หน่วยที่1 เครื่องมือในการศึกษาภูมิศาสตร์

ชนดิ ของขอ้ มูลการรบั รจู้ ากระยะไกล รปู ถ่ายทางอากาศ รูปถ่ายทางอากาศจะใหข้ อ้ มลู ของภาพในลกั ษณะการ มองเหน็ สงิ่ ตา่ ง ๆ บนพ้ืนผิวโลกจากระดบั ทสี่ งู โดยการ บนั ทกึ ภาพลงบนแผน่ ฟิ ลม์ มที งั้ ฟิ ลม์ ชนิดขาว–ดาํ และ ฟิลม์ สี แตล่ ะชนิดจะมีความไวตอ่ แสงในชว่ งคลืน่ ตา่ งกนั 101

ชนดิ ของขอ้ มลู การรบั รจู้ ากระยะไกล ฟิ ลม์ ออร์โทโครเมตคิ ใชบ้ นั ทกึ ภาพบรเิ วณชายฝั่งทะเล ฟิ ลม์ ชนดิ และพืชพรรณธรรมชาติ ขาว–ดาํ ฟิ ลม์ ขาว–ดาํ ธรรมดา นิยมใชบ้ นั ทกึ ภาพเพื่อ ทาํ แผนทหี่ รอื การคาํ นวณรงั วดั พ้ืนที่ รูปถา่ ย แบง่ เป็ น 3 ประเภท ทางอากาศสว่ นใหญม่ กั จะใชฟ้ ิ ลม์ ประเภทน้ี เพราะมรี าคาถกู และมีความชดั เจน ฟิ ลม์ ขาว–ดาํ อินฟราเรด นิยมใชบ้ นั ทกึ ภาพ เพ่ือใชใ้ นการศกึ ษาจาํ แนกหนิ 102

ชนดิ ของขอ้ มูลการรบั รจู้ ากระยะไกล ฟิ ลม์ สี มี 2 ประเภท ฟิลม์ สธี รรมชาติ มกั นาํ มาบนั ทกึ เกี่ยวกบั การเกษตร และป่ าไม้ และการศกึ ษาดา้ นธรณีวทิ ยา ฟิลม์ สผี ิดธรรมชาติ มกั นาํ มาบนั ทกึ ภาพ ในการศึกษาดา้ นป่ าไมแ้ ละเกษตรกรรม 103

ชนดิ ของขอ้ มูลการรบั รจู้ ากระยะไกล รปู ถ่ายทางอากาศ การบนั ทกึ รูปถา่ ยทางอากาศ – บนั ทกึ ภาพดว้ ยฟิลม์ ขาว–ดาํ มากกวา่ ฟิ ลม์ สี เพราะมรี าคาถกู กวา่ – สามารถวเิ คราะหด์ ว้ ยตาเปลา่ ได้ – ผูใ้ ชต้ อ้ งรูจ้ กั สถานทห่ี รอื สง่ิ ทปี่ รากฏในภาพ มิฉะนนั้ ตอ้ งใชป้ ระกอบกบั แผนที่ รูปถา่ ยทางอากาศยงั ใชต้ รวจสอบหรอื ปรบั ปรุงแผนที่ หรอื เขยี นแผนท่ี ใหมด่ ว้ ย 104

ชนดิ ของขอ้ มูลการรบั รจู้ ากระยะไกล ภาพจากดาวเทียม ภาพจากดาวเทยี มเกดิ จากการบนั ทกึ ขอ้ มูลเชงิ เลขจากดาวเทยี มทต่ี ดิ ตง้ั อุปกรณอ์ าศยั กระบวนการบนั ทกึ พลงั คล่นื แมเ่ หล็กไฟฟ้ าทจ่ี ะสะทอ้ นหรอื สง่ ผา่ นของวตั ถุแลว้ สง่ ขอ้ มูลมายงั สถานีภาคพ้ืนดนิ การแปลความหมายภาพ ตอ้ งอาศยั ผเู้ ชย่ี วชาญและเครอ่ื งมือในการชว่ ยแปลความหมาย ดาวเทียมธีออส (THEOS) เป็นดาวเทยี มสาํ รวจทรพั ยากรดวงแรกของประเทศไทย เกิดข้ึนจากความรว่ มมอื ทางดา้ นเทคโนโลยีอวกาศระหวา่ ง รฐั บาลไทยกบั รฐั บาลฝรง่ั เศส 105

ชนดิ ของขอ้ มูลการรบั รจู้ ากระยะไกล ภาพจากดาวเทยี ม ลกั ษณะของภาพจากดาวเทียมธีออส บริเวณสนามหลวง กรุงเทพมหานคร บนั ทกึ เมอื่ วนั ที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2552 ภาพจากดาวเทยี มครอบคลุมพ้ืนทกี่ วา้ งกวา่ รูปถา่ ยทางอากาศ และโคจรซาํ้ บรเิ วณ เดมิ มีการนาํ ภาพมาใชใ้ นการเก็บขอ้ มูลทาํ แผนที่ และมีประโยชนใ์ นดา้ นอนื่ ๆ เชน่ ธรณีวทิ ยา ทรพั ยากรนาํ้ ป่ าไม้ การเกษตร ประมง ผงั เมอื ง โบราณคดี 106

เรอื่ งนา่ รู้ “ดาวเทยี มในประเทศไทย” ไทยคม 1A ดาวเทยี มดวงแรกของประเทศไทย มอี ายกุ ารใชง้ านประมาณ 15 ปี (ถงึ พ.ศ. 2551) ไทยคม 2 ดาวเทยี มดวงที่ 2 ของประเทศไทย มอี ายกุ ารใชง้ านประมาณ 15 ปี (ถงึ พ.ศ. 2552) ไทยคม 3 ใหบ้ รกิ ารในเอเซยี ยโุ รป ออสเตรเลยี และแอฟรกิ า และถา่ ยทอด สญั ญาณโทรทัศนต์ รงถงึ ทพ่ี ักอาศยั มอี ายกุ ารใชง้ านประมาณ 14 ปี แตป่ ลดระวาง ไปเมอ่ื พ.ศ. 2549 เนอ่ื งจากมปี ัญหาเรอื่ งระบบไฟฟ้าไมเ่ พยี งพอ ไทยคม 4 หรอื ไอพสี ตาร์ เป็ นดาวเทยี มดวงแรกทอี่ อกแบบมาเพอ่ื ใหบ้ รกิ าร อนิ เทอรเ์ น็ตความเร็วสงู ทค่ี วามเร็ว 45 Gbps เป็ นดาวเทยี มสอ่ื สารเชงิ พาณชิ ยท์ ม่ี ี ขนาดใหญ่ และมนี ํ้าหนักมากถงึ 6,486 กโิ ลกรัม และทันสมัยทส่ี ดุ ในปัจจบุ นั สง่ ขน้ึ สวู่ งโคจรเมอื่ 11 สงิ หาคม พ.ศ. 2548 มอี ายกุ ารใชง้ านประมาณ 12 ปี ไทยคม 5 มพี น้ื ทกี่ ารใหบ้ รกิ ารครอบคลมุ พน้ื ท่ี 4 ทวปี ใชเ้ ป็ นดาวเทยี มสําหรับการ ถา่ ยทอดสญั ญาณโทรทัศนผ์ า่ นดาวเทยี มตรงถงึ ทพ่ี ักอาศัยและการถา่ ยทอด สญั ญาณโทรทัศนด์ จิ ทิ ัลความละเอยี ดสงู สง่ ขน้ึ สวู่ งโคจรเมอื่ 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2549 เพอ่ื ทดแทนไทยคม 3 107

ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ ขอ้ มลู ขอ้ มลู ทจี่ ะนําเขา้ สรู่ ะบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรเ์ ป็ นขอ้ มลู เฉพาะเรอ่ื ง ถกู ตอ้ ง น่าเชอื่ ถอื และเป็ นปัจจบุ นั มากทส่ี ดุ แบง่ ออกเป็ น 2 ประเภท ไดแ้ ก่ ขอ้ มลู เชงิ พนื้ ท่ี แสดงในรปู แบบ จดุ เสน้ และอาณาบรเิ วณ ขอ้ มลู เชงิ พน้ื ทแ่ี บบจดุ ใชแ้ สดงตําแหน่งทต่ี ัง้ หมบู่ า้ น โรงพยาบาล ขอ้ มลู เชงิ พน้ื ทแ่ี บบเสน้ ใชแ้ สดงถนน แมน่ ํ้า สายไฟ ขอ้ มลู เชงิ พนื้ ทแี่ สดงอาณาบรเิ วณ ใชแ้ สดงเขตการปกครอง เขตพนื้ ทช่ี ลประทาน แบง่ ออกเป็ น 2 ประเภท คอื ขอ้ มลู แบบเวกเตอร์ ขอ้ มลู แบบแรสเตอร์ ใชใ้ นการจัดเก็บขอ้ มลู เป็ นโครงสรา้ งขอ้ มลู พกิ ัดตําแหน่งดว้ ยจดุ เสน้ และอาณาบรเิ วณ ทแี่ บง่ ออกเป็ นจดุ ภาพ หรอื pixel ขอ้ มลู ลกั ษณะประจําหรอื ขอ้ มลู เชงิ อธบิ าย เป็ นขอ้ มลู เชงิ ตวั เลขหรอื เชงิ คณุ ภาพ เชน่ ขอ้ มลู การถอื ครองทด่ี นิ ขอ้ มลู สภาพเศรษฐกจิ และสังคม 108

เรอื่ งนา่ รู้ “ขยะอวกาศลอ้ มโลก ” องคก์ ารสํารวจอวกาศญปี่ ่ นุ (จาซา่ ) กําลังเตรยี มแผนปฏบิ ตั กิ ารเก็บกวาด ขยะอวกาศปรมิ าณมหาศาลทโ่ี คจรอยรู่ อบโลก โดยมแี ผนจะสง่ ยานอวกาศขน้ึ ไปขงึ ตาขา่ ยยกั ษ์ทจ่ี ะดดู ขยะอวกาศอนั เกดิ จากการสง่ ยานอวกาศและดาวเทยี มตลอด ศตวรรษทผี่ า่ นมาไวท้ ตี่ าขา่ ยแลว้ โยนทงิ้ ไปในอวกาศ หรอื ปลอ่ ยกลับลงมาใหถ้ กู เผาไหมท้ งิ้ ไปในชนั้ บรรยากาศของโลก องคก์ ารบรหิ ารการบนิ และอวกาศแหง่ ชาตขิ อง สหรัฐอเมรกิ า (นาซา) กําลงั จับตาขยะอวกาศกวา่ 2 หมนื่ ชน้ิ เสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลางมากกวา่ 5 ซม. และชนิ้ เล็ก ๆ อกี กวา่ 5 แสนชน้ิ ทต่ี รวจจับไมไ่ ด ้ โดยขยะอวกาศเหลา่ นอี้ าจกอ่ ใหเ้ กดิ อนั ตรายแกด่ าวเทยี มและสถานอี วกาศนานาชาติ ซง่ึ หากขยะ เหลา่ นจี้ ะชนกนั เองและแตกออกเป็ นชนิ้ เล็ก ๆ ปรมิ าณ มหาศาล จะทําใหไ้ มส่ ามารถสง่ ยานอวกาศออกไปนอกโลก ไดอ้ กี ตามคําพยากรณ์ของนายโดนัลด์ เคสเลอร์ นักวทิ ยาศาสตรข์ องนาซา ทเ่ี คยกลา่ วไวใ้ น ค.ศ. 2530 109

ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ กระบวนการวเิ คราะหห์ รอื ขนั้ ตอนการดําเนนิ งาน จะตอ้ งทําอยา่ งระเอยี ดรอบคอบ โดยใชข้ อ้ มลู ทถี่ กู ตอ้ ง ดงั นัน้ การเลอื กวธิ กี ารทํางาน ทเี่ หมาะสมกับการใชง้ านจะชว่ ยประหยดั เวลาและคา่ ใชจ้ า่ ย บคุ ลากร หมายถงึ บคุ คลทมี่ หี นา้ ทสี่ รา้ ง กระบวนการวเิ คราะห์ หรอื การ ดําเนนิ งาน ตอ้ งมคี วามรู ้ ความสามารถในเชงิ พนื้ ที่ ตลอดจนความรคู ้ วามสามารถในการ เลอื กขอ้ มลู การกําหนดเงอื่ นไข เทคนคิ ตา่ ง ๆ เพอื่ ใหไ้ ดข้ อ้ มลู ตามทตี่ อ้ งการ 110

เรอ่ื งนา่ รู้ “ละมนุ ภณั ฑ์ กระดา้ งภณั ฑ์ และแทง่ หรรษา” มกั มผี เู ้ ขา้ ใจผดิ วา่ “ละมนุ ภณั ฑ”์ “กระดา้ งภณั ฑ”์ และ “แทง่ หรรษา” เป็ นศัพทบ์ ญั ญัตทิ ร่ี าชบณั ฑติ ยสถานบญั ญัตขิ นึ้ แทนคําวา่ “software hardware และ joystick” แทท้ จี่ รงิ แลว้ ราชบณั ฑติ ยสถานไดจ้ ัดทําขอ้ มลู ขา่ วสารเผยแพรช่ แ้ี จง อยเู่ สมอถงึ ศพั ทบ์ ญั ญบตั ทิ ถ่ี กู ตอ้ งของคําเหลา่ น้ี ซง่ึ ไดร้ ะบไุ วใ้ นหนังสอื ศพั ท์ คอมพวิ เตอรแ์ ละเทคโนโลยสี ารสนเทศ ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน ดงั น้ี 1. hardware สว่ นเครอ่ื ง, สว่ นอปุ กรณ,์ ฮารด์ แวร์ 2. software สว่ นชดุ คาํ สง่ั , ซอฟตแ์ วร์ 3. joystick กา้ นควบคมุ 111

ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรเ์ ป็ นเครอื่ งมอื ทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพสงู ทช่ี ว่ ยในการวเิ คราะห์ คํานวณและแสดงผลในรปู แบบตาราง กราฟ แผนภาพ และแผนที่ ซง่ึ ในปัจจบุ ันหน่วยงานทงั้ ภาครัฐและเอกชนนําระบบนมี้ าใชง้ านทางดา้ นตา่ ง ๆ เชน่ การวางแผนการปลกู ป่ าและจําแนกของป่ า ภาพแสดงแบบจาํ ลองภูมปิ ระเทศสามมติ ิ บรเิ วณดอยเชยี งดาว ซ่ึงเป็นตวั อยา่ งของการนาํ สารสนเทศภูมศิ าสตรม์ าประยกุ ตใ์ ช้ 112

อนิ เทอรเ์ น็ต อนิ เทอรเ์ น็ต หมายถงึ ระบบเครอื ขา่ ยคอมพวิ เตอรท์ เ่ี ชอื่ มตอ่ กนั เป็ นจํานวนมาก ครอบคลมุ ไปทัว่ โลกโดยอาศยั โครงสรา้ งระบบสอื่ สารโทรคมนาคม เป็ นตัวกลางในการแลกเปลยี่ นขอ้ มลู วธิ กี ารสบื คน้ ขอ้ มลู ภมู ศิ าสตรท์ างอนิ เทอรเ์ น็ต มี 2 วธิ ี การสบื คน้ โดยใชโ้ ปรแกรมคน้ ดู (browser) คอื โปรแกรมคน้ ดู เชน่ Internet Explorer 113

อนิ เทอรเ์ น็ต การสบื คน้ โดยใชโ้ ปรแกรมคน้ หา (search engine) นยิ มคน้ หาใน 2 ลักษณะ ไดแ้ ก่ คน้ หาจากเว็บไซตท์ ร่ี วบรวม เว็บเพจไวเ้ ป็ นหมวดหมู่ คน้ หาโดยสบื คน้ จากคําทเ่ี กยี่ วขอ้ ง 114 ในเว็บไซตท์ ใ่ี หบ้ รกิ าร

สรปุ ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ เป็ นการนําระบบคอมพวิ เตอรม์ าใชใ้ นการจดั การขอ้ มลู การรบั รจู้ ากระยะไกล เชงิ พน้ื ที่ สําหรบั การจดั เกบ็ ปรบั ปรงุ วเิ คราะห์ และ ใชใ้ นการบนั ทกึ คณุ ลกั ษณะของวัตถตุ า่ ง ๆ จากการ แสดงผลออกมาเป็ นสารสนเทศรปู แบบตา่ ง ๆ เชน่ สะทอ้ นหรอื การแผร่ ังสพี ลงั งานแมเ่ หล็กไฟฟ้าโดย ไมต่ อ้ งสมั ผัสวตั ถนุ ัน้ โดยตรง แผนที่ รปู ภาพ ตารางสถติ ิ การรบั รจู้ ากระยะไกล มี 2 ขนั้ ตอน คอื การรบั ประกอบดว้ ย ฮารด์ แวร์ ซอฟตแ์ วร์ ขอ้ มลู กระบวนการ สญั ญาณขอ้ มลู และการวเิ คราะหข์ อ้ มลู วเิ คราะหห์ รอื ขนั้ ตอนการดําเนนิ งาน และบคุ ลากร ชนดิ ของขอ้ มลู การรบั รจู้ ากระยะไกล ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ รปู ถา่ ยทางอากาศ รปู ภาพของลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ ขอ้ มลู ทจี่ ะนําเขา้ สรู่ ะบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรเ์ ป็ น ทป่ี รากฏบนพน้ื ผวิ โลก โดยไดจ้ ากการนํากลอ้ งตดิ กบั ขอ้ มลู เฉพาะเรอื่ ง ถกู ตอ้ ง น่าเชอื่ ถอื และเป็ นปัจจบุ นั อากาศยานทบ่ี นิ ไปเหนอื ภมู ปิ ระเทศบรเิ วณทต่ี อ้ งการ ถา่ ยภาพ โดยการบนั ทกึ ภาพลงบนแผน่ ฟิลม์ มที งั้ ฟิลม์ มากทส่ี ดุ แบง่ ออกเป็ น 2 ประเภท ชนดิ ขาว–ดําและฟิลม์ สี ขอ้ มลู เชงิ พน้ื ท่ี แสดงรปู แบบ จดุ เสน้ อาณาบรเิ วณ การบนั ทกึ รปู ถา่ ยทางอากาศ ขอ้ มลู ลกั ษณะประจําหรอื ขอ้ มลู เชงิ อธบิ าย เป็ นขอ้ มลู – บนั ทกึ ภาพดว้ ยฟิลม์ ขาว–ดํา เพราะมรี าคาถกู กวา่ เชงิ ตวั เลขหรอื เชงิ คณุ ภาพ – สามารถวเิ คราะหด์ ว้ ยตาเปลา่ ได ้ – ผใู ้ ชต้ อ้ งรจู ้ กั สถานทหี่ รอื สงิ่ ทป่ี รากฏในภาพ ระบบกาํ หนดตาํ แหนง่ บนโลก คอื การนําคลน่ื สญั ญาณวทิ ยแุ ละรหัสดาวเทยี มบอก ภาพจากดาวเทยี ม เกดิ จากการบนั ทกึ ขอ้ มลู เชงิ เลข ตําแหน่งมาบอกคา่ พกิ ดั ตําแหน่งและทศิ ทางของสง่ิ จากดาวเทยี มทต่ี ดิ ตงั้ อปุ กรณ์ อาศยั กระบวนการบนั ทกึ พลงั คลน่ื แมเ่ หลก็ ไฟฟ้าทส่ี ะทอ้ นหรอื สง่ ผา่ นจากวตั ถุ ตา่ ง ๆ บนผวิ โลก ทงั้ ทางบก ทางนํ้า และทางอากาศ แลว้ สง่ ขอ้ มลู มายงั สถานภี าคพน้ื ดนิ ประกอบดว้ ย 3 สว่ น ไดแ้ ก่ สว่ นอวกาศ สว่ นสถานี ควบคมุ สว่ นผใู ้ ช ้ อนิ เทอรเ์ น็ต ระบบเครอื ขา่ ยคอมพวิ เตอรท์ เ่ี ชอื่ มตอ่ กนั ครอบคลมุ ไปทวั่ โลกโดยอาศยั โครงสรา้ งระบบสอ่ื สาร โทรคมนาคมเป็ นตวั กลางในการแลกเปลย่ี นขอ้ 1ม15ลู