Best Practiceนวัตกรรมเชิงนโยบายขุดดินแลกน้ำ1

คานา กรมทรัพยากรน้า มีอานาจหน้าท่ีในการบริหารจัดการ พัฒนา อนุรักษ์ ฟื้นฟูและแก้ไขปัญหา เก่ียวกับทรัพยากรน้า ตามกฎกระทรวงแบ่งส่วนราชการกรมทรัพยากรน้า กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดล้อม พ.ศ.๒๕๔๕ และท่ีแก้ไขเพ่ิมเติม (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๕๑ ซ่ึงในการดาเนินโครงการด้านการ อนุรักษ์และฟื้นฟูแหล่งน้า จะต้องมีการดาเนินการขุดลอกแหล่งน้าสาธารณประโยชน์ เพ่ือเป็นการป้องกัน แกไ้ ข หรอื บรรเทาความเดอื ดร้อนของราษฎรอันเกิดจากภัยแล้งหรือน้าท่วม รวมถึงอนุรักษ์และฟ้ืนฟูแหล่งน้า ให้คงสภาพตามระบบนิเวศน์ เพ่ือก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ประชาชนในพ้ืนที่โดยในปีงบประมาณ ๒๕๕๓ กรมทรัพยากรน้า ได้รับจัดสรรงบประมาณเพื่อดาเนินงานด้านการอนุรักษ์และฟ้ืนฟูแหล่งน้าจานวนมากทั้ง โครงการขนาดใหญ่และขนาดเล็กโดยมีลกั ษณะเปน็ โครงการขดุ ลอกแหล่งน้าสาธารณประโยชน์ซ่ึงอยู่ในอานาจ การดูแลรักษาของกระทรวงมหาดไทย ดังน้ัน เพ่ือให้การดาเนินการเป็นไปอย่างถูกต้องตามระเบียบและ กฎหมายของทางราชการ และลดปัญหาความขัดแย้งระหว่างส่วนราชการและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่ เก่ียวข้อง สานักอนุรักษ์และฟื้นฟูแหล่งน้า จึงได้ทาหลักเกณฑ์และวิธีการดาเนินงานการขุดลอกแหล่งน้า สาธารณประโยชน์ข้ึน สาหรับใช้เป็นแนวทางในการดาเนินงานด้านการขุดลอกแหล่งน้าของหน่วยงานภายใน กรมทรพั ยากรน้าตอ่ ไป ผู้จัดทาขอขอบคุณ นายอามาตย์ สุธรรมจรัสผู้อานวยการสานักอนุรักษ์และฟื้นฟูแหล่งน้า ได้ให้ ข้อเสนอแนะและคาแนะนาในการจัดทาผลงานฉบับน้ีมาโดยตลอด และหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ผลงานฉบับน้ีคง เป็นประโยชน์ตอ่ กรมทรัพยากรนา้ ข้าราชการท่ีปฏิบัติงานท่ีเก่ียวข้องกับโครงการด้านการพัฒนา อนุรักษ์และ ฟ้นื ฟูแหล่งน้า รวมทั้งผ้ทู ี่สนใจ สว่ นเทคโนโลยแี ละมาตรฐาน สานักอนรุ ักษ์และฟนื้ ฟูแหล่งนา้ ตลุ าคม 2558

ค่มู อื แนวทางการบรหิ ารจดั การวัสดุทไ่ี ดจ้ ากการขดุ ลอก ก โครงการพฒั นา อนุรักษ์และฟ้ืนฟแู หลง่ นา้ หนา้ สารบญั 1 1. ความเป็นมาและสภาพปัญหา 2 2. วัตถุประสงค์ 2 3. กฎหมายและข้อระเบียบท่ีเกย่ี วข้อง 2 3.1 ระเบยี บกระทรวงมหาดไทย 7 วา่ ด้วยวธิ ีการขุดลอกแหลง่ น้าสาธารณประโยชน์ พ.ศ. 2547 13 3.2 พระราชบัญญัติการเดนิ เรือในนา่ นนา้ ไทย พ.ศ. 2456 17 3.3 ระเบยี บกระทรวงการคลัง ว่าด้วยการปกครอง ดแู ล บา้ รงุ รักษาและการใชท้ ่ีการพัสดุ 17 18 ฉบบั ที่ 1 พ.ศ. 2546 และฉบบั ท่ี 2 พ.ศ. 2549 18 4. แนวทางการบรหิ ารจัดการวสั ดุทไ่ี ด้จากการขดุ ลอก (กรวด หนิ ดิน ทราย) 19 21 4.1 การบรหิ ารจดั การวัสดทุ ี่ไดจ้ ากการฃุดลอก กรณีกรมทรัพยากรน้าตังงบประมาณเอง 22 4.1.1 นา้ ไปใชป้ ระโยชน์ทางราชการ 23 4.1.2 การจ้าหน่ายดินหรือวัสดทุ ีไ่ ด้จากการขุดลอกในทร่ี าชพสั ดุ 24 4.2 ขันตอนการด้าเนินการ 25 4.3 การสญู เสียมูลดินและวัสดุทีไ่ ดจ้ ากการขุดลอก 41 5. ประโยชนท์ คี่ าดวา่ จะได้รับ 6. ขอ้ เสนอแนะ บรรณานุกรม ภาคผนวก ก. ภาคผนวก ข. สว่ นเทคโนโลยแี ละมาตรฐาน กรมทรัพยากรนา้ ส้านกั อนุรักษแ์ ละฟ้ืนฟแู หลง่ นา้

คู่มือแนวทางการบรหิ ารจดั การวสั ดทุ ีไ่ ดจ้ ากการขดุ ลอก 1 โครงการพฒั นา อนรุ ักษ์และฟืน้ ฟแู หลง่ นา้ คู่มอื แนวทางการบริหารจัดการวัสดุทีไ่ ด้จากการขุดลอก โครงการพัฒนา อนรุ กั ษ์และฟนื้ ฟแู หลง่ นา้ 1. ความเป็นมาและสภาพปญั หา กรมทรัพยากรน้า เป็นหน่วยงานในสงั กดั กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม มีภารกจิ เกี่ยวกับ การเสนอแนะในการจัดท้านโยบายและแผน และมาตรการท่ีเก่ียวข้องกับทรัพยากรน้าบรหิ ารจัดการ พัฒนา อนรุ ักษ์ ฟืน้ ฟู รวมท้ังควบคุม ดูแล กา้ กับ ประสานกจิ กรรม ประเมินผลและแก้ไขปญั หาเกีย่ วกับทรพั ยากรน้า พัฒนา วิชาการ กา้ หนดมาตรฐานและถา่ ยทอดเทคโนโลยดี ้านทรพั ยากรนา้ ท้ังระดับภาพรวมและระดับลุ่มนา้ เพ่ือการ จดั การทรัพยากรน้าที่เป็นเอกภาพและยง่ั ยืน สา้ นกั อนุรักษแ์ ละฟนื้ ฟูแหลง่ น้า ได้ด้าเนนิ การจัดท้าระเบียนแหลง่ น้า ทมี่ รี ูปทรงปดิ ทุกแหล่งท่ีปรากฏใน แผนที่มาตรสว่ น 1 : 50,000 ชุด L7018 รวมถึงแหล่งน้าสาธารณะอ่ืน ๆ ที่ไมป่ รากฏในแผนท่ี พบว่า แหล่งน้า ท่วั ประเทศมีจ้านวนท้ังส้นิ 105,671 แหง่ แบ่งเปน็ ใชง้ านได้ 94,621 แห่ง และหมดสภาพไมส่ ามารถใช้งานได้ 11,050 แห่ง แหล่งนา้ ทสี่ ามารถใชง้ านได้ สามารถแยกตามเอกสารสทิ ธ์แิ ละขนาดพนื้ ทไ่ี ด้ ดงั น้ี 1. แหล่งน้าในทเ่ี อกชน จา้ นวน 41,704 แห่ง 2. แหล่งน้าสาธารณประโยชน์ จา้ นวน 52,917 แห่ง โดยพิจารณาแหลง่ น้าที่มคี วามจา้ เปน็ เรง่ ดว่ นในการปรับปรงุ ฟ้ืนฟูและเพม่ิ ประสทิ ธิภาพในการใช้ประโยชน์อยา่ งย่ังยนื จ้านวน 36,016 แหง่ ดงั น้ี 2.1 ขนาดพ้นื ท่นี ้อยกวา่ 10 ไร่ จา้ นวน 17,920 แห่ง 2.2 ขนาดพื้นทต่ี งั้ แต่ 10-49 ไร่ จ้านวน 11,911 แห่ง 2.3 ขนาดพนื้ ทตี่ ัง้ แต่ 50-249 ไร่ จา้ นวน 5,596 แหง่ 2.4 ขนาดพน้ื ทมี่ ากกว่า 250 ไร่ จ้านวน 589 แห่ง จากฐานขอ้ มลู ระเบยี นแหล่งน้า กรมทรัพยากรน้าได้สรุปจัดท้ากรอบแผนงานโครงการอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งน้า ตามแผนงาน ระยะเร่งด่วน (สั้น) ระยะกลางและระยะยาว 16 ปี ตั้งแต่ปีงบประมาณ 2555 - 2570 จ้านวน 36,016 แห่ง คา่ กอ่ สรา้ ง (รวมค่าศึกษาและค่าออกแบบ) เป็นเงิน 201.356 ล้านบาท ได้ปริมาณน้าเก็บกัก เพ่ิมขึ้น 5,253.15 ล้าน ลบ.ม. และจากการด้าเนินงานโครงการ ดังกล่าวในปีงบประมาณ 2555 - 2557 พบว่าวสั ดุมูลดนิ ท่ีไดจ้ ากการขุดลอกแหลง่ น้าธรรมชาตมิ ขี ีดจา้ กัดไม่สามารถบริหารจัดการมูลดินได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีสาเหตุมาจากที่ทิ้งดินท่ีเป็นสาธารณประโยชน์และสาธารณกุศลไม่เพียงพอ ระยะขนจากโครงการไปจุดที่ทิ้ง ดินมรี ะยะทางไกล ท้าให้ต้นทนุ ในการก่อสร้างสงู ข้นึ ผู้รบั จ้างลกั ลอบน้ามูลดินไปขายให้เอกชน ท้าให้หน่วยงานที่มี หน้าท่ีตรวจสอบต้ังข้อสังเกตกรมทรัพยากรน้าหลายเร่ือง ท้ังเร่ืองปริมาณงานดิน ณ จุดที่ท้ิงดินไม่สอดคล้องกับ ปริมาณงานดินขุด การน้าดินท่ีได้จากการขุดลอกทิ้งในที่เอกชนหรือท่ีที่ไม่ใช่ท่ีสาธารณประโยชน์ รวมถึงปัญหา ส่วนเทคโนโลยีและมาตรฐาน กรมทรพั ยากรนา้ ส้านกั อนรุ กั ษแ์ ละฟ้ืนฟูแหล่งนา้ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดล้อม

คมู่ อื แนวทางการบริหารจัดการวสั ดทุ ่ไี ด้จากการขดุ ลอก 2 โครงการพัฒนา อนุรกั ษแ์ ละฟื้นฟแู หลง่ นา้ เอกสารค้าขอใช้มูลดินเพื่อน้าไปใช้ประโยชน์ทางราชการ ท้ังในที่สาธารณประโยชน์ ที่สาธารณกุศลต่างๆ ไม่ ครบถ้วนเป็นต้น และจากผลการประชุมคณะท้างานจัดท้าหลักเกณฑ์และแนวทางการบริหารจัดการมูลดินและ ทรัพยากรที่ได้จากการขุดลอกแหล่งน้า/พื้นท่ีชุ่มน้า เม่ือวันพุธท่ี ๒๐ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๖ ณ ห้องประชุมส้านัก บริหารจดั การน้าโดยมีนายเสรี โสภณดเิ รกรตั น์ เป็นประธาน สรุปประเดน็ ปัญหาในการบริหารจัดการมูลดินที่ได้จาก การขุดลอกแหลง่ น้า จากผู้แทนสา้ นกั งานทรพั ยากรน้า ภาค 1-10 สรุปไดด้ งั น้ี • ท่ที ิง้ ดนิ ไม่เพยี งพอ • การจัดหาสถานท่ีท้ิงดินในพื้นท่ีสาธารณะ เช่น วัด โรงเรียน หรือท่ีสาธารณะอ่ืนๆ บางครั้ง อาจจะอยู่ไกลพื้นทโ่ี ครงการ การขนส่งไปท้ิงจะมีราคาค่างานที่สูงข้ึนตามระยะทางการขนส่ง หรือแม้กระท่ังหากมี พน้ื ทส่ี าธารณะทอ่ี ยใู่ กลก้ ็จะมีพ้ืนท่ีไมเ่ พยี งพอกบั ปรมิ าณดนิ ขุดจ้านวนมาก • ไมม่ ีพ้ืนทีก่ องมูลดิน • ผรู้ บั จา้ งไม่อยากนา้ มูลดินไปทิง้ ในระยะทางไกล ๆ • ผูร้ บั จ้าง ลักลอบขนย้ายมูลดนิ และทรัพยากรท่ไี ดจ้ ากการขดุ ลอกออกมาจ้าหนา่ ย • ผู้รับจ้าง ลักลอกขนย้ายมูลดินมาถมให้กับที่ดินของเอกชนโดยไม่ได้รับอนุญาตจากผู้รับจ้าง และองคก์ รปกครองสว่ นท้องถน่ิ • สภาพดินท่ีขุดได้บางสว่ นมสี ภาพเป็นดนิ เลน การขนย้ายไปทงิ้ กระท้าได้ยากล้าบากเนื่องจาก ดินเลนดงั กล่าวจะไหลเปรอะเปือ้ นไปทวั่ จึงตอ้ งจดั หาสถานทีท่ ิ้งดนิ บริเวณข้างโครงการ เพ่อื ลดปัญหาดังกล่าวและ เกิดประโยชน์สูงสุดกบั โครงการ เพราะประหยัดคา่ ขนสง่ จงึ ไดก้ า้ หนดในรศั มไี มเ่ กนิ 1 ก.ม. • ในกรณีท่ีทรัพยากรทีไ่ ด้จากการขดุ เปน็ ทราย ซึ่งมมี ูลคา่ สงู กวา่ มูลดิน ท้าให้เกิดการลักลอบขน ย้ายของผู้รับจ้างและราษฎรในพ้ืนที่ออกมาจ้าหน่าย โดยไม่ได้รับอนุญาตจากผู้รับจ้างและองค์กรปกครองส่วน ท้องถน่ิ • กรณีท่ีทรัพยากรท่ีได้จากการขุดเป็นไม้เน้ือแข็งที่คงสภาพเป็นท่อนซุง ซึ่งมีมูลค่าสูง ท้าให้ เกิดการลกั ลอบขนย้ายของผู้รับจา้ งออกมา โดยไมไ่ ด้รบั อนญุ าตจากองคก์ รปกครองสว่ นท้องถ่ิน • เกิดการขัดแย้งในการบริหารจัดการมูลดิน ภายในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเก่ียวกับการ จา้ หน่ายหลงั จากที่ส้านกั งานทรพั ยากรน้าภาค มอบใหอ้ งค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นผูด้ ูแล 2. วัตถปุ ระสงค์ 2.1 เพ่ือเปน็ แนวทางการบริหารจัดการวสั ดุที่ไดจ้ ากการขุดลอก โครงการพัฒนา อนุรักษ์ และ ฟนื้ ฟแู หล่งน้า ของกรมทรัพยากรนา้ 2.2 ใช้เป็นคู่มืออบรมเจ้าหน้าท่ีของกรมทรัพยากรน้า เพื่อเสริมสร้างความเข้าใจข้ันตอน วิธีการ ปฏิบัติ ขอ้ ระเบยี บ และขอ้ กฎหมาย สามารถวางแผนจดั ท้าโครงการได้รวดเรว็ ยง่ิ ขึ้น สว่ นเทคโนโลยแี ละมาตรฐาน กรมทรพั ยากรน้า ส้านักอนรุ ักษ์และฟื้นฟูแหล่งน้า กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ้ ม

คู่มอื แนวทางการบริหารจัดการวสั ดทุ ี่ไดจ้ ากการขุดลอก 3 โครงการพัฒนา อนุรักษแ์ ละฟื้นฟแู หลง่ นา้ 3. กฎหมายและขอ้ ระเบยี บที่เกยี่ วขอ้ ง กฎหมายและข้อระเบยี บที่เกี่ยวข้องกบั แนวทางการบรหิ ารจัดการวสั ดุท่ีได้จากการขดุ ลอกโครงการ พัฒนา อนุรักษ์และฟ้นื ฟแู หล่งน้า มดี งั น้ี 3.1 ระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยวิธกี ารขุดลอกแหลง่ น้าสาธารณประโยชน์ พ.ศ. 2547 การด้าเนินการขุดลอกแหลง่ น้าสาธารณประโยชน์ (หว้ ย หนอง คลอง บึง ลา้ น้า และแมน่ ้า) ที่อยู่ใน อ้านาจการดูแลรกั ษาของกระทรวงมหาดไทย โดยปฏบิ ัตติ ามระเบียบกระทรวงมหาดไทย วา่ ด้วยวธิ กี ารขุดลอก แหล่งน้าสาธารณประโยชน์ พ.ศ. 2547 (ภาคผนวก ก-1) โดยจะตอ้ งดา้ เนนิ การตามข้ันตอนดังน้ี (1) แนวทางการด้าเนนิ การตามนโยบายขดุ ลอกแหล่งน้า ประกอบด้วย  หลักการ การดา้ เนนิ การขุดลอกแหล่งน้าสาธารณประโยชน์ทอี่ ยใู่ นอ้านาจการดแู ลรักษาของ กระทรวงมหาดไทยเพ่ือเปน็ การแก้ไขและป้องกนั ปญั หาอทุ กภยั หรือภัยแลง้ ก่อใหเ้ กิดประโยชนส์ ูงสดุ ต่อประชาชน ในพน้ื ท่ี  วตั ถปุ ระสงค์  เพอื่ ฟ้ืนฟูสภาพของแหลง่ นา้ ไมใ่ ห้มกี ารตืน้ เขิน  เพอื่ ใหก้ ารคมนาคมทางน้าสะดวก  เพอ่ื เป็นแหลง่ กักเกบ็ น้าไว้ใช้ในฤดแู ล้ง  เพือ่ ใหเ้ กิดการระบายน้าท่ีดีเม่ือถึงฤดฝู น  เพ่ือเปน็ การป้องกันน้าทว่ ม  วิธกี าร แหลง่ น้าสาธารณประโยชน์ท่ีอยูใ่ นอ้านาจดแู ลรกั ษาของกระทรวงมหาดไทย ดา้ เนนิ การขดุ ลอกโดยปฏบิ ตั ิตามระเบยี บกระทรวงมหาดไทย วา่ ด้วยวธิ ีการขดุ ลอกแหลง่ น้าสาธารณประโยชน์ พ.ศ. 2547  สถานการณท์ ท่ี า้ การขุดลอก  กรณีปกติ เพ่ือเปน็ การแก้ไขหรือป้องกันในสถานการณ์ปกติ  กรณจี ้าเปน็ เรง่ ด่วน เพ่ือเป็นการแกไ้ ขหรอื ป้องกันภัยพบิ ตั ิโดยเรง่ ดว่ น  การจดั การวสั ดุทไ่ี ดจ้ ากการขดุ ลอก (กรวด หนิ ดนิ ทราย)  ให้เป็นค่าตอบแทนจากการขุดลอก สว่ นเทคโนโลยีและมาตรฐาน กรมทรัพยากรน้า ส้านักอนุรักษ์และฟ้นื ฟแู หลง่ น้า กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม