Home Explore isletmelerde-sosyal-sorumluluk

isletmelerde-sosyal-sorumluluk

Published by sinanozata_44, 2014-12-02 06:12:38

Description: isletmelerde-sosyal-sorumluluk

Read the Text Version

Pages:

4. Ünite - ‹ﬂletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik 93Firma stratejisi, iﬂletmenin amaçlar›n›, hedeflerini, politika ve planlar›n›n odaklan-d›¤› iﬂ alanlar›n› belirler. ‹ﬂletme stratejisi, firma stratejisindeki ayr›nt›land›r›lm›ﬂamaç ve hedefleri, özel iﬂletme faaliyetleri için dönüﬂtürür. Fonksiyonel strateji, iﬂ-letme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, sat›ﬂ ve di¤er fonksiyonel alanlara göreayr›nt›land›r›r. Yat›r›m stratejisi düzeyinde yönetim kurulu ve üst düzey yöneticiler, kendi sos-yal sorumluluklar›n, paydaﬂlara olan taahhütlerini ortaya koyar. Firma stratejisi deeti¤e iliﬂkin görüﬂleri yans›tmal›d›r. Freeman ve Gilbert “ iﬂletmelerin yapt›klar›ﬂeyleri neden tercih ettiklerini anlamak için tüm paydaﬂlar›n iﬂletme faaliyetlerin-deki de¤erleri anlamas› gerekir. Firma stratejisini anlamak, tüm paydaﬂlar›n reka-betteki talep ettikleri de¤erleri anlamak demektir”. Bu görüﬂü desteklemek üzereFreeman ve Gilbert, firma stratejisi için iki gerçe¤i belirtmiﬂtir: 1) Firma stratejisi,organizasyon çal›ﬂanlar›n›n ve paydaﬂlar›n›n de¤erlerinin bir anlay›ﬂ›n› yans›tmakzorundad›r. 2) Firma stratejisi, stratejik tercihin etik do¤as›n› yans›tmak zorundad›r.Bu yazarlara göre bireylerin ve kamunun haklar› öncelikle iﬂletme stratejisinde yeralmal›d›r.Strateji Uygulamas› ve GeliﬂtirilmesiStratejik sosyal ve ahlak sorumluluk yönelimleriyle ilgili uygulamalar ve yönetimi,böylesi faaliyetlerin belirlenmesi ve ekonomik olaylara göre ölçülmesi daha zor ol-mas› nedeniyle zor konulard›r. Stratejik yönetim süreci 1) amaçlar›n belirlenmesi,2) stratejilerin oluﬂturulmas›, 3) stratejilerin uygulanmas›, 3) stratejilerin denetimi,5) strateji geliﬂtirme 6) çevrenin analiz edilmesini içerir. Bu ad›mlar›n pek ço¤u üst üste gelir ve bir e¤ri meydana getirerek aksi yöndehareket eder stratejinin uygulanmas› ve yönetimi, uygulamada do¤rusal bir süreçde¤ildir. Stratejilerin denetimi ve geliﬂtirilmesi, karﬂ›l›kl› etkileﬂimli bir süreçtir.Çevre analizi s›kl›kla stratejilerin ve amaçlar›n yeniden belirlenmesini gerektirir.Burada odaklan›lan politik ya da ekonomik konular de¤il, etik ve sosyal sorumlu-lu¤un, strateji uygulama ve geliﬂtirme sürecinin nas›l bir parças› olabilece¤idir. Uygulamada ekonomik, politik, teknolojik ve çevresel amaçlar, stratejiler vekonular, özellikle güç durumlarda ve krizlerde, iﬂletmenin sosyal ve etik sorumlu-luklar›nda geliﬂir. Amaçlar›n belirlenmesi aﬂamas›nda, etik ve sosyal sorumluluk konular› ve ön-celikleri üst yönetim taraf›ndan belirlenmesi ve taktik planlar›n haz›rlanmas› gere-kir. Amaçlar, üst yönetimin ve iﬂletmenin de¤erlerini yans›t›r. Böylesi öncelikler fi-ziksel çevre, müﬂterilerin korunmas› ve güvenli ürünlerin üretilme çabalar›n›n art›-r›lmas›n› içerir. De¤er ifadeleri, belirlenen iﬂletme amaçlar›n›n temelini gösterir. Strateji oluﬂturma aﬂamas›, yönetsel, finansal ve sosyal konular aç›s›ndan iﬂletme-nin güçlü ve zay›f yönlerinin bir rekabetçi analizini de içerir. Sosyal konular için biretik bak›ﬂ aç›s› bu aﬂamada aç›kça ifade edilmelidir ve bir iﬂletmenin stratejilerinde-ki sosyal konular› görme imkân›, zedelenme olas›l›¤› ve yükümlülükler için bir ilgi-yi yans›tlal›d›r. Bu aﬂama boyunca, yöneticiler sadece hedefledi¤i özel amaçlardakiiﬂletmenin risklerini ve f›rsatlar› tahmin etmekle kalmamal›, ayn› zamanda mevcutpaydaﬂlar›na olan yükümlülüklerini ayr›nt›lar›yla aç›klamak zorundad›r. Üçüncü aﬂama olan strateji uygulamas› boyunca, organizasyondaki tüm yöne-tici ve çal›ﬂanlar, farkl› yollarla bu sürecin içinde yer al›rlar. Sosyal ve etik sorum-luluklar, strateji uygulamas› aﬂamas›nda baz› ﬂeyleri güvence alt›na alarak bir roloynar. Uygulamada strateji ve kaynaklar›n ortaya konmas› için prosedürler adil,do¤ru ve eﬂit olmal›d›r. Böylece iﬂletme paydaﬂlar› için olan mütevelli sorumluluk-lar›n› ahlaka uygun bir ﬂekilde yerine getirmiﬂ olur.

94 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik Dördüncü aﬂama olan strateji denetimi ve beﬂinci aﬂama strateji geliﬂtirme bo- yunca iﬂletme yöneticileri, faaliyetlerin gerçekleﬂen performans› ile hedeflenen performans› ölçmek için standartlar oluﬂturur. Bu aﬂamalar süresince yöneticiler ayn› zamanda, belirlenen performans kriterleri ile ekonomik sonuçlar kadar etik ve sosyal sonuçlar›da de¤erlendirirler. Strateji denetimi aﬂamas›nda e¤er sonuçlar, ortaya konan amaçlarla ayn› çizgide de¤ilse, düzeltici faaliyet gerçekleﬂtirilmelidir. Sosyal dinleyiciler ve lider: Sosyal dinleyici kavram›, 1970’lerde, iﬂletmelerin sosyal sorumluluk performans›n› takip etmelerinin bir yolu olarak geliﬂtirilmiﬂtir. Bir iﬂletmenin sosyal amaçlar› ya da konular›na karﬂ› performans›n› ölçmek amaç- t›r. Az›nl›klar, istihdam, kirlilik/çevre, çal›ﬂma koﬂullar›, tüketim-etkileri ve sosyal dinleyicileri içeren sosyal konular olarak insan sevgisine olan katk›lar› olarak s›ra- lam›ﬂt›r. Çal›ﬂanlar, müﬂavirler, vergi zorunluluklar› ve üst düzey komiteler, sosyal dinleyicilere hizmet ve yönetmek için istihdam edilmiﬂlerdir. Sosyal dinleyicilerin kullan›m›yla ilgili sorunlar, genellikle ölçme teknikleriyle ilgilidir. Geleneksel muhasebe metodlar›n›n uygunlu¤u ispat edilememiﬂtir. Günü- müzde liderler, sosyal performanslar›n› yüksek tutmak için çok say›da yaklaﬂ›m kullanmaktad›r. Hala, sosyal dinleyiciler, iﬂletmenin paydaﬂlar›na “paydaﬂlar›m›za karﬂ› sosyal sorumlulu¤umuzu yerine getiriyoruz” mesaj›n› vermektedirler. Son olarak, strateji uygulama süreci olan alt›nc› aﬂamada, çevre analiziyle lider- ler, 1) teknolojik, 2) politik, 3) ekonomik ve 4) organizasyondaki konular› ve e¤i- limleri tarar, tan›mlar, gözlemler ve tahmin ederler. John Naisbitt’in “Megatrendler” adl› kitab› ve Alan Toffler’›n “Gelecek ﬁoku” adl› kitab›, çevresel konular› taram›ﬂ, gözlemlemiﬂ ve tahmin etmiﬂ, iﬂletmeler ve bireyler üzerindeki olas› etkileri üze- rinde durmuﬂtur. Bir paydaﬂ perspektifinden, bir liderin görevi, paydaﬂlar›na olan sorumlulukla- r›na ve iliﬂkilerine olas› etkileri olabilecek çevresel konular› belirlemekle ilgilidir. Çevreyle ilgili do¤ru bilginin sa¤lanmas› lidere olas› olaylara ba¤l› potansiyel f›rsatlar› ve riskleri tahmin etmesine yard›mc› olur. Daha sonra stratejiler bu ko- nulara yönelik olarak oluﬂturulabilir. Bir etik ve sosyal bak›ﬂ aç›s›ndan liderler, bu stratejiler yoluyla, paydaﬂlar›na olan yükümlülüklerini yerine getirmede baﬂa- r›l› olacakt›r. Örne¤in, 2020 y›l›nda iﬂ gücündeki de¤iﬂimleri tahmin etmek, iﬂlet- meler, yaﬂl› çal›ﬂanlar›n çift kariyerle çal›ﬂanlara artan kad›n, yabanc› ve vas›fs›z çal›ﬂanlara olan ihtiyac›n uygun ve do¤ru zamanl› bir ﬂekilde haz›rlanmas› gerek- ti¤ini belirler. Esnek çal›ﬂma saatleri, sa¤l›k programlar› ve esnek liderlik tarz›, bu de¤iﬂen iﬂ gücü sorumluluklar›n›n yönetimine uygulanmak zorundad›r. Liderler, iﬂ gücündeki bu çeﬂitlili¤e uygun çal›ﬂma programlar›n› anlamak ve uygulamak için e¤itilmelidir. ‹ﬁLETME YAPISI VE L‹DER‹N ET‹K SORUMLULU⁄U Stratejiler belirlendikten sonra uygun organizasyonel yap› oluﬂturulmal› ve uygu- lamalarla uyumlaﬂt›racak ﬂekilde harekete geçirilmelidir. Pek çok büyük iﬂletme hiyerarﬂik düzende yap›larak yönetilir. Hiyerarﬂi, pay- daﬂlardan, yönetim kuruluna, üst yöneticiden üst düzey baﬂkanlara ve fonksiyonel yöneticiler ile bu yöneticilere rapor veren çal›ﬂanlara kadar uzan›r. Paydaﬂlar, iﬂlet- menin iç çevresini oluﬂturmamas›na ra¤men, iﬂletmenin yap›s› ve liderin politika oluﬂturmas› sürecinde, ç›karlar›n›n gözetilmesi gereklili¤i nedeniyle bu çal›ﬂmada yer almaktad›r.

4. Ünite - ‹ﬂletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik 95 ‹ﬂletmeler üst yönetimin alt›ndaki seviyelerle ve çok say›da yolla yap›land›r›la-bilirler. Büyük iﬂletmelerde genellikle: fonksiyonel, ürün temelli, co¤rafik ve mat-riks gibi pek çok organizasyon yap›s› türü vard›r. ‹ﬂletmeler ayn› zamanda bölüm-ler, ﬂubeler ya da ba¤›ms›z kâr merkezleri gibi çal›ﬂabilen “stratejik iﬂ birimleri” ileorganize edilebilirler. Bölümsel yap›lar merkezleﬂmiﬂ ya da merkezleﬂmemiﬂ ola-bilir, bu iﬂletmenin do¤as›na, iﬂletmedeki liderlik tarz›na, stratejisine ve çevreself›rsat ve tehditlere ba¤l›d›r. Wall Street Journal’da yay›mlanan 443 endüstriyel sat›ﬂ eleman› üzerinde ya-p›lan bir araﬂt›rmaya göre, iﬂletme yap›s› etik davran›ﬂlar› etkilemektedir. Özel-likle bürokratik iﬂletmelerdeki s›k› denetim alt›ndaki çal›ﬂanlar, giriﬂimci, deneti-min s›k› olmad›¤› iﬂletmelerdeki çal›ﬂanlara göre daha eti¤e uygun davranmakta-d›r. Bu durum, “insanlar›n suçüstü yakalanma riskini göze alma olay› vard›r” ileaç›klanabilir. Örnek olaylar ayn› zamanda, özellikle orta ve alt düzey yöneticilerin kiﬂiselahlak standartlar›n›, iﬂletmenin beklentileriyle uyumlaﬂt›rma konusunda kendile-rini zorunlu hissettiklerini göstermektedir. Büyük iﬂletmelerdeki liderler, kiﬂiseletik de¤erleriyle iﬂletmenin beklentilerini uyumlaﬂt›rman›n pek çok nedenini or-taya atmaktad›rlar: • Merkezleﬂmemiﬂ bir yap› ile merkez politika ve prosedürleri aras›nda az ya da hiç koordinasyon olmamas›, artan kâr elde etme bask›lar› söz konusu ol- du¤unda eti¤e uygun olmayan davran›ﬂlar için bir iklimi teﬂvik etmektedir. • Gerçekçi olmayan k›sa dönemli ve alt seviyelerdeki kâr paylar›, çal›ﬂanlar üzerindeki eti¤e uygun olmayan faaliyetleri kabul etme bask›lar›n› art›r›r. • Çok say›daki finansal teﬂvik yönelimleri üzerindeki aﬂ›r› bask›lar, olas› ka- rarlar›n k›sa yolunu cesaretlendirir. • Eti¤e uygun olamayan organizasyonel ve iﬂ birimleri kültürü, yasa d›ﬂ› ve eti¤e uygun olmayan hareketlere göz yumulan bir çevre yarat›r.L‹DERLER, DENET‹M S‹STEMLER‹ VE ET‹KSORUMLULUKYat›r›m ve iﬂletme stratejileri ayn› zamanda, iﬂletmede çal›ﬂan yönetici ve profes-yoneller kadar yap›lar›n tipi ve denetim sistemleri uygulamalar›n› da etkileyebilir.Strateji, yap›, çal›ﬂanlar ve iﬂletme sistemlerinin ahlaki yönelimleri üzerinde tart›ﬂ-malarda: K›sa dönem, çal›ﬂanlar›n harcamalar›yla, paydaﬂlar›n ç›karlar› ve koruma-y› göz ard› eden müﬂteri hizmetleri üzerinde kâr elde etmenin her türlü yolununbenimsenmesini vurgulayan stratejileri destekleyen iﬂletmelerde ahlaka uygun ol-mayan davran›ﬂlar›n yer edinmesi teﬂvik edilir. Böylesi iﬂletmeler ayn› zamandagevﬂek muhasebe ve maliyet-denetim sistemlerine sahip olma e¤ilimindeydi ancakbüyük bir olas›l›kla da etik kodlara sahip de¤ildirler ya da bu kodlar tam olaraktart›ﬂ›lmam›ﬂ ya da benimsenmemiﬂtir.‹ﬁLETMELERDE L‹DERL‹K, KÜLTÜR VE ET‹KSORUMLULUKYüksek düzeyli etik de¤erler iﬂletmeleri tutan ruhu, kültür, amaçlar, ikincil amaç-lar, sermayeye çal›ﬂanlar›n kat›l›m› ya da liderlik de¤ildir, niyettir. Niyet, iﬂletme içinde kurucular›n ve üst yönetimin prensip ve de¤erleri yoluylabenimsenir, niyet liderlerin ve onlar›n takipçilerinin politika, prosedür, örnekler vedavran›ﬂlar› yoluyla eyleme dönüﬂtürülür. Liderler stratejiyi, kültürü, denetim veödül sistemlerini hatta iﬂletmedeki etkileﬂimin do¤as›n› bile etkiler. Liderlik tarz›-

96 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik n›n eti¤e uygun ya da uygun olmayan kültüre ve yönelimlerine olan etkilerine iﬂ- letme liderli¤inin do¤as›yla ilgili genellemelerle baﬂlanabilir: • ‹zleyiciler olmadan, lider olamaz. Liderlik, baz› aç›lardan izleyicilerin bir fonksiyonudur. Gerçekte alt seviyedeki pek çok çal›ﬂan, faaliyetleri yoluyla iﬂletmenin vicdan›n› ﬂekillendirir. • Bir kiﬂi, bu lider de olsa, iﬂletmedeki tek etik örnek olamaz. Liderin etik ni- teli¤i ve örnekleri oluﬂturmas›na ra¤men, izleyiciler ahlaki çevreyi zengin- leﬂtirmek için ahlaki liderli¤i paylaﬂmak zorundad›r. • Tek ya da en iyi ahlaki liderlik ya da yönetim tarz› yoktur. ‹zleyiciler aç›s›n- dan etik liderli¤in iki modelinden söz edilebilir. Bunlardan ilki bir süreklilik ve ikincisi de üç “hareket” tarz›ndaki liderlik olarak karakterize edilmiﬂtir. Her iki modelde de organizasyonlarda etik liderli¤inin nas›l geliﬂtirilebilece- ¤ini gösterme amaçlanm›ﬂt›r. Etik Liderlik Tarzlar› Organizasyonlarda ve etik sistemlerindeki etik liderli¤i, aﬂa¤›daki skaladaki gibi özetlenebilir: Manipülatör liderlik biçimi, liderli¤i etik çerçevesi d›ﬂ›nda gören, Machivellian etik üzerine oturmuﬂtur. Bu nedenle son hak, ulaﬂ›lmas› beklenen amac› ifade et- mektedir. Bu yaklaﬂ›mda etik liderlik tarz› egoisttir ve temel olarak ekonomik ol- ma ile motive edilmiﬂtir. Güven ve iliﬂkilerin oluﬂturma ilgilerine ve kaliteden yok- sundur. K›sa dönemli amaçlara odaklanm›ﬂt›r. Bürokratik lider, kural temelli etik liderlik biçimidir. Ünlü Alman sosyolog We- ber’in teorisi üzerine oturmuﬂtur. Bürokratik lider, ideal organizasyonel bürokrasi- yi ﬂekillendiren rasyonel prensiplerle hareket eder. Bu organizasyonun fonksiyon- lar›n› ve amac›n› aç›klayan kurallar›n bir bileﬂimidir. Denetim yap›s›n›n emir-ko- muta zincirini gösteren bir hiyerarﬂi, iyi tan›mlanm›ﬂ iﬂ tan›mlar›, iletiﬂim kuran ve kurallar› empoze eden profesyonel yönetici, derece ve ayr›cal›klarla ödüllendiril- miﬂ, konusunda uzman olarak kabul edilen teknik aç›dan kaliteli çal›ﬂanlar de- mektir. Bu liderlik tarz›nda zorlay›c› güç “do¤ru ﬂeyleri yapmak” anlam›nda etkin- likten çok “iﬂleri do¤ru yapmak” anlam›nda verimliliktir. Bu liderlik biçiminin sadece amaçlar, rasyonel kriterlere dayanan temel karar- lar gibi arzu edilen bir amaca sahiptir, ahlakla ilgili sorunlar genellikle “ihmal su- çu” ile ilgilidir. Buradaki lider, tüm kurallar› tam olarak uygulayabilir ancak kural- larda ve emirlerde yer almamas› nedeniyle kanunlar›n öngördü¤ü insan ihtiyaçla- r›na özen gösterilmemesiyle, bir kiﬂiyi istemeden incitebilir. Kurallar, tüm sorunla- r›n ve ihtiyaçlar›n adresi olamaz. ‹yi niyetli bir bürokratik yönetici eti¤e uygun ol- mayan davran›ﬂlar sergileyebilir ancak yöneticinin çabalar› di¤erleri için etik olma- yan sonuçlar do¤urabilir. Profesyonel lider, etkinli¤i yani “do¤ru ﬂeyleri yapmay›” amaçlar. Bu tarz›n te- orisi Peter Druker’›n prensiplerine dayan›r ve liderler baﬂkalar› vas›tas›yla etkin bir ﬂekilde iﬂ yapmak için araçlara ve yeteneklere sahip bir profesyoneldir. Bir sosyal anlaﬂma olarak etik, bu yönetim biçiminde t›pk› önceki iki tarzda oldu¤u gibi fa- aliyetler yerine getirmek için eti¤e uygun olmayan teknik ve tav›rlar› uygular. Bu liderlik biçiminde temel etik problem, örgüt kültürü ve yönetim kadrosunun eti¤e uygun olmayan davran›ﬂlar sergileme olas›l›¤›d›r. “Grupthink” ortaya ç›kabi- lir. Topluluk, kendisinin yoldan ç›kmas›na neden olabilir. Yetenekler ve e¤itim yo- luyla profesyonel yönetici hala eti¤e uygun olmayan davran›ﬂlara e¤ilimlidir.

4. Ünite - ‹ﬂletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik 97 Son olarak dönüﬂümcü liderlik biçimi, James Macgregor Burns’un teorisine da-yal›d›r. Kiﬂisel etik temeli üzerine kuruludur. Dönüﬂümcü lider, izleyicilerle olaniliﬂkilerinin etkinli¤ini temel al›r. Ayn› zamanda bu liderlik biçimi, iliﬂkilere kariz-ma, enerji ve heyecan katmal›d›r. Dönüﬂümcü lider, izleyicilerin kendilerini ger-çekleﬂtirmelerinin ve büyümelerinin içinde yer al›r ve izleyicileri potansiyelleri ilede¤erlendirir. Bu tip lider di¤erlerini motive eder, de¤erlerini belirler ve yüceltir.Personel güçlendirme, koçluk ve di¤erlerinin liderli¤ini teﬂvik etmek tipik özelli¤i-dir. Bu liderlik biçiminde etik, “liderlerin ve izleyicilerin her ikisinin arzular› ve in-sani tav›rlar›n›n düzeyinden do¤ar ve sonuç olarak her ikisinin üzerinde dönüﬂüm-cü bir etkiye sahiptir. William Hitt, “tüm liderlik yaklaﬂ›mlar›n› içermek” olarak terimlendirdi¤i dörtetik liderlik yaklaﬂ›m›n› bir süreklilik üzerine taﬂ›m›ﬂt›r. Tüm liderlik yaklaﬂ›mlar›n›içeren lider, skala üzerindeki dört liderlik biçiminin her birinin eksikliklerindenö¤renir ve tümünün güçlü yönlerini kullan›r. Örne¤in, manipulatif lider gücün et-kin kullan›m›n› gerçekleﬂtirir. Ancak bu tarz›n hile ve fonksiyonlar›n çal›ﬂmamas›durumunda, güç kullan›m›ndan kaç›n›lmal›d›r. Bürokratik yönetici için de¤erliolan, kurallar›n, rollerin ve sorumluluklar›n etkin kullan›m›d›r ancak bunlar anlam-lar yerine sonuçlara odaklanmamal›d›r. Profesyonel yöneticide de¤erli olan sonuç-lard›r. ‹nsani konular, fiziksel ve mali kaynaklar sonuçlardan daha yüksek de¤erliolmal›d›r. Dönüﬂümcü lider, çal›ﬂanlar› güçlendirmeye önem verir ancak, bu özel-lik yönetimin tam olarak yapmas› gereken görevler aras›nda de¤ildir. Bir birey ve bir paydaﬂ olarak sosyal sorumlu liderler, haklar, hakkaniyet ve gö-revler gibi eti¤e iliﬂkin kriterler arac›l›¤›yla kendi vicdanlar›n› da katarak ciddi birﬂekilde yapmas› gerekenleri belirlemelidir.Etik Liderlerin Davran›ﬂ BiçimleriLiderler ve liderlik biçimi, Davran›ﬂ I, Davran›ﬂ II ya da Davran›ﬂ III profili ﬂeklin-de tan›mlanabilir. Bu görüﬂ, Professor Thomas Cronin’in liderlikle ilgili görüﬂlerinedayan›r. Burada vurgulanmak istenen görevler, politika ya da yasalara ba¤l› lider-lerin rolleri ve sorumluluklar›d›r. Model ayn› zamanda dinamiktir ve liderler bir tar-z› di¤erine taﬂ›yabilirler, liderlik ve organizasyonel ya da sosyal konular aras›ndailiﬂki ve geliﬂim gerçekleﬂtirilebilir. Davran›ﬂ I: Liderler sorunlardan baﬂlar ve ﬂekil verir. Genellikle formal orga-nizasyonlar›n d›ﬂ›ndad›rlar ve de¤iﬂimin öncüleridir. Bu liderler kahindirler, halkayak›nd›rlar ve sars›c›d›rlar. Olaylar›n çat›s›d›rlar ve bazen görünen sorunlar› görün-mez k›lan protestocudurlar. Onlar, kiﬂisel örnekler, tecrübeler ve karizmatik moti-vasyon yoluyla liderlik ederler. Davran›ﬂ I liderleri s›kl›kla görev ve hakkaniyetduygusuyla hareket ederler. Onlar kiﬂisel anlamda hukuksal sistemin adil olmayanya da haks›zl›klar› tecrübe etmiﬂ ya da gözlemlemiﬂlerdir ve kendileri için iliﬂkile-ri için ya da riskli gruplar›n zararl› faaliyetlerine karﬂ› haz›kl›kl›d›r. Çözümler yara-t›r ve bunlar› aç›kça ifade eder. Davran›ﬂ I lideri, Davran›ﬂ II ve hatta Davran›ﬂ IIIlideri gibi davranabilir. Davran›ﬂ II: Bu lider, sorunlar› t›pk› Davran›ﬂ I liderindeki gibi politika ve ya-salardan kaynaklan›r. Bu liderlik biçimi müzakereyi, iﬂ birli¤i oluﬂturmay›, ihtiyatl›olmay› ve kurallar belirlemeyi gerektirir. Bu liderler biçimsel organizasyonun birparças› olabilece¤i gibi biçimsel olmayan organizasyonun da olabilirler. Davran›ﬂII liderleri, sistemin politikalardan ya da kurallardan kaynaklanan sorunlar› hare-kete geçirmek için formal ve informal gücünü etkin bir ﬂekilde kullanmak zorun-dad›r. Davran›ﬂ II liderleri, etik aç›dan iﬂ ve do¤ruluk duygusuyla motive olmuﬂtur.

98 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik Onlar politika ve yasalar›n son biçimine göre sonuçlar› birleﬂtirecek ﬂekilde davra- n›rlar. Onlar, di¤erlerine ve gelecek nesillere karﬂ› olan eti¤e iliﬂkin sorumlulukla- r›n›n bilincindedir. Onlar›n ayn› zamanda tarihsel misyonlar›nda eti¤e dair duyar- l›l›klar› vard›r. Davran›ﬂ III: Bu liderlik tarz›nda Davran›ﬂ I ve Davran›ﬂ II liderleri taraf›ndan a¤›r bir ﬂekilde ilerleyen yasa, politika ve sorunlar› teﬂvik eder ve zorlar. Bu lider- ler önemli konular› kurumsallaﬂt›r›r, daha sonra simgelerle ifade eder. Önemli ko- nular›n, politikalar›n ve yasalar›n süreklili¤ini sa¤lar. Davran›ﬂ III liderleri ayn› za- manda bu politika ve yasalar›n varl›¤›n› sürekli hale getirmek için kiﬂisel örnekler- le oldu¤u kadar güçlü iliﬂkiler ve a¤larla zorlamak için karizmas›n› kullan›r. Ço¤u zaman davran›ﬂ III liderleri faydac›l ve egoist eti¤e uygun hareket eder. Onlar po- litika ve yasalar›, di¤erleri ve kendi ç›karlar› için de¤erlendirir. Buna göre uygular ve destekler. Davran›ﬂ I, II ve III liderleri geniﬂ etik prensiplerle motive olmuﬂtur. Davran›ﬂ I liderleri, genel kabul görmüﬂ ve kiﬂisel görev ve hakkaniyet ilkesiyle motive ol- muﬂtur. Davran›ﬂ II liderleri, görev ve do¤ruluk ile gelecekte iyi nesilleri etkileme ihtiyac›yla motive olmuﬂtur. Davran›ﬂ III liderleri faydac›l ve kiﬂisel ç›karlar›na gö- re etik de¤erler taraf›ndan etkilenmektedir. ‹ﬂletme örgüt kültürü ile ahlak liderli¤i aras›nda iliﬂkiye vurgu yapmak gerekli- dir. ‹ﬂletme örgüt kültürü do¤rudan, örgütsel liderlik biçiminden, stratejilerden ve örneklerden etkilenir. ‹ﬂletme örgüt kültürü her geçen gün iﬂletme eti¤inin önemli bir konusu haline gelmiﬂtir çünkü örgüt kültürü etik fikirler oldu¤u kadar etik ve eti¤e uygun olmayan uygulamalarla somutlaﬂ›r. Bunun yan›nda liderlik biçiminin iﬂ- letmenin örgüt kültürü üzerinde önemli bir etkiye sahip oldu¤u da bilinmelidir. ‹ﬂletme Örgüt Kültürü ve Liderin Etik Sorumlulu¤u ‹ﬂletme örgüt kültürünü somutlaﬂt›rmadaki amaç, iﬂletmeyi bir arada tutmakt›r. Ör- güt kültürü, iﬂletme liderlerinin uygulad›¤› ve parçalar›n› birleﬂtirdi¤i ve çal›ﬂanlar taraf›ndan anlam› ve de¤erleri paylaﬂ›l›r. Örgüt kültürü hem görünür hem de¤ildir. Hem biçimsel hem de biçimsel de¤ildir. Örgüt kültürü gözlemleyerek kültürdeki insanlarla iliﬂki kurarak, onlar› dinleyerek ve aﬂa¤›daki yollar› izleyerek belirlen- meye çal›ﬂ›labilir: • Fiziksel ﬂartlar üzerinde çal›ﬂmak • ‹ﬂletmenin kendi kültürü ile ilgili söylediklerini okumak • ‹ﬂletmenin farkl›l›klar› nas›l karﬂ›lad›¤›n› de¤erlendirmek ve gözlemlemek • Çal›ﬂanlar›n zaman›n› nas›l kulland›¤›n› gözlemlemek • Kariyer geliﬂtirme aﬂamalar›n› anlamak • Görevlerdeki ve özellikle de orta kademe yöneticilerinin uzmanl›k derece- sini belirlemek • Hikaye ve anekdotlar› gözlemlemek Örgüt kültürü ile etik aras›ndaki iliﬂki 1) de¤erler ve liderlik tarz›, liderlerin uy- gulamalar› ve benimsemeleri, 2) erkek ve kad›n kahramanlar, iﬂletmenin ödül sis- temi ve bunu bir model olarak bar›nd›rmas›, 3) törenler, adetler ve iﬂletme de¤er- leri 4) iﬂletme üst yönetiminin ve çal›ﬂanlar›n›n aralar›nda ve iﬂletme paydaﬂlar›yla olan iletiﬂim yöntemi. Güçlü Örgüt Kültürünün Özellikleri Güçlü örgüt kültürü aﬂa¤›daki özelliklere sahiptir: 1) geniﬂ bir ﬂekilde paylaﬂ›lan bir felsefeye sahip olma, 2) insanlar›n önemli de¤erleri, 3) iﬂletmenin baﬂar›s›nda

4. Ünite - ‹ﬂletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik 99sembolize edilen kahramanlar›n varl›¤› 4) biz ve birlik ruhunu geliﬂtirmek için ge-reken paylaﬂma ve taﬂ›ma f›rsatlar› yaratan tören gelenekleri.Sorunlardaki KültürYo¤un rekabet, kârl›l›k, ekonomik ya da paydaﬂlara olan yükümlülüklerin üzerin-deki kiﬂisel ç›karlara dönük olma ve eti¤e uygun olmayan yönelimlere sahip iﬂlet-melerde örgüt kültürü sorunlar içerir. Sorunlar içeren örgüt kültürü ya da zay›f ör-güt kültürünün özellikleri ﬂunlard›r: • Bir iﬂe odaklanma • K›sa dönemli odaklanma • Etik ve motivasyon sorunlar› • Duygusal patlamalar • Parçalanma ve tutars›zl›k (giysilerde, konuﬂmalarda, fiziksel konularda, ça- l›ﬂma al›ﬂkanl›klar›nda) • Alt kültürler aras›nda uyuﬂmazl›k • ‹çine batm›ﬂ alt kültürler • Paylaﬂ›lan iﬂletme de¤erlerinin üzerinde alt kültürlerin bask›nl›¤› • Nas›l baﬂar›l› olunaca¤› ile ilgili aç›k olmayan de¤erler ya da inan›ﬂlar • Hangisinin önemli oldu¤u ile ilgili pek çok inan›ﬂta önceliklerin aç›k olmamas› • ‹ﬂletmeyle ilgili farkl› inan›ﬂlar • Neyin önemli oldu¤u ile ilgili genel alg›y› inﬂa eden kahramanlardan ziyade y›k›c› ya da bozucu kültürel kahramanlar • ‹yi organize edilmemiﬂ ya da bozucu günlük gelenekler Kad›n ve erkek kahramanlar, iﬂletmede etik de¤erlerin oluﬂturulmas›nda ve uy-gulanmas›nda faaliyetleriyle ya da hat›rlanan örnek davran›ﬂlar›yla oluﬂtururlar.Rol modelidirler. Neyin baﬂar›l› ve yap›lmas› gereken oldu¤unu tan›mlarlar, iﬂlet-meyi içerdekilere ve d›ﬂar›dakilere karﬂ› temsil ederek iﬂletme de¤erlerinin kalite-sini korurlar, ayr›cal›klar›, standartlar› oluﬂtururlar ve insanlar› motive ederler. Son olarak iﬂletmedeki gelenekler ve iletiﬂim, iﬂletmenin kültürünü ve etik do-¤as›n› tan›mlamaya yard›mc› olur. Genel anlamda tasvip gören gelenekler, insan-lar› bir arada tutar, aç›k olmay› besler, yukar›dan aﬂa¤›ya, aﬂa¤›dan yukar›ya oldu-¤u kadar fonksiyonlararas› ve çapraz iletiﬂimi destekler. Bu da daha düﬂük stres vedesteklenen eti¤e uygun davran›ﬂlar anlam›na gelir. Sosyal toplant›lar, piknikler,tan›ﬂma törenleri, iﬂletme liderleri paylaﬂ›lan mevcut de¤erler, hikayeler, sorunlar,baﬂar›lar ve arzular›n oldu¤u iﬂletmelere ziyaretler iﬂletmenin amaçlar›na ve çal›-ﬂanlar›n de¤erleri ve liderlik edecek bir kültür olabilir. Genel anlamda gizlilik, fiziksel engellerle sa¤lanan gizli iﬂler, üst yönetimi, di-¤er yöneticiler ve çal›ﬂanlardan izole eden ve insani de¤erlerden çok statüye vur-gu yapan bir kültür genellikle sorunlar bar›nd›r›r. Sorunlu bir örgüt kültürü, eti¤euygun olmayan davran›ﬂlara sebep olur ve zemin haz›rlar.Etik ‹ﬂletme ve Örgüt KültürüYüksek etik de¤erlere sahip iﬂletme, güçlü etik kültüre sahiptir. Pastin’in Motoro-la, 3M, Cadbury Schweppes, Arco, Hilby Wilson, Northern Chemical and Apple gi-bi 25 “yüksek etik de¤erler”e “yüksek karl›l›k”a sahip iﬂletmede yapt›¤› araﬂt›rma-da, yüksek etik de¤erlere sahip iﬂletmeler ve kültürlerin dört prensibe sahip oldu-¤unu belirlemiﬂtir.

100 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik Prensip 1. Yüksek etik de¤erlere sahip iﬂletmenin, çeﬂitli iç ve d›ﬂ paydaﬂlarla iliﬂkileri kolayd›r. Bu iﬂletmelerdeki kurallar, iﬂletmenin güçlü birer parças› olan paydaﬂlarla iyi iliﬂkiler kurmas›n› sa¤lar. Prensip 2. Yüksek etik de¤erlere sahip iﬂletme “do¤ruluk” ile zihnini meﬂgul eder. ‹ﬂletme kurallar›nda, iﬂletmenin ç›karlar›na oldu¤u kadar çal›ﬂanlar›n kiﬂisel ç›karlar›na da önem verilir. Prensip 3. Yüksek etik de¤erlere sahip iﬂletmede sorumluluklar müﬂterek ol- maktan çok bireyseldir. Bireyler sorumlulu¤u, iﬂletmenin faaliyetleri için oldu¤unu farz ederler. Böylesi iﬂletmelerdeki kurallar, bireylerin kendilerinden sorumlu ol- duklar›n› belirtir. Prensip 4. Yüksek etik de¤erlere sahip iﬂletmede, iﬂletme faaliyetlerinde, iﬂlet- me de¤erlerinin unsurlar›, harekete geçirmenin bir yolu olarak amaç edinilmiﬂtir. Ve ayr›ca amaç, iﬂletmeyi çevresiyle birbirine ba¤lamakt›r.

4. Ünite - ‹ﬂletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik 101Özet Etkilenenler yaklaﬂ›m›n›n tan›m›n› ve geliﬂim Liderlik tarz›n›n iﬂletmedeki etik anlay›ﬂ› ve ör-AMAÇ aﬂamalar›n› aç›klamak. AMAÇ güt kültürünü nas›l ﬂekillendirdi¤ini aç›klamak. 1 3 Etkilenenler bak›ﬂ aç›s› kâr amaçl› kurumlar› ya- Yüksek düzeyli etik de¤erleri iﬂletmeleri tutan ru- sal bir varl›k ve bireylerin ve gruplar›n iﬂbirli¤i hu, kültür, amaçlar, ikincil amaçlar, sermayeye ça- olarak görür. ‹ﬂletme lideri ve üst düzey yöneti- l›ﬂanlar›n kat›l›m› ya da liderlik de¤ildir, niyettir. cileri, sermayedarlar›n ve iﬂletme sahiplerinin karlar›n› maksimize etmek için kiralanm›ﬂlard›r. Etik ile liderlik, iﬂletme yap›s›, iﬂletmenin denetim sis- Ancak bunu baﬂarmak için, çeﬂitli etkilenenlerin AMAÇ temi ve örgüt kültürü aras›ndaki iliﬂkiyi anlatmak. 4 (çal›ﬂanlar, müﬂteriler, tedarikçiler, hükümet ku- Niyet, iﬂletme içinde kurucular›n ve üst yöneti- rumlar›) beklentilerini, haklar›n› ve taleplerini min prensip ve de¤erleri yoluyla benimsenir, ni- karﬂ›lamak zorundad›r. Bu bak›ﬂ aç›s›na göre, iﬂ- yet liderlerin ve onlar›n takipçilerinin politika, letmenin temel yükümlülü¤ünü, iﬂletme sahiple- prosedür, örnekler ve davran›ﬂlar› yoluyla eyle- rinin ekonomik beklentilerini karﬂ›lamakt›r, an- me dönüﬂtürülür. Liderler stratejiyi, kültürü, de- cak hayatta kalmak ve baﬂar›l› olmak için iç ve netim ve ödül sistemlerini hatta iﬂletmedeki etki- d›ﬂ etkilenenlerin yasal, sosyal, politik ve çevre- leﬂimin do¤as›n› bile etkiler. Liderlik tarz›n›n eti- sel taleplerini cevaplamak zorundad›r. ¤e uygun ya da uygun olmayan kültüre ve yöne- limlerine olan etkilerine iﬂletme liderli¤inin do- ‹ﬂletmeler ve liderler için etik sorumlulu¤un ne ¤as›yla ilgili genellemelerle baﬂlanabilirAMAÇ 2 anlama geldi¤ini ifade etmek. ‹ﬂletmeler, daha sonra etkilenenleriyle olan iliﬂ- kilerinde sosyal ve etik aç›dan sorumludur ve yi- ne etkilenenlerin yasal haklar› ve dürüstlük ve do¤ruluk gibi etik standartlara yönelik talepleri kadar maliyet ve fayda analizini faydac›l›¤a göre gerçekleﬂtirmek zorundad›r. Etkilenenler analizi, do¤ru ve yanl›ﬂ› de¤erlendiren belli bir etik pren- sibi desteklemez ancak farkl› durumlarda iﬂlet- menin ve etkilenenlerinin etik prensiplere uyum sa¤lamas›n› sa¤lar. Buradaki önemli nokta, iﬂlet- meler baﬂar›l› olabilmek için haklara sayg›l› ol- may› ve birimlerinin ç›karlar›n› yasal hale getir- mekle yükümlüdür.

102 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikKendimizi S›nayal›m 6. ‹ﬂletmelerin çal›ﬂanlar›na olan sosyal sorumluluk ko- nusu hangisidir?1. Aﬂa¤›dakilerden hangisi günümüzün etik sorunla-r›ndan birisi de¤ildir? a. ‹ﬂletme her zaman önce kendini sorumlu gör- melidir. a. ‹ﬂletmeler rasyoneldir. b. ‹ﬂletmeler kiﬂili¤i olmayan kurumlard›r. b. Ekonomik amaçlar ancak iﬂletmedeki güven or- c. ‹ﬂletmeler politik ve ekonomik gruplar›n yöneti- tam› ile baﬂar›labilir. mindedir. c. ‹ﬂletmelerin çeﬂitli ç›kar gruplar›na karﬂ› sosyal d. ‹ﬂletmeler politik ve ekonomik gruplarla iﬂ birli- sorumluluk görevleri vard›r. ¤i halindedir. d. Performansa göre ücretlendirme ve terfi, iﬂlet- e. ‹ﬂletmelerin vicdan› vard›r. melerin yapmas› gerekendir.2. “‹ﬂletmelerin vicdan› yoktur.” Görüﬂü hangi bilim e. Güvenli iﬂ ortam› sa¤layarak iﬂletmeler, daha azadam›na aittir? yasal sorunlar yaﬂar. a. Peter Drucker 7. ‹ﬂletmelerin beﬂ sosyal sorumluluk ilkesi oldu¤unu b. Peter Senge söyleyen bilim adam› aﬂa¤›dakilerden hangisidir? c. Frederic taylor d. Adam Smith a. Keith Davis e. Henry Fayol b. Peter French c. Kenneth Goodpaster3. Aﬂa¤›dakilerden hangisi Peter French’in görüﬂlerin- d. John Matthewsden birisi de¤ildir? e. Theodore Levitt a. ‹ﬂletmelerin kararlar› ile bireylerin kararlar› ben- 8. Lider, etik bak›ﬂ aç›s›n› stratejik yönetimin hangi aﬂa- zerdir. mas›nda ortaya koyar? b. ‹ﬂletmeler amaçlar yönünde davranmal›d›r. a. Amaçlar›n belirlenmesi c. Bir iﬂletmenin etik baﬂar›s› “ iç karar mekaniz- b. Strateji oluﬂturulmas› c. Stratejilerin belirlenmesi malar›”n› sa¤l›kl› iﬂletebilmesidir. d. Strateji uygulamas› d. ‹ç karar mekanizmas› çok önemlidir ak›ﬂ ﬂema- e. Stratejilerin denetimi lar›, politikalar ve prosedürlerden oluﬂur. 9. Çevre analizi neden “karﬂ›l›kl› etkileﬂimli süreç” an- e. ‹ﬂletmelerin kararlar› ile bireylerin kararlar› ay- lam›na gelmektedir? n›d›r. a. Planlama yap›lmas› b. Do¤rusal süreç olmas›4. “Sosyal Sözleﬂme” kavram›n›n dayand›¤› görüﬂ c. Etik ve sosyal sorumluluk konular›n›n ele al›n-nedir? mas› a. Liberal görüﬂ d. Uygulama ve yönetim öncesi süreç olmas› b. Etkilenenler görüﬂü e. Politik ve ekonomik konular›n iﬂlenmesi c. Taylorizm d. “Görünmez el” görüﬂü e. “Kâr odakl›l›k” görüﬂü5. “Sözleﬂmeye dayanan etik”, kavram›n› ilk kim 10. Liderlik ile “niyet” aras›ndaki iliﬂki nedir?kullanm›ﬂt›r? a. Yüksek düzeyli etik de¤erler, niyetin sonucudur. b. Yüksek düzeyli etik de¤erler, liderin sonucudur. a. Peter French c. Yüksek düzeyli etik de¤erler, iﬂbirli¤inin sonu- b. Kenneth Goodpaster cudur. c. Laura Nash d. Yüksek düzeyli etik de¤erler, strateji ve amaﬂla- d. John Matthews r›n sonucudur. e. Theodore Levitt e. Yüksek düzeyli etik de¤erler, iﬂletme yap›s›n›n sonucudur.

4. Ünite - ‹ﬂletmelerde Ahlaki Karar Alma ve Etik Liderlik 103 Yaﬂam›n ‹çinden Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›“ GÜNEY AFR‹KA’DA KALMAK YA DA KALMAMAK 1. d Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerin Vicdan› Yok- Genellikle büyük çapl› çok uluslu iﬂletmelerin birçok tur” konusunu yeniden gözden geçiriniz.yöneticisi sosyal, politik, iﬂ ahlak› gibi konularda bir 2. d Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerin Vicdan› Yok-ikilemle yüzyüze gelmektedirler. Örne¤in, Güney Afri- tur” konusunu yeniden gözden geçiriniz.ka’daki ›rkç› politika yüzünden birçok firma buralardan 3. a Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerin Vicdan› Vard›r”çekilip çekilmeme konusunda bir karar vermek duru- konusunu yeniden gözden geçiriniz.mundad›r. Güney Afrika’da kalma ya da kalmama ko- 4. b Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Bir Sosyal ve Ekonomik Et-nusunda görüﬂlerin neler oldu¤u aﬂa¤›da verilmiﬂtir. kilenen Olarak ‹ﬂletme” konusunu yeniden göz-Güney Afrika’da kalmaya taraftar olanlar ﬂunlar› savun- den geçiriniz.maktad›r: 5. c Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Bir Sosyal ve Ekonomik Et-- Yabanc› ﬂirketler bar›ﬂ için olumlu bir güç oluﬂturur- kilenen Olarak ‹ﬂletme” konusunu yeniden göz-lar ve bu güç sayahlama yarar›nad›r. den geçiriniz.- Yabanc› firmalar›n sosyal mücadelelere kar›ﬂmas› ge- 6. d Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Bir Sosyal ve Ekonomik Et-rekmez. Onlar›n birincil amaçlar› adil ve do¤ru politika- kilenen Olarak ‹ﬂletme” konusunu yeniden göz-lar›n çat›s› alt›nda mant›kl› bir kâr elde etmektir. den geçiriniz.- Yabanc› firmalar›n katk›s›yla büyüyen bir ekonomi- 7. a Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletme ve Etkilenenler Ara-den dolay› Güney Afrika’n›n ekonomisinde büyük çap- s›ndaki ‹liﬂkiler için pragmatik Prensipler”ta ilerlemeler olmuﬂtur. konusunu yeniden gözden geçiriniz.- Çok uluslu ﬂirketlerin buradan çekilmesi, siyahlar ara- 8. b Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletme Stratejisi ve Ah-s›nda büyük oranda iﬂsizli¤e neden olacakt›r. lak Sorumlulu¤u” konusunu yeniden gözdenGüney Afrika’da kalmaya karﬂ› olanlar ise ﬂunu savun- geçiriniz.maktad›r: 9. c Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletme Stratejisi ve Ah-- ﬁirketlerin bugüne kadar siyahlar›n kötü ﬂartlar›n› de- lak Sorumlulu¤u” konusunu yeniden gözden¤iﬂtirmede sadece s›n›rl› baﬂar›ya sahiptirler. geçiriniz.- Genelde iﬂletmeler sadece hissedarlar›na de¤il, ayn› 10. a Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerde Liderlik, Kül-zamanda topluma karﬂ› da sorumluluk taﬂ›maktad›rlar. tür ve Etik Sorumluluk” konusunu yeniden göz-Sonuçta iﬂletmeler ›rkç› bir politikan›n bask›s› alt›ndaki den geçiriniz.bir ülkenin iﬂletmesi olarak davranmamal›d›r.- Kar›ﬂ›kl›k ve ekonomik ﬂartlar (iktisadi durgunluk, dü- S›ra Sizde Yan›t Anahtar›ﬂen alt›n fiyatlar›, iki haneli enflasyon ve di¤er faktör-ler) hissedarlar›n uzun dönemli ç›karlar› aç›s›ndan Gü- S›ra Sizde 1ney Afrika’dan çekilmeyi akla getirmektedir. Liderler “giriﬂimci ruh”a sahip bireyler olarak, su, ener-- Sa¤duyu siyah liderler k›sa dönemde geri çekilmeye- ji, toprak, hammadde ve insan kayna¤› gibi bir toplu-le ilgili potansiyel güçlükleri farketseler de, henüz bir- mun temel ekonomik kaynaklar› olan ve ayn› zamandaçok siyah, daha iyi bir gelecek ümidiyle bu s›k›nt›lara üretim faktörleri olan girdileri, giriﬂimcilik ile bir ürünkatlanmaya haz›rd›r. ya da hizmete dönüﬂtürür. Bunu yaparken bu kaynak--Uzun dönemde, Güney Afrika, ›rkç›l›¤›n karﬂ›s›ndaki lar›n toplum taraf›ndan kendisine emanet oldu¤unu bil-bir dünyadan kendini soyutlayamayacak ve politikalar›- mesi, israf etmeden, zarar vermeden, maksimum faydan› de¤iﬂtirmek zorunda kalacakt›r. sa¤layacak ﬂekilde kullanmas› esasd›r. ‹ﬂte bu üretimTart›ﬂmalar devam ederken, belli baﬂl› çok uluslu ﬂir- girdilerinin etik boyutudur.ketlerin tepe yöneticileri, Güney afrika’da kalma ya dakalmama karar›yla karﬂ› karﬂ›yad›r. ”

104 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikYararlan›lan ve BaﬂvurulabilecekKaynaklarKline, John M. (2010). Ethics for international business. New York: Routledge.Boatright, John Raymond. (2009). Ethics and the con- duct of business. Upper Saddle River: Pearson Pren- tice Hall.Fisher, C. M.(2009). Business ethics and values. Har- low, England : Prentice Hall/Financial Times.Ferrell, O. C. (2005). Business ethics. Boston : Hough- ton Mifflin.Kline, John M. (2005). Ethics for international business. London: Routledge.Jones, Campbell (2005). For business ethics. London: Routledge.Sims, Ronald R. (2003). Ethics and corporate social res- ponsibility. Westport, Conn.: Praeger.Bradburn, Roger (2001). Understanding business ethics. London : Continuum.De George, Richard T. (1999). Business ethics. Upper Saddle River: Prentice Hall.

5‹ﬁLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ET‹KAmaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; Örgütlerde etik kavram›n›n önemini aç›klayabilecek, Örgütlerde etik davran›ﬂ modelini tan›mlayabilecek, Örgüt eti¤i ve sosyal sorumluluk iliﬂkisini ifade edebilecek, Küreselleﬂme ve iﬂ eti¤i iliﬂkisini aç›klayabilecek, Türkiye’de iﬂ eti¤i araﬂt›rmalar›n› inceleyebileceksiniz.Anahtar Kavramlar • Sosyal Sorumluluk • Etik D›ﬂ› Davran›ﬂlar • Etik • Ahlak‹çindekiler • G‹R‹ﬁ • ÖRGÜTLERDE ET‹K KAVRAMININ ‹ﬂletmelerde Sosyal Örgütlerde Etik Sorumluluk ve Etik Kavram›n›n Önemi ÖNEM‹ • ET‹K DIﬁI ÖRGÜTLER • ÖRGÜTLERDE ET‹K DIﬁI DAVRANIﬁ MODEL‹ • ÖRGÜT ET‹⁄‹ VE SOSYAL SORUMLULUK • ÖRGÜTLER‹N ÇEﬁ‹TL‹ GRUPLARA OLAN ET‹K SORUMLULUKLARI • KÜRESELLEﬁME VE ‹ﬁ ET‹⁄‹ • TÜRK‹YE’DE ‹ﬁ ET‹⁄‹ ARAﬁTIRMALARI

Örgütlerde Etik Kavram›n›n ÖnemiG‹R‹ﬁÖrgütlerde en karmaﬂ›k, zor tart›ﬂ›lmas› gereken konulardan birini etik konusuoluﬂturmaktad›r. Etik konusu örgütlerin mükemmellik, kaliteye ulaﬂma, rekabetçabalar›n›n do¤al bir sonucu olarak ortaya ç›kmaktad›r. De¤erler, normlar yanikültür ve ahlaki konularda etik konusunun ayr›lmaz bir parças›d›r. Örgütlerde etikdavran›ﬂlar›n ortaya konulmas› ya da etik d›ﬂ› konular›n aç›¤a ç›kmas› son y›llardaönem kazanm›ﬂt›r. Bu aç›dan etik davran›ﬂlar›n geliﬂtirilmesini, ahlaki standartlarkonulmas›n› baﬂar›y› engelleyen ya da tehdit eden bir konu olarak de¤il, çal›ﬂmayöntemlerini iyileﬂtirecek bir f›rsat olarak görmek gerekmektedir. Günümüzde örgütler toplumlarla iç içe geçmiﬂ ekonominin güçleri olarak yeralmaktad›rlar. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda örgütlerin baﬂar›l› ve verimli olmas› ekono-miyi canland›racak, toplumun refah seviyesini artt›racakt›r. Örgütler gerek sahipolduklar› güç, gerekse ürettikleri mal ve hizmetlerle çal›ﬂt›rd›klar› bireylerle toplu-ma karﬂ› büyük yükümlülüklere sahiptirler. Örgütlerin uzun ömürlü olmalar› onla-r›n güvenilir ahlakl› ve etik sorumluluklar› olmalar›na ba¤l›d›r. Örgütlerde etik konulara bakt›¤›m›zda mali skandallar, rüﬂvet, adam kay›rmac›-l›k, taciz gibi olaylarla ba¤daﬂt›r›lmaktad›r. Gerçekte etik olaylar sadece bunlarla s›-n›rl› de¤ildir. Etiksel konular iﬂ ile faaliyetlerin her alan›nda görülebilir. ‹ﬂ eti¤ininkarmaﬂ›k olan taraf›, davran›ﬂ›n do¤ru veya yanl›ﬂ oldu¤u konusunda fikir birli¤i-nin olmamas›d›r. Örne¤in rüﬂvet konusu ço¤u kiﬂi taraf›ndan farkl› yorumlanmak-tad›r. Baz› kiﬂilerin hediye olarak alg›lad›klar› bir olay, baz›lar› içinde ciddi bir suç-tur. Kültür burada etik olaylar›n nas›l alg›land›¤›n› belirleyen önemli bir olgudur.ÖRGÜTLERDE ET‹K KAVRAMININ ÖNEM‹‹ﬂ ahlak›, iﬂ dünyas›ndaki mal ve hizmet üretim, sat›ﬂ ve tüketim sürecindeki do¤-rular› ve yanl›ﬂlar› ifade eder. Neyin do¤ru, neyin yanl›ﬂ oldu¤u konusu ahlaki birkonudur. ‹ﬂ dünyas›nda do¤ru davran›ﬂlar ve eylemler olaca¤› gibi, yanl›ﬂ davra-n›ﬂlar ve eylemlerde bulunmaktad›r. ‹ﬂ ahlak›n›n iﬂ yaﬂam›nda kimleri kapsad›¤› ifade edilecek olunursa; iﬂ ahlak›,aﬂa¤›da yer alan ﬂu gruplar aras›ndaki iliﬂkileri içermektedir (Orman, Parlak, 2009,s.307). • ‹ﬂletmeler aras›ndaki iliﬂkiler • ‹ﬂletme yöneticileri ile çal›ﬂanlar› aras›ndaki iliﬂkiler • ‹ﬂletme çal›ﬂanlar›n›n kendi aralar›ndaki iliﬂkiler

108 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE • ‹ﬂletme ile müﬂterileri aras›ndaki iliﬂkiler • ‹ﬂletme ile tedarikçiler aras›ndaki iliﬂkiler 1 • ‹ﬂletme ile kamu yönetimleri aras›ndaki iliﬂkiler • ‹ﬂletme ile çevresel faktörler aras›ndaki iliﬂkiler DÜﬁÜNEL‹M • ‹ﬂletme ile di¤er kuruluﬂlar (kredi kurumlar›, sendikalar, sivil toplum örgüt- SORU D‹KKAT leri vb.) aras›ndaki iliﬂkiler. Bu iliﬂkilerin her birisinde, iﬂ ahlak› bak›m›ndan sorunlarla karﬂ›laﬂ›lmaktad›r. SIRA S‹ZDE Bu sorunlar›n varl›¤›, iﬂ ahlak›n›n bir disiplin dal› olarak ortaya ç›kmas›na zeminAMAÇLARIMIZ haz›rlam›ﬂt›r. ‹ﬂletme eti¤i kavram› çerçevesinde geliﬂtirilen görüﬂlerin önemli bir bölümünün hareket noktas› iﬂletmelerin günümüz toplumlar›nda özel bir ahlaki sorumlulu¤u oldu¤unun kabul edilmesidir. Bu kabulun dayana¤›, iﬂletmelerin toplumdaki ayr›- cal›kl› konum ve etkinli¤idir. ‹ﬂletmeler, günümüz toplumlar›nda saf iktisadi örgüt- ler olmaktan çok özel bir güce sahiptir. Büyük iﬂletmeler sahip olduklar› etki alan- lar›na göre alt› boyutta incelenebilirler. (Schulze 1997: 37). Ekonomik Güç: Sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve sat›ﬂ koﬂullar›n› belirleme yetene¤ine dayan›r. Ekonomik güç, iﬂletmelerin di¤er beﬂ alandaki güç ve etkisinin de kayna¤›d›r. Sosyal ve Kültürel Güç: ‹ﬂletmelerin di¤er toplumsal sistemlerin normatif ve sü- reçsel özelliklerini etkileme imkan›d›r. Toplumda oluﬂan kültürel de¤erler ve ya- ﬂam tarz› üzerindeki etki gücüdür. Teknolojik Güç: ‹ﬂletmelerin araﬂt›rma ve geliﬂtirme faaliyetleri ve bir bütün ola- rak teknolojik ilerleme ve dönüﬂümde üstlendikleri rolü ifade eder. Politik Güç: ‹ﬂletmelerin politik yaﬂam› oluﬂturan karar süreçlerini ve böylece toplumsal yaﬂam›n tüm alanlar›n› etkileme yetene¤ini anlat›r. Fiziki Çevre Üzerindeki Güç: ‹ﬂletmelerin do¤al kaynaklar›n yönetimine kat›lma ve bölgesel geliﬂme politikalar›n› etkileme gücünden kaynaklan›r. Birey Üzerindeki Güç: ‹ﬂletmelerin do¤rudan ve dolayl› olarak etki alan› içinde bulunan bireyler üzerindeki bireysel seçimler, tercihler, düﬂünce ve davran›ﬂlar üzerindeki etkileme gücünü ifade eder. ‹ﬂletmeler, iktisadi faaliyetleri s›ras›nda toplumun do¤a ve insan kaynaklar›n› bireysel kazanç amac›na yönelik olarak kullan›rlar. Bu süreçte yukar›da an›lan bo- yutlar› ile iﬂletme gücü, kendisini sürekli olarak yeniden üretir. ‹ﬂletmelerdeki bu güç yo¤unlaﬂmas›na karﬂ›l›k, buna oranl› toplumsal kontrol imkanlar› bulunma- maktad›r. ‹ﬂte iﬂletmelerin do¤al ve toplumsal çevre üzerindeki bu geniﬂ ve top- lumca kontrol edilemeyen etki imkanlar›, onlara toplum karﬂ›s›nda özel bir ahlaki sorumluluk yükler. Bu, “‹ﬂletmeyi oluﬂturan bireylerin ahlaki sorumluluklar›n›n toplam›ndan ötede ve bireysel sorumluluktan farkl› bir sorumluluktur. ‹ﬂletmelerin etik davran›ﬂlar›, sahip olduklar› etkiyi ve gücü nas›l kulland›klar›- na ba¤l›d›r. ‹ﬂletmeler etki ve güçlerini kazanç amaçl› kullan›rken, toplumsal amaç- lar do¤rultusunda ne yönde hareket ettikleri de önemlidir. ‹ﬂletmelerinSsIRaAhiSp‹ZoDldEuklar› etki alanlar›n› s›ralay›n›z. ET‹K DIﬁI ÖRGÜTLER GünümüzdDeÜﬁmÜNoEdLe‹Mrnleﬂme, küreselleﬂme ve bilgi toplumlar›na geçiﬂle birlikte top- lumlar›n ve örgütlerin yap›lar› da de¤iﬂmeye baﬂlam›ﬂt›r. Rekabet, de¤iﬂim, çal›ﬂma politikalar› bSuOnaR Uba¤l› de¤iﬂen kültür etik de¤erleri de etkilemektedir. D‹KKAT SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ

5. Ünite - Örgütlerde Etik Kavram›n›n Önemi 109 Günümüzde iﬂletmelerin var olabilmeleri ve yaﬂamlar›n› sürdürebilmeleri içinön koﬂullardan biri olarak, de¤erlere dayal› davran›ﬂ biçimlerini benimsemeleri ge-rekmektedir. ‹ﬂletmelerin uluslararas› iﬂ standartlar›na uyum sa¤layabilmelerindeve rekabet edebilmelerinde; yenilikçi olmalar›, topluma karﬂ› sosyal sorumluluküstlenmeleri ve etik de¤erleri benimsemeleri hem bir zorunluluk hem de bir ge-reksinim olarak ortaya ç›kmaktad›r (Gök, 2009: 553). Örgütte çal›ﬂanlar›n etik davranmak için hangi yaklaﬂ›m› benimsediklerindençok, sergiledikleri çaba daha önemlidir. Etiksel analiz, geliﬂi güzel bir süreçtençok, gerçek veya ahlaki konu hakk›nda sistematik sebep bulma sürecidir. Yap›landavran›ﬂ›n etik veya etik olmad›¤› hakk›ndaki bilgiyi sebepleri verecektir. Etik birörgütün parças› olmak isteyen kimseler, öncellikle, ﬂirketin etik karakterinden ha-berdar olmal›d›r. ‹ﬂ arayan bireyler örgütün ekonomik gücünün yan›nda, iﬂverenin etik davran›ﬂ-lar›n› da araﬂt›rabilirler. Örne¤in uzun dönemli sonuçlar üzerinden, k›sa dönemligeliri çal›ﬂan›na empoze etmeye çal›ﬂan bir örgüt etik olmayan bir atmosfer yara-tabilir. Örgütler öncelikle çal›ﬂanlar üzerinde etik kurallar geliﬂtirmeyi hedefleme-lidirler (Ronald, 1991: 366-389). Ekonomik ç›karlar nedeniyle etik olmayan davran›ﬂlar› destekleyen veya etikdavran›ﬂlar konusunda çal›ﬂanlar›n› yönlendirmeyen örgütler çal›ﬂmak için tercihedilmemelidirler. Her ﬂeyden önce etiksel problemler, yasal problemler de¤ildir.Çal›ﬂanlara yönelik haks›z davran›ﬂlar, örgütün etiksel yap›s›n› gösterebilir. Çal›-ﬂanlara, müﬂterilerine davrand›klar› gibi davranm›yorlarsa veya performans de¤er-leme standartlar› adil de¤ilse, örgüt etik olmayabilir. Bunun yan›nda, ahlaki konu-lar›n ele al›nma biçimi hakk›nda belirli prosedürlerin yoklu¤u ile çal›ﬂanlar ve yö-neticiler aras›nda temel iletiﬂim a¤› yok ise, bu durum örgütün etik yönünden risk-te oldu¤unu gösterir. Halka karﬂ› görevlerinin yan›nda, hissedarlara olan sorumlu-luklar›n› bilmeyen ve çal›ﬂanlar›n kiﬂisel etiklerini evde b›rakaca¤›na inanan örgüt-ler etik olmayan davran›ﬂlar sergileyebilirler. Örgütsel eti¤in iﬂ için olan de¤erini ölçmenin bir yolu, onun eksikli¤inin geti-rece¤i zarard›r. ‹ﬂ eti¤inin eksikli¤i de örgüte art› bir maliyet yükler. Etiksel prob-lemlerin fark›na varamamak hem yasal hem de mali aç›dan örgüte zarar verir. Sony›llardaki örgütsel baﬂar›s›zl›klar›n ve önemli iﬂ kay›plar›n›n sebebi etik olmayanolaylar›n uygulanmas›d›r. Hemen hemen her olayda “kötü etik, kötü iﬂtir” ve etikolmayan yollarla kazan›lan k›sa vadeli kazançlar nadiren istenilen sonuca ulaﬂ›rlar(Stenberg, 1994:191). Temelde yalan söyleyen, aldatan, çalan ve sözünü tutmayanörgütlerle u¤raﬂmak zor ve kazançs›zd›r. Müﬂterilerini küçük gören, çal›ﬂanlar›naadil ve iﬂ yapt›¤› kiﬂilere dürüst olmayan bir iﬂyeri, hem müﬂterilerini hem de çal›-ﬂanlar› kaybedecektir. En verimli personel, en iyi müﬂteri, aktar›lan mali kaynaklaretik davran›ﬂ› benimseyen örgütler olacakt›r. Hata ve istifa oranlar›nda art›ﬂ, hasta-l›klar, stres ve devams›zl›k, düﬂük verim, etik olmayan iﬂ faaliyetleri sonucu ortayaç›kan problemlerden baz›lar›d›r. ‹ﬂsizlere iﬂ bulmak, t›p araﬂt›rmalar›nda destek ol-mak, sanat› desteklemek gibi konularda ço¤u zaman iﬂ dünyas›na ihtiyaç duyulur.Ancak ço¤u zaman örgütler bu tür yard›mlar› etik davran›ﬂlar›ndan ötürü de¤il,reklam amac›yla yaparlar. Böyle durumlarda zaman zaman hedeflerin amaçlar›n-dan sapt›¤› ve uygun olmayan sonuçlara ulaﬂ›ld›¤›n› da görmek mümkündür. Da-ha iyiye ulaﬂmak için harcanan çabalar›n kendi kendini baltalamas› istenmiyorsa,iﬂ eti¤ini iyi bir ﬂekilde anlamak zorunludur. ‹ﬂ eti¤i bireyler gruplar ya da toplu-luklar taraf›ndan benimsenen kabul edilen ve inan›lan davran›ﬂ kurallar›d›r.

110 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik Tablo 5.1 Etik D›ﬂ Örgütlerin 1. Uzun vadeli planlar üzerinden k›sa dönemli kârlara önem verirler 12 Temel Noktas› 2. Profesyonel etik kodlar›n kurulmas›na önem verirler veya bask› yaparlar. 3. Etik pSrIoRbAleSm‹ZleDrEin çözümünü hafife al›rlar. SIRA S‹ZDE 4. Finansal kay›plara neden olabilecek etik konulara isteksiz yaklaﬂ›rlar. 5. Çal›ﬂDanÜlﬁarÜaNeEtLi‹kMd›ﬂ› davran›ﬂlar› teﬂvik edici çevre yarat›rlar. DÜﬁÜNEL‹M 6. Etik prSobOleRmUlerin çözümünü hukuk departman›na gönderirler. SORU 7. Halkla iliﬂkiler gibi konular› etik olarak incelerler. D‹KKAT 8. Çal›ﬂanDla‹rK›nKaAtTüketicilerden farkl› davran›rlar. 9. Keyfi veya haks›z performans de¤erleme standartlar› uygularlar. SIRA S‹ZDE 10. Etik SpIrRoAblSe‹mZDleEri çözümlemede referans olabilecek rehberleri kullanmazlar. 11. Çal›ﬂanlar aras›ndaki gammazl›¤› ortadan kald›rmazlar.AMAÇLARIMIZ 12. ÇalA›ﬂManAlÇaLrA› RkIiﬂMisIZel etiklerinden vazgeçmeleri konusunda teﬂvik ederler. K‹TAP Robert AllanK C‹oTokAe,P“Danger Signs of Unethical Behavior: How to Determine if Your is at Ethical Risk”, Journal of Business Ethics, 10, (1991), 249-253.T SEILREAVS‹ Z‹ZYDOEN 2 Sizce örgütTlEeSrLIRdEAeV ‹SeZ‹nZYDOöEnNemli etik d›ﬂ› konu nedir? DÜﬁÜNEL‹M ‹NTERNET ÖRGÜTLERDE ET‹K DAVRANIﬁ MODEL‹ SORU Bireylerin DeÜtiﬁkÜNdEaLv‹Mran›ﬂlar›n› belirleyen de¤er sistemleri oldu¤u gibi örgütlerinde D‹KKAT etik davran‹›NﬂTlaErR›nN›EbT elirleyen de¤er sistemleri vard›r. Bir örgüt kendine ait ortak bir SIRA S‹ZDE de¤er sistemSi OgeRliUﬂtirir. Ahlak d›ﬂ› örneklerle sonuçlanan kararlar› veren örgütler buAMAÇLARIMIZ davran›ﬂlar›ndan sorumludurlar. Örne¤in 1982’de Beechnut’s isimli bir ﬂirket “elma suyu” ile ilgiDli‹ KbKüAyüT k bir skandal yaﬂam›ﬂt›r. Elma sular›n›n sadece ﬂekerpancar› ve K‹TAP ayn› içeriklerle haz›rland›¤›n›n ö¤renilmesi Beechnut’u mahçup etmiﬂ ve karlar›n›n düﬂmesine neden olmuﬂtur. Halk›n güvenini büyük ölçüde sarsm›ﬂt›r (Desjardi-TELEV‹ZYON ings, Mc.CaSlIlR, A19S9‹Z0D:3E 05). ‹NTERNET Örgütler de bireyler gibi etik geliﬂimin farkl› aﬂamalar›nda olabilirler (Carell, Je- nings, HeaAvMrAinÇ,LA1R9IM77IZ:75). En alt aﬂama, yasal olmayan davran›ﬂlar›n sadece örgüt- le ilgili k›sm›n›n incelendi¤i aﬂamad›r. Hiçbir yasa çi¤nenmedi¤i sürece, örgüt iste- di¤i gibi davranmaya özgürdür. ‹kinci aﬂKam‹ TadAa,Petik kurallar vard›r. Ancak bu kurallar sadece yol göstericidir. Yani uyup uymamak örgüte aittir. Herhangi bir etik davran›ﬂ uygun olmasa da e¤er yasal ise tolere edilebilir. Yap›lan davran›ﬂ k›sa dönemli bir yarar sa¤lamay› hedeflemeTkEtLeEdVir‹ Z. Y O N Örgütün etik davran›ﬂ›n›n üçüncü aﬂamas› etiksel karar alma süreci ile kuru- mun karar alma sürecinin bütünleﬂti¤i bir aﬂamad›r. Kararlar›n do¤rulu¤u etik bir davran›ﬂ olmas› ile ispatlan›r. Etik amaç ve ilkelerin kabul edildi¤i gözlenir. Etik davran›ﬂlar‹›NgTeErRçNeEkTleﬂtirmek için tekniklerin, ilkelerin neler oldu¤unu anlamaz ise örgüt bu aﬂamaya ulaﬂamaz. Bir örgüt toplumla içiçe yaﬂar ve ald›klar› kararlar kendileri kadar baﬂkalar›n› da etkiler. Bu nedenlerle davran›ﬂlar›n›n sonuçlar›n›n de¤erleri üzerindeki etkileri- ni bilmelidir. Ne tür sonuçlar›n kendi varl›¤›n› tehdit etti¤ini veya yaﬂamas›n› ko- laylaﬂt›rd›¤›n› önceden görebilmelidir.

5. Ünite - Örgütlerde Etik Kavram›n›n Önemi 111 Yöneticiler daha önce de belirtildi¤i gibi kiﬂisel yaﬂam, hissedarlar, sosyal çev-re ve toplum gibi sorumluluk alanlar›n› dikkate alacak ﬂekilde hareket etmelidir-ler. Yöneticilerin içinde ahlaki özelli¤i olan bir örgüt kültürü olmadan hareket et-melerini kimse bekleyemez. Örgütlerde etik davran›ﬂ modeli birbirini etkileyebilecek karmaﬂ›k yap›lardanoluﬂmaktad›r. Bu yap›y› daha iyi ortaya koyabilmek için örgütte etik davran›ﬂlar›belirleyebilecek faktörlerin aç›kça ortaya konulmas›nda yarar görülmektedir. Aﬂa-¤›daki ﬂekil ayn› zamanda buraya kadar anlat›lan etik davran›ﬂ modelinin daha iyianlaﬂ›lmas›n› sa¤layan özet niteli¤i taﬂ›maktad›r. ﬁekil 1’de de görüldü¤ü gibi bireyler karar vericiler olarak etik davran›ﬂlar›nmerkezi durumundad›r. Kiﬂisel özellikler, de¤erler, ahlak, cinsiyet gibi bireyselfaktörler etik davran›ﬂlar› etkiler. Belirli davran›ﬂlar› ödüllendirme ve güçlendirme-si ve di¤erlerini cezaland›rma bireyler taraf›ndan etik veya etik olmayan davran›ﬂolarak alg›lanm›ﬂt›r. Özellikle kad›n ve erkekler örgütsel davran›ﬂ do¤rultusundafarkl› ahlaki uyum davran›ﬂlar› göstermiﬂlerdir (Gillian, 1997:481). ‹nsanlar yaﬂam-da yönetici veya çal›ﬂanlar gibi pek çok rol oynarlar. Bu rollerini nas›l oynayacak-lar› da kültür, örgüt ve genel çevresel faktörler taraf›ndan ﬂekillenir. Yap›lan çal›ﬂ-malar orta ve düﬂük seviyedeki yöneticilerin etik olmayan davran›ﬂlar konusundabask› gördükleri gerçe¤ini ortaya koymuﬂtur. Bunlarda genelde örgütsel etkilerdeodaklanmaktad›r (Lewis, 1985: 377). Örgütsel etkilerden kaynaklanan etik d›ﬂ›davran›ﬂlar› keﬂfeden çal›ﬂanlar›n memnuniyetsizlik duyduklar› ve örgüte olan gü-venlerini kaybettikleri gözlenmiﬂtir. Etik veya etik - d›ﬂ› davran›ﬂlar kiﬂi - durum etkisinin bir sonucudur. Bu neden-lerle örgütün etik iklimini ve karar vericilerin ahlak prensiplerini tart›ﬂmakta yarargörülmektedir. Kültürel Etkiler ﬁekil 5.1 Örgütlerde Etik • Aile Davran›ﬂ Modeli • E¤itim • Din Rol • Medya/E¤lence BeklentileriÖrgütsel Etkiler• Etik Kodlar Bireyler• Örgüt Kültürü• Rol Modelleri • Kiﬂilik Etik• Sonuçlara Ulaﬂacak • De¤erler Davran›ﬂlar • Ahlaki De¤erler Alg›lanan Bask› • Tarihi Güçlendirmek• Ödüllendirme ve • Cinsiyet Cezaland›rma SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEPolitik-Yasal- DÜﬁÜNEL‹M DÜﬁÜNEL‹M Ekonomik SORU SORU EtkilerRobert Kreitner, Angelo Kinicki, Organizational Behavior, (New York:D(I‹rKwKinA TMc.Graw Hill, D‹KKAT1997:79). SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

112 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE ÖRGÜTSIREA TS‹‹Z⁄DE ‹ VE SOSYAL SORUMLULUK DÜﬁÜNEL‹M Örgütler yükümlülükleri ve s›n›rlar› toplum taraf›ndan belirlenen bir sosyal giriﬂim- SORU D‹KKAT dir. Bu s›nD›rÜlaﬁÜr NsE›kL‹Ms›k hem ahlaki olarak hem de kanunlarla yaz›l› olarak belirlen- SIRA S‹ZDE mektedir (De George, 1992:10). Sosyal sorumlulu¤un anlam› kapsam› toplumdanAMAÇLARIMIZ K‹TAP topluma, iﬂletmeden iﬂletmeye, kiﬂiden kiﬂiye de¤iﬂebilir. Zaman içinde de¤iﬂiklik gösteren sosSyOalRsUorumluluklar; gerçekte bir de¤er sistemi ve dolay›s›yla bir kültü-TELEV‹ZYON SIRA S‹ZDE rel yap› meselesedir (Özgener, 2004, s.158). 3 Sosyal soDr‹uKmK AluT luk, örgütlerin sosyal çevresindeki gruplara ve bireylere olan ‹DNÜTﬁEÜRNNEEL ‹TM davran›ﬂ biçimi ile ilgilidir. Çünkü örgütler iﬂ dünyas›nda faliyetlerini sürdürürken SORU D‹KKAT tsooprulummluulnud¤SauIRmdA eSen‹nZifrDaE(aÖtlezfreinni, gözetmek durumundad›rlar. Buna iﬂletmelerin sosyal Yalç›n, Öztürk, 1994, 396-412). Sosyal sorumluluk, iﬂ- SIRA S‹ZDEAMAÇLARIMIZ letmelerin finansal faaliyetlerinde ve kararlar›nda insan haklar›n› dikkate alarak, K‹TAP sat›c›lar, mAüMﬂAtÇeLrAilReIrM,ItZüketiciler çal›ﬂanlar, çevre ve toplum için zararl› olabilecek tu-TELEV‹ZYON tum ve davran›ﬂlardan kaç›nmalar›n› ifade etmektedir (K›lcullen, 1999:159). ‹NTERNET K›lcullen MaKur‹ eTenAanPd Judith Ohles Koo›stra (1999). “At least Do no Harm: Sources on the Changing Role of Business Ethics and Corporate Social Responsibility”, Reference Services SIRA S‹ZDE Review, Voluma 27, Number 2). 4 TELEV‹ZYON DÜﬁÜNEL‹M Etik davran›SﬂIRmAoSd‹eZlDinEin merkezinde ne yer al›r? SORU Günümüz iﬂ dünyas›nda iﬂletmeler kâr elde ettikleri sürece varl›klar›n› sürdüre- bilirler. AnD‹cNÜaTﬁkEÜRNiﬂNEleLE‹tTMmeler ekonomik amaçlar›n› gerçekleﬂtirirken çal›ﬂanlar›n›n, or- taklar›n›n ve toplumun menfaatlerini de dikkate almak zorundad›rlar. ‹ﬂte bu nok- ta da etik veS sOoRsyUal sorumluluk kavramlar› karﬂ›m›za ç›kmaktad›r. ‹ﬂletmenin sosyal çevresi müﬂterilerden, di¤er ﬂirketlerden, çal›ﬂanlardan ve ya- t›r›mc›lardan oluﬂmaktad›r. Sosyal sorumluluk kavram› farkl› konular› dengeleme çabas›ndad›rD.‹ÖK KrnAeT¤in yat›r›mc›lara karﬂ› sorumlu davranabilmek için, ﬂirketin kâr›- n› maksimize etmeye çal›ﬂmas› gerekir. Fakat ayn› zamanda müﬂterilerine güvenilir ürünler sunSmIRaAkS‹gZiDbEi bir sorumlulu¤u da vard›r. Oysa ﬂirketlerin yat›r›mc›lar› mem- nun edebilmek için müﬂterilerine sorumsuzca davrand›klar› görülmektedir (Özgen, Yalç›n, Öztürk, 1994: 396-412). Örgütte sosyal sorumluluk anlay›ﬂ›n› etkileyen bir çok faktörAbMuAlÇuLnAmRIMakIZtad›r. Sosyal sorumluluk daha geniﬂ bir çerçevede özellikle üst yönetimle ilgili olmakla beraber örgüt taraf›ndan istihdam edilen bireylerin de etik- lerini yans›tmaktad›r. Fakat sosyal sorumluluk hükümet veya tüketiciler gibi d›ﬂ çev- resinden deK b‹ aTskA› gPörebilir. Son olarak örgütlerin davran›ﬂ›n› yat›r›mc›lar›n taleple- ri, ayn› ülke veya endüstride bulunan di¤er örgütlerin davran›ﬂlar› ﬂekillendirir. Sosyal sorumluluk yasal, etik ve gönüllü sorumluluklar› kapsamaktad›r. ‹ﬂletme- lerin yasalTsEoLrEuVm‹ ZlYuOluNklar› uymak zorunda olduklar› yasalar taraf›ndan belirlenmek- tedir. Etik sorumluluklar, yasalar taraf›ndan de¤il, toplum taraf›ndan iﬂletmelerden yapmas› beklenen davran›ﬂ ve aktiviteler olarak tan›mlanmaktad›rlar. Gönüllü so- Örurmnelu¤liunkslaa‹nrNatTtoEapRvlNueEmeT¤uintimiﬂeleitﬂmleetmdeenleristtaerdaif¤›ni deatkninyalipk›llearndimr.a‹lhi tdiyeastrei ksloerrubmulutülur ksolarrudm›r-. luluklar›n sonucu olarak görülebilir. Toplum iﬂletmelerden bu tür desteklerde bu- lunmas›n› bekler, ancak bu tür desteklerde bulunmayan iﬂletmelerin davran›ﬂlar› da etik - d›ﬂ› olarak nitelendirilmez. Bir iﬂletmenin ekonomik sorumlulu¤u, iﬂletmeyi devam ettirerek yat›r›mc›lar› memnun etmek ve toplumun istek ve gereksinimlerini sa¤lamaya yönelik olarak mal ve hizmetleri üretmektir (Caroll, 1991: 39-42). Sizce örgütlSeIrRdAe Se‹nZDöEnemli etik d›ﬂ› konu nedir? DÜﬁÜNEL‹M SORU

5. Ünite - Örgütlerde Etik Kavram›n›n Önemi 113 Gönüllü Sorumluluk ﬁekil 5.2 ‹ﬂletmenin SosyalGönüllü Etkinliklerde Bulunmak, Sorumluluk Yaﬂam Kalitesini Artt›rmak Piramidi Ahlaki Sorumluluk SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE DÜﬁÜNEL‹M DÜﬁÜNEL‹MDo¤ru, Dürüst ve Adil Olmak, Zarar Vermekten Kaç›nmak SORU SORU D‹KKAT D‹KKAT Yasal Sorumluluk SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Kanunlara ve Kurallara UygunDavranmak, Oyunu Kurallar›na Göre Oynamak Ekonomik Sorumluluk Kar Amac› Gütmek: Bu Sorumluluk Di¤er Sorumluluklar›n Dayanak Noktas›d›rManuel Velasguez, Business Ethics Concept and Cases, 2. Bas›m (USAK:P‹ reTnAticPe Hall, Engle- K‹TAPwood Cliffs, 1998), 62. TELEV‹ZYON ‹NTERNET Sonuç olarak iﬂletmelerin çevre (koruma ve geliﬂtirme), iﬂleTtEmLeE Vu‹yZgYuOlNamalar›ndaadalet (kad›nlar›n ve az›nl›klar›n korunmas›, özürlülere destek verme), insan kay-naklar› (insan sa¤l›¤›n› ve güvenli¤ini artt›rma, e¤itim), toplum (kamu sa¤l›¤› proje-lerine destek verme, e¤itime ve sanata destek verme) ve mamul (mamul güvenli¤i-ni art›rma, ambalaj ve etiketlemede geliﬂmeler) gibi sorumlulu‹kNlTaErR› NvEarTd›r (Ar›kan,1995: 19). Baz› bilim dallar› ise sosyal sorumluluk alanlar›n› ürün, pazarlama uygu-lamalar›, iﬂgören e¤itimi, hay›rseverlik, çevre kontrolü, d›ﬂ iliﬂkiler, iﬂgören iliﬂkileri,az›nl›k ve kad›nlar›n istihdam›, iﬂgören güvenli¤i ve sa¤l›¤› olarak geniﬂletmiﬂtir.ÖRGÜTLER‹N ÇEﬁ‹TL‹ GRUPLARA OLAN ET‹KSORUMLULUKLARI‹ﬂletmelerin çeﬂitli gruplara karﬂ› etik sorumluluklar› vard›r. Bunlar tüketiciler, çev-re ve hükümet olmak üzere iﬂletme d›ﬂ› gruplar. Hissedarlar ve çal›ﬂanlar olaraktaiﬂletme içi gruplar olarak iki grupta incelenmektedir (ﬁimﬂek, 1988: 124).Örgüt D›ﬂ› Gruplara Olan Etik SorumluluklarBir iﬂletme ile tüketiciler aras›ndaki iliﬂki genel olarak bir sözleﬂmeye dayanan iliﬂ-kidir. Dolay›s›yla iﬂletmenin ve yöneticilerin tüketiciye karﬂ› etik sorumlulu¤u, busözleﬂmeye dayal› iliﬂkiyle do¤maktad›r. (Garrett, Konoski, 1986: 88). Bu kuramagöre bir tüketici bir mal sat›n ald›¤›nda, o iﬂletmeyle bilerek ve isteyerek bir sat›ﬂsözleﬂmesi içine girmiﬂtir. Bu kurama göre iﬂletmelerin ve yöneticilerin tüketicilere karﬂ› dört temel göre-vi vard›r. Bunlar k›saca ﬂöyledir (Valequez, 1988, 275-288). Birincisi, sat›ﬂ sözleﬂ-

114 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE mesinin koﬂullar›na uyumlu olmakt›r. Yani üretilen mal veya hizmetin kaliteli ve önceden belirtilen nitelikleri taﬂ›mas› gerekir. Bunu belirleyen faktörler ise güve- 5 nirlilik, hizmet süresi, garanti sorumlulu¤u ve üretim güvenli¤idir. ‹kinci faktör olan hizmet süresinde önemli olan konu, sat›n al›nan mal›n, tüketicinin kullanma- DÜﬁÜNEL‹M y› düﬂündü¤ü süre boyunca bozulmadan kullan›lmas›d›r. K›saca, tüketici bir mal› SORU sat›n al›rken, onu ne kadar süre kullanabilece¤ini bilmelidir. Üçüncü faktör garan- D‹KKAT ti sorumlulu¤udur. Sat›n al›nan mal, belli bir süre içinde bozulursa, tamir gibi iﬂle- rin iﬂletme taraf›ndan üstlenilmesini ifade etmektedir. Son faktör olan üretim gü- SIRA S‹ZDE venli¤i, iﬂletmelerin sat›lan mal›n kullan›m›ndaki riskleri belirtmeleri güvencesidir.AMAÇLARIMIZ K‹TAP Bu kuram›n ikinci temel görevi, mal›n özelliklerini taﬂ›mas›d›r. Yeni sözleﬂmeTELEV‹ZYON taraflar aras›nda özgürce yap›lmal›d›r. Fakat özgürlük do¤ru bilgilendirme ile anla- m› olur. Sat›n al›nan mal›n tüm özellikleri ve riskleri do¤ru olarak tüketiciye anla- ‹NTERNET t›lm›ﬂ olmal›d›r. Üçüncü temel görevi, yalandan kaç›nmakt›r. Özellikle bir mal›n reklam› yap›l›r- ken, yalan ve yan›lt›c› bilgi verilmemesi gerekmektedir. Zaten özellikle reklamc›l›k konusunda tüketici ve iﬂletme aras›nda bir çat›ﬂma bulunmaktad›r. Son temel görev, bask› ve zorlama yapmaktan kaç›nmakt›r. Tüketiciler birtak›m bask› yada kanunsuzlukla etkilenmemelidir. Özellikle tüketiciler bazen yo¤un, duy- gusal bask›lara maruz kalarak rasyonel davran›ﬂlar›n› de¤iﬂtirebilmektedir. ‹ﬂletmelerin ve yöneticilerin iﬂletme d›ﬂ› gruplara olan etik sorumluluklar›n ikincisini çevre oluﬂturmaktad›r (Mc Hugh, 57). Çünkü çevre sorunlar›na olan ilgi gittikçe artmaktad›r. Dolay›s›yla iﬂletmelerin de bu konuya yak›nda e¤ilmesi gerek- lili¤i ortaya ç›kmaktad›r. Sizce TürkiySeI’RdAe Se‹nZDçoEk etik d›ﬂ› konular›n hangi sektörde yayg›n oldu¤u tart›ﬂ›lmaktad›r? Sürdürülebilir kalk›nma, nitel büyüme, ekolojik sistemle ekonominin uyumlaﬂ- t›r›lmas›, yDaﬂÜaﬁmÜNEkLa‹lMitesi gibi kavramlarla birlikte, asl›nda uzun bir geçmiﬂi olan iﬂ- letme ve iktisat eti¤i kavramlar› da yeniden güncelleﬂmiﬂtir. Ekonomi ile do¤al or- tam, insan vSe OtoRpUlum aras›ndaki iliﬂki ve çeliﬂkilerin sorgulanmas›, bu kavramlar›n tümünün ortak paydas›d›r. Bu sorgulaman›n kayna¤›nda böyle bir sürecin aç›lma- os›lnu›ﬂmzoarsla›nydanaD ‹ibKsieKr At“oTçpevluremssaolrugnerlaerk›”singmözearvde› talep vard›r. Bu gereksinme ve talebin edilemeyecek derecede belirleyici rol oynam›ﬂt›r (Shulze, 1997:35). Sanayi uSyIRgAarSl‹›Z¤D›nE›n h›zland›rd›¤› daha çok üretim ve tüketim yar›ﬂ›n›n do¤al ve toplumsal çevreye ç›kard›¤› fatura, yol açt›¤› sorunlar ortadad›r. Hava, su ve topra- t¤e›nhliykaeﬂsaim, eA›nMtdeAhÇüLdsAtirRtiIneMidInZecyeakydb›¤o›ytuethlalirkdealikgiralez,nmtoezsvi,eksim›v›iladro, ¤daol¤kaalygn›dakalamr›anddtüekleerninmine kirlenmesi, asit ya¤muru, endüstri at›klar›n›n ve zehirli at›klar›n düﬂük maliyetle vyeokyöendeiltmiceiKlseir‹isn›TriaﬂAsl›enPtmdae oluﬂan riskler, bu sorunlar aras›nda say›labilir. ‹ﬂletmelerin d›ﬂ›nda çevreye karﬂ› sorumluluklar› vard›r. ‹ﬂletme için tek amaç kâr maksimizasyonu olmad›¤› için gerek iﬂletmenin faaliyet alan› ve kurula- lcua¤¤u› nyebri,lignTeEcrLienEkdVse‹eZoYülOrmNeatilm›d›srü. reci, etik de¤erlere ba¤l› olarak çevreye karﬂ› sorumlu- Iﬂletmelerin ve yöneticilerin iﬂletme d›ﬂ› gruplara olan etik sorumluluklar›n›n üçün- cüsü hükümetlerdir (Certo, 1997:70). ‹ﬂletmelerin etik sorumluluklar›ndan birisi de hü- kümetle ola‹ NnTsEaR¤Nl›EkTl› iliﬂkilerini geniﬂletmeleridir. ﬁirketlerin etik olmayan davran›ﬂlar- da bulunabilece¤ine inan›l›r. Bazen halk da bu duyguyu paylaﬂ›r. Halk özellikle bu ko- nuda kanun koyucular üzerinde bask› yapmaya çal›ﬂ›r. Hükümetlere burada büyük

5. Ünite - Örgütlerde Etik Kavram›n›n Önemi 115görevler düﬂer. ‹ﬂletmeler ve hükümetler birarada etik olmayan davran›ﬂlar konusundadüzenlemeler getirmeye çal›ﬂ›rlar.Örgüt ‹çi Gruplara Olan Etik Sorumluluklar‹ﬂletmelerin ve dolay›s›yla yöneticilerin sorumlu olduklar› iki grup vard›r. Bunlar-dan birincisi hissedarlar, ikincisi de çal›ﬂanlard›r. Yöneticilerin hissedarlara karﬂ› birincil sorumlulu¤u kâr› artt›rmak ve maliyetle-ri azaltmakt›r (Houfman, Frederick, 1995: 145). Hissedarlar o iﬂletmeye belirli birmiktar para yat›rm›ﬂlard›r. Bunun sonucunda da yöneticilerden beklentileri bu pa-ran›n en iyi ﬂekilde de¤erlendirilmiﬂ olmas›d›r. Zaten yöneticiler genellikle hisse-darlara ve di¤er gruplara olan sorumluluklar› aras›nda bu nedenle ikilem yaﬂamak-tad›rlar. Bu nedenlerle hissedarlara, örgüt d›ﬂ›ndaki tüm gruplar ikincil derecedeönemli say›lmaktad›r. Oysa, yöneticilerin hissedarlara karﬂ› etik sorumluluklar›n›nKabulu ile beraber bu sorumluluk art›k tek amaç olmaktan ç›km›ﬂt›r. Bir iﬂletmede üretimi gerçekleﬂtiren ve iﬂletme as›l gücünü oluﬂturan, o iﬂletme-nin çal›ﬂanlar›d›r. ‹ﬂletmenin ve çal›ﬂanlar›n karﬂ›l›kl› hak ve yükümlülükleri baz›sözleﬂmelere tabidir. Fakat son y›llarda kabul edilen görüﬂe göre, çal›ﬂanlar›n hak-lar›n› korumak için bu sözleﬂme yeterli kalmamaktad›r. Taraflar›n birbirlerine kar-ﬂ› da etik sorumluluklar› vard›r. Taraflar aras›nda yaln›z sözleﬂmeye dayal› düzen-lemeler oldu¤unu ele alan rasyonel örgüt teorisi, temel etik sorumluluklar› iki alan-da toplamaktad›r. Birincisi, çal›ﬂanlar›n örgütsel amaç gerçekleﬂtirmesinde gayretliolmas› ve sadakati olmas› ikincisi ise, yöneticilerin çal›ﬂanlara adil ücret ve çal›ﬂmakoﬂullar›n› sa¤lamas›d›r. Genel olarak çal›ﬂanlar›n temel etik ödevi, iﬂletmeninamaçlar› do¤rultusunda çal›ﬂmak ve amaçlara zarar verebilecek herhangi bir etkin-likten kaç›nmaktad›r.Küreselleﬂme ve ‹ﬂ Eti¤iKüreselleﬂme sürecinde konular›n incelenmesi gere¤i son y›llarda önem kazanm›ﬂ-t›r. Özellikle baz› etik konular kültüre göre de¤iﬂebildi¤i için, etik konusunun çokkültürlülük ve uluslararas› bir ba¤lamda incelenmesi gereklili¤i ortaya ç›kmaktad›r. Küreselleﬂme sürecinin, iﬂ eti¤i ve etiksel ilkeler üzerindeki etkisi üç boyuttaele al›nabilir (Gök, 2009: 10). Ilk olarak; küresel piyasada rekabet avantaj›n›n elde edilmesinde insanlar›n tu-tum ve davran›ﬂlar›n›n etkisinin artmas›d›r. Küreselleﬂme ile birlikte örgüt psikolo-jisi konusundaki geliﬂmeler, hayat standartlar›ndaki iyileﬂmeler ve çal›ﬂanlar›n bek-lentilerindeki de¤iﬂimler, iﬂ koﬂullar›n›n iyileﬂtirilmesine ve iﬂ eti¤ine iliﬂkin önlem-leri içeren alternatif anlay›ﬂ›n yükselen bir ivme kazanmas›na yol açm›ﬂt›r (Gök,2009: 10 içinde Wood 1997: 110). ‹kinci etkisi ekonomik iliﬂkilerde uluslararas› etik vizyonun ve ilkelerin gücü-nün hissedilmesidir. ‹ﬂletmelerin uluslararas› ticari iliﬂkilerini geliﬂtirmelerindeveya bir tak›m birliklere kat›l›mlar›nda ya da uluslararas› ekonomi piyasas›ndadestek kazanmalar›nda iﬂ eti¤i ilkeleri belirleyici bir rol oynamaktad›r. Örne¤in,Avrupa Birli¤ine kat›l›m sürecindeki iliﬂkiler, çal›ﬂma süresi, eﬂit ödeme, güven-lik ve iﬂ sa¤l›¤› gibi etiksel konularda iﬂletmelerin dikkatli davranmalar›n› gerek-tirmektedir. Bu gereklilik iﬂ çevresinde, iﬂletmelerin iliﬂkide bulunduklar› tümkiﬂi ve kuruluﬂlar›n ihtiyaçlar›n›n giderilebilmesi için gereksinim duyulan ku-rumsallaﬂm›ﬂ uygulamalar›n geliﬂmesini sa¤lamaktad›r (Gök, 2009: 10 içindeCarlin, 2000: 701). Üçüncü etkisi ise, küreselleﬂme ile birlikte, baz› uluslararas› uzman kuruluﬂlartaraf›ndan etik kodlar›n belirlenmesi ve kullan›lmas›d›r. Son y›llarda, iﬂ iliﬂkilerin-

116 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE deki davran›ﬂlar› düzenlemek amac›yla uzman gruplar taraf›ndan kullan›lan etik kodlar, yönetim alan›ndaki araﬂt›rmalar›n da ilgi alan›n› oluﬂturmaktad›r. 6 KüreselleﬂmSeIRsAürSe‹ZciDnEin iﬂ eti¤i üzerindeki etkisini hangi boyutlarda inceleyebiliriz. DÜﬁÜNEL‹M SORU Bell ve Bryman (2007) taraf›ndan ‹ngiltere ve ABD’deki birçok akademik sos- D‹KKAT yal araﬂt›rmDaÜﬁkÜuNrEuLl‹uMﬂunun belirledi¤i etik kodlar›n içeri¤i üzerine yap›lan bir çal›ﬂ- mada, ortaya konulan etik ilkeler ﬂu ﬂekilde özetlenebilir. SIRA S‹ZDEAMAÇLARIMIZ • ‹tibarSsaOyRg›U, K‹TAP • bilgilendirme,TELEV‹ZYON • güvenilirlik, • kiﬂiseDl ‹vKeKöArTgütsel gizlili¤in korunmas›, ‹NTERNET • dürüstlük ve ﬂeffafl›k, • araﬂtS›rImRAaSb‹uZDlgEular›nda yanl›ﬂ beyan, anlat›m ve yönlendirmelerden kaç›n›lmas›. Aç›klamalardan da anlaﬂ›ld›¤› gibi küreselleﬂme ile etik de¤erler önem kazan- maktad›r. ‹ﬂ iliﬂkilerinin ve standartlar›n oluﬂmas›nda kontrol görevi üstlenmekte iﬂ eti¤i oluﬂuAmMuAÇnLuARoIMluIZﬂturan etik kodlarla yönetebilmektedir. Türkiye’de ‹ﬂ Eti¤i Araﬂt›rmalar› Bir zamanlKar‹ iﬂT aAhlPak›n›n en üst düzeyde uygulay›c›s› olan biz Türkler, aﬂa¤›daki sayfalar okundu¤unda daha aç›k bir ﬂekilde görülece¤i gibi, bugün ne yaz›k ki, iﬂ ahlak› konusuna hem uygulama hem de literatüre boyutlar› itibariyle çok yabanc›- y›z. ‹ﬂ dünTyEaLsE›Vn‹›ZnY öO Nzellikle 1960-1970’li y›llardan itibaren iﬂ ahlak› konusuna hem iﬂ yaﬂam›nda hem de bilimsel çal›ﬂmalarda verdi¤i önem, ancak 1990’l› y›llar›n ikinci yar›s›ndan itibaren, yani son 10-15 y›l içerisinde yans›m›ﬂ bulunmaktad›r. Ancak bu k‹ NoTnEuRdNaE Tkatedilecek daha çok uzun bir yol vard›r. Bugüne kadar bizde gerçekleﬂtirilen çal›ﬂmalar›n ne adedi ne de niteli¤i henüz yeterli düzeye ulaﬂama- m›ﬂt›r. Üniversitelerde, iﬂletme fakülteleri ve di¤er fakülteler d›ﬂ›nda, her nedense iﬂ ahlak› konusuna karﬂ› çok fazla ilgili olmam›ﬂlard›r. Bu konuya sivil toplum kuruluﬂlar›n›n ilgisi de çok zay›f kalm›ﬂt›r. Konu ile il- gili faaliyetleri olan çok az STK mevcuttur. Bunlardan bir tanesi, 2001 y›l›nda ‹s- tanbul’da kurulan TEDMER (Türkiye Etik De¤erler Mekezi Vakf›) d›r. ‹ﬂ ahlak› ala- n›nda araﬂt›rmalarda bulunan TEDMER’in, 2002, 2005, 2007 ve 2008 y›l›nda yay›n- lanm›ﬂ 4 adet araﬂt›rmas› mevcuttur. Merkez, araﬂt›rmalar›n› “Etik Barometre Araﬂ- t›rmas›” ad›yla yay›nlamaktad›r. Di¤er bir kuruluﬂ ise 2003 y›l›nda faaliyete baﬂla- yan ‹G‹AD (Iktisadi Giriﬂim ve ‹ﬂ Ahlak› Derne¤i) dir. ‹G‹AD, 2008, y›l›nda “‹ﬂ Ah- lak› Dergisi ad›yla bir dergiyi yay›n hayat›na baﬂlatm›ﬂ, ayr›ca bir de 2008 ‹ﬂ Ah- lak› Raporu yay›nlanm›ﬂt›r. Rapor, iﬂ ahlak› ile ilgili geniﬂ kapsaml› bir alan araﬂ- t›rmas›na dayanmaktad›r. Bu konuda birer alan araﬂt›rmas› bulunan iki kurum daha vard›r. Bunlar da TÜG‹- AD (Türkiye Genç ‹ﬂadamlar› Derne¤i - 1986) ve TÜS‹AD (Türk Sanayicileri ve ‹ﬂa- damlar› Derne¤i - 1971) dir. TÜG‹AD, “Iﬂ Ahlak› ve Türkiye’de ‹ﬂ Ahlak›na Yönelik Tutumlar” ad›yla bir araﬂt›rma yay›nlar› bulunmaktad›r. Bir baﬂka kurum Baﬂbakanl›- ¤a ba¤l› olarak faaliyet gösteren Kamu Görevlileri Etik Kurulu’dur. 2004’te oluﬂturu- lan bu kurul ile, kamu yönetimi de etik konulara önem verdi¤inin alt›n› çizmiﬂtir. 2001 y›l›nda bir de üniversite bünyesinde HÜEM (Hacettepe Üniversitesi ‹ﬂlet- mecilik Meslek Eti¤i Uygulama ve Araﬂt›rma Merkezi) ad›yla bir kurum daha ya- ﬂam bulmuﬂtur. Toplumsal Etik Derne¤i ise, di¤erlerine nispeten daha genç bir dernektir. Görüldü¤ü üzere, Türkiye’de bu alanda faaliyette bulunan kuruluﬂlar›n neredeyse tümünün mazisi çok yenidir (Özdemir, 2008: 311).

5. Ünite - Örgütlerde Etik Kavram›n›n Önemi 117ÖzetA M A Ç Örgütlerde etik kavram›n›n önemini aç›klamak. A M A Ç Küreselleﬂme ve iﬂ eti¤i iliﬂkisini aç›klamak. 1 Etik neyin do¤ru neyin yanl›ﬂ oldu¤u konu- 4 Etik konular kültüre göre de¤iﬂebildi¤i için, etik sunda bireylerin kendilerinin oluﬂturdu¤u de- konusunun çok kültürlülük ve uluslararas› ba¤- ¤erleri ahlaki aç›dan araﬂt›ran bir felsefe disip- lamda incelenmesi gereklili¤i vard›r. Küreselleﬂ- linidir. ‹ﬂ eti¤i kavram›n›n önemi günümüz top- me sürecinin iﬂ eti¤i ve etiksel ilkeler üzerindeki lumlar›nda özel bir ahlaki sorumlulu¤u oldu- etkisini araﬂt›rmak örgütlerin devaml›l›¤›, stan- ¤unun kabul edilmesinden kaynaklanmakta- darlar›n›n geliﬂmesi ve çal›ﬂanlar›n beklentileri- d›r. Çünkü iﬂletmeler toplumda ayr›cal›kl› ko- nin karﬂ›lanmas› aç›s›ndan önem taﬂ›maktad›r. num ve etkinliktedir. A M A Ç Türkiye’deki iﬂ eti¤i araﬂt›rmalar›n› incelemek.A M A Ç Örgütlerde etik davran›ﬂ modelini tan›mlamak. 5 Etik konusunun son y›llarda çok önem kazan- 2 Günümüzde iﬂletmelerin var olabilmeleri ve ya- mas›, iletiﬂim kanallar›n›n bu konudaki duyarl›l›- ﬂamlar›n› sürdürebilmeleri ön koﬂullar›ndan biri ¤› artt›rmas› ve halk› bilgilendirmesi bu konuda- olarak de¤erlere dayal› davran›ﬂ biçimlerini be- ki araﬂt›rmalar› artt›rma gereklili¤ini ortaya ç›kar- nimsemeleri gerekir. Bu aç›dan örgütler etik d›ﬂ› m›ﬂt›r. Araﬂt›rma merkezleri ve akademisyenler davranmamal› yenilikci, topluma karﬂ› sosyal so- Türkiye’de son y›llarda etik konusunun üzerine rumluluk üstlenebilir, etik de¤erlere ba¤l› davra- gitmiﬂler ve pek çok sektör üzerinde araﬂt›rmalar n›ﬂlar sergilemelidirler. Örgütlerde etik davran›ﬂ yapm›ﬂlard›r. modelinde kültürel etkiler, örgütsel etkiler ve bunlar›n karﬂ›l›kl› etkileﬂimde bulundu¤u birey- ler vard›r. Bireylerin örgüt içindeki davran›ﬂlar› ayn› zamanda etik davran›ﬂlar› belirlemektedir. Örgüt eti¤i ve sosyal sorumluluk iliﬂkisini ifadeAMAÇ etmek. 3 ‹ﬂletmeler kâr elde ettikleri sürece varl›klar›n› sürdürebilmektedirler. Ancak iﬂletmeler eko- nomik amaçlar›n› gerçekleﬂtirirken çal›ﬂanlar›- n›n, ortaklar›n›n ve toplumun menfaatlerini dikkate almak zorundad›rlar. ‹ﬂte bu noktada etik ve sosyal sorumluluk kavramlar› karﬂ›m›za ç›kmaktad›r.

118 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikKendimizi S›nayal›m 6. Örgütlerde etik davran›ﬂ modelinde medya hangi etik konular aras›nda yer al›r?1. Aﬂa¤›dakilerden hangisi etik konular aras›nda yeralmaz? a. Bireysel faktörler b. Örgütsel etkiler a. Psikolojik taciz c. Ekonomik etkiler b. Mali skandallar d. Yasal faktörler c. Rüﬂvet e. Kültürel etkiler d. Sosyal sorumsuzluk e. Adam kay›rmac›l›k2. ‹ﬂ eti¤i aﬂa¤›daki gruplar›n hangileri aras›nda yer 7. Aﬂa¤›dakilerden hangisi örgütlerin sosyal sorumlu-almaz? luklar› aras›nda yer almaz? a. ‹ﬂletmeler aras›nda a. Toplumun mefaatlerini düﬂünmek b. Yöneticilerle çal›ﬂanlar aras›nda b. Müﬂterilerine karﬂ› sorumluluk sahibi olmak c. Çal›ﬂanlarla hükümet aras›nda c. Yat›r›mc›lara karﬂ› sorumluluk sahibi olmak d. Çal›ﬂanlar›n kendi aras›nda d. Sanata ve e¤itime katk›da bulunmak e. ‹ﬂletme ile kamu yönetimi aras›nda e. Politika ile iç içe yer almak3. Do¤al kaynaklar›n yönetimine kat›lma ve bölgesel 8. Aﬂa¤›dakilerden hangisi iﬂletmelerin sorumluluk pra-geliﬂme politikalar›n› etkileme gücü iﬂletmelerin hangi midi aras›nda yer almaz?etki alanine girer? a. Gönüllü sorumluluk a. Ekonomik güç b. Ahlaki sorumluluk b. Sosyal ve kültürel güç c. Yasal sorumluluk c. Politik güç d. Bireysel sorumluluk d. Fiziksel çevre üzerindeki güç e. Ekonomik sorumluluk e. Birey üzerindeki güç 9. Do¤ru, dürüst ve adil olmak, zarar vermekten ka-4. Aﬂa¤›dakilerden hangisi etik d›ﬂ› örgütlerde s›k rast- ç›nmak hangi sosyal sorumluluk piramidi içersinde yerlan›lan konulardan biri de¤ildir? almaktad›r? a. Etik problemlerin çözümünü hafife almamak a. Gönüllü sorumluluk b. Çal›ﬂanlar› kiﬂisel etikleri konusunda desteklemek b. Ahlaki sorumluluk c. Keyfi ve haks›z performans de¤erlendirme yapmak c. Yasal sorumluluk d. Çal›ﬂanlara tüketicilerden farkl› davranmak d. Sosyal sorumluluk e. Halkla iliﬂkiler gibi konular› etik aç›dan incelemek e. Ekonomik sorumluluk5. Aﬂa¤›dakilerden hangisi etik davran›ﬂ modelinde ör- 10. Aﬂa¤›dakilerden hangisi iﬂletmelerin ve yöneticile-gütsel etkiler baﬂl›¤›nda yer almaz? rin tüketicilere karﬂ› olan temel görevleri aras›nda yer almaz? a. Etik kodlar b. Örgüt kültürü a. ‹ﬂletmeci çevresel faktörler hakk›nda bilgi vermeli c. Rol modelleri b. Sat›ﬂ sözleﬂmesinin koﬂullar›na uyumlu olmak d. Ödüllendirme c. Mallar› özelliklerini taﬂ›mal› tüketicilere do¤rula- e. Aile r› anlatmal› d. Yalandan kaç›nmal› e. Bask› ve zorlamadan kaç›nmal›

5. Ünite - Örgütlerde Etik Kavram›n›n Önemi 119Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. d Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Etik” konusunu yeniden S›ra Sizde 32. c gözden geçiriniz. Örgütlerde etik davran›ﬂ modelinde görüldü¤ü gibi3. d Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Etik” konusunu yeniden etik davran›ﬂ modelinin merkezinde bireyler yer al-4. b gözden geçiriniz. maktad›r. Çünkü bireylerin etik d›ﬂ› davran›ﬂlar› ör-5. e Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Örgütlerde Etik Kavram›n›n gütlerde gerçekleﬂti¤inde model olma, kültürel bir Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. davran›ﬂ olarak yerleﬂme, norm ve de¤erleri oluﬂtur-6. e Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Etik D›ﬂ› Örgütler” konusu- mada etkin olacakt›r.7. e nu yeniden gözden geçiriniz.8. d Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Etik Davran›ﬂ Modelinde S›ra Sizde 4 Örgütsel Etkiler” konusunu yeniden gözden ge- Günümüzde iﬂletmelerin yapabilecekleri gönüllü so-9. b çiriniz. rumluluklar toplumun iﬂletmelerin istedi¤i etkinlikler-10. a Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Örgütlerde Etik Davran›ﬂ dir. Örne¤in sanata ve e¤itime yap›lan mali destekler Modeli” ﬂeklini yeniden gözden geçiriniz. bu tür sorumluluklara örnek olarak verilebilir. Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Örgütlerin Sosyal Sorumluluk- lar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 5 Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerin Sosyal So- Türkiye’de etik d›ﬂ› konular›n en yayg›n oldu¤u sek- rumluluklar›” konusunu yeniden gözden geçi- tör bas›n ve sa¤l›k sektörüdür. Kamu sektörüde ge- riniz. nelde etik d›ﬂ› konularla s›k s›k gündeme gelen özel- Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerin Sosyal Pirami- likle beyaz yakal› çal›ﬂanlar› ile s›k s›k araﬂt›rmalara di” konusunu yeniden gözden geçiriniz. konu olmuﬂtur. Meslek olarakta siyasetçiler, polisler, Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Örgütlerin D›ﬂ Gruplara doktorlar, gümrükçüler etik d›ﬂ› konular da gündeme Olan Etik Sorumluluklar›” konusunu yeniden gelmiﬂlerdir. gözden geçiriniz. S›ra Sizde 6S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Küreselleﬂme sürecinin iﬂ eti¤i üzerindeki etkisini üç boyutta inceleyebiliriz. ‹lki; küresel piyasada rekabetS›ra Sizde 1 avantaj›n›n elde edilmesinde insanlar›n tutum ve davra-‹ﬂ eti¤i çerçevesinde geliﬂtirilen görüﬂlerin önemli bir n›ﬂlar›n›n etkisinin artmas›d›r. ‹kincisi; ekonomik iliﬂki-bölümünün hareket noktas› ahlaki sorumlulu¤a sahip lerde uluslararas› etik vizyonun ve ilkelerin gücününolmalar›d›r. Bu ahlaki sorumluluk aç›s›ndan iﬂletmele- hissedilmesidir. Üçüncüsü ise küreselleﬂme ile birlikterin sahip olduklar› etki alanlar› alt› boyutta incelenebi- uluslar aras› uzman kuruluﬂlar taraf›ndan etik kodlar›nlir. Bunlar ekonomik güç, sosyal ve kültürel güç, tekno- belirlenmesi ve kullan›lmas›d›r.lojik güç, politik güç, fiziki çevre üzerindeki güç, bireyüzerindeki güçlerdir.S›ra Sizde 2Yap›lan incelemeler örgütlerde pek çok etik d›ﬂ› konu-lar›n yer ald›¤› gözlemlenmektedir. Örne¤in k›sa dö-nemli karlara önem vermek, haks›z performans de¤er-lendirmeleri yapmak,etik problemlerin çözümünü hafi-fe almak, çal›ﬂanlara kötü muamele yapmak vb. gibi.Bunlardan birinin di¤erlerinden daha önemli oldu¤unusöylemek güçtür. Çünkü hafife al›nan her bir problem,baﬂka problemlerin oluﬂmas›na yol açabilecektir.

120 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikYararlan›lan ve Baﬂvurulabilecek Özdemir S. (2009 Günümüz Türkiye’sinde Akademik ‹ﬂKaynaklar Ahlak› Çal›ﬂmalar›na Genel Bak›ﬂ. ‹stanbul: ‹ﬂlet- melerde ‹ﬂ Eti¤i.Ar›kan, S. (1995). ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk: Ankara, H.Ü. ‹.‹.BF. Dergisi. Özgen H.Yalç›n A. Öztürk A. (1994).Ça¤daﬂ ‹ﬂletmeler- de ‹ﬂ Ahlak› ve Sosyal Sorumluluk Anlay›ﬂ›. Kuﬂada-Carroll Archis B. (1991). The Pyramid of Social Res- s›, ‹zmir: 2. Yönetim Kongresi Dokuz Eylül Üni- ponsibility. New York: Business Horizons. versitesi ‹ﬂletme Fakültesi Yay›nlar›.Certo Samuel C (1997). Modern Management. New Özgener ﬁevki (2004). ‹ﬂ Ahlak›n›n Temelleri Yönet- Jersey: Prentice Hall International Inc. sel Bir Yaklaﬂ›m. Ankara: Nobel Yay›n Da¤›t›mCooke Robert Allan (1991). “Danger Signs of Unethical Ronald Sims R. (1991). The Institut›onalization of Orga- Behavior. How to Determine if Your is at Ethical nizational Ethics, Journal of Business Ethics. Risk” Journal of Business Ethics. 10. Schulze N.(1997) ‹ﬂletme Eti¤i Konusuna KavramsalDesjarding Joseph R. Mc Cll J. (1990) Contemporary Bir Yaklaﬂ›m. Amme ‹daresi Dergisi. Cilt 30, S.4, Issues ›n Business Ethics (2d. ed Belmont: Aral›k. C.A.Wadsworth Publishing Co: 1990). Sternberg Elaine (1994) Just Business Ethics London:Garett Thomas, Konoski Richard J. (1986). Business Warner Books. Ethics, Englewood Cliff Prentice Hall, New Jersey ﬁimﬂek ﬁ.Akgemici T. Çelik A. (1998). Davran›ﬂ Bilim-Giffin Ricky W. Ebert Ronald J. (1996) Business Prenti- lerine Giriﬂ ve Örgütlerde Davran›ﬂ, Ankara, No- ce Hall International Inc., Englewood Cliffs, New bel Yay›n Da¤›t›m. Jersey. Velasquez M.(1988). Business Ethics Concepts andGillian C. (1977). In Different Voice:Women’s Conepti- Cases, 2.Bas›m Prentice Hall, Englewood Cliffs, New ons of Self and Moral›ty, Harward Educational York. Review (November).Gök S. (2008). ‹ﬂ Eti¤i ve Ahlak› Aras›ndaki ‹liﬂki ve Çal›ﬂma Yaﬂam›nda ‹ﬂ Eti¤ini Etkileyen Faktör- ler. Uluslararas› ‹nsan Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Say› 1.Gök S. (2009). Çal›ﬂma Yaﬂam›nda ‹ﬂ Eti¤i:Bir Alan Araﬂt›rmas›. Sosyal Siyaset Konferanslar›, ‹s- tanbul Üniversitesi, Yay›n N›. 4872, ‹ktisat Fakültesi, Yay›n No:604. ‹stanbul.Hoffman M. Fraderick W. Robert E. (1995) Business Ethics Readings and Cases in Corparate Mora- lity. Mc Graw Hill Inc. New York.K›lcullen Mauren, Ohles Judith Koastra (1999). At Least Do No Horm: Sources on the Changing Role of Business Ethics and Corporate Social Rospon- sibility. Reference Services Review.K›rel Ç. (2000). Örgütlerde Etik Davran›ﬂlar Yöneti- mi ve Bir Uygulama Çal›ﬂmas›, Eskiﬂehir: Anado- lu Üniversitesi Yay›nlar› No:168.Kreitner Robert, Knick:Angelo (1997). Organizational Behavior. New York: Irwin Mc Graw Hill,Lewis P.V. (1985) Defining Business Ethics. Journal of Business Ethics.Mc Hugh (1992). ‹ﬂ Ahlak›. ‹stanbul: TUS‹AD Yay›nlar›,Orman S.Parlak Z.(2009). ‹ﬂletmelerde ‹ﬂ Eti¤i, ‹stan- bul:Ticaret Odas›.

6‹ﬁLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ET‹KAmaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; ‹ﬂletme içi paydaﬂlar› tan›mlayabilecek, Yönetim kurullar›n›n iﬂ ahlak›na yönelik sorumluluklar›n› aç›klayabilecek, Yöneticilerin iﬂ ahlak›na yönelik sorumluluklar›n› aç›klayabilecek, Çal›ﬂanlar›n iﬂ ahlak›na yönelik sorumluluklar›n› aç›klayabileceksiniz.Anahtar Kavramlar • Psikolojik ﬁiddet • ‹ﬂgören Mahremiyeti • ‹ç Paydaﬂlar • Psikolojik Sözleﬂmeler • De¤erlerle Yönetim • Bilgi Asimetrisi • Ahlakl› Yönetici • Presenteeism • Da¤›t›m Adaleti • Whistleblowing • ‹ﬂlem Adaleti • ‹çeriden Ö¤renenlerin Ticareti • Etkileﬂim Adaleti • Ay›r›mc›l›k‹çindekiler‹ﬂletmelerde Sosyal ‹ﬂletme ‹çine • ‹ﬁLETMELER‹N ‹Ç PAYDAﬁLARISorumluluk ve Etik Yönelik ‹ﬂ Ahlaki • ‹ﬁLETME YÖNET‹C‹LER‹ VE ‹ﬁ Konular› AHLAKI • ÇALIﬁANLAR VE ‹ﬁ AHLAKI

‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular›‹ﬁLETMELER‹N ‹Ç PAYDAﬁLARI‹ﬂletmeler dinamik bir çevre içinde faaliyet gösteren sistemlerdir. Sistem düﬂünce-sine göre her sistem, kendinden daha büyük bir sistemin alt sistemidir. Bu durumbütün sistemlerin kendinden küçük alt sistemlerden oluﬂtu¤u anlam›na da gelir.Bütün bu sistemler birbirleriyle iletiﬂim ve etkileﬂim içerisindedir. ‹ﬂletmeler de buanlamda birçok farkl› çevresel faktörden etkilenmekte, birço¤unu da etkilemekte-dirler. ‹ﬂte, do¤rudan ve dolayl› olarak iﬂletmelerin faaliyetlerinden etkilenen ve iﬂ-letme faaliyetlerini etkileyen bu faktörlerin her birine paydaﬂ ad› verilmektedir. Paydaﬂ: ‹ﬂletmelerin faaliyetlerinden etkilenen ve Önceki bölümlerde de belirtildi¤i gibi iﬂletmeler çok say›da paydaﬂa sahiptir. eiﬂtlkeitlmeyeenfataülmiyeSktelIesRrimiAnlieSr‹iZifDadEeBu paydaﬂlardan kimi devlet, müﬂteriler, rakipler, medya, tedSaIRriAkçSi‹lZeDrE, toplum ve etmekte kullan›lan bir kavramd›r.do¤al çevre gibi d›ﬂ çevresel; kimisi de yöneticiler, çal›ﬂanlar, hissedarlar ve sendi- DÜﬁÜNEL‹Mkalar gibi iç çevresel paydaﬂlard›r. DÜﬁÜNEL‹M SORU‹ﬂletmelerin tüm paydaﬂlar›na karﬂ› onlar›n ç›kar ve beklentilerini olabildi¤ince D‹KKAT SIRA S‹ZDEdengeli biçimde gözetecek bir ﬂekilde yönetilmeleri önemli bir yönetsel beceri ol-du¤u kadar, ayn› zamanda ahlaki bir sorumluluktur. Bu sorumSluOluRkU ise öncelikle AMAÇLARIMIZolarak iﬂletmelerin temel unsurlar› olan iç paydaﬂlara yönelik ahlaki tutum ve dav-ran›ﬂlar›n do¤ru belirlenmesini ve yönetilmesini gerektirmektedDir‹ .K BK AuTbölümde iﬂ-letmelerin do¤rudan iç paydaﬂlar› olan yönetim kurullar›, üst yöneticiler ve çal›ﬂan-larla iliﬂkili iﬂ ahlak› konular› üzerinde durulacakt›r. büStIüRnA Sp‹aZyDdE aﬂlar›n bir- Ahlaki sorumluluklar bir karﬂ›l›kl›l›k içerir. Bu anlamdabirlerine karﬂ› ahlaki sorumluluklar› bulunmaktad›r. ‹ç paydaﬂlara yönelik iﬂ ahla-k› konular› aç›klan›rken bu çerçeveden yaklaﬂ›larak her bir içAMpAaÇyLdAaRﬂIM›nIZdi¤erlerinekarﬂ› olan ahlaki sorumluluklar› karﬂ›l›kl› olarak ele al›nm›ﬂt›r.‹ﬂ Ahlak› Dergisi 2008 y›l›nda ‹ktisadi Giriﬂim ve ‹ﬂ Ahlak› Derne¤i K(‹G‹ ‹AT DA) tParaf›ndan ya- K‹TAP TELEV‹ZYONy›nlanmaya baﬂlanan uluslararas› hakemli bir dergidir. Bu dergide, kitab›m›zdaki konu- ‹NTERNETlarla ilgili çok say›da bilimsel araﬂt›rma bulabilirsiniz. TELEV‹ZYON‹ﬁLETME YÖNET‹C‹LER‹ VE ‹ﬁ AHLAKI‹ﬂletmeler belirli amaçlar do¤rultusunda iﬂletme yöneticileri taraf›ndan yönetil-mektedirler. s‹aﬂyle›ltamrdealerydöen,eitﬂilceitlemrebnuinlubniarbtaiklm›mekötezdelilri.k‹lﬂelreitnmeebya‹ ö¤NlnT›EeoRtilNcaEirlaTekrinfainrkilﬂ› dü-zeylerde ve ah-lak›yla iliﬂkili tutum ve davran›ﬂlar› da iﬂletme yönetimi içerisindeki konumlar›nagöre de¤iﬂebilmektedir.

124 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikYönetim kurulu: Yönetim ‹ﬂletmelerde iﬂletmenin büyüklük, sektör, yasal konum veya stratejilerine ba¤l›kurullar› sermaye olarak farkl›laﬂan çeﬂitli yönetim kademeleri görev almaktad›r. En üst düzeyde yö-ﬂirketlerinde ortaklar›n ve netim kurulu bulunur. Yönetim kurulunun üzerinde bir genel kurul varsa da genelüçüncü ﬂah›slar›n hak ve kurullar genellikle çok temel baz› kararlar d›ﬂ›nda do¤rudan yönetime müdahale-ç›karlar›n›n korunmas› de bulunmazlar. Daha sonra iﬂletmenin do¤rudan yöneticisi konumunda bulunanamac›yla genel kurul CEO, genel müdür, iﬂletme müdürü veya fabrika müdürü gibi unvanlara sahip yö-taraf›ndan seçilen pay neticiler ve yard›mc›lar›ndan oluﬂan üst yöneticiler, bunlar›n alt›nda da bölüm yö-sahibi gerçek kiﬂilerden neticileri ve yard›mc›lar› yer almaktad›r. Bu bölümde özellikle yönetim kurulu veoluﬂur. üst düzey yöneticilerin iﬂ ahlak›yla ilgili sorumluluklar› üzerinde durulacak, bölüm yöneticileriyle ilgili bilgiler bir sonraki ünitede insan kaynaklar› yönetimi ve etik iliﬂkisi incelenirken ele al›nacakt›r. Yönetim Kurullar›n›n Ahlaki Sorumluluklar› Yönetim kurulu iﬂletmeleri do¤rudan yönetmese de do¤rudan yöneticileri ata- yan, iﬂletmeyle ilgili en önemli kararlar› alan, iﬂletmelerin temel stratejilerini be- lirleyen ve bütün paydaﬂlar ad›na iﬂletmeyi denetleyen organd›r. Özellikle ku- rumsal yönetim anlay›ﬂ›n›n geliﬂmesiyle birlikte yönetim kurullar›n›n önemi art- m›ﬂt›r. Bu nedenle yönetim kurulu üyelerinin d›ﬂ çevresel geliﬂmeleri iyi takip eden ve objektif karar alabilen kiﬂilerden oluﬂmas› gerekmektedir. Son y›llarda birçok ülkede yönetim kurullar›nda iﬂletme veya aile d›ﬂ›ndan ba¤›ms›z üyele- rin bulunmas›na yönelik e¤ilimler artmaktad›r. Yönetim kurullar› iﬂletmenin en üst düzey karar alma organ› oldu¤undan iﬂletmenin iﬂ ahlak›yla ilgili bütün tu- tum ve davran›ﬂlar›n› belirleyebilecek ve yönetebilecek konumdad›r. Yönetim kurullar›n›n iﬂ ahlak›yla ilgili en önemli iki sorumlulu¤u bulunmaktad›r: ‹ﬂ ahla- k›na yönelik temel stratejiyi belirlemek ve iﬂ ahlak›n› kurumsallaﬂt›racak ad›m- lar› atmak. Temel ‹ﬂ Ahlak› Stratejisinin Belirlenmesi Yönetim kurullar› iﬂletmelerinin bir bütün olarak iﬂ ahlak›na yönelik “duruﬂunu” belirlemelidirler. Bu duruﬂ, iﬂletmenin iﬂleyiﬂi s›ras›nda ortaya ç›kabilecek ahla- ki ikilemlerin çözümünde yöneticilere rehberlik edecektir. Bu anlamda temel bir iﬂ ahlak› stratejisi belirlenmesi öncelikle yönetim kurullar›n›n üst yöneticile- re karﬂ› ahlaki bir sorumlulu¤udur. Muhtemel iﬂ ahlak› problemlerine yönelik olarak birkaç farkl› strateji belirlenebilir. ‹ﬂletmeler iﬂleyiﬂ ile ilgili kararlar›n› al›rken iﬂ ahlak› konular›na karﬂ› ilgisiz kalarak sadece yasal zorunluluklarla ye- tinebilirler. Ya da sadece iﬂletme imaj›n› çok olumsuz etkileyebilecek ahlaki so- runlar› engellemeye yönelik bir en az zararla atlatma stratejisi izleyebilirler. An- cak gerçekten ahlaki bir yönetim göstermenin en alt s›n›r› etik kodlar ﬂeklinde belirli ahlaki standartlar›n belirlenmesi ve onlara uyum sa¤lanmaya çal›ﬂ›lmas›- d›r. Ahlaki davran›ﬂlar›n belirli standartlara uyma davran›ﬂ›n› aﬂarak bir kültür haline getirilmesi de strateji olarak belirlenebilir. En geliﬂmiﬂ ahlaki strateji ise iﬂletmenin tüm kademelerindeki karar alma mekanizmalar›n›n öncelikli kriteri- nin etik ilkeler ve ahlaki bak›ﬂ aç›s› olmas›d›r. Yönetim kurullar›, bu stratejiler- den hangisini benimseyece¤ine karar vermeli ve benimsedi¤i stratejiyi iﬂletme- nin en önemli de¤erlerinin ve hedeflerinin ifadesi olan iﬂletme misyon ve viz- yonuna yans›tmal›d›r.

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 125 ﬁekil 6.1 Yönetim Kurulu ve ‹ﬂ Ahlak›, (Stewart, 1996, 01). Yönetim kurulu aç›s›ndan temel iﬂ ahlak› stratejisinin belirlenmesinden sonra- ‹ﬂ ahlak›: ‹ﬂletmelerin en üstki aﬂama belirlenen iﬂ ahlak› anlay›ﬂ›n›n iﬂletmede kurumsallaﬂt›r›lmas›d›r. ‹ﬂ ahla- düzey karar organlar› olarakk›n›n kurumsallaﬂt›r›lmas›nda izlenebilecek yöntemler üç baﬂl›k alt›nda özetlenebi- yönetim kurullar›, çeﬂitlilir: De¤erlerle yönetim, etik örgütsel kültür ve iklimin oluﬂturulmas›, etik kodlar›n yöntemler kullanarakoluﬂturulmas›. iﬂletmelerinde iﬂ ahlak› anlay›ﬂ›n›nDe¤erlerle Yönetim kurumsallaﬂmas› için çaba‹ﬂletmelerin içerisinde faaliyet gösterdikleri çevresel faktörler sürekli de¤iﬂmekte- sarf etmelidirler.dir. Üretme, satma, kay›t tutma, insan gücünü yönetme gibi temel iﬂletmecilik iﬂ- De¤erler; do¤ruluk,levlerinin yöntem ve teknolojileri her geçen gün yenilenmektedir. Belli özellikleri dürüstlük, sayg›, nezaket,oldu¤u için iﬂe ald›¤›m›z çal›ﬂanlar›n o özellikleri birkaç y›l sonra iﬂe yaramaz ha- ﬂeffafl›k, hatay› kabullenme,le gelebilmektedir. Bu nedenle iﬂletmelerin bu h›zl› döngüyle baﬂa ç›kabilmek için özür dileme gibi temel ancakdaha az de¤iﬂen ve sürekli ayakta kalmaya katk›da bulunabilecek bir ﬂeylere, yani k›sa süredede¤erlere sar›lmas› gerekmektedir. Örne¤in, bir iﬂletmede sürekli ö¤renmenin bir ö¤renilemediklerinden kal›c›de¤er olarak benimsenmiﬂ olmas› o iﬂletmedeki çal›ﬂanlar›n kendilerini iﬂ dünya- hale gelmeleri için çabas›ndaki geliﬂmelere uygun biçimde geliﬂtirmelerinin önünü açacak, kiﬂisel geliﬂim- gösterilmesi gereken ahlakilerini sadece insan kaynaklar› birimlerinin sa¤layacaklar› e¤itimlere b›rakmayacak- erdemlerdir.lard›r. Bu çerçevede iﬂletmeler tak›m çal›ﬂmas›, verimlilik, yarat›c›l›k, öneri getir-me, de¤iﬂim, sorumluluk alma, sorun çözme gibi de¤erleri iﬂletmelerde paylaﬂ›l›rhale getirmeye çal›ﬂmaktad›rlar. ‹ﬂletmeler için ahlaki de¤erlerin neler oldu¤unun belirlenmesi ve tan›mlanma-s›n›n ard›ndan s›ra o de¤erlerin çal›ﬂanlar taraf›ndan benimsenmesini sa¤lamayagelmektedir. Bu konuda en önemli rol yöneticilere düﬂmektedir. Dolay›s›yla yöne-tim kurullar› öncelikle kendilerine hesap verme durumunda olan üst yöneticilerinher türlü davran›ﬂlar›nda ve ald›klar› kararlarda misyon ifadelerinde kendini göste-ren kurum de¤erlerine uygun davranmalar›n› sa¤lamaya yönelik tedbirler almal›-d›rlar. Yöneticilerin de¤erlere ba¤l›l›k konusunda gösterecekleri hassasiyet çal›ﬂan-lara da yans›yacakt›r. Çünkü çal›ﬂanlar özellikle de ahlaki konulardaki davran›ﬂla-r›n› ortaya koyarken öncelikle amirlerini izlemekte ve örnek almaktad›rlar. Yöne-tim kurullar›n›n yöneticileri bu ﬂekilde davranmaya teﬂvik etmeleri iﬂletmenin mis-

126 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE yonuna uygun davranmas›n› sa¤layarak iﬂletmenin hem çal›ﬂanlar, sendikalar ve iﬂletme sahipleri gibi iç paydaﬂlara hem de müﬂteriler, toplum, devlet ve do¤al çev- 1 re gibi d›ﬂ paydaﬂlara yönelik ahlaki sorumluluklar›n›n gere¤ini yerine getirmiﬂ ol- mas›n› sa¤layacakt›r. DÜﬁÜNEL‹M SORU Çal›ﬂma hayat›nda özellikle iletiﬂim teknolojilerinin katk›s›yla iﬂletme faaliyetle- rinin boyutlar› ve etki alanlar› çok geniﬂlemiﬂtir. Giderek daha fazla çal›ﬂan daha SIRA S‹ZDE çok say›da paydaﬂla etkileﬂim içerisine girmektedir. Çal›ﬂanlar›n faaliyetlerini ger- D‹KKAT çekleﬂtirirken her türlü tutum ve davran›ﬂlar›nda do¤ruluk, dürüstlük, sayg›, neza- ket, ﬂeffafl›k, hatay› kabullenme, özür dileme gibi ahlaki de¤erlere sahip olmalar› DSÜIﬁRÜANSE‹LZ‹ DME için gerekli özendirme programlar› düzenlenmelidir. Bu tip de¤erleri uygulamaya SORU koyan çal›ﬂanlar ödüllendirilmelidir. Örne¤in, spor sahalar›ndaki fair-play uygula- malar›n›n yayg›nlaﬂmas› için Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi her y›l çeﬂitli dallar- AMAÇLARIMIZ da ödüller vermektedir. ‹ﬂletme üst yönetimleri de benzer ﬂekilde, son y›llarda yay- D‹KKAT g›n olarak uygulanmaya baﬂlanan ay›n çal›ﬂan› seçimlerinde ekonomik de¤erler K‹TAP kadar ahlaki de¤erlerin de ödüllendirilmesi yönünde çal›ﬂmalar yapabilirler. ‹ﬂlet- melerde etik de¤erlerin benimsenmesi, etik bir örgütsel iklimin oluﬂmas›na da kat- SIRA S‹ZDE k› sa¤layacak, oluﬂturacak etik kodlara da temel oluﬂturacakt›r. TELEV‹ZYONAMAÇLARIMIZ ‹ﬂletmeler acSaIbRaA aSy‹Z›nDEçal›ﬂan› seçimlerinde hangi kriterleri dikkate al›yorlar? ‹nternet K ‹ ‹N TTE RA NPE T üzerinden k›sa bir araﬂt›rma yaparak iﬂ ahlak›na yönelik de¤erlerin bu kriterler aras›ndaTELEV‹ZYON ‹NTERNET ne ölçüde yer ald›¤›n› görebilirsiniz. DÜﬁÜNEL‹M Etik Örgütsel Kültürün ve ‹kliminin Oluﬂturulmas› ‹ﬂletmeler sadSeOceR aUraç-gereç, malzeme-makine ve belli talimatlar dahilinde bunla- r› kullanan insanlardan oluﬂan bir ortam de¤ildir. Örgütlerin bir de görünmeyen yvöenuleyrdiub¤uulS,uIanRDmAm‹ KaSa‹KkZhAtDiaTçEdb›irr. Bu görünmeyen yön; bütün çal›ﬂanlar›n bildi¤i, paylaﬂt›¤› yerde yaz›l› olmayan birtak›m de¤er, inanç, tutum ve var- sliaby›imr alanrddaaDnçÜSeﬁoIﬂRÜliuANtlﬂEiSaL‹pn‹ZMlDaöEnrg, üptokliütilktüarvüedüprr.o‹sﬂeledtümrelernionrmuyaglufalaanlimyeatsl›ersi›nrai sy›ünrdüat,üçrkale›nﬂabnelal-- r›n ve yöneticilerin örgüt kültürünü anlama ve yorumlamalar›yla ortaya ç›kan ha- va da örgütASMikOAlÇiRmLAUiRoIMlaIZrak ifade edilmektedir. Etik kodlar çDal‹›KﬂaKnAlTar aç›s›ndan uyulmas› zorunlu ahlaki davran›ﬂ standartlar›n› belirler- ken ahlaki örKgü‹t TküAltüPrü ve iklimi daha gönüllü ve do¤al bir uyumu ifade eder. SIRA S‹ZDE Örgüt iklimi, çal›ﬂanlar›n örgüt kültürü hakk›ndaki alg›lamalar›n› yans›tan bir kavramd›r.TÇEaL lE›ﬂVa‹ ZnYlaOrNiﬂletme içerisinde görevlerini yerine getirirlerken uyacaklar› ahlaki prenAMsiApÇlLeArReIM¤IeZr örgüt kültürü içerisinde yer etmiﬂse, ortaya ç›kacak örgüt ik- limi de ahlaki olacakt›r. Etik kodlar bir anlamda ahlaki uygulamalar› zorunlu ola- rak yerleﬂtirmeye çal›ﬂ›rken, etik bir örgütsel iklim çal›ﬂanlar›n ahlaki davranmay› gönüllü, haKt‹tNa‹ TTkE RimAN iEPTzaman do¤al bir davran›ﬂ biçimi olarak alg›lad›klar›n›n göster- gesi olacakt›r. Örgüt kültürü ile ilgili yap›lan araﬂt›rmalar iﬂletmelerin belirli türde- ki örgüt kültürlerini iﬂletmelerine benimsetebildikleri takdirde ekonomik anlamda rekabet avTaEnL EtaVj‹›ZeYlOdNe edebileceklerini göstermektedir. Belli örgüt kültürlerinin iﬂ- letmelerde yayg›n kabul görmesi için o kültürlerin çal›ﬂanlar taraf›ndan benimsen- mesi gerekmektedir. Bu amaçla etik kodlar›n geliﬂtirilmesi gibi yöntemler yan›nda net›iﬂklaer›¤nitibmil‹idNpiTrEriolRmgNreEasTminliark›odlaüyzleanﬂlte›rmaceakk, etik komiteleri oluﬂturmak, etik d›ﬂ› davra- sistemler kurmak gibi uygulamalara gidil- mektedir. Bu gibi somut yöntemlerin yan› s›ra her düzeyden yöneticilerin tutum ve

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 127 SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEdavran›ﬂlar›nda belli ahlaki prensiplere uygun davrand›klar›n›n çal›ﬂanlarca görül- DÜﬁÜNEL‹Mmesi de etik örgüt ikliminin oluﬂmas›nda etkili olmaktad›r. BiDrÜiﬁﬂÜleNtEmL‹eMde belli ör- SORUgüt kültürünün oluﬂmas› ve benimsenmesi uzun zaman almaktad›r. Dolay›s›yla yö-netim kurullar› iﬂletmelerinde etik öyragpümt kalü›lvtüerüunyügnulaymeralelaﬂrm› eizslieSimçOienRlibUdeirl.li bir prog-ram dahilinde gerekli planlamalar›Örgüt kültürü daha derin bir örgütsel olguyu yans›t›rken, örgüt ikliDm‹ Ki KküA lTtürün çal›ﬂan D‹KKATdavran›ﬂlar›na yans›yan daha yüzeysel bir boyutunu ifade etmektedir. SIRA S‹ZDEEtik Kodlar›n›n Oluﬂturulmas› SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZEtik kodlar iﬂletmelerde geçerli ahlak kurallar›n›n neler oldu¤unu, iﬂletme aç›s›n- Etik kodlar: ‹ﬂletmelerde geçerli ahlak kurallar›n›ndan, ahlaki aç›dan kritik karar durumlar›nda neyin ahlaki nAeMyiAnÇLaAhRIlMakIZ d›ﬂ› kabul naçe›lse›rnodladnu¤auhnlauSKk,IiiRﬂ‹alAçeT›tdmSa‹eAnZ DPE kritik karar durumlar›ndaedildi¤inin belirtildi¤i kurallar dizisidir. Etik kodlar hem uyulmas› gereken ahlaki neyin ahlaki neyin ahlak d›ﬂ› kkuarbaulllaerddilidzii¤sTiiDndEiiÜnrL.ﬁEbÜeVlNi‹rEZtiLlYd‹iOM¤iNprensipleri hem de bu prensiplere uyulmamas› durumunda gündeme gelecek yap-t›r›mlar› içermektedir. Bu kodlar›n önceden belirlenmesi ahlaKSkIRi‹ AaTçS›‹AdZDaPEn problemli SORUdurumlarda karar almak zorunda kalan yöneticilere zaman ve tutarl›l›k kazand›ra-cakt›r. Etik kodlar her ﬂeyden önce iﬂletmenin temel eddei¤lmerelesTriiDEöÜLinlEﬁecÜVeiN‹llZiEiﬂkYLkO‹lMeiNlieonldüust¤udnü--dan, etik kodlar›n belirlenmesi ve uygulaman›n takipzeydeki yönetim kademelerinin yani yönetim kurulunundur. Etik kodlarla ilgili ay- SORUr›nt›l› bilgi 8. ünitede verilmektedir. ‹NTERNET ‹NTERNET D‹KKATEtik kodlar hem uyulmas› gereken ahlaki prensipleri, hem de bu prenDs‹iKpKleArTe uyulmamas›durumunda gündeme gelecek yapt›r›mlar› içermektedir.Yöneticilerin Ahlaki Sorumluluklar› SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEYönetim kurullar› iﬂletmeler için ahlaki bir çerçeve oluﬂturduktan sonraki aﬂamada AMAÇLARIMIZiﬂ yöneticilere düﬂmektedir. ‹ﬂletmelerin günlük faaliyetlerininAMpAÇlaLnARlaIMnmIZ as›, örgüt- Ahlakl› yöneticKi: A‹ hlTaklA› P yöneticiler çal›ﬂanlarlalenmesi, koordinasyonu, yönlendirilmesi ve denetlenmesi anlam›nda yöneticiler etkileﬂim içerisinde, ahlaki de¤erlerin paylaﬂ›l›pbaﬂta kendilerini görevlendiren yönetim kurullar› olmak üzere emirlerinde çal›ﬂanla- benimsenmeTsiEniLsEaV¤l‹aZmYaOyaN dönük uygulay›c›,ra ve di¤er paydaﬂlara yönelik çeﬂitli ahlaki sorumluluklar üstKlen‹ irTleAr. PBir anlamda ödüllendirici ve hesap verici rol modelleri ortaya koyarlar.yöneticiler her iki tarafa karﬂ› da ahlaki sorumluluklar taﬂ›d›klar›ndan yönetim kurul- Paailteeyrönnaelitzimml:e‹TrNionpTdlueEmeRnvNueEyyagTun yönetim yap›s›n›n hiyerarﬂiklar› ve di¤er paydaﬂlar aras›nda bir köprü görevi görmektedirler. Bu nedenle iﬂletme yap› oldu¤u ve iﬂleyiﬂle ilgili kararlar›n da bu hiyerarﬂininyöneticilerinin en önemli görevi ahlaki bir yönetim modeli ortayT EaLkEoVy‹ ZaYnObNirer ahlak- en üstünde bulunan ideal liderler taraf›ndan al›nmas›l› yönetici olmakt›r. Özellikle Türkiye gibi bireycilikten ziyade toplulukçulu¤un ön gerekti¤ini kabul eden yönetim sistemi.planda oldu¤u paternalist kültürlerde ahlaki tutum ve davran›ﬂlar›n benimsenme-siﬂinledtme ealhelrainkld›eyböünteütincikleardinempeayle›rçdoekçadla›ﬂhaanlyaürkiçsienktaihr.laAkhildakavl›raynö›nﬂ‹e›NtbTiciErilRneNroEruTmzuhnalvinadeegdee-tirmeye çabalarlar. Bu çabalar›n önemli bir k›sm› çal›ﬂanlara yönelik olmakla birlik-te yöneticilerin di¤er paydaﬂlara karﬂ› da çeﬂitli ahlaki sorumluluklar› bulunmaktad›r.Etik liderlik, kat›l›mc› yönetim, adalet ve insan haklar›na sayg› çal›ﬂanlara yönelik ah-laki sorumluluklar› ifade ederken dürüstlük ve ﬂeffafl›k da daha çok yönetim kurul-lar›na ve di¤er paydaﬂlara yönelik ahlaki sorumluluklar aras›ndad›r.Etik LiderlikHer yönetici lider de¤ildir. Liderlik ve yöneticilik aras›ndaki en önemli farkl›l›klar-dan biri yöneticilerin astlar›n› yasal bir güçle idare etmelerine karﬂ›n, liderlerin ta-kipçilerini gönüllü olarak yönlendirebilmeleridir. Elbette ahlaki prensipleri önem-seyen tüm ahlakl› yöneticiler çal›ﬂanlar› aras›nda etik prensiplerin yayg›nlaﬂmas›n›sa¤lamaya çal›ﬂacaklard›r. Bunun için etik kodlar›n uygulanmas›n› takip edecekler,

128 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik etik komiteleri kuracaklar, gerekli ödüllendirme ve müeyyideleri uygulayacaklar- d›r. Ancak bu prensiplerin çal›ﬂanlar taraf›ndan gönüllü olarak benimsenmesini sa¤lamak ancak etik liderlikle mümkündür. Dolay›s›yla yöneticilerin ahlaki konu- lar›n› etik liderlik anlay›ﬂ›yla ele almalar› yöneticilerin özellikle çal›ﬂanlara karﬂ› en önemli ahlaki sorumluluklar› aras›ndad›r. Etik liderlik, yönetim kurulu taraf›ndan belirlenen misyona uygun ﬂekilde ahlaki de¤erlerin paylaﬂ›ld›¤› etik bir örgüt kül- türü oluﬂturulmas›na katk›da bulunmak anlam›nda yöneticilerin yönetim kurullar›- na, dolay›s›yla da iﬂletme sahiplerine karﬂ› da ahlaki sorumluluklar› aras›ndad›r. Etik liderlik konusu 4. bölümde ayr›nt›l› olarak ele al›nmaktad›r.Güç mesafesi: Hiyerarﬂik Kat›l›mc› Yönetimyap›larda aﬂa¤› düzeydeki Türk toplumunun paternalizmin yan›s›ra öne ç›kan kültürel özelliklerinden biri deçal›ﬂanlar›n üst düzeydeki güç mesafesinin uzakl›¤›d›r. Güç mesafesi yöneten ve yönetilenler aras›ndaki güçyöneticilerle aralar›ndaki fark›n› ifade eden bir kavramd›r. Asl›nda bütün yönetim sistemlerinde astlar ve üst-güç da¤›l›m›n›n eﬂitsizli¤ine ler aras›nda bir güç fark› bulunmaktad›r. Ancak bu fark baz› kültürlerde daha faz-dair alg›lamalar›n› ifade la hissedilmektedir. Güç mesafesi yüksek toplumlarda çal›ﬂanlar›n yöneticileriyleeden bir kavramd›r. iletiﬂim kurabilmeleri zorlaﬂ›r. Ço¤u zaman güç mesafesinin büyüklü¤ü yöneticile- rin iﬂlerine de gelebilir. Yöneticilerin ofislerinin döﬂenmesinden bindikleri araçla- ra, yöneticiyle görüﬂmek için aﬂ›lmas› gereken bürokratik aﬂamalardan yönetici karﬂ›s›nda tak›n›lmas› gereken beden diline kadar pek çok sembol yöneticilerin yüksek statülerini göstermelerine imkan tan›r. Ortada yasal bir engel olmasa bile çal›ﬂanlar›n alg›lamalar›ndan kaynaklanan bu durum zamanla çal›ﬂanlar›n iﬂletme- ye katk›lar›n› engelleyen bir hal alabilir. Ancak bu durum her ﬂeyden önce ahlaki de¤ildir. ‹ﬂletmelerde çal›ﬂanlar›n hangi statüde olurlarsa olsunlar birbirlerine önce birer insan olarak davranmalar›, görevlerinden kaynaklanan baz› farkl›l›klar› kiﬂi- sel ayr›cal›klar olarak kullanmamalar› gerekmektedir. Dolay›s›yla çal›ﬂanlar›n güç mesafesinden kaynaklanan olumsuz alg›lamalar›n› ortadan kald›rmak da yönetici- lerin çal›ﬂanlara karﬂ› ahlaki sorumluluklar› aras›ndad›r. Kat›l›mc› yönetim anlay›ﬂ› güç mesafesinden kaynaklanan sorunlar› en aza indir- mede önemli bir katk› sa¤lar. Günümüzde pek çok yeni yönetim anlay›ﬂ› çal›ﬂanla- r›n güçlendirilmesini, çal›ﬂanlar›n önerileriyle yönetime kat›lmas›n› teﬂvik etmekte- dir. Bu yaklaﬂ›mlar, iﬂletmeler aç›s›ndan karl›l›¤› art›racak yöntemler olman›n yan›n- da iﬂ ahlak› aç›s›ndan da çal›ﬂanlara hak ettikleri sayg›y› göstermenin arac›d›rlar.SIRA S‹ZDE AdaletDÜﬁÜNEL‹M Adalet, belki de yöneticilerin astlar›na karﬂ› en önemli ahlaki sorumlulu¤u olarak ka- bul edilebilir. Tarih boyunca aile yönetiminden ülke yönetimine, okul yönetiminden SORU ﬂirket yönetimine, bir yönetim iliﬂkisinin bulundu¤u her yerde yöneticilere yönelik en büyük beklenti adaletli bir yönetim sergilemeleridir. Adalet, k›saca her hak sahi- binin hakk›n›n gözetilmesi olarak tan›mlanabilir. ‹ﬂletmeler aç›s›ndan ise al›nan ka- rAadrlaalredtahçearlS›nﬂIaRenAklSaa‹rdZaDarErasb›anzd›ayhaesarhl adnügziebnilrenmeedleenrelekaoyn›ru›molymaupﬂ›lsmaadmaays›öanneltaicmil›enraingaedliril. davran›ﬂlar›n›n s›n›rlar›n›n belirlenmesinde her zaman yasalar yeterli olmayabilir. Bir baﬂka deyiDﬂlÜeﬁÜyNöEnLe‹Mticilerin sadece adaletle ilgili yasal düzenlemelere uygun davran- malar› adil bir yönetim sergiledikleri anlam›na gelmeyebilir. Adaletin as›l ortaya ç›k- t›¤› alan, çal›ﬂanlar›n adalete yönelik alg›lamalar›d›r. Bu alg›lamalar ise örgüt kültü- rü, toplumsaSl ObeRkUlenti ve inan›ﬂlar gibi farkl› unsurlardan etkilenebilir. D‹KKAT Adalet kimi zDam‹ KaKnAkTanunlarla belirlenmiﬂ s›n›rlara sahip olsa da ço¤u zaman din ve ahlakSIRA S‹ZDE gibi yaz›l› olmayan kurallarla da iliﬂkili bir kavramd›r. SIRA S‹ZDEAMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 129‹ﬂletmelerde adalet konusu üç farkl› aç›dan ele al›nmaktad›r: Da¤›t›m adaleti,iﬂlem adaleti ve etkileﬂim adaleti. Da¤›t›m adaleti, iﬂletme kaynaklar›n›n ve so- Bir çal›ﬂana haks›z yere ceza verilmesi da¤›t›m adaleti ilerumluluklar›n, ödül ve cezalar›n eﬂit olarak da¤›t›lmas› anlam›na gelmektedir. Ça- ilgili bir sorunken, baz› çal›ﬂanlar›n performans›n›nl›ﬂanlar bu konularda bir eﬂitlik beklentisi içindedirler. Bu beklenti çal›ﬂanlar›n sa- eksik ölçülmesi iﬂlem adaleti ile ilgilidir.dece kendilerinin ald›¤› ödül ve cezalarla de¤il baﬂkalar›n›nkilerle de ilgilendikle- Yöneticilerin baz› çal›ﬂanlar›n fikirlerini al›prini ve karﬂ›laﬂt›rmalarda bulunduklar›n› göstermektedir. Bu anlamda herkesin hak di¤erlerini sürekli yok saymas› da etkileﬂimetti¤i ücreti almas›, ödüllendirmelerden ve sosyal yard›mlardan adil biçimde yarar- adaleti konusunda yaﬂanan problemlere örnek verilebilir.lanmas›, iﬂyerindeki görev ve sorumluluklar›n adil da¤›t›lmas›, çal›ﬂanlara iﬂlerini SIRA S‹ZDEyapabilmeleri için gerekli araç-gereç, malzeme ve imkanlar›n eﬂit biçimde sa¤lan- DÜﬁÜNEL‹Mmas›, gerekli durumlarda cezalar›n adil biçimde belirlenmesi ve uygulanmas› gibi SORUuygulamalar yöneticilerin çal›ﬂanlara yönelik da¤›t›m adaletiyle iliﬂkili ahlaki so-rumluluklar› aras›ndad›r.‹ﬂlem adaleti ise iﬂletmelerin gündelik faaliyetlerini sürdürürken gerçekleﬂtir-dikleri birtak›m iﬂlemlerde, yerine getirilen süreçlerde ve takip edilen prosedürler-de çal›ﬂanlara adil davran›lmas›n› ifade etmektedir. ‹ﬂlem adaletine uygun bir yö-netim iﬂletmelerde çal›ﬂanlar› örgütsel adalet, örgütsel ba¤l›l›k, iﬂ tatmini alg›lama-lar›n› ve örgütsel vatandaﬂl›k davran›ﬂlar›n› art›racakt›r. ‹ﬂe alma sürecinde adayla-ra adil ﬂartlarda bir yar›ﬂ imkan› tan›nmas›, performans de¤erleme süreçlerindeadaletli davran›lmas›, iﬂe al›m ve performans de¤erleme süreçlerinde etkin geribil-dirim sa¤lanmas›, iﬂletmenin sa¤lad›¤› e¤itim f›rsatlar›n›n adil paylaﬂ›m›, tüm çal›-ﬂanlara ayn› düzeyde yönetime kat›lma imkan›n›n tan›nmas›, kariyer planlamalar›ve terfilerde herkese eﬂit f›rsat tan›nmas› gibi uygulamalar yöneticilerin çal›ﬂanlarayönelik iﬂlem adaletiyle iliﬂkili ahlaki sorumluluklar› aras›ndad›r. ‹ﬂletmelerde adil yönetimin üçüncü boyutu da etkileﬂim aSdIRaAleSti‹dZiDrE. Etkileﬂimadaleti, çal›ﬂanlar›n birbirleriyle olan iletiﬂimlerinde ne ölçüde dürüst, aç›k, ﬂeffafve duyarl› bir iliﬂki kurduklar›yla ilgili alg›lamalar›yla ortaya çD›ÜkﬁaÜnNEbLi‹rMkavramd›r.Bu kavram yöneticilerin, özellikle de ilk amirlerin astlar›na karﬂ› davran›ﬂlar›ndasayg›l›, aç›k yürekli ve içten olmalar›na yönelik ahlaki sorumluluSkOlaRr›Una vurgu yap-maktad›r.‹ﬂlem adaleti çal›ﬂanlar›n iﬂletmenin kendisine yönelik adalet alg›lamDa‹lKarK›AylTa iliﬂkiliyken, D‹KKAT SIRA S‹ZDEetkileﬂim adaleti daha çok çal›ﬂanlar›n ilk amirleriyle olan iliﬂkileri çerçevesinde ortaya AMAÇLARIMIZç›kmaktad›r. SIRA S‹ZDE SKIR‹ ATS‹AZDPE‹ﬂletmelerde adil yönetimin olmad›¤› durumlarda ortaya ç›kan baz› sorunlar›n TDEÜLﬁEÜVN‹ EZLY‹OMNele al›nmas› da adil ve ahlaki yönetimin çerçevesinin belirlenAmMeAÇsiLnAeRIMkaIZtk›da bulu- SORUnabilir. Ay›r›mc›l›k, ahlaki anlamda adil davran›ﬂ›n tam tersi bir tutumu ifade eder. ‹NTERNET D‹KKAT‹ﬂletmelerde cinsiyet, din, etnik köken, siyasi görüﬂ, hemﬂericilik vb. nedenlerleay›r›mc›l›k uygulamalar›yla karﬂ›laﬂ›labilmektedir. Ay›r›mc›l›kKS,IR‹aAnTS›l‹AaZnDPEnedenlerle SIRA S‹ZDEyöneticilerin astlar› aras›nda adil davranmamalar› durumudur. Özellikle yetki vesaortr›uﬂlmarl›unl›unkvlaer›nterdfail¤e›rti›nlmbaesl›i,rlseonsmyaelshi agkiblair›dnu,rkuemnldairndiagkeelinﬂtdirimniTeDEgÜLiömEﬁsÜVktNe‹aZErneYLlnO‹aMNra›ny››nr›,mücc›rl›ektveya kay›rmac›l›k ahlaki olmayan bir yönetim biçimi oldu¤u gibi pek çok geliﬂmiﬂ SORUülkede yasalara da ayk›r› bir davran›ﬂt›r. ‹NTERNETAy›r›mc›l›k uygulamalar› sadece cinsiyet, din, yaﬂ, etnik köken, siyasiDg‹ öKrKüAﬂT, hemﬂericilikvb. nedenlerle ortaya ç›kmaz. Bazen yöneticiler rüﬂvet vb. kiﬂisel ç›karlar› için de ay›r›m-c›l›k yapabilirler. SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K‹TAP K‹TAP

130 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikPsikolojik ﬂiddet: ‹nsan Haklar›na Sayg›‹ﬂyerlerinde yöneticilerin Yöneticilerin çal›ﬂanlar›na yönelik bir k›s›m ahlaki sorumluluklar› da insan hakla-astlar›na karﬂ› gösterdikleri r›na sayg› baﬂl›¤› alt›nda de¤erlendirilebilir. Bu baﬂl›k alt›ndaki sorumluluklar›n biry›ld›rma, zorbal›k, duygusal k›sm› ulusal ve uluslararas› yasalarla güvence alt›na al›nm›ﬂsa da baz› konulardataciz, duygusal istismar, henüz tam anlam›yla yasal düzenlemeler tamamlanmam›ﬂt›r. Çal›ﬂanlar›n haklar›y-psikolojik terör gibi farkl› la ilgili en önde gelen düzenleme SA 8000 Sosyal Sorumluluk Standard›d›r. Bukavramlarla ifade edilen standart baﬂta Uluslararas› Çal›ﬂma Örgütü olmak üzere pek çok uluslararas› sivilolumsuz davran›ﬂlar›n genel toplum örgütünün destekledi¤i ve dünya çap›nda pek çok özel ve kamu kurulu-ad›d›r. ﬂunun uygulad›¤› bir düzenlemedir. Bu düzenlemede iﬂletmelerin çal›ﬂanlar›na karﬂ› sorumluluklar› aras›nda say›lan çocuk yaﬂta iﬂçi çal›ﬂt›rmama, zorla iﬂçi çal›ﬂ- t›rmama, çal›ﬂanlara sendika kurma ve sendikalara üye olma, toplu pazarl›k yap- ma hakk› tan›ma, aﬂ›r› çal›ﬂma saatleri uygulamama, asgari ücretin alt›nda ücret vermeme, ücretleri zaman›nda ödeme, sigortas›z iﬂçi çal›ﬂt›rmama, uzun vadeli sözleﬂmeler yoluyla çal›ﬂanlara iﬂ güvencesi sa¤lama, giriﬂ-ç›k›ﬂ yapt›rarak çal›ﬂan- lar›n tazminat almalar›n› engellememe, iﬂçi sa¤l›¤› ve iﬂ güvenli¤i ile ilgili tedbirle- ri alma gibi esaslar iﬂletme yöneticilerinin uymalar› gereken insan haklar›yla ilgili temel ahlaki prensipler aras›ndad›r. Bu prensiplerin yan›nda; çal›ﬂanlarla iliﬂkiler- de belli bir tolerans›n ve hoﬂgörünün tan›nmas›, yaﬂanan problemlerin iyi niyetle ele al›nmas›, çal›ﬂanlar aras›ndaki sorunlar›n tarafs›zl›kla çözümlenmesi, çal›ﬂanlar aras›ndaki rekabetin istismar edilmemesi, çal›ﬂanlar›n de¤er ve inançlar›na sayg› gösterilmesi, ibadet haklar›n›n tan›nmas› gibi uygulamalar da ahlaki aç›dan göste- rilmesi gereken davran›ﬂlara örnek verilebilir. ‹ﬂletmelerde insan haklar›yla iliﬂkili olarak yaﬂanan problemlerin en önemlile- rinden biri de çal›ﬂanlara yönelik fiziksel ve psikolojik ﬂiddet uygulamalar›d›r. Genellikle fiili sald›r› veya cinsel taciz biçiminde görülen fiziksel ﬂiddet uygulama- lar› sadece iﬂletmelerde de¤il, hiçbir sosyal ortamda ahlaki aç›dan kesinlikle tasvip edilemeyecek davran›ﬂlard›r. Bu tür durumlara karﬂ› çal›ﬂanlar sadece iﬂ hukukuy- la de¤il, ceza kanunlar› gibi daha genel kapsaml› düzenlemelerle de güvence alt›- na al›nm›ﬂlard›r. Ancak psikolojik ﬂiddet uygulamalar› çok daha farkl› davran›ﬂ bi- çimlerinden oluﬂmaktad›r ve ço¤u durumda çal›ﬂanlar› korumaya yönelik yasal dü- zenlemeler yok veya yetersizdir. Her ﬂeyden önce bu tür davran›ﬂlar› belirlemek veya ispatlamak çok kolay olmamaktad›r. Hatta bazen yöneticiler astlar›na yönelik ﬂiddet davran›ﬂlar› gösterdiklerinin bile fark›nda olmamaktad›rlar. Bu nedenle özellikle psikolojik ﬂiddet konusundaki problemlerin çözümü ahlaki bir bak›ﬂ aç›- s›n› gerekli k›lmaktad›r. Bir yöneticinin her sabah iﬂe geldi¤inde karﬂ›laﬂt›¤› içlerinden biri hariç, tüm çal›ﬂanlar› tek tek selamlad›¤› bir durumu düﬂünün. Veya o çal›ﬂan›n arkas›ndan dedikodular yayd›¤›n›. Bu davran›ﬂlar ilk bak›ﬂta yasal olarak suç say›lamasa da en az›ndan çal›ﬂan›n motivasyonunu düﬂürebilecek, hatta zaman içerisinde kiﬂinin iﬂi b›rakmas›na bile neden olabilecek kadar rahats›z edici y›ld›rma davran›ﬂlar›d›r. Yö- neticinin bir görev için ast›na asl›nda yetmeyecek bir süre vermesi ve sürenin dol- mas›na daha zaman oldu¤u halde onu her gün aray›p, bitirip bitirmedi¤ini sorma- s› durumu da duygusal bir tacizi yans›tmaktad›r. Bu durum bazen bir çal›ﬂan›n yö- neticisi taraf›ndan di¤er çal›ﬂanlar›n önünde aç›kça ve ac›mas›zca eleﬂtirilmesi bi- çiminde bir zorbal›¤a da dönüﬂebilmektedir. Bazen ayn› statüde çal›ﬂanlar da bir- birlerine karﬂ› psikolojik ﬂiddet içeren davran›ﬂlarda bulunsalar da, bu tür davra- n›ﬂlar genellikle yöneticilerden kaynaklanan psikolojik ﬂiddet davran›ﬂlar›na birer örnektir. Psikolojik ﬂiddet ile ilgili olarak yap›lan araﬂt›rmalar yöneticilerin bu tür

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 131davran›ﬂlar göstermesinin genellikle kiﬂilik bozukluklar›ndan kaynakland›¤›n› gös- ‹ﬂgören mahremiyeti:termektedir. Bu tür durumlar›n yaﬂanmamas› için iﬂletmelerde ahlaki bir yönetim ‹ﬂletmelerin çal›ﬂanlara aittarz›n›n kurumsallaﬂt›r›lmas› gerekmektedir. bilgi iletiﬂim araçlar›n› izlemesi, çal›ﬂma Yöneticilerin çal›ﬂanlara yönelik ahlaki sorumluluklar›ndan birisi de iﬂgören ortamlar›n› ve çal›ﬂanlar›nmahremiyetinin korunmas›d›r. Çal›ﬂanlar›n mahremiyetlerinin iﬂletme içi baz› uy- davran›ﬂlar›n› kameralargulamalar neticesinde ihlal edilmemesi gerekmektedir. Psikolojik ﬂiddet konusun- arac›l›¤›yla kay›t alt›nada da oldu¤u gibi gerek dünyada gerekse ülkemizde iﬂgören mahremiyetiyle ilgi- almas›, çal›ﬂanlara aitli yasal düzenlemeler henüz tam olarak oturmuﬂ de¤ildir. Hatta ülkemizde iﬂ kanu- kiﬂisel bilgileri üçüncünu çerçevesinde henüz hiç yasal düzenleme bulunmamaktad›r. Di¤er yandan özel- ﬂah›slarla paylaﬂmas› gibilikle geliﬂmiﬂ teknolojilerin iﬂletmelerde yayg›n biçimde kullan›mlar›n›n artmas›yla iﬂyeri izleme uygulamalar›birlikte çal›ﬂanlar›n mahremiyetlerinin ihlal edilmesi ﬂikayetleriyle daha s›k karﬂ›la- iﬂgören mahremiyetinin ihlalﬂ›lmaktad›r. Bu nedenle çal›ﬂanlar›n mahremiyetinin korunmas› konusu da iﬂ ahla- edilmesine yolk› aç›s›ndan önem taﬂ›maktad›r. açabilmektedir. ‹ﬂgören mahremiyetinin ihlali ile ilgili sorunlar iﬂletmelerde genellikle üç farkl› SIRA S‹ZDEalanda ortaya ç›kmaktad›r. Birinci alan, telefon ve bilgisayar gibi bilgi ve iletiﬂim DÜﬁÜNEL‹Mteknolojilerinin kullan›m›n›n engellenmesi, s›n›rland›r›lmas› veya izlenmesidir.‹kinci alan, çal›ﬂanlar›n performanslar› veya davran›ﬂlar›n›n kameralar arac›l›¤›yla SORUgözetlenmesi ve kayda al›nmas›d›r. Üçüncü alan ise iﬂ baﬂvurusu aﬂamas›ndan baﬂ-lamak üzere çal›ﬂma hayat› boyunca çeﬂitli süreçlerde iﬂletmeler taraf›ndan topla-nan çal›ﬂanlara ait kiﬂisel bilgilerin saklanmas›, paylaﬂ›m› ve güvenli¤idir. ‹ﬂletme-ler bu üç farkl› alanda çok çeﬂitli teknolojik imkanlarla çal›ﬂanlara yönelik izlemefaaliyetlerinde bulunmaktad›rlar. Güvenlik, verimlilik ve performans ölçümü butür faaliyetlerin iﬂletmeler taraf›ndan öne sürülen en önemli gerekçeleridir. Bunakarﬂ›l›k çal›ﬂanlar›n bir k›sm› izleme faaliyetlerini kimin çal›ﬂ›p çal›ﬂmad›¤›n›n be-lirlenmesi aç›s›ndan faydal› bulsa da di¤er bir k›sm› bu tür uygulamalar›n kiﬂiselmahremiyetlerini ihlal etti¤ini ileri sürmektedirler. ‹ﬂletmelerSinIRAkiSm‹ZiDzEaman hakl›gerekçelerle uygulad›¤› izleme yöntemlerinin iﬂgören mahremiyetini ihlal etmeye-cek ﬂekilde tasarlanmas› ve uygulanmas›, elde edilecek bilgileDrÜinﬁÜaNhElLa‹kMi bir çerçe-vede korunmas› ve de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Yöneticilerin bu anlamda or-taya koyacaklar› ahlaki sorumluluk yaklaﬂ›m›, karﬂ›l›kl› güveni art›rarak bu tür uy-gulamalardan en verimli ﬂekilde yararlan›labilmesini de kolaylaSﬂtO›rRacUakt›r.‹ﬂletmeler taraf›ndan uygulanan iﬂyeri ve çal›ﬂanlar› izlemeye dönük faaDl‹iyKeKtlAeTr çal›ﬂanlar ta- D‹KKATraf›ndan her zaman olumsuz görülmemektedir. Kimi çal›ﬂanlar iﬂini gerçekten iyi yapt›klar›- SIRA S‹ZDEn›n objektif olarak de¤erlendirilebilmesi için bu tür uygulamalar› tasvSipIReAdSe‹bZiDlmE ektedirler.DürüstlükYöneticilerin çal›ﬂanlara yönelik ahlaki sorumluluklar› yan›nAdMaAÇyLöAnReIMtiImZ kurullar›- AMAÇLARIMIZna ve hissedarlara yönelik ahlaki sorumluluklar› da bulunmaktad›r. Bunlar›n en PilsiﬂikkioslioijçikersisöiznKldeeﬂ‹mbueTlluenrA:a‹nﬂP iﬂveren ve çal›ﬂanlarbaﬂta geleni de dürüstlüktür. Dürüstlük, do¤ruluk, sözünü tutma gibi kavramlar in- aras›nda karﬂ›l›kl› ortak ianlagn›lça,mbaelkalreaTntdEiaLvyeEalV›,‹yZazY›lO› Nsanlar aras›nda güveni tesis eden en önemli ahlaki erdemlerdKir.‹ ‹nT sAanPlar aras›nda- veya sözlü olarak kay›t alt›na al›nmam›ﬂki sözleﬂmelerin tamam› yaz›l› yada sözlü olarak yap›lmazlar. Her sözleﬂmenin ya- sözleﬂmelere verilen isimdir.z›ya veya söze dökülmeyen maddeleri vard›r. Bazen psikolojik sözleﬂmeler ola- ‹NTERNETrak da ifade edilen bu maddeler o kadar yayg›n kabullerdir kT Ei LçEoV¤‹uZ YiOnNsanl›¤›n or-tak kültürel miras› haline gelmiﬂ kültürel de¤erlerdir. Dürüstlük iﬂte bu de¤erlereuygun davranmakt›r. ‹ﬂletmelerde yönetim kurullar› üst yöneticileriyle ieﬂnletiymieﬂye‹iNkyTilEödRneNeyEtmöT neektmüzeelerrinineisözleﬂme imzalad›klar›nda yöneticilerinden iﬂletmeyibeklerler. Bu beklenti çerçevesinde yöneticiler yönetim stratejilerini belirlerken ve

132 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik uygularken iﬂletme için en do¤ru kararlar› verme konusunda dürüst davranmal›d›r- lar. Elbette her yöneticinin hatal› kararlar alma olas›l›¤› vard›r. Hatalar, arkalar›nda bir kas›t bulunmad›¤› durumlarda ders al›nabilecek birer ö¤renme arac› haline bi- le gelebilirler. Ancak bunun için yöneticilerin karar al›rken gerçekten de öncelikle iﬂletmenin menfaatini düﬂünme dürüstlü¤ünü göstermeleri gerekir. Örne¤in bir iﬂ- letmenin üst yöneticisi iﬂletmenin yönetim kurulu ile dönem kar› ile orant›l› bir üc- ret sözleﬂmesi yapm›ﬂsa, o iﬂletmenin genel stratejilerini k›sa vadede karl›l›¤› art›- racak ﬂekilde kurgulayabilir. Bu yaklaﬂ›m ise ar-ge yat›r›mlar›n› azaltarak iﬂletme- nin uzun vadede hayatta kalma gücünü azaltacakt›r. 2008 sonlar›nda ABD’de ya- ﬂanan ekonomik kriz s›ras›nda birçok iﬂletmenin, CEO’lar›n›n k›sa vadeli stratejile- ri yüzünden zor durumda kald›klar› ifade edilmektedir. Yöneticilerin stratejik kararlar› sadece yönetim kurullar›na karﬂ› de¤il, çal›ﬂan- lara karﬂ› da dürüst olmay› gerektirmektedir. Özellikle ekonomik kriz durumlar›n- da ilk akla gelen çözümün küçülme, dolay›s›yla iﬂçi ç›karma olmas›n›n ne derece dürüst bir yaklaﬂ›m oldu¤u da ahlaki aç›dan dikkate al›nmal›d›r. Oysa kimi iﬂlet- meler ekonomik kriz dönemlerini esnek çal›ﬂma saatleri veya iﬂ paylaﬂ›m› gibi yöntemlerle iﬂçi ç›karmadan atlatmaya çal›ﬂmaktad›rlar. Dürüstlük sadece üst düzey yönetim kararlar›yla alakal› bir durum de¤ildir. Yö- neticilerin iﬂletmenin kendilerine tan›d›¤› imkanlar›n istismar etmeleri, gereksiz ve aﬂ›r› harcamalarda bulunmalar›, rüﬂvet almalar› veya vermeleri, baz› müﬂteri veya tedarikçileri kay›rmalar› gibi ahlaki olmayan durumlar da ortaya ç›kabilmektedir. Bu ve benzeri durumlarda iﬂletme yöneticilerinin kendi kiﬂisel ç›karlar›n› iﬂletme- nin önüne geçirmemeleri önemli bir ahlaki sorumluluktur. Bu çerçevede yönetici- lerin kiﬂisel ç›karlar› için iﬂletme bilgilerini üçüncü ﬂah›slarla paylaﬂmalar›, anlaﬂ- mal› olarak iﬂletmeye zarar verecek çabalar içine girmeleri gibi do¤rudan kötü ni- yetli yaklaﬂ›mlar ise dürüstlük kavram›na ayk›r› olmalar› yan›nda yasal olarak suç kapsam›nda da de¤erlendirilmektedirler.Bilgi asimetrisi: ‹ﬂletme ﬁeffafl›kfaaliyetleri ve sonuçlar› ‹ﬂletme yöneticilerinin yönetim kurullar›na karﬂ› dürüst olmalar› yan›nda ﬂeffafhakk›nda iﬂin baﬂ›ndaki ve hesap verebilir olmalar› da önemli bir ahlaki sorumluluktur. Çünkü iﬂletme-icrac› yöneticilerin yönetim nin yönetimi ile ilgili olarak yöneticilerin baﬂta yönetim kurullar› ve hissedarlarkurulu veya hissedarlara olmak üzere tüm di¤er paydaﬂlara karﬂ› önemli bir farkl›l›¤› vard›r. ‹ﬂletmeninoranla daha fazla bilgi idaresiyle ilgili her türlü iç ve d›ﬂ çevresel bilgi öncelikle yöneticiler elinde top-sahibi olmalar›n› ifade eden lanmakta ve de¤erlendirilmektedir. Bilgi asimetrisi olarak tan›mlanan bu du-bir kavramd›r. rum ise yöneticilere di¤er paydaﬂlar karﬂ›s›nda bir avantaj tan›maktad›r. Bu asi- metrinin azalt›lmas› için yönetim kurullar› çeﬂitli izleme ve denetleme stratejileri geliﬂtirse de durum çok fazla de¤iﬂmemektedir. Bu nedenle iﬂletme yönetimi ile di¤er paydaﬂlar aras›nda bilgi paylaﬂ›m›na yönelik bir ahlaki sorumluluk olarak ﬂeffafl›k önem kazanmaktad›r. ﬁeffafl›k iﬂletmenin durumu ile ilgili bilgilerin di¤er paydaﬂlarla aç›k biçimde paylaﬂ›lmas›d›r. Hesap verebilirlik yöneticiler aç›s›ndan önemli bir ahlaki mezi- yettir. Çünkü yönetim kurullar›n›n iﬂletmenin durumunu takip etmek üzere d›ﬂ denetim firmalar›ndan yard›m almalar› bile her zaman bilgi asimetrisini ortadan kald›rmaz. ABD’de yaﬂanan ünlü Enron skandal›nda çok büyük denetim ﬂirket- lerinin bile gerçe¤i tam olarak yans›tmayan raporlar haz›rlayabildikleri anlaﬂ›l- m›ﬂt›r. Özellikle finansal raporlarda ve muhasebe raporlar›nda iﬂletmenin duru- munu farkl› yans›tabilecek hilelere baﬂvurulabilmektedir. Bu nedenle yöneticile- rin ﬂeffaf ve hesap verebilir bir yönetim göstermeleri sadece yönettikleri iﬂletme-

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 133lerin yönetim kurullar›na karﬂ› de¤il, tüm iç ve d›ﬂ paydaﬂlara karﬂ› belki de en SIRA S‹ZDEönemli ahlaki sorumluluktur. 2‹ﬂ ahlak› ile ilgili e¤itimleri ve uygulamalar› iﬂ dünyas›n›n gündemSIiRnAe Ss‹oZkDaEn en önemli DÜﬁÜNEL‹Molaylardan biri de ABD’de yaﬂanan Enron skandal›d›r. ‹nternet üzerinden bir tarama yapa- SORU D‹KKATrak Enron skandal›n›n ortaya ç›kma nedenlerini inceleyiniz. DÜﬁÜNEL‹M SIRA S‹ZDEÇALIﬁANLAR VE ‹ﬁ AHLAKI AMAÇLARIMIZ K‹TAP‹ﬂletmelerde iﬂ ahlak›na uygun davran›ﬂlar göstermesi beklenenSeOnRönU emli taraf, iﬂ- TELEV‹ZYON ‹NTERNETletmenin yönetimi olarak kabul edilse de bir iﬂ iliﬂkisinin en önemli ikinci taraf› SIRA S‹ZDEosolarruamkluçalul›kﬂlaanrl›anr›bnirdka›sumy›miﬂalsaörz› lgeeﬂmreekseinndaehylaakzisasodraumönluelmuklilabri›rDbk‹u›KslmuK nA›mTsöazklteaﬂdm›re. Bu d›- 3ﬂ›, bir baﬂka deyiﬂle psikolojik sözleﬂmeye dayal› konulardan oluﬂmaktad›r. Elbet- DÜﬁÜNEL‹Mte ki tan›m olarak da psikolojik sözleﬂmelerin yerine getirilmeSsIiRaA nSc‹ZaDkEyöneten ve SORU D‹KKATyönetilenlerin karﬂ›l›kl› iyi niyetlerine ve ahlaki tutumlar›na ba¤l› olacakt›r. Çal›ﬂan- SIRA S‹ZDElar›n iﬂletmeye karﬂ› ahlaki sorumluluklar› birkaç baﬂl›k alt›nAdMaAiÇnLcAeRlIeMnIZebilir. AMAÇLARIMIZ K‹TAPSözleﬂme Hükümlerine Uygun Hareket EtmeGenellikle iﬂletmelerde iﬂ iliﬂkisi yaz›l› iﬂ sözleﬂmeleri çerçeKve‹ siTndA eP kurulmaktave çal›ﬂanlar›n da iﬂ sözleﬂmesi hükümlerine uygun olarak hareket ettikleri var-say›lmaktad›r. Bu durumda çal›ﬂan›n ahlaki sorumlulu¤unun sözleﬂme hükümle-rine uygun hareket etmekten ibaret oldu¤u zannedilebilir. OT EyLsaE Vö‹ ZnYcOeNki k›s›mlar-da da dile getirildi¤i gibi çal›ﬂanlar ve iﬂveren aras›ndaki sözleﬂmelerin bir de ya-z›l› olmayan kurallar› bulunmaktad›r. T›pk› yöneticiler gibi çal›ﬂanlar›n da yöne-ten ve yönetilenler aras›ndaki psikolojik sözleﬂmelerin gereklerini yerine getir- ‹NTERNETmesi gerekmektedir.Her iﬂveren çal›ﬂanlar›n›n normal ﬂartlarda elinden geldi¤ince iﬂletmece tan›m-lanan görevlerini yerine getirmesini beklemektedir. Do¤al olarak çal›ﬂanlar›n dabelli mazeretlerle iﬂe devam edemedikleri zamanlar olacakt›r. Bu durumlar zatenönceden öngörülerek belli izin prosedürleri geliﬂtirilmiﬂtir. Çal›ﬂanlar›n bu prose-dürleri istismar etmeden ellerinden geldi¤ince iyi performans göstermeleri ahlakisorumluluklar›n›n gere¤idir. ‹ﬂverenin iyi niyetinden veya denetim eksikli¤indenfaydalan›larak iﬂe geç gelmenin al›ﬂkanl›k haline getirilmesi, iﬂyerine ait araç gereçve malzemenin hor kullan›lmas›, verilen iﬂleri yapmamak için mazeretler üretilme-si, gereksiz yere rapor al›narak iﬂe gelmeme, kaytarma, iﬂin yap›lmas› ile ilgili bil-gi ve becerilerin kas›tl› olarak geliﬂtirilmemesi gibi uygulamalar genellikle çal›ﬂan-lardan kaynaklanan en yayg›n ahlaki problemler aras›ndad›r.Çal›ﬂanlar›n izin, mazeret, sa¤l›k raporu gibi yasal prosedürleri iSsItRisAmSa‹rZDeEdici biçimdekullanarak psikolojik sözleﬂmelere ayk›r› davranmalar› sizce özel sektör de mi yoksa ka-mu sektöründe mi daha yayg›n olabilir? Neden? DÜﬁÜNEL‹MDi¤er taraftan bazen tam tersi durumlar da ortaya ç›kabilmektedir. Çal›ﬂanlar›nhastal›ktan veya moral çöküntü gibi psikolojik sorunlar›ndan kSaOynRaUklanan sa¤l›kproblemleri yaﬂad›klar› ve iﬂ yerinde verimli biçimde çal›ﬂamayacaklar› halde izinalmak yerine iﬂe gdeulrmuemledruirv. eZidrüaﬂiüﬂvkepreenrfoçraml›ﬂaannsllaaraçailﬂ›eﬂmgealladri›kldeaDri‹aKghKülaAnkTlei raçiç›dinanücurye-tgun olmayan birödemektedir. Çal›ﬂanlar›n tam olarak görevlerini yerine getiremeyecekleri hallerdebunu iﬂverene bildirmeden iﬂe gelmeleri iﬂletmenin de menfaaStIlReArinS‹eZDaEyk›r› bir du- AMAÇLARIMIZ K‹TAP

134 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikPresenteeism: ‹ﬂletmelerde rumdur. ‹ﬂyerinde varken yok olma yada presenteeism olarak da adland›r›lan buçal›ﬂanlar›n sa¤l›k vb. durum asl›nda kaytarman›n veya haks›z menfaat temin etmenin bir baﬂka biçimikiﬂisel problemlerinden olarak da kabul edilebilir.dolay› görevlerini tam olarakyerine getiremeyecekleri Haks›z Menfaat Temin Etmemehalde iﬂe gelmeleri ve düﬂükperformansla çal›ﬂmalar› Çal›ﬂanlar iﬂlerini yürütürlerken genel olarak iﬂletme menfaatlerine zarar verme-durumunu ifade eden bir yecek biçimde çal›ﬂmak durumundad›rlar. Ancak bazen iﬂletmenin zarar›na ol-kavramd›r. mad›¤› halde çal›ﬂanlar›n menfaatine olabilecek durumlar da söz konusu olabi- lir. Buna bahane olarak al›nan ücretin çal›ﬂman›n tam karﬂ›l›¤› olmad›¤› gibi ma- zeretler de üretilebilir. Her ne ﬂekilde meﬂrulaﬂt›r›lmaya çal›ﬂ›l›rsa çal›ﬂ›ls›n, çal›- ﬂanlar›n iﬂletme kaynaklar›n› kullanarak haks›z menfaat sa¤lamaya çal›ﬂmalar› ahlaki aç›dan problemli bir durumdur. Bunun do¤rudan rüﬂvet biçiminde olma- s› ile ufak tefek hediyeler, çeﬂitli ikramlar ve yolculuk, tatil, gezi teklifleri biçi- minde olmas› aras›nda; h›rs›zl›k ile müﬂteri taraf›ndan unutulan eﬂyalar›n sahip- lenilmesi ve iﬂletmeye ait yaz›l›mlar›n kopyalanmas› aras›nda ancak çok ince s›- n›rlar bulunmaktad›r. ‹ﬂ yerine ait araç gereç ve malzemenin ﬂahsi amaçlarla kul- lan›m›, çal›ﬂma arkadaﬂlar›n›n baﬂar›lar›n›n sahiplenilmesi, ﬂahsi hatalar›n baﬂka- lar›na yüklenmeye çal›ﬂ›lmas› gibi uygulamalar da haks›z menfaat temini sa¤la- yan ahlak d›ﬂ› davran›ﬂlardand›r.Insider trading: Hisse ‹ﬂveren Mahremiyetini ve ‹tibar›n› Korumasenetleri gibi finansalaraçlar›n de¤erlerini Mahremiyete sayg› konusu sadece iﬂletme yöneticilerinin çal›ﬂanlara yönelik biretkileyebilecek, henüz ahlaki sorumluluklar›n› de¤il, ayn› zamanda çal›ﬂanlar›n iﬂverenlerine karﬂ› olankamuya aç›klanmam›ﬂ ahlaki sorumluluklar›n› da kapsamaktad›r. ‹ﬂletmeler iﬂin gere¤i olarak çal›ﬂanlar›bilgileri kiﬂisel veya üçüncü ile çeﬂitli bilgileri paylaﬂmak durumundad›rlar ya da çal›ﬂanlar görevlerini yerineﬂah›slar›n menfaatlerine getirirken iﬂletme ile ilgili çeﬂitli bilgilere sahip olurlar. Bu bilgilerin bir k›sm› for-olacak ﬂekilde kullanarak müller, patentler, derlenen bilgiler ve buluﬂlar gibi ﬂirkete ait ticari s›rlar› içerebilir.sermaye piyasalar›nda iﬂlem Bu s›rlar›n saklanmas› zaten hukuki bir zorunluluktur. Ancak bazen çal›ﬂanlar›n biryapanlar aras›nda f›rsat iﬂin yap›lmas›n› ö¤renmeleri bile ﬂirkete ait bir bilgi kapsam›nda de¤erlendirilebi-eﬂitli¤ini bozarak haks›z lir. ‹ﬂi ö¤renip baﬂka firmalara gitmek ahlaki aç›dan problem olarak kabul edilebi-kazanç temin etme lir. Hatta bazen çal›ﬂanlar iﬂ yerindeki görevlerinin gere¤i oluﬂturduklar› müﬂteridavran›ﬂ›, içeriden portföylerini iﬂletmeden ayr›ld›klar›nda baﬂka firmalara taﬂ›yabilmektedirler. Özel-ö¤renenlerin ticareti olarak likle bankac›l›k sektöründe s›rf geniﬂ müﬂteri ba¤lant›lar› için transfer edilen çal›-adland›r›lmaktad›r. ﬂanlar olabilmektedir. Bu durumlar›n engellenmesi için sözleﬂmelere özel madde-Sosyal pazarlama: Belli bir ler bile eklenebilmektedir.ürünün pazarlanmas›ndanve sat›lmas›ndan çok hedef ﬁirkete ait mali bilgilerin ve stratejik kararlar›n da çal›ﬂanlar taraf›ndan korun-kitlenin veya tüm toplumun mas› gerekmektedir. ‹çeriden ö¤renenlerin ticareti (insider trading) olarak bili-menfaatine olacak tutum ve nen bilgi s›zd›rmalar›n kapsam› konusunda da hukuki veya ahlaki oluﬂu aç›s›ndandavran›ﬂlar› yayg›nlaﬂt›rma s›n›r belirlenmesi her zaman kolay olmayabilmektedir.çabalar›n› ifade eden birkavramd›r. ‹ﬂveren mahremiyetini korumak kadar önemli olan bir baﬂka konu da iﬂverenin itibar›n› korumakt›r. Çal›ﬂanlar iﬂleri gere¤i tolumun çeﬂitli kesimleriyle gerek müﬂ- teri gerekse tedarikçi olarak iletiﬂim içerisinde bulunabilmektedirler. Bu iletiﬂimle- rinde iﬂletmenin itibar›n› koruyacak ﬂekilde davranmalar› da bir ahlaki sorumluluk- tur. Hatta son y›llarda sosyal pazarlama kavram› çerçevesinde çal›ﬂanlar›n çal›ﬂ- ma süreleri d›ﬂ›nda özel yaﬂamlar›ndaki tutum ve davran›ﬂlar›n›n bile üçüncü ﬂa- h›slar taraf›ndan iﬂletmeleriyle iliﬂkilendirilebilece¤i, bu nedenle çal›ﬂanlar›n iﬂ ye- ri d›ﬂ›nda da iﬂverenlerinin marka de¤erine zarar verecek davran›ﬂlardan kaç›nma- lar› ve ahlaki aç›dan örnek al›nabilecek davran›ﬂlar› yayg›nlaﬂt›rmaya çal›ﬂmalar› gerekti¤i dile getirilmektedir.

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 135Yasal Olmayan Uygulamalar› Bildirme (Whistleblowing) Whistleblowing: Çal›ﬂanlar›n iﬂletmelerindeki‹ﬂletmeye ait gizli bilgilerin korunmas› çal›ﬂanlar aç›s›ndan nas›l bir ahlaki so- birtak›m yasa d›ﬂ› sorunlar›rumluluksa, iﬂletmede yaﬂanan yasa d›ﬂ› uygulamalar› ilgili mercilere bildirmek ve uygulamalar› gerekde o denli bir ahlaki sorumluluktur. Bu konuda iﬂ iliﬂkisi çerçevesinde imzalanan çal›ﬂt›klar› dönemde gereksesözleﬂme hükümlerine uyulmas›n›n temel bir ahlaki sorumluluk oldu¤u, sözleﬂ- ayr›ld›ktan sonra sorunume gere¤i yap›lan davran›ﬂlar›n sorumlulu¤unun da iﬂverende oldu¤u ﬂeklinde çözebilecek gücü ve yetkisibir mazeret akla gelebilir. Ancak yasalara ayk›r› durumlarda sadece yöneticinin olan mercilere bildirmesinitalimatlar›na uyulmas› çal›ﬂan› ahlaki sorumluluktan kurtarmayacakt›r. Bireyin ifade eden bir kavramd›r.kendi yapt›¤› iﬂlerin ahlaki sorumlulu¤unu yüklenmesi gerekmektedir. Çal›ﬂanla-r›n iﬂletmelerine karﬂ› sorumluluklar› ancak meﬂru görevlerin yerine getirilmesikonusunda geçerlidir. ‹ﬂ yerlerinde yaﬂanan sorunlar veya yasa d›ﬂ› uygulamalar çal›ﬂanlar taraf›ndaniki farkl› ﬂekilde bildirilebilir. Kimi durumlarda bu sorunlar iﬂletme içi yetkililereaktar›larak çözümlenmeye çal›ﬂ›l›rken kimi zaman da iﬂletme d›ﬂ› yetkili makamla-ra da bildirilebilmektedir. Çal›ﬂanlar›n sorunlar›n› iﬂletme yöneticilerine bildirmele-ri daha uygun bir yol olarak görülse de bunun için uygun bir örgüt kültürünün vedestekleyici bir yönetim anlay›ﬂ›n›n bulunmas› gerekmektedir. Aksi halde çal›ﬂan-lar sorunlar› paylaﬂmaktan çekinecek ve iﬂletme d›ﬂ› mercilere yöneleceklerdir.Uluslararas› alanda yap›lan araﬂt›rmalar özellikle sermaye piyasalar›nda yaﬂananhileli iﬂlemlerin ve yolsuzluklar›n önemli bir k›sm›n›n çal›ﬂanlar taraf›ndan yap›lanﬂikayetler üzerine tespit edildi¤ini göstermektedir. Çal›ﬂanlar›n iﬂletmelerinde yaﬂanan birtak›m sorunlar› bildirme davran›ﬂ›ndabulunmalar›n›n ahlakili¤i tart›ﬂ›lagelmiﬂtir. Kimi yazarlar bunun çal›ﬂma bar›ﬂ›n›olumsuz etkileyebilece¤ini öne sürerken, kimileri de yasal olmayan uygulamala-r›n bildirilmesinin ahlaki bir sorumluluk oldu¤unu savunmaktad›rlar. Çal›ﬂanlar›niﬂletmelerinde mevcut sorunlar› d›ﬂar›ya aktarmalar› ço¤u zaman riskli de olabil-mektedir. Bu nedenle gerek çal›ﬂanlar gerekse iﬂletmeler aç›s›ndan en do¤ru çö-züm tüm uygulamalarda ahlaki ve yasal esaslara ba¤l› kalmak, ayn› zamanda iﬂ-letme içi sorunlar›n iﬂletme içinde tart›ﬂ›larak çözümlenebilece¤i bir etik iklimoluﬂturmakt›r.

136 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikÖzetA M A Ç ‹ﬂletme içi paydaﬂlar› tan›mlamak. tim kurullar›na, dolay›s›yla di¤er paydaﬂlara karﬂ› 1 ‹ﬂletmelerin faaliyetlerinden do¤rudan veya do- da birtak›m ahlaki sorumluluklar› bulunmaktad›r. layl› biçimde etkilenen tüm taraflara paydaﬂ ad› Bunlar›n en önemlileri ald›klar› ücret karﬂ›l›¤›nda verilmektedir. Bu paydaﬂlar›n baz›lar› iﬂletme d›ﬂ› iﬂlerini en iyi ﬂekilde yerine getirerek iﬂletme men- paydaﬂlarken baz›lar› da iﬂletme içi paydaﬂlard›r. faatlerini gözetme konusunda dürüst davranmala- Devlet, müﬂteriler, rakipler, medya, tedarikçiler, r› ve iﬂin do¤as› gere¤i iﬂletme iﬂleyiﬂi ile ilgili ola- toplum ve do¤al çevre d›ﬂ paydaﬂlara; yönetim rak yönetim kurullar›ndan daha fazla bilgi sahibi kurullar›, üst yöneticiler, çal›ﬂanlar, hissedarlar ve olmalar›n› kendi lehlerine kullanmayarak her türlü sendikalar da iç paydaﬂlara örnek olarak verilebi- bilgi paylaﬂ›m›nda ﬂeffafl›k göstermeleridir. lir. ‹ç paydaﬂlardan yönetim kurullar›, üst yöneti- ciler ve çal›ﬂanlar do¤rudan iç paydaﬂlarken; sen- AMAÇ Çal›ﬂanlar›n iﬂ ahlak›na yönelik sorumluluklar›- dikalar ve hissedarlar ise dolayl› iç paydaﬂlard›r. 4 n› aç›klamak. ‹ﬂletme sahipleri ve yöneticiler kadar çal›ﬂanlar›n Yönetim kurullar›n›n iﬂ ahlak›na yönelik sorum- da ahlaki sorumluluklar› bulunmaktad›r. Her neAMAÇ kadar iﬂ iliﬂkisi çal›ﬂanlar ve iﬂletme aras›nda ya- 2 luluklar›n› aç›klamak. z›l› sözleﬂmeler yoluyla kurulsa da çal›ﬂanlar s›k Sermaye ﬂirketlerinde ortaklar›n ve üçüncü ﬂah›s- lar›n hak ve ç›karlar›n›n korunmas› amac›yla ge- s›k ahlaki ikilemler aras›nda kalabilmektedirler. nel kurul taraf›ndan seçilen üyelerden oluﬂan ve iﬂletmenin en üst düzeydeki kararlar›n› alan yöne- ‹ﬂ ahlak› aç›s›ndan çal›ﬂanlar›n en önemli sorum- tim kurullar›n›n en önemli ahlaki sorumluluklar› iﬂ ahlak›n›n kurumsallaﬂt›r›lmas›d›r. Bunun için lulu¤u imzalad›klar› iﬂ sözleﬂmesinin hükümlerini önce iﬂletmenin misyon, vizyon gibi temel strate- jik metinlerinde iﬂ ahlak›n›n önemine vurgu yap›l- tam olarak yerine getirmeye gayret etmektir. Bu mas› gerekmektedir. Daha sonra iﬂletme için en önemli ahlaki de¤erlerin belirlendi¤i ve önemsen- sözleﬂmelerde çal›ﬂanlara tan›nan haklar›n istis- di¤ini gösteren bir de¤erlerle yönetim anlay›ﬂ›n›n ortaya konulmas› gelmektedir. Ahlaki de¤erlerin mar edilmemesi gerekmektedir. Gereksiz rapor kurumsallaﬂt›r›lmas›nda önemli bir faktör de iﬂlet- mede etik bir örgütsel kültürün ve iklimin oluﬂtu- almalar, iﬂe devams›zl›k, geç gelme, kaytarma, rulmas›d›r. Bu aç›dan tüm çal›ﬂanlar›n ahlaki iki- lemlerle karﬂ›laﬂt›klar›nda yararlanabilecekleri etik çal›ﬂma ortam› ve araç-gereçlerin hor kullan›lma- kodlar›n oluﬂturulmas› da yine yönetim kurullar›- n›n ahlaki sorumluluklar› aras›ndad›r. s› gibi davran›ﬂlar ahlaki prensiplere ayk›r› ola- cakt›r. Bunun yan›nda gerçekten de çeﬂitli sorun- lar› nedeniyle tam kapasiteyle görevini yerine ge- tiremeyecek çal›ﬂanlar›n iﬂe mesai doldurmalar› da ahlaki bir davran›ﬂ de¤ildir. Çal›ﬂanlar›n bir baﬂka ahlaki sorumlulu¤u da iﬂyerindeki konum- lar› ve görevlerini kullanarak haks›z menfaat sa¤- lamamakt›r. Rüﬂvet, h›rs›zl›k, müﬂteri taraf›ndan unutulan eﬂyalar›n sahiplenilmesi, iﬂletmeye ait yaz›l›mlar›n kopyalanmas›, iﬂ yerine ait araç ge-AMAÇ Yöneticilerin iﬂ ahlak›na yönelik sorumluluklar›- reç ve malzemenin ﬂahsi amaçlarla kullan›m›, ça- 3 n› aç›klamak. l›ﬂma arkadaﬂlar›n›n baﬂar›lar›n›n sahiplenilmesi, Yönetim kurullar› taraf›ndan belirlenen temel iﬂ ﬂahsi hatalar›n baﬂkalar›na yüklenmeye çal›ﬂ›lma- ahlak› stratejisinin uygulanmas› ve benimsenme- s› gibi davran›ﬂlar iﬂletme menfaatlerine ayk›r› so- sinde en önemli görev yöneticilere düﬂmektedir. nuçlar ortaya ç›karmasalar dahi ahlaki olarak ka- Yöneticilerin bu anlamdaki en önemli görevleri ç›n›lmas› gereken davran›ﬂlard›r. Çal›ﬂanlar›n iﬂ- ahlakl› yöneticiler olarak birer rol modeli olmalar›- letme ile ilgili sahip olduklar› bilgileri baﬂkalar›y- d›r. Bu amaçla etik bir liderlik anlay›ﬂ› ortaya koy- la paylaﬂmayarak iﬂverenlerinin mahremiyetine malar› gerekmektedir. Çal›ﬂanlara hak ettikleri say- sayg› göstermeleri ve üçüncü ﬂah›slara karﬂ› iﬂve- g›y› göstermenin bir göstergesi olarak kat›l›mc› bir renin itibar›n› koruyacak biçimde davranmalar› yönetim anlay›ﬂ› uygulamal›d›rlar. Ödül ve cezala- da çal›ﬂma ahlak›n›n gereklerindendir. Ancak iﬂ- r›n da¤›t›m›nda, performans de¤erleme ve kariyer letmeye ait bilgilerin baﬂkalar›yla paylaﬂ›lmamas› yönetimi süreçlerinde, çal›ﬂanlarla olan kiﬂisel et- prensibi iﬂletme içindeki yasalara ayk›r› durumla- kileﬂimlerinde adaletli davranmalar› gerekmekte- r›n ilgili mercilere bildirilmesi konusunda geçerli dir. Psikolojik ﬂiddet ve iﬂgören mahremiyetinin de¤ildir. Böyle durumlarda çal›ﬂanlar›n yasal ol- çeﬂitli biçimlerde ihlali gibi temel insan haklar›na mayan uygulamalar› iﬂletme içi ve d›ﬂ› yetkili bi- ayk›r› davran›ﬂ ve uygulamalardan kaç›nmal›d›rlar. rimlere bildirmeleri de ahlaki sorumluluklar çer- Yöneticilerin çal›ﬂanlara karﬂ› oldu¤u kadar yöne- çevesinde de¤erlendirilmektedir.

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 137Kendimizi S›nayal›m 6. Aﬂa¤›dakilerden hangisi iﬂletmelerin h›za de¤iﬂen çevresel faktörlere karﬂ› çal›ﬂanlar›n›n sürekli kendileri-1. Aﬂa¤›dakilerden hangisi iﬂletmenin iç paydaﬂlar›n- ni geliﬂtirerek uyum sa¤layabilmeleri aç›s›ndan dahadan biri de¤ildir? önemlidir? a. Sendikalar a. Etik kodlar b. Yöneticiler b. De¤erler c. Hissedarlar c. Örgüt kültürü d. Çal›ﬂanlar d. Örgütsel iklim e. Tedarikçiler e. Misyon ve vizyon2. Aﬂa¤›dakilerden hangisi yönetim kurullar›n›n ahlaki 7. Aﬂa¤›dakilerden hangisi kimileri taraf›ndan ahlakisorumluluklar›ndan birisi de¤ildir? bir problem olarak da kabul edilebilen bir ahlaki so- rumluluktur? a. Temel iﬂ ahlak› stratejisinin belirlenmesi b. De¤erlerle yönetim a. Presenteeism c. Etik liderlik b. ‹çeriden ö¤renenlerin ticareti d. Etik kodlar›n oluﬂturulmas› c. ‹ﬂveren itibar›n› korumama e. Etik bir örgütsel iklimin oluﬂturulmas› d. Whistleblowing e. Kaytarma3. Aﬂa¤›da say›lan paydaﬂlardan hangisinin hem yöne-tim kurullar›na hem de çal›ﬂanlara karﬂ› ahlaki sorum- 8. Aﬂa¤›dakilerden hangisi belli örgüt kültürlerinin iﬂ-luluklar› bulunmaktad›r? letmelerde yayg›n kabul görebilmesi için yönetim ku- rullar› taraf›ndan izlenen yöntemlerden birisi de¤ildir? a. Müﬂteriler b. Hissedarlar a. Etik kodlar›n geliﬂtirilmesi c. Sendikalar b. Etik e¤itimi programlar› düzenlemek d. Yöneticiler c. Etik komiteleri oluﬂturmak e. Tedarikçiler d. Etik d›ﬂ› davran›ﬂlar› bildirme sistemleri kurmak e. Etik liderlik göstermek4. Aﬂa¤›dakilerden hangisi yöneticilerin yönetim ku-rullar›na karﬂ› ahlaki sorumluluklar›ndan birisidir? 9. Aﬂa¤›dakilerden hangisi hem yasalarla belirlemiﬂ hem de yaz›l› olmayan kurallarla iliﬂkili bir kavramd›r? a. ﬁeffafl›k b. ‹nsan haklar›na sayg› a. Vizyon ve misyon c. Adalet b. De¤erler d. Kat›l›mc› yönetim c. Adalet e. De¤erlerle yönetim d. Örgütsel iklim e. Örgüt kültürü5. Aﬂa¤›dakilerden hangisi özellikle sermaye piyasala-r›nda çal›ﬂanlar›n neden oldu¤u haks›z kazançlarla ilgi- 10. Çal›ﬂan haklar›yla ilgili en önemli düzenleme aﬂa¤›-li bir ahlaki problemi ifade etmektedir? dakilerden hangisidir? a. Presenteeism a. Anayasa b. ‹çeriden ö¤renenlerin ticareti b. 4857 Say›l› ‹ﬂ Kanunu c. ‹ﬂveren itibar›n› korumama c. ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi d. Whistleblowing d. SA 8000 Sosyal Sorumluluk Standard› e. Kaytarma e. Türk Ticaret Kanunu

138 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik Yaﬂam›n ‹çinden 1. Nikotin ba¤›ml›l›k yapan bir uyuﬂturucudur. Sigara ﬂirketleri tüketiciyi ba¤›ml› hale getirip sigara satmaya“ ‹ﬂte gerçek ‘Köstebek’ ve milyarlarca dolar kazanmaya devam ediyorlar. (ABD’de y›lda 500 milyara yak›n sigara tüketiliyor) ‹ﬂte Türkiye’ de büyük ilgi gören ‘Köstebek’ filminin 2. Sigaran›n içinde koku versin, al›ﬂkanl›k yaps›n diye gerçek kahraman› Jeffrey Wigand. 56 yaﬂ›ndaki bu ken- koyulan katk›lar kanser yapar. di halinde adam sigara tekellerine (ﬂimdilik) 246 milyar 3. Yedi Amerikan sigara devinin patronu, mahkeme s›- dolara yani 143 katrilyon ödettirdi. Ama kendisi de bu ras›nda hakim karﬂ›s›na ç›k›p ‘Biz sigaran›n kanser yap- savaﬂta ailesini ve her ﬂeyini kaybetti. t›¤›n› bilmiyorduk’ diye yemin ettiler ama, ﬂirketler bu ADI Wigand, Jeffrey Wigand. Kendi halinde, düzenli gerçe¤i 50 y›ld›r biliyor ama gizliyordu. ve baﬂar›l› bir hayat sürerken sigara devleriyle savaﬂa Sigara sanayiinden yetiﬂmiﬂ bir uzman, Jeffrey Wigand tutuﬂan ve hayat› sönen biri o. Mahkemede verdi¤i ç›k›p da bütün bunlar›n do¤ru oldu¤unu itiraf edince, bilgilerle, sa¤l›k ve tüketici kuruluﬂlar› tütün devlerini bu ifade sigara devlerine 143 trilyon liraya mal olmuﬂtu. 246 milyar dolar yani 143 katrilyon lira ödemeye mah- kum ettirmiﬂlerdi. O GAZETEC‹ OLMASAYDI E⁄ER ‘Art›k eskisi kadar çok kabus görmüyorum, ölüm teh- Halbuki Wigand sakin bir hayat sürmek istiyordu. Bi- ditleri de azald›’. yokimya uzman› Wigand ABD’nin üçüncü büyük tütün Jeffrey Wigand biraz rahatlam›ﬂ görünse de, daha düne ﬂirketi (Kool, Viceroy markalar›n›n sahibi) Brown & kadar posta kutusunda buldu¤u tüfek kurﬂunlar›n›, te- Williamson’un Ar-ge müdürü olarak ayda 15 milyar ka- lefonla gelen ölüm tehditlerini unutabilmiﬂ de¤il. zan›p mükemmel bir hayat sürüyordu. Yine de önceki gün, yemek yedi¤i bir lokantada tacize Ama, ‘lüzumsuz kahramanl›k’ yap›p kumarin, gliserol u¤rad›¤›n› anlat›yor Wigand. Gömle¤inin yakas›nda bir gibi kanser yapan katk›lar›n kullan›lmas›na karﬂ› ç›k›n- sigara ﬂirketinin logosu olan bir adam yan›na gelip ‘Pa- ca, patronuyla aras› aç›ld›. 1993’te de ‘iletiﬂim zorlu¤u’ ras›z kalmak nas›lm›ﬂ, sürünmek nas›lm›ﬂ? Ayakkab›la- gerekçesiyle kap›ya konuldu. r›n›n haline bak...’ diyerek onu k›zd›rmaya çal›ﬂm›ﬂ. ‹ﬂ böyle kapanacakt› ama, devreye ünlü bir gazeteci gir- DAVADAN DÖNDÜ di. CBS’in 60 Dakika program›n› yapan araﬂt›rmac›-gaze- Wigand sigara üreticilerinin gözünde bir alçak. Wigand teci Lowell Bergman, Wigand’in peﬂine tak›lm›ﬂt› bir kez. sigara üreticilerinin içinden ç›k›p ‘konuﬂma yasa¤›n›’ Bergman arad›¤› adam› buldu¤unu biliyordu. Wigand delen ve tütün devlerinin rüﬂvetle, avukatlarla, lobiyle, sigara sanayinin bütün s›rlar›na vak›ft›. Haftalarca tele- tehditle saklamaya çal›ﬂt›klar› bir gerçe¤i yüksek sesle fon yüzüne kapand› ama sonunda kimyac›y› konuﬂma- itiraf eden ilk ‘kalleﬂ’. Wigand’›n itiraf etti¤i gerçekler ya raz› etti. asl›nda herkes taraf›ndan biliniyor: ‹T‹RAFÇI WIGAND Wigand tehdit edildi¤i, ölümden korktu¤u için bildi¤i herﬂeyi bir an önce anlat›p kurtulmak istedi. Televizyo- na ç›k›p herﬂeyi anlatt›, daha da önemlisi hükümet ve adalet bakanl›¤› ile ‘itirafç›’ olarak iﬂbirli¤i yapt›. Wigand konuﬂmadan önce, adalet bakanl›¤› bir bilgi is- tedi¤inde, sigara ﬂirketleri tam bir kamyon dolusu, iﬂe yaramaz belge gönderiyordu; üstelik, fotokopisi çekile- mesin diye, bu belgeleri de k›rm›z› ka¤›da yaz›yordu. Sonunda Amerika’da halk sa¤l›¤› bir zafer kazand› ama Wigand mahvoldu. Kar›s›, k›z›n› al›p evi terk etti. Geli- ri onda birine indi. Hiçbir yerde iﬂ bulamaz oldu. Wi- ”gand ‘Herﬂeyimi kaybettim, onurumu kazand›m’ diyor. Kaynak: Hurriyet.com.tr 15.03.2000 http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=- 140184

6. Ünite - ‹ﬂletme ‹çine Yönelik ‹ﬂ Ahlaki Konular› 139Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›1. e Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “‹ﬂletmelerin ‹ç Paydaﬂlar›” S›ra Sizde 12. c konusunu yeniden gözden geçiriniz. ‹nternet üzerinde ay›n çal›ﬂan›, personeli veya eleman› Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yönetim Kurullar›n›n Ahla- ad› alt›nda yap›lacak bir taramada iﬂletmelerin ay›n ça-3. d ki Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözden l›ﬂan› seçimlerinde genellikle iﬂletmenin performans he-4. a geçiriniz. defleriyle veya çal›ﬂanlardan bekledikleri yetkinliklerle5. b Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yöneticilerin Ahlaki Sorum- ilgili de¤erleri dikkate ald›klar› görülecektir. ‹ﬂletmele-6. b luluklar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. rin çok az bir k›sm›nda ahlaki de¤erlerin ay›n çal›ﬂan› Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yöneticilerin Ahlaki Sorum- seçim kriterleri aras›nda yer ald›¤›, bunlar›n da genel-7. d luluklar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. likle çal›ﬂanlar›n iﬂletmelere ve yöneticilere karﬂ› ahlaki8. e Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Çal›ﬂanlar ve ‹ﬂ Ahlak›” ko- sorumluluklar›n› kapsad›klar› görülecektir. nusunu yeniden gözden geçiriniz.9. c Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yönetim Kurullar›n›n Ahla- S›ra Sizde 210. d ki Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözden 2000 y›l›nda ABD’nin en büyük 500 ﬂirketi s›ralamas›n- geçiriniz. da 7. s›rada olan do¤algaz da¤›t›m ﬂirketi Enron 2001 Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Çal›ﬂanlar ve ‹ﬂ Ahlak›” ko- y›l›nda iflas etti. Bu süreçte çok say›da yat›r›mc› zarara nusunu yeniden gözden geçiriniz. u¤rad›. Yap›lan araﬂt›rmalarda Enron yöneticilerinin Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yönetim Kurullar›n›n Ahla- kendi kiﬂisel gelirlerini art›rmak için riskli stratejiler ter- ki Sorumluluklar›” konusunu yeniden gözden cih ederek yasa ve ahlak d›ﬂ› uygulamalar içine girdik- geçiriniz. leri, ﬂirketi yat›r›mc›lar ad›na denetlemesi gereken ünlü Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yöneticilerin Ahlaki Sorum- ba¤›ms›z denetim ﬂirketi Arthur Andersen’in kas›tl› ola- luluklar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. rak iﬂini yapmay›p problemlerin gizlenmesine yard›mc› Yan›t›n›z yanl›ﬂ ise “Yöneticilerin Ahlaki Sorum- oldu¤u ortaya ç›kt›. Bu skandal gerek ABD’de gerekse luluklar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz. tüm dünyada ahlaki sorumluluklar›n iﬂ dünyas›n›n gün- demine daha fazla girmesine katk›da bulundu. S›ra Sizde 3 Çal›ﬂanlar›n kendilerine tan›nan baz› yasal haklar› ge- rekmedi¤i halde kullanarak daha az çal›ﬂmak suretiyle istismar etmeleri gibi uygulamalar genellikle kamu sek- töründe karﬂ›laﬂ›lma ihtimali daha yüksek olan ahlak d›ﬂ› davran›ﬂlardand›r. Bunun en önemli nedeni ise özel sektör iﬂletmelerinde performans hedeflerinin ve per- formans de¤erleme sistemlerinin daha s›k› biçimde be- lirlenmesi ve takip edilmesidir.

140 ‹ﬂletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikYararlan›lan ve BaﬂvurulabilecekKaynaklarArslan, M. (2005). ‹ﬂ ve Meslek Ahlak›, Siyasal Kitabe- vi, Ankara.Aydemir, M. (2007). “‹ﬂletmelerin ‹ﬂgörenlere Karﬂ› Sos- yal Sorumluluklar› ve SA 8000 Standard›”, Aktan, C. C. (Ed.) Kurumsal Sosyal Sorumluluk, s. 99-121, ‹G‹AD Yay›nlar›, ‹stanbul.Ayd›n, ‹. P. (2001). Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik, 2. Bask›, PegemA Yay›nc›l›k, Ankara.Bayrak, S. (2001). ‹ﬂ Ahlak› ve Sosyal Sorumluluk, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul.Çiftçio¤lu, B. A., (2011). “Örgüt Kültürü ve Etik”, Sa- buncuo¤lu, Z. (Ed.). ‹ﬂletme Eti¤i, s. 105-119, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul.Çöl, S. Ö. (2009). “Nedensel ‹liﬂkiler Ba¤lam›nda ‹ﬂye- rinde Psikolojik ﬁiddet”, Keser, A., Y›lmaz, G., Yü- rür, S. (Ed.). Çal›ﬂma Yaﬂam›nda Davran›ﬂ, s. 377- 406, Umuttepe Yay›nlar›, ‹stanbul.Filizöz, B., (2011). “‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ve Etik”, Sabuncuo¤lu, Z. (Ed.). ‹ﬂletme Eti¤i, s. 217-249, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul.Köseo¤lu, M. A., Bektaﬂ, Ç. (2007). ‹ﬂ Eti¤i ve Rekabet Stratejileri Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara.Özdaﬂl›, K., Derya, S. (2011). “Yönetim ve Etik”, Sabun- cuo¤lu, Z. (Ed.). ‹ﬂletme Eti¤i, s. 67-84, Beta Ya- y›nlar›, ‹stanbul.Özgener, ﬁ. (2008). “‹ﬂ Ahlak›n›n Kurumsallaﬂmas›nda Üst Yönetim Kademesinin Rolü”, ‹ﬂ Ahlak› Dergi- si, 1(1): 31-54.Özgener, ﬁ., Tanç, A., Ulu, S. (2009). “Çal›ﬂma Yaﬂam›n- da Sorun Bildirme Sistemi”, Keser, A., Y›lmaz, G., Yürür, S. (Ed.). Çal›ﬂma Yaﬂam›nda Davran›ﬂ, s. 277-306, Umuttepe Yay›nlar›, ‹stanbul.Stewart, D. (1996). Business Ethics, McGraw Hill, New York.Torlak, Ö. (2001). Pazarlama Ahlak›, Beta Yay›nlar›, ‹stanbul.Torlak, Ö., Özdemir, ﬁ., Erdemir, E. (2008), ‹ktisadi Gi- riﬂim ve ‹ﬂ Ahlak› Derne¤i 2008 ‹ﬂ Ahlak› Rapo- ru, ‹G‹AD Yay›nlar›, ‹stanbul.Vallance, E. (1995). Business Ethics at Work, Cam- bridge University Press, Cambridge.Yürür, S. (2009). “Örgütsel Adalet”, Keser, A., Y›lmaz, G., Yürür, S. (Ed.). Çal›ﬂma Yaﬂam›nda Davran›ﬂ, s. 167-207, Umuttepe Yay›nlar›, ‹stanbul.

7‹ﬁLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ET‹KAmaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; ‹ﬂletmenin fonksiyonlar›nda yaﬂanan baﬂl›ca ahlaki problemleri aç›klayabi- lecek, ‹ﬂletmelerin ortaya ç›kard›¤› ahlaki problemlerin sonuçlar› hakk›nda yorum yapabilecek, ‹ﬂletmelerin neden oldu¤u ahlaki problemlere karﬂ› fark›ndal›k oluﬂturabile- ceksiniz.Anahtar Kavramlar • Pazarlama Ahlak› • Üretim Ahlak› • ‹ﬂ Ahlak›, • Finans Ahlak› • Etik • ‹ﬂletme Fonksiyonlar›‹çindekiler‹ﬂletmelerde Sosyal ‹ﬂletme • ‹ﬁLETMELER VESorumluluk ve Etik Fonksiyonlar›na FONKS‹YONLARI Yönelik ‹ﬂ Ahlak› Konular› • PAZARLAMADA ET‹K KONULAR • ÜRET‹M VE TEDAR‹KTE ET‹K KONULAR • MUHASEBE VE F‹NANSTA ET‹K KONULAR • ‹NSAN KAYNAKLARINDA ET‹K KONULAR • HALKLA ‹L‹ﬁK‹LERDE ET‹K KONULAR

Pages:

sinanozata_44

isletmelerde-sosyal-sorumluluk

Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!

Create your own flipbook

TOP SEARCH

business design fashion music health life sports home marketing children

isletmelerde-sosyal-sorumluluk

Description: isletmelerde-sosyal-sorumluluk

Read the Text Version

sinanozata_44

TOP SEARCH

RELATED PUBLICATIONS