 317 c∏, cao su, ti™u, lÛa gπo, Kh¨me 90 Lµo 50 Vi÷t 5 Th∏i 14 xi m®ng qu’, sa nh©n, Hoa 1 M´ng 13 Kh∏c 4 Cfln lπi 23 gÁ, thi’c, Kh¨-me Lµo thπch cao, Æi÷n - Phn´m P™nh - Vi™ng Ch®n B∏t-Æom-boong Xa-van-na-khãt Lu´ng Pha-b®ng 64

XII. tÊng k’t Æfia l› t˘ nhi™n vµ Æfia l› c∏c ch©u lÙc 65

Bµi 19 : Æfia h◊nh vÌi t∏c ÆÈng cÒa nÈi, ngoπi l˘c NÈi l˘c, ngoπi l˘c x∂y ra ÆÂng thÍi ho∆c xen kœ nhau vµ tπo n™n c∏c h◊nh dπng v´ cÔng phong phÛ cÒa b“ m∆t Tr∏i ߆t. 1. T∏c ÆÈng cÒa nÈi l˘c l™n b“ m∆t Ɔt NÈi l˘c lµ l˘c sinh ra tı trong lflng Tr∏i ߆t. H◊nh 19.1. L≠Óc Æ th’ giÌi vÌi mÈt sË dπng Æfia h◊nh lÌn 1. Quan s∏t h◊nh 19.1, Ɖc t™n vµ n™u vfi tr› cÒa c∏c d∑y nÛi, s¨n nguy™n, ÆÂng bªng lÌn tr™n c∏c ch©u lÙc. 66

H◊nh 19.2. L≠Óc Æ c∏c m∂ng ki’n tπo H◊nh 19.3. HÀu qu∂ ÆÈng Ɔt Î C´-b™ (NhÀt B∂n), 1995 67

2. Quan s∏t c∏c h◊nh 19.1, 19.2 vµ d˘a vµo ki’n th¯c Æ∑ h‰c, cho bi’t c∏c d∑y nÛi cao, nÛi lˆa cÒa th’ giÌi xu†t hi÷n Î vfi tr› nµo cÒa c∏c m∂ng ki’n tπo ? 3. Quan s∏t h◊nh 19.3, 19.4 vµ 19.5, cho bi’t nÈi l˘c cfln tπo ra hi÷n t≠Óng g◊ ? N™u mÈt sË ∂nh h≠Îng cÒa chÛng tÌi ÆÍi sËng con ng≠Íi. H◊nh 19.4. ß∂o nÛi lˆa X´c-x©y H◊nh 19.5. C∏c lÌp Ɔt Æ∏ bfi x´ l÷ch (ph›a nam Ai-x¨-len) Î th≠Óng s´ng Ranh (߯c) 2. T∏c ÆÈng cÒa ngoπi l˘c l™n b“ m∆t Ɔt C∏c y’u tË t˘ nhi™n kh´ng ngıng t∏c ÆÈng l™n b“ m∆t Ɔt, n¨i bfi ph∏ Æi, n¨i Æ≠Óc bÂi Ææp n™n. 1. Quan s∏t c∏c ∂nh d≠Ìi Æ©y, m´ t∂ h◊nh dπng Æfia h◊nh trong ∂nh vµ cho bi’t chÛng Æ≠Óc h◊nh thµnh do c∏c t∏c ÆÈng nµo cÒa ngoπi l˘c ? a) BÍ bi”n cao Î §-xtr©y-li-a b) N†m Æ∏ ba dan Î Ca-li-pho„c-ni-a (Hoa K◊) 68

c) C∏nh ÆÂng lÛa Î ÆÂng bªng ch©u thÊ d) Thung lÚng s´ng Î vÔng nÛi Ép-ga-ni-xtan s´ng M™-nam (Th∏i Lan) H◊nh 19.6. MÈt sË h◊nh dπng cÒa b“ m∆t Tr∏i ߆t 2. Sˆ dÙng l≠Óc Æ h◊nh 19.1 vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, h∑y t◊m th™m ba v› dÙ cho mÁi dπng Æfia h◊nh. MÁi Æfia Æi”m tr™n Tr∏i ߆t Æ“u chfiu s˘ t∏c ÆÈng th≠Íng xuy™n, li™n tÙc cÒa nÈi l˘c vµ ngoπi l˘c. S˘ thay ÆÊi b“ m∆t Ɔt Æ∑ di‘n ra trong suËt qu∏ tr◊nh h◊nh thµnh vµ tÂn tπi cÒa Tr∏i ߆t. Ngµy nay b“ m∆t Ɔt v…n Æang ti’p tÙc thay ÆÊi. c©u h·i vµ bµi tÀp 1. Ch‰n trong s∏ch gi∏o khoa ßfia l› 8, ba ∂nh c∂nh quan t˘ nhi™n th” hi÷n c∏c dπng Æfia h◊nh kh∏c nhau vµ n™u nh˜ng y’u tË t˘ nhi™n ch›nh t∏c ÆÈng tπo n™n c∏c c∂nh quan trong c∏c ∂nh Æ„. 2. N™u mÈt sË v› dÙ v“ c∂nh quan t˘ nhi™n cÒa Vi÷t Nam th” hi÷n r‚ c∏c dπng Æfia h◊nh chfiu t∏c ÆÈng cÒa ngoπi l˘c. 3. ßfia ph≠¨ng em c„ nh˜ng dπng Æfia h◊nh nµo ? Chfiu nh˜ng t∏c ÆÈng cÒa ngoπi l˘c nµo ? 69

Bµi 20 : Kh› hÀu vµ c∂nh quan tr™n tr∏i Ɔt C∏c n¨i tr™n b“ m∆t Tr∏i ߆t nhÀn l≠Óng nhi÷t m∆t trÍi kh´ng giËng nhau n™n xu†t hi÷n c∏c ÆÌi kh› hÀu kh∏c nhau. Y’u tË Æfia h◊nh; vfi tr› xa ho∆c g«n bi”n, Æπi d≠¨ng Æ“u ∂nh h≠Îng tÌi kh› hÀu tıng vÔng. S˘ Æa dπng cÒa kh› hÀu Æ∑ tπo n™n s˘ phong phÛ cÒa c∂nh quan thi™n nhi™n. 1. Kh› hÀu tr™n Tr∏i ߆t C∏c ch©u lÙc chi’m vfi tr› kh∏c nhau tr™n b“ m∆t Tr∏i ߆t n™n c„ c∏c ÆÌi vµ ki”u kh› hÀu kh∏c nhau. H◊nh 20.1. L≠Óc Æ th’ giÌi 1. Quan s∏t h◊nh 20.1, cho bi’t mÁi ch©u lÙc c„ nh˜ng ÆÌi kh› hÀu nµo ? 2. N™u Æ∆c Æi”m cÒa ba ÆÌi kh› hÀu : nhi÷t ÆÌi, ´n ÆÌi, hµn ÆÌi. Gi∂i th›ch v◊ sao thÒ Æ´ Oen-lin-t¨n (41oN, 175oß) cÒa Niu Di- l©n lπi Æ„n n®m mÌi vµo nh˜ng ngµy mÔa hπ. 70

Nhi÷t ÆÈ vµ l≠Óng m≠a lµ hai y’u tË Æ∆c tr≠ng cÒa kh› hÀu. Ph©n t›ch di‘n bi’n cÒa hai y’u tË nµy Î tπi mÈt Æfia Æi”m ta c„ th” bi’t Æ≠Óc Æfia Æi”m Æ„ thuÈc ki”u vµ ÆÌi kh› hÀu nµo. H◊nh 20.2. Bi”u Æ nhi÷t ÆÈ, l≠Óng m≠a cÒa mÈt sË Æfia Æi”m H◊nh 20.3. S¨ Æ c∏c vµnh Æai gi„ tr™n Tr∏i ߆t 3. Ph©n t›ch nhi÷t ÆÈ, l≠Óng m≠a cÒa bËn bi”u Æ tr™n, cho bi’t ki”u kh› hÀu, ÆÌi kh› hÀu th” hi÷n Î tıng bi”u ÆÂ. 4. Quan s∏t h◊nh 20.3, n™u t™n vµ gi∂i th›ch s˘ h◊nh thµnh c∏c loπi gi„ ch›nh tr™n Tr∏i ߆t. 5. D˘a vµo h◊nh 20.1, 20.3 vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, gi∂i th›ch s˘ h◊nh thµnh cÒa sa mπc X a-ha-ra. 2. C∏c c∂nh quan tr™n tr∏i Ɔt ßi tı c˘c Nam cÒa Tr∏i ߆t l™n c˘c Bæc, tı vÔng ven bi”n vµo s©u trong lÙc Æfia, tı ch©n nÛi l™n Æÿnh nÛi sœ th†y c∂nh quan thi™n nhi™n thay ÆÊi theo tıng ch∆ng Æ≠Íng. 71

a) b) c) d) Æ) H◊nh 20.4. Ånh mÈt sË c∂nh quan ch›nh tr™n Tr∏i ߆t 72

1. Quan s∏t h◊nh 20.4, m´ t∂ c∏c c∂nh quan trong ∂nh. C∏c c∂nh quan Æ„ thuÈc nh˜ng ÆÌi kh› hÀu nµo ? 2. H∑y vœ lπi s¨ Æ h◊nh 20.5 vµo vÎ, Æi“n vµo c∏c ´ trËng t™n cÒa thµnh ph«n t˘ nhi™n vµ Æ∏nh mÚi t™n th” hi÷n mËi quan h÷ gi˜a chÛng sao cho phÔ hÓp vµ Æ«y ÆÒ. 3. D˘a vµo s¨ Æ Æ∑ Æ≠Óc hoµn t†t, tr◊nh bµy mËi quan h÷ t∏c ÆÈng qua lπi gi˜a c∏c thµnh ph«n tπo n™n c∂nh quan thi™n nhi™n. H◊nh 20.5. S¨ Æ mËi quan h÷ gi˜a c∏c thµnh ph«n t˘ nhi™n Do vfi tr› Æfia l›, k›ch th≠Ìc l∑nh thÊ, mÁi ch©u lÙc c„ c∏c ÆÌi, ki”u kh› hÀu cÙ th”. Tı Æ„, mÁi ch©u lÙc c„ c∏c c∂nh quan t≠¨ng ¯ng. C∏c thµnh ph«n cÒa c∂nh quan t˘ nhi™n c„ mËi quan h÷ mÀt thi’t, t∏c ÆÈng qua lπi l…n nhau. MÈt y’u tË thay ÆÊi sœ käo theo s˘ thay ÆÊi c∏c y’u tË kh∏c, d…n Æ’n s˘ thay ÆÊi cÒa c∂nh quan. c©u h·i vµ bµi tÀp 1. Quan s∏t h◊nh 20.1, ghi vµo vÎ : a) T™n c∏c ch©u lÙc, c∏c Æπi d≠¨ng theo th¯ t˘ : I, II ... X b) T™n c∏c Æ∂o lÌn theo th¯ t˘ : 1, 2 ... 11 c) T™n c∏c s´ng, h lÌn theo th¯ t˘ : a, b ... v 2. D˘a vµo h◊nh 20.1 vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, Æi“n vµo b∂ng theo m…u d≠Ìi Æ©y mÈt sË Æ∆c Æi”m ti™u bi”u cÒa kh› hÀu, c∂nh quan t˘ nhi™n cÒa ch©u É. Ch©u ßÌi kh› hÀu Ki”u kh› hÀu Æ∆c tr≠ng cÒa C∂nh quan ch›nh cÒa c∏c khu v˘c c∏c khu v˘c Ch©u É 73

Bµi 21 : con ng≠Íi vµ m´i tr≠Íng Æfia l› Tr∏i ߆t lµ m´i tr≠Íng sËng cÒa con ng≠Íi. Con ng≠Íi vÌi c∏c hoπt ÆÈng Æa dπng Æ∑ khai th∏c tı thi™n nhi™n c∏c nguÂn tµi nguy™n, qua Æ„ kh´ng ngıng lµm m´i tr≠Íng bfi bi’n ÆÊi. 1. Hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p vÌi m´i tr≠Íng Æfia l› a) C∏nh ÆÂng lÛa m◊ Î Hoa K◊ b) ßÂn Æi“n trÂng chuËi Î C´-xta Ri-ca c) Ch®n nu´i cıu Î §-xtr©y-li-a d) RuÈng bÀc thang trÂng lÛa gπo Î Phi-l›p-pin e) TrÂng b´ng Î Hoa K◊ H◊nh 21.1. Hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p Æa dπng 74

Tı trÂng tÿa bªng c∏c dÙng cÙ th´ s¨ tr™n c∏c m∂nh Ɔt nh·, tÌi nay hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng nghi÷p Æ≠Óc ti’n hµnh bªng m∏y m„c tr™n nh˜ng vÔng rÈng lÌn. C∂nh quan thi™n nhi™n cÒa c∏c ch©u lÙc Æ∑ bfi bi’n ÆÊi mÈt ph«n do hoπt ÆÈng s∂n xu†t n´ng nghi÷p. ß∆c bi÷t c∏c c´ng tr◊nh thu˚ lÓi mÈt m∆t c∂i tπo Æi“u ki÷n thi™n nhi™n phÙc vÙ con ng≠Íi, m∆t kh∏c Æ∑ bi’n ÆÊi h◊nh dπng s¨ khai cÒa b“ m∆t Ɔt. D˘a vµo h◊nh 21.1 vµ ki’n th¯c Æ∑ h‰c, cho bi’t : - Hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p Æ∑ lµm c∂nh quan t˘ nhi™n thay ÆÊi nh≠ th’ nµo ? 2. Hoπt ÆÈng c´ng nghi÷p vÌi m´i tr≠Íng Æfia l› Tı hµng tr®m n®m nay, loµi ng≠Íi Æ∑ khai th∏c nguy™n vÀt li÷u trong t˘ nhi™n, ch’ bi’n chÛng trong c∏c c´ng x≠Îng, nhµ m∏y. ß„ lµ nh˜ng hoπt ÆÈng g©y s˘ bi’n ÆÊi lÌn cho m´i tr≠Íng t˘ nhi™n. Quan s∏t h◊nh 21.2, 21.3, nhÀn xät vµ n™u nh˜ng t∏c ÆÈng cÒa mÈt sË hoπt ÆÈng c´ng nghi÷p ÆËi vÌi m´i tr≠Íng t˘ nhi™n. H◊nh 21.2. Khai th∏c ÆÂng Î D®m-bi-a H◊nh 21.3. Khu c´ng nghi÷p luy÷n kim Π߯c D˘a vµo h◊nh 21.4, h∑y cho bi’t c∏c n¨i xu†t kh»u vµ n¨i nhÀp kh»u d«u ch›nh. NhÀn xät v“ t∏c ÆÈng cÒa c∏c hoπt ÆÈng nµy tÌi m´i tr≠Íng t˘ nhi™n. 75

H◊nh 21.4. L≠Óc Æ n¨i khai th∏c vµ c∏c luÂng chuy™n chÎ d«u tr™n th’ giÌi Hoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒa loµi ng≠Íi tr™n Tr∏i ߆t di‘n ra v´ cÔng phong phÛ vµ Æa dπng. Tıng ngµy, tıng giÍ con ng≠Íi Æang tham gia vµo qu∏ tr◊nh bi’n ÆÊi t˘ nhi™n. ß” b∂o v÷ m´i tr≠Íng, gi˜ g◊n nguÂn sËng cÒa ch›nh loµi ng≠Íi, chÛng ta ph∂i l˘a ch‰n c∏ch hµnh ÆÈng phÔ hÓp vÌi s˘ ph∏t tri”n b“n v˜ng cÒa m´i tr≠Íng. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. L˘a ch‰n trong s∏ch gi∏o khoa ßfia l› 8 hai ∂nh v“ hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p, hai ∂nh v“ c´ng nghi÷p ho∆c v“ c∂nh thµnh phË cÒa ch©u É, cho bi’t ∂nh th” hi÷n c∂nh quan g◊ ? C∏c hoπt ÆÈng nµy c„ th” di‘n ra Î khu v˘c nµo tr™n th’ giÌi ? 2. Thu thÀp tranh ∂nh, th´ng tin v“ hoπt ÆÈng s∂n xu†t di‘n ra tr™n th’ giÌi. Quan s∏t c∏c ∂nh vµ nhÀn xät c∂nh quan t˘ nhi™n cÒa n¨i Æang c„ hoπt ÆÈng Æ„. 76

Ph«n hai ßëA Lê VIåT NAM 77

Bµi 22 : Vi÷t Nam - Ɔt n≠Ìc, con ng≠Íi Nh˜ng bµi h‰c ßfia l› Vi÷t Nam mang Æ’n cho c∏c em nh˜ng hi”u bi’t c¨ b∂n, hi÷n Æπi vµ c«n thi’t v“ thi™n nhi™n vµ con ng≠Íi Vi÷t Nam, v“ s˘ nghi÷p x©y d˘ng vµ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi cÒa Ɔt n≠Ìc ta. 1. Vi÷t Nam tr™n b∂n Æ th’ giÌi N≠Ìc CÈng hoµ x∑ hÈi chÒ ngh‹a Vi÷t Nam lµ mÈt n≠Ìc ÆÈc lÀp, c„ chÒ quy“n, thËng nh†t vµ toµn vãn l∑nh thÊ bao gÂm Ɔt li“n, c∏c h∂i Æ∂o, vÔng bi”n vµ vÔng trÍi. Quan s∏t h◊nh 17.1 h∑y cho bi’t : - Vi÷t Nam gæn li“n vÌi ch©u lÙc nµo, Æπi d≠¨ng nµo ? - Vi÷t Nam c„ bi™n giÌi chung tr™n Ɔt li“n, tr™n bi”n vÌi nh˜ng quËc gia nµo ? Nh˜ng bªng ch¯ng v“ lfich sˆ t˘ nhi™n vµ lfich sˆ x∑ hÈi khu v˘c ß´ng Nam É cho th†y Vi÷t Nam lµ mÈt trong nh˜ng quËc gia th” hi÷n Æ«y ÆÒ Æ∆c Æi”m thi™n nhi™n, v®n ho∏, lfich sˆ cÒa khu v˘c ß´ng Nam É. Qua c∏c bµi h‰c v“ ß´ng Nam É (bµi 14, 15, 16, 17) em h∑y t◊m v› dÙ Æ” ch¯ng minh cho nhÀn xät tr™n. Vi÷t Nam Æang hÓp t∏c mÈt c∏ch t›ch c˘c vµ toµn di÷n vÌi c∏c n≠Ìc ASEAN vµ Æang mÎ rÈng hÓp t∏c vÌi t†t c∂ c∏c n≠Ìc tr™n th’ giÌi. Vi÷t Nam Æ∑ trÎ thµnh ÆËi t∏c Æ∏ng tin cÀy cÒa cÈng ÆÂng quËc t’. Vi÷t Nam Æ∑ gia nhÀp ASEAN vµo n®m nµo ? 2. Vi÷t Nam tr™n con Æ≠Íng x©y d˘ng vµ ph∏t tri”n Chi’n tranh x©m l≠Óc vµ ch’ ÆÈ th˘c d©n käo dµi Æ∑ tµn ph∏ Ɔt n≠Ìc, hu˚ hoπi m´i tr≠Íng, Æ” lπi nh˜ng hÀu qu∂ n∆ng n“ tr™n Ɔt n≠Ìc ta. X©y d˘ng lπi Ɔt n≠Ìc, nh©n d©n ta ph∂i Æi l™n tı Æi”m xu†t ph∏t r†t th†p, nhi“u khi ph∂i x©y d˘ng lπi tı Æ«u. 78

H◊nh 22.1. Khai th∏c d«u Î m· Bπch HÊ C´ng cuÈc ßÊi mÌi toµn di÷n n“n kinh t’ Î n≠Ìc ta bæt Æ«u tı n®m 1986 Æ∑ Æπt Æ≠Óc nh˜ng thµnh t˘u to lÌn vµ v˜ng chæc. M‰i nguÂn l˘c kinh t’, x∑ hÈi c∂ trong vµ ngoµi n≠Ìc Æ∑ Æ≠Óc ph∏t huy. S∂n xu†t n´ng nghi÷p li™n tÙc ph∏t tri”n. S∂n l≠Óng l≠¨ng th˘c t®ng cao, b∂o Æ∂m v˜ng chæc v†n Æ“ an ninh l≠¨ng th˘c. Trong n´ng nghi÷p Æ∑ h◊nh thµnh mÈt sË s∂n ph»m hµng ho∏ xu†t kh»u chÒ l˘c nh≠ gπo, cµ ph™, cao su, chÃ, Æi“u vµ thu˚ h∂i s∂n. C´ng nghi÷p Æ∑ tıng b≠Ìc kh´i phÙc vµ ph∏t tri”n mπnh mœ, nh†t lµ c∏c ngµnh then chËt, nh≠ d«u kh›, than, Æi÷n, thäp, xi m®ng, gi†y, Æ≠Íng. C¨ c†u kinh t’ ngµy cµng c©n ÆËi, hÓp l› h¨n theo h≠Ìng kinh t’ thfi tr≠Íng, Æfinh h≠Ìng x∑ hÈi chÒ ngh‹a, ti’n d«n tÌi mÙc ti™u c´ng nghi÷p ho∏, hi÷n Æπi ho∏. ßÍi sËng vÀt ch†t, tinh th«n cÒa nh©n d©n ta Æ≠Óc c∂i thi÷n r‚ r÷t, tÿ l÷ nghÃo Æ„i gi∂m nhanh. N™u nhÀn xät v“ s˘ chuy”n ÆÊi c¨ c†u kinh t’ n≠Ìc ta qua b∂ng 22.1. B∂ng 22.1. Tÿ tr‰ng c∏c ngµnh trong tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc cÒa Vi÷t Nam n®m 1990 vµ n®m 2000 (ƨn vfi : %) N´ng nghi÷p C´ng nghi÷p Dfich vÙ 1990 2000 1990 2000 1990 2000 38,74 24,30 22,67 36,61 38,59 39,09 79

Em h∑y cho bi’t mÈt sË thµnh t˘u nÊi bÀt cÒa n“n kinh t’ - x∑ hÈi n≠Ìc ta trong thÍi gian qua. Qu™ h≠¨ng em Æ∑ c„ nh˜ng ÆÊi mÌi, ti’n bÈ nh≠ th’ nµo ? MÙc ti™u tÊng qu∏t cÒa chi’n l≠Óc 20 n®m 2001 - 2020 lµ : ß≠a n≠Ìc ta ra kh·i t◊nh trπng käm ph∏t tri”n ; n©ng cao r‚ r÷t ÆÍi sËng vÀt ch†t, v®n ho∏, tinh th«n cÒa nh©n d©n ; tπo n“n t∂ng Æ” Æ’n n®m 2020 n≠Ìc ta c¨ b∂n trÎ thµnh mÈt n≠Ìc c´ng nghi÷p theo h≠Ìng hi÷n Æπi. 3. h‰c Æfia l› vi÷t nam nh≠ th’ nµo Nh˜ng ki’n th¯c v“ Æfia l› Vi÷t Nam, bao gÂm ph«n t˘ nhi™n vµ ph«n kinh t’ - x∑ hÈi, lµ h’t s¯c c«n thi’t vµ g«n gÚi vÌi h‰c sinh chÛng ta. Ph«n Æfia l› t˘ nhi™n sœ cung c†p cho c∏c em nh˜ng ki’n th¯c c¨ b∂n v“ m´i tr≠Íng vµ tµi nguy™n thi™n nhi™n cÒa n≠Ìc ta. N„ cÚng lµ c¨ sÎ cho vi÷c h‰c tÀp ph«n Æfia l› kinh t’ - x∑ hÈi Vi÷t Nam Î c∏c lÌp sau. ß” h‰c tËt m´n ßfia l› Vi÷t Nam, c∏c em c«n lµm g◊ ? Ngoµi vi÷c Ɖc k‹, hi”u vµ lµm tËt c∏c bµi tÀp trong s∏ch gi∏o khoa, c∏c em c«n lµm giµu th™m vËn hi”u bi’t cÒa m◊nh bªng vi÷c s≠u t«m t≠ li÷u, kh∂o s∏t th˘c t’, sinh hoπt tÀp th” ngoµi trÍi, du lfich... lµm cho bµi h‰c Æfia l› trÎ n™n thi’t th˘c, h†p d…n. ߆t n≠Ìc Vi÷t Nam bao gÂm Ɔt li“n, c∏c h∂i Æ∂o, vÔng bi”n vµ vÔng trÍi. D≠Ìi s˘ l∑nh Æπo s∏ng suËt cÒa ß∂ng CÈng s∂n Vi÷t Nam, Ɔt n≠Ìc ta Æang c„ nh˜ng ÆÊi mÌi to lÌn vµ s©u sæc. V≠Ót qua nh˜ng kh„ kh®n do chi’n tranh Æ” lπi vµ n“ n’p s∂n xu†t cÚ käm hi÷u qu∂, nh©n d©n ta Æang t›ch c˘c x©y d˘ng n“n kinh t’ - x∑ hÈi theo con Æ≠Íng kinh t’ thfi tr≠Íng Æfinh h≠Ìng x∑ hÈi chÒ ngh‹a, ph†n Ɔu Æ’n n®m 2020 n≠Ìc ta c¨ b∂n trÎ thµnh mÈt n≠Ìc c´ng nghi÷p theo h≠Ìng hi÷n Æπi. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. MÙc ti™u tÊng qu∏t cÒa chi’n l≠Óc 20 n®m 2001 - 2020 cÒa n≠Ìc ta lµ g◊ ? 2. D˘a vµo b∂ng 22.1, vœ bi”u Æ c¨ c†u tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc cÒa hai n®m 1990 vµ 2000 vµ rÛt ra nhÀn xät. 3. Em h∑y s≠u t«m mÈt sË bµi th¨, bµi ca dao, bµi h∏t ca ngÓi Ɔt n≠Ìc ta vµ cÔng vÌi c∏c bπn tÊ ch¯c sinh hoπt v®n ho∏ theo chÒ Æ“ tr™n. 80

ßfia l› t˘ nhi™n Bµi 23 : vfi tr›, giÌi hπn, h◊nh dπng l∑nh thÊ Vi÷t Nam Vfi tr›, h◊nh dπng, k›ch th≠Ìc l∑nh thÊ lµ nh˜ng y’u tË Æfia l› g„p ph«n h◊nh thµnh n™n Æ∆c Æi”m chung cÒa thi™n nhi™n vµ c„ ∂nh h≠Îng s©u sæc Æ’n m‰i hoπt ÆÈng kinh t’ - x∑ hÈi n≠Ìc ta. H◊nh 23.1. NÛi RÂng, x∑ LÚng CÛ, huy÷n ßÂng V®n, tÿnh Hµ Giang 1. Vfi tr› vµ giÌi hπn l∑nh thÊ a) VÔng Ɔt Em h∑y t◊m tr™n h◊nh 23.2 c∏c Æi”m c˘c Bæc, Nam, ß´ng, T©y cÒa ph«n Ɔt li“n n≠Ìc ta vµ cho bi’t toπ ÆÈ cÒa chÛng (xem b∂ng 23.2). 81

- Việt Nam) Đ. Ba Bình - Việt Nam) H◊nh 23.2. B∂n ÆÂ hµnh ch›nh Vi÷t Nam 82

B∂ng 23.1. C∏c tÿnh, thµnh phË tr˘c thuÈc Trung ≠¨ng cÒa Vi÷t Nam SË TT T™n tÿnh, SË TT T™n tÿnh, thµnh phË thµnh phË 1 ThÒ Æ´ Hµ NÈi 33 Qu∂ng Trfi 2 Tp. H Ch› Minh 34 Thıa Thi™n - Hu’ 3 Tp. H∂i Phflng 35 Qu∂ng Nam 4 Tp. ßµ NΩng 36 Qu∂ng Ng∑i 5 Tp. C«n Th¨ 37 Kon Tum 6 ßi÷n Bi™n 38 Gia Lai 7 Lai Ch©u 39 B◊nh ßfinh 8 Lµo Cai 40 PhÛ Y™n 9 Hµ Giang 41 ßæk Læk 10 Cao Bªng 42 ßæk N´ng 11 Lπng S¨n 43 Kh∏nh Hoµ 12 Y™n B∏i 44 L©m ßÂng 13 Tuy™n Quang 45 Ninh ThuÀn 14 Bæc Kπn 46 B◊nh ThuÀn 15 Th∏i Nguy™n 47 B◊nh Ph≠Ìc 16 S¨n La 48 T©y Ninh 17 PhÛ Th‰ 49 B◊nh D≠¨ng 18 V‹nh PhÛc 50 ßÂng Nai 19 Bæc Ninh 51 Bµ Rfia - VÚng Tµu 20 Bæc Giang 52 Long An 21 Qu∂ng Ninh 53 ßÂng Th∏p 22 Hoµ B◊nh 54 Ti“n Giang 23 H≠ng Y™n 55 B’n Tre 24 H∂i D≠¨ng 56 An Giang 25 Th∏i B◊nh 57 V‹nh Long 26 Hµ Nam 27 Nam ßfinh 58 Ki™n Giang 28 Ninh B◊nh 59 HÀu Giang 29 Thanh Ho∏ 60 Trµ Vinh 30 Ngh÷ An 61 S„c Tr®ng 31 Hµ T‹nh 62 Bπc Li™u 32 Qu∂ng B◊nh 63 Cµ Mau 83

B∂ng 23.2. C∏c Æi”m c˘c tr™n ph«n Ɔt li“n Vi÷t Nam ßi”m c˘c ßfia danh hµnh ch›nh V‹ ÆÈ Kinh ÆÈ Bæc x∑ LÚng CÛ, huy÷n ßÂng V®n, tÿnh Hµ Giang 23o23'B 105o20'ß Nam x∑ ߆t MÚi, huy÷n Ng‰c Hi”n, tÿnh Cµ Mau 8o34'B 104o40'ß T©y x∑ S›n Th«u, huy÷n M≠Íng Nhä, tÿnh ßi÷n Bi™n 22o22'B 102o09'ß ß´ng x∑ Vπn Thπnh, huy÷n Vπn Ninh, tÿnh Kh∏nh Hoµ 12o40'B 109o24'ß Qua b∂ng 23.2, em h∑y t›nh : - Tı bæc vµo nam, ph«n Ɔt li“n n≠Ìc ta käo dµi bao nhi™u v‹ ÆÈ, nªm trong ÆÌi kh› hÀu nµo ? - Tı t©y sang Æ´ng ph«n Ɔt li“n n≠Ìc ta mÎ rÈng bao nhi™u kinh ÆÈ ? L∑nh thÊ Æ†t li“n Vi÷t Nam nªm trong mÛi giÍ th¯ m†y theo giÍ GMT ? Di÷n t›ch Ɔt t˘ nhi™n cÒa n≠Ìc ta, bao gÂm Ɔt li“n vµ h∂i Æ∂o lµ 331 212 km2 (Ni™n gi∏m thËng k™ 2006). b) VÔng bi”n Ph«n bi”n Vi÷t Nam c„ di÷n t›ch kho∂ng 1 tri÷u km2. C∏c Æ∂o xa nh†t v“ ph›a Æ´ng cÒa Vi÷t Nam thuÈc qu«n Æ∂o Tr≠Íng Sa (huy÷n Tr≠Íng Sa, tÿnh Kh∏nh Hoµ). c) VÔng trÍi VÔng trÍi Vi÷t Nam lµ kho∂ng kh´ng gian bao trÔm l™n tr™n l∑nh thÊ n≠Ìc ta; tr™n Ɔt li“n Æ≠Óc x∏c Æfinh bªng c∏c Æ≠Íng bi™n giÌi, tr™n bi”n lµ ranh giÌi b™n ngoµi cÒa l∑nh h∂i vµ kh´ng gian cÒa c∏c Æ∂o. d) ß∆c Æi”m cÒa vfi tr› Æfia l› Vi÷t Nam v“ m∆t t˘ nhi™n Vfi tr› Æfia l› c„ ∂nh h≠Îng s©u sæc tÌi m‰i Æ∆c Æi”m cÒa m´i tr≠Íng t˘ nhi™n n≠Ìc ta. Nh˜ng Æi”m nÊi bÀt cÒa vfi tr› Æfia l› t˘ nhi™n n≠Ìc ta lµ : - Vfi tr› nÈi ch› tuy’n. - Vfi tr› g«n trung t©m khu v˘c ß´ng Nam É. - Vfi tr› c«u nËi gi˜a Ɔt li“n vµ bi”n, gi˜a c∏c n≠Ìc ß´ng Nam É Æ†t li“n vµ ß´ng Nam É h∂i Æ∂o. - Vfi tr› ti’p xÛc cÒa c∏c luÂng gi„ mÔa vµ c∏c luÂng sinh vÀt. Nh˜ng Æ∆c Æi”m n™u tr™n cÒa vfi tr› Æfia l› c„ ∂nh h≠Îng g◊ tÌi m´i tr≠Íng t˘ nhi™n n≠Ìc ta ? Cho v› dÙ. 84

2. ß∆c Æi”m l∑nh thÊ a) Ph«n Ɔt li“n cÒa n≠Ìc ta käo dµi theo chi“u bæc - nam tÌi 1650 km, t≠¨ng Æ≠¨ng 15o v‹ tuy’n. N¨i hãp nh†t theo chi“u t©y - Æ´ng, thuÈc Qu∂ng B◊nh, ch≠a Æ«y 50 km. Vi÷t Nam c„ Æ≠Íng bÍ bi”n uËn cong h◊nh ch˜ S dµi 3260 km, hÓp vÌi h¨n 4600 km Æ≠Íng bi™n giÌi tr™n Ɔt li“n lµm thµnh khung c¨ b∂n cÒa l∑nh thÊ Vi÷t Nam. H◊nh dπng l∑nh thÊ c„ ∂nh h≠Îng g◊ tÌi c∏c Æi“u ki÷n t˘ nhi™n vµ hoπt ÆÈng giao th´ng vÀn t∂i Î n≠Ìc ta ? b) Ph«n Bi”n ß´ng thuÈc chÒ quy“n Vi÷t Nam mÎ r†t rÈng v“ ph›a Æ´ng vµ Æ´ng nam. Tr™n Bi”n ß´ng n≠Ìc ta c„ r†t nhi“u Æ∂o vµ qu«n Æ∂o. D˘a tr™n h◊nh 23.2 vµ vËn hi”u bi’t cÒa m◊nh, em h∑y cho bi’t : - T™n Æ∂o lÌn nh†t cÒa n≠Ìc ta lµ g◊ ? ThuÈc tÿnh nµo ? - Vfinh bi”n Æãp nh†t n≠Ìc ta lµ vfinh nµo ? Vfinh Æ„ Æ∑ Æ≠Óc UNESCO c´ng nhÀn lµ di s∂n thi™n nhi™n th’ giÌi vµo n®m nµo ? - N™u t™n qu«n Æ∂o xa nh†t cÒa n≠Ìc ta ? ChÛng thuÈc tÿnh, thµnh phË nµo ? H◊nh 23.3. MÚi Cµ Mau, x∑ ߆t MÚi, huy÷n Ng‰c Hi”n, tÿnh Cµ Mau Bi”n ß´ng c„ ˝ ngh‹a chi’n l≠Óc ÆËi vÌi n≠Ìc ta v“ c∂ hai m∆t an ninh vµ ph∏t tri”n kinh t’. 85

Vfi tr›, h◊nh dπng, k›ch th≠Ìc cÒa l∑nh thÊ c„ ˝ ngh‹a r†t lÌn trong vi÷c h◊nh thµnh c∏c Æ∆c Æi”m Æfia l› t˘ nhi™n ÆÈc Æ∏o cÒa n≠Ìc ta. N≠Ìc ta nªm trong khu v˘c ß´ng Nam É, vıa c„ vÔng Ɔt, vıa c„ vÔng Bi”n ß´ng vµ vÔng trÍi rÈng lÌn. N≠Ìc ta Î trong mi“n nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa, thi™n nhi™n Æa dπng, phong phÛ, Æãp Æœ nh≠ng cÚng g∆p kh´ng ›t thi™n tai, thˆ th∏ch (b∑o, lÙt, hπn...). Vfi tr› Æfia l› thuÀn lÓi, l∑nh thÊ mÎ rÈng lµ mÈt nguÂn l˘c c¨ b∂n giÛp chÛng ta ph∏t tri”n toµn di÷n n“n kinh t’ - x∑ hÈi, Æ≠a Vi÷t Nam hoµ nhÀp nhanh ch„ng vµo n“n kinh t’ khu v˘c ß´ng Nam É vµ th’ giÌi. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. C®n c¯ vµo h◊nh 24.1 t›nh kho∂ng c∏ch (kil´mät) tı Hµ NÈi tÌi thÒ Æ´ c∏c n≠Ìc Phi-l›p-pin, Bru-n©y, Xin-ga-po, Th∏i Lan. 2. Tı kinh tuy’n ph›a T©y (102oß) tÌi kinh tuy’n ph›a ß´ng (117oß), n≠Ìc ta mÎ rÈng bao nhi™u ÆÈ kinh tuy’n vµ ch™nh nhau bao nhi™u phÛt ÆÂng h (cho bi’t mÁi ÆÈ kinh tuy’n ch™nh nhau 4 phÛt). 3. Vfi tr› Æfia l› vµ h◊nh dπng cÒa l∑nh thÊ Vi÷t Nam c„ nh˜ng thuÀn lÓi vµ kh„ kh®n g◊ cho c´ng cuÈc x©y d˘ng vµ b∂o v÷ TÊ quËc ta hi÷n nay ? 86

Bµi 24 : vÔng Bi”n Vi÷t Nam ߆t n≠Ìc ta, ngoµi ph«n tr™n lÙc Æfia, cfln mÈt ph«n rÈng lÌn h¨n tr™n Bi”n ß´ng. Gi˜a hai ph«n lÙc Æfia vµ bi”n c„ mËi quan h÷ mÀt thi’t v“ m‰i m∆t. Bi”n ß´ng ∂nh h≠Îng s©u sæc Æ’n t›nh ch†t nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa »m cÒa Ɔt li“n. Kinh t’ bi”n Æang g„p ph«n quan tr‰ng vµo c´ng cuÈc c´ng nghi÷p ho∏, hi÷n Æπi ho∏ Ɔt n≠Ìc. 1. ß∆c Æi”m chung cÒa vÔng bi”n Vi÷t Nam Đ. Bạch Long Vĩ QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa (Việt Nam) H◊nh 24.1. L≠Óc Æ khu v˘c Bi”n ß´ng a) Di÷n t›ch, giÌi hπn VÔng bi”n Vi÷t Nam lµ mÈt ph«n cÒa Bi”n ß´ng. Bi”n ß´ng lµ mÈt bi”n lÌn, t≠¨ng ÆËi k›n, nªm trong vÔng nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa ß´ng Nam É. 87

Bi”n ß´ng tr∂i rÈng tı X›ch Æπo tÌi ch› tuy’n Bæc, th´ng vÌi Th∏i B◊nh D≠¨ng vµ ƒn ßÈ D≠¨ng qua c∏c eo bi”n hãp. Di÷n t›ch Bi”n ß´ng lµ 3 447 000 km2. Bi”n ß´ng c„ hai vfinh lÌn lµ vfinh Bæc BÈ vµ vfinh Th∏i Lan, ÆÈ s©u trung b◊nh cÒa c∏c vfinh d≠Ìi 100 m. Em h∑y t◊m tr™n h◊nh 24.1 vfi tr› c∏c eo bi”n vµ c∏c vfinh n™u tr™n. Ph«n bi”n Vi÷t Nam nªm trong Bi”n ß´ng c„ di÷n t›ch lµ bao nhi™u km2, ti’p gi∏p vÔng bi”n cÒa nh˜ng quËc gia nµo ? b) ß∆c Æi”m kh› hÀu vµ h∂i v®n cÒa bi”n Kh› hÀu c∏c Æ∂o g«n bÍ v“ c¨ b∂n giËng nh≠ kh› hÀu vÔng Ɔt li“n l©n cÀn. Cfln khu v˘c bi”n xa, kh› hÀu c„ nh˜ng nät kh∏c bi÷t lÌn vÌi kh› hÀu Ɔt li“n. - Ch’ ÆÈ gi„ : Tr™n Bi”n ß´ng, gi„ h≠Ìng Æ´ng bæc chi’m ≠u th’ trong b∂y th∏ng, tı th∏ng 10 Æ’n th∏ng 4. C∏c th∏ng cfln lπi trong n®m, ≠u th’ thuÈc v“ gi„ t©y nam, ri™ng Î vfinh Bæc BÈ chÒ y’u lµ h≠Ìng nam. Gi„ tr™n bi”n mπnh h¨n tr™n Ɔt li“n r‚ r÷t. TËc ÆÈ gi„ trung b◊nh Æπt 5 - 6 m/s vµ c˘c Æπi tÌi 50 m/s, tπo n™n nh˜ng s„ng n≠Ìc cao tÌi 10 m ho∆c h¨n. D´ng tr™n bi”n th≠Íng ph∏t tri”n v“ Æ™m vµ s∏ng. QĐ. Hoàng Sa QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) (Việt Nam) Đ. Phú Quốc Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa (Việt Nam) (Việt Nam) a) Th∏ng 1 b) Th∏ng 7 H◊nh 24.2. L≠Óc Æ ph©n bË nhi÷t ÆÈ n≠Ìc bi”n t«ng m∆t 88

- Ch’ ÆÈ nhi÷t : ô bi”n, mÔa hπ m∏t h¨n vµ mÔa Æ´ng †m h¨n Ɔt li“n. Bi™n ÆÈ nhi÷t trong n®m nh·. Nhi÷t ÆÈ trung b◊nh n®m cÒa n≠Ìc bi”n t«ng m∆t lµ tr™n 23oC. Quan s∏t h◊nh 24.2, em h∑y cho bi’t nhi÷t ÆÈ n≠Ìc bi”n t«ng m∆t thay ÆÊi nh≠ th’ nµo ? - Ch’ ÆÈ m≠a : L≠Óng m≠a tr™n bi”n th≠Íng ›t h¨n tr™n Ɔt li“n, Æπt tı 1100 Æ’n 1300 mm/n®m. V› dÙ : l≠Óng m≠a tr™n Æ∂o Bπch Long V‹ lµ 1127 mm/n®m, tr™n Æ∂o Hoµng Sa lµ 1227 mm/n®m. S≠¨ng mÔ tr™n bi”n th≠Íng hay xu†t hi÷n vµo cuËi mÔa Æ´ng Æ«u mÔa hπ. - Dflng bi”n : D˘a vµo h◊nh 24.3, em h∑y cho bi’t h≠Ìng ch∂y cÒa c∏c dflng bi”n h◊nh thµnh tr™n Bi”n ß´ng t≠¨ng ¯ng vÌi hai mÔa gi„ ch›nh kh∏c nhau nh≠ th’ nµo ? a) Dflng bi”n mÔa Æ´ng b) Dflng bi”n mÔa hπ H◊nh 24.3. L≠Óc Æ dflng bi”n theo mÔa tr™n Bi”n ß´ng CÔng vÌi c∏c dflng bi”n, tr™n vÔng bi”n Vi÷t Nam cfln xu†t hi÷n c∏c vÔng n≠Ìc trÂi vµ n≠Ìc ch◊m, vÀn ÆÈng l™n xuËng theo chi“u thºng Ưng, käo theo s˘ di chuy”n cÒa c∏c sinh vÀt bi”n. - Ch’ ÆÈ tri“u : Thu˚ tri“u lµ nät r†t Æ∆c sæc cÒa vÔng bi”n Vi÷t Nam. VÔng bi”n ven bÍ n≠Ìc ta c„ nhi“u ch’ ÆÈ tri“u kh∏c nhau. Trong Æ„, ch’ ÆÈ nhÀt tri“u cÒa vfinh Bæc BÈ Æ≠Óc coi lµ Æi”n h◊nh cÒa th’ giÌi. ô Æ©y mÁi ngµy chÿ c„ mÈt l«n n≠Ìc l™n vµ mÈt l«n n≠Ìc xuËng r†t Æ“u Æ∆n. - ßÈ muËi trung b◊nh cÒa Bi”n ß´ng lµ 30 - 33%o. 89

2. Tµi nguy™n vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng bi”n Vi÷t Nam a) Tµi nguy™n bi”n VÔng bi”n n≠Ìc ta r†t giµu vµ Æãp, nguÂn lÓi thÀt lµ phong phÛ, Æa dπng vµ c„ gi∏ trfi to lÌn v“ nhi“u m∆t (kinh t’, quËc phflng, khoa h‰c...). Em h∑y cho bi’t mÈt sË tµi nguy™n cÒa vÔng bi”n n≠Ìc ta. ChÛng lµ c¨ sÎ cho nh˜ng ngµnh kinh t’ nµo ? H◊nh 24.4. Vfinh Hπ Long (Qu∂ng Ninh) Bi”n cÒa chÛng ta lµ mÈt kho tµi nguy™n lÌn nh≠ng kh´ng ph∂i lµ v´ tÀn. Vi÷c khai th∏c tµi nguy™n n¨i Æ©y Æfli h·i nhi“u c´ng s¯c vµ tr› tu÷. Thi™n tai vÔng bi”n cÚng thÀt d˜ dÈi vµ kh„ l≠Íng h’t. Em h∑y cho bi’t mÈt sË thi™n tai th≠Íng g∆p Î vÔng bi”n n≠Ìc ta. b) M´i tr≠Íng bi”n M´i tr≠Íng bi”n Vi÷t Nam cfln kh∏ trong lµnh. Tuy nhi™n Î mÈt sË vÔng bi”n ven bÍ Æ∑ bfi ´ nhi‘m do ch†t th∂i d«u kh› vµ ch†t th∂i sinh hoπt. NguÂn lÓi h∂i s∂n cÒa bi”n cÚng c„ chi“u h≠Ìng gi∂m sÛt. MuËn khai th∏c l©u b“n vµ b∂o v÷ tËt m´i tr≠Íng bi”n Vi÷t Nam, chÛng ta c«n ph∂i lµm g◊ ? 90

Bi”n ß´ng lµ mÈt vÔng bi”n lÌn, t≠¨ng ÆËi k›n, th” hi÷n r‚ t›nh ch†t nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa ß´ng Nam É. VÔng bi”n Vi÷t Nam rÈng g†p nhi“u l«n ph«n Ɔt li“n vµ c„ gi∏ trfi to lÌn v“ nhi“u m∆t. C«n ph∂i c„ k’ hoπch khai th∏c vµ b∂o v÷ bi”n tËt h¨n Æ” g„p ph«n vµo s˘ nghi÷p c´ng nghi÷p ho∏, hi÷n Æπi ho∏ Ɔt n≠Ìc. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. VÔng bi”n Vi÷t Nam mang t›nh ch†t nhi÷t ÆÌi gi„ mÔa, em h∑y ch¯ng minh Æi“u Æ„ th´ng qua c∏c y’u tË kh› hÀu bi”n. 2. Bi”n Æ∑ Æem lπi nh˜ng thuÀn lÓi vµ kh„ kh®n g◊ ÆËi vÌi kinh t’ vµ ÆÍi sËng cÒa nh©n d©n ta ? 3. S≠u t«m tranh ∂nh v“ h∂i s∂n vµ c∂nh Æãp cÒa bi”n Vi÷t Nam. Bµi Ɖc th™m VÔng bi”n chÒ quy“n cÒa n≠Ìc Vi÷t Nam Ngµy 12 th∏ng 5 n®m 1977, Ch›nh phÒ n≠Ìc CÈng hoµ x∑ hÈi chÒ ngh‹a Vi÷t Nam Æ∑ ra Tuy™n bË v“ l∑nh h∂i, vÔng ti’p gi∏p, vÔng Æ∆c quy“n kinh t’ vµ th“m lÙc Æfia, khºng Æfinh chÒ quy“n vµ c∏c quy“n cÒa n≠Ìc ta tr™n c∏c vÔng bi”n vµ th“m lÙc Æfia. Tuy™n bË nµy phÔ hÓp vÌi luÀt bi”n quËc t’ hi÷n hµnh, quy Æfinh vÔng bi”n thuÈc chÒ quy“n n≠Ìc ta bao gÂm c∏c vÔng nÈi thu˚, l∑nh h∂i, vÔng ti’p gi∏p vµ vÔng Æ∆c quy“n v“ kinh t’. D≠Ìi ph«n n≠Ìc bi”n lµ ph«n th“m lÙc Æfia. Ngµy 12 th∏ng 11 n®m 1982, Ch›nh phÒ ta tuy™n bË v“ Æ≠Íng c¨ sÎ dÔng Æ” t›nh chi“u rÈng l∑nh h∂i Vi÷t Nam (h◊nh 24.5 vµ h◊nh 24.6). 91

H◊nh 24.5. S¨ Æ Æ≠Íng c¨ sÎ dÔng Æ” t›nh chi“u rÈng l∑nh h∂i ven bÍ lÙc Æfia Vi÷t Nam H◊nh 24.6. S¨ Æ m∆t cæt kh∏i qu∏t c∏c vÔng bi”n Vi÷t Nam 92

Bµi 25 : lfich sˆ ph∏t tri”n cÒa t˘ nhi™n Vi÷t Nam L∑nh thÊ Vi÷t Nam Æ≠Óc tπo lÀp d«n qua c∏c giai Æoπn ki’n tπo lÌn. Xu h≠Ìng chung cÒa s˘ ph∏t tri”n l∑nh thÊ lµ ph«n Ɔt li“n ngµy cµng mÎ rÈng, Ên Æfinh vµ n©ng cao d«n. C∂nh quan t˘ nhi™n n≠Ìc ta tı hoang s¨, ƨn Æi÷u Æ’n Æa dπng, phong phÛ nh≠ ngµy nay. Lfich sˆ ph∏t tri”n cÒa t˘ nhi™n Vi÷t Nam c„ th” chia lµm ba giai Æoπn lÌn. 1. Giai Æoπn Ti“n Cambri ß©y lµ giai Æoπn Æ«u ti™n h◊nh thµnh l∑nh thÊ n≠Ìc ta vµ k’t thÛc c∏ch Æ©y kho∂ng 542 tri÷u n®m. Khi Æ„ tr™n l∑nh thÊ Vi÷t Nam Æπi bÈ phÀn cfln lµ bi”n. Ph«n Ɔt li“n ban Æ«u lµ nh˜ng m∂ng n“n cÊ nªm r∂i r∏c tr™n m∆t bi”n nguy™n thu˚. D˘a tr™n h◊nh 25.1, em h∑y cho bi’t vµo giai Æoπn Ti“n Cambri Æ∑ c„ nh˜ng m∂ng n“n nµo ? Vµo giai Æoπn Ti“n Cambri c∏c loµi sinh vÀt cfln r†t ›t vµ ƨn gi∂n. B«u kh› quy”n c„ r†t ›t ´xi. 2. Giai Æoπn CÊ ki’n tπo Giai Æoπn nµy di‘n ra trong hai Æπi CÊ sinh vµ Trung sinh, käo dµi 500 tri÷u n®m vµ c∏ch ngµy nay ›t nh†t lµ 65 tri÷u n®m. T◊m tr™n h◊nh 25.1 c∏c m∂ng n“n h◊nh thµnh vµo giai Æoπn CÊ sinh vµ Trung sinh ? Trong giai Æoπn nµy c„ r†t nhi“u cuÈc vÀn ÆÈng tπo nÛi lÌn (Ca-l™-Æ´-ni, Hec-xi-ni, In-Æ´-xi-ni, Ki-m™-ri) lµm thay ÆÊi hºn h◊nh th” n≠Ìc ta so vÌi tr≠Ìc. Ph«n lÌn l∑nh thÊ n≠Ìc ta Æ∑ trÎ thµnh Ɔt li“n, mÈt bÈ phÀn v˜ng chæc cÒa ch©u É - Th∏i B◊nh D≠¨ng. GiÌi sinh vÀt trong giai Æoπn nµy Æ∑ ph∏t tri”n mπnh mœ. ß©y lµ thÍi k◊ c˘c thfinh cÒa bfl s∏t khÒng long vµ c©y hπt tr«n. Giai Æoπn CÊ ki’n tπo Æ∑ Æ” lπi nh˜ng khËi nÛi Æ∏ v´i hÔng v‹ cÔng vÌi nh˜ng b” than Æ∏ c„ tr˜ l≠Óng hµng tÿ t†n, tÀp trung Î mi“n Bæc n≠Ìc ta vµ cfln r∂i r∏c Î mÈt sË n¨i. S˘ h◊nh thµnh c∏c b” than cho bi’t kh› hÀu vµ th˘c vÀt Î n≠Ìc ta vµo giai Æoπn nµy nh≠ th’ nµo ? 93

CuËi giai Æoπn CÊ ki’n tπo, Æfia h◊nh n≠Ìc ta bfi ngoπi l˘c bµo mfln, hπ th†p trÎ thµnh nh˜ng b“ m∆t san bªng. 3. Giai Æoπn T©n ki’n tπo ß©y lµ giai Æoπn t≠¨ng ÆËi ngæn, di‘n ra trong Æπi T©n sinh vµ lµ mÈt giai Æoπn r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi n≠Ìc ta cÚng nh≠ th’ giÌi. Tπi Vi÷t Nam, vÀn ÆÈng T©n ki’n tπo (vÀn ÆÈng Hi-ma-lay-a) di‘n ra c∏ch ngµy nay kho∂ng 25 tri÷u n®m vµ c„ c≠Íng ÆÈ mπnh mœ nh≠ng kh´ng ph∏ vÏ ki’n trÛc cÊ Æ∑ h◊nh thµnh tı tr≠Ìc. Trong giai Æoπn nµy giÌi sinh vÀt ph∏t tri”n phong phÛ vµ hoµn thi÷n. C©y hπt k›n vµ ÆÈng vÀt c„ vÛ gi˜ vai trfl thËng trfi. Nhi“u qu∏ tr◊nh t˘ nhi™n xu†t hi÷n trong giai Æoπn T©n ki’n tπo cfln käo dµi cho Æ’n hi÷n nay. Trong Æ„ nÊi bÀt lµ : - Qu∏ tr◊nh n©ng cao Æfia h◊nh lµm cho s´ng ngfli trŒ lπi vµ hoπt ÆÈng mπnh mœ. ßÂi nÛi cÊ Æ≠Óc n©ng cao vµ mÎ rÈng. - Qu∏ tr◊nh h◊nh thµnh c∏c cao nguy™n badan vµ c∏c ÆÂng bªng phÔ sa trŒ. - Qu∏ tr◊nh mÎ rÈng Bi”n ß´ng vµ qu∏ tr◊nh thµnh tπo c∏c b” d«u kh› Î th“m lÙc Æfia vµ Î ÆÂng bªng ch©u thÊ. - Qu∏ tr◊nh ti’n ho∏ cÒa giÌi sinh vÀt. Em h∑y cho bi’t mÈt sË trÀn ÆÈng Ɔt kh∏ mπnh x∂y ra nh˜ng n®m g«n Æ©y tπi khu v˘c ßi÷n Bi™n, Lai Ch©u ch¯ng t· Æi“u g◊ ? S˘ ki÷n nÊi bÀt trong giai Æoπn T©n ki’n tπo lµ s˘ xu†t hi÷n cÒa loµi ng≠Íi tr™n Tr∏i ߆t. ß©y lµ Æÿnh cao cÒa s˘ ti’n ho∏ sinh h‰c trong lÌp v· Æfia l› Tr∏i ߆t. ô Vi÷t Nam, con ng≠Íi Æ∑ c„ m∆t tı r†t sÌm, Æ∏nh d†u mÈt thÍi Æπi mÌi trong lfich sˆ t˘ nhi™n n≠Ìc ta. T„m lπi, sau hµng tr®m tri÷u n®m l∑nh thÊ n≠Ìc ta Æ∑ Æ≠Óc x∏c lÀp vµ ph∏t tri”n hoµn chÿnh. Lfich sˆ †y cÚng s∂n sinh nh˜ng nguÂn kho∏ng s∂n phong phÛ, Æa dπng mµ chÛng ta cfln ch≠a bi’t h’t. L∑nh thÊ Vi÷t Nam Æ∑ tr∂i qua hµng tr®m tri÷u n®m bi’n ÆÊi, chia thµnh ba giai Æoπn ch›nh : - Giai Æoπn Ti“n Cambri tπo lÀp n“n m„ng s¨ khai cÒa l∑nh thÊ. - Giai Æoπn CÊ ki’n tπo ph∏t tri”n, mÎ rÈng vµ Ên Æfinh l∑nh thÊ. - Giai Æoπn T©n ki’n tπo n©ng cao Æfia h◊nh, hoµn thi÷n giÌi sinh vÀt vµ cfln Æang ti’p di‘n. Lfich sˆ ph∏t tri”n t˘ nhi™n l©u dµi cÒa n≠Ìc ta Æ∑ s∂n sinh nguÂn tµi nguy™n kho∏ng s∂n phong phÛ, Æa dπng mµ chÛng ta cfln ch≠a bi’t h’t. 94

B∂ng 25.1. Ni™n bi”u Æfia ch†t (rÛt g‰n) (1cm ¯ng vÌi 50 tri÷u n®m) QĐ. Hoàng Sa ĐÔNG (Việt Nam) BIỂN Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn QĐ. Trường Sa (Việt Nam) H◊nh 25.1. S¨ Æ c∏c vÔng Æfia ch†t ki’n tπo (Ph«n Ɔt li“n Vi÷t Nam) C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Tr◊nh bµy lfich sˆ ph∏t tri”n cÒa t˘ nhi™n n≠Ìc ta. 2. N™u ˝ ngh‹a cÒa giai Æoπn T©n ki’n tπo ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n l∑nh thÊ n≠Ìc ta hi÷n nay. 3. S≠u t«m c∏c m…u Æ∏ vµ ho∏ thπch (n’u c„) Î Æfia ph≠¨ng em. 95

Bµi 26 : ß∆c Æi”m tµi nguy™n kho∏ng s∂n Vi÷t Nam ߆t n≠Ìc ta c„ lfich sˆ ph∏t tri”n qua hµng tr®m tri÷u n®m, c†u trÛc Æfia ch†t ph¯c tπp. N≠Ìc ta lπi nªm Î khu v˘c giao nhau cÒa hai vµnh Æai sinh kho∏ng lÌn cÒa th’ giÌi lµ ßfia Trung H∂i vµ Th∏i B◊nh D≠¨ng. ßi“u Æ„ c„ ∂nh h≠Îng Æ’n tµi nguy™n kho∏ng s∂n cÒa n≠Ìc ta nh≠ th’ nµo ? 1. Vi÷t Nam lµ n≠Ìc giµu tµi nguy™n kho∏ng s∂n Ngµnh Æfia ch†t Vi÷t Nam Æ∑ kh∂o s∏t, th®m dfl Æ≠Óc kho∂ng 5000 Æi”m qu∆ng vµ tÙ kho∏ng cÒa g«n 60 loπi kho∏ng s∂n kh∏c nhau, trong Æ„ c„ nhi“u loπi Æ∑ vµ Æang Æ≠Óc khai th∏c. Ph«n lÌn c∏c kho∏ng s∂n cÒa ta c„ tr˜ l≠Óng vıa vµ nh·. MÈt sË kho∏ng s∂n c„ tr˜ l≠Óng lÌn lµ than, d«u kh›, apatit, Æ∏ v´i, sæt, cr´m, ÆÂng, thi’c, b´xit (qu∆ng nh´m). Em h∑y t◊m tr™n h◊nh 26.1 mÈt sË m· kho∏ng s∂n lÌn n™u tr™n. 2. s˘ h◊nh thµnh c∏c vÔng m· ch›nh Î n≠Ìc ta a) Giai Æoπn Ti“n Cambri Giai Æoπn nµy c„ c∏c m· than ch◊, ÆÂng, sæt, Æ∏ qu˝... ph©n bË tπi c∏c n“n cÊ, Æ∏ bfi bi’n ch†t mπnh nh≠ khu n“n cÊ Vi÷t Bæc, Hoµng Li™n S¨n, Kon Tum... b) Giai Æoπn CÊ ki’n tπo Giai Æoπn nµy c„ nhi“u vÀn ÆÈng tπo nÛi lÌn, Æ∑ s∂n sinh r†t nhi“u loπi kho∏ng s∂n vµ ph©n bË tr™n khæp l∑nh thÊ n≠Ìc ta. C∏c kho∏ng s∂n ch›nh lµ apatit, than, sæt, thi’c, mangan, titan, vµng, Ɔt hi’m, b´xit tr«m t›ch, Æ∏ v´i, Æ∏ qu˝... c) Giai Æoπn T©n ki’n tπo Kho∏ng s∂n chÒ y’u lµ d«u m·, kh› ÆËt, than n©u, than bÔn tÀp trung Î c∏c bÂn tr«m t›ch ngoµi th“m lÙc Æfia vµ d≠Ìi ÆÂng bªng ch©u thÊ s´ng HÂng, s´ng Cˆu Long..., c∏c m· b´xit (qu∆ng nh´m) Î T©y Nguy™n. 96

6/× Đ. Bạch Long Vĩ QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) 6ïūQJ 1DL QĐ. Thổ Chu QĐ. T(rVưiờệtnNgaSma ) Đ. Côn Sơn Đ. Côn Sơn H◊nh 26.1. L≠Óc Æ kho∏ng s∂n Vi÷t Nam Em h∑y t◊m tr™n h◊nh 26.1 c∏c m· ch›nh Î n≠Ìc ta Æ≠Óc n™u trong b∂ng 26.1. 97

3. V†n Æ“ khai th∏c vµ b∂o v÷ tµi nguy™n kho∏ng s∂n Kho∏ng s∂n lµ loπi tµi nguy™n kh´ng th” phÙc hÂi. Do Æ„, dÔ giµu c„ Æ’n Æ©u chÛng ta cÚng ph∂i khai th∏c hÓp l›, sˆ dÙng ti’t ki÷m vµ c„ hi÷u qu∂ nguÂn tµi nguy™n nµy. Hi÷n nay mÈt sË kho∏ng s∂n cÒa n≠Ìc ta c„ nguy c¨ bfi cπn ki÷t vµ sˆ dÙng cfln l∑ng ph›. Em h∑y cho bi’t mÈt sË nguy™n nh©n d…n tÌi hÀu qu∂ Æ„ vµ cho mÈt sË d…n ch¯ng. Vi÷c khai th∏c, vÀn chuy”n vµ ch’ bi’n kho∏ng s∂n Î mÈt sË vÔng cÒa n≠Ìc ta nh≠ vÔng m· Qu∂ng Ninh, Th∏i Nguy™n, VÚng Tµu v.v... Æ∑ lµm ´ nhi‘m m´i tr≠Íng sinh th∏i. C«n ph∂i th˘c hi÷n nghi™m chÿnh LuÀt kho∏ng s∂n cÒa Nhµ n≠Ìc ta. N≠Ìc ta c„ nguÂn kho∏ng s∂n phong phÛ, Æa dπng. Ph«n lÌn c∏c m· c„ tr˜ l≠Óng vıa vµ nh·. MÈt sË m· lÌn lµ than, d«u m·, kh› ÆËt, b´xit, sæt, cr´m, thi’c, apatit, Ɔt hi’m vµ Æ∏ v´i. C«n th˘c hi÷n tËt LuÀt kho∏ng s∂n Æ” khai th∏c hÓp l›, sˆ dÙng ti’t ki÷m vµ c„ hi÷u qu∂ nguÂn tµi nguy™n kho∏ng s∂n qu˝ gi∏ cÒa n≠Ìc ta. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Ch¯ng minh rªng n≠Ìc ta c„ nguÂn tµi nguy™n kho∏ng s∂n phong phÛ, Æa dπng. 2. N™u mÈt sË nguy™n nh©n lµm cπn ki÷t nhanh ch„ng mÈt sË tµi nguy™n kho∏ng s∂n n≠Ìc ta. 3. ßi“n l™n b∂n Æ trËng c∏c m· kho∏ng s∂n sau Æ©y : than, d«u m·, b´xit, sæt, cr´m, thi’c, apatit, Æ∏ qu˝. 98

B∂ng 26.1. C∏c kho∏ng s∂n ch›nh C∏c giai C∏c vÔng C∏c m· ch›nh Æoπn m· ch›nh Than, ch◊, ÆÂng, vµng (Lµo Cai) ; Æ∏ qu˝ (Y™n B∏i), Ti“n Vi÷t Bæc sæt (Tflng B∏ - Hµ Giang). Cambri vµ h˜u ngπn s´ng HÂng Vµng (Qu∂ng Nam vµ t©y Kon Tum, Gia Lai), Æ∏ qu˝, Ɔt hi’m. N“n cÊ Tπi Th∏i Nguy™n : sæt (Trπi Cau), than Æ∏ (Qu∏n Tri“u), Kon Tum than mÏ (Lµng C»m), titan (NÛi ChÛa), Æ∏ v´i. Tπi Qu∂ng Ninh : than Æ∏ (C»m Ph∂, ßÃo Nai, ß´ng Bæc Mπo Kh™, U´ng B›...) ; Æ∏ v´i, c∏t, sät... Bæc BÈ CÊ Tπi Cao Bªng, Lπng S¨n : thi’c (T‹nh TÛc), b´-xit, ki’n tπo mangan (TrÔng Kh∏nh), Æ∏ v´i. T©y Bæc ßÂng (S¨n La), vµng (Mai S¨n - Hoµ B◊nh), barit (NÀm Xe - Lai Ch©u), Ɔt hi’m (Phong ThÊ - Lai Ch©u), Æ∏ v´i. Bæc Trung BÈ Cr´m (CÊ ßfinh - Thanh Ho∏), thi’c (Qu˙ HÓp - Ngh÷ An), sæt (Thπch Kh™ - Hµ T‹nh), Æ∏ qu˝ (Qu˙ Ch©u - Ngh÷ An), Æ∏ v´i. T©y Nguy™n Cao lanh, kim loπi mµu (L©m ßÂng). C∏c ÆÂng bªng Than n©u, d«u m·, kh› t˘ nhi™n (ßÂng bªng s´ng HÂng), T©n ki’n than bÔn (ßÂng bªng s´ng Cˆu Long). tπo Th“m lÙc Æfia D«u m·, kh› ÆËt. T©y Nguy™n B´-xit (L©m ßÂng, ßæk Læk...). 99