หน่วยที่1 เครื่องมือในการศึกษาภูมิศาสตร์

หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี 1 เครอื่ งมอื ในการศกึ ษาภมู ศิ าสตร์ แบง่ เป็ น 3 เรอ่ื ง เครอ่ื งมอื ทาง ภมู ศิ าสตร์ แผนท ่ี เทคโนโลยแี ละ สารสนเทศ ใน การศกึ ษา ภมู ศิ าสตร์ เครอ่ื งมอื ใน การศกึ ษา ภมู ศิ าสตร์ 1

หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 1 เครอ่ื งมือในการศกึ ษาภมู ิศาสตร์ 2

ภมู ิศาสตร์ คอื ศาสตรท์ ว่ี ่าดว้ ยการจดั พ้นื ทแ่ี ละ สงิ่ แวดลอ้ มท่มี นษุ ย์ อาศยั อยู่ ตลอดจนองค์ ประกอบดา้ นสงั คมมนษุ ย์ ซงึ่ การศกึ ษาภมู ิศาสตร์ จาํ เป็ นตอ้ งศกึ ษาผ่านเครอื่ งมือทางภมู ิศาสตร์ การศกึ ษาภมู ิศาสตรต์ อ้ งอาศยั วิธีคน้ ควา้ เทคนคิ และเครอื่ งมือหลายชนดิ เช่น แผนที่ เครอื่ งมือ ทางภมู ิศาสตร์ เทคโนโลยแี ละสารสนเทศ 3

แผนที่ แผนท่ี คอื เครอื่ งมือท่ีแสดงลกั ษณะของพ้นื ผวิ โลกลงบนวตั ถุแบนราบ ดว้ ย การยอ่ ขนาดใหเ้ ลก็ ลงโดยใชม้ าตราส่วน และใชส้ ญั ลกั ษณแ์ ทนสงิ่ ที่มีอยูบ่ นโลก ชนดิ ของแผนที่ การแบ่งแผนท่ตี ามลกั ษณะการใช้ สามารถออกแบง่ ออกเป็น 3 ชนิด แผนท่ีอา้ งองิ ใชส้ าํ หรบั อา้ งองิ ขอ้ มูล เชน่ แผนทภ่ี มู ปิ ระเทศ แผนทชี่ ุด 4

แผนท่ี ชนดิ ของแผนท่ี การแบ่งแผนทต่ี ามลกั ษณะการใช้ แผนท่ีเฉพาะเรอ่ื ง แสดงรายละเอยี ดเฉพาะ เชน่ แผนทแี่ สดง ความหนาแน่นของประชากร แผนทแ่ี สดงเสน้ ทางคมนาคม 5

6

แผนที่ ชนดิ ของแผนที่ การแบ่งแผนทต่ี ามลกั ษณะการใช้ แผนที่เล่ม แผนทที่ รี่ วบรวมแผนทห่ี ลายหลาย ชนิด เชน่ แผนทีร่ ฐั กิจ แผนทีภ่ มู ปิ ระเทศ แผนทีภ่ มู อิ ากาศ แผนทีธ่ รณีวิทยา แผนทีเ่ ศรษฐกิจ มารวมไวใ้ นเลม่ เดยี วกนั 7

แผนท่ี ชนดิ ของแผนที่ การแบ่งแผนท่ตี ามมาตราสว่ นของแผนท่ี แผนท่มี าตราสว่ นขนาดใหญ่ แผนท่มี าตรส่วนขนาดกลาง ไดแ้ ก่ แผนทท่ี ม่ี ีมาตราสว่ นเทา่ กบั หรอื ใหญก่ วา่ 1 ตอ่ 75,000 ใช้ ไดแ้ ก่ แผนทม่ี าตราสว่ น 1 ตอ่ 75,000 สาํ หรบั เขยี นแผนทข่ี องพ้ืนทข่ี นาดเลก็ เพือ่ สามารถบรรจรุ ายละเอยี ด ถึง 1 ตอ่ 600,000 ใชเ้ ขยี นแผนทีท่ ่มี ีพ้ืนทกี่ วา้ งใหญเ่ พื่อแสดง รายละเอยี ดทส่ี าํ คญั ทปี่ รากฏในภมู ิประเทศลงในแผนทไี่ ดม้ ากตามที่ตอ้ งการ แผนท่มี าตราสว่ นขนาดเลก็ ไดแ้ ก่ แผนทท่ี ่มี ีมาตราสว่ นเทา่ กบั หรือ เล็กกวา่ 1 ตอ่ 600,000 มาตราสว่ นขนาดเล็กใชเ้ ขยี นแผนที่ทม่ี ีอาณาเขต กวา้ งใหญ่ แสดงรายละเอยี ดเฉพาะทส่ี าํ คญั มากท่สี ุดเทา่ นน้ั 8

การจาํ แนกตามลกั ษณะรายละเอียดท่ีปรากฏบนแผนท่ี แบ่งได้ 2 ชนิด คือ การจาํ แนกตามลกั ษณะรายละเอียดทปี่ รากฏบนแผนท่ี แผนท่ีลายเสน้ แผนท่ีรูปถ่าย

แผนที่ซ่ึงแสดงรายละเอียดในพ้ ืนที่ดว้ ยเสน้ ซึ่งอาจเป็ นเสน้ ตรง เสน้ โคง้ หรือเสน้ ใด ๆ ที่ประกอบเป็ นรูปแบบต่าง ๆ เชน่ แมน่ ้ําแสดงดว้ ย เสน้ คูข่ นาน อาคารแสดงดว้ ยเสน้ ประกอบกนั เป็ นรูปเหล่ียม ตวั อยา่ งแผนท่ีลายเสน้ เสน้ ทางบริเวณอาํ เภอเมือง จงั หวดั เชียงใหม่

คือ แผนที่ที่ทาํ จากรูปถ่ายทางอากาศของภาพภูมปิ ระเทศท้งั หมด หรือบางส่วน เพ่ือนํามาใชแ้ ทนแผนที่หรือเพิ่มเติมแผนท่ีใหส้ มบรู ณ์ ตวั อยา่ งแผนที่รูปถา่ ยบริเวณอาํ เภอถลาง จงั หวดั ภูเก็ต ท่ีมา : The National Research Council Of Thailand

การจาํ แนก ตามลกั ษณะการใชง้ าน แผนท่ีทวั ่ ไป แผนท่ีเฉพาะเร่ือง สรา้ งข้ นึ บนแผนที่พ้ ืนฐาน เพื่อแสดงขอ้ มลู เฉพาะเรื่อง แผนที่แบบราบ แผนท่ีภูมิประเทศ แสดงรายละเอียดบนผิวโลก แสดงรายละเอียดทางแนวราบ เฉพาะสณั ฐานทางราบ และแนวดิ่ง หรือ 3 มิติ

เป็ นแผนท่ีท่ีใหร้ ายละเอียดโดยทวั่ ๆ ไปของภูมปิ ระเทศ ซ่ึงไดข้ อ้ มลู มาจากภาพถ่ายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม

เป็ นแผนท่ีท่ีแสดงขอ้ มลู เพยี งหนึ่งเร่ืองหรือสองเร่ืองท่ีสมั พนั ธก์ นั เพื่อใชใ้ นกิจการเฉพาะอยา่ ง เชน่ แผนที่ธรณีวทิ ยา แผนท่ีพชื พรรณธรรมชาติ แผนท่ีการใชท้ ่ีดิน

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ ชอื่ แผนที่ เป็นสว่ นทบี่ อกวา่ แผนทนี่ นั้ เป็นแผนทแี่ สดงเกย่ี วกบั อะไร ชอ่ื ภมู ิศาสตร์ คือ ตวั อกั ษรที่ใชบ้ อกชอื่ เฉพาะมีความสาํ คญั ในแผนท่กี าร เขียนชอ่ื ทางภมู ิศาสตรม์ ีดงั น้ี ทวปี ประเทศ รฐั คาบสมุทร ใชต้ วั ตรงภาษา องั กฤษใชอ้ กั ษรพิมพใ์ หญ่ ทง้ั หมดเชน่ ทวปี เอเชยี ASIA ประเทศอนิ เดยี INDIA เมืองหลวง เมืองใหญ่ ใชต้ วั ตรง ภาษาองั กฤษตวั แรกใชต้ วั พิมพใ์ หญ่ ตาม ดว้ ยตวั พิมพเ์ ลก็ เชน่ กรุงเทพฯ Krung thep วอชงิ ตนั ด.ี ซี. Washington D.C. 15

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ มหาสมุทร อา่ ว ทะเล ทะเลทราย ภเู ขา ทุ่งหญา้ ใชต้ วั อกั ษรเอน ภาษาองั กฤษพมิ พใ์ หญ่ทงั้ หมด เช่นมหาสมุทรอนิ เดยี INDIA OCEAN ท่รี าบสงู โคราช KHORAT PLATEAU แม่นาํ้ ลาํ ธาร เกาะ ช่องแคบ ใชต้ วั อกั ษรเอน ภาษาองั กฤษตวั แรกใชต้ วั พมิ พ์ ใหญ่ ต่อดว้ ยตวั พมิ พเ์ ลก็ เชน่ แม่น้าํ โขง Mekong River เขอื่ น ถนน แหลง่ อารยธรรมโบราณ สงิ่ ก่อสรา้ ง ใชต้ วั เอนขนาดเลก็ ภาษาองั กฤษตวั แรกใชต้ วั พมิ พใ์ หญ่ ต่อดว้ ยตวั พมิ พเ์ ลก็ เชน่ บา้ นเชยี ง Ban Chiang เขอ่ื นสริ ิกิติ์ Sirikit Dam 16

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ ทศิ แผนทจ่ี ะแสดงสว่ นบนของแผนทเ่ี ป็ นทศิ เหนอื เสมอ แผนทใี่ ดแสดงทศิ ทแี่ ตกตา่ งออกไป จะตอ้ งแสดงเครอื่ งหมายบอกทศิ ทางไวอ้ ยา่ งชดั เจน แนวทศิ เหนอื จรงิ มี 3 ชนดิ ทศิ เหนอื จรงิ ทศิ เหนือแมเ่ หลก็ ทิศเหนือจริง แนวทิศที่มุ่งไปยงั ขว้ั โลกเหนือ ทศิ เหนอื กรดิ ไดแ้ ก่ ทิศทางเมรเิ ดยี นหรอื แนวลองจจิ ดู สญั ลกั ษณ:์ รูปดาว 17 ทศิ เหนอื แม่เหลก็ แนวที่ปลายเข็มของเขม็ ทศิ ช้ไี ปในแนวทิศทางขวั้ เหนือของแมเ่ หลก็ โลก สญั ลกั ษณ:์ รูปปลายลูกศรครึ่งซกี ทศิ เหนือกรดิ แนวทศิ เหนือตามเสน้ ฉากทางดง่ิ สญั ลกั ษณ:์ เสน้ ขีดตรงมีอกั ษร GN อยขู่ า้ งบน

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ ทศิ การบอกทศิ อาจบอกทศิ ทางแบบมุมแบริง และแบบ การบอกทิศทางแบบแบริง แอซิมทั ก็ได้ การบอกทิศทางเป็ นคา่ ของมุมในแนวราบ การอา่ นคา่ มุมแบริง เช่น ทิศทาง วดั จากแนวทศิ เหนือหลกั ไปยงั แนวเป้ าหมายทางตะวนั ออกหรือ AB ตะวนั ตก N 75° W 90° B ทิศทาง A หรอื วดั จากแนวทิศใตห้ ลกั ไปยงั แนว เป้ าหมายทางตะวนั ออกหรอื ตะวนั ตก เบนจากทศิ เหนือไปทางตะวนั ตก เป็ นมุม 75 องศา เรียกว่า ขนาดของมุมแบริง มุมแบริงเหนอื 75 องศาตะวนั ตก มีค่าไม่เกนิ 90 องศา 18

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ ทศิ การบอกทศิ ทาง การอ่านคา่ มุมแบริง แบบมมุ แบริง และแบบแอซิมทั จะเริ่มตน้ ดว้ ยทิศหลกั คอื เหนอื และใต้ เสมอ เชน่ ค่ามุมแบรงิ ทิศทาง AB เบนจากทิศใตไ้ ปทาง ทิศตะวนั ตก เป็ นมุม 45 องศา เรียกว่า มุมแบรงิ ใต้ 45 องศาตะวนั ตก N 75° E D C ค่ามุมแบรงิ ทิศทาง CD A เบนจากทศิ เหนือไปทาง ทศิ ตะวนั ออก เป็ นมุม 75 องศา B เรยี กว่า 19 มุมแบรงิ เหนือ 75 องศาตะวนั ออก S 45° W

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ ทิศ การบอกทิศทาง การบอกทศิ ทางแบบแอซมิ ทั แบบมุมแบรงิ และแบบแอซมิ ทั เป็ นมุมท่วี ดั จากทศิ เหนือไปตามเข็มนาฬิกา ยงั ทิศทางเป้ าหมาย มุมทว่ี ดั ไดม้ ีคา่ ไมเ่ กิน 360 องศา วดั จากเสน้ ฐานเหนือจริง เรยี ก มุมแอซมิ ทั จรงิ 315° วดั จากเสน้ ฐานเหนือกริด 45° เรียก มุมแอซมิ ทั กริด 135° วดั จากเสน้ ฐานเหนือแมเ่ หล็กเรียก มุมแอซมิ ทั 225° แม่เหลก็ เมื่อวดั จากแนวเสน้ ฐานเหนอื หลกั ชนดิ ใดกจ็ ะเรียกมุมแอซมิ ทั ตามเสน้ ฐานเหนอื น2น้ั0

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ มาตราสว่ น เพ่ือใหผ้ ใู้ ชแ้ ผนที่ทราบวา่ มาตราสว่ นในแผนทีน่ นั้ ใชแ้ ทนระยะทางบนพ้ืนผิวโลกเทา่ ใด มาตราสว่ นทีน่ ยิ มใช้ มอี ยู่ 3 ชนดิ มาตราสว่ นคาํ พูด มาตราสว่ นเสน้ หรอื มาตราสว่ นท่ีบอกโดยตรงว่าระยะทางในแผนท่ี 1 หน่วย มาตราสว่ นรปู แทง่ แทนระยะทางในพ้นื ท่ีจรงิ เท่าไร มาตราสว่ นทแ่ี สดงดว้ ยเสน้ ตรงหรอื เชน่ 1 เซนตเิ มตรทา่ กับ 20 กโิ ลเมตร รปู แทง่ ใชบ้ อกความยาวบนแผนท่ี แทนระยะทางจรงิ บนพนื้ ผวิ โลก มาตราสว่ นแบบเศษสว่ น 21 มาตราสว่ นทแี่ สดงดว้ ยตัวเลขอัตราสว่ น 1:50,000 หมายถงึ ระยะทาง 1 หน่วย ในแผนทเี่ ทา่ กบั ระยะทาง 50,000 หน่วยบน พนื้ ผวิ โลก

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนท่ี การคํานวณหาระยะทางจรงิ บนพน้ื ผวิ โลกจากแผนที่ สามารถหาไดจ้ ากสตู ร มาตราสว่ น = ระยะทางบนแผนที่ (Map Distance) = MD ระยะทางจรงิ บนพน้ื ผวิ โลก (Ground Distance) GD ตัวอยา่ ง แผนทมี่ าตราสว่ น 1:50,000 ถา้ วดั ระยะทางในแผนทไ่ี ด ้ 5 เซนตเิ มตร นักเรยี นรหู ้ รอื ไมว่ า่ ระยะทางจรงิ บนพน้ื ผวิ โลกเป็ นเทา่ ใด แทนคา่ 1= 5 50,000 GD GD = 5 X 50,000 = 250,000 1 เซนตเิ มตร GD = 250,000 = 2,500 เมตร 100 GD = 2,500 = 2.5 กโิ ลเมตร 1,000 ระยะทางจรงิ บนพนื้ ผวิ โลก คอื 2.5 กโิ ลเมตร 22

แผนท่ี องคป์ ระกอบของแผนที่ สญั ลกั ษณ์ สัญลกั ษณใ์ นแผนท่ี กําหนดขนึ้ สนามบนิ เพอ่ื ใชแ้ ทนสง่ิ ตา่ ง ๆ ทปี่ รากฏในพนื้ ทจี่ รงิ และตอ้ งมคี ําอธบิ ายประกอบไวด้ ว้ ย แมน่ ํ้า สัญลกั ษณ์แบง่ ได ้ 3 ประเภท ดงั น้ี ทางรถยนต์ เมอื ง สญั ลกั ษณท์ เ่ี ป็ นจดุ ใชแ้ ทนสถานทแี่ ละกําหนด เสน้ แบง่ เขตรัฐ เมอื งหลวง สถานทต่ี งั้ เป็ นรปู ทรงหรอื รปู รา่ งตา่ ง ๆ ทะเลสาบ สญั ลกั ษณ์ทเ่ี ป็ นเสน้ ใชแ้ ทนสง่ิ ทเ่ี ป็ นเสน้ มี ระยะทาง เชน่ แมน่ ํ้า ถนน ทางรถไฟ เสน้ แบง่ 23 เขต สญั ลกั ษณ์ทเี่ ป็ นพน้ื ที่ ใชแ้ ทนบรเิ วณพนื้ ทที่ อ่ี ยู่ ในภมู ปิ ระเทศ เชน่ บงึ ทะเลสาบ พน้ื ที่ การเกษตร

แผนที่ องคป์ ระกอบของแผนที่ สญั ลกั ษณท์ เี่ ป็ นจดุ สญั ลกั ษณท์ เ่ี ป็ นเสน้ สญั ลกั ษณท์ เ่ี ป็ นพนื้ ที่ 24

แผนที่ท่ีจดั ทาํ ข้ ึนเพอ่ื แสดงพ้ ืนท่ีใดพ้ นื ที่หน่ึงเรียกวา่ “ระวาง” ในแผนที่แต่ละระวางมีองคป์ ระกอบของแผนท่ี ดงั น้ ี เสน้ ขอบระวาง องคป์ ระกอบ ของแผนที่ องคป์ ระกอบ องคป์ ระกอบ ภายในขอบระวาง ภายนอกขอบระวาง

เสน้ ขอบระวาง องคป์ ระกอบ เสน้ ขอบระวาง ภายในขอบระวาง คา่ ละติจดู องคป์ ระกอบ ลองจจิ ดู ภายนอกขอบระวาง ที่มุมเสน้ ขอบระวาง ภาพแสดงองคป์ ระกอบของแผนท่ี

เป็ นเสน้ ที่แบ่งพ้ ืนท่ีออกเป็ น 2 ส่วน คือ พ้ ืนที่ภายในขอบระวาง และพ้ นื ที่ภายนอกขอบระวาง เสน้ ขอบระวาง องคป์ ระกอบ ภายในขอบระวาง องคป์ ระกอบ ภายนอกขอบระวาง ตวั อยา่ งองคป์ ระกอบของแผนท่ี แผนที่ภูมิประเทศอาํ เภอศรีราชา จงั หวดั ชลบุรี มาตราสว่ น 1 : 50,000 ชุด L7018 ที่มา : กรมแผนที่ทหาร

1 2 5 43 11 1. ช่ือชุดแผนที่และมาตราสว่ น 2. ชื่อระวาง 96 3. หมายเลขประจาํ ระวาง 4. หมายเลขประจาํ ชุด 7 5. การจดั พิมพ์ 6. มาตราสว่ นแผนท่ี 10 7. ศพั ทานุกรม 8. สารบาญ 9. คาํ อธิบายสญั ลกั ษณ์ 10. บนั ทึก 8 11. แผนภาพแสดงทิศ 12. หมายเลขประจาํ แผ่นแผนที่ 12

แผนที่ องคป์ ระกอบของแผนที่ สี สที ใ่ี ชเ้ ป็นมาตรฐานในแผนท่ี มี 5 สี สดี าํ ใชแ้ ทนสงิ่ ทีม่ นุษยส์ รา้ งข้นึ เช่น วดั โรงเรียน สแี ดง ใชแ้ ทนถนน และรายละเอยี ดพเิ ศษอน่ื ๆ หมู่บา้ น สนี ้าํ เงนิ ใชแ้ ทนบริเวณที่เป็ นนา้ํ เชน่ ทะเล มหาสมุทร สนี ้าํ ตาล ใชแ้ ทนความสงู เช่น เสน้ ชน้ั ความสงู ภเู ขา สเี ขยี ว ใชแ้ ทนพ้นื ที่ป่ าไม้ การเกษตร 29

แผนทแี่ รก ของโลก Clay Tablet เป็ น \"แผนทโี่ ฉนด\" หรอื \"แผนทช่ี ุมชน\" แสดงอาณาเขตกรงุ บาบลิ อน บรเิ วณลมุ่ นาํ้ ไรนแ์ ละภมู ปิ ระเทศโดยรอบ แสดงใหเ้ ห็นภเู ขา ทางนํา้ บา้ น จากเสน้ ทาง กรงุ ไบแซนไทนไ์ ปปากแมน่ ํา้ ดานปู คาดวา่ มอี ายปุ ระมาณ 5,000 ปี มาแลว้ ขณะทสี่ ถาบนั การสาํ รวจและทําแผนท่ี ของกรงุ ปกั กงิ่ อา้ งวา่ แผนทมี่ ณฑลฉางชา ซง่ึ ขดุ ไดจ้ ากฮวงซยุ้ ราชวงศฮ์ น่ั ณ มาวงั ทอู ี มณฑลฉางชา เป็ นแผนทที่ เ่ี กา่ ทส่ี ดุ ของโลก มสี ญั ลกั ษณแ์ สดงใหเ้ ห็นถนน ทางนํา้ ภเู ขา หมบู่ า้ น และมตี วั เลขบอกจํานวนครอบครวั ปจั จบุ นั บางหมบู่ า้ นในแผนทย่ี งั คงปรากฏอยู่ ในเขตลมุ่ นาํ้ เชยี วฉุย (Xiao shui) 30

แผนที่ แผนที่ภมู ิประเทศ แผนที่ภมู ิประทศ เป็นแผนทีแ่ สดงระดบั ความสงู –ตาํ่ ของภมู ิประเทศ โดยใชส้ ญั ลกั ษณต์ า่ ง ๆ การบอกระดบั ภมู ิประเทศใชร้ ะดบั ทะเลปานกลาง เป็นเกณฑ์ กาํ หนดความสงู ระดบั ความสงู ในแผนที่แสดงดว้ ยสญั ลกั ษณ์ 4 รูปแบบ ไดแ้ ก่ เสน้ ชน้ั ความสงู คอื เสน้ สมมุติทล่ี ากผา่ นบรเิ วณตา่ ง ๆ ของภูมิประเทศที่มีความสูงเทา่ กนั มีตวั เลขกาํ กบั คา่ ของ เสน้ ชน้ั ความสูงนนั้ ๆ 80 เมตร 60 เมตร 40 เมตร 20 เมตร ระดบั ทะเล การเขยี นเสน้ ชนั้ ความสูง ภูมปิ ระเทศจรงิ ทแี่ สดงดว้ ยเสน้ ชนั้ ควา3ม1 สูง

แผนท่ี แผนที่ภมู ิประเทศ ตวั อย่างลกั ษณะเสน้ ชนั้ ความสงู แสดงลกั ษณะพ้นื ที่ต่าง ๆ ลกั ษณะเสน้ ชนั้ ความสงู ท่ีเรียงห่างกนั ในระยะเท่า ๆ กนั แสดงว่ามี ลกั ษณะภูมิประเทศแบบลาดสมา่ํ เสมอ ลกั ษณะเสน้ ชน้ั ความสงู ท่ีเรียงชดิ กนั ในระยะสมา่ํ เสมอ แสดงว่ามีลกั ษณะ ภมู ปิ ระเทศชนั สมา่ํ เสมอ 32

แผนที่ แผนที่ภมู ิประเทศ ตวั อย่างลกั ษณะเสน้ ชนั้ ความสงู แสดงลกั ษณะพ้นื ที่ต่าง ๆ ลกั ษณะเสน้ ชนั้ ความสงู ที่เรียงอยชู่ ิดกนั บริเวณยอด แลว้ คอ่ ย ๆ ขยาย ออกหา่ งกนั บริเวณฐาน แสดงว่ามีลกั ษณะภมู ิ ประเทศแบบลาดเวา้ ลกั ษณะเสน้ ชนั้ ความสงู ที่เรียงอยหู่ า่ งกนั บริเวณยอดแลว้ คอ่ ย ๆ ชดิ กนั บริเวณฐานแสดงว่ามีลกั ษณะ ภมู ิประเทศลาดนูน 33

แผนท่ี แผนที่ภมู ิประเทศ ตวั อย่างลกั ษณะเสน้ ชน้ั ความสงู แสดงลกั ษณะพ้นื ที่ต่าง ๆ ลกั ษณะเสน้ ชน้ั ความสงู ทเ่ี ป็ นวงซอ้ นกนั แสดงว่า มลี กั ษณะภมู ปิ ระเทศ แบบภูเขายอดแหลม ลกั ษณะเสน้ ชนั้ ความสงู ท่ีชดิ กนั มาก ๆ หรือกอ้ น ทบั กนั เป็ นเสน้ เดยี วกนั แสดงว่ามลี กั ษณะ ภมู ปิ ระเทศเป็ นหนา้ ผาชนั 34

แผนท่ี แผนที่ภมู ิประเทศ พ้นื นา้ํ การใชแ้ ถบสี การจาํ แนกความแตกตา่ งของลกั ษณะ สฟี ้ าออ่ น = ไหล่ทวปี หรือเขตทะเลต้ืน ภูมิประเทศทงั้ พ้ืนดินและพ้ืนนาํ้ โดยใชแ้ ถบสี สฟี ้ าแก่ = ทะเลลกึ พ้นื ดนิ สนี า้ํ เงนิ = ทะเล หรือ สเี ขยี ว = ทร่ี าบ ท่ตี า่ํ มหาสมุทรลกึ สเี หลอื ง=เนินเขา ทส่ี งู สเี หลอื งแก่ = ภเู ขาสงู สนี า้ํ เงนิ แก่ = น่านนา้ํ ท่มี ี สนี าํ้ ตาล=ภเู ขาสงู มาก ความลกึ มาก สขี าว = ภเู ขาทม่ี ีหิมะ 35 ปกคลมุ

แผนท่ี แผนที่ภมู ิประเทศ เสน้ ลายขวานสบั หรอื เสน้ ลาดเขา การแสดงความสงู ̶ ต่าํ เป็นเสน้ ขีดสน้ั ๆ เรยี งกนั ตามทศิ ทางลาดของพ้ืนดนิ ของแผนท่ี เพ่ือแสดงรูปทรงของภมู ิประเทศนน้ั ๆ ดว้ ยเสน้ ลายขวานสบั พ้นื ทีช่ นั สญั ลกั ษณ:์ เสน้ ขดี ที่สน้ั หนา และชดิ กนั พ้นื ที่ลาดเท สญั ลกั ษณ:์ เสน้ ขดี ยาว บาง และหา่ งกนั เสน้ ลายขวานสบั แสดงใหท้ ราบเฉพาะความสงู ของภมู ิประเทศไม่นิยมแสดงความสงู ท่ีแผนที่กาํ หนดข้ึนเป็ นตวั เลข การแรเงา เป็นการแสดงความสูงของภมู ิประเทศโดยการเขียน หรอื แรเงาพ้ืนท่ใี หม้ ีลกั ษณะเป็ น ภาพสามมิติ ภูมิประเทศพ้นื ที่ชนั : แสดงดว้ ยเงาสเี ขม้ การแสดงความสงู -ต่าํ ของแผนทดี่ ว้ ยการแ3ร6เงา ภมู ิประเทศพ้นื ท่ลี าดเท: แสดงดว้ ยเงาจาง

ใชแ้ ผนทต่ี อ่ ไปนต้ี อบคาํ ถาม 37

1. ระยะทางตรงจากวดั สวา่ งโพธชิ ยั ไปวดั พนมไพรมรี ะยะทางจรงิ กก่ี โิ ลเมตร 3.25 กโิ ลเมตร 2. บรเิ วณบา้ นโนนโพธมิ คี วามสงู จากระดับทะเลปานกลางเทา่ ไร 200 เมตร 3. วดั สวา่ งโพธชิ ยั จะมคี า่ มมุ แบรงิ จากวดั พนมไพรเทา่ ไร มมี มุ แบรงิ เหนอื 60° ตะวนั ตก 4. วดั สวา่ งโพธชิ ยั จะมคี า่ มมุ แอซมิ ัท จากวดั พนมไพรเทา่ ไร 200 องศา 5. จงแปลงมาตราสว่ นแบบเศษสว่ นของแผนทน่ี เี้ ป็ นมาตราสว่ นเสน้ 0 1 2 3 4 กม. 38

จากขอ้ มลู ทกี่ าํ หนดใหถ้ กู ตอ้ งหรอื ไม่ N W 60◦ ก E แนว กข มคี า่ มมุ แบรงิ เทา่ กบั S 30◦ W ถกู ตอ้ ง ไมถ่ กู ตอ้ ง 39

จากขอ้ มลู ทกี่ าํ หนดใหถ้ กู ตอ้ งหรอื ไม่ N ก WE 60◦ ข S แนว กข มคี า่ มมุ แอซมิ ทั 60 องศา แนวถกู ขตอ้มงคี า่ มมุ แอซมิ ัท ไมถ่ กู ตอ้ ง 120 องศา 40

การหา ดาวเหนอื หากไมม่ เี ขม็ ทศิ เราสามารถใชด้ าวเหนอื เป็ นประโยชนใ์ นการบอกทศิ ได ้ โดยจําตําแหน่งทดี่ วงอาทติ ยห์ รอื ดวงจันทรต์ กลบั ขอบฟ้าไวว้ า่ น่ันคอื “ทศิ ตะวนั ตก” (โดยประมาณ) หากเราหันหนา้ เขา้ หาทศิ ตะวนั ตก ยกแขนขวาขนึ้ ขนานพนื้ และเหยยี ด ออกไปทางขา้ งลําตัว มอื ขวาจะชไ้ี ปยงั ทศิ เหนอื จากนัน้ เหยยี ดนวิ้ โป้งลงพนื้ ไวท้ เ่ี สน้ ขอบฟ้า เหยยี ดนว้ิ ชี้ ชข้ี นึ้ ขา้ งบน จะมองเห็นดาวเหนอื อยบู่ นปลายนว้ิ ช้ี ดาวเหนอื เป็ นดาวสขี าวมคี วามสวา่ งปานกลาง (ดาวเหนอื จะอยสู่ งู จาก ขอบฟ้าดา้ นทศิ เหนอื เทา่ กับองศาละตจิ ดู ของผสู ้ งั เกตการณ์ ตัวอยา่ งเชน่ ถา้ ผสู ้ งั เกตการณอ์ ยทู่ กี่ รงุ เทพฯ หรอื ละตจิ ดู ที่ 13° เหนอื ดาวเหนอื ก็จะอยเู่ หนอื ขอบฟ้าดา้ นทศิ เหนอื ขนึ้ มา 13° เชน่ กนั ) 41

สรปุ แผนท่ี เครอ่ื งมอื ทแี่ สดงลักษณะของพนื้ ผวิ โลกลงบนวตั ถุ แบนราบ ดว้ ยการยอ่ ขนาดและใชส้ ญั ลักษณ์ มลี ักษณะดงั นี้ ชนดิ ของแผนที่ องคป์ ระกอบ แผนทภ่ี มู ิ ของแผนท ่ี ประเทศ การแบง่ แผนท่ี ตามลกั ษณ ะการใช ้ ชอื่ แผนที่ แผนทแี่ สดงขอ้ มลู ลกั ษณะภมู -ิ แผนทอ่ี า้ งองิ แผนทภี่ มู ปิ ระเทศ ชอื่ ภมู ศิ าสตร์ ประเทศของพนื้ ท่ี แสดงระดบั ความ และแผนทช่ี ดุ ตวั อักษรทใ่ี ชบ้ อกชอ่ื เฉพาะ แผนทเี่ ฉพาะเรอื่ ง แสดง ทศิ สงู ̶ ตํา่ โดยใชส้ ญั ลกั ษณแ์ ละ รายละเอยี ดเฉพาะ แผนทเ่ี ลม่ รวบรวมแผนทห่ี ลาย ทศิ เหนอื จรงิ ตวั เลขมี 4 รปู แบบ ชนดิ ไวด้ ว้ ยกนั – ทศิ เหนอื แมเ่ หล็ก เสน้ ชน้ั ความสงู เสน้ ทล่ี ากผา่ น – ทศิ เหนอื กรดิ บรเิ วณตา่ ง ๆ ของภมู ปิ ระเทศมี การแบง่ แผนท่ี คา่ มมุ แบรงิ ตวั เลขกํากบั คา่ ของเสน้ ชนั้ ความสงู ตามมาตราสว่ นของแผนที่ คา่ มมุ แอซมิ ัท นัน้ ๆ แผนทมี่ าตราสว่ นขนาดใหญ่ มาตราสว่ น มาตราสว่ นเทา่ กบั หรอื ใหญก่ วา่ – มาตราสว่ นคําพดู การใชแ้ ถบสี 1 ตอ่ 75,000 – มาตราสว่ นเสน้ แผนทมี่ าตราสว่ นขนาดกลาง – มาตราสว่ นแบบเศษสว่ น แสดงระดบั ความสงู ̶ ตํา่ ของ พน้ื ดนิ แผนทมี่ าตราสว่ น 1 ตอ่ 75,000 สญั ลกั ษณ์ ถงึ 1 ตอ่ 600,000 – สญั ลกั ษณท์ เ่ี ป็ นจดุ และพนื้ น้ํา โดยใชส้ ี แผนทม่ี าตราสว่ นขนาดเล็ก – สญั ญลกั ษณท์ เ่ี ป็ นเสน้ มาตราสว่ นเทา่ กบั หรอื – สญั ลกั ษณท์ เี่ ป็ นพน้ื ท่ี เสน้ ลายขวานสบั หรอื เสน้ ลาดเขา เลก็ กวา่ 1 ตอ่ 600,000 สี เป็ นเสน้ ขดี สนั้ ๆ เรยี งกนั ตาม สดี ํา แดง นํ้าเงนิ นํ้าตาล และเขยี ว ทศิ ทางลาดของพนื้ ดนิ การแรเงา แสดงความสงู ของภมู -ิ ประเทศโดยการเขยี นหรอื แรเงา42 พน้ื ทใ่ี หม้ ลี กั ษณะเป็ นภาพสามมติ ิ

เครอ่ื งมือทางภมู ิศาสตร์ 43

เครอ่ื งมือทางแผนท่ี 44 เขม็ ทิศ (compass) เป็นอุปกรณท์ นี่ าํ มาใชห้ าทศิ ทาง โดยปลาย ขา้ งหนึ่งของทศิ จะช้ไี ปทางทศิ เหนือเสมอและ สว่ นปลายอกี ขา้ งหน่ึงจะช้ไี ปทางทศิ ใตเ้ สมอ วิธีใช้ วางเข็มทศิ ในแนวราบ ใหป้ ลายลูกศร ไปท่ี น หรอื N หมายถึงทศิ เหนือ จากนน้ั จงึ อา่ นทศิ ทางตา่ ง ๆ ได้

45

เครอ่ื งมือวดั ระยะทางในแผนที่ (map measurer) เหมาะกบั การวดั ระยะทางทค่ี ดเค้ยี วไป มาและมคี วามคลาดเคลือ่ นนอ้ ย วิธีใช้ ใชน้ ้ิวหมุนลกู กล้ิงดา้ นหนา้ ใหเ้ ข็มบอกระยะทางเลอ่ื นไป ตง้ั คา่ ทศี่ ูนย์ วางเครอ่ื งมอื ทจี่ ดุ เรมิ่ ตน้ วดั ระยะทางโดยถือให้ ดา้ มเอยี ง 45 องศากบั แผนที่ และหนั หนา้ ปัดเขา้ หาตวั กล้ิง ลูกกล้ิงไปตามเสน้ ทางทต่ี อ้ งการจะวดั จนถึงจดุ สุดทา้ ยแลว้ จงึ อา่ นคา่ จากหนา้ ปัด 46

เครอ่ื งมอื ทางแผนท่ี เครอ่ื งมอื วดั พน้ื ท่ี (planimeter) เป็ นอปุ กรณท์ ใ่ี ชส้ ําหรับการหาพน้ื ทขี่ องรปู บนพนื้ กอ้ นถว่ งนํ้าหนัก ระนาบ ซงึ่ มเี สน้ รอบรปู เป็ นเสน้ ตรงหรอื เสน้ โคง้ (anchor) สว่ นประกอบของเครอ่ื งมอื ไดแ้ ก่ เพอ่ื ถว่ งไมใ่ ห ้ แขนทตี่ อ่ จากจดุ จดุ ทวี่ างเคลอื่ นท่ี ศนู ยก์ ลาง เลนสข์ ยาย (tracer lens) ของกอ้ นถว่ งน้ําหนัก ซงึ่ มจี ดุ สแี ดงหรอื ดํา หรอื เข็ม (anchor arm) ตรงกลางเลนส์ เพอื่ เป็ นจดุ สังเกตขณะลากจดุ หรอื เขม็ ผา่ น ลอ้ และมาตรวัดพน้ื ที่ (roller) เสน้ เขตพน้ื ที่ ทตี่ อ้ งการ แขนของเลนสข์ ยาย (tracer วธิ ใี ช ้ วางกอ้ นถว่ งนํ้าหนักไวใ้ นตําแหน่งนอกรปู พน้ื ทท่ี จ่ี ะหา โดยให ้ arm) ลากจดุ หรอื เขม็ ทเ่ี ลนสข์ ยายผา่ นเขตพนื้ ท่ี (เสน้ รอบรปู ) ทต่ี อ้ งการ วดั พนื้ ทไี่ ดส้ ะดวก เมอ่ื จดุ หรอื เขม็ เคลอ่ื นทไ่ี ป แขนของเลนสข์ ยาย สามารถปรับความสนั้ –ยาว จะหบุ เขา้ หรอื กางออก ทําใหล้ อ้ และมาตรวดั พนื้ ทเ่ี คลอื่ นที่ และเมอ่ื ตามมาตราสว่ นของแผนที่ รจะดุ ยหะรทอื ผี่ เขา่ น็มอถอกู กลมากาเมปา็ นบคราร่ จพบนื้ ใทนแ่ี จลดุ ะเรแม่ิ สตดน้งคมา่ าทตว่ี รดั วดัไดพบ้นื้ นทหจ่ี นะคา้ ปําันดว47ณ

เครอ่ื งมือวดั (Planimeter) ใชส้ าํ หรบั การวดั พ้ืนท่ี บนแผนที่

เทปวดั ระยะทาง (Tape) ใชส้ าํ หรบั วดั ระยะทางเมื่อ ออกภาคสนามหรอื พ้ืนทจี่ รงิ

กลอ้ งวดั ระดบั (Theodolite) ใชส้ าํ หรบั วดั ระดบั ความสูงจากพ้ืนดนิ