JOURNAL-TMRC-13-Bor-A

การจัดท�ำ รูปแบบการจัดการขยะและของเสยี อันตราย โดยใหป้ ระชาชนมีส่วนร่วม อภพิ งษ์ พฒุ คำ� 1*, ยวุ ดี ไชยเชษฐ์ 1, นิพนธ์ ตนั ไพบลู ยก์ ุล 1, กนกวรรณ ศกุ รนนั ทน์ 1, ธรพร บุศย์น�ำ้ เพชร 1, วรากร สจุ รติ 2, นำ้�ทิพย์ ค�ำ แร่ 3 ความเป็นมาของปัญหา องค์การบริหารส่วนตำ�บลวังไชย อ.บรบือ จ.มหาสารคาม พื้นที่ 35.872 ตารางกิโลเมตร 10 หมู่บ้าน ประชากรรวม 5,182 คน สภาพทั่วไป ไม่มีอุตสาหกรรมในพ้ืนที่ ร้อยละ 80 มีอาชีพ เกษตรกรรมทำ�นาปลูกข้าว ปลูกอ้อย มันสำ�ปะหลัง ปศุสัตว์ มีทุกหมู่บ้าน เช่นเล้ียงโค กระบือ สุกร เลย้ี งสุกรใหญ่สุด 10 ตวั สองหลัง วสิ าหกจิ 10 กลมุ่ แตไ่ ม่ได้ดำ�เนนิ งานต่อเนอื่ ง ปจั จบุ นั อบต. ไม่มี มาตรการการจดั การขยะและของเสยี อันตราย และไมไ่ ด้ด�ำ เนินการเกบ็ ขยะจากบา้ นเรือน ทกุ ครวเรือน เก็บขยะเองและนำ�ไปเผาตามหัวไร่ปลายนา ชาวบ้านมีการแยกขยะขายบ้าง มีชาวบ้านหน่ึงคน รับซ้ือ ขยะไปขายต่อ และ อบต. ไม่มีข้อมูล ปริมาณ องค์ประกอบ ทั้งขยะชุมชนและของเสียอันตรายยังไม่มี ระบบจดั การแยกของเสยี อนั ตราย และยงั ไมม่ คี นทำ�งานฝา่ ยสง่ิ แวดลอ้ มโดยตรง มปี ญั หาจากขยะทที่ งิ้ ใน ท่สี าธารณะ มรี ถขนขยะ 2 คนั ขอจาก กทม. แตไ่ ม่ไดใ้ ชง้ าน นอกจากนี้ชาวบา้ นยังตอ่ ต้านการมีพื้นท่ีฝงั กลบขยะในอบต. จะเหน็ ไดว้ า่ การที่ อบต.ยงั ไมม่ มี าตรการจดั การขยะและของเสยี อนั ตราย ท�ำ ใหป้ ระชาชน ไดร้ ับความเส่ยี งดา้ นสขุ ภาพอนามัยจากการนำ�ขยะและของเสยี อนั ตรายไปเผากำ�จัดเอง หากในอนาคต มกี ารรวบรวมขยะและของเสียไปเผากำ�จัดเองในปรมิ าณมากกจ็ ะส่งผลกระทบในสขุ ภาพอนามัยและสิ่ง แวดล้อมในวงกว้าง ดังนั้น อบต.จะต้องเร่งหามาตรการการจัดการขยะและของเสียอันตรายท่ีถูกหลัก วิชาการ เพ่ือแก้ไขปัญหาปจั จุบันและในอนาคตทอี่ าจมคี วามรนุ แรงมากข้นึ โดยที่มาตรการที่จะจัดทำ�นี้ จะต้องเป็นไปตาม ข้อปฏิบัติกระทรวงมหาดไทย ท่ีประกาศตามแนวนโยบาย คสช. เรื่องวาระแห่งชาติ ในการจัดการขยะและของเสียอันตราย และ พระราชบัญญัติการจัดการบริหารขยะแห่งชาติที่กำ�ลังจะ ประกาศใช้ในอนาคตอนั ใกล้น้ี 1 หลกั สูตรเทคโนโลยีสงิ่ แวดลอ้ ม-ศนู ย์วจิ ยั ดา้ นสิง่ แวดล้อมและพลังงานที่ย่งั ยนื คณะสง่ิ แวดลอ้ มและทรพั ยากรศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม 2 หลกั สตู รการจัดการสง่ิ แวดลอ้ มและทรัพยากร คณะส่ิงแวดลอ้ มและทรัพยากรศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม 3 หลกั สตู รสงิ่ แวดล้อมศึกษา คณะสง่ิ แวดลอ้ มและทรัพยากรศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม * corresponding author : [email protected]

152 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ ปจั จบุ นั มแี นวนโยบายดา้ นการจดั การขยะ วัตถุประสงค์โครงการ และของเสยี อนั ตรายท่ี อปทจะตอ้ งปฏบิ ตั ติ าม คอื แนวนโยบายเร่ืองการจัดการขยะวาระแห่งชาติซึ่ง โครงการบริการวิชาการในพ้นื ที่ อบต.วงั คสช ได้ให้กระทรวงมหาดไทยกำ�หนดแนวทางให้ ไชยจงึ เน้นใหเ้ กดิ การจัดทำ�รปู แบบการจดั การขยะ อปท. ด�ำ เนนิ การจดั การขยะแบบ 3R และประกาศ และของเสยี อนั ตรายโดยใหป้ ระชาชนมสี ว่ นรว่ ม ซงึ่ มี ของกรมควบคุมมลพิษส�ำ หรบั แนวทางการจดั การ วตั ถปุ ระสงคห์ ลกั คอื 1) เพอื่ ศกึ ษาบรบิ ทชมุ ชนและ ของเสยี อนั ตรายของชมุ ชน สว่ นองคก์ ารสง่ิ แวดลอ้ ม สถานการณข์ ยะภายในชมุ ชน 2) เพอื่ ศกึ ษาปรมิ าณ สหประชาชาติ (UNEP) เสนอยุทธศาสตร์เพื่อ คุณลกั ษณะของขยะและของเสียอนั ตราย 3) เพอ่ื ให้เกิดการจัดการของเสียแบบบูรณาการข้ึนโดย ศกึ ษาหาแนวทางในการบรหิ ารจดั การขยะและของ เนน้ ใหม้ ีการใช้วทิ ยาการ/เทคโนโลยใี ห้ครอบคลมุ เสียอันตรายแบบมสี ว่ นร่วมของชมุ ชน การเกิดขยะ (generation) การแยกขยะที่แหล่ง กำ�เนดิ (segregation) การขนส่งและการคดั แยก กระบวนการดำ�เนินงาน ขยะ (transfer and sorting) การบ�ำ บดั /ปรบั สภาพ (Treatment) การนำ�กลับมาใช้ (Recovery) การ การทำ�งานเป็นการทำ�งานร่วมระหว่าง การกำ�จัด (Disposal) โดยอาจใช้ทุกวิธีการผสม ผ้ดู ำ�เนินโครงการ นิสติ ชาวบ้านอบต. วังไชย และ ผสานกันโดยให้ประชาชนมีส่วนร่วมเพ่ือให้เกิด สำ�นักงานทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ประโยชน์และประสทิ ธิภาพสงู จังหวัดมหาสารคาม กระบวนการสร้างความร่วม มอื จากประชาชนในการด�ำ เนนิ โครงการจะประกอบ จะเห็นได้วา่ ทงั้ จากแนวนโยบายเร่ืองการ ด้วยการให้ข้อมูลกับประชาชน การระดมความ จัดการขยะวาระแห่งชาตแิ ละองค์การส่ิงแวดล้อม คิดเห็น การวางแผนและปฏิบัติงานร่วมกันกับ สหประชาชาติ (UNEP) มุ่งเน้นให้มีการบริหาร ประชาชน รวมถึงให้ประชาขนติดตามตรวจสอบ จดั การขยะแบบมสี ว่ นรว่ มของประชาชน Commu- ผลการดำ�เนินงาน และทำ�การปรับปรุงให้ดียิ่งข้ึน nity Based Solid Waste Management (CBM) ในการดำ�เนินงานประชาชนเป็นผู้ร่วมให้ให้ความ ดงั นนั้ การการศกึ ษานจี้ งึ เนน้ การจดั หารปู แบบการ คดิ เหน็ ในกระบวนการคดั เลอื กหมบู่ า้ นตน้ แบบ การ จัดการขยะและของเสียอันตรายโดยให้ประชาชน ต้ังคณะกรรมการจัดการขยะและของเสียอันตราย มสี ่วนร่วม ตง้ั แต่ การวางแผนนโยบาย สรา้ งกลุม่ ระดับหมู่บ้าน การหาแนวทางในการจัดการขยะ ด�ำ เนนิ การ การวางแผนงาน การลงปฏบิ ตั แิ ละการ และของเสยี อนั ตราย รวมถงึ แนวทางในการปฏบิ ตั ิ ติดตามประเมินผล โดยมีเป้าประสงค์ท่ีจะทำ�ให้ ดงั แผนภาพท่ี 1 ชุมชนเลอื กรูปแบบการจดั การ การก�ำ จัดขยะและ ของเสยี อนั ตรายโดยชมุ ชนเอง ซงึ่ จะสง่ ผลใหค้ นใน การบูรณาการกับภารกิจหลักด้านอื่นๆ ชมุ ชนหรอื ผกู้ อ่ มลพษิ เปน็ ผรู้ ว่ มรบั รู้ และรบั ผดิ ชอบ ในการแกป้ ญั หาดว้ ยตนเอง ซงึ่ กระบวนการนจ้ี ะกอ่ ในการดำ�เนินงานโครงการการจัดทำ�รูป ให้เกิดการจัดการขยะและของเสียอันตรายอย่าง แบบการจดั การขยะและของเสยี อนั ตรายโดยให ้ ยั่งยนื (Sustainable management) ประชาชนมีส่วนร่วมเป็นการดำ�เนินงานให้เกิด กระบวนการบริการวิชาการแก่ชุมชนในด้านการ จดั การสง่ิ แวดลอ้ ม ดว้ ยกระบวนการสำ�คัญได้แก่ ให้บริการในการส่งเสริมความเข้าใจและ

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 153 ตระหนกั ทผี่ ้กู ่อมลพิษจะตอ้ งรว่ มเปน็ ผรู้ ับผดิ ชอบ นำ�ส่งขยะอันตรายเพื่อนำ�ไปกำ�จัดอย่างถูกหลัก ในการแกป้ ญั หาส่งิ แวดล้อม วิชาการและกฎหมาย ส่งเสริมความรู้เพิ่มความเข้าใจเก่ียวกับ นอกจากนี้ โครงการการจดั ท�ำ รปู แบบการ แนวทางเลือกในการจัดการปัญหาขยะและของ จดั การขยะและของเสยี อนั ตรายโดยใหป้ ระชาชนมี เสยี อนั ตราย สว่ นรว่ มยงั ใชเ้ ปน็ โครงการทใ่ี ชช้ มุ ชนุ เปน็ ฐานการเรยี น รขู้ องนสิ ติ ทล่ี งทะเบยี นเรยี นวชิ าหนง่ึ หลกั สตู รหนง่ึ สง่ เสรมิ ใหป้ ระชาชนในพนื้ ทเ่ี กดิ กระบวนการ ชมุ ชน ใหน้ ิสิตได้เรียนรกู้ ระบวนการลงพ้ืนท่ีชุมชน มีสว่ นร่วม เกดิ คณะกรรมการของชุมชนในการหา การหาและวเิ คราะห์ข้อมลู บริบท สถานการณ์การ แนวทางจัดการขยะและของเสียอันตราย จดั การขยะและของเสยี วอนั ตรายชมุ ชน แนวทางใน การพัฒนากระบวนการทำ�งานแบบมสี ว่ นร่วมของ ส่งเสริมให้เกิดความเข้าใจในการคัดแยก ชมุ ชน รวมถงึ แนวทางการแกไ้ ข/ลดความขดั แยง้ อนั จัดเก็บและนำ�ส่งขยะอันตรายอย่างถูกต้องและ เนอื่ งมาจากผลกระทบดา้ นขยะและของเสยี อนั ตราย ปลอดภยั สง่ เสรมิ ใหเ้ กดิ กระบวนการระหวา่ ง อบต. และหน่วยงานของจังหวัดที่เกี่ยวข้องจัดเก็บและ ภาพท่ี 1 แผนการดำ�เนนิ งานแบบมีสว่ นรว่ มร่วมกับชมุ ชน  ทบทวนมาตรการ Act Plan  คน หาบรบิ ท สภาพปญหา ปรบั ปรุงแกไ ข (วิมังสา) (ฉนั ทะ) ในพนื้ ที่  นาํ ไปปรบั ใชก ับ  เก็บขอ มลู ชนิด-ปริมาณ ชุมชนอนื่ ขยะและของเสียอนั ตราย  ศึกษาแนวทางในการ แกป ญหาเบื้องตน o ติดตามผลการปฏิบตั ิของ Check  ประชมุ หารอื กบั ตัวแทน ชุมชน สาํ รวจ แกไ ขปญ หา (จติ ตะ) ชมุ ชนจัดตง้ั คณะกรรมการ เบ้อื งตน ดําเนนิ งาน การจดั การขยะ o ประเมนิ ผลหลงั จาก Do และของเสียอนั ตราย ปรบั แกไ ขขอ บกพรอ ง (วิริยะ) ระดบั หมบู า น  คดั เลือกหมบู านนํารอง  ประชุมกบั กรรมการ คัดเลือกจากใบสมคั รและ หมูบานนาํ รองและสํานักงาน ความกระตือรอื รน ของผูนํา ส่ิงแวดลอ มฯจงั หวดั หมูบา น  เพื่อกําหนดแนวทางให คนในชุมชนุ นาํ ไปปฏบิ ตั ิเพ่อื Do  แลกเปล่ียนเรยี นรสู ภาพปญ หา จัดการปญ หาขยะและของ (วิรยิ ะ) ปจจุบนั และแนวทางการจดั การ เสยี อนั ตราย ขยะและของเสยี อนั ตรายกบั ตัวแทน ชมุ ชนนาํ รอ ง  เพ่ือให ชมุ ชนเกิดความเขา ใจ ตระหนกั เหน็ ประโยชนในการลงมอื แกปญ หา และใหค นในชุมชนมี ฉันทานมุ ตั ิรว มมือกนั แกป ญ หา

154 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ ผลการดำ�เนินงาน เศษอาหารอาจมกี ารน�ำ ไปท�ำ ปยุ๋ หรอื ปยุ๋ น�ำ้ ส�ำ หรบั ของเสยี อนั ตรายนน้ั มคี วามคดิ เหน็ รว่ มกนั วา่ จะใน ในการด�ำ เนนิ การมกี ารคดั หมบู่ า้ นตน้ แบบ แต่ละครัวเร่ือนจะต้องมีการคัดแยกขยะอันตราย จากจ�ำ นวนชาวบ้านท่สี มคั รมากที่สุดสห่ี มูบ่ า้ นคอื ออกจากขยะทั่วไป จากน้ันจึงนำ�ขยะอันตรายที่ หม่ทู ่ี 4 บา้ น โคกก่อง หมู่ที่ 5 บ้านหัวหนอง หมู่ท่ี รวบรวมไว้ในแตล่ ะครัวเรือนไปทง้ิ ณ จดุ รวบรวม 7 บ้านโนนสำ�ราญ และ หมู่ท่ี 9 บ้านดอนดูใ่ หญ่ ของหมู่บ้าน เมอื่ มปี รมิ าณมากพอ อบต.จะทำ�การ ผลจากการลงพน้ื ทส่ี �ำ รวจปรมิ าณ ชนดิ ของขยะและ รวบรวมและส่งกำ�จัดทจี่ งั หวัดตอ่ ไป ของเสียอันตราย พบว่ามีอัตราการเกิดขยะเฉล่ีย 0.68 กิโลกรัมต่อคนต่อวัน หรือคิดเป็นประมาณ บทสรุป 3 ตันต่อวัน ในส่วนขององค์ประกอบนั้นพบว่า ประกอบไปด้วยเศษอาหาร กระดาษ พลาสติก ผลการประติดตามตรวจสอบหลังให้ แก้ว โลหะ ของเสียอันตรายและอ่ืน ๆ ขยะท่ีทิ้ง ประชาชนดำ�เนินการหน่ึงเดือนพบว่าประชาชนมี ตามบ้านเรือนมีขยะอันตรายปะบนอยู่ร้อยละ 4 การแยกขยะเพอ่ื น�ำ ไปขาย ซง่ึ เปน็ การเพม่ิ รายไดใ้ ห้ ซงึ่ ประกอบไปดว้ ยหลอดไฟทชี่ ำ�รดุ กวา่ รอ้ ยละ 49 กบั ครอบครวั ตง้ั แต่ 400-1,200 บาทตอ่ เดอื น และ รองลงมาคือกระปอ๋ งสเปร์ กระปอ๋ งสารเคมี และ พบวา่ ประชาชนมกี ารรวมกลมุ่ เพอ่ื จะจดั ทำ�ธนาคาร ถงุ สารเคมรี อ้ ยละ 34 สว่ นของเสยี อนั ตรายจ�ำ พวก ขยะขนึ้ ในสว่ นการจดั การของเสยี อนั ตรายพบวา่ มี ถ่ายไฟฉายมีร้อยละ 14 เมื่อนำ�ข้อมูลเสนอต่อท่ี การคดั แยกของเสยี อนั ตรายในแตล่ ะครวั เรอื นแลว้ ประชมุ ประชาคมของตวั แทนของสหี่ มบู่ า้ นตน้ แบบ นำ�ไปท้ิง ณ จุดรวบรวมของหมู่บ้าน หลังจากน้ัน แนวทางในการดำ�เนินการดังนค้ี อื ส�ำ หรับการแก้ อบต.จงึ รวบรวมน�ำ ไปสง่ ท่ี จงั หวดั เพอื่ น�ำ ไปก�ำ จดั ปญั หาทตี่ น้ เหตุ หรอื การลดขยะทต่ี น้ ทางท�ำ ไดโ้ ดย อยา่ งถกู หลกั วชิ าการตอ่ ไป อยา่ งไรกต็ ามยงั พบวา่ การดำ�เนนิ การอาศยั ประชาชนเปน็ หลกั ซง่ึ ใชห้ ลกั ประชาชนบางสว่ นยงั ขาดความเขา้ ใจในการคดั แยก 3Rs ส�ำ หรบั ขยะ เพอ่ื ใหม้ กี ารแยกขยะรไี ซเคลิ ไดน้ �ำ และรวบรวมของเสยี อนั ตรายอยา่ งปลอดภยั จงึ เปน็ ไปขาย พรอ้ มทั้งทำ�การลดและเพิ่มการใช้ซำ�้ บรรจุ อีกประเด็นสำ�หรับการลงพื้นที่เพ่ือหาแนวทางใน ภัณฑ์เพื่อลดปริมาณขยะท่ีจะเกิดขึ้น ส่วนการแก้ การปรับปรุงกระบวนการต่อไป ปัญหาท่ีปลายเหตุ มีสองแนวทางคือสำ�หรับขยะ บรรณานุกรม โกวทิ ย์ พวงงาม. ค่มู อื ประชาชนส�ำ หรบั การรบั รู้ขา่ วสารและการมีสว่ นร่วมในการบริหารกจิ การองคก์ ร ปกครองส่วนท้องถิ่น. โครงการพัฒนาแหงสหประชาชาติและกรมสงเสริมการปก ครองทอ งถ่นิ .กรุงเทพฯ. 2552. ส�ำ นกั งานขบั เคลอื นการพฒั นาตามปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง. คมู่ อื และแนวทางการด�ำ เนนิ งานโครงการ ขับเคลือ่ นการพฒั นาตามปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง. ปลดั ส�ำ นกั นายกรฐั มนตร.ี กรงุ เทพฯ. 2556. ส�ำ นักจดั การกากของเสียและสารอนั ตราย. คมู่ อื การจัดทำ�โครงการศึกษาความเหมาะสมและออกแบบ รายละเอยี ดระบบจดั การมลู ฝอยแบบครบวงจรส�ำ หรบั องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ . กรมควบคมุ มลพษิ . กรงุ เทพฯ. 2555. ส�ำ นกั จดั การกากของเสยี และสารอนั ตราย. แผนแมบ่ ทการบรหิ ารจดั การขยะมลู ฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2559 – 2564). กรมควบคมุ มลพิษ.กรงุ เทพฯ. 2555

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 155 ภาพท่ี กำรลงพืนที่เพ่อื ทำกำรสำรวจชนดิ องคป์ ระกอบและปรมิ ำณของขยะและของเสียอนั ตรำย

156 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ ภาพที่ กำรสัมภำษณ์ประชำชนทัง 4 หมู่บ้ำนพืนหำบริบทและสภำพปัญหำด้ำนกำรจัดกำรขยะและของ เสียอันตรำย

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 157 ภาพที่ จดั เวทแี ลกเปลี่ยนเรียนรู้รว่ มกบั สำนกั งำนส่งิ แวดล้อมจงั หวัด องค์กำรบริหำรส่วนตำบล และ ผนู้ ำชมุ ชน และตัวแทนชุมชนเพื่อหำแนวทำงเพื่อหำแนวทำงกำรจัดกำรขยะในชมุ ชน



การพัฒนาหลักสูตรการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมเพื่อเสริมสร้าง พลังทางสังคมโรงเรียนผู้สูงอายุตำ�บลเหล่าดอกไม้ อำ�เภอชื่นชม จงั หวดั มหาสารคาม ผศ.ดร.อมร สุวรรณนิมติ ร 1 และ ตะวัน เขตปญั ญา 2 Amorn Suwannimitr 1 and Tawan khetpanya 2 ความเป็นมาของปัญหา องคก์ ารอนามยั โลก [World Health Organization; (WHO), 2015] ชวี้ า่ ในปี 2015 และ 2050 ประชากรรวมผู้สงู อายุท่ัวโลกที่มอี ายมุ ากกวา่ 60 ปี จะสงู ขึน้ ถงึ เท่าตวั คอื จาก 12 % เป็น 22 โดยใน ป ี 2050 ร้อยละ 80 ของผสู้ ูงอายจุ ะอยู่ในกลุม่ ประเทศทมี่ รี ายไดน้ ้อยและปานกลาง เช่นเดยี วกันกบั ท่ี ประเทศไทยกำ�ลงั จะเขา้ สูส่ ังคมผู้สงู อายโุ ดยสมบรู ณใ์ นอีกไม่ชา้ ปรากฏการณส์ �ำ คญั ท่ีนา่ วติ ก คอื พบว่า ผู้ดแู ลผ้สู ูงอายเุ หล่านี้ ร้อยละ 10 เป็นผูส้ งู อายุด้วยกัน และมีแนวโนม้ เพมิ่ ขนึ้ อย่างต่อเนื่อง (กระทรวง สาธารณสุข,2556) ในการแกป้ ญั หาภาครัฐไดต้ ระหนกั ถงึ ความสำ�คัญของประเดน็ ปัญหาผสู้ ูงอายมุ านานกวา่ 20 ปี ดังปรากฏในรัฐธรรมนญู ปี 2540 โดยไดก้ ารระบถุ ึงภารกิจที่จะต้องมตี อ่ ประชากรผสู้ ูงอายุ รวมถงึ การ จดั ท�ำ ปฏิญญาผู้สงู อายไุ ทย ในปี 2542 (กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมนั่ คงของมนุษย์, 2553; แผนผสู้ ูงอายแุ ห่งชาติ ฉบับท่ี 2 (2545-2564); ในขณะท่ี WHO (2002) ไดเ้ สนอแนวคดิ พฤฒพิ ลงั ใน ผ้สู ูงอายุ (Active ageing) โยมีเปา้ หมายเพื่อพฒั นาคณุ ภาพชีวิตของผสู้ ูงอายทุ ว่ั โลก โดยระบุวา่ ภาวะ พฤฒิพลงั ประกอบด้วย 3 องคป์ ระกอบหลกั คอื 1) สขุ ภาพท่ดี ี (health) 2) การมสี ว่ นร่วม (participa- tion) 3) ความม่ันคงหรอื การมีหลกั ประกันท่ีมน่ั คง (security) ในภาคส่วนของสถาบันการศึกษา มหาวิทยาลัยมหาสารคามเป็นสถาบันหน่ึงที่ให้ความสำ�คัญ ตอ่ ปัญหาของชุมชน และในปงี บประมาณ 2560 นี้ มหาวิทยาลัยมหาสารคามไดก้ ำ�หนดให้มกี ารท�ำ งาน โดยยดึ พื้นทเ่ี ป็นหลกั (Area Base ) เพอ่ื ให้การส่งเสรมิ และสนบั สนนุ ใหอ้ าจารย์แตล่ ะคณะ สาขาวชิ าท่ี มีความรูแ้ ละความเชี่ยวชาญไดจ้ ดั ท�ำ โครงการบริการวิชาการเพ่อื ถ่ายทอดองค์ความรูแ้ ละตอ่ ยอดผลงาน วจิ ยั ใหก้ บั ชมุ ชน รวมถงึ เพอ่ื การเปดิ พน้ื ทก่ี ารเรยี นรสู้ �ำ หรบั อาจารยแ์ ละนสิ ติ ในการทจี่ ะรว่ มกนั สรา้ งสรรค์ สงั คมอนั จะนำ�มาสกู่ ลไกความรว่ มมอื และสรา้ งความเขม้ แข็งใหก้ บั ชุมชนในระยะยาว 1 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม ; [email protected] 2 พยาบาลวชิ าชีพ โรงพยาบาลจงั หวัดกาฬสินธ์ุ นสิ ติ หลกั สตู รพยาบาลศาสตมาบัณฑิต คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม

160 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ ต�ำ บลเหล่าดอกไม้ อ�ำ เภอชื่นชม จงั หวดั กระบวนการดำ�เนินการ มหาสารคาม ได้มีความพยายามพัฒนาแนวทาง การดูแลผู้สูงอายุนอกเหนือจากการจัดสวัสดิการ ด�ำ เนนิ งานระหวา่ งเดอื นกมุ ภาพนั ธ์ 2560 ที่เป็นงานประจำ� และได้จัดต้ังโรงเรียนผู้สูงอายุ - 30 กนั ยายน 2560 โดยใชก้ ระบวนการ PDCA ข้ึน อย่างไรก็ตามจากการประชุมหารือระหว่าง และการจัดทำ�แผนการดำ�เนินงานแบบมีส่วนร่วม ผู้บริหารของมหาวิทยาลัยมหาสารคามและผู้นำ� รว่ มกับชมุ ชน ดังรายละเอยี ดตอ่ ไปนี้ ทอ้ งถน่ิ พบว่า การด�ำ เนนิ งานของภาคชุมชนยงั คง ตอ้ งการการสนบั สนนุ เพอื่ หารปู แบบการขบั เคลอื่ น 2.1 ข้ันตอนการดำ�เนินงาน งานประเดน็ ผสู้ งู อายอุ ยา่ งเปน็ ระบบโดยเฉพาะใน ในข้ันวางแผน (Plan) ประกอบด้วย 1) ประเดน็ การพฒั นาหลกั สตู รเพอ่ื สรา้ งกระบวนการ แผนการประสานพื้นท่ีและภาคีเครือข่ายในการ เรียนรใู้ ห้กบั ผสู้ งู อายุ ดำ�เนินงาน เพ่ือจัดทำ�หลักสูตร การเตรียมการ จัดการเรียนการสอนร่วมกับชุมชน 2) แผนการ จากสถานการณ์การเพิม่ ขึน้ ของผสู้ ูงอายุ พฒั นาหลกั สตู รและสาระการเรยี นรแู้ บบมสี ว่ นรว่ ม และความตอ้ งการของภาคเี ครอื ขา่ ย มหาวทิ ยาลยั การวางแผนพฒั นาสาระการเรยี นรแู้ บบมสี ว่ นรว่ ม มหาสารคามจงึ ไดส้ นบั สนนุ ใหจ้ ดั ท�ำ โครงการบรกิ าร ด�ำ เนนิ การ ระหวา่ งเดอื นมนี าคม - เมษายน 2560 วชิ าการมงุ่ เปา้ เรอ่ื ง “การพฒั นาหลกั สตู รการเรยี น 3) แผนเตรยี มการเปดิ เรยี นโดยการ 1)เตรยี มการ รแู้ บบมีส่วนร่วมเพ่อื เสรมิ สรา้ งพลงั ทางสังคมของ จัดการเรียนการสอน 2)รวบรวมเอกสารคำ�สอน ผสู้ งู อายุ ตำ�บลเหล่าดอกไม้ อำ�เภอชน่ื ชม จังหวดั 3)จัดทำ�แผนการเรียนการสอน คู่มือครูและคู่มือ มหาสารคาม ”ขน้ึ เพอื่ สง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ ของผสู้ งู นกั เรียน และ 4)เตรยี มแบบประเมินผล อายแุ ละเพอื่ พฒั นาความรว่ มมอื ในระยะยาวตอ่ ไป วัตถุประสงค์โครงการ 2.2 ขนั้ ด�ำ เนนิ การ (Do) ขน้ั ด�ำ เนนิ การ 1) ประชมุ พน้ื ทเ่ี พอื่ เตรยี ม 1) พัฒนาฐานข้อมูลและประเมินภาวะ ความพร้อม และน�ำ เสนอรายละเอียดโครงการต่อ สุขภาพของผูส้ งู อายุ โรงเรยี นผู้สูงอายตุ �ำ บลเหลา่ กลุ่มเป้าหมาย 2) ประเมินความรู้และทักษะต่าง ดอกไม้ ๆ ก่อนการเรียนการสอนตามวัตถุประสงค์ของ รายวิชา 3) จัดการเรยี นการสอน โดยมีสาระการ 2) พฒั นาหลกั สตู รการเรยี นรูแ้ บบมสี ่วน เรยี นร้ปู ระกอบไปดว้ ย 9 รายวชิ า รว่ มเพือ่ เสริมสรา้ งพลงั ทางสังคมของผู้สงู อายุ 2.3 ขนั้ ตดิ ตามและสรปุ ผล (Check /Act) กระบวนการติดตามและทบทวน 3) สนับสนุนการจัดกิจกรรมการเรียน แผนงาน จัดทำ�ขึ้นตลอดระยะเวลาของการเร่ิม การสอนแบบมีส่วนร่วมเพ่ือเสริมสร้างพลังทาง ดำ�เนินงาน โดยใช้การประชุมหารือ การเข้าพื้นที่ สงั คมของผู้สงู อายุ ตดิ ตามและสนบั สนนุ การทำ�งาน การแก้ไขปญั หา เช่น งบประมาณ หรือการประสานเพื่อขอความ 4) ประเมินและสังเคราะห์รูปแบบการ ร่วมมือกบั อบต.เหล่าดอกไม้ จัดการเรยี นการสอนและหลกั สตู รการเรียนรแู้ บบ มสี ว่ นรว่ มเพอื่ เสรมิ สรา้ งพลงั ทางสงั คมของผสู้ งู อาย ุ

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 161 2.4 การประเมินผล ผลลัพธ์จากการดำ�เนินงานโครงการ ผลการประเมิน ในภาพรวมการดำ�เนิน ข้อค้นพบตามวัตถุประสงค์ มีดังนี้ งานสามารถด�ำ เนินการไดบ้ รรลุตามวตั ถุประสงค์ กระบวนการท�ำ งาน ผลการประเมนิ ความ วัตถุประสงค์ข้อที่ 1 พัฒนาฐานข้อมูล พึงพอใจของผู้สูงอายุที่มาเรียนในโรงเรียนผู้สูง และประเมินภาวะสุขภาพของผู้สูงอายุ โรงเรียน อายุต�ำ บลเหล่าดอกไม้ คา่ เฉลย่ี 4.77 (SD=.67) ผู้สงู อายุ ตำ�บลเหล่าดอกไม้ โดยการท�ำ งานรว่ ม ส�ำ หรบั ความพงึ พอใจและการบรู ณาการการน�ำ ไปใช้ กันกับ อบต.เหล่าดอกไม้ มีการจัดทำ�ฐานข้อมูล ของผบู้ รหิ าร ผนู้ �ำ ชมุ ชน คา่ เฉลย่ี 4.80 (SD=.60) นกั เรียนและนำ�มาจัดท�ำ เปน็ คู่มือนักเรยี น การบูรณาการและการเกิดประโยชน์และ วัตถปุ ระสงค์ข้อที่ 2 การพัฒนาหลักสูตร สร้างคุณค่าต่อสังคมและชุมชน การเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมเพ่ือเสริมสร้างพลังทาง สังคมของผสู้ ูงอายุ สามารถพฒั นาหลักสตู รตาม ผลทเ่ี กดิ ขนึ้ สรปุ ไดด้ งั น ี้ 1) ประโยชนแ์ ละ วัตถุประสงค์ ฐานคิดในการพัฒนาหลักสูตร คือ สร้างคุณค่าต่อระดับหลักสูตร สถาบันและคณะ ใช้แนวคิดพฤฒพลังขององค์การอนามัยโลก โดย กลา่ วไดว้ า่ ชดุ โครงการบรกิ ารวชิ าการมงุ่ เปา้ ในพน้ื ที่ ได้กำ�หนดปรัชญาหลักสูตร ป้าหมายและคำ�ขวัญ ต�ำ บลเหลา่ ดอกไมป้ ระสบผลส�ำ เรจ็ อยา่ งดยี ง่ิ สามารถ ประจำ�โรงเรยี น ดงั น้ี ดำ�เนินงานบรรลุตามวตั ถปุ ระสงค์ เป็นโครงการที่ ตอบสนองพันธกิจทัง้ 4 ดา้ นของมหาวิทยาลัย 2) ปรัชญาของหลักสูตร “รวมพลัง สร้าง ระดบั สงั คมและชมุ ชน เนอื่ งจากจดุ เดน่ ของชมุ ชนคอื ปญั ญา น�ำ พาสสู่ ังคมสุขภาวะผ้สู ูงวัย” การบรู ณาการความร่วมมอื ในทุกๆด้าน ไดแ้ ก่ กา รบรู ณาการบคุ ลากรของมหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม เปา้ หมาย “มคี วามสขุ ไดค้ วามฮู้ อยดู่ มี แี ฮง” การบรู ณาการทรพั ยากร การบรู ณาการองคค์ วามร ู้ ค�ำ ขวญั โรงเรยี นผสู้ งู อายตุ �ำ บลเหลา่ ดอกไม ้ การบรู ณาการดา้ นการจดั การเรยี นการสอน และ มี “ตุ้มโฮม ฮักแพง แบ่งปัน” งานวจิ ยั ควบคไู่ ปกบั งานบรกิ ารวชิ าการ เรอื่ ง “ ภาวะ วัตถุประสงค์ข้อท่ี 3 สนับสนุนการจัด สขุ ภาพและระดบั พฤฒลงั ของผูส้ งู อายตุ ำ�บลเหลา่ กจิ กรรมการเรยี นการสอนแบบมสี ว่ นรว่ มเพอื่ เสรมิ ดอกไม้” ซึง่ วางแผนตพี มิ พ์ในระยะต่อไป และ 3) สรา้ งพลงั ทางสงั คมของผสู้ งู อายุ ประโยชนแ์ ละสรา้ งคุณคา่ ตอ่ สถาบัน คุณค่าทเี่ กดิ การสนบั สนนุ การจดั กจิ กรรมการเรยี นการ ขน้ึ เปน็ รปู ธรรมทจี่ บั ตอ้ งไดข้ องการน�ำ เอาปรชั ญาของ สอนแบบมสี ว่ นรว่ มเพอื่ เสรมิ สรา้ งพลงั ทางสงั คมของ มหาวทิ ยาลยั สกู่ ารปฏบิ ัติ โครงการบรกิ ารวิชาการ ผู้สูงอายุ ซึ่งใช้กิจกรรมการสอนในราย โดยนกั วชิ าการและนสิ ติ สะทอ้ นถงึ ความจรงิ ใจ มงุ่ วิชาท่ี 9 ร่วมกับกิจกรรมขององค์การบริหารส่วน มนั่ ในการทจ่ี ะเปน็ สว่ นหนงึ่ ของสังคม ตำ�บลเหลา่ ดอกไม้ รพ.สต. โรงเรยี นบ้านกระบาก และชมรมผสู้ ูงอายเุ หล่าดอกไม้ การจัดการเรียนการสอน โดยคณาจารย์ จากมหาวิทยาลัย/ผู้นำ�ชุมชน ระยะเวลา 3 เดือนระหวา่ งเดอื น พฤษภาคม- กรกฎาคม 2560 สอนทกุ วันศกุ ร์ เวลา 8.30 น. – 15.00 น. สรปุ รายวิชา มดี งั นี้

162 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ กลุ่มวิทยาศาสตร์สุขภาพ ได้แก่ 1) วิชา บทสรุป สภุ าพดีวิถไี ทย (คณะแพทยศาสตร์) 2) วชิ าเรียน รู้เร่ืองยา (คณะเภสัชศาสตร)์ 3) วิชาการจัดการ รปู แบบการจดั การเรยี นการสอนทพี่ ฒั นา ความปวดเมอ่ื ย (คณะสาธารณสขุ ศาสตร)์ 4) วชิ า ขน้ึ มคี วามเหมาะสม เนือ่ งจากมคี วามหลากหลาย ผู้สูงวัยกับการออกกำ�ลังกาย (คณะสาธารณสุข ของเน้ือหา ผู้สอน และกิจกรรม คำ�นึงถึงวิถีชีวิต ศาสตร)์ ภมู ปิ ญั ญาทอ้ งถน่ิ วฒั นธรรมประเพณแี ละทนุ ทาง สงั คมท่ีมใี นชมุ ชน เนน้ การฝกึ ปฏิบัติ และสามารถ กลมุ่ วชิ าสรา้ งเสรมิ อาชพี และพฒั นารายได้ นำ�ไปใช้ในชีวิตประจำ�วัน นำ�ไปสู่เป้าหมายสูงสุด ได้แก่ 5) วชิ า ไก่ไข่ (คณะเทคโนโลยี) 6) วชิ าการ ของการเรียนรู้ในหลักสูตร คือผู้สูงอายุมีความสุข เพาะเห็ด (คณะเทคโนโลยี) 7) วิชาอาหารตำ�รับ โดยเฉพาะความสุขแบบองค์รวม สุขกาย สุขใจ ผสู้ ูงวยั (คณะเทคโนโลยี) 8) วชิ าผักไรด้ ิน (คณะ รวมถึงการแสดงออกซ่งึ การช่วยเหลือเกอ้ื กลู เอ้อื วทิ ยาศาสตร์) กลุ่มวิชาเสรมิ ทกั ษะทางสงั คมและ อาทรตอ่ กนั และกนั ซง่ึ จะน�ำ ไปสคู่ วามผาสกุ ในทส่ี ดุ การดแู ลสขุ ภาพ ไดแ้ ก่ 9) รายวชิ าเสรมิ ทกั ษะทาง สงั คมและการดแู ลสขุ ภาพ (คณะพยาบาลศาสตร)์ ทสี่ �ำ คญั คอื การท�ำ งานเพอื่ ชมุ ชนสงั คมหาก จะให้ประสบผลสำ�เร็จได้ต้องมีนโยบายท่ีชัดเจน วตั ถปุ ระสงคข์ อ้ ที่ 4 ประเมนิ และสงั เคราะห์ รว่ มกบั การสนบั สนนุ ในเชงิ ปฏบิ ตั ิ ซงึ่ ในการด�ำ เนนิ รปู แบบการจดั การเรยี นการสอนและหลกั สตู รการ งานคร้ังนี้มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม และ อบต.ได้ เรยี นรแู้ บบมสี ว่ นรว่ มเพอ่ื เสรมิ สรา้ งพลงั ทางสงั คม เป็นแบบอย่างท่ีดีต่อการทำ�งานภายใต้บริบทดัง ของผ้สู งู อายุ กล่าว รวมถึงการทำ�งานร่วมกันของกลุ่มอาจารย์ และพ้นื ที่ ท�ำ ใหไ้ ด้บทเรยี นส�ำ คญั คอื การประสาน ผลสมั ฤทธท์ิ เ่ี กิดขน้ึ ได้แก่ 1) การดำ�เนิน ความร่วมมือ ร่วมแรงร่วมใจกันทำ�งานจนงานน้ี งานเปน็ ไปตามแผนงานและบรรลวุ ตั ถปุ ระสงค์ 2) สำ�เร็จลุล่วงและมีแนวโน้มที่จะเกิดความต่อเน่ือง ผลสัมฤทธ์ิที่เป็นรูปธรรมคือการได้หลักสูตรการ สามารถขยายผลได้ในระยะยาวตอ่ ไป เรยี นรแู้ บบมสี ว่ นรว่ มเพอ่ื เสรมิ สรา้ งพลงั ทางสงั คม ของผู้สูงอายุ ซ่ึงเป็นหลักสูตรท่ีมีความเหมาะสม สรุปได้ว่า การพฒั นาหลกั สตู รการเรียนรู้ ใช้ได้จรงิ กบั โรงเรยี นผสู้ ูงอายุ 3) ไดร้ ปู แบบการบู แบบมสี ว่ นรว่ มเพอ่ื เสรมิ สรา้ งพลงั ทางสงั คมโรงเรยี น รณาการภารกจิ มกี ารบรู ณาการภารกจิ หลกั 4 ดา้ น ผู้สูงอายุตำ�บลเหล่าดอกไม้ อำ�เภอช่ืนชม จังหวัด การเรียนการสอนในทุกรายวิชา มีงานวิจัยโดยใน มหาสารคาม เปน็ แนวทางทเี่ หมาะสมกบั การเสรมิ เบ้ืองตน้ งานวิจยั แลว้ เสรจ็ 1 เรอ่ื ง เป็นโครงการที่ สรา้ งคณุ ภาพชวี ติ ผสู้ งู อายุ และการทม่ี หาวทิ ยาลยั ตอบสนองพนั ธกจิ ทง้ั และ 4 ดา้ นของมหาวทิ ยาลยั มหาสารคามไดใ้ หก้ ารสนบั สนนุ นกั วชิ าการใหเ้ ขา้ ไป 4) คุณค่าที่เกิดข้ึนไม่เพียงแต่ตอบสนองพันธกิจ ท�ำ งานในชมุ ชนโดยใชช้ มุ ชนเปน็ ฐานจงึ เปน็ การสรา้ ง แต่เป็นการเปิดโอกาสให้ชุมชนได้สัมผัสกับคำ�ว่า คุณค่าต่อชุมชนให้ก้าวไปสู่การการเปล่ียนแปลง มหาวิทยาลยั มหาสารคามมากข้ึน เพื่อไปสู่ความเข้มแข็งและพึ่งตนเองได้ในหลายๆ มติ ติ ามบรบิ ทของชุมชน กติ ตกิ รรมประกาศ ขอขอบณุ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม อบต.เหลา่ ดอกไม้ รพ.สต.เฉลมิ พระเกยี รตฯิ บา้ นกระบาก โรงเรยี นบา้ นกระบาก คณาจารย์ ผรู้ ่วมสอนและผ้ทู ม่ี ีสว่ นสนับสนุนทุกท่าน

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 163 บรรณานุกรม กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์. (2553). แผนผู้สูงอายุแห่งชาติฉบับท่ี 2 (พ.ศ. 2545 - 2564) ฉบับปรบั ปุรงคร้งั ท่ี 1 พ.ศ. 2552. กรุงเทพมหานคร : เทพเพ็ญวานิสย.์ กระทรวงสาธารณสุข. ยุทธศาสตร์กระทรวงสาธารณสุขยุทธศาสตร์ที่ 1 พัฒนาสุขภาพตามกลุ่มวัย. พ.ศ. 2559. วนั ท่ีคน้ ข้อมูล 15 กุมภาพันธ ์ 2560. เข้าถึงไดท้ ี่ http://www.info.dmh.go.th/. แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาตฉิ บบั ท่ี 12 พ.ศ. 2560 – 2564. (2559). วนั ทค่ี น้ ขอ้ มลู 1 มนี าคม 2560.เข้าถึงไดท้ hี่ ttp://www.nesdb.go.th/download/plan12. World Health Organization (WHO). (2002). Active Aging: A Policy Framework. วนั ทค่ี ้นขอ้ มูล 1 มีนาคม 2560. เขา้ ถงึ ไดท้ hี่ ttp://apps.who.int/. World Health Organization (WHO). (2015). Fact sheet of Active aging. A policy framework. A contribution of the World Health Organization to the second united nation world assembly on aging. Madrid, Spain. -6- -7-

164 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ -8- - 10 -

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 165 -9-



“การให้ความรู้ เกี่ยวกับการเข้าถึงสิทธิในกระบวนการยุติธรรม ในชุมชนบา้ นดอนกลอย ตำ�บลหวั ขวาง อ�ำ เภอโกสมุ พสิ ัย จังหวดั มหาสารคาม” อมรเทพ เมืองแสน 1 การจัดโครงการบริการวชิ าการของหลักสตู รสาขาวชิ านติ ศิ าสตร์ดงั กลา่ ว เป็นผลสะท้อนมาจาก การจดั การเรยี นการสอนในรายวชิ ากฎหมายวธิ พี จิ ารณาความแพง่ ซงึ่ ไดพ้ บกบั ปญั หาในเรอื่ งของการเขา้ ถงึ สทิ ธบิ างอยา่ ง ในกระบวนการยตุ ธิ รรม เพราะในแตล่ ะกระบวนการ ตา่ งพบกบั ปญั หาในเรอื่ งของความ ยุ่งยาก และซบั ซ้อน โดยเฉพาะในการดำ�เนินการหรือการจัดการในทางคดี อันเปน็ ผลมาจากแบบพธิ ีที่ เคร่งครัด ทำ�ให้ประชาชนโดยเฉพาะอย่างย่ิง ผู้ท่ีไม่มีความรู้ทางกฎหมาย เข้าถึงกระบวนการทางศาล ไดย้ าก หรือแม้แต่การจดั การในงานคดี ในบางลักษณะเชน่ การแตง่ ต้ังผจู้ ัดการมรดกไดม้ หี นว่ ยงานของ รัฐ คือ อัยการสำ�นักงานคุ้มครองสิทธิและช่วยเหลือทางกฎหมายแก่ประชาชน ท่ีสามารถจัดการแทน ประชาชนได้ โดยไมต่ อ้ งเสยี ค่าใชจ้ า่ ย แต่ในทางปฏิบตั ิส่วนใหญ่ประชาชนก็ยังมีความเชือ่ วา่ ตนจำ�เปน็ ท่ี จะตอ้ งจา้ งทนายความในการด�ำ เนนิ งาน เนอื่ งจากความไมร่ นู้ นั้ เปน็ เพราะกระบวนการยตุ ธิ รรม ไมว่ า่ จะ เปน็ กระบวนการยุติธรรมทางแพ่ง ทางอาญา หรือทางปกครอง ยงั เป็นกระบวนการที่ยากตอ่ การเข้าถงึ ซึ่งปัญหาในเรื่องของการใช้สิทธิทางศาล หรือการเข้าถึงสิทธิในกระบวนการยุติธรรมยังคงเป็น อีกหน่งึ ปญั หา ทค่ี นในทกุ ชุมชนจะตอ้ งเผชิญ โดยเฉพาะในชุมชนเกษตรกรรม อยา่ งเชน่ ชมุ ชนบ้านดอน กลอย ต�ำ บลหวั ขวาง จังหวัดมหาสารคาม ซงึ่ จากการลงพ้นื ท่เี พื่อส�ำ รวจความต้องการรวมถึงสอบถาม 1 ผูช้ ่วยศาสตราจารยอ์ มรเทพ เมอื งแสน รองคณบดฝี ่ายประกนั คุณภาพการศกึ ษาและวจิ ยั คณะนติ ิศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม ผู้รบั ผิดชอบโครงการ

168 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ จากชาวบา้ นและผนู้ �ำ ชมุ ชนพบวา่ คนสว่ นใหญใ่ น เพอ่ื สง่ เสรมิ ใหค้ ณะนติ ศิ าสตร์ มหาวทิ ยาลยั ชุมชนประกอบอาชพี กสิกรรม และบางสว่ นกำ�ลงั มหาสารคาม นสิ ติ และชมุ ชน มสี ว่ นรว่ มในกจิ กรรม ประสบอยู่กับปัญหาในเร่ืองกฎหมาย หรือการใช้ ท่เี ป็นประโยชนต์ อ่ ท้องถ่นิ สทิ ธใิ นทางศาล ไม่ว่าจะเป็นเรือ่ งท่ดี ิน เรื่องการกู้ ยมื เงิน ท่ตี อ้ งการให้ผรู้ ู้ ตลอดจนหน่วยงาน หรอื ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้าน ที่ให้บริการ องคก์ รของรฐั มาให้ค�ำ ปรกึ ษา มาไขความกระจา่ ง ทางวิชาการ และให้ความชว่ ยเหลอื ในด้านต่างๆ บา้ นดอนกลอย ต�ำ บลหัวขวาง ต้ังขน้ึ เมือ่ ดว้ ยเหตนุ ้ี คณะนติ ศิ าสตร์ มหาวิทยาลยั ประมาณ ปี 2347 ตรงกบั หนงั สอื พงศาวดารมณฑล มหาสารคาม จงึ มคี วามประสงค์ ทีจ่ ะลงพนื้ ทีแ่ ละ อสี าน โดยมเี พี้ยเมอื งแพน บ้านแขช่ ีโหลน่ อำ�เภอ ดำ�เนินกิจกรรมให้ความรู้ทางด้านกฎหมายเกี่ยว อาจสามารถ จังหวดั รอ้ ยเอ็ด พ่อเจ้าหมืน่ พ่อเจา้ กับการเข้าถึงสิทธิในกระบวนการยุติธรรม ในชื่อ หลาย ไดน้ �ำ สมคั รพรรคพวกประมาณ 15 ครวั เรอื น โครงการหน่ึงหลักสูตรหนึ่งชุมชน หัวข้อ “การ อพยพมาท�ำ มาทท่ี �ำ กนิ ไดอ้ อกส�ำ รวจพบสถานท่ี ให้ความรู้ เกี่ยวกับการเข้าถึงสิทธิในกระบวนการ ตั้งหมู่บ้าน ซ่ึงเป็นที่ดินมีป่ากลอยอยู่เป็นจำ�นวน ยุติธรรม ในชุมชนบ้านดอนกลอย ตำ�บลหัวขวาง มาก (กลอยเป็นพชื ชนิดหนึง่ สามารถนำ�หวั มาน่งึ อ�ำ เภอโกสุมพิสยั จังหวัดมหาสารคาม” กนิ ได)้ และมคี วามสมบรู ณด์ ว้ ยพชื พรรณธญั ญาหาร และตงั้ ชอ่ื หมบู่ า้ นวา่ ดอนกลอย จนถงึ ปจั จบุ นั ในปี เพ่ือเป็นอีกหนึ่งช่องทาง ท่ีจะทำ�ให้ พ.ศ. 2531 ทางราชการเหน็ วา่ ชมุ ชนมคี วามหนาแนน่ ประชาชน เข้าถึงกระบวนการยุติธรรมด้านต่างๆ จงึ แยกการปกครองออกเปน็ บา้ นดอนกลอย หมทู่ ่ี 6 ได้อย่างถูกต้อง รวดเร็ว รวมถึงยังเป็นการลด และหมทู่ ี่ 17 มผี ใู้ หญบ่ า้ นปกครอง คอื นายทองลว้ น ค่าใช้จ่าย นอกจากน้ันแล้ว ยังเป็นการเพ่ิมช่อง ดวงเพียอ้ม ถึงปี พ.ศ. 2552 ทางในการประสานงานกนั ในระหวา่ งมหาวทิ ยาลยั มหาสารคามกับชุมชน รวมถงึ ในระหว่างชมุ ชนกับ การจัดโครงการ หน่วยงานต่างๆ ของรัฐที่เก่ียวข้อง เพ่ือเป็นการ ปกป้องคุ้มครองสิทธิของคนในชุมชน จากการถูก รูปแบบการดำ�เนินโครงการ เป็นการจัด เอาเปรียบของผู้ท่ีรกู้ ฎหมายอกี ดว้ ย งานที่มุ่งเน้นการมีส่วนร่วมขององค์กรภายนอก คอื ศนู ย์ด�ำ รงธรรม จงั หวัดมหาสารคาม กบั ผูน้ �ำ นอกจากนัน้ ยังเปน็ การสอดคลอ้ งกับอัต และชาวชมุ ชนบา้ นดอนกลอย และหมบู่ า้ นใกลเ้ คยี ง ลกั ษณแ์ ละจติ ส�ำ นกึ ของนสิ ติ คณะนติ ศิ าสตร์ กลา่ ว ต.หัวขวาง อ�ำ เภอโกสมุ พสิ ยั จังหวดั มหาสารคาม คอื “นักกฎหมาย น�ำ ความรู้ สูช่ มุ ชน” กบั คณะนติ ศิ าสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม ดว้ ย การแลกเปล่ียนเรียนรู้ ร่วมกันในเรื่องของการเข้า โดยมวี ตั ถปุ ระสงคข์ องการจดั โครงการ คอื ถึงสิทธิในกระบวนการยุติธรรม รวมถึงให้ความ 1. เพ่ือให้ความรู้แก่คนชุมชน เก่ียวกับ กระจ่างชัดในเรื่องที่เป็นข้อเคลือบแคลงสงสัย การเขา้ ถึงในกระบวนการยุติธรรม เก่ียวกับปัญหากฎหมาย ซ่ึงผลการดำ�เนินงาน 2. เพอื่ ใหค้ นในชมุ ชนทราบถงึ ชอ่ งทางใน สรุปไดจ้ ากจ�ำ นวนผเู้ ข้าร่วม รวมถึงแบบสอบถาม การตดิ ตอ่ สอบถาม เพอื่ ลดคา่ ใชจ้ า่ ย ทอ่ี าจจะเกดิ ขึ้นในการใช้สิทธิทางศาล หรือการดำ�เนินการที่ เก่ียวขอ้ งกบั กฎหมาย

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 169 ของผ้เู ขา้ ร่วมงาน ท้ังในสว่ นของความพึงพอใจใน ในชุมชน แล้วหัวหน้าโครงการจึงได้กำ�หนดหัวข้อ การจัดโครงการ และการประเมนิ ความส�ำ เร็จของ ในการจัดโครงการ ให้เป็นไปในลักษณะของการ การบรู ณาการงานบรกิ ารทางวชิ าการ 3 ให้ความรู้เกี่ยวกับการเข้าถึงสิทธิในกระบวนการ การจัดโครงการโดยเร่ิมต้นจาก การต้ัง ยตุ ธิ รรมของคนในชมุ ชน หวั หนา้ โครงการไดท้ �ำ การ พคงษณ์ศะกั กดริ์ รแมกก่นาสรวุ รใรนณกาผรู้ใดหำ�ญเ่นบา้ินนโคบรา้งนกดาอรนฯกหลัวอหยนห้ามู่ท่ี 1ร7าตย.งหาวั นขผวลางกาอราลเภงอพโื้นกทสุม่ี เพพสิ ่ือยั สจำ�รังหวจวคดั มวาหมาสตา้อรงคกาามร เหชโขดโสขขสมุวั ้าคยอ้อนำ�หชถผรรงมในนงึ งใู้วจจสูลไา้หกจังดโิทดญหาคร้ดว้ธลรบัรว่บย้ใิวงศงัดนา้ยกพกกนึกมกากาับื้นแรษหรราหะทลปจาราัวบะี่งึรสสหหโสไวกึ าัมดดานนมษรภ้ขยกา้กาา้าอกคโาชาอคหษามกิรายรนรยมขณูลา่งเุตดอกรงเ์แิธหกงใิ่มาผกรลหัวร่ียตู้ใรละเมขวห้นปมเช้้อูบ่ กลขญน็จดิใ้าับืออนาอกน่พกงกกยโบัจคงคกา่าพาฝษนรงราน้ืนา่ดจใ์ศงรวยนทีัดกสักนทปชโี่อาดหคาทกมุ รบใิ์รนคชำ�ทหแถงกึ่งนร้หกกี่นาไอาดาัว่นม่ารงรห้ใหหวันใ้คหห้าวน้เโขเกจขปาคสา้ อมอัดำ�น็รโนหงรงคงโไอคกช่วปครนมุมาไรงใณดปรนกงมชบกายะลอืนไรทดังากักดไผรใ้ทษว้บรดน ้บูยรรณ้ทา กามกรไทาะบาหิดากกหขรรถา้มาาอจนสงึรรีรกงัดปะค้ารปกาทโทาัญณรคารย้อี่เหระะรงขรนใงาเจาียอหถพกตนำ�กงค้ึง่าาื่อผคคปปวงรนลณณาัๆญบรกำ�มะระหะเาใรขชกินรทา้เู ้าุมกากลตชำ�สร่ยี่อง่าุมงวกู่วพงวนชาชิๆาากน้ืนทางรับทแทแกพี่จแกี่ลช่ีผาะเลิจาพะารนม้วราวผื่อรแแีกู้เณลลขาะ้ว้ารา กสหกใผขสทาาานหวรหรวุู้ใี่ชังหวพา้ครนาสจงรญจิววอืดณคาชาเบอ่บชวรุมมำ�ทาผ้าณญิ ชรเมบนใู้ภ่ววนาหตาแขอิทมไทญอ้ลอดโยมงหกะบ่งา้รกือคนสสกับา้ ดณ้าุมมรนรท้วจกพขาะบยาี่ชับอกสิขกา้กิกงรหัยอศนชารขัวงูนดมุรมอจคหสยชอกงงัณน์ดะนหาหะ้าราทกมวใทโปรดั้อลนคู่บงารมธอนกร้างะรงายหานถจรกรน าาจึงหมจาแคสปำ�รมดัรลณานวัญเโทู่ะรปมควะี่ผคหน1็นรถเู้กาางึงข7หอมก่อตก้ายนาตนา่าร่าโร่ึงร.ว่ทงดหงบไขมๆจี่ดดยวัรอโะ้ีิกคคมารวีกรงาาวกมงกกรรริชาว่วาอาาจรามนมรนรัดกฯโอตถกุเโาคคค้ังอึงับรไรรแกรกดเงาแตงาจห้กกะกล่กร้าา�ำหนา้วขาขรหร์เังรออสสนตสอคถนงไงอ้ัดือวสาดอแกใเนา้มถชไตหหมปทีกิญาก่ม้นอยใี่านาีกวนังงัรนรทสิทาผเกอุเรือรี่คูบ้ยาอยีโจขรรารดกกดัจอาิหกปยหดัโสะารคทรนงาหรจะรารี่ปคงั์าชนงวสสณกรกุมจกอืถะศะาพับขาชวูนรเื้นเพอนาุมจยใทงส่ือทา้คน์ดแี่�ำนข่ีใณกวผำ�รนอานัารนวเะงกรงขจเแกสอธา้าพลรรอารสะนื้จรรรกู่ ม์ททมัด่ี่ี สกทถระาำ�จนใหาทย้ห่ี งโัวดานหยทในหี่ป้า้แรโกคะ่นชรสิุมงิตกคทาณรีเ่ ะขกา้ไมดรรา้ทมชรกว่ ายาบรในถฯขึงไน้ัปดตัญ้กอาหนหาตนต่าดง่าใๆหงๆ้มีการจ8ทัดี่เโขเคมา้ รษมงกาาชายร่วนยใใน2นว5ขัน6ัน้ เ0สต าอ รมน์ทีกต่ี 8าา่ รงเกมๆษร ะ า จยานย2ง5า6น0ใหม้แกีกา่นริสิต คเแวคลาียมะงสชนาใวหใจบ้คซเ้าขวซ่ึงนา้าง่ึใรนใมนบว่ สวมว้าันนนักนใทิจทดจก่ีจ่จีอเรขัดัดนร้าโโกมครคลร่วซรงมอ่ึงงกยกหกาิจลรารกไงัรวดจรไม้มารดถกีผม้มึงทู้ใหหีผซ่ีวญมู้ใทิ่ึงหหู่บยบ่ ญาล้าา้ กนนัง่บรจใแท้ากาลน้ังกลทะ้ ช่ีเปา็นวขใกบคนัดบัา้ณกแนวารยิทจบะ้งยา้าบใารนนวกยดเน์ขรรออื่อกโนงงาดกคขรยลณยอเอฉุตงะยทพนิธ่ีดริตรารวะินิศมมปาถสมัญใงึตรนหหรดกมา์ กแใรบู่ นลณ้าระเนวรีทวมใื่อทิี่เกถงกยลกึงิดา้เามคกปรีียชรัญเจางขวาหา้ ใกบสหาศิท้าข้ ูนน้อธยิ ์ ดทาร่ีวงิทธยรรามกไรดทใ้ ั้งหท้คี่เวปา็นมครู้แณกาช่ จาาวรบยา้ ์ขนอแงลคะณนิสะิตนทิตเ่ี ิศขา้ สร่วตมรโ์ ครงกเขา้ารรแ้อลง้วเรมียีชนาตว่อบเ้าจน้าหหลนา้ายทคนี่ศซูนักยถ์ดาำ�มรถงึงธปรัญรมหจาขังหอ้ วัด กแฎลหะมวาิทยตยา่างกๆรจกาับกวศทิ ูนยายก์ดรำ�โรดงยธเรฉรพมาไะดป้ใัญห้หคาวใานมเรร่อืู้แงกก่ ารเขม้าหสาิทสธาิใรนคกราะมบใวนนเรกอ่ื างรขยอตุ งิธโรฉรนมดใทนดี่ กนิ รณทม่ีที ปี ่ีเกญั ิดหปาัญโหดาย ขคบช้อาามข้าวนัดใบแหน้ายลเนรง้ าอ่ืใแยนงลคเขระนอื่อนงซงโิสขักฉิตอถนงทาดทม่ีเทข่ดี ถ่ดี ้าินึงินรป่มวทัญมรี่มดโีปหคกญัารขรหง้วอกามกาโถฎรดึงแหยมลเมีชจ้วาา้า วยห บตมน้า่าีช้านงทาเๆวศี่ข้าูนรย้อ์ดงไเาเจวรรา้แ้งยี หธลนรนะตรจา้่อมทดั เทจศดี่ ่เี้านู�ำขหเา้ยนนมด์ นิา้า�ำ ทตกร่ีศัง้างโรธนู ตสรย๊ะรง่ ด์ มจไาดังทรหร้ เ่ีงขับวธา้ดัเรรมรใือ่ าหมงตด้จไงั้ว�ำังโ้แหเตนลวะ๊ นิะัดไจกมดดัาหร้ รบัาตสเ่อราอื่ไรปง ดาเนนิ การส่งจงั หวดั ให้ดาเนินการต่อไป

ความสนใจเข้าร่วมกิจกรรม ซ่ึงหลังจากท่ีวทิ ยากรทัง้ ที่เปน็ คณาจารยข์ องคณะนิติศาสตร์ และวทิ ยากรจากศนู ย์ ดารงธรรมไดใ้ ห้ความรู้แกช่ าวบ้านและนิสติ ทเี่ ขา้ รว่ มโครงการแล้ว มชี าวบ้านหลายคนซักถามถึงปญั หาข้อ กฎหมายตา่ งๆ กับวทิ ยากร โดยเฉพาะปัญหาในเร่อื งการเข้าสทิ ธิในกระบวนการยตุ ิธรรม ในกรณีท่เี กิดปัญหา ข้อขัดแย้งในเรื่องของท่ดี ิน มรดก รวมถงึ มชี าวบา้ นเข้าร้องเรยี นต่อเจา้ หนา้ ท่ีศูนย์ดารงธรรมจังหวัดมหาสาร คาม ในเร่อื งของโฉนดทีด่ นิ ที่มปี ญั หา โดยเจ้าหนา้ ท่ีศูนยด์ ารงธรรมท่เี ข้ามาตัง้ โตะ๊ ได้รับเร่ืองไวแ้ ละจดั ดาเนินการสง่ จังหวดั ให้ดาเนินการตอ่ ไป นอกจากน้ันแล้ว ในส่วนนิสิตสาขาวิชา ของ การประเมนิ ผลความส�ำ เรจ็ ของการบรณู าการ นิติศาสตร์ ต่างไดร้ บั ความรู้ในอกี แงม่ มุ หนึง่ นอก งานบรกิ ารทางวชิ าการ (เฉพาะนสิ ติ และชาวบา้ น) เหนอื จากทไี่ ดร้ บั ในหอ้ งเรยี น โดยเฉพาะในรายวชิ า ในสว่ นของนสิ ติ พบวา่ ผลประเมนิ ความส�ำ เรจ็ ของ ท่ีได้ลงเรียนคือ กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา การบูรณาการในดา้ นความรู้ ประสบการณท์ ี่ไดร้ ับ และกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความแพง่ ซงึ่ เปน็ รายวชิ า จากโครงการในส่วนของนิสิต ในภาพรวมอยู่ใน ทเ่ี กยี่ วขอ้ งโดยตรงตอ่ การเขา้ ถงึ สทิ ธใิ นกระบวนการ ระดับมากที่สดุ ( = 4.56) ในส่วนของชาวบ้าน ยุติธรรม ท้ังทางแพ่งและทางอาญา ทำ�ให้นิสิต พบว่า ผลประเมินความส�ำ เรจ็ ของการ บูรณาการ ทราบถึงปัญหา ข้อขัดข้องแท้จริงท่ีเกิดข้ึนกับชาว ในด้านความรู้ ประสบการณ์ที่ได้รับจากโครงการ บ้านจริงๆ อันถือว่าเปน็ การบรูณาการ การบรกิ าร ในสว่ นของชาวบา้ น พบวา่ ผลประเมนิ ความ ส�ำ เรจ็ วชิ าการ เขา้ กบั การเรยี นการสอน อนั เปน็ ประโยชน์ ของการบรู ณาการในดา้ นความรปู้ ระสบการณท์ ไ่ี ด้ อย่างมากต่อนิสิต ทำ�ให้โครงการบริการวิชาการ รบั จากโครงการในสว่ นของชาวบา้ น ในภาพรวมอยู่ ดังกล่าว เกิดบรรยากาศของการเรียนรู้ร่วมกันใน ในระดบั มาก ( = 4.08) ระหว่างคณาจารย์ นิสิต และบุคลากรหลักสูตร นิติศาสตร์ กับชาวบ้าน รวมถึงเครือข่ายซ่ึงเข้ามา โดยนสิ ติ ใหข้ อ้ เสนอแนะ วา่ กจิ กรรมทจ่ี ดั เปน็ พนั ธมติ รกบั หลกั สตู รนติ ศิ าสตร์ คอื ศนู ยด์ �ำ รง เหมอื นเปน็ การทบทวนความรทู้ เ่ี รยี นในหอ้ งเรยี นอกี ธรรมจงั หวัดมหาสารคาม รอบ, การจัดโครงการทำ�ให้มองเห็นสภาพปัญหา ที่เกิดข้ึนจริงในทางกฎหมาย โดยเฉพาะเวลาที่ โดยในการจัดโครงการบริการวิชาการดัง นักกฎหมายต้องแก้ ปัญหาจริง ๆ กับชาวบ้านท่ี กล่าว ได้มผี สู้ นใจเขา้ รว่ มโครงการ เป็นจำ�นวนท้งั ประสบปัญหา และต้องการความช่วยเหลือ, บาง สนิ้ 141 คน จากจ�ำ นวนทต่ี ้งั เปา้ เอาไว ้ 163 คิด ครงั้ การเรยี นในหอ้ งกท็ �ำ ใหผ้ เู้ รยี นมองไมเ่ หน็ สภาพ เปน็ รอ้ ยละ 86.50 ท�ำ ใหบ้ รรลตุ วั บง่ ชค้ี วามส�ำ เรจ็ ปญั หาทเ่ี กดิ ขน้ึ จรงิ ๆ และชาวบา้ นใหข้ อ้ เสนอแนะ ท้ัง 2 ข้อ คอื ข้อท่ี 1. นสิ ิต และคณาจารย์ คณะ ว่า โครงการนี้ เป็นโครงการท่ีช่วยเหลือชาวบ้าน นิติศาสตร์เข้าร่วมไม่ตำ่�กว่าร้อยละ 80 ของเป้า ไดจ้ ริงๆ หมาย โดยมีผูเ้ ข้ารว่ ม 48 คน จากท่ตี ง้ั เปา้ เอาไว ้ 60 คน คิดเปน็ ร้อยละ 80 ของเปา้ หมายและข้อ ซงึ่ แสดงใหเ้ หน็ ไดว้ า่ โครงการหนงึ่ หลกั สตู ร ท่ ี 2 คือ คนในชุมชนใหค้ วามสนใจ ในการเขา้ ร่วม หนึ่งชุมชน ในหัวเร่ือง “การให้ความรู้ เก่ียวกับ โครงการไมต่ �ำ่ กวา่ รอ้ ยละ 80 ของเปา้ หมาย โดยมี การเข้าถึงสิทธิในกระบวนการยุติธรรม ในชุมชน ผเู้ ขา้ ร่วม 90 คนจากทต่ี ้ังเป้าเอาไว้ 100 คน คิด บ้านดอนกลอย ตำ�บลหัวขวาง อำ�เภอโกสุมพิสัย เป็นร้อยละ 90 ของเปา้ หมาย จงั หวดั มหาสารคาม” ของหลกั สตู รนติ ศิ าสตร์ คณะ นติ ศิ าสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม สามารถเปน็ โดยผเู้ ขา้ รว่ มโครงการ มคี วามพงึ พอใจใน ทพี่ งึ่ ใหก้ บั ชมุ ชน รวมถงึ กอ่ ใหเ้ กดิ ประโยชนร์ ว่ มกนั ระดับมาก ( = 4.33) นอกจากนน้ั แลว้ ในส่วน กับชุมชน และผูเ้ กีย่ วข้องทุกฝ่าย

โครงการพฒั นากลุ่มเกษตรกรผูเ้ ล้ยี งไกง่ วง บ้านกุดใสจ้ อ่ ต.กุดใสจ้ ่อ อ.กันทรวชิ ัย จ.มหาสารคาม (ปที ี่ 2) โดย อาณัติ จันทร์ถริ ะตกิ ุล และคณะ หลกั สตู รวิทยาศาสตรบัณฑติ สาขาวิชาสตั วศาสตร์ คณะเทคโนโลยี มหาวิทยาลยั มหาสารคาม ไกง่ วงเป็นสตั วเ์ ศรษฐกิจทางเลอื กส�ำ หรับเกษตรกร เพราะนอกจากจะใหผ้ ลผลิตเนอ้ื คณุ ภาพดี มีโปรตนี สูง และคลอเลสเตอรอลต่�ำ แล้ว ยงั สามารถน�ำ มาปรุงเป็นอาหารได้เชน่ เดียวกบั เนื้อไก่ จงึ เป็นที่ ตอ้ งการของตลาดผู้บริโภคเฉพาะท่มี กี �ำ ลงั การซอ้ื สงู นอกจากนี้ยังเลีย้ งง่าย สามารถปล่อยให้หากนิ เอง ตามธรรมชาติไดเ้ ช่นเดียวกับไก่พื้นเมอื งไทย สามารถกนิ พืชหรือวสั ดุในทอ้ งถ่นิ เปน็ อาหารไดห้ ลากหลาย อาทเิ ชน่ ผักตบชวา ผกั ปราบ และเศษพชื ผกั สวนครวั เป็นตน้ นอกจากน้ยี งั สามารถชว่ ยกำ�จดั วัชพชื โดย เฉพาะหญา้ ได้เปน็ อยา่ งดี จงึ เหมาะส�ำ หรบั นำ�มาส่งเสริมและพฒั นาให้เปน็ อาชีพทางเลือกทส่ี ร้างรายได้ เสรมิ ใหก้ บั เกษตรกรรายยอ่ ยในพน้ื ทจ่ี งั หวดั มหาสารคาม การเลยี้ งไกง่ วง จ�ำ นวน 6 ตวั ทปี่ ระกอบดว้ ยพอ่ พันธุ์ 1 ตัว และแม่พันธุ์ 5 ตัว ภายใตร้ ะบบการจัดการและให้อาหารในระบบธรรมชาติทำ�ให้เกษตรกรมี รายไดเ้ ฉลย่ี 3,850 บาท/เดอื น หรอื 46,200 บาท/ปี หรอื มตี น้ ทนุ การเลย้ี งเฉลยี่ 325 บาท/ตวั ในขณะ ที่สามารถจำ�หน่ายได้ในราคาเฉลย่ี 720 บาท/ตัว โดยสามารถลดต้นทุนคา่ อาหารไดถ้ ึงรอ้ ยละ 60 เมื่อ เปรยี บเทยี บกบั การเลย้ี งดว้ ยอาหารส�ำ เรจ็ รปู เพยี งอยา่ งเดยี ว (ศนู ยว์ จิ ยั และพฒั นาการปศสุ ตั วท์ ี่ 4, 2554) หลักสตู รวทิ ยาศาสตรบณั ฑติ สาขาวชิ าสตั วศาสตร์ ไดร้ บั ทนุ อดุ หนุนโครงการหนงึ่ หลกั สตู รหนงึ่ ชุมชน จากงบประมาณเงินแผ่นดิน ประจำ�ปี 2559 มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ให้ดำ�เนนิ งานโครงการ พฒั นากลมุ่ เกษตรกรผเู้ ลย้ี งไกง่ วง บา้ นกดุ ใสจ้ อ่ ต.กดุ ใสจ้ อ่ อ.กนั ทรวชิ ยั จ.มหาสารคาม โดยไดด้ �ำ เนนิ การ ศึกษาบรบิ ทการเลย้ี งไก่งวงของกลุ่มผเู้ ลย้ี งไก่งวงกุดใส้จอ่ และระดมความคดิ เหน็ เพอ่ื พัฒนาระบบการ ผลติ ไก่งวงของกล่มุ ผู้เล้ยี งไก่งวงกดุ ใส้จ่อ และท�ำ การอบรมเชงิ ปฏิบตั กิ าร เร่ืองอาหารตน้ ทุนต�ำ่ และการ ใหอ้ าหารไก่งวง หลักการตรวจสอบไข่ฟกั และการผสมเทียมไก่งวง ผลการด�ำ เนินงาน พบวา่ เกษตรกร ผเู้ ขา้ รว่ มโครงการมคี วามพงึ พอใจในภาพรวมของโครงการในระดบั มาก (คา่ เฉลย่ี 4.11) สว่ นนสิ ติ มคี วาม พงึ พอใจในภาพรวมของโครงการในระดับพงึ พอใจมาก (คา่ เฉลีย่ 4.39) นอกจากนีไ้ ด้จดั ท�ำ เอกสารเรอื่ ง องค์ความรู้การเล้ยี งไก่งวง จำ�นวน 1 เรอ่ื ง และมอี งคก์ รเครอื ขา่ ยจ�ำ นวน 2 องค์กร เขา้ ร่วมโครงการ คือ ศูนย์วิจยั และพัฒนาการปศุสัตว์ที่ 4 และส�ำ นักงานปศสุ ัตว์อำ�เภอกันทรวิชัย อย่างไรก็ตาม เมื่อทำ�การสำ�รวจความต้องการของกลุ่มเกษตรกรผู้เล้ียงไก่งวง บ้านกุดใส้จ่อ ภายหลงั เสรจ็ สน้ิ การด�ำ เนนิ งานโครงการดงั กลา่ ว พบวา่ กลมุ่ เกษตรมคี วามรแู้ ละพฒั นาการดา้ นทโี่ ครงการ ดำ�เนินการดีขึ้น แต่ยังมีประเด็นปัญหาท่ีต้องการให้ช่วยเหลือและให้บริการคือ การพัฒนาทักษะความ ชำ�นาญด้านการผสมเทียม ทำ�ประดิษฐ์ตู้ฟักไข่และเครื่องสับหญ้าราคาประหยัด และหลักการเลี้ยงไก่

172 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ งวงในฤดูร้อน ดังนัน้ หลกั สตู รวทิ ยาศาสตรบัณฑิต *บรรยายหลกั การท�ำ งานของตฟู้ กั ไข่ และ สาขาวชิ าสตั วศาสตร์ จงึ มคี วามประสงคจ์ ะดำ�เนนิ องค์ประกอบของตู้ฟกั ไข่ งานโครงการพฒั นากลมุ่ เกษตรกรผเู้ ลย้ี งไกง่ วง บา้ น กดุ ใส้จ่อ ต.กุดใสจ้ อ่ อ.กันทรวชิ ัย จ.มหาสารคาม *ดำ�เนินการประดิษฐ์ตู้ฟักไข่ โดยให้ ต่อเน่ืองเป็นปีท่ี 2 เพ่ือดำ�เนินการพัฒนากลุ่ม เกษตรกรมีสว่ นร่วมในการดำ�เนนิ งาน เกษตรกรผู้เล้ียงไก่งวง บ้านกุดใส้จ่อ ให้เป็นกลุ่ม เกษตรท่มี คี วามเข้มแข็งและย่งั ยนื ในทุกดา้ นตอ่ ไป *ทดสอบการท�ำ งานของตฟู้ ักไข่ *ใหเ้ กษตรกรจดั ระบบการใชบ้ รกิ ารตฟู้ กั ไข่ วัตถุประสงค์ - จัดการอบรมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง หลัก 1. เพ่ือพัฒนาตู้ฟักไข่ราคาประหยัดท่ี การฟกั ไขไ่ กง่ วง และการเลย้ี งไกง่ วงในชว่ งฤดรู อ้ น เหมาะสมกับการฟกั ไข่ไกง่ วงของเกษตรกร รวมทง้ั การแลกเปลยี่ นเรยี นรกู้ ารด�ำ เนนิ งานทผ่ี า่ น มา (วันที่ 8 เมษายน 2560) 2. เพ่ือส่งเสริมการฟักไข่ และการเลี้ยง - จัดต้ังศูนย์เรียนรู้การฟักไข่ไก่งวงของ ไก่งวงในช่วงฤดรู ้อนของเกษตรกร กลมุ่ เกษตรกร หมายเหตุ –กลุ่มเกษตรกร จะช่วยเตรียม กระบวนการดำ�เนินการ ความพรอ้ มดา้ นสถานท่ี และทรพั ยากรเกยี่ วกบั ไก่ งวง รวมท้ังร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ท้ังกับอาจารย์ 1. ข้ันเตรยี มการ นสิ ิต และภาคเี ครอื ขา่ ย - คณะผรู้ บั ผดิ ชอบโครงการ ท�ำ การประสาน -อาจารยส์ าขาวชิ าสตั วศาสตร์ จะมบี ทบาท งานกบั ผ้แู ทนกลมุ่ ผูเ้ ล้ยี งไกง่ วงกดุ ใส้จ่อ ศนู ยว์ ิจยั หลักในด้านวิชาการ และดำ�เนินงานโครงการมี และการพัฒนาปศุสัตว์ ท่ี 4 และปศุสัตว์อำ�เภอ บรรลวุ ตั ถุประสงค์ กนั ทรวชิ ยั เพอ่ื เตรยี มการด�ำ เนนิ งานการใหบ้ รกิ าร -นสิ ติ หลกั สตู ร วท.บ. สาขาวชิ าสตั วศาสตร์ และการฝึกอบรมเชิงปฏบิ ตั กิ าร เข้าร่วมกิจกรรมทุกคร้ัง ไม่น้อยกว่า 20 คน โดย - คณะผูร้ ับผดิ ชอบจัดเตรยี มอปุ กรณแ์ ละ นสิ ิตจะไดเ้ รียนร้ทู งั้ ดา้ นวชิ าการ แลกเปลีย่ นเรยี น เคร่ืองมือ สำ�หรับการประดิษฐ์ตู้ฟักไข่ พร้อมท้ัง รู้ และกระบวนการทำ�งานบรกิ ารวชิ าการ เตรียมความพร้อมในการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการ -ตัวแทนศูนย์วิจัยและการพัฒนาปศุสัตว์ เรื่องการฟกั ไข่ และการเลี้ยงไกง่ วงในชว่ งฤดรู อ้ น ท่ี 4 และปศสุ ตั วอ์ �ำ เภอกนั ทรวชิ ยั เขา้ รว่ มกจิ กรรม ทกุ ครงั้ โดยตวั แทนเครอื ขา่ ยจะท�ำ หนา้ ทส่ี นบั สนนุ 2. ขั้นดำ�เนนิ การ ทง้ั ทางวชิ าการ และการประสานงานกบั หนว่ ยงาน - จดั การใหบ้ รกิ าร เรอื่ ง การประดษิ ฐ์ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง เพอื่ ท�ำ ใหก้ ารเลย้ี งไกง่ วงของเกษตรกร ตฟู้ กั ไขร่ าคาประหยดั ขนาดฟกั ไข่ 50 ฟอง จ�ำ นวน มีการพฒั นาทัง้ ดา้ นการผลิตและการตลาด 1 ตู้ เพื่อใหเ้ ปน็ สมบตั ริ ่วมของกลุ่มเกษตรกร (วัน ท่ี 25 มีนาคม 2560) โดยมีข้ันตอนดังตอ่ ไปน้ี

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 173 3. ข้ันติดตามและสรุปผล การชแ้ี จงแนวทางการพฒั นาการเลย้ี งและการตลาด -ดำ�เนินการติดตาม การดำ�เนินงานของ ไกง่ วง และแลกเปลย่ี นเรยี นรกู้ ารด�ำ เนนิ งานทผี่ า่ น กลุ่มผู้เล้ียงไก่งวงกุดใส้จ่อ ในด้านการฟักไข่และ มา เจา้ หน้าทีศ่ นู ย์วจิ ยั และพฒั นาการปศุสตั ว์ที่ 4 ประสิทธิภาพของตู้ฟักไข่ และการเลี้ยงไก่งวงใน และคณาจารยส์ าขาวชิ าสตั วศาสตร์ ท�ำ ใหเ้ กษตรกร ชว่ งฤดรู อ้ น โดยใชก้ ารแบบสอบถามในการประเมนิ ไดร้ บั ทราบแนวทางการสง่ เสรมิ การเลย้ี งไกง่ วงจาก ผลสัมฤทธ์ิ (วันที่ 27 เมษายน 2560) หน่วยงานทรี่ ับผิดชอบโดยตรง และไดร้ บั ขอ้ เสนอ - สรุปผลการดำ�เนนิ งานโครงการ แนะทางวชิ าการจากคณาจารย์ การบูรณาการกับภารกิจหลักด้านอื่นๆ ภายหลงั การด�ำ เนนิ การคณะผดู้ �ำ เนนิ งาน โครงการไดไ้ ปตดิ ตามผลการด�ำ เนนิ การ โดยไปสาธติ บรู ณาการกับการเรยี นการสอน รายวชิ า การท�ำ ความสะอาดและการรมควนั ฆา่ เชอื้ โรคในตู้ ที่สามารถบูรณาการเรียนการสอนกับการดำ�เนิน ฟกั ไข่ ท�ำ การมอบตฟู้ กั ไขท่ งั้ แบบประดษิ ฐแ์ ละแบบ งานโครงการ คือ รายวิชาการผลิตสัตว์ปีก หัวข้อ สำ�เรจ็ รูป รวมถงึ โปสเตอร์ศนู ยเ์ รียนรกู้ ารฟักไข่ไก่ ที่บูรณาการ การจัดการเล้ียงดูสัตว์ปีกเศรษฐกิจ งวงให้แกก่ ล่มุ เกษตรกร พบวา่ เกษตรกรสามารถ ชนิดอื่น และหัวข้อไข่และการฟักไข่ โดยวิทยากร ทำ�การฟักไข่ไก่งวงเป็นอย่างประสบความสำ�เร็จ คอื ผ้ชู ่วยศาสตราจารยอ์ รวรรณ ชินราศรี ซ่งึ เป็นผู้ และมแี ผนการปรบั ปรงุ การเลยี้ งไกง่ วง โดยเนน้ เรอื่ ง สอนในรายวชิ าการผลติ สตั วป์ กี และนสิ ติ ทเ่ี ขา้ รว่ ม ของคณุ ภาพการเลยี้ ง เพอื่ ไดไ้ กง่ วงทต่ี ลาดตอ้ งการ โครงการสว่ นหนึ่งเป็นนิสติ ท่กี ำ�ลงั เรียนในรายวิชา และถกู ใจผบู้ รโิ ภค นอกจากนกี้ ลมุ่ เกษตรกรผเู้ ลยี้ ง ดงั กลา่ วในปกี ารศกึ ษา 2/2559 ดงั นน้ั จงึ สามารถ ไกง่ วง บา้ นกดุ ใสจ้ อ่ ยงั ร่วมกนั ทำ�ระเบยี บการใชต้ ู้ บรู ณาการเรยี นการสอนกบั การด�ำ เนนิ การโครงการ ฟักไข่ เพอ่ื ให้สมาชกิ ของกลุ่มสามารถใช้ประโยชน์ นไ้ี ด้อยา่ งชัดเจน จากต้ฟู กั ไขอ่ ยา่ งส่วนร่วมอยา่ งเทา่ เทยี มกัน ผลลัพธ์จากการดำ�เนินงานโครงการ การไปติดตามผลการนำ�ผลการบริการ วชิ าการไปใชป้ ระโยชน์ ภายหลงั จากการด�ำ เนนิ งาน การด�ำ เนนิ งานโครงการไดบ้ รรลวุ ตั ถปุ ระสงค์ โครงการ ประธานกลมุ่ เกษตรกรผ้เู ล้ยี งไก่งวง คอื คอื ไดม้ กี ารพฒั นาตฟู้ กั ไขร่ าคาประหยดั โดยเกษตรกร ดาบต�ำ รวจบญุ เกดิ กลอ่ มศริ ิ ใหข้ อ้ มลู วา่ เกษตรกรผู้ มสี ว่ นรว่ มในการประดษิ ฐ์ และการประกอบตฟู้ กั ไข่ เขา้ รว่ มโครงการมคี วามตระหนกั วา่ เมอื่ การรบั การ รวมทงั้ มีการเปรียบเทยี บประสทิ ธิภาพการท�ำ งาน ถา่ ยทอดในเรอื่ งทางวชิ าการมาแลว้ สงิ่ ทส่ี �ำ คญั ทส่ี ดุ ของตฟู้ กั ไข่ราคาประหยดั กบั ตู้ฟกั ไข่สำ�เรจ็ รูป โดย คอื จะตอ้ งนำ�ความรมู้ าถา่ ยทอดตอ่ ใหไ้ ดร้ วู้ า่ ไกง่ วง ใหเ้ กษตรกรน�ำ ไขไ่ กง่ วงมาฟกั ในตฟู้ กั ไข่ พบวา่ ตฟู้ กั เลยี้ งไมไ่ ดย้ ากอยา่ งทคี่ ดิ โดยจะตอ้ งมกี ารรวมกลมุ่ ไข่ราคาประหยัด สามารถทำ�ให้ไข่ไก่งวงฟักออก กัน เพื่อใหก้ ารผลติ มีความต่อเนื่อง ซง่ึ การไกง่ วง เป็นลูกไก่งวงได้ไม่แตกต่างจากตู้ฟักไข่สำ�เร็จรูป จะใชเ้ วลาเลีย้ ง 7 เดือน จงึ ตอ้ งวางแผนการเล้ียง นอกจากนเ้ี กษตรกรยงั ไดร้ บั ความรจู้ ากการอบรมเชงิ ให้ถูกต้องจึงจะประสบความสำ�เร็จ รวมทั้งต้อง ปฏบิ ตั กิ ารเรอ่ื ง หลกั การฟกั ไขไ่ กง่ วง และการเลยี้ ง เน้นในเรื่องของคุณภาพการเลี้ยงที่ตลาดต้องการ ไกง่ วงในช่วงฤดูร้อน เพอื่ ใหเ้ กษตรกรได้น�ำ ความรู้ และเป็นท่ีถูกใจผู้บริโภค จะนำ�ไปสู่ตลาดการค้า ไปประยกุ ตใ์ ชจ้ รงิ ในสภาพการเลย้ี งจรงิ ทงั้ นยี้ งั ไดม้ ี และการเลีย้ งไก่งวงทีย่ ั่งยนื ตอ่ ไป

174 เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ บทสรุป มีความพึงพอใจในภาพรวมของโครงการในระดับ พึงพอใจมาก (ค่าเฉลี่ย 4.49) เกษตรกรเข้าร่วม โครงการพฒั นากลมุ่ เกษตรกรผเู้ ลย้ี งไกง่ วง โครงการเฉลี่ยร้อยละ 150 ของเป้าหมาย นิสิต บา้ นกดุ ใสจ้ อ่ ต.กดุ ใสจ้ อ่ อ.กนั ทรวชิ ยั จ.มหาสารคาม เข้าร่วมโครงการ เฉลี่ยร้อยละ 177.5 ของเป้า (ปีท่ี 2) ได้ดำ�เนินงานโครงการ จำ�นวน 2 ครั้ง หมาย อาจารย์และคณะทำ�งานเข้าร่วมโครงการ การด�ำ เนนิ งานคร้งั ที่ 1 วนั ท่ี 25 มนี าคม 2560 เฉลยี่ รอ้ ยละ 93.75 ของเป้าหมาย นอกจากน้ไี ด้ กิจกรรมคือ การอบรมเชิงปฏิบัติการ เร่ือง หลัก จัดต้ังศูนย์การเรียนรู้การฟักไข่ไก่งวง จำ�นวน 1 การท�ำ งานของตู้ฟักไข่ องคป์ ระกอบตฟู้ ักไข่ และ ศนู ย์ และมีองค์กรเครือขา่ ยจำ�นวน 2 องคก์ ร เข้า ด�ำ เนนิ การประดษิ ฐต์ ฟู้ กั ไขโ่ ดยใหผ้ เู้ ขา้ รว่ มโครงการ รว่ มโครงการ คอื ศนู ยว์ จิ ยั และพฒั นาการปศสุ ตั วท์ ่ี มสี ว่ นรว่ ม การด�ำ เนนิ งานครง้ั ท่ี 2 วนั ท่ี 8 เมษายน 4 และสำ�นกั งานปศสุ ัตวอ์ �ำ เภอกันทรวชิ ัย อยา่ งไร 2560 กิจกรรมคอื การอบรมเชิงปฏบิ ัตกิ าร เรอ่ื ง ก็ตามควรมีการติดตามผลการใช้ตู้ฟักไข่ของกลุ่ม หลกั การฟกั ไขไ่ กง่ วง การเลยี้ งไกง่ วงในชว่ งฤดรู อ้ น เกษตรกรอย่างต่อเนื่อง เพ่ือทำ�ให้ทราบปัญหา รวมทั้งช้ีแจงแนวทางการพัฒนาการเลี้ยงและการ ช่วยแก้ไขปัญหา และเสนอแนวทางปรับปรุงการ ตลาดไกง่ วง และการแลกเปลย่ี นเรยี นรกู้ ารด�ำ เนนิ ใช้ตู้ฟักไข่ และการเล้ียงไก่งวงให้แก่เกษตรกรได้ งานท่ผี า่ นมา ผลการดำ�เนนิ งาน พบว่า เกษตรกร อย่างถูกตอ้ ง ผู้เขา้ ร่วมโครงการมคี วามพึงพอใจในภาพรวมของ โครงการในระดับมาก (คา่ เฉล่ยี 4.35) สว่ นนิสิต ภาพที่ 1 เกษตรกรและนิสติ ผ้เู ขา้ รว่ มโครงการ ภาพท่ี 3 สมาชกิ กลมุ่ เกษตรกร รบั ฟังการบรรยาย รว่ มซกั ถามและแสดงความคดิ เห็น ภาพท่ี 2 เกษตรกรรว่ มประกอบตูฟ้ ักไข่ ภาพที่ 4 ตู้ฟกั ไขแ่ บบประดษิ ฐ์

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงานการประชุมวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาสารคามวิจัย ครั้งที่ ๑๓ : สาขาบริการวิชาการ 175 ภาพท่ี 5 วทิ ยากรบรรยายเรอ่ื งหลักการฟกั ไข่ ภาพท่ี 8 มอบตฟู้ ักไขใ่ หแ้ กก่ ลมุ่ เกษตรกร และการเลยี้ งไก่งวงในชว่ งฤดรู อ้ น ผ้เู ลยี้ งไกง่ วง บ้านกุดใสจ้ ่อ ภาพท่ี 6 เกษตรกรซกั ถามขอ้ สงสัย ภาพท่ี 9 ศนู ยเ์ รียนรกู้ ารฟกั ไขไ่ กง่ วง ภาพที่ 7 การแลกเปลยี่ นเรียนรปู้ ระสบการณ์ การเลย้ี งไก่งวง ภาพท่ี 10 เกษตรกรและนิสิตผู้เขา้ ร่วมโครงการ

เอกสารประกอบการนำ�เสนอผลงาน ในงานการประชุมวชิ าการมหาวิทยาลัยมหาสารคามวจิ ัย คร้งั ที่ ๑๓ จากทอ้ งถิน่ สสู่ ากล ในบริบทประเทศไทย ๔.๐ From Local to Globol in the Context of Thailand 4.0 วันที่ ๗ - ๘ กันยายน พ.ศ.๒๕๖๐ ณ คณะมนษุ ยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม “สาขาการบริการวชิ าการ” กองสง่ เสรมิ การวจิ ัยและบรกิ ารวชิ าการ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม