‹flletme Fonksiyonlar›naYönelik ‹fl Ahlak› Konular›‹fiLETMELER VE FONKS‹YONLARI‹flletmeler ürettikleri de¤ere göre s›n›fland›r›ld›klar›nda üretim iflletmeleri, ticaretiflletmeleri ve hizmet iflletmeleri olmak üzere üç temel grupta toplanabilirler. Üre-tim iflletmeleri analiz, sentez, yer alt›ndan ç›karma, yetifltirme gibi yollarla üretimyaparlar. ‹flletme taraf›ndan para karfl›l›¤›nda takas edilecek de¤erler olarak ürün-leri ortaya koymak esas uzmanl›k alanlar›d›r. ‹flletmelerden bir k›sm› da üretilen buürünleri üçüncü kiflilere satarak de¤er üretirler. Bu iflletmelerin toptan veya pera-kende sat›fl yapmalar›na göre hedef kitleleri de¤iflmektedir. Son grupta yer alanhizmet iflletmeleri ise e¤itim, turizm, sa¤l›k, ulaflt›rma, e¤lence gibi sektörlerde fa-aliyet gösteren ancak üretimleri somut olmayan iflletmelerdir. ‹flletmelerin üretti¤i de¤erin türüne göre sorumluluklar› farkl›laflmaktad›r. Reka-betle birlikte düflünüldü¤ünde farkl› sektörlerde, farkl› ahlaki konular›n ortaya ç›k-mas› do¤al gözükmektedir. Üretim, hizmet ve ticaret iflletmelerinin ortak fonksiyonlar› olarak sayabilece¤i-miz temel iflletme fonksiyonlar›, sistematik olarak her üç alandaki ahlaki konular›incelemek için bize bir yöntem sunmaktad›r. ‹flletmelerin temel fonksiyonlar›; üre-tim, pazarlama, muhasebe, finans, insan kaynaklar›d›r. Bundan sonraki bölümler-de iflletmenin bu fonksiyonlar›yla ilgili ahlaki konular birer birer ve detayl› olarakele al›nmaktad›r.PAZARLAMADA ET‹K KONULARPazarlama ahlak›, ifl ya da meslek ahlak›n›n bir bölümüdür. Pazarlama karmas›olarak isimlendirilen ürün, fiyat, da¤›t›m ve tutundurma uygulamalar› iflletmenintüketicilerle karfl›laflan yüzünü oluflturdu¤u için ahlaki problemlerin yaflanma po-tansiyeli yüksektir. Çünkü mal ve hizmetlerin sat›lmas› durumunda üretici ve sat›-c› konumundaki iflletme tüketiciye göre daha çok bilgiye sahiptir. Tüketicinin sa-hip oldu¤u bilgisizlik ya da iflletmecinin sahip oldu¤u göreceli olarak daha fazlabilgi iflletmenin lehine bir avantaj do¤urmaktad›r. Bilgi kaynaklar›na sahip olmanedeniyle bir tür bilgi dengesizli¤i durumu oluflmaktad›r. Asimetrik bilgi olarakisimlendirilen bu durum iflletmeler taraf›ndan kendi menfaatleri do¤rultusundakullan›labilmektedir.“Yasal” olmakla “ahlaki” olmak ayn› fley midir? SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M SORU SORU D‹KKAT D‹KKAT
144 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDESIRA S‹ZDEDÜfiÜNEL‹M Pazarlama, kulland›¤› araçlar›n çeflitlili¤i sayesinde ürünler üzerine dikkat çe- kerken gerDiÜpfiÜlaNnEdL‹aM kalmaya çal›flmaktad›r. Pazarlaman›n kulland›¤› araçlar›n her SORU birisi kullan›lma yerine ve amac›na göre ahlak d›fl› olacak flekilde kullan›labilmek- tedir. Afla¤›da pazarlama karmas› elemanlar›n›n ahlak d›fl› kullan›lmalar›na örnek- ler verilerekSpOazRaUrlamada etik konular anlat›lmaktad›r. D‹KKAT Pazarlama çaDl‹›KflaKnAlTar›, tüketicilerle karfl› karfl›ya geldiklerinden yaflanabilecek ahlaki SIRA S‹ZDE problemlere yöneticilerin müdahale etmesi çok zordur.AMAÇLARIMIZ Mal ve HSIRizA mS‹ZeDEtlerle ‹lgili Ahlaki Konular K‹TAP Pazarlamaya konu olan, ekonomik de¤eri olan fleylere ürün denmektedir. Mal,TÜErüLnEGVü‹vZenYlOi¤Ni: Pazara sunulan ürünlerin, insan hizmet, fikAiMrAvÇeLAkRiIMfliIZgibi de¤eri olan fleylerin her birisi ürün olarak de¤erlendiril- sa¤l›¤› ve çevre temizli¤i bSaIkR›mA›nSd‹aZnDriEsk mektedir. Bu kapsamda iflletmelerin ilk sorumlulu¤u ürünlerin yerine getirmeyi va- tafl›mamas›, ya da olan r‹isNkiTnEmRinNimEuTm olmas›d›r. at ettikleri fonksiyonlara sahip olmalar›n› sa¤lamakt›r. Baflka bir ifade ile tüketici- DÜfiÜNEL‹M nin beklenKtile‹ rTineA uPygun ürünlerin tüketicilere sunulmas› iflletmecilerin ilk sorum- SORU luluklar›ndand›r. D‹KKAT SIRA S‹ZDE Ancak fonksiyonlar›n› yerine getirme bak›m›ndan ele al›nd›¤›nda konu dahaAMAÇLARIMIZ çok üretimT EleL EiVlg‹ ZilYiOhNale gelmektedir. Bu nedenle ürün güvenli¤i ile ilgili konu sonraki bafll›klardan biri olan üretimle ilgili ahlaki konular bafll›¤› alt›nda ele al›n- maktad›r. SIRA S‹ZDE konuMtaalkvliet‹ NkhToiEznRmuNseEutTldeurrk. oBniruüsurünndüanayhalasakli bak›m›ndan ele al›nmas› gereken ikinci olarak korunmufl haklar›n›n, izinsiz flekil- de kopyalaDnÜafirÜaNkELb‹Mundan ticari kâr elde edecek flekilde ço¤altmak ve pazara sun- mak o ürünün taklidi anlam›na gelmektedir. Halk dilinde “çakma” olarak isimlen- dirilen bu ürSüOnlRerUin pazar›n›n büyük olmas› bu konudaki zaaf›n büyüklü¤ünün de bir göstergesidir. Burada da iflletme ve tüketici olmak üzere iki paydafl sorumluluk sahibidir. AyDr‹›cKaK AdTevlet bu iliflki de vergi alan ve düzenleyicili¤i üstlenen üçüncü bir paydafl olabilmektedir. Ancak bu konunun iflletmeleri ilgilendiren k›sm› daha büyüktür. Giyim, kozmetik, elektronik, içecekler gibi pek çok alanda orijinalin ay- n›s› gibi takSlIiRtAüSr‹üZnDlEer pazara sürülmekte, esas hak sahibinin haklar›, taklit yapan iflletme taraf›ndan gasp edilmektedir. Bu suça tüketiciler de sat›n alarak ifltirak et- mekte, hatAtMaAtÇeLflAvRikIMeIZtmifl olmaktad›rlar. Bu durumun uzun vadede orijinal ürünler üreten iflletmeleri yeniliklerden cayd›rma gibi bir etkisi olaca¤› tahmin edilebilir.K‹TAP Ömer TorlakK (‹20T0A7)PPazarlama Ahlak›, Sosyal Sorumluluklar Ekseninde Pazarlama Ahla- k› ve Tüketici Davran›fllar›n›n Analizi, Beta, Yay›nevi, ‹stanbul.TKoEnLuEmVla‹nZdY›rOmNa: Bir ürün ya Mal veThEiLzEmVe‹ ZtlYeOrlNe ilgili olarak ele al›nan üçüncü konu konumland›rmad›r. Ko-da markas›n›n tüketicinin numland›rma büyük oranda marka ile yap›lmaktad›r. Marka ise farkl›laflt›rmazihninde rakip ürünlere amaçl›d›r. Farkl›laflmak için ise k›yas ya da karfl›laflt›rma gereklidir. Bu durumdak›yasla yeridir. markay› tan›tmak isteyen iflletme “ürünümüz daha... d›r” ya da “en....dir” ifadeleri- ‹NTERNET ni görsel ifl‹iNtsTeElRoNlEaTrak kullanarak avantajl› bir konum elde etmeye çal›flmaktad›r- lar. Burada önemli olan, yerlere konulacak her s›fat (büyük, yeni, h›zl› vs..) di¤er ürünleri üstü kapal› olarak ça¤r›flt›rmakta ve tüketicilerin zihninde bir karfl›laflt›rma yap›lmas› sa¤lanmaktad›r. Bu durum iki bak›mdan ahlaki zaaf tafl›maktad›r. Birin- cisi rakip ürünleri örtülü olarak kötüleme söz konusudur. Kötülemenin aç›k olan› yasalarla engellenmifltir. Ancak örtülü olmas› ayr› bir ahlaki zaaf› göstermektedir. ‹kinci önemli boyut ise konumland›rman›n tüketicinin zihninde yap›l›yor olmas›- d›r. Ço¤u zaman tüketiciler fark›nda olmadan bu konumland›rmalar yap›lmaktad›r.
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 145Bu da bir tür bilinçalt›na mesaj gönderme olarak düflünülebilir. Özellikle muhake-me yetene¤i geliflmemifl çocuklar için bu tür mesajlar daha etkili ve kal›c› olmak-tad›r. Bu durum iflletmenin markas›n›n uzun sürelerde ak›lda hem de iflletmenin is-tedi¤i gibi kalaca¤› anlam›na gelmektedir. Ürünlerin içeri¤i ve fiyat› gibi tüketicilerin bilmek istedi¤i konular› içermeyenya da içerse de tüketicinin kullanamayaca¤› flekilde yap›lan etiketlemeler ve amba-lajlar oldukça yayg›nd›r. Örne¤in, bir çikolatan›n içeri¤inde neler oldu¤unu ö¤-renmek isteyen tüketicinin, sa¤lam gözlere sahip olsa bile içerik hakk›ndaki bilgi-leri büyüteç kullanmadan okumas› zordur. Tüketicinin bir kilo olarak sat›nald›¤›salçalar›n ya da konserve kutular›n›n üzerinde yazan ve asl›nda a¤›rl›¤›n alg›lanan-dan 150-200 gram daha az olmas› durumu ilginçtir. Etiketler ürünleri k›saca tan›t- Etiket: Üzerinde bulundu¤u ürünün, miktar, tür, fiyat,mak için haz›rlan›rlar. Tüketicilerin etiketlerde bulmay› bekledikleri konular önem son kullan›m tarihi, gibi temel niteliklerinis›ras›na göre flu flekilde s›ralanmaktad›r: Üretim ve son kullanma tarihi, fiyat, mik- tüketicilere gösteren ka¤›t ya da baflka tür özet bilgidir.tar, üretildi¤i yer, firma ad›, ürün bileflimi, kullanma talimat›. Bunlar›n her birisinin Ambalaj: Ürünü, tafl›mak, korumak ve tan›tmak içineksikli¤i ya da gerekti¤i gibi bulunmamas› iflletme aç›s›ndan ahlaki bir problem kullan›lan, cam, ka¤›t, metal, plastikSgIibRiA S‹ZDEoluflturmaktad›r. Ambalajlarla ilgili olarak en s›k yaflanan ahlaki problemler flu fle- maddelerden yap›lan özel kapt›r.kilde s›ralanmaktad›r: Ambalaj için kullan›lan hammaddelerin afl›r› tüketimi, çevre- DÜfiÜNEL‹Mye zararl› ambalajlar, fiyat› yükselten ambalajlar, afl›r› tüketimeSItReAflvSi‹kZDeEdici, aldat›- SORUc› unsurlar›n bulunmas›.l› Alkol ve sigara gibi zararl› toalrdauf›¤nudaknonüuresutilnmdeayfleüdpehveaomlmeatmyDaeÜnkfitÜüeNrdüEiLnr‹.lMeBrudfleekzailrdaer-- olmas›na ra¤men iflletmelerki sosyal olarak uygun olmayan ürünlerin varl›¤›, sadece üretimle de¤il tüketimeteflvik edici çok say›da pazarlama yöntemi ile de desteklenmekSteOdRir.UGüven, iflletmeler için bir itibar, dolay›s›yla bir kazanç kayna¤›d›r. ‹tibDa‹ rK›KiAyiTolan iflletme- D‹KKATler siparifllerinde öncelik kazan›r, çevresinde kendisi gibi ahlaki aç›dan güçlü iflletmeler SIRA S‹ZDEolur, böylece dürüst ve ahlaki çal›flabilmek, o iflletme için daha rahaStIRbiArSh‹aZlDeEgelmifl olur. Özellikle çocuklar› olumsuz etkileyecek e¤lence amaçl› yap›mlar›n televizyon- AMAÇLARIMIZlarda yay›nlanmas›, daha dikkat çekmek için s›ra d›fl› konular›AMiçAeÇrLeAnRIeM¤IZlence prog-ramlar›, bir süre sonra bu davran›fllar›n toplum taraf›ndan meflru görülmesi sonucu- K‹TAPnu do¤urmaktad›r. Daha aç›k ifade etmek gerekirse aile, inanç ve geleneklerle olufl-turulmufl toplumsal de¤erlere uymayan davran›fllar› içeren çokKsa‹yT›daA iPnsan›n öldü- TELEV‹ZYONrüldü¤ünü gösteren yap›mlar toplumsal yap›y› olumsuz yönde de¤ifltirmektedir. Planl› Ürün Eskitme: Tüketicilerin sat›n alarak ‹flletmeler sürekli olarak mal ve hizmet satmak zorundad›rlar. Bir tüketiciye ye- kulland›¤› ürünlerin de¤erinini bir ürünü sunabilmek için tüketiciler taraf›ndan zaten kullaTnE ›LlEaVn‹ ZüYrüO nN lerin eski- düflürecek yenileri ürünleridi¤i gerekçesiyle terk edilmeye teflvik edilmektedir. Buna planl› ürün eskitme gelifltirme, fak‹ aNtTeEskRi N E Tad› verilmektedir. Örne¤in, beyaz eflya firmalar› beyaz eflyalar›n ömrünü 10 y›l gi- üründen yeteri kadar kazançbi bir süre ile s›n›rlamaktad›rlar. Baz› yaz›l›m firmalar› yeni versiyonlar›n› pazara elde ettikten sonra yenisürdüklerinde eskilerine destek vermeyi b›rakmakta ve tüketic‹iNleTrEi RyNeEnTi ürüne geç- ürünün pazara sunulmas›meye zorlamaktad›rlar. düflüncesidir.Fiyatland›rma ‹le ‹lgili Ahlaki KonularFiyat mal ve hizmetler için tüketicilerin ödedi¤i parasal bedeldir. Fiyat tüketicileraç›s›ndan ürünün de¤erini göstermektedir. Ayn› sektörde faaliyet gösteren iflletme-ler için ise bir rekabet silah›d›r. Fiyat pazarlama karmas›n›n bir eleman› olarakönemli bir etkileri olan bir göstergedir. Bu bak›mdan fiyat› ile ilgili konular›n reka-bet ve tüketici bak›m›ndan olmak üzere iki boyutta de¤erlendirilmesinde faydavard›r.
146 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE Sonu 90 veyaSI9R9A kS‹uZrDuEfl gibi küsuratl› rakamlarla biten fiyatlar, tüketici üzerinde nas›l bir etki oluflturmaktad›r? 2 Ayn› maDlÜfivÜeNhEiLz‹Mmeti sunan iflletmeler, yapt›klar› gizli fiyat anlaflmalar› ile fiyat DÜfiÜNEL‹M SORU konusunda kartelleflmeyi sa¤lamakta ve yeni iflletmelerin pazara girmesini önler- D‹KKAT ken ayn› zamS aOnRdaU tüketicinin muhtemel tepkisini (iflletmeler aras› kaymalar› ya da SIRA S‹ZDE daha ucuzu istemeyi) ortadan kald›rmay› amaçlamaktad›r. Özellikle monopol pi-AMAÇLARIMIZ K‹TAP yasalarda pazardaki iflletme, yeni girifl teflebbüsleri olmas› durumunda pazara ye-TELEV‹ZYON ni giren iflletDm‹ KeKyiA Tpazardan kovabilmek amac›yla geçici bir süre için, maliyetlerin ‹NTERNET alt›nda bir fiyat belirleyebilmektedir. Ezici fiyatland›rma olarak isimlendirilen bu yöntemin sS›kIRAs›kS‹ZflDeEhirleraras› otobüs tafl›mac›l›¤›nda s›n›rl› say›da otobüs firmas›- n›n çal›flt›¤› hatlarda uyguland›¤› görülmektedir. Bu flekilde bafllayan rekabet, fir- malDarad¤a›tn›mbAMirmAisÇaiLnliAiyRneIMtplIeaZrzia, rsdüarnekçlei kmilüiflflitneerikoaldmaar sürmektedir. gibi nedenler ve müflteri büyüklü¤ü fiyat farkl›laflt›rmas› yapman›n hakl› nedenleri aras›nda say›labilir. Üretici ya da toptanc› birK ifl‹leTtmA ePnin da¤›t›m kanal›nda kendisinden sonra gelen iflletmelere sat- t›¤› ürünlerde, hakl› bir nedene dayal› olmaks›z›n endüstriyel müflterileri aras›nda bir ya da bir kaç iflletmenin avantaj sa¤lamas› için fiyat belirlemesine ayr›mc› fiyat- ldaenndle›rrmleauTyaEgdLu›ElvVaen‹ ZrmiYlOmakNetkadte›rd.ir. Ayr›mc› fiyat, rüflvet, hediye, tan›d›k olmas› gibi ne- Fiyatland›rma ile tüketicinin tercihleri de etkilenmeye çal›fl›lmaktad›r. Çünkü fi- yat talebi art›rmaya ya da k›smaya imkân veren bir yap›dad›r. Fiyat› yükselen bir ürünün tale‹ NbTinEiRnN EdTüflece¤i varsay›lmaktad›r. Baz› iflletmeler ürünler üzerindeki fi- yat ayn› kal›rken özelliklerde, miktarda ya da fonksiyonlarda azaltma yaparak as- l›nda daha yüksek fiyat uygulayabilmektedir. Bunun en yayg›n örne¤i ekmek fiyat- lar›na zam yapmak yerine gramaj›n› düflürmek fleklinde görülmektedir. Örne¤in, 300 gram ekme¤in fiyat› 60 kurufl iken (gram› 0,20 kurufl), fiyat› de¤ifltirmeden gra- maj› 250 grama (gram› 0,24) düflürüldü¤ünde birim fiyat %20 yükseltilirken öde- nen fiyat de¤iflmemifl gibi görülmektedir. Böylece para cinsinden fiyat de¤iflmez- ken fiyat d›fl› unsurlarla fiyat art›r›lm›fl olmaktad›r. Sezon sonu aç›l›fllar, y›l dönümleri gibi kampanyal› dönemlerde iflletmeler tü- keticileri çekebilmek amac›yla yüksek iskontolar uygulamaktad›rlar. Uygulanan yöntem böyle iken ahlaki bir problem yoktur. Ancak az sat›lan ya da s›n›rl› say›da bulunan ürüne uygulanacak yüksek iskontonun, sanki tüm ürünlere uygulan›yor- mufl gibi (%50’ye varan indirimler’de oldu¤u gibi) duyurulmas›, uygulanan yönte- mi ahlaki olmaktan uzaklaflt›rmaktad›r. Halk aras›nda “önce bindirmek, sonra in- dirmek” olarak isimlendirilen ve “etiketin yar›s›” gibi sloganlarla da duyurulan fi- yat iskontolar›n›n gerçe¤i yans›tmad›¤› düflüncesi tüketicileri ikilemde b›rakmak- tad›r. Özellike GSM firmalar›n›n fiyat rekabeti yaflan›rken yapt›klar› kampanyalarda duyurduklar› düflük fiyatlar›n “geçici süreli” oldu¤u ifade edilmemektedir. Böylece fiyat›n esas mesaj oldu¤u reklamlarda tüketiciyi yan›ltabilecek bir fiyat duyurusu yap›labilmektedir. Yasal olarak belirtilmesi gereken detaylar geri planda kalacak fle- kilde duyurulmakta tüketici bu fleklide fiyat reklamlar› yoluyla yan›lt›labilmektedir. Da¤›t›mda Ahlaki Konular Da¤›t›m, mal ve hizmetlerin üretildikleri yerden tüketicilere ulaflmas› ifllemidir. Bu ifllemi yaparken yard›mc› olan kurulufllara arac›lar, tüketici ile üretici arac›daki ara-
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 147c›larla birlikte oluflan sisteme de da¤›t›m kanal› denmektedir. Da¤›t›m tüketici ile Kota: Arac› iflletmelerin veyaüretici aras›nda mal ve hizmetlerin ulaflt›r›lmas› bak›m›ndan bir tür köprü görevi sat›fl elemanlar›n›ngörmektedir. Da¤›t›m kanal› içinde iflletmeler (üreticiler ve arac›lar) kendi amaçla- baflar›lar›n›n bir göstergesir›n› gerçeklefltirmeye çal›flmaktad›rlar. S›k s›k da¤›t›m kanal› üyeleri aras›nda amaç olarak kullan›lan veçat›flmas› yaflanmaktad›r. Bu tür çat›flmalarda da¤›t›m kanal› içindeki güçlü iflletme- belirlenmifl bir zamanler di¤er iflletmelere istediklerini kabul ettirebilmektedirler. Örne¤in, da¤›t›m kana- diliminde, belirlenmifl birl›nda güçlü iflletme, bir perakendeci ise üreticiye iste¤ini dayatabilmektedir. Pazar- bölgede ulaflmay›da faaliyet gösteren ma¤aza zincirlerinin bir k›sm› bu güce sahiptir. Baz› durumlar- hedefledi¤i sat›fl miktar›d›r.da üretici arac›lar üzerinde bu güçlerini kullanarak bask› kurabilmektedir. Örne- Müflteri mahremiyeti:¤in, otomotiv sektöründe arac›lar›n etkinli¤i çok azd›r. Kayna¤› ne olursa olsun ka- ‹flletmelerin müflterilerinenal yönetiminde güç oluflturma ahlaki sorunlar› da beraberinde getirebilmektedir. ait özel say›labilecek ya da baflkalar› ile paylaflmak Kanal yönetiminde özellikle üreticinin güçlü olmas› durumunda talep üretmesi istemedikleri bilgilerive gayretli davranmas› için arac›lar› tüketicilere do¤ru itme stratejisi uygulanabil- korumak ve gizli tutmakt›r.mektedir. Bu durumda üreticiler daha çok sat›fl için arac›lar› zorlayacak kota he-defleri koymaktad›rlar. Her y›l ç›tay› biraz daha yükselten kotalar bir müddet son-ra gerçeklefltirilemez hedefler haline gelebilmektedir. Arac›lar bu durumda ifl b›-rakmaya veya daha a¤›r flartlarda sözleflme yapmaya zorlanabilmektedir. Belirli bir bölgede sat›fl için yetkilendirilmifl toptan sat›fl yapmaya yetkili distri-bütörler ya da perakende sat›fl yapmaya yetkili bayiler arac›l›¤›yla sat›fl yap›lmas›da¤›t›m kanal›n›n normal iflleyiflidir. Ancak kimi zaman üreticilere do¤rudan ula-flan ve arac›lar›n kâr marjlar›n›n tasarruf edilmesini amaçlayan giriflimlerde üretici-ler, bölgede yetkili sat›c›lar› olmas›na ra¤men nihai tüketicilere ürün sat›fl› yaparak“bayileri atlama” yoluna gidebilmektedirler. Bu durumda üretici kendi arac›s›ylarekabet etmifl olmaktad›r. Bu tür bir rekabet, arac›lar›n kazançl› ç›kamayacaklar›haks›z bir rekabet ortam› oluflturmaktad›r. Da¤›t›m kanal› üyeleri olarak toptanc›lar, perakendeciler veya di¤er üyeler ken-dilerinden beklenen fonksiyonlara göre ahlaki problem yaflayabilmektedirler. Ör-ne¤in, perakendecilikte sat›n alma, önemli bir fonksiyondur. Sat›n alma ile görev-li personelin belli toptanc›lar› subjektif olarak desteklemesi, firman›n elde hak et-ti¤i kazanc› elde etmemesine yol açabilir. Özellikle bu duruma toptanc›lar›n ya daüreticilerin verdi¤i hediyeler neden oluyorsa problemin ahlaki boyutu daha büyükdemektir. Perakendeciler sat›fl noktas›na gelen müflterileri ikna etmek için rakipleri kötü-leme yoluna gidebilmekte veya müflteriye bask› uygulayabilmektedirler. S›k rast-lanmamakla birlikte kulüp üyeli¤i için verilen üyelik kartlar›yla toplanan müflteri-nin kiflisel bilgilerini ve tüketim al›flkanl›klar›n› gösteren veri taban›n› baflka firma-larla paylaflma durumunda müflteri mahremiyetini ihlal etmifl olmaktad›r. Reka-betin az oldu¤u, uzak yerlerde (köyler, kenar mahalleler gibi) müflterinin bu duru-munu kullanarak ürünlerin fiyatlar›na afl›r› kâr yükleme iste¤i de olabilmektedir.Reklamlarda Ahlaki KonularReklam, tüketicilerin bir ürün konusunda bilgilenmesini, daha çok sat›n almas›n›,o ürünü fark etmesini ve unutmamas›n› sa¤lamak amac›yla iflletmeler taraf›ndanözel olarak haz›rlanm›fl mesajlar›n medya arac›l›¤›yla tüketicilere ulaflt›r›lmas›d›r.Dikkat çekmeye çal›flan yüzlerce iflletme, mesajlar›n› medya aral›¤›yla vermeye ça-l›fl›rken tüketiciler adeta bir reklam bombard›man›na maruz kalmaktad›r. Her de-fas›nda daha uç noktay› zorlayan (dikkat çekmek amac›yla afl›r›l›klara giden) rek-lamlar birçok olumsuz sonuç do¤urabilmektedir. Bu olumsuzluklar›n ilki reklamsay›s›n›n fazlal›¤›d›r.
148 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE Ahlaki olmaySaIRnAiçSe‹ZriDkEtafl›yan reklamlardan kim sorumludur? 3 Reklamlar›n zararl› içeri¤inden tüketicileri korumak üzere reklamc›lar›n kendi kurmufl oldDuÜkfilÜaNrE› LR‹Meklam Özdenetim Kurulu, flikâyetler durumunda medyay› uyar- DÜfiÜNEL‹M ma yetkisine sahip olan Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) gibi kurulufllar rek- SORU lamlar› deneStlOemR eUye çal›flmaktad›r. Ancak her iki kurum da flikâyetlerle harekete D‹KKAT geçmektedir. Dolay›s›yla kendisinden flikâyet edilmeyen bir reklam flikâyet ve ilgi- li kaRreakrlaaml›nla›nDrlc‹aKayiKlagA iTkliaedlaeratlü›nkmetaicsi›ygleerbeukelunflmahalkatkaido›rl.makla ilgili konulardan bir tane- SIRA S‹ZDE si aldat›c› yan›lt›c› reklamlar›n yay›nlanmas›d›r. ‹çerik olarak verdi¤i mesaj›n tü-AMAÇLARIMIZ keticilerde SyIRanA lS›fl‹ZaDnE lamalara yol açarak yanl›fl davran›fllar oluflturmas›na neden K‹TAP olan reklamlara her dönemde örnekler bulunabilmektedir. Reklamlarda dikkat çe-TELEV‹ZYON kç›ikc›ipb, iarlduanAts›MucA›rÇboLiAlraRhrIMaakIlZaklumllaaknt›aldan›r.abartmalar›n boyutlar› artt›kça abartma olmaktan ‹NTERNET Çocuklar›n reklamlara maruz kalmalar› durumunda kullan›lan mesajlar ve mesaj›n verKm‹eTbiAçiPmleri çocuklar›n bozuk davran›fllar sergilemelerine yol açabil- SIRA S‹ZDE mektedir. Gerek medyada ald›¤› yer ve zaman, gerekse içerik olarak reklam veren- lerin bu konuda daha sorumlu davranmas› gerekmektedir. Özellikle çocuklar›n 4 do¤ruyu yTaEnLl›EflV› ‹aZyY›OrtNetme yetene¤ine sahip olamadan karfl›laflt›klar› reklam mesaj- lar›, yanl›fl alg›lamalar oluflturabilmekte, bu da çocuklar›n kal›c› veya uzun sureli D Ü fi ÜfiNeEkLi‹lM7.1 problemler yaflanmas›na neden olabilmektedir. ORSelmkOlaaRmyUadna Ahlaki Konular›n Dikkat çekici olmas› amac›yla reklamlarda kullan›lan reklamda unsurlardan bir Oluflumunda tanesi de c‹iNnTsEelRliNkE Tkonusudur. Kad›nlar›n ya da erkeklerin cinsel obje olarak kul- PDa‹yKdKaAfllTar lan›lmas› ya da cinselli¤i ça¤r›flt›r›c› baflka unsurlar›n kullan›lmas› s›kça karfl›lafl›lan SIRA S‹ZDE bir durumdur. Bilinç, insan›n gelen mesaj›n fark›na varma yetene¤i ile ilgilidir. Befl duyu or- gan› ile beyine iletilen mesajlar› fark›nda olmay› ifade eder. Bilinçsiz veya düflük bilinçli kiflinin seçeneklerini fark etmesi ve sa¤l›kl› seçimler yapmas› mümkün de- ¤ildir. Bilinçalt›, bilinç efli¤inin alt› olarak tan›mlanmaktad›r. ‹nsan, günlük olarak olaylar›n, nesnelerin, kiflilerin ve olgular›n ço¤unu bilinçalt› yard›m›yla fark›na var- madan de¤erlendirmekte ve beyne depolamaktad›r. Bu bilgiler daha sonra çeflitli davran›fl flekilleriyle kullanmakta veya tüketicilerin davran›fllar›nda etkili olmakta- d›r. Bilinçli müflteri kendisine verilen mesajlar›n fark›nda olan, ald›¤› mesajlar› de- ¤erlendirerek do¤ru karar vermeye çal›flan müflteridir. Bilinçalt›na ySöIRnAelSik‹ZgDöEnderilen mesajlar›n gönderilmesinde hangi yöntemler kullan›lmak- tad›r. DÜfiÜNEL‹M Reklam vereSnO R U Reklam ajans› Medya Tüketici Mesaj Mesaj Mesaj D‹KKAT Kaynak: Fikret Yaman, “Reklamc›l›k Sektöründe Reklam Eti¤i Alg›lamas›n›n De¤erlendirilmesi”, Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, SBE, s. 100. SIRA S‹ZDEAMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZK‹TAP K‹TAPTELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 149 Reklam mesaj›n›n oluflturulmas› talebi reklam veren iflletme taraf›ndan reklam Reklam veren: Ürünlerininajans›na iletilerek reklam mesaj› oluflturulmaktad›r. Reklam verenin onay› olmaks›- tan›t›lmas› için reklamz›n bir reklam medyada yer almamaktad›r. Reklam ajans› içeri¤inde ahlak d›fl› un- haz›rlanmas›n› isteyensurlara yer veriyor olsa da reklam verenin bunu denetleme hakk› ve yetkisi vard›r. iflletmedir.Medya kurulufllar›n›n da reklam ajanslar›ndan gelen tüm reklamlar› oldu¤u gibi tü- Reklam ajans›: Reklamlar›n,keticilere ulaflt›r›lmas› gibi bir zorunlulu¤u yoktur. Baflka bir deyiflle medya da rek- haz›rlanmas› velamlar› denetime tabi tutabilir. Tüm bunlara ra¤men ahlaki olmayan unsurlar içe- yay›nlanmas› konusundaren reklamlar›n tüketicilere ulaflmas› durumunda, reklam verenin, reklam ajan- uzmanlaflm›fl iflletmedir.s›n›n, reklam› yay›nlayan medya kuruluflunun ve yay›nland›¤›nda tepki göster- Medya: Kayna¤›ndan ald›¤›meyen tüketicilerin zincirleme sorumlulu¤u bulunmaktad›r. Bu paydafllar›n hepsi bilgi, e¤lence gibi yaz›l›,birden ahlaki olmayan konulara prim vermedikçe tüketicilerin önüne ahlaki olma- iflitsel ve görsel mesajlar›,yan unsurlar içeren reklamlar ç›kmayacakt›r. sahip oldu¤u ayn› anda çok say›da kifliye ulaflma yöntemleri ile hedef kitleye aktaran araçlard›r.Yeni Pazarlama Araçlar›nda Ahlaki Konular‹fl dünyas› her alanda yaflanan geliflmeleri kendi sektörlerine uygulayarak avantajsa¤lamaya çal›flmaktad›rlar. ‹nternet de her geçen gün yeni uygulama alanlar› bu-labilen bir araçt›r. Pazarlamada internet iki temel amaç için kullan›labilmektedir.Birincisi internet üzerinden da¤›t›lmas› mümkün olan hizmetlerin da¤›t›m›nda kul-lan›lmaktad›r. ‹kinci olarak da internet, tutundurma için tüketicilere ulaflt›r›lmayaçal›fl›lan mesajlar›n yerine ulaflmas›nda kullan›lan bir tür yeni medya olarak tutun-durma amaçl› kullan›labilir. K›sacas› internet pazarlama karmas› elemanlar›ndanikisini (da¤›t›m ve tutundurma) birden içerebilen yeni bir araçt›r. Özellikle yeniaraçlar›n denetlenmesinde oluflan standartlar›n sonradan oluflmas› nedeniyle inter-net üzerinden yaflanan ifl iliflkilerinde pek çok ahlaki problem yaflanm›flt›r, yaflan-maya devam etmektedir. ‹nternetin bir platform olarak farkl› amaçlar için kullan›lmas› ile ortaya ç›kansosyal medya ortam› (facebook, twitter vs.) bafll› bafl›na bir olgu olarak ele al›na-bilecek konulard›r. Sosyal medya da tüketiciler ilgi alanlar›na göre ya da baflka kri-terlerine göre kümelenmektedirler. Bu bak›mdan sosyal medya pazar bölümlen-dirme için elveriflli bir zemin oluflturmaktad›r. ‹nternet üzerinden da¤›t›mda ve tutundurmada yaflanan bafll›ca ahlaki prob-lemler flunlard›r: Al›flverifl güvenli¤i, kiflisel bilgileri amaç d›fl› kullanma, dürüst ol-mama, kopyalama, çalma, çocuklara uygun olmayan içerik, afl›r› cinsellik kullan›-m›, sald›rgan reklamlar (pop up), t›klamay› art›r›c› ama içeri¤i bofl unsurlar. Yeni pazarlama araçlar›ndan bir tanesi de cep telefonlar›d›r. Cep telefonlar› he-men hemen her tüketicide bulunan gün geçtikçe zenginleflen uygulamalar›yla, heran ihtiyaç duyulan, küçük bofl zaman dilimlerini dolduran bir karakter tafl›maktad›r.Cep telefonlar›ndan internet uygulamalar›yla bütün dünyaya ulaflmak mümkün ola-bilmektedir. Pazarlama yöneticileri de bu mecray› gözden kaç›rmam›fl hemen fark-l› karakterlerde uygulamalara geçmifllerdir. En yayg›n uygulama cep telefonlar›namesaj göndermek fleklinde iflletmelerin kampanyalar›n›n duyurulmas›d›r. Ancakbirçok tüketici bu mesajlar› istemedi¤i halde ald›klar›ndan yak›nmaktad›rlar.Ahlaki olmayan davran›fllar› denetlemek için polisler kullan›labilirS. IPRoAliSs‹lZeDriE denetlemek SIRA S‹ZDEiçin baflka polisler kullan›labilir. Bu denetleme zinciri nereye kadar devam ettirilebilir? 5ÜRET‹M VE TEDAR‹KTE ET‹K KONULARDÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹MÜretim, iflletmecilik denildi¤inde genellikle ilk akla gelen fonksiyondur. Üretimhammaddeleri parçalayarak, iflleyerek elde edilmesi ya da parSçOalRarU› birlefltirerek SORU D‹KKAT D‹KKATSIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
150 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik yeni ürün elde etme gibi standart ifllemlerle yürüdü¤ü için denetlenmesi kolayd›r. Bundan dolay› en karmafl›k ifllerde bile denetimi kolaylaflt›racak standartlar gelifl- tirilmektedir.GDO, geneti¤i de¤ifltirilmesi Standartlara Uygunluknedeni ile insan sa¤l›¤›üzerinde olumsuz etkisi Üretim, iflletmecilik denildi¤inde genellikle ilk akla gelen fonksiyondur ve denet-olaca¤› düflünülen bitkisel, lenmesi göreceli olarak kolayd›r. Bundan dolay› en karmafl›k ifllerde bile denetimihayvansal ürünlere verilen kolaylaflt›racak standartlar gelifltirilmektedir. Pek çok ürün türü ile ilgili olarak ge-add›r. lifltirilmifl ISO ve TSE standartlar› bulunmaktad›r. ISO uluslararas› standartlar› tem-TÜRKAK, ölçümleme, sil ederken TSE ulusal standarlar› ifade etmektedir.cihazlar› yöntemleri,sertifikasyonla ilgili yetkili Mal ve hizmetlerle üretimi ile ilgili olarak ele al›nmas› gereken ilk standart, üre-devlet kurulufludur. tim aflamas›ndan bafllayarak tüketiciye ulafl›ncaya kadar ki aflamalarda ürünün in- sana, çevreye zarar vermeyen nitelikte olmas› anlam›na gelen ürün güvenli¤idir. Pek çok ürün, karakteri gere¤i kullan›c›lar›na zarar verebilmektedir. ‹flletmelerin sorumlulu¤u en az›ndan, zarar› gizlememekle bafllamaktad›r. Örne¤in bir g›da maddesinin içeri¤inde, kansere yol açt›¤› ifade edilen, Geneti¤i De¤ifltirilmifl Or- ganizmalar (GDO) var m›d›r? Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktalar› Sistemi (HACCP), üretim s›ras›nda, g›da güvenli¤ini etkileyebilecek tehlikelerin analizi, uy- gulanmakta m›d›r? Ürün güvenli¤i konusunda iki grup insana sorumluluk düflmektedir. Birinci grup üreticilerden ve sat›c›lardan oluflan gruptur. Bu grubun üretti¤i ve satt›¤› ürünlerin güvenli¤inden sorumlu olduklar›n›n fark›nda olarak davranmalar› gerek- lidir. ‹kinci grup ise tüketicilerdir. Tüketiciler de ald›klar› ürünler konusunda bi- linçli ve basiretli davranma sorumlulu¤undad›r. Gelifltirilen standartlar devletler taraf›ndan ya da devletlerin görevlendirdi¤i ku- rulufllar taraf›ndan denetlenmektedir. Ayr›ca bu denetleme kurulufllar›n›n da iflleri- ni standartlara uygunlu¤unu denetleyen akreditasyon kurulufllar› bulunmaktad›r. Daha aç›k ifadeyle üretilen ambalajl› sütün standartlara uygunlu¤unu denetleyen bir kurulufl varken, bir de bu kuruluflu denetleyen ve onun akreditasyonunu de- netleyen bir de üst kurulufl vard›r. Türkiye’de akreditasyon verme yetkisi ise 2001 y›l›nda kurulmufl bulunan TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu) görevlendirilmifl- tir. TÜRKAK, de¤iflik alanlarda üretilen mal ve hizmetlerin uygunlu¤unu denetle- me yetkisini vermektedir. Ayr›ca üretimde kullan›lan makine ve teçhizat›n, muaye- ne raporlar›, kalibrasyon sertifikalar›, yönetim sistemi bilgileri, ürün belgeleri gibi “uygunluk belgesi”nin düzenleme yetkisi de ayn› kurulufl taraf›ndan verilmektedir. Akretide edilmifl kurulufllar›n belirledi¤i standartlarda üretim, tüketicilerin hak- k› ve iflletmelerin görevidir. Örne¤in, otomobil üretiminde kullan›lan yüzlerce par- çan›n birkaç tanesinin standart alt›nda kalmas› durumunda otomobilden beklenen faydan›n elde edilmesi riske girecektir. Üretici iflletmenin markas›n› tafl›yan yedek parçalar ile “yan sanayi” olarak isimlendirilen ürünlerde de durum ayn›d›r. Üretici- si kim olursa olsun standartlara uygunluk sa¤land›ktan sonra tüketicinin üründen bekledi¤i fayday› elde etmesi sa¤lanm›fl olacakt›r. Hizmetlerin üretiminde de standartlara uygunluk önemlidir. Örne¤in, 5 y›ld›z alm›fl bir otelin yatak kalitesi, yiyecek hizmetleri, gibi çeflitli boyutlar›nda standar- d›n alt›na inmesi mümkün olabilmektedir. Hizmet üretiminde standartlara uygun- luk hizmetlerin heterojen olmas› nedeniyle daha zordur. Ayn› hizmeti farkl› yerler- de sürekli alanlar standartlardaki eksiltmelerin fark›na varabilirler.
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 151‹srafKaynaklar›n gereksiz yere kullan›lmas› olarak tan›mlanabilecek israf, ifl dünyas›n-da s›kça karfl›lafl›lan bir olgudur. ‹sraf, daha çok giriflimciler taraf›ndan de¤il iflgö-renler taraf›ndan yap›lagelmektedir. Çünkü israf, hammadde, enerji, emek gibiüretim faktörlerinin gereksiz kullan›m› demektir. Giriflimci için israf, karfl›l›¤›n›ödedi¤i emekten, hammaddeden yeteri kadar yararlanamamak demektir. Baflkabir ifadeyle israf, giriflimcinin perspektifinden verimsizlik demektir. ‹sraf, sadece iflletme taraf›ndan bedeli ödenmifl üretim faktörlerinin gereksizkullan›m› de¤ildir. Ayn› zamanda kamu kaynaklar›n›n de uygunsuz kullan›lmas› is-raf anlam›na gelmektedir.Üretimde ‹nsan ve Ahlak Ergonomi: Çal›flanlar›n daha sa¤l›kl› ve verimliÇal›flanlar, gerek kapal› ortamlarda gerekse aç›k havada pek çok d›fl etkene maruz çal›flmalar›n› sa¤lamakkalmaktad›rlar. Henry Fayol’un yapt›¤› Hawthorne çal›flmalar›ndan beri çal›flma or- üzere çal›flma yerlerinin,tamlar›n›n verimlilik üzerinde etkili oldu¤u bilinmektedir. Karanl›k, so¤uk, s›cak, çal›fl›lan makinelerin insandar alanda çal›flma, toz, ya¤, a¤›r koku gibi çal›flma koflullar›n› a¤›rlaflt›ran etken- fizyolojisine ve psikolojisinelerin verimlili¤i etkiledi¤i bilinmektedir. ‹flletmelerin baz›lar› s›k s›k iflçi de¤ifltire- uygun dizayn edilmesidir.rek, uzun süre ayn› kiflinin yapamayaca¤› türden a¤›r iflleri yapt›rabilmektedirler. ‹fl güvenli¤i: Bir iflyerinde,Çal›flma ortamlar›n›n insana yak›fl›r olmas›ndan öte, ifl etütleri göstermektedir ki çal›flanlar›n sa¤l›kçal›flanlar›n ifl ortamlar›n›n ergonomik olmas› gerekir. sorunlar›n› ve mesleki risklerini ortadan kald›racak Üretim iflletmelerinde karfl›lafl›lan en önemli problemlerden bir tanesi de ifl gü- ya da en aza indirecek hervenli¤i ile ilgili problemlerdir. ‹fl güvenli¤i için al›nmas› gereken tedbirler iflletme- türlü önlemin al›nmas›d›r.lerin maliyetlerini art›rmakta, üretimi geciktirebilmektedir. Hem zamandan hem demaliyetten tasarruf etmek isteyen üreticiler, ifl güvenli¤i tedbirlerini yeterince al-maktan kaç›nmaktad›rlar. Bu durumda ifl kazalar› nedeniyle ölüm ve yaralanmalar-la sonuçlanan ifl kazalar›n›n bedelini tüm toplum ödemektedir. Üretimde hem makinelerden hem de insanlardan yararlan›lan tesislerde maki-nelerin üretim h›z›na ayak uydurmak zorunda kalan insan, makineleflebilmektedir.Buna izin verecek bir üretim temposu da üreticiler bak›m›ndan ahlaki bir problemtafl›maktad›r.Üretim ve Çevre At›k: Ürünlerin üretilmesi ya da tüketilmesi sonucundaDünyam›z›n yaflad›¤› en büyük problemlerden birisi küresel ›s›nmad›r. Zararl› gaz- ortaya ç›kan, çevredelar›n›n kullan›lmas›yla dünyan›n çevresini sararak güneflin zararl› etkisinden koru- olumsuz de¤iflime yolyan ozon tabakas› incelmektedir. Bunun sonucunda, dünyada ortalama s›cakl›klar açabilen, s›v›, kat›, gaz yaartmakta, bu durum denizde karada ve havada yaflayan tüm canl›lar› etkilemektedir. da radyoaktif maddelerdir. Üretimde kullan›lan kimyasallar›n üretimde tasarruf ve üretimde h›z sa¤l›yor ol-mas› kullan›m›n artmas›na neden olmaktad›r. Örne¤in pet flifleler “kullan at” man-t›¤›yla üretilmifl ambalajlard›r. Ancak bu fliflelerin geri dönüflümü uzun y›llar alabil-mektedir. Pet flifleler ve di¤er ürünlerin ambalajlar›ndan oluflan çöp y›¤›nlar› sa¤-l›ks›z ve yaflanmas› zor bir çevre oluflmas›na neden olmaktad›r. Tar›msal ürünlerin daha fazla üretilmesi için kullan›lan gübreler, zararl› hayvan-larla yap›lan mücadelelerde kullan›lan ilaçlar, yerleflim yerlerine yak›n yerlerde ku-rulmufl olan fabrikalar›n çevreye b›rakt›¤› at›klar her zaman kamuoyunun günde-minde bulunmaktad›r. Bu at›klar›n içme suyunun sa¤land›¤› göllere do¤ru akma-s›, asit ya¤murlar› fleklinde üretim bölgesinden daha uzaklara kadar ulaflmas› müm-kündür. Ayr›ca fabrikalar›n yayd›¤› ve havay› kirleten görünür görünmez madde-ler çevrede insan sa¤l›¤›n› tehdit eder hale gelmifltir.
152 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikMali Tablolar: Muhasebenin MUHASEBE VE F‹NANSTA ET‹K KONULARs›n›fland›rarak tuttu¤ukay›tlardan hareketle, bir ‹flletmenin paras›n›n yönetimi ile ilgili birimi finans birimi iken, gelen ve giden pa-iflletmenin belirli bir ralar›n kay›tlar›n›n tutuldu¤u birimi muhasebedir. Ço¤u kez iflletmenin finans ile il-dönemdeki faaliyetlerinin gili birimleri küçük ve orta ölçekli iflletmelerde flirketin sahibinin do¤rudan kontrolfinansal özetini ilgililere edebilece¤i bir alan olarak ayr›lmaktad›r. Büyük iflletmelerde ayr› finans yönetici-aktarmak ve böylece si istihdam edilebilmektedir. Kay›tlardan hareketle haz›rlanan mali tablolar finan-ilgililerin iflletme hakk›nda sal kararlar›n özünü teflkil etmektedir. Bu nedenle finans ve muhasebe büyük öl-ayr›nt›l› bilgiye sahip çüde birlikte de¤erlendirilmektedir.olmas›n› sa¤lamak amac›ylahaz›rlanan tablolard›r. Muhasebe, stok girifl ve ç›k›fl›, k›ymetli evraklar›n kayd›, banka, cari hesap ifl- lemlerinin takip edilmesi ile ilgili bir kay›t sistemi oldu¤u için daha belirli bir iflle- yifle ve standartlara sahiptir. ‹flletmeler, muhasebe birimlerini iki flekilde iflletebil- mektedirler. Birincisi iflletme bünyesinde çal›flt›r›lan muhasebe çal›flanlar›yla ba- ¤›ml› çal›flan muhasebeciler denilmektedir. ‹kincisi ise Serbest Muhasebeci ve Ma- li Müflavir unvan›n› tafl›yan profesyoneller taraf›ndan kay›tlar› tutulmaktad›r. Muhasebecilerin oluflturduklar› mali tablolar yard›m›yla karar veren finans yö- neticileri iflletmenin gelece¤ini belirlemeye, rekabet gücünü yükseltmeye, kaynak- lar›n› verimli kullanmaya çal›flmaktad›rlar. Tüm bunlar güvenilir muhasebe kay›tla- r›yla mümkün olabilmektedir. Muhasebe Muhasebecilerin yapt›¤› iflin tan›m›, gerekleri ve uyulmas› gereken kurallar muha- sebecilerin kendileri taraf›ndan belirlenmifltir. Uluslararas› Muhasebeciler Federas- yonu’nun (IFAC) ba¤›ms›z bir standart belirleyici organ› olan Muhasebeciler için Etik Standartlar Kurulu (IESBA), Haziran 2005’te yürürlü¤e koyulan ve 2006 ve 2009’da revize edilen “Muhasebe Meslek Mensubu için Mesleki Etik ‹lkeleri”, mu- hasebe mesle¤inin itibar›n› güçlendirmeyi amaçlamaktad›r. Bu amaçla haz›rlanan ilkeler tüm muhasebeciler için geçerli ilkeler, ba¤›ms›z çal›flan muhasebeciler için geçerli ilkeler ve ba¤›ml› çal›flan muhasebeciler için geçerli ilkeler olmak üzere üç aflamada ele al›nm›flt›r.Tablo 7.1 Genel ilkeler Ba¤›ml› çal›flanlar için Serbest Çal›flanlar içinMMS IueRnhAsauSspe‹ ZlbaDerE›Mne›nslek SIRA S‹ZDEUymas› Gereken Etik • Meslekî atamalar, müflteri veyaKurallar • DÜfiÜNEL‹M • Potansiyel anlaflmazl›k sözleflme kabulü, DÜfiÜNEL‹M • Dürüstlük-güvenirlilik • Bilginin haz›rlanmas› veKaynak: SMMM ve • • Ç›kar çat›flmalar›YMM’lerin Mesleki • Tarafs›zl›k-BSaO¤›mR sU›zl›k raporlanmas› • ‹kincil görüfllerFaSalOiyRetUlerinde • Mesleki yeterlilik ve özen • Yeterli uzmanl›kla faaliyet • Ücretler ve di¤er gelirlerUyacaklar› Etik • Meslekî hizmetlerin‹lkeler Hakk›nda Gizlilik-Mahremiyet göstermeYöDn‹eKtmK AelTik (2007) Mesleki davDra‹ nK›Kfl A-STosyal • Mali ç›karlar pazarlanmas› • Teflvikler • Hediyeler ve a¤›rlama SIRA S‹ZDE Sorumluluk • Müflteri varl›klar›n›n muhafazas› • Tüm hizmetlerde tarafs›zl›kAMAÇLARIMIZ SIRA S‹ZDE • Güvence sa¤lama amaçl› AMAÇLARIMIZ sözleflmeler, ba¤›ms›zl›k ve sözleflme dönemi K‹TAP Naciye SözbKilir‹ (TGöA kPçe), (2000) Türkiye’de Muhasebe Uygulamalar›nda Etiksel Boyutlar,TELEV‹ZYON Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yay›n No: 26, Afyon. TELEV‹ZYON‹NTERNET ‹NTERNET
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 153 TÜRMOB, 18 Ekim 2001 tarihinde yay›nlad›¤› “Serbest Muhasebeci, SerbestMuhasebeci Mali Müflavir ve Yeminli Mali Müflavir Meslek Ahlak› Kurallar›” meslekmensuplar›n› belirli ahlaki ilkelere uyma konusunda ciddi biçimde zorlam›flt›r. Enaz›ndan bu kurallar ahlaki davranmada öncülük etmifllerdir. Daha sonra Resmi Ga-zetede 19.10.2007 tarihinde “Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Mü-flavirler ve Yeminli Mali Müflavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacaklar› Etik ‹lke-ler Hakk›nda Yönetmelik” yay›nlanm›flt›r. Bu yönetmeli¤e göre, serbest çal›flan yada ba¤›ml› çal›flan tüm muhasebe meslek mensuplar›n›n uymas› gereken temeletik ilkeleri, “(1)dürüstlük, (2)tarafs›zl›k, (3)mesleki yeterlilik ve özen, (4)gizlilik ve(5)mesleki davran›fl olarak say›lm›flt›r. Bu maddeleri iyi bir muhasebe meslek men-subunun asgari sahip olmas› gereken özellikler olarak anlamak da mümkündür. Muhasebe hizmetlerinden iflletme, devlet ve toplum yararlanmaktad›r. Bununiçin meslek mensubu kay›tlar›n› gerçe¤e dayal› olarak tutar, tablolar›n› bu gerçek-lere göre ç›kart›r. Dürüst olmayan kay›tlar, iflletmeye, devlete ve kamuya zarar ve-rebilir. Bu anlamda muhasebeciler sosyal olarak da sorumluluk sahibi olmal›d›rlar.Güvenilirlik ilkesi muhasebe kay›tlar›n›n ve kay›tlar› tutan bilgi sisteminin güveni-lir olmas› ile ilgilidir. Çünkü bu kay›tlar yönetime karar almas›nda yard›mc› olmak-tad›r. ‹flletme kay›tlar›n›n güvenilirli¤i büyük ölçüde iç kontrol sisteminin güveni-lir olmas›na ba¤l›d›r. Muhasebeciler özellikle iflletmenin para ak›fl›, borç durumugibi önemli bilgilerin kay›tlar›n› tutmaktad›rlar. Muhasebe meslek mensubu müflte-risinin d›flar›ya aç›klamas›n› istemedi¤i mahrem bilgileri koruma sorumlulu¤unda-d›r. Muhasebe meslek mensuplar› ifl iliflkisi kurdu¤u kiflilerle, ya da iflletmelerleba¤›ms›zl›¤›n› zedeleyici iliflkilere girmemelidir. Bu yönetmelikle muhasebe mes-lek mensuplar›n›n, meslekî bilgiye sahip, sosyal sorumluluk bilinci olan, etik de-¤erlere ba¤l›, güvenilir ve sayg›n kiflilerden olmas›n› sa¤lamakt›r. Ba¤›ml› çal›flan-lar için görev bilinci ve sorumlulu¤uyla çal›flma ve iflverenini koruma bilincinioluflturmaya yönelik ilkeler yer almaktad›r. Ba¤›ms›z çal›flanlar için daha detayl› biretik kurallar listesi oluflturulmufltur. Uygulamada, yukar›da bahsedilen ilkelerin hemen hepsinde eksiklikler oldu¤ugözlenmektedir. Örne¤in, muhasebeciler, devlete karfl› sorumlulu¤un bir k›sm›olan vergiden kaçabilmek için zaman zaman dürüstlükten fedakârl›k yaparak,müflterilerinin taraf›n› tutmaktad›rlar. Müflterilerin mahrem bilgilerini üçüncü kifli-lerle paylaflmaktan kaç›nmayan meslek mensuplar›n›n da say›s› az de¤ildir. Muhasebecilerin tuttu¤u kay›tlar yoluyla elde edilen bilgiler önemlidir. Muha-sebe bilgilerinin özellikleri en az›ndan flunlar olmal›d›r: Bilgiler, paydafllar›n ihti-yaçlar›n› karfl›layacak flekilde, güvenilir, tarafs›z, anlafl›l›r, zamanl›, tutarl›, karfl›lafl-t›r›labilir olmal›d›r. Bu gereklerden herhangi birindeki eksiklik muhasebe meslekmensubunun iflini gerekti¤i gibi yapmad›¤› anlam›na gelebilmektedir. Tersindensöylemek gerekirse finansal raporlar ve belgeler, geçerli kanun ve standartlara uy-gun, eksiksiz, dürüst, gerçek, zaman›nda ve anlafl›labilir bilgiler içermelidir.FinansFinans, bir iflletmenin yapaca¤› ifller için gerekli olan paray› bulmas› (fon bulma)ve kullan›m› iflidir. Serbest piyasa ekonomisinin iflledi¤i Türkiye gibi ülkelerde pa-ra bulman›n pek çok yolu vard›r. Ancak paran›n zaman de¤eri nedeniyle “nere-den, ne zaman bulundu¤u” paran›n maliyetini önemli ölçüde belirlemektedir. Para, ortaklar›n iflletmeye sermaye katmas› (özkaynaklarla), d›fl kaynaklardanborçlanma (d›fl kaynaklarla finansman) fleklinde ya da iflletmenin kâr›n›n sermayeolarak iflletmede b›rak›lmas› (otofinansman) ile sa¤lanabilmektedir. Paran›n mali-
154 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik yeti yüksek ise kullan›ld›¤› zaman daha yüksek kazanç getirece¤i beklentisi olufl- turur. ‹flletme için gerekli olan fon hangi yöntem ile sa¤lan›rsa sa¤lans›n, kullan›m yerleri iflletmenin amac›na uygun olmal›d›r. Elde edilen finansman, yasal, toplum- sal olarak meflru kanallara aktar›larak iflletmenin kazanç elde etmesi sa¤lanmaya çal›fl›lmal›d›r. ‹flletmenin amaçlar›ndan birisi sürekliliktir. ‹flletme yöneticileri finans kaynakla- r›n› hem k›sa vadeli hem de uzun vadeli düflünmek durumundad›rlar. K›sa vadeli kâr düflüncesi ile iflletmenin gelece¤ini riske sokmak finansal anlamda bir ahlaki problemdir. Finans piyasas›n›n en önemli aktörleri bankalard›r. Bankalar hem iflletmeler hem de bireyle finans imkân› sunmaktad›rlar. Bankalar iflletmeler ile ilgili yapt›k- lar› “kredi verilebilirlik” de¤erlendirmelerinde iflletmelere hak ettiklerinden az ya da fazla kredi verdiklerinde kendilerini ya da iflletmeyi riske sokabilmektedirler. Özellikle iflletmelerin ipotek karfl›l›¤›nda ald›¤› kredilerde ipotek olarak gösterilen varl›klar›n oldu¤undan fazla gösterilmesi önemli problemlere yol açabilmektedir. 2007 y›l›nda ABD’de patlak veren ve tüm dünyay› etkileyen “Mortgage krizi”nin nedeninin “emlak piyasas›ndaki gayr› menkullerin de¤erinden daha fazla kredilen- dirilmesi” olarak ifade etmek yanl›fl olmaz. Bankalar sadece iflletmelerle de¤il tüketicilerle de ifl yapabilmektedirler. Tüke- ticilerle bankalar›n gücü karfl›laflt›r›ld›¤›nda milyonlarca tüketicinin finansal gücü bir banka ile yar›flmaya yetmemektedir. Bu kadar güçlü olan bankalar tüketiciler- le ilgili sözleflmelerinde ve ifllemlerinde özellikle bankan›n lehine çok s›k› tedbir- ler almaktad›r. Bankan›n lehine durumlar, her zaman olmasa da tüketicinin aleyhi- ne olmaktad›r. Tüketicilerin ço¤u zaman okuyamayacaklar› kadar uzun sözleflme maddelerini tüketicilere imzalatt›rmak bankalar›n bir tür dayatmas›d›r. Benzer bir durum da sigorta flirketleri için geçerlidir. De¤erli olan varl›klar›n sigorta flirketle- rince güvence alt›na al›nmas› s›ras›nda imzalanan poliçelerde yer alan ve ço¤u za- man tüketicinin fark›nda olmad›¤›, fark›na vard›¤›nda ise iflin iflten geçti¤i, hak ka- y›plar›na yol açan sözleflme maddelerinin varl›¤› veya baz› maddelerin eksikli¤i si- gorta flirketlerince bilinçli olarak haz›rlanmaktad›r. ‹NSAN KAYNAKLARINDA ET‹K KONULAR ‹nsan kaynaklar›, üretim, ticaret ya da hizmet iflletmelerinde çal›flan “insan”lar›n yönetimi iflidir. De¤er üretmede önemli bir etken olarak insan, duygular›yla dü- flünceleriyle, zaaflar›yla, tecrübesiyle ve kiflili¤iyle iflletme de çal›flmaktad›r. ‹nsan kaynaklar›n›n ilk olarak çal›flanlar›na, sadece insan olmalar›ndan dolay› insanca davranma borcu bulunmaktad›r. Yönetimde etik ilkeler, adalet, eflitlik, dürüstlük ve do¤ruluk, tarafs›zl›k, sorum- luluk, ba¤l›l›k, tutumluluk, aç›kl›k, eme¤in hakk›n› verme olarak say›lmaktad›rii. Bu ilkelerden herhangi birisinin ihlal edilmifl olmas› ahlaki problem anlam›na gel- mektedir. ‹nsan kaynaklar›yla ilgili pek çok ahlaki boyut bulunmaktad›r. Bu konular› maddi sonuç do¤uranlar ve maddi sonuç do¤urmayanlar olmak üzere iki katego- ride ele almak mümkündür. ‹fllerin yetiflmesi için fazla mesai yap›lmas› gerekebil- mektedir. Fazla mesai ücretlerinin zaman›nda ve tam olarak ödenmesi çal›flanlar›n beklentileri aras›ndad›r. Ancak yöneticilerden baz›lar› fazla mesai ücretlerini tam veya zaman›nda ödeme konusunda ihmalkâr davranabilmektedirler. Eflit ifle eflit ücret ilkesi gere¤i ayn› iflte çal›flanlar›n benzer ücret almalar› beklen- mektedir. Bu ilkenin ihlali durumunda da ahlaki problem yaflanm›fl olmaktad›r.
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 155Çal›flanlar›n sigortal›l›k, sendikal› olabilme gibi çal›flma haklar›n›n gözetilmesi de Nepotizm: Özellikleyöneticilerin sorumluluklar› aras›nda yer almaktad›r. Kay›t d›fl› iflçi çal›flt›rarak si- akrabalar› ve yak›ngorta masraflar›n› k›smaya çal›flan ayn› zamanda çal›flanlar›n özlük haklar›n› da ek- arkadafllar› kay›rmay›sik veren iflletmelerin say›s› gün geçtikçe azalsa da varl›¤›n› sürdürmektedir. ‹flten anlatan, ayr›mc›l›¤›n birç›karma zaman›nda tazminatlar›n ödenmesi iflletmenin sorumlulu¤undad›r. Ancak türüdür.uygulamada tazminat ödemek istemeyen iflverenler çal›flanlar›n k›dem tazminat› Mobing: ‹fl yerindealamayacaklar› nedenlerle iflten ç›kararak tazminat ödemekten kaç›nmaya çal›fl- çal›flanlar›n bir k›sm›n›n,maktad›rlar. Bu durum daha önce belirtilen eme¤in hakk›n› verme ilkesine ayk›r› kabaday›l›k, psikolojik bask›,bir durumdur. y›ld›rma, zorlama gibi yöntemlerle di¤er baz› ‹nsan kaynaklar› yöneticilerinin s›k s›k flikâyet edildikleri konulardan birisi ne- çal›flanlar› sindirmesidir.potizmdir. Adam kay›rma olarak da isimlendirilen bu durumda yöneticiler baz›nedenlerle çal›flanlar›n baz›lar›n› di¤erlerine tercih etmektedirler. Adam kay›rma-n›n tersi de bir ahlaki problem oluflturmaktad›r. Adam kay›rman›n tersi olarak dü-flünülebilecek bir baflka ahlaki problem, dil, din, ›rk, cinsiyet, d›fl görünüfl gibi un-surlardaki farkl›l›klar nedeniyle baz› çal›flanlara daha az de¤erliymifl gibi davran-mak ayr›mc›l›k olarak isimlendirilmektedir. Nepotizm ve ayr›mc›l›k davran›fllar›n›nikisi birden yönetimde adalet ilkesinin çi¤nenmesi anlam›na gelmektedir. Liyakat-le davranan bir yönetici ayn› zamanda adaletle de davranm›fl olmaktad›r. Yönetici koltu¤unda oturanlar ya da yöneticilerden güç alan çal›flanlardan ba-z›lar›, di¤erlerini, y›ld›rma, korkutma, bask› alt›na alma, gibi yöntemlerle sindirme-ye ve onlardan faydalanmaya çal›flabilmektedirler. ‹fl yerindeki her türlü taciz, afla-¤›lama veya hakaretleri de içeren bu tür davran›fllara genel olarak mobing den-mektedir. Yöneticilerin sorumlulu¤u alt›ndakilerin zarar görmesi yönetimde etik il-kelerden sorumluluk ilkesinin yerine getirilmemesi demektir. Etik davran›fllar, teflvik edilirse daha çok etik davran›fl görünür. Böylece top-lumda ahlaki davran›fllar daha s›k görülür. Ahlaki olmayan davran›fllar cezaland›r›-l›rsa bu cayd›r›c› olabilir. Ahlaki olmayan davran›fllar›n cezaland›r›lmamas›, “yap-t›¤›n›n yan›na kâr kalmas›” durumunda ise adaletin sa¤lanamayaca¤› fikri toplum-da yerleflir. Sonuçta ahlaki davran›fllara verilen tepkiler toplumdaki ahlaki de¤erle-rin korunmas› ile ya da bozulmas› ile sonuçlanmaktad›r. ‹nsan kaynaklar›yla ilgili ahlaki konular sadece yöneticilerle s›n›rl› de¤ildir. Ça-l›flanlar› ilgilendiren pek çok ahlaki konuda bulunmaktad›r. Çal›flanlar›n ifle gerek-li özeni göstermek, ifle zaman›nda gelip gitmek, iflverenin haklar›na riayet etmek,d›flar›da iflletmeyi temsil etmek gibi çok say›da sorumlulu¤u bulunmaktad›r. Özellikle hizmet veren iflletmelerde, çal›flanlar, müflterilere karfl› iflletmeyi tem-sil etmektedirler. En iyi flekilde temsil etme sorumlulu¤u çal›flanlar›n bir sorumlu-lu¤udur. ‹flten ayr›lmadan önce zaman›nda haber verme, baflka iflte çal›flmama, ifl-letmenin kaynaklar›n› do¤ru, zaman›nda ve verimli kullanmak da çal›flan›n sorum-luluklar› aras›nda yer almaktad›r.HALKLA ‹L‹fiK‹LERDE ET‹K KONULAR‹flletmenin ürünlerinin markas›n›n, yöneticilerinin bir de¤eri oldu¤u gibi iflletme-nin kurumsal kimli¤inin de pazarda bir de¤eri bulunmaktad›r. Genellikle iflletme-nin kurumsal kimli¤inin de¤eri kurumsal itibar kavram› ile aç›klanmaktad›r. Ürünler için yap›lan bilgilendirme, hat›rlatma ve ikna etme amaçl› kampanya-lar yöntem de¤ifltirerek iflletmenin kurumsal itibar›n›n artmas› için de yap›lmakta-d›r. Kullan›lan yöntem ve araçlar, reklamlarda oldu¤undan ‘daha düflük yo¤unluk-lu’ bilgilendirmeler, hat›rlatmalar ve ikna çabalar› içermektedir. Genellikle halklailiflkiler olarak isimlendirilen bu çabalar›n etkisi daha uzun süreli ve kal›c›d›r. En
156 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik çok kullan›lan halkla iliflkiler yöntemleri, haber format›nda medyada yer alma (du- yurum), bas›n toplant›lar›, bas›n bültenleri, aç›l›fl, y›l dönümü kutlamalar›, iflletme ve çal›flanlar› için özel günlerde düzenlenen törenler ve sponsorluklar fleklindedir. Kullan›lan araç ve yöntemlerde do¤ru olmayan haberler ya da insani de¤erlere uygun olmayan her türlü tutum ve davran›fl, iflletmenin kurumsal itibar›na zarar ve- recektir. Bu bak›mdan halkla iliflkilerde kullan›lan mesajlar›n mutlak surette do¤ru bilgilerden oluflmas› gerekmektedir. Kurumsal itibar› oluflturmaya çal›fl›rken rakiplerle k›yaslama, rakipleri kötüle- me, do¤ru olmayan bilgileri kullanma, ahlaki olmayan davran›fllar› içermektedir. Halkla iliflkilerde amaç, bazen iflletmenin yaflad›¤› bir krizle ilgili olabilmektedir. Kriz iflletmenin aleyhine ç›km›fl bir dedikodu, bir kaza, gibi olumsuzluklar içeren ve sadece o iflletmeyi ilgilendiren bir kriz olabilmektedir. Bu durumda durumu meflrulaflt›rmaktan çok aç›klama yapmak ve telafi etmek amaçlanmal›d›r. ‹flletme- nin ya da çal›flanlar›n›n neden oldu¤u olumsuzluklarda durumu düzeltmek yerine meflrulaflt›rma çal›flmalar› da ahlaki bir problem içermektedir.
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 157Özet ‹flletmenin fonksiyonlar›nda yaflanan bafll›ca ah- Halka iliflkiler fonksiyonu ile ilgili olarak gerçek- lerin ve do¤rular›n iletiflimde kullan›lmas› uygunAMAÇ laki problemleri aç›klamak. halkla iliflkiler araçlar›yla kurumsal itibar olufltur- maya çal›flmak gerekmektedir. Kurumsal itibar› 1 oldu¤undan daha iyi gösterme çabalar›, yap›lan yanl›fllar›n üstüne örtme çabalar› bu alanda kar- ‹flletmeler, kendi amaçlar› olan kâr, süreklilik, fl›lafl›lan ahlaki problemlerdendir. büyüme gibi amaçlar›n› elde edebilmek için pa- ‹flletmelerin ortaya ç›kard›¤› ahlaki problemlerin ra bulmak, üretim yapmak, üretim faktörlerini AMAÇ bir araya getirmek, üretilen mal ve himetleri tü- 2 sonuçlar› hakk›nda yorum yapmak. Öncelikle iflletmenin fonksiyonlar›yla ilgili yasal ketilere ulaflt›rabilme ve sat›nalmalar›n› sa¤lamak ve sosyal sorumluluklar› belirlenmektedir. Daha sonra bu fonksiyonlar›n herhangi bir nedenle ye- için pazarlama faaliyet yapmak zorundad›r. Ayr›- rine getirilmemesi durumu ahlaki problemlerin do¤ufluna neden olmaktad›r. Ahlaki problemle- ca sitemin iflleyifli bak›m›ndan tutmak zorunda rin paydafllar üzerindeki etkisi düflünülerek ahla- ki problemleri sonuçlar› hakk›nda yorum yap›l- oldu¤u kay›tlar insanca davranmak zorunda ol- m›fl olmaktad›r. du¤u müflterileri ve çal›flanlar› bulunmaktad›r. ‹flletmelerin neden oldu¤u ahlaki problemlere ‹flletmenin bir fonksiyonu olarak pazarlama, ifl- AMAÇ letme ad›na müflterileriile iletiflim kurma görevi- 3 karfl› fark›ndal›k oluflturmak. Uyulmas› hereken ahlaki ve yasal sorumlulukla- ni üstlenmektedir. ‹letiflimin çok yolu oldu¤u gi- r›n iflletme fonksiyonlar› iliflkilendirilerek anlat›l- mas›, yaflanan ahlaki problemleri fark›na var›la- bi her bir iletiflim yolu ile ilgili suitimallerin ve cak flekilde somutlaflt›rmaktad›r. Bu konuda me- tin için çok say›da örnek bulunmaktad›r. ihmallerin olmas› da mümkündür. Üzerine düfle- ni yapmayan ya da amac›n› gerçeklefltirmek için di¤er paydafllar›n (müflteriler, rakipler gibi) hak- lar›n› gasp edebilecek, bilinçli tercih yapmalar›n› engelleyecek her türlü giriflim ahlak d›fl› bulun- maktad›r. Üretimde belirlenmifl standartlara uymayan, üre- tim teknikleri ya da nihai ürünler ahlaki problem teflkil etmektedir. Standartlar, ço¤u uluslararas› geçerlili¤i olan kurulufllar taraf›ndan konmakta- d›r. Verimlilik, israf› önleme, üretim yaparken çal›flan insanlara insanca muamele ve do¤al çev- reyi koruma ahlaki sorumluluklard›r. Bu sorum- luluklar›n yerine getirilmemesi ahlaki problemler oluflmas›na neden olmaktad›r. ‹nsan kaynaklar› konusunda, eflit ifle eflit ücret, çal›flanlar aras› adalet, dürüstlük, aç›kl›k, eme¤in hakk›n› vermek ve tarafs›z olmak gibi sorumlu- luklar› bulunmaktad›r. Ancak uygulamada hak- s›zl›kl›klar, adam kay›rmalar, y›ld›rma, psikolojik bask›, ödenmeyen haklar gibi insan kaynaklar› yönetiminde etik olmayan davran›fllar›n oldu¤u gözlenebilmektedir. Muhasebe ve finas fonksiyonui uygun kaynaka- lardan para bularak uygun alanlara yat›rarak fi- nansal kaynaklar› yerli yerinde kullanma sorum- lulu¤u tafl›maktad›r. Parasal iflleyiflin ve ürün ha- reketlerinin kay›tlar› dürüst, gerçe¤e uygun, za- manl› tutulmas›, kayd› tutulan bilgilerin mahre- miyetinin (gizlili¤inin) korunmas› muahsebecile- rin ahlaki sorumluluklar›n bafl›nda gelmektedir.
158 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikKendimizi S›nayal›m 6. ‹nsan beyni, befl duyu organ› ile alg›lanan her fleyi kaydeder. Ancak her uyar›c›n›n fark›nda olmaz. Fark›n-1. Reklamlarda dikkat çekmek amac›yla olaylar› nes- da olmadan beyine ulaflan uyar›c›lar›n iflletmeciler tara-neleri, kiflileri oldu¤undan büyük, h›zl›, önemli göster- f›ndan kazanç amaçl› olarak kullan›lmas› bir etik prob-meye ne ad verilir? lemdir. Bu duruma literatürde ne ad verilir? a. Konumland›rma a. Nepotizm b. Hedonizm b. Reklamla dikkat çekme c. Abartma c. Bilinçalt›na yönelme d. Aldatma d. Kâr› art›rma e. Yan›ltma e. Pozitivizm2. Afla¤›dakilerden hangisi serbest çal›flan muhasebeci- 7. Afla¤›dakilerden hangisi da¤›t›m kanallar›nda yafla-lerle, ba¤›ml› çal›flan muhasebecilerin uymas› gereken nabilen bir etik problemdir?etik ilkler farkl›d›r. Afla¤›dakilerden hangisi serbest veba¤›ml› çal›flanlar›n uymas› gereken temel etik ilkeler- a. Çekme stratejisi,den birisi de¤ildir? b. Afl›r› kota koyma c. ‹tme Stratejisi a. Kurumsal itibar d. Kota koymama b. Dürüstlük e. Yo¤un da¤›t›m c. Tarafs›zl›k d. Mesleki yeterlilik ve özen 8. Afla¤›dakilerden hangisi insan kaynaklar› yönetimi e. Gizlilik ile ilgili bir etik problemdir?3. Taraflardan birisinin güç olarak kullanabilece¤i bil- a. Ergonomik çal›flma ortam›ginin, di¤er tarafa göre fazla olmas› durumunda bu ki- b. Eflit ifle eflit ücretfli/kurulufl bilgi avantaj›n› kendi lehine kullanabilir. Bu c. Liyakatdurum afla¤›dakilerden hangisi ile ifade edilir? d. Mobing e. Fazla mesai a. Asimetrik bilgi b. Kara propaganda 9. Ürün güvenli¤i kapsam›ndan de¤erlendirilebilecek c. Kand›rma olan GDO, neyin k›salt›lm›fl›d›r? d. Cahil b›rakma e. Beyaz propaganda a. Geneti¤i De¤ifltirilmifl Organizmalar b. Gizli Da¤›t›m Organizasyonlar›4. Tüketicinin, ithal ceviz sat›n almak istemedi¤ini his- c. Da¤›t›mda Güvenilirlik Dürüstlük Olgunluksettiren bir ses tonuyla sat›c›ya “Cevizler ithal mi?” soru- d. Güncel, Do¤ru, Opsiyonel üretimsuna; sat›c›n›n kendi mal›n› satabilmek için “‹thal ceviz e. Günlük Dengeli g›da Oran›istiyorsan›z yan dükkanda bulabilirsiniz” demesi afla¤›-dakilerden hangisi ile aç›klanabilir? 10. Afla¤›dakilerden hangisi, ihtiyaç duyan paydafllar›n isteklerine uygun muhasebe bilgilerinin tafl›mas› gere- a. Mobing ken özelliklerden birisidir? b. Nepotizm c. Rakipleri kötüleme a. Detayl› olma d. Yol gösterme b. Subjektif olma e. Müflteri mahremiyeti c. ‹kincil verilere dayanma d. Benzersiz olma5. Al›fl verifl güvenli¤i en çok nerede problem olmak- e. Zamanl› olmatad›r? a. ‹flletmeler aras› iliflkilerde b. Al›flverifller merkezlerinde c. Sabah erken saatlerde yap›lan al›flverifllerde d. ‹nternet üzerinden yap›lan al›flverifllerde e. Bakkallarda
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 159Afla¤›daki metinler ifl ahlak› konulu bir araflt›rma kapsa- metreliklerden vard›r. Tafleronu ça¤›r›r ve durumun ne-m›nda ifl adamlar›yla yap›lan mülakatlar s›ras›nda, ifl denini sorar. Mehmet Beyi tatmin etmeyen aç›klamalar-adamlar›m›zdan baz›lar›n›n söylediklerinden oluflturul- dan anlafl›lmaktad›r ki iflçi, bir kat afla¤›da haz›r parçalarmufltur. varken afla¤›ya inmeye üflendi¤i için uzun keresteleri k›- saltmaktad›r. Mehmet Bey taflerona flu soruyu sorar: “BuOkuma Parças› 1 sizin kendi mal›n›z olsa yine böyle yapar m›yd›n›z?”Kadir Bey anlat›yor: “1990 y›l›nda beyaz eflya sektörün- Okuma Parças› 3de faaliyet gösteriyordum. Irak’›n Kuveyt’i iflgal etmesinedeniyle piyasada oluflan belirsizlik piyasay› durgun- Kömür ticareti yapan Taner Bey anlat›yor: “Çal›flt›¤›m›zlaflt›rm›flt›. Kimse kimseye mal satam›yor vadesi gelen sektörde sahtekârl›klar yaflanabiliyor. Özellikle kamuyaalacaklar tahsil edilemiyordu. Herkes, gelen alacakl›lar- mal satanlar k⤛t üstünde iyi kalite mal veriyormufl gi-dan kaç›yor, kap›ya her gün bir yenisi geliyordu. Sürek- bi yaparak kamuya düflük kalite mal› veriyor. Sonra iyili mal ald›¤›m bir tüccar vard› ‹zmir’de: Sema Ticaret. kalite kömürü tekrar piyasaya sat›yor. Buna göz yum-Bir gün sahibi olan Halim Bey geldi. ‘‹flte alacakl›lardan malar›n›n karfl›l›¤› olarak sat›nalmac›lara rüflvet veriyor-birisi daha geldi’ diye düflündüm. Halim Bey: ‘Bir ada lar. Herkesin amac› para kazanmak... Herkes kazans›nçay› söyle Kadir Bey’ dedi. ‘Geç kald›n Halim Bey’ de- ama insafl› olsun. ‹nsafl› olmak için vicdanl› olmak la-dim. ‘Di¤er alacakl›lar geldi, icraya vermekte geç kal- z›m. Vicdanl› olmak içinse öteki dünyada hesaba çeki-d›n.’ Halim Bey: “Sen benim niçin geldi¤imi biliyor mu- lece¤ini bilmek, inanmak gerekir. Al›flveriflte insanlar›,sun?” diyerek bir zarf uzatt›. ‘Al bu zarf›, koy kasan›n özellikle sat›c›lar› her an kontrol edemezsiniz. Amaiçine!’ dedi. Ald›m zarf›, bakt›m içine... Halim Bey’e ver- eninde sonunda kontrol edileceklerini, hesaba çekile-di¤im senetler çekler vard› zarfta... Diyordu ki: ‘Al bun- ceklerini onlara inand›r›rsan›z, o zaman ahlaks›zl›klar›lar› kasaya koy, sonra unut’. Sordum: ‘Niye böyle yap›- önlemifl olursunuz”.yorsun?’ diye. Dedi ki: ‘Benim para kazanmam için malsatmam, para almam laz›m. Bunun için sa¤lam al›c›larbayiler laz›m. Sen bunlardan birisisin. Sana mal verincesa¤lam adama mal verdi¤imi biliyorum. Günü gelinceödeyece¤ine inan›yorum. Ama bunun için senin batma-man laz›m, aksine kazanman laz›m’ dedi. Ald›m zarf›kasaya koydum. ‹fller düzelince gittim. Halim Bey’e bor-cumu ödedim. Hem de ilk önce ona ödedim.”Okuma Parças› 2Özçelik ‹nflaat›n sahibi Mehmet Bey anlat›yor: “Reistekstilin bir tesisatç›s› ile bir ifl için k›sa bir birlikteli¤i-miz oldu. Tesisatç› konuflurken iki de bir de “Benimfabrikam, benim fabrikam” deyip duruyordu. Dedim ki“Sahip Bey (Reis tekstilin sahibi) fabrikay› satt› da bizimmi haberimiz olmad›? Fabrika gerçekten senin mi?” fiöy-le cevap verdi: “Sahip Beyin mal› mülkü çoktur. Fabri-ka batsa, kapansa, gayr› menkulleri onu da çocuklar›n›da ömür boyu rahat ettirir. Hâlbuki ben eflim ve ailem-deki 5 çocu¤um, bu fabrika kapand›¤› gün aç›z. Bu fab-rikan›n baflar›s›na bizim Sahip Beyden daha çok ihtiya-c›m›z var”....Mehmet Bey inflaat› kontrol s›ras›nda inflaatta çal›flanbir tafleron iflçisini “5’e 10” diye isimlendirilen kereste-lerin, boyu 3 metrelik olanlar›n› keserek 1’er metrelikparçalar haline getirirken görür. Bir alt katta haz›r 1
160 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikKendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹le ‹lgili Ahlaki” S›ra Sizde 12. a konusunu yeniden gözden geçiriniz. Yasal olmakla ahlaki olmak baflka fleylerdir. Baz› dav- Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe ve Halkla ‹liflki- ran›fllar yasal oldu¤u halde ahlaki de¤ilken, baz› davra-3. a ler ‹le ‹lgili Ahlaki” konusunu yeniden gözden n›fllar ahlaki oldu¤u halde yasal olmayabilir. Bu ikisinin4. c geçiriniz. çat›flmas› s›k karfl›lafl›lan bir durum de¤ildir. Ancak ça-5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise Pazarlama ‹le ‹lgili Ahlaki” t›flma durumunda tüketici insiyatif kullanarak do¤ru ka-6. c konusunu yeniden gözden geçiriniz. rar› kendisi vermelidir.7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹le ‹lgili Ahlaki”8. d konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 29. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹le ‹lgili Ahlaki” Tüketici küsuratl› fiyatlar› gördü¤ünde rakam› daha kü-10. e konusunu yeniden gözden geçiriniz. çük alg›layabilmektedir. ‹flletmeler bundan hareketle Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe ‹le ‹lgili Ahlaki” tüketicilerin fiyat hassasiyeti azaltmak için küsuratl› fi- konusunu yeniden gözden geçiriniz. yatland›rmay› kullanmaktad›rlar. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pazarlama ‹le ‹lgili Ahlaki” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 3 Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹nsan Kaynaklar› ‹le ‹lgili Ahlaki olmayan içerik tafl›yan reklamlar›n topluma yan- Ahlaki” konusunu yeniden gözden geçiriniz. s›yan olumsuz etkilerinden, reklamveren iflletme, rek- Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üretim ‹le ‹lgili Ahlaki” lam ajans›, medya kurulufllar› ve tüketici örgütleriyle konusunu yeniden gözden geçiriniz. birlikte tüketiciler de sorumludur. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muhasebe ‹le ‹lgili Ahlaki” konusunu yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 4 Ahlaki olmayan davran›fllar› denetlemek için polisler kullan›labilir. Polisleri denetlemek için baflka polisler kullan›labilir. Bu denetleme zinciri nereye kadar devam ettirilebilir? Bu zinciri sonuna kadar götürdü¤ümüzde yine bafla dö- neriz. ‹nsan›n vicdan› yapt›¤› iflleri denetlemesi için kul- lanaca¤› en önemli denetleyicidir. Ancak vicdan› za- manla öldüren davran›fllardan sonra ahlak d›fl› davra- n›fllar normal görülmeye bafllar ki bu daha büyük prob- lem demektir. S›ra Sizde 5 Aç›k olarak reklam oldu¤u belli olan mesajlar, tüketici- nin en az›ndan fark›na varabilece¤i mesajlar› içermek- tedir. Oysa reklam oldu¤unun fark›na var›lmayan çok say›da mesaja maruz kalan tüketiciler, fark›nda olmak- s›z›n bir davran›fla sürüklenebilmektedir. Bilinçalt›na yönelik olarak, 25. kare tekni¤i, ürün yerlefltirme ve sa- nal reklamlar olarak bilinen reklamlarla tüketiciler etki- lenmeye çal›fl›lmaktad›r. Teknolojinin geliflmesine pa- ralel olarak bilinçalt›na yönelik reklamlar›n her geçen gün kendisine yeni mecralar ve yöntemler bulmas› mümkün görülmektedir.
7. Ünite - ‹flletme Fonksiyonlar›na Yönelik ‹fl Ahlak› Konular› 161Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklarAkbulut, Y. (1998). Meslek Ahlak› Kriterleri ve Mu- hasebe Mesle¤i Üzerine Bir Araflt›rma, Muhase- be Bilim Dünyas› Dergisi.Aksulu,‹. (1996). Ambalajl› G›da Ürünlerinde Etike- tin Önemi ve Tüketici Duyarl›l›¤›, Pazarlama Dünyas›, 10(57) s.2-9Eldem, Ü.‹. (2009). Bilinçalt› Reklamc›l›k ve Tüketi- ci Davran›fllar› Üzerindeki Etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, ‹stanbulÖzkan, Z. (2006). Bilincin Gücü, (2. Bask›). ‹stanbul: Hayat Yay›nc›l›k s.29-33.Sayl›, H. ve K›z›lda¤, D.(2007) Yönetsel Etik ve Yö- netsel Eti¤in Oluflmas›nda ‹nsan Kaynaklar› Yö- netiminin Rolünü Belirlemeye Yönelik Bir Ana- liz Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Der- gisi, 9(1), s.231-251Torlak,Ö. (2007). Pazarlama Ahlak›, Beta Yay›nevi, ‹stanbul, s.235.TURMOB; 19 Ekim 2007 tarih ve 26675 say›l› Resmi Ga- zete’de Yay›mlanan “Serbest Muhasebeciler, Ser- best Muhasebeci Mali Müflavirler ve Yeminli Ma- li Müflavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacak- lar› Etik ‹lkeler Hakk›nda Yönetmelik”Yaman, F. (2009). Reklamc›l›k Sektöründe Reklam Eti¤i Alg›lamas›n›n De¤erlendirilmesi, (Doktora Tezi) Afyon Kocatepe Üniversitesi, SBE.
8‹fiLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ET‹KAmaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; ‹fl ahlak› e¤itiminde aile, e¤itim ve ö¤retim kurumlar› ve iflletmelerin önemi- ni aç›klayabilecek, Etik kodu tan›mlayabilecek, Etik kodlar›n önemini aç›klayabilecek, ‹flletmecilik okullar›nda günümüzdeki ve gelecekteki etik e¤itimini karfl›lafl- t›rabileceksiniz.Anahtar Kavramlar • ‹flletmecilik Okullar› • Etik E¤itimi • ‹fl Ahlak› E¤itimi • Etik Kodlar • Aile • E¤itim ve Ö¤retim Kurumlar›‹çindekiler‹flletmelerde Sosyal ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan • A‹LE, E⁄‹T‹M VE Ö⁄RET‹MSorumluluk ve Etik E¤itim ve Etik KURUMLARI ‹LE ‹fiLETMELERDE ‹fi Kodlar›n Önemi AHLAKI E⁄‹T‹M‹ • ET‹K KODLARIN GEL‹fi‹M‹ VE ÖNEM‹ • ‹fiLETMEC‹L‹K OKULLURINDA ET‹K E⁄‹T‹M‹N BUGÜNÜ VE GELECE⁄‹
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itimDÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M ve Etik Kodlar›n ÖS O RnU emi SORU D‹KKAT D‹KKAT SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE AMAÇLARIMIZA‹LE, E⁄‹T‹M VE Ö⁄RET‹M KURUMLARI ‹LE K‹TAP‹fiLETMELERDE ‹fi AHLAKI E⁄‹T‹M‹ TELEV‹ZYONE¤itim, toplumun temel gereksinimleri ve bu gereksinimleriAMkAaÇrLflA›lRaIyMaIZcak insan›yetifltirme amac›yla yap›lmaktad›r. Genel anlamda e¤itim; toplumun davran›flesaslar›n› benimseme ve toplumsal yap›ya uyum sa¤layacakKin‹ sTanA› oP luflturmay›amaçlamaktad›r.E¤itim; insan› do¤umundan ölümüne kadar etkileyen ve bir flekle sokmaya ça-l›flan bir süreçtir. Etik ise; insan›n “Ne yapmal›y›m? Nas›l yapmal›y›m?” sorular›navermeye çal›flt›¤› bir yan›tt›r. Bundan dolay› e¤itim ve etik arasT›nE LdEaVz‹ ZoYruOnNlu bir ilifl-ki vard›r.Etik e¤itimi ile ilgili de¤iflik bilgilere www.egitisim.gen.tr/site/arsiv/‹5N0T-E1R6N/2E7T1-is-ahlaki- ‹NTERNETve-egitim.html adresinden ulaflabilirsiniz. Son y›llarda özel sektörden kamu sektörüne kadar her alanda e¤itimler veril- Etik e¤itimi: Bireyinmektedir. Bu e¤itimler kiflisel becerileri gelifltirme, ifl dünyas› ve sektörü daha iyi davran›fllar›na ahlakikavrayabilme, uzmanlaflma vb. alanlarda olabildi¤i gibi etik alan›nda da olmakta- anlamda katk›da bulunmakd›r. Özellikle son dönemde etik e¤itiminin öneminin h›zla artt›¤› görülmektedir. amac›yla verilen bir e¤itimdir. Etik e¤itimi ile flu davran›fllar amaçlanmaktad›r; • Etik e¤itimi, ahlaki davran›fl edinmeyi güçlendirir. • Etik e¤itimi, ahlaki davran›fllar› gelifltirir. • Etik e¤itimi, ahlaki tecrübeyi artt›r›r. Günümüzde gerek bireylerin gerekse iflletmelerin daha fazla kazanma iste¤i,bireysel ç›karlar›n her fleyin üstünde tutulmas›, yo¤un rekabet ortam›n›n artmas›,duyars›zl›k gibi nedenlerden dolay› ifl hayat›nda ifl ahlak›na uygun olmayan birçokolayla karfl›lafl›lmaktad›r. Toplumda ahlaki yap›da ve kültürel de¤erlerde yaflananyozlaflmalar yasal düzenlemelerin yetersizli¤i ya da uygulamada görülen aksakl›k-lar da ifl hayat›nda ifl ahlak› ile ilgili çeflitli sorunlar›n ortaya ç›kmas›na zemin ha-z›rlamaktad›r. Bu sorunlar› en aza indirebilmek için birey hayat›n›n her alan›ndaahlaki aç›dan neyin do¤ru neyin yanl›fl oldu¤u ile ilgili e¤itim al›r. Bu e¤itim ise;bireyin do¤uflu ile ve aile arac›l›¤›yla bafllar.Etik e¤itimi gerekli midir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M 1 DÜfiÜNEL‹M SORU SORU D‹KKAT D‹KKAT
164 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikAile: Aile bireylerinin Aile; kan ba¤›, evlilik gibi olaylar neticesinde birlikte oturan iki ya da daha faz-davran›fllar›na yön veren, en la kiflinin oluflturdu¤u toplumsal bir gruptur. Aile bireyin kiflili¤inin oluflmas› veküçük sosyal gruptur. geliflmesinde önemli bir faktördür. Bunun nedeni aile ile birey aras›ndaki iliflkinin uzun vadeli olmas› ve karfl›l›kl› etkileflimin genellikle ömür boyu sürmesidir. Kifli-E¤itim: Bireyin nin yafl› ilerledikçe aile içindeki statü ve rolleri de de¤iflikli¤e u¤rar. Fakat kiflinindavran›fllar›nda farkl›l›klar yafl›, statüsü, rolü ne olursa olsun ilk e¤itim aileden bafllar. Çocuk toplumda nas›loluflturabilmektir. oturup kalkaca¤›n›, nas›l konuflmas› gerekti¤ini, k›sacas› neleri yap›p neleri yap-Ö¤retim: Bireylerin ihtiyaç mamas› gerekti¤ini ilk baflta aileden ö¤renir. Çocukluk y›llar›nda hepimize ailemizduyduklar› bilgilerin taraf›ndan yalan›n ne kadar kötü bir fley oldu¤u, baflkas›n›n eflyas›na izinsiz doku-verilmesidir. nulmayaca¤›, paylafl›mc›l›¤›n önemi farkl› flekillerde defalarca anlat›lm›flt›r. Yani ai- lelerimiz “A¤aç yaflken e¤ilir” atasözünden hareketle ileriki y›llarda ifl hayat›m›zda nas›l davranmam›z gerekti¤i düflüncesini bize küçük yafllarda vermifllerdir. Kiflisel ahlak ve aile ahlak›, toplumsal ahlak ile tamamlanmad›¤› sürece, gerçek önemini kazanamaz. Çünkü kiflisel onur ve aile iliflkileri ad›na ayr› ayr› ö¤ütlenen görevler toplumsal olarak da benzerlikler göstermektedir. Yani, kifli ile aile toplu- mun ve insanl›¤›n esas unsurlar›d›r. Ahlaki e¤itimin temelini aileden alan çocuk, okuma ça¤›na geldi¤inde bu e¤i- timi, e¤itim ve ö¤retim kurumlar›nda devam ettirir. Çocuk geliflim döneminde an- ne ve babas›n›n yan› s›ra ö¤retmenini de kendisine model olarak al›r. Bu model al- mada çocuk ö¤retmeni gibi oturmak, konuflmak, hareket etmek ister. Bu nedenle- dir ki e¤itim ve ö¤retim kurumlar› ifl ahlak› e¤itiminin gelifltirilmesinde önemli bir rol üstlenmektedir. E¤itim kelimesinin eski Türkçe’deki karfl›l›¤› “terbiye” idi. O dönemlerde top- lumda güzel konuflan, ahlakl›, hal ve hareketleri benimsenen kifliye terbiyeli denil- mekteydi. Bu aç›dan e¤itim insan davran›fllar›n›n istenen niteliklere dönüfltürülme- si olarak ifade edilebilir. Genel anlamda e¤itim, toplumu oluflturan bireylerin birlikte ve uyumlu bir fle- kilde yaflamalar› için gerekli olan ortak davran›fllar› bireye kazand›rmay› amaçlar. Mesleki e¤itim ise, bireye mesle¤iyle ilgili bilgi, beceri ve ifl al›flkanl›klar›n› kazan- d›ran ve bireyin yeteneklerini çeflitli yönleriyle gelifltiren bir e¤itim sürecidir. Birey- lere mesleki bilgi ve beceri kazand›rarak bireylerin yaflamlar›n› sürdürebilece¤i bir ifl sahibi olmalar›n› sa¤lamak toplumun e¤itim sistemlerinden beklentileri içerisin- de yer almaktad›r. E¤itim ve ö¤retim birbirine kar›flt›r›lmamal›d›r. Ö¤retimde amaç insanlara bilgi vermektir. E¤itimin amac› ise milli yap›m›z›, gelenek ve göreneklerimizi yaflatarak, insanlar›n kiflilik yap›s›n› hedef al›p iyi insan olmalar›n› sa¤layabilmektir. Milli E¤itim Bakanl›¤›, 09/03/2010 tarihli genelgesinde e¤itim ve ö¤retim ku- rumlar›nda etik davran›fl ilkelerinin neler oldu¤unu aç›klam›flt›r. Bu genelgeye gö- re; görevde kamu hizmeti bilinci, halka hizmet bilinci, hizmet standartlar›na uyma, amaç ve misyona ba¤l›l›k, dürüstlük ve tarafs›zl›k, sayg›nl›k ve güven, nezaket ve sayg›, yetkili makamlara bildirim, ç›kar çat›flmas›ndan kaç›nma, görev ve yetkilerin menfaat amaçl› kullan›lmamas›, hediye alma yasa¤›, kamu mallar› ve kaynaklar›n kullan›m›, savurganl›ktan kaç›nma, ba¤lay›c› aç›klamalar ve gerçek d›fl› beyan, bil- gi verme saydaml›k ve kat›l›mc›l›k, yöneticilerin hesap verme sorumlulu¤u, eski kamu görevlileriyle iliflkiler, mal bildiriminde bulunma gibi etiksel davran›fl ilkele- ri belirlenmifltir. Milli E¤itim Bakanl›¤› ayn› genelde mesleki anlamda e¤itim ve ö¤- retim kurumlar›n›n etiksel anlamda herkes taraf›ndan istenen karar›n her zaman do¤ru karar olmad›¤›n›, kararlarda belirleyici olarak okul üyeleri için do¤ru karar al›nmas›n›n gerekti¤i, etik davran›flla do¤ru ve ahlaki eylemlerin bütünleflmesi ge-
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K‹TAP K‹TAP 8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 165rekti¤ini, etik konusunda cesaretin e¤itim yöneticisinin ayr›lmT aEzL EbVi‹rZ YbOüNtün halinegetirilmesi gerekti¤ini vurgulam›flt›r. TELEV‹ZYONE¤itim ö¤retim kurumlar›nda etik davran›fllar ile ilgili genelge ve b‹iNlgTiEleRrNeE wT ww.mevzu- ‹NTERNETat.meb.gov.tr/html/14024-23.html adresinden ulaflabilirsiniz. Baflar›l› iflletmeler, ahlaki bilinçlenme sa¤lamak, ahlaki duyarl›l›¤› artt›rmak, ça-l›flanlar›n karfl› karfl›ya kald›¤› çeliflkili durumlarda sa¤l›kl› bir de¤erlendirme yap›pdo¤ru karar vermeyi sa¤lamak için, ifl ahlak› e¤itimini etkili bir araç olarak görmek-tedirler. ‹flletmelerde ifl ahlak› e¤itiminin bafl›ndan sonuna bütün kademelerinde ah-laki standartlar›n yüksekli¤ini güvence alt›na almak, flirket de¤erlerini çal›flanlarailetip benimsetmek, ahlaki ilkelerin tan›mlanmas› gibi amaçlar güdülmektedir . Resim 8.1 ‹flletmelerde ifl ahlak› Kaynak: http://forum.geyik merkezi.com/komik -resimler/71834 ‹fl ahlak› ile ilgili e¤itim programlar›nda üzerinde önemle durulmas› gerekennoktalar flunlard›r; • Haz›rlanacak e¤itim programlar› yöneticiler ve yönetici kadrosu d›fl›nda ka- lanlar için farkl› biçimde düzenlenmelidir. • Ahlaki problemler her zaman aç›k de¤ildir ve çeliflkiler içerir. Bu nedenle bir durumu izah edebilmek için senaryolar kullan›lmal›d›r. • Ahlak kuramlar› karmafl›k ve belirsiz durumlarda karar verilmesine yard›m- c› olurlar. Özellikle yönetici kadrolar›ndaki kiflilere ahlak konusunda ku- ramsal bilgi verilmelidir. • E¤itim boyunca iflletmenin ahlaka uygun davran›fllarda bulunaca¤›, ahlak koduna uyulmas›nda iflletmenin kararl› oldu¤u ve çal›flanlar›n etik koduna uymas› gerekti¤i vurgulanmal›d›r. • ‹fl ahlak› ile ilgili gerçek hayattan örnek olaylar sunularak soru-cevap fleklin- de e¤itime önem verilmelidir. Bu sayede kifliler alternatifli ve detayl› düflün- meyi daha rahat gerçeklefltirebileceklerdir.
166 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikEtik kodlar›: Bireylerin ‹flletmelere ifl ahlak› e¤itimi aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, yöneticilerin e¤itim progra-davran›fllar›na yön veren m› yan›nda periyodik seminerlerle de e¤itimler ald›¤› görülmektedir. Bu programkurallar bütünüdür. ve seminerlerde yöneticiler; sözcü bulundurmak, soru-cevap fleklinde toplant›lar yapmak, panel ve iflletme içi konferanslar düzenlemek gibi de¤iflik yöntemlerden yararlan›rlar. ‹flletmeler, pazarl›klarda etik, yerel toplumla iliflkiler, baflkalar›n›n özel bilgilerinin kullan›m›, etik çevre yönetimi, rakiplerle iliflkiler, çal›flanlar›n di- siplini, çal›flanlar›n kârlar›, birleflme ve devralma, fabrika kapnmas› ve geçici iflten ç›karma, dürüstlük, ›rk, cinsiyet ve yafl ayr›m›, iltimasl› yetki kullan›m›, borçlar ve güvenlik, uyuflturucu ve alkol ba¤›ml›l›¤› testleri, çal›flanlar›n kay›tlar›n›n gizlili¤i, kay›tlar›n do¤rulu¤u ve haber toplama gibi etik konular ile ilgili çal›flanlar›na e¤i- tim vermektedirler. Bu e¤itimlerin verilmesinde amaç; iflletme çal›flanlar›n bireysel ve toplumsal ola- rak neleri yapmas› gerekti¤i bilincinin sa¤lanmas›d›r. Verilecek olan e¤itimlerde e¤itimi verecek kifli ya da kifliler bu alanda yeterli bilgi birikimine sahip olmal› ve bunlar iyi bir biçimde aktarabilmelidir. ‹flletmeler ald›klar› bu e¤itimleri kullan›labi- lir ve uygulanabilir hale getirmek amac›yla kodlar oluflturma yoluna gitmektedir. ET‹K KODLARIN GEL‹fi‹M‹ VE ÖNEM‹ ‹flletmeler 1990’l› y›llarda etik kodlar üzerinde yo¤unlaflmaya bafllam›fllard›r. Ancak bu;iflletmeler için yeni bir fley de¤ildir. Örne¤in 1913 y›l›nda J.C.Penney fiirketinin “Penney fikri” ve 1940’larda Johnson&Johnson’s flirketinin etik bildirisinde etik kodlara rastlanmaktad›r. 1950’li y›llarda büyük ölçekli iflletmelerin % 15- % 40’› ara- s›nda etik kodlar oluflturdu¤u görülmektedir. 1992 y›l›nda bu oran, araflt›rmaya ka- t›lan Amerikan firmalar›nda % 93’e, Kuzey Amerika ve Avrupa firmalar›nda ise % 83’e ulaflm›flt›r. Böylece 1990’l› y›llarda iflletmeler için yaz›l› etik kodlar oluflmaya bafllam›flt›r. Etik kodlar›; yap›lacak ifllerde saptanan standartlar yani davran›fllar›n minimum özelliklerinin ortaya konulmas›d›r. Etik kodlar› yaz›l› ya da yaz›s›z olabilirler, fakat yaz›l› kodlar kamuoyu için sorumluluk ölçüsü olarak zorlay›c› olup uygulanabilir- ler. Yaz›l› etik kodlar› bir hükümet biriminde, bir meslekte veya bir organizasyon- da oluflturulabilirler. Etik kodlar; genel veya özel, düflünsel veya hayali, zorlay›c› veya yasal nitelikte olabilir. Yine bir duvarda as›l› 10 alt›n kural listesi veya e¤itim ve ö¤retim uygulamal› ve sürekli revizyonun bir parças› olarak da etik kodlar kar- fl›m›za ç›kabilmektedir. Etik kodlar›; ahlaki uyum politikalar›n› içerir. Bu politikalar, ahlaki standartlar, temel de¤erler, prensipler, organizasyondaki etiksel uyumu ifade eden cümlelerdir. Birçok iflletme, çal›flanlar›n takip etmesini bekledi¤i iflletmeye ait ilke, inanç, misyon ve de¤erlerden oluflan etik kodlara sahiptir. Etik kodlar, çal›flanlar›; kanun- lar, flirket politikalar› ve ifl ahlak› ile ilgili di¤er konularda bilgilendirir. ‹flletmeler kabul edilen politikalar›n›n yan›nda çal›flanlar›ndan da etik kodlara uyulmas› ile il- gili bir anlaflma da talep edebilir. Baz› iflletmelerde ise bu kodlara uymayanlar çe- flitli yapt›r›mlarla karfl› karfl›ya kalabilirler. Bir etik kodu oluflturulurken etik kodun afla¤›daki özelliklere cevap verebilir nitelikte olmas› gerekmektedir; 1. Uygulanabilirli¤i var m›? Etik kodun uygulanabilir olmas› çal›flanlar›n bu kodlar› farkl› alanlarda kul- lanmas› ile ilgilidir. 2. Yeterince spesifik mi? Etik kodlar›n daha belirgin, spesifik ve ikilemlerden kaç›nmas› gerekmektedir.
8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 167 3. Kolay yay›labilir mi? fiekil 8.1 Yeni çal›flmaya bafllayanlar taraf›ndan etik kodlar›n ö¤renilmesi daha kolayd›r. Etik Kod Oluflturma 4. Bir geçerlili¤e sahip mi? Süreci Düflüncelerin herkes taraf›ndan kabul edilebilir bir geçerlili¤e sahip olmas› Kaynak: gerekmektedir. Collins, 2012:116- Etik kodu oluflturmak için birbirini takip eden on üç aflama bulunmaktad›r. 117.Bunlar; Onay al›nBir kod yazma ekibi oluflturun Kodu gözden geçirin‹lgili paydafllardan etik sorunlar listesi toplay›n Kod iletiflim stratejisiBir etik kodu tan›mlay›n Kodu gözden geçirinKat›l›mc›lardan etik davran›fl listesi toplay›n Kodlar› s›ralay›nOrtak temalar belirleyin Di¤er gruplarla karfl›laflt›r›nEtik kodlar tasarlay›n Di¤er kodlar ile karfl›laflt›r›n ve gerekli de¤ifliklikleri yap›n Bir etik kodu oluflturmak için öncelikle onay al›nmal›d›r. Bu onay kod olufltu-rulacak gruptan veya toplumdan al›nabilir. ‹kinci aflamada kodlar› yazacak bir ekipoluflturulmal›d›r. Bunun nedeni yaz›l› kurallar›n ak›lda kal›c› olmas›d›r. Etik kodlarbir iflletmedeki en alt düzeyde çal›flandan en üst düzeyde çal›flana kadar herkesinkat›l›m›yla gerçekleflmelidir. Bu yüzden üçüncü aflamada paydafllardan etik sorun-lar listesi toplanmal›d›r. Etik kod oluflturman›n dördüncü aflamas› etik kodun ta-n›mlanmas›d›r. Kat›l›mc›lardan etik davran›fl listesi toplanmas› beflinci aflamada yeralmaktad›r. Sonraki aflamada etik kodlarda tüm çal›flanlar için ortak temalar belir-lenmesi gerekmektedir. Bunun nedeni kodlarda herkesin ortak bir noktas›n›n ol-mas› gereklili¤idir. Etik kod oluflturma sürecinin yedinci aflamas› etik kodlar›n ta-sarlanmas›d›r. Bunun nedeni bir sonraki aflamada di¤er kodlarla karfl›laflt›rma ya-p›lmas› ve gerekli de¤iflikliklerin yap›lmas›d›r. Etik kod oluflturmada dokuzuncu
168 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE aflamada etik kodlar di¤er gruplarla karfl›laflt›r›l›r. Sonraki aflamada di¤er gruplarla karfl›laflt›r›lan kodlar s›ralan›r. Kodlarda bir hata olup olmad›¤›n› tespit etmek için 2 bir sonraki aflamada kodlar gözden geçirilir. Kodlar›n çal›flanlara nas›l ulafl›laca¤› ile ilgili kod iletiflim stratejisi etik kod oluflturman›n onikinci aflamas›n› oluflturur. DÜfiÜNEL‹M Etik kodu oluflturman›n son aflamas› ise etik kodun gözden geçirilmesidir. SORU D‹KKAT ‹deal bir etik davran›fl kodu flu özelliklerden oluflur; • Haz›rlanma ve güncellefltirilme sürecinde toplumun büyük bir kesiminin ka- SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE t›l›m› sa¤lanmal›d›r.AMAÇLARIMIZ • Taslaklarla ilgili yorumlar dikkatli bir biçimde incelenmeli, kamuoyunun ta- DÜfiÜNEL‹M K‹TAP lep ve elefltirileri dikkate al›nmal›d›r. • E¤itim; denetim ve yapt›r›mlar ile desteklenmelidir. SORU • Aç›k ve kapsaml› olmal›, kolayca anlafl›labilir bir dilde yaz›lmal›d›r.T E LDE‹VK‹KZAYTO N • Ulusal etik davran›fl kodu, etik konusunda belli bir standard› sa¤layacak fle- SIRA S‹ZDE kilde düzenlenmelidir. ‹NTERNET • Üst düzey ve baz› hassas mevkilerde görev yapan kamu görevlilerine dahaAMAÇLARIMIZ K‹TAP kat› standartlar getirilmelidir.TELEV‹ZYON • Kamu görevlilerine k›lavuzluk edecek ve onlar› koruyacak kapsaml› bir ‹NTERNET “yap” ve “yapma”lar listesi olmal›d›r. Etik kodlar SsIaRdAecSe‹ZiDfllEetmelerde mi oluflturulur? Etik kodlar sayesinde bireyler etik ve etik d›fl› davran›fllar› ö¤renecekler ve dav- ran›fllar›n› DbÜufinÜaNEgLö‹Mre flekillendireceklerdir. Tek bafl›na etik kodlar›n oluflturulmas› yeterli de¤ildir. Zamanla bu kodlar›n gelifltirilmesi de gerekir. Etik kodSlaOr›nR›nU bir organizasyonda gelifltirme süreci flu aflamalardan meydana gelmektedir; • lFaanrtk›l›anDrd‹ dKalüK›kzAeTynalreantimr aveafltoamplaasn›tn›dsaonourgçalanri›zna›nsypoanydlaafli›hlmtiyaasç› leatri›knkteosdplaitri›niçigneltioflpti-- rilmesi için etkili bir yöntemdir. • KonuSIlRaAr›nS‹ZteDflEhisi aflamas›nda anket, gözlem gibi yöntemlerle araflt›rma yap- mak,SIgRöArüS‹flZmDEe ve grup toplant›lar›yla da farkl› bak›fl aç›lar› ve tutumlar› be- • lflBiaranl¤elAlmaD›MrlÜ›e›AkfinÇkÜ,LiNAesaERttmeLiIkM‹kaMIçZkvloeandihmlatriaykgateçanldae›rrl›.lidkBalöehyaklek›dcoeelamgyleitreyesökpniotertegidcaiilnleeirbzaivlsiery.ounzdmaaknilagredraenksoeluçflaal›n- bir gKru‹pTtaAraPf›ndan oluflturulur ve çal›flanlar›n uymas› arzu edilir. Bu flekilde tüm oSrgOaRniUzasyonda ba¤l›l›k esas› sa¤lanm›fl olur. • fiampiyonlar aflamas›nda organizasyonun farkl› bölümlerinde uygulamalar› gerçTeEkLDEl‹eVKfl‹KtZiArYeTObNilecek gönüllüleri tespit etmek ve onlar› konular hakk›nda tar- t›flma ortam›na çekebilmek amaçlanmaktad›r. • zUolurdsuSlaIrRr.aABrSau‹sZ›aDfldEaem¤aenrl›enr oluflturabilmek ve her alanda standartlar belirlemek amac› tüm ülkelerdeki çal›flanlar dikkate al›narak ulus- larar‹aNsT›EkRoNdElTar oluflturmaya çal›flmakt›r. • AlteArnMaAÇtiLfAtRaIrMzIlZar, aflamas›nda genel kodlar yan›nda alternatif kodlar belirlen- meye çal›fl›l›r. Ömer TorlakK’›n‹ ,TPaAzaPrlama Ahlak›,(‹stanbul:Beta Yay›nevi,2007) adl› kitab›ndaki Pazarla- ma Ahlak›n›n Uygulama ve Denetimi (302-310) bölümünde etik kodlar›n gelifltirilmesi ile ilgili temel bilgileri bulabilirsiniz. TELEV‹ZYON ‹NTERNET
8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 169 Etik kodlar, piyasan›n aktörleri taraf›ndan belirsiz ve karmafl›k durumlarda ka- SIRA S‹ZDErar vermeyi kolaylaflt›rmak amac›yla gelifltirilen davran›fl kal›plar› bütünüdür. Etikkodlar› bir organizasyonda iflgörenin ahlaki ç›kmazla karfl›laflt›¤›nda hareket yönü- 3nü tayin eder. Yani etik kodlar› gemilere yol gösteren bir deniz feneri gibidir. DÜfiÜNEL‹M Etik kodlar flu nedenlerden dolay› büyük bir öneme sahiptir. SORU • Kifli orijinal bir durumla karfl›lafl›rsa etik kodlar grup rehberli¤i sa¤lar, D‹KKAT • Etik kodlar, mesleklerin de¤erlendirilmesinde ve kamu beklentilerinde te- SIRA S‹ZDE mel oluflturur, AMAÇLARIMIZ • Etik kodlar organizasyon üyeleri aras›nda yayg›n amaç duygular›n› güçlendirir, K‹TAP • Etik kodlar sayesinde meslek ünü ve kamu güvenini artar, • Etik kodlar mesle¤e karfl› yerlefltirilen güçlü e¤ilimleri korur, • Etik kodlar yapt›r›mlar› tan›mlar, etik olmayan davran›fllardan cayd›r›r, • Etik kodlar, etik olmayan davran›fllarda bulunma bask›s› ile karfl›laflan kifli- lere destek verir, • Etik kodlar, üyeler veya üye olmayanlar aras›nda ve meslek üyeleri aras›n- da tart›flmalar› düzenleme vazifesi görür. Etik kodlar, standart olmamakla birlikte toplumun her kesiminde ve tüm çal›fl-ma alanlar›nda benzerlikler göstermektedir. Oluflturulan etik kodlarda do¤ruluk,,dürüstlük gibi davran›fllar temel teflkil etmektedir. Çal›flanlar›n, flirket kodlar›n›n, küresel ahlak kodlar›n›n ve ifl ahlak›n›n literatürk›sm›n›n incelenmesi sonucunda evrensel ahlak standartlar›nda olmas› gerekenkavramlar; dürüstlük, sayg› göstermek, sorumluluk, do¤ruluk, insanc›l olmak,uyulmas› gereken vatandafll›k kurallar› olarak belirlenmifltir. Etik kodlar›n oluflturulmas› tek bafl›na yeterli de¤ildir. Ayn› zamanda bu kodla-r›n gelifltirilmesi gerekmektedir. Etik kodlar›n gelifltirilmesi; temel de¤erlerin tan›m-lanmas› ve temel de¤erlerin uygulanmas› olarak iki k›sma ayr›l›r. Temel de¤erlerinoluflmas›; etik kodlar›n gelifltirilmesinde ilk olarak de¤erler gözden geçirilir, yasave düzenlemelere uygun olup olmad›¤› tespit edilir. ‹kinci aflamada baflar›l› hizmetsunmay› engelleyebilecek de¤erler veya etik davranmaya tehdit oluflturabilecekde¤erler gözden geçirilir. ‹flletmede etik sorunlar aç›s›ndan potansiyel durumlar›nbelirlenmesi gerekir. Potansiyel durumun belirlenmesi için iflletmede önemli po-zisyonlarda bulunan iflgörenlerin bilgisine baflvurulmal›d›r. Ayr›ca iflletmenin güç-lü ve zay›f yönleri ortaya konularak kodlar düzenlenmelidir. Temel de¤erlerin be-nimsenmesi ve uygulanmas›; üst yönetim taraf›ndan desteklenmelidir. Etik kodla-r›n gelifltirilmesi için gereken program iflgörenlere tan›t›lmal› ve iflgörenler katk›la-r› ile bu süreçte etkin bir rol üstlenmelidirler. Etik kodlar y›lda en az bir defa ol-mak üzere güncellefltirilmelidir.Etik kodlar bir defal›¤›na m› oluflturulur? SIRA S‹ZDE‹fiLETMEC‹L‹K OKULLARINDA ET‹K E⁄‹T‹M‹N‹NBUGÜNÜ VE GELECE⁄‹ DÜfiÜNEL‹MUluslararas› iflletmecilik alan›nda 21. yüzy›l bafllar›nda meydana gelen yolsuzluk-lar, skandallar, iflletmeler taraf›ndan insan ve çevre güvenli¤ineS kOaRrflU› kay›ts›zl›klarve zararlar iflletme e¤itiminin sorgulanmas›n› da beraberinde getirdi. Çok önemlive büyük iflletmelerin toplumsal sorumluluk aç›s›ndan büyük ekDs‹iKkKliAkTlerinin olma-s› 21. Yüzy›l›n iflletmecilerinin e¤itimin eksikli¤inin tart›fl›lmas›na neden olmufltur.Bu nedenle 1990’l› y›llardan itibaren yüksek ö¤renimin bu süreçteki rolü ve etkisi SIRA S‹ZDEaraflt›rmalara konu olmufltur. AMAÇLARIMIZ K‹TAP
170 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE Bat› dünyas›nda 1960-1970’li y›llarda geliflmeye bafllayan ifl ahlak› ile ilgili hem ifl yaflam›ndaki hem de akademik anlamdaki çal›flmalar ülkemizde 1990’l› y›llar›n 4 ikinci yar›s›ndan itibaren önem kazanmaya bafllam›flt›r. Fakat ülkemiz aç›s›ndan bu konuda kat edilecek çok mesafe vard›r. Günümüzde gerek ifl yaflam› anlam›nda DÜfiÜNEL‹M gerekse iflletmecilik okullar› ve akademik çal›flmalar anlam›nda adet ve nitelik ola- SORU rak yeterli düzeye ulafl›lamam›flt›r. ‹flletmecilik e¤itimi veren okullarda ve üniversi- D‹KKAT telerde etik e¤itimi istenilen boyutta de¤ildir. SIRA S‹ZDE Amerika Birleflik Devletleri’nde iflletmecilik okullar›nda son y›llarda e¤itimdeAMAÇLARIMIZ etik veya dürüst olmayan davran›fllar›n artt›¤› yönünde flikayetlerin artt›¤›ndan ya- K‹TAP k›n›lmaktad›r. Bu tür davran›fllar hem e¤itimciler ve okul yönetimleri hem de ö¤-TELEV‹ZYON renciler aç›s›ndan geçerlidir. Amerika’daki ö¤rencilerin %36’s› etik ve dürüst olma- yan davran›fllar› onaylamaktad›rlar. Bu oran gelecek aç›s›ndan endifle vericidir. ‹NTERNET Çünkü dürüstlük ve etik davran›fllardan uzaklaflan bir toplumda, toplum yap›s› gi- derek bozulacak ve toplum içerisinde istenmeyen olaylarda art›fllar görülecektir. Ülkemizde kamu yönetiminde ve kamu kaynaklar›n›n kullan›lmas›nda karar verilen üst yönetimlerde genelde ‹flletmecilik okullar› mezunlar› yer almaktad›r. Ö¤rencilerin etikle ilgili e¤itimi yüksekö¤retim s›ras›nda almalar› daha ak›lc› ve verimli olacakt›r. Etik e¤itimi SyIaRlnA›Sz‹cZaDiEflletmecilik okullar›nda m› verilir? ‹flletme Fakültelerinde ve Enstitülerinde lisans ve lisansüstü e¤itim programla- r›nda ifl etiD¤Üi fidÜeNrEsLl‹eMrine yer verilmifl, az say›da da olsa baz› üniversitelerde “mer- kez”ler kurulmufltur. Bunlar aras›nda 2001 y›l›nda Avrupa ‹fl Eti¤i Örgütü’nün (Eu- ropean BusiSneOssR EU thics Network) Türkiye aya¤› olarak kurulan Hacettepe Üniver- sitesi ‹flletmecilik Meslek Eti¤i Uygulama ve Araflt›rma Merkezi do¤rudan ifl ve meslek eti¤i ile ilgili çal›flmalar› ile dikkat çekmektedir. Orta Do¤u Teknik Üniver- sitesi’nde kuDru‹ KlaKnA TUygulamal› Etik Araflt›rma Merkezi ise genel olarak etik konula- r› üzerinde çal›flmalarda bulunmaktad›r. Bu merkez, 2005 y›l›n›n May›s ay›nda merkez üniSvIeRrAsiSte‹ZleDrEde etik konusunda ders veren ö¤retim elemanlar› aras›nda ile- tiflimi gelifltirmek için Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’nde Etik E¤itimi Çal›fltay› dü- zenlemifltir. Ayr›ca ifl eti¤i örnek olay kitab› yaz›lmas› konusunda da bir komisyon oluflturulmAuMflAtuÇLrA. RPIaMzIZarlama ahlak› e¤itimi öncelikli olarak iflletmecilik okullar›nda,, yöneticiler, e¤itimciler ve ö¤rencilere yönelik olarak bafllat›lmal›d›r. Günümüzde e¤itim kurumlar›n›n çevresinde meydana gelen en önemli de¤iflik- liklerden bKiri‹ dTe AsoPsyal toplum dokusundad›r. Bu doku bireyleri ortak amaçlara yöneltme ve ortak de¤erler oluflturmada bütünlefltirici bir rol oynar. Fakat sosyal doku; beklentilerin, ekonomik ve politik de¤iflmelerin etkisiyle giderek bozulmak- ta ve bütüTnEleL EfltVir‹ ZicYiOeNtkisini kaybetmektedir. Sosyal dokudaki bu de¤iflimden flika- yetçi olan gruplar›n say›s› dünya genelinde her geçen gün artmaktad›r. Di¤er yan- dan iflsizlik, yoksulluk, alkol ve uyuflturucu ba¤›ml›l›¤›, suç iflleme, yetersiz beslen- me ve kötü sa¤l›k koflullar› gibi olumsuz yaflam koflullar› ile u¤raflan gençlerin ora- n›nda art›fll‹aNrT gE RöNzeE Tçarpmaktad›r. Belirtilen bu de¤iflme ve geliflmeler okullar› bir- çok yönden etkilemekte ve onlar›n yap› ve iflleyifllerinde de birçok de¤iflikli¤i be- raberinde getirmektedir. Çocuklar aileden bafllay›p, e¤itim-ö¤retim kurumlar›yla devam eden etik e¤iti- minde toplumla ilgili do¤ru ve yanl›fllar› ö¤renirler. Mesleki anlamda etikle ise, ge- nellikle aile, e¤itim kurumlar› ve üniversite ça¤›nda ald›¤› derslerle, yapt›¤› stajlar- la veya akademisyenlerin yönlendirmeleri ve davran›fllar›n› örnek alarak tan›fl›rlar. Bu onlar›n gelecekteki hayatlar›n› etkileyebilecek önemli bir aflamad›r. Ülkemizde
8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 171art›k neredeyse her ilde en az bir üniversite bulunmakta, büyükflehirlerde bu say›daha da artmaktad›r. Gerek devlet üniversiteleri gerekse vak›f üniversiteleri genç-lere tercih ettikleri alanlarla ilgili e¤itimler vermektedir. Bu e¤itimlerde etik, gittik-çe önem kazanan bir kavram haline gelmeye bafllam›flt›r.Üniversitenin Ad› Ad›ndan Etik Geçen Dersler ‹çeri¤inde Etik Bulunan Dersler Sa¤l›k ekonomisi, Pazarlama araflt›rmas›,Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi Pazarlamada Etik Halkla iliflkiler Pazarlama yönetimiAdnan Menderes Üniversitesi - -Anadolu Üniversitesi ‹flletmelerde sosyal sorumluluk ve etik Halkla iliflkilere girifl ‹flletme, halkla iliflkilerAt›l›m Üniversitesi ‹fl Ahlak› Muhasebe denetimi ‹flletmede sosyal konularBal›kesir Üniversitesi - - -Baflkent Üniversitesi - Muhasebe ilkeleri Siyasal düflünceler tarihi, iflletme yönetimine giriflBeykent Üniversitesi Bilgisayarda yasal ve etik konular - -Bo¤aziçi Üniversitesi ‹fl Ahlak› Vergilendirme politikas› Pazarlama iletiflimiÇanakkale 18 Mart Üniversitesi ‹fl Ahlak› ‹flletme politikas› Siyaset bilimine girifl I,Çankaya Üniversitesi - Hukuka girifl -Do¤ufl Üniversitesi ‹fl Ahlak› Çok uluslu flirketler -Fatih Üniversitesi ‹fl Ahlak› Sat›fl yönetimi Uygulamal› ekonomi atölyesiGalatasaray Üniversitesi Ahlak ve politika - Hukukun temel kavramlar›Gazi Üniversitesi - ‹flletme bilimine girifl, Pazarlama araflt›rmalar› Bürokrasi yönetiminde ça¤dafl yaklafl›mlarGaziantep Üniversitesi -Gaziosmanpafla Üniversitesi - -Hacettepe Üniversitesi - Bilgi ekonomisiHaliç Üniversitesi ‹fl Ahlak› Sosyoloji, ‹ktisat Felsefesi, Stratejik yönetimIfl›k Üniversitesi ‹fl eti¤i‹stanbul Kültür Üniversitesi ‹flletme eti¤i Turizmde medya ve halkla iliflkiler‹stanbul Ticaret Üniversitesi - ‹flletme yönetimine girifl‹zmir Ekonomi Üniversitesi -Kafkas Üniversitesi ‹fl ahlak› ve sosyal sorumlulukKTÜ Üniversitesi -Kocaeli Üniversitesi -Mu¤la Üniversitesi Kamu yönetiminde etikODTÜ Üniversitesi ‹fl Ahlak› ‹flletmelerin sosyal sorumlulu¤uOsmangazi Üniversitesi ve ifl ahlak› -Pamukkale Üniversitesi ‹fl ahlak› ve sosyal sorumluluk, Yönetim ve etikSakarya Üniversitesi - -Yaflar ÜniversitesiYeditepe ÜniversitesiKaynak: Bayraktaro¤lu S. v.d, 2005: 380-381.
172 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve Etik SIRA S‹ZDE 63 fakültenin internet siteleri içerik analizi ile taranm›fl ad›nda ve içeri¤inde DÜfiÜNEL‹M “etik” kavram› geçen dersler belirlenerek tablo haline getirilmifltir. Tabloya göre ad›nda etik geçen dersleri olan üniversite say›s› 18, içeri¤inde etik dersi olan üni- SORU versite say›s› ise 22’dir. Hem ad›nda etik kelimesi geçen hem de içeri¤inde etik D‹KKAT olan derslerin verildi¤i üniversite say›s› 8’dir. Baflka bir ifade ile ülkemizdeki üni- SIRA S‹ZDE versitelerin ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültelerinin % 29’unda etik geçen, % 35’in-AMAÇLARIMIZ de içeri¤inde etik geçen ders bulunmakta iken ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakülte- K‹TAP si’nde sadece % 13 oran›nda hem ad›nda hem de içeri¤inde etik geçen derslere yerTELEV‹ZYON verildi¤i görülmektedir. Ad›nda etik geçen dersler genellikle “ifl ahlak›” ve “ifl eti- ‹NTERNET ¤i” ad› alt›nSdIRaA vSe‹ZrDilEmektedir. ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültelerinde etik konusu daha çok ‹flletme ve Kamu Yönetimi programlar›nda yer almaktad›r. Bunun nede- ni; özel sekDÜtöfirÜNvEeL‹kMamu sektöründe görev alacak kiflilerin etik e¤itimi alm›fl olma- s›n›n bu kiflilerin meslek yaflamlar›nda eti¤e uygun davranmalar›n›n arzulanmas›- d›r. Tablodan yüksek ö¤retim programlar›nda yeterince etik e¤itimine yeterince yer verilmedSi¤Oi RanUlafl›lmaktad›r. Bu araflt›rmaDin‹ KteKrAnTet sitesi içeriklerinden yola ç›karak yap›lm›flt›r. Bu yüzden güncellen- meyen ya da ders programlar›na ulafl›lamayan internet siteleri vard›r. Böyle üniversiteler- de de etikleSiIlRgAiliSd‹ZeDrEslerin programlarda yer ald›¤› düflünülebilir. Bu oranlar etik dersler için yeterli de¤ildir. Son y›llarda gerek özel sektörde, gerekse kaAmMAuÇLsAeRkIMtöIZründe etik fark›ndal›¤›nda h›zl› bir art›fl söz konusudur. Sek- törlerde etik kavram›n›n önem kazanmas› iflletmecilik okullar›na da ayn› oranda yans›yacakt›r. Devlet üniversiteleri ve vak›f üniversiteleri bu anlamda ders prog- ramlar›n› teKkr‹ aTr gAöPzden geçirip etikle ilgili dersleri artt›rma ihtiyac› hissedecekler- dir. Gerekirse etikle ilgili dersler “Meslek eti¤i” ya da “‹fl Ahlak›” ad› alt›nda zo- runlu ders niteli¤inde olabilir. Üniversitelerin ço¤unda bugün etik kurullar›n›n oluflturulmT EaLsE›,V b‹ ZuYnOlNarla ilgili toplant›lar düzenlenmesi de gelecekte etik e¤itimi için umut vericidir. ‹NTERNET
8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 173Özet ‹fl ahlak› e¤itiminde aile, e¤itim ve ö¤retim ku- A M A Ç Etik kodlar›n önemini aç›klamak. 3 Meslek birlikleri, kurumlar ve iflletmeler ahlakiAMAÇ herhangi bir problemle karfl›laflt›klar›nda etik kodlar onlara bu problemin çözüm yollar›yla il- 1 rumlar› ve iflletmelerin önemini aç›klamak. gili ipuçlar› sunar. Etik kodlar›n bir baflka önem- Bireyin do¤umundan bafllay›p okula gidene ka- li yönü ise içinde bulunulan organizasyonda or- dar e¤itimin temelini ailesinden al›r. Çocuk anne tak amaç duygusunu güçlendirmesidir. Etik kod- ve babas›ndan neyin do¤ru neyin yanl›fl oldu¤u lar sayesinde çal›flanlar etik d›fl› davran›fllardan ile ilgili bilgiler ö¤renir. H›rs›zl›¤›n ne kadar kö- uzaklafl›rlar. Bu sayede organizasyonda ortak tü bir fley oldu¤u, do¤ruluk ve dürüstlükten ay- amaca yönelmifl etkin bir ekip ruhu oluflur. r›lmamas› gerekti¤i ilk olarak çocu¤a ailede ö¤- retilir. Okul ça¤›na gelen çocuk ailenin yan›nda ‹flletmecilik okullar›nda günümüzdeki ve gele- e¤itim ve ö¤retim kurumlar›ndan da ahlaki e¤i- timleri al›r. Bir bak›ma e¤itim ve ö¤retim kurum- AMAÇ cekteki etik e¤itimini karfl›laflt›rmak. lar› ailenin pekifltireci durumundad›r. E¤itim ve ö¤retimini tamamlayan birey, çal›flma hayat› bo- 4 yunca da ifl ahlak› e¤itimi al›r. ‹flletmeler bu e¤i- tim için alan›nda uzman kiflilerden yard›m al›rlar. ‹flletmecilik okullar›nda son y›llarda gerek ad›n- Aile ve e¤itim-ö¤retim kurumlar›nda ahlaki aç›- dan iyi yetifltirilmifl olan bireyler, ifl yaflam›nda da etik ifadesi geçen, gerekse içeri¤inde etik bu- fazla zorluk çekmeyecektir. lunan derslerin say›s›nda bir art›fl vard›r. FakatA M A Ç Etik kodu tan›mlamak. 2 Etik kodlar; en alt düzeyde çal›flanlardan en üst bu yeterli düzeyde de¤ildir. Üniversiteler etikle düzeyde çal›flanlara kadar herkesin ortak bir paydada bulufltu¤u, bireylerin davran›fllar›na ilgili konferanslar, seminerler, çal›fltaylar düzen- yön veren bir unsurdur. Etik kodlar sayesinde nelerin yap›lmas› nelerin yap›lmamas› gerekti- lemekte ve etik kurullar› oluflturmaktad›rlar. Bu ¤inin çerçevesi çizilmifl olur. Etik kodlara uyul- mamas› halinde birey toplumsal ve yasal yapt›- olumlu geliflmeler gelecekte iflletmecilik okulla- r›mlarla karfl› karfl›ya kalabilir. Etik kodlar ge- nellikle, do¤ruluk ve dürüstlük kavramlar› etra- r›nda etik e¤itiminin istenilen düzeye gelece¤ini f›nda yo¤unlaflmaktad›r. göstermektedir.
174 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikKendimizi S›nayal›m 6. ‹flletmeler için yaz›l› etik kodlar ne zaman oluflturul- maya bafllam›flt›r?1. Birey ifl ahlak›na yönelik olarak ilk e¤itimini neredeal›r? a. 1960’l› y›llarda b. 1970’li y›llarda a. Okulda c. 1980’li y›llarda b. Ailede d. 1990’l› y›llarda c. Arkadafllar› aras›nda e. 2000’li y›llarda d. Özel e¤itim kurumlar›nda e. ‹flletmelerde2. ‹fl ahlak›na yönelik verilen e¤itim programlar›yla il- 7. Yap›lacak ifllerde saptanan standartlar›n minimumgili olarak afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r? özelliklerinin ortaya konulmas›na ne ad verilir? a. E¤itim programlar› herkes için ayn› düzenlen- a. ‹fl ahlak› melidir. b. Etiksel süreç c. Etik kod b. Ahlaki problemleri aç›klamak için senaryolar d. Etik e¤itimi kullan›lmal›d›r. e. Sosyal sorumluluk c. Yönetici kadrolar›ndakilere ahlakla ilgili kuram- 8. Afla¤›dakilerden hangisi ideal bir etik kodun özellik- sal bilgi verilmelidir. lerinden de¤ildir? d. Soru-cevap fleklindeki e¤itime önem verilmelidir. a. Üst düzey ve baz› hassas mevkilerde çal›flanlar e. Çal›flanlar›n etik koduna uymas› gerekti¤i vur- için esnek olmal›d›r. gulanmal›d›r. b. E¤itim, denetim ve yapt›r›mlar ile desteklenmelidir. c. Aç›k kapsaml› ve kolay anlafl›labilir olmal›d›r.3. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerdeki ifl ahlak› için d. Kamuoyunun talep ve elefltirileri dikkate al›n-düzenlenen periyodik seminerlerde yöneticilerin yarar-land›¤› yöntemler aras›nda yer almaz? mal›d›r. e. Kapsaml› bir yap ve yapmalar listesi olmal›d›r. a. Panel düzenlemek b. Bas›n bülteni haz›rlamak 9. Afla¤›dakilerden hangisi iflletme e¤itiminin sorgulan- c. Konferanslar düzenlemek ma nedenlerinden biri de¤ildir? d. Sözcü bulundurmak e. Soru-cevap fleklinde toplant›lar yapmak a. Son y›llarda artan yolsuzluklar b. Skandallar4. Afla¤›dakilerden hangisi iflletmelerin çal›flanlar›na etik c. ‹flletmelerin çevreye karfl› duyars›zl›klar›konular ile ilgili verdi¤i e¤itimler aras›nda yer almaz? d. Hammaddeye ulaflma güçlü¤ü e. Toplumsal sorumluluklardaki eksiklikler a. Çal›flanlar›n kararlar› b. Rakiplerle iliflkiler 10. Afla¤›dakilerden hangisi üniversitelerdeki iflletmeci- c. Dürüstlük lik okullar›nda etik e¤itimine verilebilecek örneklerden d. Çat›flma biri de¤ildir? e. Uzmanlaflma a. ‹ktisadi Giriflim ve ‹fl Ahlak› Derne¤i’nin(‹G‹AD)5. Kiflisel ahlak ve aile ahlak› afla¤›dakilerden hangisi kurulmas›ile tamamlan›rsa gerçek önemini kazanm›fl olur? b. Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’ndeki Etik E¤iti- a. Etik kod mi Çal›fltay› b. ‹fl ahlak› c. Toplumsal ahlak c. Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’ndeki Uygulama- d. Kurumsal ahlak l› Etik Araflt›rma Merkezi e. Siyasal ahlak d. Hacettepe Üniversitesi’ndeki ‹flletmecilik Mes- lek Eti¤i ve Araflt›rma Merkezi e. Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’nde ifl eti¤i ör- nek olay kitab› ile ilgili komisyon oluflturulmas›
8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 175 Yaflam›n ‹çinden ¤ildir.O halde etiksel de¤erler de içinde bulunduklar› kültürlere ba¤l›d›r. Göreselciler yaflamda herfleyin insa-“ ‹flletmecilik okullar›nda etik dersi konulmas› n›n eseri oldu¤una inan›yor ve bu insan yap›s› eylem- ABD’de ve Avrupa’n›n baz› üniversitelerinde iflletmeci- lerin ve herfleyin de kendi ortam› kapsam›nda tart›fl›l- lik ö¤rencilerine zorunlu ders olarak etik (ethics-ahlak) mas› ve nedenlerine inilmesini istiyorlar. Bu görüflteki- dersi konulup konulmamas› tart›flmas› yap›l›yor.Baz›la- lerin en çok sevdikleri deyim ise-e¤er Romada yafl›yor- r›nca etik dersi de¤iflen koflullar›n ve ezici rekabetin or- san Romal›lar gibi davranmal›s›n.Etiksel Ço¤ulcular-Et- taya ç›kard›¤› yasa d›fl›, bazen yerleflmifl ifl gelenek ve hical Pluralists-Bu inan›fltakiler öncek iki görüflün ortak göreneklerine ayk›r›, bazen de kanunun ve kanunsun- yanlar›n› birlefltirmeye çal›fl›yorlar. Onlara göre bir yan- suzlu¤un s›n›r›nda yap›lan ifllemlerin zorlamas› sonucu dan kültürlerin otonom ve kendilerine özgü olduklar›- ders olarak konulmas› kaç›n›lmaz hale getirdi¤i bir ko- na sayg› duymakla birlikte, giderek biribirine yaklaflan nu.Baz›lar›nca da etik konusunu kar›flt›rmak kültürel bir dünyada baz› sorunlar çözümsüzlü¤e terkedilemez. farkl›l›klardan oluflan bireyleri tek bir de¤erler sistemi- O halde de¤iflik kültürlere sayg› duyarak yeni ortak de- ne zorlamak anlam›na gelebilir. ¤erler yaratmak gerekiyor.Bizde ise henüz bu konuda Bir baflka grup ise etik konusunun nas›l bir yaklafl›mla at›lan bir ad›m› duymad›k, belki de üniversitelerimiz bu anlat›lmas› gerekti¤i konusunda henüz bir karara vara- konu ile ilgilenilip ilgilenilmemesi konusunda henüz mam›fl. Ama bu arada etik konusunda bilimsel yay›n ya- bir karara varabilmifl de¤iller, ya da YÖK henüz bu ko- pan hakemli akademik dergilerde bir makalenin kabulü için 3-4 y›l beklemek gerekiyor. Çok say›da baflvuru ara- ”nuda bir yeflil ›fl›k yakm›fl de¤il. s›ndan çok dikkatli bir seçim gerektiriyor. Amerikan›n en sayg›n üniversite akreditasyon-derecelendirme kurumu Kaynak: http: //www. farkli haber8. com/kose yazila- olan American Association of Collegiate Schools of Busi- ri/tevfik-dalgic/isletmecilik-okullarinda-etik-dersi-ko- ness (AACSB) da kredilendirdi¤i üniversitelerde etik ko- nulmasi/392. aspx nusuna önem verilmesini istiyor. Ayr›ca etik konusunda çokça yaz›lm›fl kitap mevcut.Genellikle etik konusunda üç önemli ak›m var. Bunlar: Mutlakiyetçiler, Göreselciler ve Ço¤ulcular diye isimlendiriliyorlar. Etiksel Mutlakiyetçiler-Ethical Absolutiflts-Bu inan›fla göre de tüm kültürlerin ortak oldu¤u baz› de¤er yarg›- lar› vard›r ve hangi kültürden olursa olsun kifliler bu de¤erlere sayg› duymakla yükümlüdür. Uygulamada bu tür bir yaklafl›m kiflilerin kendi inan›fllar› ile ayn› ol- du¤u zaman ortaya çok kesin görüfl ve inan›fllar›, de¤er yarg›lar› olan görüfller ç›k›yor. Onlara göre bir fley ya iyidir, ya kötüdür. Örne¤in mutlakiyetçiler kesinlikle, çocuk iflçi çal›flt›r›lmas›na, ›rkç›l›k rüflvet, görevin kötü- ye kullan›lmas›, hilekarl›k, kanuna karfl› hile, flirket fon- lar›n› hortumlama” gibi olaylara hiç tolerans göstermi- yorlar ve bu gibi eylemlere kesinlikle karfl› ç›k›lmas› ge- rekti¤inde birlefliyorlar. Yani bizde çok söylenen de- yimde oldu¤u gibi “ Edepsizli¤in, kanunsuzlu¤un bü- yü¤ü küçü¤ü yoktur” diyorlar.Buna karfl›l›k herfleyin göreceli-relative” oldu¤una inanan gruptaki etikçi gö- rüfltekiler de Etiksel Göreselciler- Ethical Relativists-di- ye an›l›yorlar. Onlara göre; bir kültürün de¤er yarg›lar› baflka kültürlerce de¤erlendirilemez. Ancak ayn› kültür- den olanlar bu de¤erleri yarg›layabilir. Bu yüzden bafl- ka kültürlere ait de¤er yarg›lar›na kar›flmak do¤ru de-
176 ‹flletmelerde Sosyal Sorumluluk ve EtikOkuma Parças› Ahili¤in piri Ahi Evran, ayakkab›c›lar çarfl›s›ndan geçer- ken ayakkab›lar› inceler, hileli gördüklerini kesip damaTÜRK KÜLTÜRÜNDE ‹fi AHLÂKI atar, dükkân kapat›larak ustan›n pefltamal› kap›n›n kili-‹nsanlar› ay›rma ha! dine ba¤lan›rd›. Böyle bir olayda haber esnaf aras›ndaHepsine adil ver hakk›n h›zla yay›l›r, “filanca ustan›n pabucu dama at›ld›” denir-Hay›rl›dan ayr›lma ha! di. Usta utanc›ndan insan içine ç›kamaz, kimsenin yü-Her fleyin gerçe¤ini söyle. züne bakamaz, bazen de terk-i diyar etmek zorundaEtraf›na dostluk saç ha! kal›rd›. Satt›¤› süte su katan sütçünün kuyuya bas›ld›¤›,Eser kal›r, sen gidersin. bozuk kantar kullanan›n ibret-i alem için çarfl› - pazar‹yi belle unutma ha! dolaflt›r›ld›¤›, ekfli pekmez satan›n pekmezinin bafl›naÖnce hizmet sonra sensin. geçirildi¤i bilinmektedir.Denizli Babada¤ Çarfl›s› Kaynak: www. egitisim. gen. tr/site/arsiv/50-16/271- is-ahlaki-ve-egitim.htmlAhilik, 13. ile 19. yüzy›llar aras›nda, Anadolu baflta ol-mak üzere Balkanlardan K›r›m’a uzanan bir co¤rafyada Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›egemen olmufl ekonomik, sosyal ve kültürel bir kurum-dur. Divan-› Lügat-it Türk’e göre, “eli aç›k, cömert, yi- 1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile, E¤itim ve Ö¤retim Ku-¤it” anlam›na gelen “ak›” kelimesinden türemifltir. Azer- rumlar› ile ‹flletmelerde ‹fl Ahlak› E¤itimi” konu-baycan’dan Anadolu’ya gelmifl bir halk bilgini olan Ahi sunu yeniden gözden geçiriniz.Evran bu teflkilat›n kurucusudur.Ahilik, ifli kutsal, çal›flmay› ibadet sayan, karfl›l›kl› iflbir- 2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile, E¤itim ve Ö¤retim Ku-li¤i ve sosyal dayan›flmaya dayal›, kaliteyi ve müflteri rumlar› ile ‹flletmelerde ‹fl Ahlak› E¤itimi” konu-hizmetini ilke edinmifl, mesleki geliflmeyi sürekli e¤i- sunu yeniden gözden geçiriniz.timle pekifltiren bir ahlak anlay›fl›n› temsil eder. 3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile, E¤itim ve Ö¤retim Ku-Do¤ru olsan ok gibi, elden atarlar seni rumlar› ile ‹flletmelerde ‹fl Ahlak› E¤itimi” konu-E¤ri olsan yay gibi, elde tutarlar seni sunu yeniden gözden geçiriniz.Menzil al›r do¤ru ok, elde kal›r e¤ri yay 4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile, E¤itim ve Ö¤retim Ku-Dükkan levhas› rumlar› ile ‹flletmelerde ‹fl Ahlak› E¤itimi” konu- sunu yeniden gözden geçiriniz.Her iflyerinin duvar›na as›lan yukar›dakine benzer lev-halar, 124 maddelik Alt›n Kuralda ifadesini bulan Ahilik 5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile, E¤itim ve Ö¤retim Ku-ahlak›n› yans›t›r. Ahi birlikleri, zaman zaman üretim s›- rumlar› ile ‹flletmelerde ‹fl Ahlak› E¤itimi” konu-n›rlamalar› getirerek eme¤in de¤erini bulmas›n› ve narh sunu yeniden gözden geçiriniz.sistemi (sat›fl fiyat›n›n idarece saptanmas›) ve standart-laflmayla tüketicinin korunmas›n› sa¤lam›flt›r. Meslek 6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Kodlar›n Geliflimi veahlak›na uygun tutum ve davran›fllar denetlenir, kural- Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.lara uymayanlara yapt›r›mlar uygulan›rd›.Esnafta her fleyden önce do¤ruluk aran›rd›. Hileli, çü- 7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Kodlar›n Geliflimi verük ifl yapmak, belirlenen fiyat›n üstünde mal satmak, Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.baflkas›n›n mal›n› taklit etmek büyük suç say›l›rd›. Kali-tesiz mal üreten, tüketiciyi aldatan, yüksek fiyatla mal 8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etik Kodlar›n Geliflimi vesatan esnaf ve sanatkar birlikten ihraç edilir, ifl yeri ka- Önemi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.pat›l›rd›. Öylelerine “yolsuz” denir, piyasadan hammad-de alamaz, kimse ona mal satmaz, o mal›n› kimseye sa- 9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmecilik Okullar›ndatamazd›. Kahvelere kabul edilmez, cemiyet toplant›lar›- Etik E¤itiminin Bugünü ve Gelece¤i” konusununa giremezdi. yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletmecilik Okullar›nda Etik E¤itiminin Bugünü ve Gelece¤i” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. Ünite - ‹fl Ahlak› Aç›s›ndan E¤itim ve Etik Kodlar›n Önemi 177S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Bayraktaro¤lu, S., Kutanis, R. Ö., Özdemir, Y. (2005).S›ra Sizde 1 Etik E¤itiminde Neredeyiz?‹ktisadi ve ‹dari Bi-E¤itim bireyin do¤umuyla bafllayan bir süreçtir. Birey, limler Fakülteleri Örne¤i, Sakarya Üniversitesi, 2.do¤du¤undan itibaren e¤itimle iç içedir. Etik e¤itimi ise Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu, 18-19bireyde ahlaki davran›fl edinmeyi amaçlar. Birey toplum- Kas›m 2005, ss. 377-386, Sakarya.da ahlak› ile kendine yer edinir. ‹yi ahlakl› olmayan kim- Bertrand, A. (2001). Ahlak Felsefesi, Çev. S. Zeki, An-seler toplumda kabul görmezler. Hayat›n›n her aflamas›n- kara: Akça¤ Yay›nlar›da toplumla iç içe olacak birey için etik e¤itimi gereklidir. Cerit A. G., Nas, S., Y›lmazel M., Alemda¤, Ö. (2005).S›ra Sizde 2 Mesleksel De¤erler ve Etik E¤itimi: DenizcilikEtik kodlar karmafl›k ve belirsiz durumlarda karar ver- Uygulamas›. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempoz-meyi kolaylaflt›r›r. Etik anlamda karmafl›k ve belirsiz yumu. Bidiri Kitab› s. 99-110durumlarla hayat›m›z›n her aflamas›nda karfl›laflabiliriz. Collins, D. (2012). Business Ethics, Usa.Bu yüzden etik kodlar, kimi meslek birliklerinde, kimi Dubrawsky, I. (2010). Eleventh Hour Security, Usa.kurum ve kurulufllarda da oluflturulur. Yani etik kodlar Gümüfleli, A. ‹., (2001). Ça¤dafl Okul Müdürünün Li-sadece iflletmelere özgü de¤ildir. derlik Alanlar›, Kuram ve Uygulamada E¤itimS›ra Sizde 3 Yönetimi Dergisi, (28), 531-548.Günümüzde etik kodlar›n önemi toplumun her kesi- K›rel, Ç. (2000). Örgütlerde Etik Davran›fllar Yöneti-minde giderek artmaktad›r. Kurum ve organizasyonlar mi ve Bir Uygulama Çal›flmas›, Eskiflehir Anado-en az bir defa olmak üzere etik kodlar olufltururlar. Bu lu Üniversitesi yay›nlar›etik kodlar›n bir defal›¤›na oluflturulaca¤› anlam›na gel- Korkut, Y. (2010). Developing a National Code of Et-mez. Etik kodlar› oluflturulmas›; uygulama ve gelifltir-meler sayesinde anlam kazanacakt›r. Son y›llarda tüm hics in Psychology in Turkey: Balancing ‹nter-dünyadaki yolsuzluklar, skandallar göz önüne al›n›rsaetik kodlar s›k s›k gözden geçirilmeli ve gerekli görül- national Ethical Systems Guides with a Nation’sdü¤ü takdirde düzenlemeler yap›lmal›d›r. Unique Culture, Ethics&Behavior, 20 (3-4) 288-296. Köseo¤lu, M. A. (2007). Etik Kodlar›n Rekabet Stra-S›ra Sizde 4 tejilerine Etkileri ve Bir Alan Araflt›rmas›, Ya-Birey do¤umundan ölümüne kadar etik e¤itimi al›r. Bu y›nlanmam›fl Doktora Tezi, Afyonkarahisar.e¤itim ilk zamanlarda aile ile bafllar, sonra e¤itim ve ö¤- Odabafl›, Y., Bar›fl, G. (2002). Tüketici Davran›fl›,retim kurumlar›yla devam eder. ‹flletmecilik okullar› bu (7.bas›m), ‹stanbul:MediaCat.e¤itimi pekifltirir. Kiflisel geliflim olarak ele al›nd›¤›nda Özdemir, S. (2009). Günümüz Türkiye’sinde Akade-birey, kendini bu alanda daha iyi yetifltirmek isterse bu mik ‹fl Ahlak› Çal›flmalar›na Genel Bak›fl, ‹stan-amaçla aç›lan etik e¤itim merkezlerinden de e¤itim ala- bul Ticaret Odas› Yay›nlar›, ‹stanbul.bilir. Görüldü¤ü gibi etik e¤itimi yaln›zca iflletmecilik Özkan, H. H. (2006). Popüler Kültür ve E¤itim, Kas-okullar›nda verilmez. tamonu E¤itim Dergisi, (14-1), 29-38. Schwartz, M. S. (2002). A code of Ethics for Corpora-Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar te Code of Ethics, Journal of Business Ethics, (41), 27-43.Adams , J. S., Tashchian A., Shore,H. T. (2001). Codes Sönmez, M. A. (2006). Meslek Liselerinde Örgüt Kül- of Ethics as Signals for Ethical Behavior, Journal türü, Kuram ve Uygulamada E¤itim Yönetimi Der- of Business Ethics, (29), 199-211. gisi, (45), 85-108. Tmmob Elektrik Mühendisleri Odas›, (2006). Küresel-Akdo¤an, H. (2008). ‹ktisat ve ‹flletme Alanlar›nda leflme Etik Kodlar ve Örgütler, (1.bas›m), Ankara. Verilen E¤itim ‹çerisinde Meslek Eti¤inin Yeri Torlak, Ö. (2007). Pazarlama Ahlak›, (4.bas›m), ‹stan- ve Önemi, Ekonomik Yaklafl›m Dergisi, (19), 79-90. bul: Beta Yay›nevi Torlak, Ö. ,Özdemir, fi. ,Erdemir, E. (2008). ‹G‹AD 2008Altun›fl›k, R., Özdemir, fi.,Torlak, Ö., (2006). Pazarla- ‹fl Ahlak› Raporu, ‹stanbul. maya Girifl, Sakarya: Sakarya Yay›nc›l›k. Yüksel, C. (2005). Devlette Etikten Etik Devlete: Ka- mu Yönetiminde Etik, Tüsiad Devlette Etik AltArslan, M., Berkman, Ü. A , (2009). Dünyada ve Tür- Yap› Dizisi, No:1,‹stanbul. kiye’de ‹fl Eti¤i ve Etik Yönetimi, Tüsiad Yay›nla- www. egitisim. gen. tr/site/arsiv/50-16/271-is-ahlaki- r›, ‹stanbul. ve-egitim.html. www. mevzuat. meb. gov. tr/html/14024-23.htmlBayrak, S. (2001). ‹fl Ahlak› ve Sosyal Sorumluluk, ‹s- tanbul.
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190