คู่มือแนวทางการบริหารจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราว

แศนวนู ทยางพ์ กัการพบริงิหชาร่วั จคัดรกาารว

แนวทางการบริหารจัดการศูนย์พักพิงฉบับน้ีได้รับการแปลเป็น ภาษาไทยและตีพิมพ์เผยแพร่ด้วยความสนับสนุนขององค์การเพื่อ การพัฒนาระหวา่ งประเทศของสหรัฐอเมรกิ า ฉบับแปลอย่างไมเ่ ป็นทางการ 2555 ลิขสทิ ธติ์ น้ ฉบับ Collective Centre Guidelines ภาษาอังกฤษเปน็ ของส�ำ นกั งานขา้ หลวงใหญ่ ผู้ลี้ภัยสหประชาชาตแิ ละองค์กรระหวา่ งประเทศเพ่ือการโยกยา้ ยถ่นิ ฐาน 2553 แนวทางชุดน้ไี ดร้ บั การพัฒนาและจดั เตรยี มโดย กลุม่ ประสานงานและจดั การที่อยู่อาศยั ช่ัว คราว ดว้ ยการประสานงานของส�ำ นกั งานข้าหลวงใหญผ่ ู้ลภ้ี ัยสหประชาชาติ (UNHCR) และ องค์กรระหวา่ งประเทศเพือ่ การโยกยา้ ยถิ่นฐาน (IOM) เจา้ ของลขิ สิทธส์ิ งวนสิทธิ์ตามพระ ราชบัญญตั ิ การคัดลอกสว่ นใดๆ ในแนวทางชดุ นไ้ี ปเผยแพรใ่ นทกุ รูปแบบ สามารถทำ�ได้เมอ่ื อ้างองิ ถึง UNHCR และ IOM (ยกเว้นเพ่อื คา้ ขาย) ลขิ สิทธิ์ภาพภา่ ยทั้งหมดเปน็ ของ IOM ประเทศไทย 2554

แนวทางการบริหารจดั การ ศูนยพ์ ักพิงช่ัวคราว

ii

กลมุ่ ประสานงานการบริหารจัดการที่อยู่อาศัยชวั่ คราว การกอ่ ตง้ั ’กลุม่ ประสานงานการบริหารจัดการที่อยอู่ าศยั ชั่วคราว’ (Camp Coordination Camp Management Cluster หรือ CCCM Cluster) เร่ิมตน้ ขน้ึ เม่อื ปี 2548 ภายใตก้ รอบการ ท�ำ งานปฏิรูปการใหค้ วามช่วยเหลอื ด้านมนษุ ยธรรม (Humanitarian Reform) และการจัดตั้ง กลมุ่ ประสานงานเฉพาะทาง (Cluster Approach) การบริหารจัดการที่อยู่อาศัยช่ัวคราวเป็นหนึ่งในเก้าด้านการทำ�งานที่กระบวนการปฏิ รปู ฯ เลง็ เห็นวา่ ขาดผนู้ ำ�และการรบั ผิดชอบทชี่ ดั เจน โดยเฉพาะในบริบทของการทำ�งานใน ภาวะฉกุ เฉิน ซึง่ น�ำ ไปสคู่ วามไมเ่ ทา่ เทยี มกนั ระหว่างสถานท่ีพกั พิงช่ัวคราวอยเู่ รือ่ ยไป จดุ ประสงค์หลักของกลุ่มประสานงานนี้คือการปรับปรุงสภาพความเป็นอยู่ของกลุ่มคนท่ีมีความ จำ�เป็นตอ้ งโยกยา้ ยจากถนิ่ ที่อยูอ่ าศัยมาอย่ใู นพ้นื ที่พกั พิงช่ัวคราว กลุ่มประสานงานท�ำ หนา้ ที่ เอ้อื อ�ำ นวยการใหค้ วามชว่ ยเหลือและการปกปอ้ งค้มุ ครองคนเหลา่ น้ี ไมว่ า่ จะเปน็ ในคา่ ยพัก หรอื ท่พี กั พิงช่ัวคราวอนื่ ๆ และเน้นไปท่ีการหาทางออกอย่างยั่งยนื ทจ่ี ะนำ�ไปสู่การปิดตัวลง ของท่ีพกั พิงชั่วคราว การทำ�งานของ CCCM ครอบคลมุ ทอี่ ยอู่ าศัยชว่ั คราวส่วนรวมทุกประเภท ไม่ว่าจะเป็นค่ายท่ี ออกแบบมาโดยเฉพาะ คา่ ยที่จดั ต้ังขึ้นมาเองหรอื ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว กล่มุ ประสานงานการบริหารจดั การท่อี ยอู่ าศยั ช่ัวคราวระดบั โลกมี IOM เป็นผนู้ ำ�ในกรณีภยั พบิ ัตทิ างธรรมชาติ และ UNHCR ในเหตกุ ารความขัดแย้ง โดยมีหน้าท่ีพัฒนาและรวบรวม ความรู้ มาตรฐาน และความเชย่ี วชาญของภาค ในระดบั โลก สมาชิกกลุม่ ประสานงานน้คี ือ CARE International, Danish Refugee Council (DRC), International Rescue Committee (IRC), Lutheran World Federation (LWF), Norwegian Refugee Council (NRC), Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) และ Shelter Centre. ในระดบั ประเทศ คณะท�ำ งานด้านมนษุ ยธรรมประจำ�ประเทศ (HCT) จะเป็นผเู้ สนอแนะใหม้ ี การจัดต้ังกลุ่มประสานงานดา้ นท่อี ย่อู าศัยชัว่ คราวในสถานการณฉ์ กุ เฉนิ หรือเม่อื จำ�เปน็ ใน กรณเี ช่นน้ี กลุม่ ประสานงานระดับประเทศมหี น้าทีผ่ ลักดนั ให้เกิดการพฒั นากรอบนโยบาย และแผนการทำ�งานรว่ มกนั ระหว่างหนว่ ยงานและองคก์ รทเ่ี ก่ียวข้อง และใหก้ ารดำ�เนนิ งาน เป็นไปตามมาตรฐานทตี่ กลงกนั ไว้ รวมไปถึงการเอื้ออำ�นวยการทำ�งานร่วมกนั เพ่อื ให้การให้ ความชว่ ยเหลือเป็นไปอยา่ งมปี ระสิทธิภาพ iii

iv

สรปุ ใจความ ในหลายประเทศทวั่ โลก มกี ลุ่มผคู้ นมากมายทม่ี ีความจำ�เป็นต้องโยกยา้ ยทีอ่ ยู่อาศยั เน่ือง มาจากเหตกุ ารณค์ วามขดั แย้งหรือภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ หลายครั้งที่อาคารส่ิงกอ่ สรา้ งทีม่ ี อยูเ่ ดมิ ได้กลายเป็นทางออกเพ่ือการพกั อย่อู าศัยช่ัวคราวสำ�หรบั กล่มุ คนเหล่านี้ และมกั เป็น ทีเ่ รียกวา่ ศนู ย์พกั พิงชวั่ คราว CCCM Cluster ไดพ้ ฒั นา ‘แนวทางการบริหารจัดการศูนย์ พักพิง’ นข้ี ึ้นมาเพอื่ ส่งเสริมใหก้ ลมุ่ คนผ้อู พยพโยกยา้ ยทอ่ี ยอู่ าศยั ไดร้ ับการใหค้ วามชว่ ยเหลือ และปกป้องคุ้มครองอยา่ งเหมาะสม แนวทางการปฏบิ ัตินี้อ้างอิงถึง “ชดุ แนวทางการบรหิ ารจัดการที่อยอู่ าศัยชั่วคราว” (Camp Management Toolkit) โดยเนน้ ไปที่ขอ้ มลู ในส่วนทีเ่ ก่ียวกับศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราว และชู ประเด็นปจั จัยทางดา้ นตา่ งๆ ทค่ี วรจะได้รับการพจิ รณาตลอดระยะเวลาของการใช้ศูนยพ์ ักพงิ หลักการทใี่ ช้มีดังตอ่ ไปนี้ • รัฐมีหน้าทใี่ ห้ความคมุ้ ครองและความชว่ ยเหลือแก่ผู้ท่ีอาศัยอยใู่ นศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราว และ ควรที่จะได้รบั ความสนับสนนุ จากทุกภาคส่วนในการให้ความคุ้มครองและดแู ลสวัสดิการของ ผู้อยู่อาศัยในศนู ย์ • ในการวางแผนจัดตต้ังศูนยพ์ กั พิงชัว่ คราวควรจะมเี ปา้ หมายหลักเพือ่ การหาทางออกอยา่ ง ย่ังยนื ให้แก่ผเู้ ข้าพกั อาศยั ใหไ้ ด้โดยเร็วทีส่ ุด • การมีส่วนร่วมเป็นการใหโ้ อกาสผู้พักพิงเขา้ รว่ มหาแนวทางพฒั นาและแก้ไขปญั หาทีเ่ กดิ ขนึ้ โครงสรา้ งการปกครองภายในศนู ย์ควรจะมีทัง้ เดก็ ผ้ชู าย และผหู้ ญงิ จากทกุ กลุม่ มาเขา้ ร่วม ทัง้ ยังควรมกี ารเสรมิ สร้างศักยภาพเพื่อใหก้ ารมีสว่ นรว่ มเปน็ ไปอย่างมปี ระสทิ ธิภาพ • ประเภทและลกั ษณะของความชว่ ยเหลอื จะเปลย่ี นไปตามระยะเวลาการอยอู่ าศยั ในศนู ย์ • ผู้อย่อู าศยั ควรจะไดร้ ับแจ้งถึงบริการและความชว่ ยเหลอื ทีม่ ีอยู่ในศูนย์ จุดแจกจา่ ยอาหาร และสิ่งของเครื่องใช้ควรอย่ใู นจดุ ทเ่ี ขา้ ถงึ ไดง้ ่าย กลไกการแจกจ่ายควรคำ�นงึ ถงึ บุคคลทมี่ ี ความต้องการพเิ ศษเพอื่ หลีกเล่ียงความรนุ แรงและการเอาเปรยี บ • มกี ารท�ำ แผนเผชิญภัยอย่างละเอยี ดสำ�หรับแต่ละสถานการณท์ ีอ่ าจท�ำ ใหเ้ กดิ การโยกย้าย ถิ่นฐาน เช่นในสถานการณภ์ ยั พิบตั ิทางธรรมชาติ •การบรหิ ารจัดการศูนยพ์ กั พิงช่ัวคราวมีผลกระทบตอ่ ชวี ติ ความเปน็ อยูข่ องผอู้ ยูอ่ าศยั โดยตรง ทัง้ เมือ่ อยใู่ นศนู ย์และในการกลับคืนสชู่ ีวิตปกติ แนวทางฉบบั น้ีเปน็ การกล่ันกลองการเรยี นรทู้ ่ีเกดิ ขนึ้ จากการบริหารจัดการศนู ยพ์ กั พงิ ช่ัวคราวตา่ งๆ ทว่ั โลก และมุ่งเนน้ ที่จะมสี ่วนชว่ ยในการวางแผน ดำ�เนินการ ตรวจสอบ ดูแล รักษา และจดั การศนู ยพ์ กั พิงชวั่ คราว เพื่อวา่ กลมุ่ คนท่ีมีความจำ�เป็นต้องโยกยา้ ยจากถิ่นท่ี อยอู่ าศัยจะได้รับความชว่ ยเหลอื และความคุม้ ครองในยามจำ�เปน็ v

สารบัญ บทท่ี 1 บทนำ� 1 บ2.ท1ทค่ี�ำ2จข�ำ ก้อดัสคังวเกามตขทอ่วั งไป“ศเกูนย่ยี พ์วกกั บัพศิงชนู ่ัวยคพ์ รากั วพ”ิงชั่วคราว 5 2.2 ความรับผดิ ชอบโดยท่ัวไป 2.3 ประเภทและระยะเวลาการใชง้ าน 2.4 ปริมาณของศนู ย์พักพงิ ช่ัวคราวท่ีมีจ�ำ นวนมาก 3บ.ท1ทแ่ีน3วหคนดิ ้ากทาร่แี แลบะ่งคคววาามมรรับบั ผผดิ ิดชชออบบออกเปน็ 3 ระดบั 11 4บ.ท1ทก่ีา4รกมาสี รว่ มนรีส่ว่วมนขรอ่วงมผูอ้ ยู่อาศยั 17 4.2 รูปแบบของการมสี ่วนรว่ ม 4.3 การปกครองตนเองของผ้อู ยูอ่ าศัย 4.4 การเขา้ ถงึ 4.5 ชมุ ชนท่อี ยูโ่ ดยรอบศนู ย์พักพงิ ช่วั คราว บทที่ 5 โครงสร้างการประสานงาน 23 5.1 ระดับของการประสานงาน 6บ.ท1ทหี่ น6า้ กทาคี่ รวบารมิหรับารผจดิ ดั ชกอาบรใขนอ้กามรลู จดั การขอ้ มลู 27 6.2 การเกบ็ ขอ้ มลู ในภาวะฉุกเฉิน 6.3 การเก็บขอ้ มลู ในระยะกลางและยาว 6.4 การลงทะเบยี นรายบคุ คลหรือรายครวั เรอื น 6.5 ผอู้ ยอู่ าศยั ทไี่ ม่ไดจ้ �ำ เปน็ ต้องอพยกโยกย้ายท่อี ยู่อาศัย 7บ.ท1ทคี่ว7าคมวสาัมมพเันสธยี่ ์กงบั ทสาิง่ งโดดา้ยนรอสบิ่งแวดลอ้ ม 39 7.2 การขาดความตื่นตัวด้านสิง่ แวดลอ้ ม 7.3 ผลกระทบของส่งิ แวดล้อมตอ่ ศูนยพ์ ักพิงชั่วคราว 8บ.ท1ทก่ีา8รกใหาก้ราตร้งั สศนูนับยสพ์นักุนพศนูิงชย์พว่ั คกั รพางิ วช่ัวคราวตามพระราชบญั ญัติ45 8.2 แผนเผชิญภยั จงั หวดั 8.3 การโยกย้ายท่อี ยูอ่ าศัยโดยไมไ่ ด้คาดหมาย 8.4 สถานที่ต้ัง และอาคารสง่ิ กอ่ สร้าง 8.5 ประเภทของอาคาร 8.6 ศนู ย์พกั พงิ ชว่ั คราวนอกระบบ 8.7 สิทธิการครอบครอง vi

บ9.ท1ทป่ี ร9ะกเดา็นรสป�ำ กคปัญ้อดงา้ คน้มุ กคารรคอมุ้งคสรทิ อธงิขสอทิ งธผิแพู้ละักสพวงิัสดิภาพ 63 9.2 ประเด็นเรอื่ งความคุ้มครองเฉพาะด้าน 9.3 ขอ้ ควรระวังปอ้ งกนั 9.4 ความรุนแรงบนฐานของเพศภาวะ (Gender-Based Violence) 9.5 การป้องกนั ความรุนแรงบนฐานของเพศภาวะ 1บ0ท.1ท่ีก1า0ร.แกจากรจแา่ จยกอจาหา่ ยารอาหาร 71 10.2 การประกอบอาหาร บ11ท.1ท่ีก1า1รกแจากรแจ่าจยกสจ่งิ า่ ขยอสงิ่งเคขรอื่องงเใคชร1้ ื่อ0.ง2ใชก้ทารัว่ ปไประกอบอาหาร 75 1บ2ท.1ที่ท1่พี2ักทอพ่ี ากัศอัย:าศ5ยั ข้ันตอนการสำ�รวจและปรับปรงุ 77 12.2 มาตรฐานทพ่ี กั อาศยั 83 บทที่ 13 น�ำ้ ระบบสขุ าภิบาลและสุขอนามยั บทท่ี 14. การเข้าถงึ ระบบบรกิ ารสขุ ภาพ 85 14.1 การใหบ้ รกิ ารทางดา้ นสขุ ภาพ 14.2 ปญั หาด้านต่างๆ 1บ5ท.1ที่ก1า5รกใชาส้ รถศาึกนษศากึ ษาเพือ่ เปน็ ศูนย์พักพิงชั่วคราว 91 15.2 หลักพึงปฏิบัติในการใหก้ ารศึกษา บ16ท.1ที่ห1ล6กั สพง่ ิจเสารรณิมอาทาัว่ชไีพปในการสง่ เสริมอาชพี 97 16.2 แนวทางการสง่ เสรมิ อาชีพ บทที่ 17 การปิดศูนย์พกั พิงชัว่ คราว 101 17.1 การไลท่ ี่ 17.2 ทศิ ทางในการแก้ปญั หาอย่างยงั่ ยนื vii

viii

บทที่ 1 บทนำ� 1 บทนำ� 2 ท่วั ไป 3 หน้าท่ี 4 มีส่วนร่วม 5 ประสานงาน สาระสำ�คัญ 6 จดั การข้อมลู ศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราวถูกใชเ้ ป็นทร่ี องรับกลุ่มคนผอู้ พยพโยกยา้ ยท่อี ยอู่ าศยั ใน 7 หลายพน้ื ที่ทวั่ โลก ส่ิงแวดลอ้ ม แนวทางฉบับน้ไี ด้จัดท�ำ ข้นึ เพื่อให้เกดิ ฐานข้อมลู ท่สี ามารถน�ำ ไปปฏบิ ตั ใิ ช้ได้ 8 จรงิ และมีตัวอยา่ งประกอบทเี่ ปน็ บทเรียนจากประสบการณ์จริง จัดตงั้ ศนู ย์ 9 การบริหารจัดการศูนยพ์ ักพงิ ช่ัวคราวเปน็ สง่ิ จำ�เป็นอยา่ งยงิ่ ตอ่ คุณภาพชีวติ ปกป้องคมุ้ ครอง ศักดศิ์ รีและอนาคตของผู้พกั พิงในศนู ย์ การใชช้ วี ิตในศนู ยค์ วรเป็นช่วงเวลาท่ีผู้ พักพิงไดม้ โี อกาสเตรยี มความพรอ้ มในการ กลบั ออกไปใช้ชีวติ ตามปกติ 10 อาหาร แนวทางการปฏิบตั ิน้ีอา้ งอิงถึง “ชุดแนวทางการบริหารจัดการทีอ่ ยู่อาศยั 11 ช่ัวคราว” (Camp Management Toolkit) โดยเน้นไปทีข่ ้อมูลในส่วนท่เี กย่ี วกับ ศนู ยพ์ ักพิงช่ัวคราวเทา่ น้ัน สงิ่ ของเคร่อื งใช้ 12 ทอ่ี ยอู่ าศยั บทน�ำ ศูนย์พักพิงเป็นหนึ่งในวิธีแก้ปัญหาท่ีอยู่อาศัยชั่วคราวในหลายสถาณการณ์ 13 อาคารสิ่งก่อสรา้ งที่น�ำ มาใชเ้ ปน็ ศนู ย์พักพงิ มอี ยู่หลายประเภทด้วยกัน ต้งั แต่ น�้ำ โรงเรยี น โรงพยาบาล สถานท่ที างศาสนา ป้อมตำ�รวจ จนไปถงึ ค่ายทหาร ในหลายประเทศที่มีการเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติอย่างรุนแรงข้ึนบ่อยครั้ง 14 รัฐบาลมักมกี ารเตรียมแผนรับมอื สถานการณ์ฉุกเฉนิ และก�ำ หนดอาคารท่ีจะ สาธารณสุข นำ�มาใช้เป็นศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราวไวล้ ว่ งหน้า แต่แม้ไมม่ กี ารเตรยี มแผนรบั มือ รัฐจำ�เป็นต้องเล็งเห็นความสำ�คัญของการบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราว 15 เน่ืองจากการอาศัยในศูนย์พักพิงช่ัวคราวมีผลกระทบโดยตรงต่อคุณภาพชีวิต การศกึ ษา และศักดศิ์ รีในความเปน็ มนุษย์ของผพู้ ักพิง จึงควรมีการเตรียมพร้อมเพ่อื การ 16 แกป้ ัญหาอยา่ งยั่งยนื และควรเตรยี มความพร้อมให้กบั ผูอ้ ยอู่ าศยั หลงั จากท่ี สง่ เสรมิ อาชีพ คนเหลา่ นี้ออกจากศูนยพ์ ักพงิ ไปแล้ว 1 17 ปดิ และส่งคนื ศูนย์

การแกป้ ัญหา หากมองเพียงผิวเผนิ การหาท่ีพักพิงช่วั คราวโดยอาศัยอาคารส่งิ ปลกู สรา้ งทมี่ ี ช่ัวคราว อยู่ อาจเปน็ การแกป้ ัญหาทเ่ี หมาะสม แตใ่ นสภาพความเป็นจรงิ บอ่ ยครง้ั ท่ี การอยใู่ นศูนยพ์ ักพิงช่วั คราว อาจไม่เอ้อื ตอ่ การด�ำ เนินชีวิตอย่างมีเกยี รติและ ศักดิศ์ รี เนือ่ งจากสภาพอาคารทท่ี รุดโทรม ความแออดั ของทพ่ี กั ประกอบกับ ปญั หาทางสงั คม ยอ่ มสง่ ผลตอ่ สภาพความเป็นอยู่ ดังน้ันศนู ย์พกั พงิ ชว่ั คราว ส่วนใหญ่ไม่สามารถตอบสนองพื้นฐานในการการดำ�รงชีวิตอย่างมีศักด์ิศรีให้ กับผู้พกั พงิ ได้ อย่างไรก็ตาม หากมกี ารเลือกศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราวทเี่ หมาะสม มีการดแู ลรกั ษาและใหบ้ รกิ ารทีม่ ปี ระสทิ ธภิ าพ ศนู ย์พกั พิงชวั่ คราวอาจเป็น แนวทางการแก้ปัญหาทอี่ ยอู่ าศยั ช่ัวคราวได้อยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ เกย่ี วกับ “แนวทางการบรหิ ารจัดการศูนย์พักพงิ ชั่วคราว” ความจำ�เปน็ เน่ืองจากศูนย์พักพิงเป็นทางออกสำ�คัญของการแก้ปัญหาท่ีอยู่อาศัยช่ัวคราว ในการใช้ ประกอบกับรายละเอียดต่างๆของศูนย์พักพิงมีความซับซ้อนในหลายประการ แนวทางฯ รว่ ม ดงั นน้ั การจัดท�ำ แนวทางการปฏบิ ัตกิ ารสำ�หรบั ผูป้ ฏิบัตงิ านภาคสนาม เพื่อ ให้ผู้ปฏิบัติงานได้นำ�เอาไปใช้ปฏิบัติได้จริงจึงเป็นเรื่องที่มีความสำ�คัญมากใน ปัจจบุ ัน เครื่องมือ แนวทางการปฏิบัติงานในเล่มน้ีได้เน้นประเด็นสำ�คัญของการป้องกันคุ้มครอง ช้ีแนะแนวทาง และการใหบ้ ริการในศูนย์พกั พิงช่วั คราว โดยจัดท�ำ เป็นข้อเสนอแนะทส่ี ามารถ นำ�ไปใช้ได้จริงในการติดต่อประสานงานและบริหารจัดการศูนย์พักพิงฯโดย คำ�นึงถึงสทิ ธิของผอู้ ยอู่ าศัยเปน็ หลัก แนวทางชุดนีจ้ ึงเปน็ เคร่ืองมือเพื่อชี้ เแนะแนวทางในการปฏิบัติงานโดยไม่มีวัตถุประสงค์ที่จะปรับนโยบายหรือบท บัญญัตใิ ดๆ การพัฒนา แนวทางชุดน้ีได้มีการพัฒนาขึ้นมาจากการสรุปบทเรียนจากประสบการณ์ แนวทาง หลายปีของการบริหารจัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราวในหลากหลายประเทศของ องค์กรและกล่มุ คนทั่วไป แนวทางนีเ้ ปน็ เกดิ ขึน้ จากการท�ำ งานร่วมกันของ สมาชกิ กลมุ่ ประสานงานและจดั การท่อี ยอู่ าศัยช่ัวคราว (Camp Coordination and Camp Management Cluster) ด้วยความรว่ มมือของกล่มุ ผู้เช่ยี วชาญทาง ดา้ นอนื่ ๆ ทางคณะผ้จู ดั ทำ�ตอ้ งขอขอบคุณทกุ หนว่ ยงานและบุคคลตา่ งๆทีม่ ี ส่วนชว่ ยเหลือในการพฒั นาชดุ แนวทางน้ี เป็นอย่างสูง กลมุ่ เป้าหมายหลักของแนวทางการบริหารจดั การศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว กลุ่มเป้าหมาย กลมุ่ ผูใ้ ช้หลกั ของแนวทางชุดน้ี คอื ผู้ปฏบิ ัติงานภาคสนามตา่ งๆ ท้งั ในระดบั ประเทศ จงั หวดั และท้องถิ่น ซึง่ มสี ว่ นร่วมในการบริหารจัดการและประสาน งานในศูนย์พกั พิงชัว่ คราวและการวางแผนเผชญิ ภยั ในพื้นที่ รวมถึงเจ้าหน้าที่ ของรัฐ ฝ่ายพลเรอื น ภาคเอกชน ผตู้ ้องย้ายถิน่ ฐาน และประชาชนท่อี าศยั อยู่ รอบศูนยพ์ ักพงิ 2

วิธกี ารใช้ วธิ ีการใช้แนวทาง แนวทางชุดน้ีอา้ งองิ “ชดุ แนวทางการบริหารจัดการทอ่ี ยอู่ าศัยช่ัวคราว” (Camp Management Tool Kit) ทีผ่ ลิตขึ้นในปี 2551 และรวมเนือ้ หาเพม่ิ เตมิ จาก ประสบการณท์ ีเ่ พมิ่ ขนึ้ ในช่วง 2-3 ปีทผี่ ่านมา เอกสารอา้ งองิ ส�ำ หรับเน้อื หาใน แตล่ ะบทจะถกู รวบรวมไว้ในช่วงท้ายของบท กล่องข้อความ กลอ่ งขอ้ ความและสญั ลกั ษณต์ ่างๆ ได้ถกู น�ำ มาใช้ในชุดแนวทางน้เี พื่อเนน้ ให้ และสญั ลักษณ์ เหน็ ถึงสาระสำ�คัญต่างๆ ขอ้ มลู ทีจ่ ำ�เป็น และตัวอยา่ งจากประสบการณ์จรงิ ตา่ งๆ สญั ลกั ษณ์ตา่ งๆทใี่ ช้แยกแยะน้อื หาทส่ี �ำ คัญมตี ่อไปนี้ สาระส�ำ คัญ สำ�หรบั ข้อสรปุ เน้อื หาสำ�คัญในบท ซึ่งเนน้ เฉพาะขอ้ มูลและประเด็น ที่สำ�คัญท่ีสุดในการพิจารณาเมื่อต้องเผชิญกับสถานการณ์ซ่ึงมี ความเชือ่ มโยงกับเนอ้ื หาในบทนนั้ จากประสบการณ์ กรณตี วั อยา่ ง ข้อแนะนำ� บทเรยี น และตวั อย่างแนวทางการปฏบิ ัติ จากผู้ปฏิบัติงานภาคสนามที่บอกเล่าถึงสถานการณ์ของศูนย์พักพิง ช่วั คราวทว่ั โลก ขอ้ แนะนำ� ขอ้ มลู ทางเทคนิค หรอื ข้อมลู และประเดน็ ที่จะต้องค�ำ นงึ ถงึ เมอื่ บริหารจัดการศูนยพ์ ักพงิ ชว่ั คราว ตาราง ตารางในแนวทางชดุ นใี้ ช้เพ่อื แสดงให้เหน็ ถงึ ขอ้ มลู เปรียบเทียบตา่ งๆ สญั ลักษณ์อืน่ ๆทีใ่ ช้ ไดแ้ ก:่ ส่วนเช่อื มโยงไปยังบทตา่ งๆ เครือ่ งมือทใี่ ช้หรือเอกสารท่จี ำ�เปน็ อน่ื ๆ เพอื่ การศกึ ษาเพมิ่ เติม 3

ข้อแนะน�ำ และ ในการจดั ท�ำ แนวทางการบรหิ ารและจัดการศูนย์พกั พิงชว่ั คราวฉบบั แรกน้ี ทาง ความคดิ เห็น คณะผู้จัดทำ�หวังว่าเจ้าหน้าท่ีผู้ปฏิบัติงานภาคสนามจะช่วยแสดงความคิดเห็น และบอกเล่าถึงบทเรียนต่างๆท่ีผ่านมาจากประสบการณ์การทำ�งานในศูนย์ พกั พงิ ชัว่ คราว เพอ่ื เปน็ แนวทางทีจ่ ะน�ำ ไปปรบั ใช้ต่อไปในอนาคต โดยสามารถ ส่งความคิดเหน็ ตา่ งๆ ของท่านมาไดท้ ่ี [email protected] และตง้ั หวั ข้อเรื่องวา่ “ขอ้ แนะน�ำ และความคดิ เหน็ เกี่ยวกบั แนวทางการบรหิ ารจดั การ ศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว” 4

บทท่ี 2 ขอ้ สงั เกตทวั่ ไปเก่ียวกับศนู ย์พักพิงชัว่ คราว 1 บทน�ำ 2 ทัว่ ไป 3 หน้าที่ 4 มีสว่ นร่วม 5 ประสานงาน สาระสำ�คญั 6 จดั การข้อมลู ศนู ยพ์ กั พิงช่วั คราวเป็นการใชอ้ าคารสง่ิ กอ่ สรา้ งทม่ี อี ยเู่ ดมิ เพื่อเป็นที่รองรบั 7 กล่มุ ผู้คนท่มี ีความจำ�เป็นตอ้ ง โยกยา้ ยทอ่ี ยอู่ าศัย เนอ่ื งมาจากเหตกุ ารณ์ ความขัดแย้งหรือภัยพิบัติทางธรรมชาติ ส่ิงแวดล้อม อาคารทใี่ ชเ้ ปน็ ศนู ย์พักพิงชัว่ คราวเปน็ อาคารทมี่ ีอยเู่ ดิมก่อนมกี ารอพยพ โยกยา้ ยและเปน็ อาคารท่ีไม่ได้ออกแบบมาเพื่อเปน็ ทพี่ ักอาศัย 8 ศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราวควรเปน็ แนวทางสดุ ทา้ ย ในการจัดหาที่พักอาศัยใหแ้ ก่ กลุ่มคนทจี่ �ำ ต้องโยกยา้ ย ท่ีอยูอ่ าศัย จดั ต้งั ศูนย์ ในกรณที ีร่ ฐั มีศกั ยภาพในการให้ความคุม้ ครองและความช่วยเหลือกับผู้ ประสบภยั บทบาทของหนว่ ยงาน ระหวา่ งประเทศจะเน้นไปทีก่ ารก�ำ กับ 9 ดแู ลและสนับสนนุ มากกวา่ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราวจ�ำ แนกออกได้ดงั น้ี ปกปอ้ งคุม้ ครอง • รปู แบบ – ในระบบ (จดั ตั้งโดยรฐั ) กบั นอกระบบ • ระยะเวลาการดำ�เนินการ – ระยะส้ัน กบั ระยะยาว 10 อาหาร 11 ส่ิงของเครือ่ งใช้ 12 ท่ีอยู่อาศยั 13 น�้ำ 2.1 ค�ำ จ�ำ กดั ความของ “ศนู ยพ์ ักพิงชัว่ คราว” 14 สาธารณสขุ ค�ำ จำ�กดั ความ ศนู ย์พักพิงชวั่ คราวไมม่ ีคำ�จ�ำ กัดความทีเ่ ป็นทางการ แต่ค�ำ จำ�กัดความที่น�ำ มา 15 เสนอในทีน่ ส้ี ามารถน�ำ มาปรบั ใช้ได้ในเกือบทกุ กรณี การศกึ ษา ศนู ยพ์ ักพงิ ช่วั คราว คอื อาคารสิ่งกอ่ สร้างท่มี ีอยูเ่ ดมิ ทถ่ี ูกนำ�มาใช้เป็น 16 ที่พักอาศัยชัว่ คราวส�ำ หรบั ชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากสถานการณค์ วาม ขดั แยง้ หรือภยั พิบตั ทิ างธรรมชาติ สง่ เสริมอาชพี 5 17 ปิดและสง่ คนื ศนู ย์

อาคาร สิ่งปลูก ค�ำ จ�ำ กัดความน้รี วมถงึ อาคารทุกประเภท ทกุ ขนาดและทุกรปู แบบของการถือ สรา้ งที่มี ครองกรรมสิทธ์ิ หลักสำ�คัญของค�ำ จำ�กดั ความนก้ี ็คอื เป็นอาคาร“ที่มอี ยูเ่ ดมิ ” อยเู่ ดิม เนื่องจากศูนย์พักพิงชั่วคราว ส่ ว น ม า ก ค ว ร ต้ อ ง ก่ อ ส ร้ า ง ไ ว้ ข้อแนะน�ำ ก่อนท่ีจะมีการอพยพโยกย้าย ทอ่ี ยอู่ าศยั เกดิ ข้นึ ในบางกรณี ศูนยพ์ กั พงิ ชั่วคราวเปน็ อาคาร อาจมีการสร้างศูนย์พักพิงขึ้น สาธารณะที่มีอยู่แลว้ ซงึ่ ใช้เป็นทร่ี องรับ โดยเฉพาะเพ่ือรองรับกลุ่มคนผู้ กลุม่ ผอู้ พยพโยกยา้ ยท่ีอยูอ่ าศัย อพยพโยกย้ายทอี่ ยู่อาศัย วัตถุประสงค์ โดยหลกั การแลว้ ศูนยพ์ ักพิงช่ัวคราวรองรบั ผู้ท่มี ีความจ�ำ เป็นตอ้ งโยกยา้ ยทอี่ ยู่ อาศัยทัง้ ภายในและนอกประเทศ เนือ่ งจากภัยธรรมชาตหิ รอื ปญั หาความขดั แยง้ แต่มีหลายครง้ั ทชี่ ุมชนทอี่ าศยั อยู่โดยรอบศนู ยย์ ้ายเขา้ ไปอาศยั อยูใ่ นศนู ย์ โดยไมม่ ีความจ�ำ เป็นตอ้ งย้ายทอ่ี ย่อู าศัย หรอื ดว้ ยสาเหตอุ ื่น แนวทางชดุ นี้จะอา้ งถึงทุกคนทีอ่ าศยั อยู่ในศูนยพ์ กั พิงชั่วคราวว่าเป็น “ผู้ พกั พงิ ” หรอื “ผอู้ ยู่อาศัย” การรบั รอง ศนู ย์พกั พงิ บางแหง่ อาจไมไ่ ด้รับการรบั รองจากหนว่ ยงานระดบั ประเทศ ซ่ึง สถานภาพ อาจเป็นดว้ ยเหตุผลหลายประการ รวมถึงเหตุผลทางการเมือง ดังน้ัน ค�ำ จ�ำ กัดความและการรบั รอง “ศูนยพ์ กั พิงช่ัวคราว” ในบรบิ ท ระดบั ประเทศนัน้ ต้องไดร้ ับการตรวจสอบอยา่ งใกลช้ ดิ จากฝ่ายประสาน งานศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว การใหค้ วาม ในบางกรณี การเขา้ ถงึ ศูนยพ์ ักพิงช่ัวคราวและการให้ความช่วยเหลอื อาจไม่ ช่วยเหลือ ได้สามารถท�ำ ได้ ดังนนั้ การใชค้ �ำ จ�ำ กดั ความของทพี่ กั พิงชั่วคราวจึงควรจะ สนับสนนุ กระทำ�ในวงกว้าง เพือ่ ชว่ ยไมใ่ ห้ เกิดการละเมิดหลักการให้ความ ช่วยเหลือทางมนุษยธรรมและ ข้อแนะนำ� สิทธิของผู้ท่ีจำ�ต้องโยกย้ายท่ี การรองรับศูนยพ์ กั พิงชั่วคราวจาก อย่อู าศยั ไมว่ า่ จะมีการตง้ั ศูนย์ หนว่ ยงาน ระดบั ประเทศนัน้ เป็นส่ิงท่ี พักพงิ ขน้ึ มาหรอื ไม่ การจัดตัง้ ส�ำ คญั ไมค่ วรจะเปน็ ตวั กำ�หนดขอบเขต ศูนย์พักพิงช่ัวคราวไม่ใช่การแก้ การให้ความช่วยเหลือ ปัญหาทย่ี ่งั ยนื และควรพจิ รณา เป็นทางเลอื กสดุ ท้าย 6

2.2 ความรับผิดชอบโดยท่ัวไป ความรบั ผดิ ชอบ แนวทางชุดนี้สันนิษฐานว่ารัฐบาลของประเทศท่ีรองรับกลุ่มผู้ประสบภัยในใน ของรัฐ ศูนย์พักพิงชั่วคราวมักมีความเข้มแข็งทางด้านเศรษฐกิจและพื้นฐานโครงสร้าง มากกวา่ ประเทศท่ใี ชค้ ่ายเตน๊ ท์เปน็ ทพ่ี กั ชวั่ คราว ถงึ แม้อาจมีขอ้ ยกเวน้ ในบาง กรณี แต่โดยภาพรวมแลว้ รฐั บาลของประเทศเหล่านม้ี กั มศี กั ยภาพในการ รับมือกบั เหตุการณฉ์ ุกเฉินสูง และมแี บบแผนสวัสดิการที่จะสามารถน�ำ มาใช้ กับผ้พู ักพงิ ไดใ้ นระยะยาว ดังนั้น หน้าท่ีความรับผิดชอบต่อผู้อพยพ ขอ้ แนะนำ� โยกย้ายท่ีอยู่อาศัยย่อมเป็นหน้าที่ ความรับผดิ ชอบของรัฐ ทัง้ โดย รัฐเป็นผู้รับผิดชอบหลักในการ นิตินัยและพฤตินัยในการดำ�เนิน ดูแลศนู ย์พกั พงิ ชั่วคราว การตามหน้าทค่ี วามรบั ผิดชอบ ผลเกี่ยวเน่อื งตอ่ ข้อสรุปนม้ี ีผลเก่ยี วเนือ่ งกบั หนว่ ยงานอืน่ ๆ ทั้งหมดทีท่ �ำ งานเก่ียวกับศนู ย์ หนว่ ยงานท่ี พักพงิ ชวั่ คราว เก่ยี วขอ้ ง • หนว่ ยงานทม่ี ีสว่ นเกยี่ วข้องทุกภาคสว่ น ควรตระหนักว่ารฐั มหี น้าท่ีให้ความ (stakeholders) คมุ้ ครองและความชว่ ยเหลือแกผ่ ู้ทจ่ี �ำ ตอ้ งโยกยา้ ยจากที่อยูอ่ าศยั • ดงั นน้ั องคก์ รอสิ ระหวา่ งประเทศจงึ มีบทบาทในการกำ�กับดูแล ใหก้ าร สนบั สนนุ และเปน็ ตวั แทนเพ่ือเรียกร้องความเคารพในสทิ ธขิ องผู้พกั พิงโดย การสงั เกตการณอ์ ยา่ งใกลช้ ิดและใหค้ วามสนบั สนุนเมอ่ื จำ�เป็น โดยเฉพาะ ในกรณที ่ีกฎหมายของประเทศและนโยบายที่น�ำ มาใช้นัน้ แตกต่างไปจาก หลกั ปฏิบตั ิและมาตรฐานสากล • ดว้ ยศกั ยภาพระดบั สงู ของภาครัฐ ความร่วมมอื ระหว่างองค์กรอิสระระหวา่ ง ประเทศ กบั ภาครัฐ ทัง้ ในระดับบรหิ ารงานส่วนกลาง ระดับภมู ภิ าคและใน ระดบั ทอ้ งถน่ิ จงึ เป็นสงิ่ ส�ำ คญั อย่างยงิ่ องค์กรอิสระระหว่างประเทศมหี นา้ ท่ี ช่วยเสริมศักยภาพของหนว่ ยงานทุกระดับของภาครฐั ในการบริหารจดั การ ศูนย์พักพิงชัว่ คราว 7

2.3 ประเภทและระยะเวลาการใช้งาน การจำ�แนก ในชดุ แนวทางน้ี ศนู ย์พกั พิงชั่วคราวจำ�แนกเป็นประเภทต่างๆ โดยพจิ ารณา ประเภท จากรูปแบบและระยะเวลาการใช้งาน ในระบบ รูปแบบ นอกระบบ โดยทว่ั ไปศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราวแบ่งออกเป็น 2 ประเภท ขึ้นอยู่กบั ลกั ษณะการ เรม่ิ เข้าพกั พงิ หรอื การเข้าครอบครองศนู ย์ • ศนู ย์พักพงิ ชวั่ คราวในระบบ คือ ศนู ย์พกั พิงทหี่ น่วยงานทมี่ อี ำ�นาจหน้าท่ี ความผิดชอบ (เชน่ ภาครฐั ) ไดจ้ ัดหาอาคารแห่งใดแห่งหนงึ่ ไวร้ องรบั ผทู้ ่ี จ�ำ เป็นตอ้ งโยกย้ายที่อยอู่ าศัย และมีการจดั เตรียมสถานทีไ่ ว้สำ�หรบั เปน็ ที่ อยู่อาศัยช่วั คราว ศูนย์พักพิงประเภทนร้ี วมถงึ สถานพักพิงท่ไี ด้รบั ออกแบบ ข้นึ เพื่อการน้โี ดยเฉพาะ เชน่ สถานพักพงิ จากพายุ แผ่นดินไหว และน�้ำ ท่วม • ศนู ยพ์ กั พงิ ช่ัวคราวนอกระบบ คอื ศูนย์ท่ผี ูอ้ พยพโยกยา้ ยท่อี ยู่อาศยั ได้ ริเร่ิมก่อตั้งขึน้ มาดว้ ยตนเอง โดยไม่ไดร้ บั อนญุ าตหรอื ตดิ ตอ่ ประสานงาน อยา่ งเป็นทางการจากหนว่ ยงานภาครัฐ ระยะเวลาการใช้งาน ระยะสั้นและ ศูนย์พักพิงช่ัวคราวมีระยะเวลาการใชง้ านที่ตา่ งกันออกไป ต้งั แตเ่ พียงแคไ่ มก่ ี่ ระยะยาว วัน จนถึงการใชง้ านเป็นปี ระยะเวลาการใชง้ านของศนู ยพ์ ักพงิ ชัว่ คราวน้นั มี ผลคาบเกยี่ วกับการปฏิบัติการและการบรหิ ารจดั การ ดังน้ัน แนวทางชุดน้ีจะ มกี ารจ�ำ แนกประเภทของศูนยพ์ ักพิงชวั่ คราวตามระยะเวลาการใชง้ าน แม้ว่า การจำ�กัดเวลาของศูนย์พักพิงระยะสั้นและระยะยาวไม่อาจทำ�ได้อย่างแน่ชัด เนอื่ งจาก สาเหตแุ ละสถานการณข์ องการอพยพโยกยา้ ยที่อยู่อาศยั เปน็ ไปใน รูปแบบทห่ี ลากหลาย การใหค้ วาม การใหค้ วามชว่ ยเหลือและมาตรฐานตา่ งๆ เปน็ สองประเดน็ ซงึ่ ไดัรับผลกระทบ ชว่ ยเหลือและ โดยตรงจากระยะเวลาการใชง้ านของศูนยพ์ กั พิงชั่วคราว มาตรฐาน การใหค้ วามช่วยเหลอื โดยทัว่ ไป ศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราวท่มี รี ะยะเวลาการใช้งานทส่ี ้นั มาก จะไมไ่ ดม้ ีการ ให้ความชว่ ยเหลือกับผู้อยู่อาศยั มากนกั แผนงานการให้ความช่วยเหลือศูนย์ พกั พิงชว่ั คราวในระดบั ประเทศและระดบั สากล มกั ทำ�ขน้ึ มาเพอื่ รองรบั กลุ่มผู้ ทจ่ี ำ�เปน็ ต้องโยกย้ายทีอ่ ยู่อาศัยอย่างนอ้ ยเป็นเวลาหลายวันหรือหลายสัปดาห์ 8

สำ�หรบั ศนู ยพ์ ักพิงชัว่ คราวท่ีมรี ะยะเวลาการใชง้ านยาว ความตอ้ งการของผู้ พักพิงจะเปล่ียนแปลงไปตามกาลเวลา และกลไกการใหค้ วามชว่ ยเหลอื อาจจะ พฒั นาไปสูก่ ารพง่ึ พาตนเองและมาตรการการฟน้ื ฟูเยียวยา จากประสบการณ์ ประเทศกวั เตมาลาจ�ำ แนกประเภทของศูนย์พักพงิ ชวั่ คราวออกเป็น: • ศูนยพ์ กั พงิ ฉกุ เฉิน ซง่ึ จะมรี ะยะเวลาการใชง้ านไมเ่ กิน 72 ชั่วโมง • และ ศูนย์พักพิงช่วั คราว ซึ่งจะมีระยะเวลาการใช้งานนานถึง 30 วัน มาตรฐาน ในศนู ย์พักพงิ ชวั่ คราวระยะส้นั ควรมกี ารนำ�มาตรฐานในการรับมอื กับภัยพิบตั ิ (เช่น Sphere standards หรอื มาตรฐานที่ใชใ้ นประเทศ) มาปรับใช้ ความไม่ยืดหยุน่ เม่ือเวลาผา่ นไป ศนู ย์พกั พิงชั่วคราวมักเกิดการแปรสภาพมาเป็นทอ่ี ยู่อาศยั ระยะยาว โดยผพู้ กั พงิ เรียกร้องสภาพชวี ิตความเป็นอยูท่ ีม่ มี าตรฐานสูงขึน้ การทางออกในรูปแบบอื่น หรือการตอบสนองความต้องการท่เี พมิ่ ข้นึ ของผู้ พักพงิ อาจมขี อ้ จ�ำ กัด ความไม่ยืดหย่นุ ของศูนย์พกั พิงอาจกลายมาเปน็ ปัญหา ทไี่ ม่สามารถหาทางออกได้ส�ำ หรับผูพ้ ักพงิ และหน่วยงานท่ีเกยี่ วขอ้ ง 2.4 ปริมาณของศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราวท่มี จี ำ�นวนมาก ปรมิ าณของ โดยทั่วไป ศูนยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวมกั มจี ำ�นวนมากกวา่ คา่ ยเตน๊ ทเ์ พราะศูนยพ์ กั พิง ศนู ย์พกั พิง จะสามารถรองรับคนไดจ้ ำ�นวนนอ้ ยกวา่ ดงั น้นั การบรหิ ารจัดการศูนยจ์ �ำ เปน็ ชั่วคราวทมี่ ี ตอ้ งคำ�นึงถงึ การเข้าถงึ ท่พี ักพงิ จ�ำ นวนมาก ประกอบกับความหลากหลายของ จำ�นวนมาก ศนู ย์พักพงิ ชว่ั คราว รวมถงึ • การประสานความรว่ มมือระหว่างหน่วยงานอนื่ ท่เี ก่ียวขอ้ งท้งั ภาครฐั และ ภาคเอกชน • การให้ความชว่ ยเหลอื อยา่ งทันท่วงที • การควบคุมตรวจสอบการให้ความชว่ ยเหลือ • การรับด�ำ เนนิ การเรื่องปัญหาเบียดเบยี นสิทธิมนุษยชน • การสร้างกลไกการสอื่ สารเรียกรอ้ งความชว่ ยเหลอื หรือความยตุ ิธรรม 9

จากประสบการณ์ ในประเทศจอร์เจยี ปี พ.ศ. 2550 มีผู้อพยพโยกยา้ ยท่ีอยู่อาศัยภายใน ประเทศจ�ำ นวนประมาณ 100,000 คน พกั อย่ใู นศูนยพ์ ักพงิ ชว่ั คราวที่ มีประมาณ 1,600 แหง่ ในขณะเดยี วกัน คา่ ยผู้ลีภ้ ัยเพียงแหง่ เดยี วใน กรุงดาร์ฟรู ์รองรบั ผ้พู กั พิงมากกวา่ 20,000 คน ผลกระทบ เม่อื มีศูนยพ์ ักพงิ จ�ำ นวนมาก การมผี ู้จัดการประจำ�ทุกศนู ย์พกั พงิ จงึ แทบทีจ่ ะ จากการมศี นู ย์ เป็นไปไมไ่ ด้ ดังนน้ั ผ้จู ัดการศูนย์พกั พงิ จึงอาจตอ้ งรับผิดชอบดแู ลศนู ย์พักพงิ พักพงิ ชว่ั คราว หลายแห่งในเขตพื้นทที่ ่ไี ดร้ ับมอบหมาย ภาระหน้าทข่ี องหน่วยงานท่เี กย่ี วข้อง จ�ำ นวนมาก กจ็ ะต้องปรับเปลี่ยนไปใหส้ อดคลอ้ งกนั เนอ่ื งจากผจู้ ัดการศูนยจ์ ะใช้เวลาอย่ใู น แต่ละศูนยไ์ ดน้ อ้ ยลง 10

บทท่ี 3 หนา้ ทีแ่ ละความรบั ผิดชอบ 1 บทนำ� 2 ทั่วไป 3 หน้าท่ี 4 มีสว่ นรว่ ม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คัญ 6 จดั การขอ้ มูล ตามทก่ี ลา่ วไวใ้ นบทท่ี 2 ของคมู่ อื เลม่ น้ี ผทู้ ม่ี คี วามรบั ผดิ ชอบหลกั ในการดแู ละ 7 และใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผปู้ ระสพภยั คอื ภาครฐั ฝ่ายประสานงานศูนย์พักพิงช่วั คราวจะต้องเผชิญหน้ากับความท้าทายท่เี กิด สิ่งแวดลอ้ ม ขน้ึ จากการทม่ี ศี นู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวจ�ำ นวนมาก การมรี ะบบประสานงานและ ขอ้ มลู ขา่ วสารจงึ เปน็ หนา้ ทส่ี �ำ คญั ส�ำ หรบั ฝา่ ยประสานงาน ในขณะเดยี วกนั 8 ฝา่ ยประสานกลาง กต็ อ้ งเปน็ ตวั แทนผอู้ ยอู่ าศยั เพอ่ื เรยี กรอ้ งการแกไ้ ขปญั หา ในระยะยาวทอ่ี าจจะเกดิ ขน้ึ จัดตั้งศนู ย์ ผจู้ ดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวเปน็ จดุ เชอ่ื มตอ่ ระหวา่ งผพู้ กั พงิ และเปน็ ผปู้ ระสาน งานในประเทศ โดยมหี นา้ ทห่ี ลกั ในการดแู ลศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวอยา่ งทว่ั ถงึ และ 9 มปี ระสทิ ธภิ าพ ปกปอ้ งคุ้มครอง 10 อาหาร 11 ส่ิงของเครอ่ื งใช้ 3.1 แนวคิดการแบ่งความรับผดิ ชอบออกเปน็ 3 ระดับ 12 ทีอ่ ยู่อาศยั หลักการประสานและบริการจัดการศูนย์พักพิงชั่วคราวนั้นตั้งอยู่บนพ้ืนฐาน 13 ของแนวคิดในการแบ่งความรับผดิ ชอบออกเป็น 3 ระดับ น้�ำ • กองอ�ำ นวยการกลางศูนย์พักพงิ ช่ัวคราว ซ่งึ โดยทั่วไปก็คอื ภาครฐั 14 สาธารณสุข • ฝ่ายประสานงานศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว (หนว่ ยงานของรฐั องค์กรทอ้ งถ่นิ 15 หรือองคก์ รระหว่างประเทศ) การศกึ ษา • ผจู้ ดั การศูนยพ์ ักพิงชัว่ คราว (หนว่ ยงานของรฐั องค์กรทอ้ งถิ่น หรือองคก์ ร 16 ระหวา่ งประเทศ) สง่ เสริมอาชีพ 11 17 ปดิ และสง่ คืนศูนย์

ศกั ยภาพของ แนวคดิ ในการจดั ตงั้ ระบบความรับผดิ ชอบ 3 ระดับ อาจไม่จำ�เป็นในประเทศที่ ภาครฐั ภาครัฐมีศักยภาพการตอบรับความต้องการและปกป้องสิทธิของผู้อยู่อาศัยใน ศนู ย์พกั พิงช่ัวคราวสูง หากภาครฐั มีการก�ำ หนดหนา้ ทตี่ ่างๆไว้ล่วงหน้าแล้ว ความจ�ำ เป็นของการจดั ต้ังฝ่ายประสานงานและผูจ้ ัดการศนู ย์ฯจากภาคอนื่ ๆ ก็ จะลดน้อยลง ในกรณีเช่นนอี้ งค์กรเพอ่ื สาธารณะประโยชน์ และฝา่ ยเอกชนที่ ทำ�หนา้ ทีป่ ระสานงานและจัดการศูนยฯ์ มีหน้าท่ีเสริมสรา้ งประสิทธภาพของ ตนเอง และร่วมสนับสนนุ การประสานงาน การใหค้ วามชว่ ยเหลือของภาครฐั หนา้ ท่ีและความรบั ผิดชอบของผ้ปู ฏบิ ตั ิงานในแตล่ ะฝา่ ยมีดังนี้ หนา้ ที่ กองอ�ำ นวยการกลางศูนยพ์ ักพงิ ช่วั คราว – ภาครัฐ และความ รับผดิ ชอบ รัฐบาลเป็นผู้รับผิดชอบหลักในกรณีท่ีเกิดการพลัดถิ่นภายในประเทศและการ ด�ำ เนินงานทเ่ี ก่ียวขอ้ งกบั ศูนยพ์ ักพิงช่วั คราวท้งั หมด หนา้ ที่หลักของกองอ�ำ นวยการกลางไดแ้ ก:่ • การกำ�หนด เปดิ และปดิ ศูนยพ์ ักพิงชว่ั คราว • สรา้ งและสง่ เสริมความปลอดภัยสำ�หรับศูนยพ์ ักพงิ ชั่วคราว • ออกเอกสารตา่ งๆให้กับผผู้ ลดั ถ่ินในประเทศเมือ่ จ�ำ เปน็ • ปกป้องสทิ ธมิ นษุ ยชนของผพู้ ลัดถน่ิ ในประเทศ • อำ�นวยความสะดวกในการเขา้ สศู่ นู ยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว ศกึ ษารายละเอียดเพมิ่ เตมิ เก่ียวกับบทบาทและหนา้ ทอี่ ่นื ๆในของกอง อำ�นวยการศูนย์พักพงิ ชว่ั คราว ไดใ้ นหน้า 29 และ 79 จากประสบการณ์ ในประเทศฟิลิปปินส์ เจา้ หนา้ ท่ีระดับทอ้ งถนิ่ เปน็ ผูท้ �ำ หนา้ ท่ผี ้จู ดั การศูนย์ การพักพงิ ชั่วคราว โดยมฝี ่ายประสานงานกลางศนู ย์พกั พงิ ชว่ั คราวใหก้ าร สนับสนุนและก�ำ กบั ดแู ลสถานการณ์ การแก้ปัญหา ภาครฐั มบี ทบาทท่สี �ำ คัญในการเตรียมการแก้ใขปญั หาในระยะยาว โดยเฉพาะ อยา่ งย่งั ยนื อย่างยิ่งเม่ือมีเหตุจำ�เป็นที่ทำ�ให้ผู้ประสพภัยต้องยืดเวลาการอาศัยอยู่ในศูนย์ ถึงแมฝ้ ่ายประสานงานกลาง ท่เี ปน็ ภาคเอกชนสามารถท่จี ะเปน็ ตวั แทนเรยี ก ร้องทางออกในระยะยาวส�ำ หรบั ผอู้ ยอู่ าศยั ความรบั ผิดชอบในการวางพ้นื ฐาน การแกป้ ญั หาทย่ี ง่ั ยนื ยงั คงอยทู่ รี่ ฐั 12

หนา้ ท่ี ฝา่ ยประสานงานกลางศนู ยพ์ ักพงิ ชว่ั คราว – เจา้ หน้าที่ของรัฐ องคก์ รใน และความ ระดับท้องถน่ิ หรอื องคก์ รระหวา่ งประเทศ รบั ผดิ ชอบ ฝ่ายประสานงานศนู ย์พกั พงิ ชัว่ คราวนั้นมบี ทบาทสำ�คัญ และมหี นา้ ท่ีหลกั ดังน้ี หนา้ ที่หลกั ของกองอ�ำ นวยการกลางไดแ้ ก่: • เปน็ ผู้ประสานงานระหว่างศนู ยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว • สนบั สนุนการร่างยุทธศาสตร์ทางออกส�ำ หรบั ศนู ยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว • กำ�หนดมาตรฐานการให้ความชว่ ยเหลือในศนู ยพ์ กั พิงชวั่ คราวร่วมกับกอง อ�ำ นวยการกลาง • ประสานการใหค้ วามชว่ ยเหลือดา้ นตา่ งๆ ในศนู ยพ์ กั พิงชว่ั คราว และ • สนนั สนุนการแกป้ ญั หาอย่างยัง่ ยนื สำ�หรบั ผู้อยู่อาศยั ในศูนยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว ศกึ ษารายละเอยี ดเพิ่มเตมิ เกีย่ วกบั บทบาทและหนา้ ท่อี น่ื ๆของฝา่ ย ประสานงานศนู ยพ์ กั พิงชัว่ คราว ไดใ้ นหน้า 30 และ 68 ความสำ�คญั ของ ในภาวะฉุกเฉนิ ความจำ�เปน็ ของการประสานงานมีมากขนึ้ กวา่ ในภาวะ การประสานงาน ปกติ เมือ่ มีศนู ย์พกั พงิ จ�ำ นวนมาก ความแตกต่างในด้านความต้องการ ระบบ ประสานงานภายใน และทรัพยากรเริ่มต้น ยอ่ มเพม่ิ มากข้ึน ส่งิ เหลา่ นีเ้ ปน็ สว่ น เพิ่มความท้าทายและความยากลำ�บากในการทำ�งานของกองอำ�นวยการกลาง ในกรณเี ช่นนี้ รูปแบบการประสานงานแบบกระจายอำ�นาจไปยงั จังหวดั มกั จะ ถูกนำ�มาปรับใช้เพ่ือครอบคลุมดูแล ความต้องการและการให้ความช่วย เหลือในแต่ละพนื้ ที่ การกระจายอำ� ขอ้ แนะนำ� นาจเพื่อการประสานงานมักจะนำ�มา เมื่อจ�ำ นวนของศูนยพ์ ักพิง ซึ่งการเพ่ิมคุณภาพและประสิทธิภาพ ชว่ั คราวเพ่ิมขนึ้ ความสำ�คัญใน ของการประสานงานทอ้ งถ่ิน และจะ การประสานงานอยา่ งใกลช้ ดิ ได้ผลลัพธ์ที่ดียิ่งขึ้นเมื่อได้ประกอบ ระหวา่ งศนู ย์ยอ่ มเพิม่ ตามขึน้ มา เข้ากับระบบการประสานงานระหว่าง จงั หวัดอยา่ งต่อเน่อื ง การบริหาร สิ่งสำ�คัญที่จะนำ�ไปสู่ความสำ�เร็จของการให้ความช่วยเหลือคือข้อมูลท่ีเหมาะ จัดการข้อมูล สม แมน่ ย�ำ และทนั เวลา การบรหิ ารจัดการข้อมลู ท่ีมปี ระสทิ ธภิ าพนน้ั รวมไป ถึงการสือ่ สารท่ีดีระหว่างผู้จดั การศูนย์ และผู้ประสานงานกลาง 13

ผูจ้ ดั การศนู ย์พกั พงิ ชั่วคราว หน้าที่และ บทบาทของผู้จัดการศูนย์พักพิงชั่วคราวน้ันมีความสำ�คัญอย่างย่ิงต่อการ ความรับผิดชอบ ประสบความสำ�เรจ็ ของโครงสรา้ งระบบบริหารจดั การ เพราะเป็นบคุ คลท่ี ท�ำ งานเก่ียวขอ้ งกบั ผู้พักพงิ ในศนู ย์พกั พิงชว่ั คราวโดยตรง • ตรวจสอบวา่ มาตรฐาน นโยบายและแนวทางปฏบิ ัติในการดำ�เนินงานช่วย เหลอื ผู้พกั พิงไดถ้ กู นำ�มาใชอ้ ย่างเหมาะสม • ประสานและกำ�กับดแู ลการให้ความชว่ ยเหลอื ต่อผูพ้ กั พงิ จากทกุ หนว่ ยงาน รวมถึงการระบุส่งิ ที่ขาดแคลน และหลกี เล่ยี งการด�ำ เนินการที่ซ้ำ�ซอ้ น • ก�ำ หนดโครงสรา้ งของอาสาสมัคร สรา้ งกระบวนการมสี ่วนรว่ มของชุมชน เพ่อื สนบั สนุนการบรหิ ารจัดการตวั เองภายในศนู ย์พักพงิ ช่วั คราว โดย ใหก้ ารสนับสนุนกลุม่ ตา่ งๆ ของผู้อย่อู าศยั เช่น เดก็ ผ้หู ญิง ผชู้ าย และคน กล่มุ นอ้ ยอ่ืนๆ ใหเ้ ข้ามามีสว่ นรว่ มในกระบวนการดังกล่าว • ด�ำ เนินการหรือประสานงานด้านการบำ�รุงรกั ษาตา่ งๆท่จี �ำ เป็น • จดั การข้อมูลทีเ่ ก่ยี วขอ้ งกบั ศูนยพ์ กั พิงช่ัวคราวและผ้อู ย่อู าศัย • สอ่ื สารโดยตรงกับผอู้ ยอู่ าศยั ศกึ ษารายละเอียดเพม่ิ เตมิ เก่ียวกบั บทบาทและหน้าทีอ่ ่ืนๆ ของผู้ จัดการศูนย์พักพงิ ชวั่ คราวได้ในหนา้ 64, 67 และ 79 ความไมเ่ พียงพอ ในทางปฏบิ ตั ิ จำ�นวนของผู้จัดการ ขอ้ แนะน�ำ ของผู้จัดการ มั ก จ ะ มี ไ ม่ เ พี ย ง พ อ ต่ อ ค ว า ม ความสามารถของผจู้ ัดการศูนยฯ์ ใน ตอ้ งการ การไม่มีหรอื การมีผู้ การไปเยีย่ มเยียนศนู ยพ์ ักพงิ ต่างๆ จัดการที่การขาดประสิทธิภาพ มี อย่างตอ่ เน่ืองอาจจะลดลงเม่อื เวลา ผลกระทบอย่างมากต่อชีวิตความ ผ่านไป เป็นอยู่ภายในศูนย์พักพิงช่ัวคราว ความถใ่ี นการไปเยย่ี มทแ่ี นะน�ำ คอื : เน่ืองจากเป็นการทำ�ลายจุดเช่ือม ต่อระหว่างผู้พักพิงและโครงสร้าง ในภาวะฉกุ เฉนิ : ทุกวนั การจดั การความช่วยเหลอื โดยรวม หลงั ภาวะฉุกเฉิน: ทุกสัปดาห์ ในระยะยาว: ทุกสองอาทติ ย์ 14

รปู แบบการ เพื่อให้แน่ใจว่าศูนย์พักพิงช่ัวคราวทั้งหมดน้ันมีการดูแลของผู้จัดการศูนย์ฯ บริหารจัดการ การเลือกรปู แบบการบรหิ ารจดั การที่เหมาะสมกบั สถานการณ์ และขอ้ จ�ำ กัด จึง เป็นเรือ่ งสำ�คัญ รูปแบบทนี่ ำ�เสนอในเอกสารนี้เน้นการดูแลปกครองตัวเอง หรือ การใหท้ ีมผู้จดั การรับผิดชอบหลายๆศนู ย์ในพน้ื ท่ีใกล้เคยี งกนั ความสามารถ ของคณะผ้จู ดั การในการบริหารศูนยฯ์ ที่อยใู่ นความรบั ผิดชอบถอื เปน็ หวั ใจ ของการพจิ ารณาเลอื กรูปแบบท่ีจะน�ำ มาใช้ รปู แบบการบรหิ ารจดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราว แนวคดิ ผดู้ ำ�เนินการ หน้าที่ ขอ้ ดี ข้อเสยี ยกระดบั ทมี ผูจ้ ัดการ สรา้ งทีมผูจ้ ัดการศนู ยเ์ คลือ่ นทข่ี นึ้ ใช้คณะผจู้ ดั การ ค่าใชจ้ า่ ยสูง ขอบเขต ศนู ย์ฯ เคลอ่ื นที่ มาดูแลศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราวจ�ำ นวน ศนู ยจ์ �ำ นวนน้อย ขาดความ หน่งึ ในพ้นื ท่นี ้นั ๆ โดยทีมเคลอ่ื นที่ ยัง่ ยนื นี้และท�ำ การดูแลศูนย์ท้ังหมด สามารถเลือกใช้ ผ่านการเยย่ี มเยียนอย่างต่อเน่อื ง ผู้จัดการศนู ย์ท่ีมี (อยา่ งนอ้ ย สปั ดาห์ละหนึ่งครัง้ ) ประสบการณ์ กระจาย เจา้ หนา้ ทร่ี ัฐ ข้นึ อยู่กับบริบทต่างๆ ของประเทศ ผ้จู ดั การเปน็ คน เส่ยี งต่อการ อ�ำ นาจ ในระดับ และ โครงสรา้ ง ของระบบราชการ เดยี วกับฝา่ ย ขาดศักยภาพ ทอ้ งถ่นิ ว่าส่วนไหนจะเป็นผ้รู บั บทบาทของ ปกครอง และความ ผู้จัดการศนู ยพ์ กั พิงช่ัวคราว รับผดิ ชอบ อย่างตอ่ เนือ่ ง ความรู้ท้องถน่ิ มีความยั่งยนื สมาคมผูอ้ ยู่อาศัย โดยเฉพาะในสถานการณท์ ี่มกี าร เสรมิ สรา้ งความ เสีย่ งตอ่ การขาด ในศนู ยพ์ ักพงิ ย้ายท่ีอยอู่ าศยั ระยะยาว ผู้อยู่ เป็นเจ้าของ ศักยภาพ ชว่ั คราว อาศยั ในศูนย์พกั พงิ ชั่วคราวต่างๆ มีความรับผิดชอบ อาจจำ�กัดการ สามารถทจี่ ะรวมตัวกันเพ่อื ต้ังกล่มุ ร่วมกัน กระจายขา่ ว หรือสมาคม ขน้ึ มาเพื่อดูแล และจัด มีความยงั่ ยืน สู่ภายนอก การศนู ยฯ์ ในพ้นื ที่ องค์กรอิสระ เสี่ยงตอ่ การขาดศกั ยภาพ ความร้ทู อ้ งถิ่น เสยี่ งตอ่ การขาด (NGO) หรอื ในพื้นที่ทมี่ ีศนู ยพ์ กั พงิ ชั่วคราว ศักยภาพและ องค์กรชมุ ชน อย่มู าก หน่วยงานอสิ ระในพ้นื ที่ คา่ ใชจ้ า่ ยไมส่ งู ความยงั่ ยนื (NGO) หรอื องคก์ รชุมชน สามารถ มีผปู้ ฏิบตั งิ าน ร่วมสวมบทบาทผจู้ ัดการศูนย์ จำ�นวนมาก พกั พงิ ชวั่ คราวได้ การจัดการตวั เอง ผูอ้ ยูอ่ าศัยในศนู ยพ์ กั พงิ ช่ัวคราว เสรมิ สรา้ งความ เสี่ยงตอ่ การขาด รวมตวั กนั เพื่อรบั หน้าท่เี ปน็ ผู้ เป็นเจ้าของ ศกั ยภาพ จดั การศูนยพ์ กั พิงชัว่ คราวเอง มีความย่งั ยนื มีผปู้ ฏบิ ัติงาน จำ�นวนมาก 15

ความสมั พันธ์ การให้คำ�แนะนำ� ส่งเสริมความรู้และทกั ษะในด้านต่างๆ ต่อผู้จัดการศนู ยพ์ ักพงิ ระหวา่ งหน้าที่ ช่วั คราวน้นั เป็นหน้าทีข่ องฝา่ ยประสานงานกลาง ความรเู้ กีย่ วกับบทบาทของ ตา่ งๆ กลมุ่ ผู้ปฏบิ ัตงิ านอนื่ ๆ เชน่ กองอ�ำ นวยการกลาง ฝา่ ยประสานงานกลาง และ องคก์ รปกครองส่วนท้องถ่นิ เปน็ ส่วนส�ำ คัญที่จะทำ�ใหก้ ารประสานและร่วม งานกันในเรื่องต่างๆเกดิ ขน้ึ ได้อย่างเหมาะสมและทันทว่ งที สง่ิ ที่สำ�คญั ทส่ี ดุ ในการท�ำ งานให้ไดผ้ ลตามท่ีตอ้ งการน้ัน จ�ำ เปน็ ที่จะต้องมกี ารส่งเสริมการเพ่ิม ประสิทธิภาพการทำ�งานในระดับผู้จัดการอย่อู ย่างตอ่ เน่ือง โดยเฉพาะ ในกรณี ท่มี ีการประยกุ ตร์ ูปแบบการบริหารงานของผู้จัดการศูนยพ์ ักพงิ ชว่ั คราว ความส�ำ คญั ของ ผู้จดั การศนู ยพ์ กั พิงชั่วคราว(หรือคณะ)นน้ั เปน็ หน้าท่ที ่สี ำ�คัญมาก ดงั น้ันหากมี ผ้จู ัดการศูนย์ หนว่ ยงานใด ไม่ว่าภาครฐั หรือเอกชน แสดงความไมเ่ ต็มใจกับการมารบั หนา้ ที่ นี้ กจ็ �ำ เปน็ ทีจ่ ะตอ้ งหาหนว่ ยงานอืน่ มาแทนที่ หรือมีการกระตุ้นใหเ้ กิดการ ปรับปรุงการท�ำ งานของคณะเดิม 16

บทท่ี 4 การมีสว่ นร่วม 1 บทนำ� 2 ทัว่ ไป 3 หน้าท่ี 4 มสี ว่ นร่วม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คญั 6 การมีส่วนร่วมของผอู้ ยู่อาศยั ในศูนยพ์ ักพงิ ชวั่ คราว หมายถงึ ผ้พู กั พงิ ท้งั หมด จดั การขอ้ มูล (ชาย หญงิ และเดก็ ) มสี ่วนรว่ มในกระบวนการตดั สินใจของศนู ย์ การมีสว่ นร่วมไมไ่ ดค้ รอบคลมุ เพยี งแค่การระบคุ วามต้องการ แตร่ วมถึงการ 7 ใหโ้ อกาสผู้พกั พิงร่วมกันหาแนวทางพัฒนาและแก้ไขปัญหาทเี่ กดิ ขึ้นด้วย กลุ่มผู้อาศัยที่รวมตัวกันได้อย่างเข้มแข็งจะกลายเป็นตัวแปรที่สำ�คัญต่อการ ส่ิงแวดล้อม บรหิ ารจัดการศนู ย์พกั พงิ ชั่วคราว และรว่ มแบง่ เบาภาระจากผจู้ ดั การศนู ย์ ชุมชนท่ีอาศัยอยู่รอบศูนย์พักพิงควรมีส่วนร่วมในการตัดสินใจในการดำ�เนิน 8 การต่างๆ เช่นกนั จดั ตงั้ ศูนย์ 9 ปกป้องคุ้มครอง 10 อาหาร 11 ส่งิ ของเครอื่ งใช้ 4.1 การมสี ว่ นร่วมของผู้อย่อู าศัย 12 ทอี่ ยอู่ าศยั เพ่ิมพลงั ผา่ น การมีส่วนร่วมในการตัดสินใจเกี่ยวกับสภาพความเป็นอยู่ของตนเองและการ 13 การมีส่วนร่วม ได้รบั สิง่ อ�ำ นวยความสะดวกเบ้ืองต้นนับเป็นสทิ ธิมนษุ ยชนข้ันพืน้ ฐาน เพราะ น้ำ� ฉนั้นการทีผ่ ู้อยู่อาศยั มีอำ�นาจรว่ มตัดสินใจวิถกี ารดำ�เนินชวี ติ ของตนเอง ถือ 14 เป็นส่วนหน่ึงของการปอ้ งกนั การละเมดิ สทิ ธิมนษุ ยชน สาธารณสุข การมีสิทธิออกเสียงยงั เป็นการแสดงถงึ ความเช่ือมัน่ ในตัวผู้อยอู่ าศัย และเสรมิ 15 สรา้ งความมนั่ ใจเพื่อนำ�ไปสู่การเยยี วยาฟนื้ ฟชู วี ติ และจิตใจของผ้พู กั พิง การมี ส่วนร่วมของผู้อยู่อาศัยยังเป็นเครื่องมือสำ�คัญในการตรวจสอบความต้องการ การศกึ ษา และส�ำ รวจความคดิ เห็นเพอ่ื แก้ปัญหาทเ่ี กดิ ขึน้ ท้งั ยังเปน็ เครือ่ งมอื ตรวจสอบ 16 ระบบบริหารภายในทไี่ ด้ผลจริง สง่ เสริมอาชีพ 17 17 ปิดและส่งคืนศูนย์

เพิ่มพลงั ผ่าน นอกจากน้ี การสง่ เสริมให้ผ้อู ย่อู าศัยไดม้ ีโอกาสนำ�ประเพณแี ละวัฒนธรรมทอ้ ง การมสี ว่ นรว่ ม ถิ่นกลบั เขา้ มาสชู่ ีวติ ประจ�ำ วนั เช่น การกำ�หนดพื้นทท่ี ำ�กิจกรรมทางศาสนา การแบ่งพน้ื ท่ีท�ำ ครวั การจัดกจิ กรรมนันทนาการ ยงั จะเปน็ การช่วยส่งเสริมสุข ภาพจิตท่ีดีของผ้อู ยอู่ าศัย การเสริมสร้าง ในกรณที ี่ผู้อยู่อาศยั แสดงให้เห็นถึงศกั ยภาพในการจดั การปญั หา บรหิ ารความ ศกั ยภาพ ตอ้ งการ และสิง่ ท่ขี าดแคลน ผจู้ ดั การศนู ยพ์ กั พิงควรส่งเสริมศกั ยภาพเหลา่ นั้น ด้วยการให้ผู้อยู่อาศัยเข้ามามีส่วนร่วมในการประสานงานของศูนย์เพื่อพัฒนา ประสิทธิภาพของการจัดเก็บข้อมูล การนำ�เอาความคิดเห็นของผู้พักพิง ขอ้ แนะนำ� เข้ามาเป็นส่วนของการพิจรณาและ ตดั สนิ ใจ นอกจากน้ี ผ้พู กั พงิ ยงั การมีส่วนร่วมของผู้อยู่อาศัยใน สามารถที่จะมีส่วนรวมในการลด ศูนยพ์ กั พงิ ชัว่ คราวน้นั สามารถ ปัญหาความความตึงเครียตภายใน นำ � ม า ซ่ึ ง คุ ณ ภ า พ ก า ร จั ด ก า ร ศูนย์ รวมไปถึงให้การสนับสนนุ และ ภายในศูนย์พักพงิ ชั่วคราวท่ีดีขึ้น แบง่ เบาภาระหนา้ ทข่ี องผูจ้ ดั การศูนย์ การจดั การ ควรจะสนับสนนุ และส่งเสริมโครงสร้างของการจัดการตนเอง ผ้พู ักพิงสามารถ ตนเอง ท่จี ะมีบทบาทสำ�คัญในการสนับสนุนผ้จู ัดการศูนย์ ท้งั ในด้านการเกบ็ และเผย แรข่ อ้ มูล ปรับปรงุ และสรา้ งความสมดุลในระบบการแจกจา่ ย รวมไปถงึ การรับ ความคดิ เหน็ และการร้องทกุ ข์ ผู้พักพงิ ยงั สามารถทจี่ ะทำ�หนา้ ทต่ี รวจสอบการ ทำ�งานของผจู้ ัดการ ซ่งึ อาจน�ำ ไปสกู่ ารตอบรับท่มี ปี ระสทิ ธภิ าพมากขึ้น 4.2 รปู แบบของการมสี ว่ นร่วม กลไกและ กลไกและวัตถุประสงค์ของการมีส่วนร่วมมักจะเปล่ียนแปลงไปตามระยะเวลา วัตถปุ ระสงค์ ของการพักพิง เป้าหมายของการมีส่วนรว่ มสำ�หรับศูนยพ์ ักพงิ ในระยะสนั้ จะ เนน้ ไปท่กี ารเกบ็ ข้อมูล ระบบการแจกจา่ ย และการดูแลคุ้มครองผ้พู ักพงิ ใน ทางตรงกันขา้ ม การพกั พงิ ระยะยาวมักจะน�ำ ไปสูค่ วามสนใจในการมสี ่วนรว่ ม การพฒั นา และกำ�หนดนโยบายการแกไ้ ขปญั หาอย่างยง่ั ยนื 18

รูปแบบของการมสี ่วนร่วม ประเภทของศนู ย์ วัตถปุ ระสงค์ทวั่ ไป รปู แบบของการจัดการ ศูนย์พักพิงช่วั คราวระยะสั้น • ปรบั ปรุงการเกบ็ ขอ้ มูล • คณะกรรมการ • ปรบั ปรุงการแจกจ่ายภายในศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว • คณะท�ำ งานกลมุ่ ยอ่ ย • มปทีอ้ ง่ีอกยนั ู่อคาศวาัยมนเห�้ำ ลสื่อขุ มอลน้�ำ าในมยักาแรลแะจสกุขจลา่ ักยษณะ • ท่ีเหมาะสม • จัดสรรอาหาร และของใช้ • แบง่ พ้ืนทีท่ ำ�ครัวทีเ่ หมาะสม • รองรับปัญหาการค้มุ ครองท่ีเกิดข้นึ • เผยแพร่ข้อมูลในท้องถิ่น • ฟ้นื ฟคู วามมัน่ ใจในตนเอง • ทำ�นบุ �ำ รุงศนู ย์ • แก้ไขปัญหาความขดั แย้ง ศนู ย์พกั พิงชั่วคราวระยะยาว • มที ี่อยู่อาศยั น�ำ้ สขุ อนามัย และสุขลักษณะ • สมาคมระดบั ประเทศ ที่เหมาะสม • องคก์ รอิสระในประเทศ • ตง้ั ข้อเรยี กร้องความสนับสนุนจากรํฐเมื่อจำ�เปน็ • กรรมการเรยี กร้อง • การเผยแพร่ข้อมลู ในวงกวา้ ง ความสนับสนุน • รองรบั ปัญหาการคุม้ ครองทเ่ี กดิ ขึ้น คณะท�ำ งาน วิธีหนึ่งที่จะทำ�ให้เกิดการมีส่วนร่วมได้คือการตั้งคณะทำ�งานกลุ่มย่อยขึ้นมา กล่มุ ยอ่ ย รองรับการทำ�งานเฉพาะด้าน คณะท�ำ งานกลุม่ ยอ่ ย ซึ่งประกอบไปดว้ ยผ้พู ักพิง บทบาทและ มหี นา้ ทจี่ ัดการ บำ�รงุ รักษาและตรวจ หนา้ ทขี่ อง สอบในเร่ืองที่ไดร้ ับมอบหมาย รวมทง้ั ข้อแนะนำ� คณะท�ำ งาน กลมุ่ ยอ่ ย มีบทบาทในการเสริมความรู้ให้กับผู้ การตั้งคณะทำ�งานกลุ่มย่อยเป็น อยอู่ าศยั อ่ืนๆ โดยทั่วไปศูนย์พกั พงิ วิธีการรับมือปัญหาเฉพาะด้านได้ อาจจะมีคณะทำ�งานเร่ืองการแจกจ่าย อยา่ งดี และยงั เปน็ การสง่ เสริมการ ระบบสาธารณสุข สขุ อนามยั ระบบ สร้างสัมพันธ์ในการทำ�งานร่วมกัน สุขาภิบาล หรือเรื่องความต้องการ ของผู้พกั พิง ของคนพกิ ารเปน็ ตน้ คณะทำ�งานฯ มหี นา้ ท่ีเปน็ ชอ่ งทางการสื่อสาร เสริมสรา้ งการเชอื่ มต่อระหว่าง ผ้พู กั พิงกับผูจ้ ัดการศนู ย์พกั พิงชั่วคราว และสร้างความเข้มแข็งในชุมชน จงึ ถอื ได้ว่าดังนั้นคณะท�ำ งานกลุ่มยอ่ ย มบี ทบาททีส่ ำ�คญั มากภายในศูนย์พกั พงิ ชั่วคราว 19

การอบรมและ การเพ่ิมประสิทธิภาพการมีส่วนร่วมของผู้พักพิงสามารถทำ�ได้ด้วยการจัดฝึก การสร้างความ อบรม กจิ กรรมสรา้ งความต่ืนตวั โดยผ้จู ดั การศนู ย์ ส�ำ หรับศูนยร์ ะยะส้ันน้ัน ตื่นตวั หวั ขอ้ ทนี่ �ำ มาอบรมอาจจะเปน็ เร่ืองปญั หาการปกปอ้ งค้มุ ครองสิทธิ โดยเฉพาะ อย่างยง่ิ ส�ำ หรบั กลุม่ ประชากรท่ีมคี วามเสี่ยง หรือการรับรแู้ ละท�ำ ความเข้าใจ เกย่ี วกบั การเข้าออก และจำ�นวนประชากรของผอู้ ยู่อาศยั ในศูนย์ เมือ่ เวลาผ่าน ไปนานข้นึ ความจ�ำ เป็นของผู้พักพิงท่ีจะตอ้ งติดต่อกบั ทางรัฐก็จะเพ่มิ ขน้ึ ดงั น้นั การอบรมเรอื่ งกฎหมาย และสิทธใิ นการรับความชว่ ยเหลือระยะยาวกจ็ ะเปน็ ประโยชนอ์ ย่างมากต่อผ้อู ยอู่ าศัย จากประสบการณ์ ในประเทศเซอร์เบยี สมาคมผู้พลัดถิน่ ในประเทศเผยแพรข่ ้อมลู ผา่ นการ ประชมุ หนังสอื พิมพ์ และ รายการโทรทัศน์ 4.3 การปกครองตนเองของผอู้ ยอู่ าศยั การปกครอง ระบบการมีส่วนร่วมสามารถที่จะนำ�พาผู้พักพิงไปสู่การต้ังกฎและกติกาในการ ตนเอง อยู่รว่ มกัน ไมว่ า่ จะเป็นการพักพิงในระยะยาวหรอื สน้ั การมีกฎข้อบังคบั พืน้ ฐานสำ�หรับการอยูร่ ว่ มกนั ทท่ี กุ คนรบั รูแ้ ละเข้าใจเป็นเร่ืองสำ�คัญ กฎข้อบังคับ เหล่านค้ี วรจะครอบคลุม เวลาเปิด-ปิดของอาคาร การเคารพและบ�ำ รงุ รกั ษา สถานที่ ระบบการปกครอง กลไกการประสานงาน การก�ำ จัดของเสีย มาตรการ ด้านสขุ อนามัย และขั้นตอนการป้องกนั ไฟไหม้ ฯลฯ กฎระเบียบ ผู้จัดการศูนย์พักพิงช่ัวคราวควรสนับสนุนให้ผู้อยู่อาศัยร่วมกันพัฒนากฎ พน้ื ฐาน ระเบียบประจำ�ศูนย์ขนึ้ โดยเฉพาะในเรอื่ งทีเ่ ก่ียวกบั พื้นทแี่ ละกิจกรรมส่วนรวม เช่น ระเบียบการใช้พ้นื ทีค่ รัวส่วนกลาง การทำ�ความสะอาดและบำ�รงุ รกั ษา พน้ื ทีส่ ่วนกลาง เชน่ ห้องน�้ำ และกฎการรักษาความปลอดภยั ภายในศูนย์ การต้งั กฎ เพือ่ ใหก้ ฎระเบียบมคี วามเหมาะสมกบั ประเพณี และวฒั นธรรมของผพู้ ักพงิ ระเบยี บรว่ ม การตงั้ กฎกติกาภายในศนู ย์จงึ ควรจะกระท�ำ ร่วมกับผูพ้ ักพิง โดยสรา้ งจาก กระบวนการที่ส่งเสริมให้มีการแลกเปล่ียนความคิดเห็นระหว่างทุกกลุ่มคน และครอบคลมุ ถึงหลักการประพฤตติ วั ที่ไม่เป็นทยี่ อมรบั การมีกฎระเบียบรว่ ม เปน็ พน้ื ฐานที่ทงั้ ผู้จัดการศนู ย์ และผพู้ ักพิงสามารถน�ำ มาใชไ้ ด้ในการเจรจากบั ผู้ทก่ี ระท�ำ ผดิ กฎ 4.4 การเขา้ ถึง การเข้าถึง กระบวนการมสี ่วนรว่ มนั้น จำ�เป็นท่จี ะตอ้ งทำ�ใหค้ นกลมุ่ นอ้ ยได้มีส่วนรว่ มใน คนกลุ่มนอ้ ย การประชุมและมตี วั แทนในคณะกรรมการทีเ่ กย่ี วขอ้ งต่างๆ 20

การเขา้ ถงึ บางครั้งสังคมในศูนย์พกั พงิ ยกย่องคนทแี่ ข็งแรงกวา่ กล้าพดู กวา่ จนท�ำ ให้การ คนกลมุ่ น้อย มีส่วนรว่ มที่แทจ้ ริงไมเ่ กิดขึ้น ปัญหาเหลา่ นม้ี ักจะเกดิ ข้ึนในชว่ งแรกเข้าพกั พงิ และอาจจะลกุ ลามถ้าไม่มีมาตรการมาหยดุ ยง้ั การเขา้ หาและระบุตวั แทน คนกลุ่มน้อยเพ่ือเข้าร่วมในระบบปกครองภายในศูนย์จะช่วยในการปกป้อง คุม้ ครองคนท่ีอยู่ในกลุม่ เสี่ยงเพ่อื มิใหถ้ กู เอารัดเอาเปรียบได้ การคัดเลือก ผู้จัดการศูนย์มีบทบาทสำ�คัญในการทำ�ให้เกิดการมีส่วนร่วมในวงกว้างอย่าง ตวั แทน แทจ้ รงิ และควรท่จี ะเฝ้าดูกระบวนการคดั เลือกตวั แทนต่างๆ ของผพู้ กั พิงอย่าง ใกลช้ ดิ กระบวนการคัดเลอื กตวั แทน และจัดต้ังคณะกรรมการท่ดี ี ควร ข้อแนะนำ� จะผลักดันให้มีการสงวนหน้าที่หรือ ผลักดันให้มีกระบวนการพิเศษ ตำ�แหน่งไว้สำ�หรับกลุ่มคนท่ีโดยปกติ เพ่ือส่งเสริมการมีส่วนร่วมของคน อาจจะไมไ่ ด้เขา้ รว่ มกระบวนการ เชน่ กลุ่มน้อยและผู้ท่ีอยู่ในกลุ่มเสี่ยง แม่หมา้ ย และเดก็ หรือชนกลุ่มนอ้ ย์ ของศนู ย์ ผลกระทบท่ดี ี การมีส่วนร่วมของผู้พักพิงในการดำ�เนินการและบริหารศูนย์น้ันมักจะตามมา ดว้ ยผลพลอยได้ทเี่ กินความคาดหมายของทุกฝ่าย นอกจากจะชว่ ยปกป้อง สทิ ธขิ องคนกลุ่มนอ้ ยแลว้ การมสี ่วนรว่ มยังจะช่วยใหผ้ ู้พักพงิ ไดม้ โี อกาสเริ่ม ตน้ หาทางรับมอื กบั ปัญหาทเ่ี กิดข้ึนด้วยตวั เอง และสร้างความเช่ือมนั่ ในความ สามารถท่จี ะเผชญิ หน้ากบั สงิ่ ต่างๆที่เกดิ ขึ้น 4.5 ชุมชนท่ีอยู่โดยรอบศูนยพ์ กั พิงชว่ั คราว ความสัมพนั ธ์ ความสมั พันธร์ ะหว่างผอู้ ยอู่ าศยั ภายในศนู ยพ์ ักพิงชวั่ คราว และชุมชนทอ่ี ยู่ กบั ผอู้ ย่อู าศยั โดยรอบศนู ยฯ์ ขึน้ อยูก่ บั บริบท และสถานท่ตี ้ังท่ีเป็นเอกลกั ษณ์ของแตล่ ะศนู ย์ ภายในความสัมพันธ์ท่หี ลากหลายน้ี หลักการประสานงานที่ควรจะนำ�มาใชก้ บั ชมุ ชนโดยรอบมดี ังน้ี • การติดต่อสื่อสารกับชุมชนที่อยู่โดยรอบศูนย์ควรจะเร่ิมต้นข้ึนในทันทีท่ีมี การตัดสนิ ใจใช้อาคารเป็นศูนย์พักพิงชั่วคราว ผนู้ ำ�ชุมชน หัวหนา้ หมู่บ้าน หรอื ตวั แทนจากคณะกรรมการทอ้ งถ่นิ ควรจะเข้ามามสี ่วนร่วมในการ ประชมุ หารือ และหากเปน็ ไปไดค้ วรเชญิ เจา้ หน้าทจ่ี ากองคก์ รท้องถิน่ ใหม้ า ร่วมประชมุ หรือเปน็ ประธานในการประชุม ตอ่ จากนัน้ อาจจะมีการจดั ต้ัง กลไกประสานงานอย่างเป็นทางการเพ่ือกำ�หนดหน้าที่และระบุตัวผู้ประสาน งานฝ่ายชุมชน และมกี ารประชมุ รว่ มกนั อย่างตอ่ เนื่อง • หากเป็นไปได้ ควรจะมีการเรียกรอ้ งให้ผ้อู ยอู่ าศยั ในศูนยพ์ กั พิงชั่วคราว มีตัวแทนเข้ามาอยู่ในระบบประสานงานขององค์กรปกครองในท้องถิ่น เน่อื งจากวา่ ในหลายกรณีการตดั สนิ ใจในทีน่ ีม้ ักจะมีผลกระทบกบั ผพู้ ักพงิ 21

ขอ้ กงั วลหลกั ขอ้ กังวลหลกั ของชุมชนรอบศูนยพ์ ักพิงชวั่ คราวมกั จะมีดงั นี้ ของชุมชนรอบ ศนู ย์พกั พงิ ใคร และทำ�ไม ช่ัวคราว การนำ�เสนอขอ้ มูลโดยรวมเกี่ยวกับกลุ่มคนทจี่ ะย้ายเข้ามา หรอื ย้ายเข้ามา แล้ว รวมทงั้ จ�ำ นวน ถน่ิ ฐานดงั เดมิ สาเหตุท่ีท�ำ ใหต้ ้องย้ายมาอยู่ทศี่ ูนย์ จะ ท�ำ ให้ชุมชนโดยรอบมคี วามเขา้ ใจสถานการณ์ที่ดขี ้ึน การยกตวั อยา่ งครอบครัว ผพู้ ักพิงมาเลา่ ให้ฟงั มกั จะชว่ ยให้ ชุมชนได้รู้สึกว่าคนเหล่าน้ีไม่ได้เป็น ขอ้ แนะน�ำ คนแปลกหน้าไปเสียเลยทีเดยี ว ควร จะมีการแสดงความรสู้ กึ ขอบคณุ และ การติดต่อสื่อสารกับชุมชนอย่าง สำ�นึกในความโอบอ้อมอารีของชุมชน ว่องไวและซื่อตรงมักจะนำ�มาแต่ ที่เอื้อต่อการนำ�อาคารมาใช้รองรับ ผลดี การยา้ ยฐ่ินชวั่ คราว จะอยู่นานแค่ไหน ทางรัฐมีหน้าท่ีเตรียมข้อมูลการประเมินระยะเวลาจำ�เป็นของการใช้ศูนย์พักพิง ช่วั คราว อย่างไรกต็ ามเป็นการยากท่ีจะคาดคะเนให้ได้อยา่ งแม่นยำ� ในการ ส่ือสารกับชุมชนรอบศูนย์ช่ัวคราวน้ันควรจะบ่งบอกให้ชัดเจนถึงความเป็นไป ไดใ้ นการคลาดเคลื่อน แล้วจะเกดิ อะไรขึน้ กบั เรา ชุมชนโดยมากเป็นห่วงผลกระทบทางลบที่อาจจะตามมาพร้อมกับการย้ายเข้า ศูนย์ของผพู้ ักพงิ ความเป็นห่วงนีอ้ าจจะเป็นเร่ืองความปลอดภัย ความหนา แน่นทจ่ี ะเพิม่ ข้ึน หรือความตึงเครียดทางสงั คม ซืง่ ลว้ นแล้วแต่มคี วามเป็น ไปได้ ชุมชนควรจะเขา้ มามสี ่วนร่วมในการแก้ปญั หาและมกี ารรายงานแจ้ง ข่าวสารอยูอ่ ยา่ งต่อเนอ่ื ง เพื่อท่ีจะได้มีความเขา้ ใจในสถานการณ์ทีต่ รงกัน ทาง ศนู ยไ์ ม่ควรเสนอการสนบั สนนุ ทางส่งิ ของ หรอื สวสั ดกิ ารอย่างเล่อื นลอยใหก้ บั ชมุ ชนเพียงเพือ่ ท่ีจะลดความตึงเครียด จากประสบการณ์ ในประเทศจอร์เจยี ไดม้ กี ารรวมเอาชุมชนทีอ่ ยโู่ ดยรอบเขา้ มาร่วมโครงการ สนบั สนนุ ด้านอาชพี ไปพรอ้ มๆ กบั ผทู้ ี่อยอู่ าศัยในศูนยพ์ กั พิง เอกสารเพือ่ ศึกษาเพมิ่ เตมิ ทCN:่ีoRmhCtmt,p2u:/0/nw0it8wy.wITn.hvnoerclv.Cneaomm/aeprnctMh./a_nimagg/e9m29e3n5t 5T1o.opldkfit; Chapter 3: Participation and 22

บทท่ี 5 โครงสรา้ งการประสานงาน 1 บทนำ� 2 ท่ัวไป 3 หน้าท่ี 4 มีส่วนรว่ ม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คัญ 6 คู่มือน้ีให้ความสำ�คัญกับความแตกต่างในการประสานงานระดับประเทศ จัดการข้อมลู จงั หวดั ท้องถิ่น และภายในศนู ย์ ผพู้ กั พิงในศนู ย์ควรทีจ่ ะได้รับรูแ้ ละเข้าถงึ ความชว่ ยเหลือที่มอี ยู่ ระบบการ 7 แจกจา่ ยของภายในศนู ย์ควรจะคำ�นึงถงึ กลุ่มคนทมี่ คี วามต้องการพิเศษ และ ลดความเสี่ยงทจี่ ะเกิดความรุนแรง หรือการเอาเปรียบ สง่ิ แวดล้อม 8 จดั ตงั้ ศูนย์ 9 ปกป้องคุ้มครอง 5.1 ระดับของการประสานงาน 10 การใหค้ วาม อาหาร ช่วยเหลือ อย่างมี การให้ความชว่ ยเหลือทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพ และปอ้ งกันการเกดิ ความเหล่อื มล�ำ้ คอื 11 ประสิทธภิ าพ จุดประสงค์หลกั ของการประสานงาน ผพู้ กั พิงในศูนยค์ วรทีจ่ ะไดร้ ับรูแ้ ละเขา้ ถงึ ความช่วยเหลอื ที่มีอยู่ ระบบการแจกจา่ ยของภายในศนู ยค์ วรจะคำ�นงึ ถงึ กล่มุ ส่ิงของเคร่อื งใช้ คนที่มีความตอ้ งการพิเศษ เพอื่ ลดความเส่ยี งท่จี ะเกดิ ความรุนแรง หรอื การเอา 12 เปรยี บ ศูนย์พกั พิงช่วั คราวที่จะบรรลผุ ลส�ำ เรจ็ ตามนีไ้ ด้ จำ�เป็นจะตอ้ งมีความ รว่ มมอื ระหว่าง กองอำ�นวยการกลาง ฝ่ายประสานงานกลาง ผู้จัดการศูนย์ และ ท่ีอย่อู าศยั ผูพ้ ักพงิ 13 น้�ำ 14 สาธารณสขุ 15 การศึกษา 16 สง่ เสรมิ อาชพี 23 17 ปิดและสง่ คืนศูนย์

ระบบการ แนวทางฉบับน้ีแบ่งระบบการประสานงานออกเปน็ 3 ระดับดว้ ยกนั ไดแ้ ก่ ประสานงาน ระดับประเทศหรือจงั หวดั ระดบั ทอ้ งถน่ิ และระดับภายในภายในศนู ย์ ตาม 3 ระดบั ตารางข้างล่างน้ี กลไกการประสานงานทแี่ นะนำ� ระดับ ประธาน ผมู้ ีสว่ นร่วม งานหลัก ตติ ตามผล ประเทศ ผ้อู �ำ นวยการ • ตวั แทนรัฐ ประสานการให้ความชัว่ บนั ทกึ การประชุม หรอื กลางศูนยฯ์ • หวั หน้ากอง เหลอื ทัว่ ไปและการให้ แผนการปฏบิ ตั งิ าน จังหวัด หรอื ประสานงานศูนย์ฯ ความปกปอ้ งคุ้มครอง ผูป้ ระสานงาน • หวั หน้า ระหวา่ งภาครฐั และ กลางศนู ยฯ์ ผจู้ ัดการ ศูนยฯ์ เอกชน • ตัวแทนผูพ้ กั พงิ สนับสนนุ การประสานงาน ระดบั ทอ้ งถ่นิ ท้องถ่ิน - ตัวแทนผ้จู ดั การ • เจ้าหนา้ ทที่ อ้ งถิน่ ประสานการให้ความ บนั ทกึ การประชุม ต�ำ บล หม่บู า้ น ศูนย์พักพิงชวั่ คราว • ผปู้ ระสานงานศนู ยฯ์ ชว่ ยเหลือและการใหค้ วาม แผนการปฏบิ ตั งิ าน หรือ • ผจู้ ัดการศูนยฯ์ ปกปอ้ งคมุ้ ครองในกล่มุ ผู้ประสานงานศนู ย์ • ตัวแทนผพู้ ักพิง ศูนยพ์ กั พงิ ภายในต�ำ บล ในทอ้ งถนิ่ • ตัวแทนอาสาสมัคร หรือหมู่บ้าน • ผใู้ หค้ วามสนบั สนนุ ศนู ย์ ภายในศนู ย์ ผู้จัดการศนู ย์พักพงิ • ตัวแทนคณะ ประสานการใหค้ วาม แผนการปฏบิ ตั งิ าน พักพิงชว่ั คราว ชว่ั คราว ท�ำ งานศูนยฯ์ ชว่ ยเหลือและการให้ความ • ตัวแทนผ้พู ักพิง ปกป้องคุ้มครองภายใน • ตวั แทนอาสาสมคั ร ศูนย์ • ผู้ให้ความสนบั สนนุ การประสานงานระดบั ประเทศหรอื จงั หวัด หนว่ ยงานที่ หากภาครัฐไม่สามารถรับผิดชอบหน้าท่ีประสานงานกลางศูนย์พักพิงได้ รับผดิ ชอบ องค์กรอ่ืนเช่น องคก์ รสหประชาชาติ หรือองค์กรอิสระท้ังจากในและนอก ข้อแนะน�ำ ประเทศสามารถท่ีจะเข้ามาทำ�หน้าที่ นีแ้ ทนได้ แตจ่ �ำ เป็นทีจ่ ะต้องมีการ การประสานงานระดับประเทศ ท�ำ งานร่วมกนั อย่างใกลช้ ดิ การตดั ใ น สำ � ห รั บ ก า ร ช่ ว ย เ ห ลื อ แ ล ะ สินใจของฝ่ายประสานงานกลางน้ัน มาตรฐานตา่ งๆ อาจใชเ้ วลานาน ควรจะมีการผลักดันและสนับสนุน แตเ่ ป็นสง่ิ สำ�คญั จากภาครฐั 24

ประเดน็ การ การประสานงานระดบั ประเทศเปน็ ระดบั ทสี่ ูงสุดและครอบคลมุ ประเดน็ เหลา่ นี้ ประสานงาน • การใหค้ วามช่วยเหลอื ทเ่ี หมาะสมและเท่าเทยี มกนั ระดบั ประเทศ • การใหก้ ารปกปอ้ งคมุ้ ครองและความปลอดภัย • ก�ำ หนดมาตรฐานการให้ความชว่ ยเหลอื ของประเทศ • พฒั นาแผนยทุ ธศาสตรร์ ะดับประเทศ นำ�ไปปฏิบัติ และตรวจสอบ การประสานงาน การประสานงานระดบั จงั หวัดมักจะครอบคลุมประเด็นเหล่าน้ี ระดบั จังหวัด • เป็นจดุ เชอื่ มระหว่างระดับท้องถ่ิน และระดบั ประเทศ • ใหค้ วามช่วยเหลือไปตามทอ้ งถ่นิ ทม่ี คี วามต้องการ • ประสานกับระดบั ประเทศเพ่ือขอความช่วยเหลอื เม่ือจำ�เป็น การประสานงาน การประสานงานระดบั ท้องถิน่ - ระดบั หม่บู า้ นหรือต�ำ บลมักจะครอบคลมุ ระดับทอ้ งถิน่ ประเด็นเหล่าน้ี การจดั กลุ่มพนื้ ที่ เนื่องดว้ ยว่าศนู ยพ์ กั พิงโดยมากจะมีจำ�นวนผู้อยอู่ าศัยทีค่ ่อนข้างนอ้ ย ประกอบ กับการทีผ่ ้จู ัดการอาจจะดูแลหลายๆ ศูนย์ฯเวลาเดียวกนั การรวมกลมุ่ ของ ศูนย์พักพิงในพ้ืนท่ีเพื่อประสานงานระหว่างศูนย์มักจะเกิดขึ้นจากความจำ�เป็น ในภาคปฏิบตั ิ การประสานงานในระดับท้องถ่นิ จะเน้นไปทก่ี ารใหค้ วามช่วย เหลือโดยตรง ในการประชมุ อาจจะมีการประกาศวนั แจกจา่ ยของ รับเรอื่ งรอ้ ง ทุกขห์ รือมีการแลกเปลีย่ นความคิด ค�ำ แนะน�ำ เกีย่ วกบั การแจกจา่ ยของคร้งั ล่าสุดเปน็ ต้น หนว่ ยงานใน การประสานงานในระดับน้ีเป็นโอกาสทอ่ี งคก์ ารอสิ ระต่างๆ จะได้ทำ�งานร่วม ท้องถ่ิน กับหนว่ ยงานทอ้ งถิ่น แตล่ ะพื้นทีก่ ็ต่างมคี วามตอ้ งการ นิสัยและประเพณที ่ี ต่างกันไป เพราะฉนัน้ ในการวางแผนทำ�งานขององคก์ รหรือภาคเอกชนควรจะ คำ�นึงถึงการประสานงานที่จะเพ่ิมขึ้นเท่าตัวเม่ือมีการข้ามเขตการทำ�งานไปใน เขตตำ�บลหรืออ�ำ เภออน่ื 25

การประสานงานภายในศูนยพ์ กั พงิ การประชมุ การประชมุ ภายในศูนยพ์ กั พงิ ชวั่ คราวเป็นส่ิงสำ�คัญ เพราะจะเปน็ ชอ่ งทาง ภายใน ที่สามารถจะรับรถู้ ึงความเปน็ ไปของศนู ย์น้นั ไดอ้ ยา่ งเปน็ ทางการ ทงั้ ด้าน อบารจรจยะาเกกาดิ ศขภ้นึ าแยลในะคศวนู ายม์ เหคลว่อื ามมลต้ำ�งึ ภเคารยียในตที่เกิดแขล้ึนะเป็นจนโอรกวามสไทปถจ่ี ะึงรคววมารมวรมนุ ขแอ้ รมงทูล่ี เหล่าน้ีอยา่ งเป็นกลาง การประชุมภายในศนู ย์จงึ เปน็ การประชมุ ที่เปิดใหผ้ ู้ พกั พงิ ทกุ คนมีสทิ ธิเขา้ รว่ ม ในบางกรณีอาจจะจำ�เป็นที่จะตอ้ งมีการเชิญคน กลมุ่ น้อยเป็นพิเศษมาเข้ารว่ มการจดั การประชุมควรจะค�ำ นึงถงึ วฒั นธรรมและ ประเพณีที่เหมาะสมในกลุ่มผู้พักพิง เชน่ มีการแยกท่ีน่ังชาย-หญงิ หรอื ขอ้ แนะนำ� ความจำ�เปน็ ของการมีลา่ ม การประชมุ น้ียังเป็นพ้ืนที่ให้คณะทำ�งานกลุ่มย่อย การประชุมภายในศูนย์เป็นการ ไ ด้ มี โ อ ก า ส ร า ย ง า น ค ว า ม ก้ า ว ห น้ า ประชุมที่เปิดให้ผู้พักพิงทุกคน ของการดำ�เนินงานในกลุ่มอีกด้วย สามารถเข้ารว่ มได้ การจัดการ การประสานงานภายในศูนย์ควรจะครอบคลุมถึงระบบบริหารอาสาสมคั ร การ ตวั เองภายใน จดั การตวั เองของผูพ้ ักพงิ และการรว่ มกนั พัฒนากฎระเบยี บภายใน เพอ่ื ใหก้ าร ศูนยฯ์ อยูร่ ว่ มกนั เป็นไปไดอ้ ย่างราบรนื่ การมีกล่องความคดิ เหน็ ประจำ�ศนู ย์อาจจะนำ� มาซงึ่ ประเดน็ อื่นๆ สำ�หรบั การประชมุ การนำ�เสนอประเดน็ โดยไมต่ อ้ งมกี าร ระบชุ อื่ อาจจะชว่ ยให้คนกลมุ่ นอ้ ยมีส่วนร่วมในการออกความคดิ เห็น เอกสารเพอื่ ศกึ ษาเพิม่ เตมิ ทN:่ีRhCtt,p2:/0/w08w.wT.nhrec.Cnaom/aprchM/_ainmagg/e9m29e3n5t 5T3o.opldkfit; Chapter 4: Coordination. 26

บทท่ี 6 การบริหารจดั การขอ้ มูล 1 บทนำ� 2 ท่วั ไป 3 หนา้ ท่ี 4 มีสว่ นร่วม 5 ประสานงาน สาระส�ำ คัญ 6 จดั การข้อมลู การจัดการขอ้ มลู น้ันเปน็ หน้าทค่ี วามรบั ผดิ ชอบของทุกองค์กรและหนว่ ยงาน 7 ซง่ึ มสี ว่ นรว่ มในการบรหิ าร จดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราว หนา้ ทน่ี ค้ี รอบคลมุ การ จัดเกบ็ วิเคราห์และเผยแพร่ขอ้ มูล สิ่งแวดล้อม การเก็บข้อมลู ในสภาวะฉกุ เฉินจะมุ่งเนน้ ไปท่ีข้อมลู ของผู้ทเี่ ข้าอาศัยอยู่ ในศนู ย์พกั พิงและขอ้ มูลของศนู ย์พักพงิ เอง ทัง้ ในด้านการเขา้ ถึงระบบ 8 โครงสร้างพน้ื ฐานและทรัพยากรทมี่ ีอยู่ จัดตัง้ ศนู ย์ 9 ปกป้องคุม้ ครอง เม่อื การพักพงิ ยาวนานขนึ้ การจัดการขอ้ มูลจะมสี ่วนชว่ ยในกระบวนการที่ 10 จะท�ำ ให้ศนู ยพ์ ักพงิ เปน็ ทีย่ อมรบั ดว้ ยการเผยแพร่ข้อมลู เพ่ือเสริมสร้างความ เข้าใจสถานการณ์การใชศ้ นู ยพ์ ักพงิ ช่วั คราว อาหาร ควรพิจารณาวิธกี ารเกบ็ ขอ้ มูลท้ังในเชิงปรมิ าณและคณุ ภาพ ในบางกรณี ผู้พกั พงิ ท่อี ยใู่ นศูนยไ์ มไ่ ด้มคี วามจ�ำ เป็นทีจ่ ะต้องย้ายถิน่ ฐาน 11 เหมือนกนั ทุกคน สรา้ งความล�ำ บากในการทำ�งานและตดั สินใจใหก้ ับผมู้ ีส่วน เกย่ี วขอ้ งทุกฝ่าย สง่ิ ของเคร่ืองใช้ 12 ที่อยอู่ าศัย 13 นำ�้ 6.1 หน้าท่ีความรับผดิ ชอบในการจัดการขอ้ มูล 14 สาธารณสุข ความส�ำ คญั ของ ข้อมูลที่แม่นยำ� ทันเวลาและเชือ่ ถือได้ กับชอ่ งทางการเผยแพรท่ ี่ตรงต่อความ 15 การจดั การขอ้ มลู ต้องการ สำ�คัญอย่างยิง่ ต่อการบริหารจัดการศูนยพ์ กั พิงช่ัวคราว จำ�นวนศูนย์ การศกึ ษา พักพิงช่ัวคราวที่มากมายและหลากหลายความต้องการล้วนแต่มีผลต่อการ บริหารจัดการและเผยแพรข่ ้อมูล 16 สง่ เสรมิ อาชพี 27 17 ปิดและสง่ คนื ศนู ย์

ความส�ำ คญั ของ การมีข้อมูลที่ถูกต้องและทันเวลาจะช่วยให้การช่วยเหลือสามารถดำ�เนินไปได้ การจดั การขอ้ มลู อย่างเหมาะสมและสามารถมผี ลตอ่ การวางมาตรฐานและนโยบายได้ การ วางมาตรฐานและนโยบายได้ หลักการและวิธเิ ก็บขอ้ มูลขน้ึ อยกู่ บั หลายปจั จยั ท้ังสภาวะและความมัน่ คงของสถานการณ์ในพื้นท่ี การบริหารจดั การข้อมูลนับ เป็นส่วนสำ�คัญของการบริหารจัดการศูนย์และเป็นหน้าที่รับผิดชอบร่วมของ ทุกหน่วยงาน การแบ่งหน้าท่ี หนา้ ท่คี วามรบั ผดิ ชอบในการจัดการขอ้ มูลของศูนยพ์ ักพิงชั่วคราว ซง่ึ รวมถึง ความรับผิดชอบ การเกบ็ ข้อมลู การอบรมใหค้ วามรู้ในการเกบ็ ขอ้ มูล การวเิ คราะหแ์ ละการเผย แพร่ข้อมลู ต่างๆ จะแบง่ กนั ไประหว่างกองอำ�นวยการกลาง ฝ่ายประสานงาน กลางศูนย์พกั พงิ ช่ัวคราว ผ้จู ัดการศนู ยพ์ ักพงิ ช่ัวคราว ผ้อู ยู่อาศยั ในศูนย์พักพิง ชว่ั คราวและอาสาสมคั รในชุมชนหรอื หน่วยงานใหค้ วามช่วยเหลอื หน้าท่ีและความรับผิดชอบในการบริหารจดั การข้อมลู โดยทั่วไป บคุ คล/หนว่ ยงาน การจดั เกบ็ รวบรวม การวิเคราะห์ การเผยแพร่ ที่เกี่ยวขอ้ ง และการใช้ ผู้อยู่อาศยั อาสาสมคั ร ในชมุ ชนหรือหนว่ ยงาน • เก็บข้อมูลภายในศูนย์ • ใชข้ อ้ มูลจากผ้จู ัดการ • ใหข้ อ้ มูลกบั ผ้จู ัดการ ท่ีใหค้ วามชว่ ยเหลอื ศนู ย์พกั พิงชว่ั คราว ศนู ย์พกั พิงชัว่ คราว ในศูนย์ เพ่ือการตัดสนิ ใจ • แลกเปลยี่ นขอ้ มูลกับ วางแผน ผู้จัดการศนู ยพ์ ักพงิ ชัว่ คราว ผจู้ ดั การศูนยพ์ ักพิง • เก็บขอ้ มูลจากผู้อยู่ • ใช้ข้อมูลจากฝา่ ย • ส่งตอ่ ข้อมูลให้กบั ฝ่าย ชัว่ คราว อาศยั ในศูนยพ์ ักพงิ ประสานงานกลาง ประสานงานกลาง ชว่ั คราวและหนว่ ยงาน ในการวิเคราะหข์ ัน้ ทีใ่ หค้ วามช่วยเหลอื พื้นฐาน รวมถงึ การ • แลกเปลี่ยนขอ้ มลู กับผู้ • ประเมินและวเิ คราะห์ วิเคราะห์หาช่องว่าง อยู่อาศยั ในศนุ ยพ์ กั พิง ผลข้อมลู ในความชว่ ยเหลือ ชว่ั คราว เจา้ หนา้ ที่ • รวบรวมขอ้ มูลใหไ้ ด้ • ใชข้ ้อมลู เพือ่ การ ประจำ�ทอ้ งถนิ่ และ มาตรฐานเดยี วกัน วางแผนโครงการ ชมุ ชนรอบศูนย์ • รวบรวมขอ้ มูลของ ต่อหนา้ ถัดไป ศูนยพ์ ักพิงช่วั คราวที่ อย่ใู นความรับผดิ ชอบ 28

หนา้ ทีแ่ ละความรบั ผิดชอบในการบริหารจดั การข้อมลู โดยทวั่ ไป บุคคล/หนว่ ยงาน การจัดเกบ็ รวบรวม การวเิ คราะห์ การเผยแพร่ ท่ีเกี่ยวขอ้ ง และการใช้ ฝ่ายประสานงานกลาง • สร้างมาตรฐานในการ • ด�ำ เนนิ การวิเคราะห์ • สง่ ต่อข้อมลู ใหก้ ับกอง ศนู ย์พักพงิ ชัว่ คราว เก็บขอ้ มูล เม่อื เป็น ข้อมูลในระดับภาค อำ�นวยการกลางและ ไปได้ • เสนอ/เรียกร้องความ หน่วยงานซง่ึ ท�ำ หนา้ ท่ี • แต่งตั้งผรู้ บั ผดิ ชอบ ชว่ ยเหลอื ในการ ประสานงานในระดบั ในการจดั การข้อมูล วเิ คราะห์ข้อมลู ประเทศและหนว่ ย • รวบรวมข้อมูลจาก • ใช้ขอ้ มูลในการ งานทใ่ี ห้ความชว่ ย ศูนย์ต่างๆ ภายใน วางแผน เหลือตา่ งๆ พืน้ ทร่ี ับผดิ ชอบ • ปกปอ้ งและเคารพ • แลกเปลี่ยนข้อมูลกับผู้ สิทธสิ ่วนบคุ คลในการ จดั การศนู ย์ ใช้ขอ้ มูล กองอำ�นวยการกลาง • จดั การลงทะเบยี น • ใช้ข้อมลู ในการ • ส่งตอ่ ข้อมลู ให้กบั เจา้ ศูนย์พักพิงช่วั คราว ศนู ย์พักพิงชัว่ คราว วางแผน หน้าทใ่ี นสว่ นท้องถิน่ และผอู้ ยอู่ าศยั และส่วนภมู ิภาค • กำ�กับดแู ลกิจกรรมใน • เตรยี มการเผย การใหค้ วามชว่ ยเหลือ แพร่ขอ้ มลู ตา่ งๆสู่ สาธารณชน/อย่างเป็น • วิเคราะหข์ อ้ มูลใน ทางการ ระดบั ประเทศ ต่อจากหน้าที่แลว้ กองอำ�นวยการกลางศูนยพ์ กั พิงชวั่ คราว หนา้ ทข่ี องภาครฐั ภาครัฐเปน็ ผมู้ ีหนา้ ทห่ี ลักในการรบั รองสถานะของผู้พกั พงิ หากภาครัฐเลือก ท่ีจะใชร้ ะบบจัดการขอ้ มลู ของตัวเองในการลงทะเบยี นผู้อยอู่ าศัยในศนู ย์ ควร จะมีการประสานงานและแลกเปล่ียนข้อมูลกับฝ่ายประสานงานกลางศูนย์อยู่ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง (โดยเฉพาะในกรณีทรี่ ฐั ไม่ได้ท�ำ หนา้ ที่ฝา่ ยประสานงานกลาง) การรวบรวมและ ภาครัฐนั้นจะเป็นผู้ดำ�เนินการหลักในการจัดการฐานข้อมูลซึ่งเกี่ยวข้องกับ จดั การขอ้ มลู ศูนย์พกั พิงช่วั คราวและผ้อู ยอู่ าศยั การที่จะมอบหมายใหห้ น่วยงานกลางหรอื หน่วยงานท้องถิ่นรวมถึงภาคเอกชนต่างๆเข้ามารับผิดชอบในการเก็บข้อมูล ข้นึ อยู่กับศักยภาพของหนว่ ยงานเหลา่ นดี้ ้วย หากภาครัฐเป็นผดู้ �ำ เนนิ การเก็บ ขอ้ มลู อาจจะมีการขอความช่วยเหลือทางเทคนิคและคำ�แนะน�ำ จากองค์กร อิสระหรอื ภาคเอกชนอนื่ ๆ ทม่ี ีประสบการณ์ ในบางกรณี ฝ่ายประสานงาน ศนู ย์พักพิงช่ัวคราว (ถ้าไมใ่ ชภ่ าครฐั ) อาจขนึ้ มามีส่วนพฒั นาและปรบั ปรงุ ฐาน ข้อมูล หรือวธิ กี ารเก็บข้อมูลของรัฐได้ โดยเฉพาะในเรื่องการไม่ล�ำ เอยี งและ การปกป้องเคารพสทิ ธิสว่ นบคุ คลในการใช้ขอ้ มลู 29

จากประสบการณ์ ในประเทศเฮติ ผปู้ ระสานงานกลางศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวผลกั ดนั ใหม้ กี ารผนวก ฐานขอ้ มลู ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวเขา้ ไปในแผนเผชญิ ภยั ของประเทศ การตัดสินใจและ ภาครัฐควรใช้ข้อมูลทั้งหมดท่ีมีอยู่ในการประเมินหาช่องว่างในการให้ความ เผยแผร่ ช่วยเหลือและร่วมกับฝ่ายประสานงานกลางตัดสินใจวางแผนการทำ�งาน ภาครฐั ส่วนกลางควรเปน็ ผ้สู ่งต่อขอ้ มลู ไปยังจงั หวัดและองคก์ รทอ้ งถ่นิ โดย ต้องค�ำ นงึ ถึงมาตรฐานในการเคารพสทิ ธคิ วามเป็นสว่ นตวั ของแต่ละบคุ คล ซึง่ ฝา่ ยประสานงานกลางหรอื กองอำ�นวยการกลาง (ภาครฐั ) ควรเปน็ ผู้กำ�หนด ฝา่ ยประสานงานกลางศูนยพ์ กั พงิ ชั่วคราว บทบาทของฝา่ ย ฝา่ ยประสานงานกลางมหี นา้ ทก่ี �ำ กบั ดแู ลการจดั การขอ้ มลู และมกั เปน็ ศนู ยร์ วม ประสานงาน การรับจัดเก็บและเผยแพรข่ ้อมลู หน้าทหี่ ลักอยา่ งหน่งึ คอื การต้งั มาตรฐานการ กลาง เกบ็ ขอ้ มูลรว่ มกบั หนว่ ยงานจากทกุ ภาคส่วน เพือ่ ใหข้ ้อมูลท่ีได้มามคี ุณภาพ และสามารถนำ�มาใช้งานได้งา่ ย มีการกำ�หนดหน้าทค่ี วามรับผดิ ชอบของ ผู้เก่ียวข้องทุกฝ่ายและกำ�หนดกิจกรรมฝึกอบรมและมาตรการในการตรวจ สอบการเกบ็ และรวบรวมขอ้ มลู การประสานงานทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพจ�ำ เปน็ ตอ้ งมี ขอ้ มลู กลางทเี่ ป็นที่ยอมรบั ของทุกฝา่ ย การกระจาย เม่ือฝ่า ย ปร ะ ส าน งาน กลางเป็ น ขอ้ แนะนำ� ขอ้ มลู ศูนย์กลางในการเก็บและเผยแพร่ ขอ้ มลู จะตอ้ งท�ำ หนา้ ทเ่ี ปน็ ตวั กลาง ก า ร มี ฐ า น ข้ อ มู ล ก ล า ง จ ะ ช่ ว ย เช่ือมการส่ือสารระหว่างกองอำ�นวย อำ�นวยความสะดวกให้กับการ การกลางและผู้จัดการศูนย์ท้ังหมด วิเคราะห์และจัดการกับข้อมูล และมีหน้าที่เก็บรักษาข้อมูลโดยมีมา จำ � น ว น ม า ก ข อ ง ศู น ย์ พั ก พิ ง ตการป้องกันสทิ ธิความ เป็นสว่ นตัว ช่ัวคราว ของแตล่ ะบคุ คลในการใช้ขอ้ มูล ฝา่ ย ประสานงานอาจมอบหมายหน้าที่น้ีให้ ผจู้ ัดการข้อมลู ผจู้ ดั การศูนยพ์ ักพงิ ชั่วคราว จดุ เชอ่ื มโยงกบั ผจู้ ดั การศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวเปน็ สว่ นส�ำ คญั ในการเกบ็ ขอ้ มลู เนอ่ื งจากไดใ้ กลช้ ดิ กับ ผอู้ ย่อู าศยั ผู้อยู่อาศยั และชุมชนทอ่ี ยู่รอบศนู ย์ และเป็นคนแรกที่จะต้องทำ�ตามมาตรฐาน การเกบ็ ขอ้ มลู ทต่ี ง้ั ไว้ ผจู้ ดั การศนู ยเ์ ปน็ คนรวบรวมและประเมนิ ขอ้ มลู (ทผ่ี พู้ กั พงิ และอาสาสมคั รเปน็ คนเกบ็ ) รวมทง้ั สอ่ื สารขอ้ สรปุ ตา่ งๆไปยงั ทฝ่ี า่ ยประสานงานกลาง 30

การกระจาย เมอ่ื ฝา่ ยประสานงานกลางเปน็ ศนู ยก์ ลางในการเกบ็ และเผยแพรข่ อ้ มลู จะตอ้ ง ขอ้ มลู ท�ำ หนา้ ทเ่ี ปน็ ตวั กลางเชอ่ื มการสอ่ื สารระหวา่ งกองอ�ำ นวยการกลางและผจู้ ดั การ ศูนยท์ ้ังหมด และมหี น้าท่ีเก็บรกั ษาข้อมูลโดยมมี าตการป้องกันสทิ ธิความ เปน็ ส่วนตวั ของแต่ละบุคคลในการใช้ข้อมูล ฝา่ ยประสานงานอาจมอบหมาย หน้าท่ีนี้ใหผ้ จู้ ัดการขอ้ มูล การให้ขอ้ มลู อกี หนา้ ทห่ี นง่ึ ของผจู้ ดั การศนู ยค์ อื การใหข้ อ้ มลู ความรแู้ ละขา่ วสารในเรอ่ื งทว่ั ไป ท่วั ไป เนื่องจากการโยกย้ายท่ีอยู่อาศัยมักทำ�ให้ผู้พักพิงขาดการรับรู้ข้อมูลเก่ียวกับ โลกภายนอก ไม่วา่ จะเป็นขา่ ยในจงั หวัดหรือนอกประเทศ การไดร้ บั รู้ข่าวสาร ทเ่ี ชอ่ื ถอื ไดย้ ังเปน็ สญั ญานของการกลบั สสู่ ภาวะปกติ สรา้ งความรูส้ กึ ท่ดี แี ละ ลบล้างข่าวลือที่อาจสร้างความตึงเครียดภายในศูนย์และระหว่างผู้พักพิงกับ ชมุ ชนรอบๆได้ จากประสบการณ์ ประเทศศรลี งั กาใชแ้ จกจา่ ยหนงั สอื พมิ พใ์ นหมผู่ พู้ กั พงิ เปน็ เครอ่ื งมอื เผยแพร่ ขอ้ มลู ขา่ วสาร และไดร้ บั การตอบรบั ทด่ี มี าก ผพู้ กั พิง อาสาสมคั รและผู้ให้ความชว่ ยเหลอื การรวบรวมและ ผพู้ กั พงิ อาสาสมคั รและผใู้ หค้ วามชว่ ยเหลอื ลว้ นแตเ่ ปน็ สว่ นส�ำ คญั ในการจดั การ เผยแพรข่ ้อมลู ขอ้ มลู ภายในศูนย์ มีหนา้ ที่หลกั เปน็ ผเู้ กบ็ ข้อมูลเบื้องตน้ และเผยแพร่ข้อมูล ใน ภายในศูนย์ กลุ่มผู้พักพงิ ถึงแม้ว่าอาจเป็นการท�ำ งานอย่างไม่เปน็ ทางการ แตก่ ต็ ้องทำ�ตาม มาตรฐานทต่ี ัง้ เอาไว้ เช่น กรอกเอกสารข้อมูลอย่างละเอียดและถูกตอ้ ง หรอื อาจมีการตงั้ คณะทำ�งานขึน้ มาดแู ลทางดา้ นนี้โดยเฉพาะ ซึง่ จะช่วยผ่อนเบา ภาระของผู้จดั การศูนย์ การก�ำ กบั ดแู ล เนื่องจากข้อมูลที่ไว้ใจและเช่ือถือได้มีผลกับการวางแผนทำ�งานอย่างมาก ขอ้ มลู ผูจ้ ดั การศนู ย์จงึ มหี น้าทก่ี �ำ กบั ดูและการเก็บขอ้ มลู ภายในศนู ย์ เพื่อให้แน่ใจ ว่าข้อมูลท่ีได้มานั้นถูกต้องและอาจจัดฝึกอบรมให้กับผู้พักพิงและอาสาสมัคร เกีย่ วกบั มาตรฐานและระเบียบวินัยในการเกบ็ ขอ้ มูล หากยังไมม่ โี ครงสร้าง หรือคณะทำ�งานทางด้านนี้ ผจู้ ดั การศูนย์กจ็ ำ�เปน็ ที่จะเข้ามามสี ว่ นร่วมในการ เกบ็ ข้อมูลมากข้นึ 6.2 การเก็บขอ้ มลู ในภาวะฉุกเฉนิ การประเมนิ การเกบ็ ขอ้ มูลในสภาวะฉุกเฉินเปน็ เรือ่ งทที่ า้ ทาย หากไม่มีแผนเผชิญภัยหรือ สถานการณ์ เกดิ เหตกุ ารณฉ์ ุกเฉินอยา่ งไมไ่ ด้คาดหมาย 31

การประเมิน ส่ิงท่ีสำ�คัญที่สุดคือการได้ข้อมูลท่ีกระชับรัดกุมเพ่ือให้มองเห็นภาพรวมของ สถานการณ์ สถานการณก์ ารโยกยา้ ยทอี่ ย่อู าศัยอยา่ งรวดเรว็ ในสถานการณ์เชน่ นี้ ควรใช้ อย่างเรง่ ด่วน วิธีในการประเมณิ สถานการณอ์ ยา่ งรวดเรว็ และควรเกบ็ ข้อมลู ในระดับหมู่บ้าน หรอื ต�ำ บลแทนท่จี ะเป็นในระดับครัวเรอื นหรือรายบุคคล (เชน่ ประเมินความ เสยี หายของบ้านเรือนเปน็ เปอร์เซนต์ตอ่ ต�ำ บลหรอื อำ�เภอ) บทบาทของ โดยปกตแิ ลว้ ฝา่ ยประสานงานศนู ยก์ ลางจะตอ้ งเปน็ รบั ผดิ ชอบการเกบ็ รวบรวม ผู้ประสาน ขอ้ มูลในภาวะฉุกเฉนิ เพราะอาจยังไมม่ กี ารแต่งต้ังผจู้ ัดการศนู ย์และระบบ งานกลาง การดแู ลตวั เองในศนู ยย์ งั ไมเ่ กดิ ขน้ึ สง่ิ ส�ำ คญั คอื มกี ารเรม่ิ ตน้ การเกบ็ และจดั การ ข้อมูลตั้งแตแ่ รกเกดิ การโยกยา้ ยทอ่ี ยู่อาศยั ข้อมูลผู้โยกยา้ ยที่อย่อู าศยั ขอ้ มลู ผู้โยกย้าย ในสถานการณ์ฉกุ เฉิน ขอ้ มลู เก่ียวกับศูนย์พักพงิ ชั่วคราว และข้อมูลเกยี่ วกับ ที่อยอู่ าศยั ผ้อู ยอู่ าศยั ในศูนยม์ กั จะถูกเกบ็ กันคนละคร้ัง ข้อมูลพืน้ ฐานใน เพ่ือให้มองเห็นภาพรวมของสถานการณ์การโยกย้ายท่ีอยู่อาศัยอย่างรวดเร็ว ภาวะฉุกเฉิน ขอ้ มลู พน้ื ฐานทค่ี วรมคี อื รปู แบบการโยกยา้ ย จ�ำ นวนของผโู้ ยกยา้ ยทอ่ี ยอู่ าศยั สถานทพ่ี กั พงิ และขอ้ มลู ทว่ั ไป รวมทง้ั ความตอ้ งการเรง่ ดว่ น ขอ้ มลู เบอ้ื งตน้ เหลา่ นไ้ี ดส้ รปุ ใหเ้ หน็ ในตารางดา้ นลา่ ง ขอ้ มูลพนื้ ฐานในภาวะฉกุ เฉิน ประเภท ข้อมลู จ�ำ นวนของผโู้ ยกยา้ ย • จำ�นวนของผู้โยกยา้ ยทไี่ ดข้ ึน้ ทะเบยี นไวห้ รอื ได้รับการยนื ยนั ท่ีอยู่อาศัย จำ�นวนของผโู้ ยกยา้ ยโดยประมาณ จำ�นวนของผู้โยกยา้ ยที่จำ�เปน็ ตอ้ งการความชว่ ยเหลือ สถานท่รี ับรองผู้พักพิง • เขตและเทศบาลตา่ งๆทม่ี ีผโู้ ยกย้ายเข้ามาอย่อู าศัย • ชื่อและที่ตง้ั ของศูนย์พักพงิ ชว่ั คราว (ทง้ั ในและนอกระบบ) • ต�ำ แหนง่ GPS ขอ้ มูลทัว่ ไป • อายุ • เพศ • บคุ คลท่ีตอ้ งไดร้ ับการดแู ลเปน็ พิเศษ (ต้องการความคุ้มครอง มีความต้องการ พิเศษ เช่น ผ้พู ิการ ผู้ป่วยทีเ่ ปน็ โรคเรอื้ รงั หรอื ผสู้ ูงอายุ) สำ�หรับการจัดการใน แตล่ ะกรณไี ป • วันเข้าพักพงิ • ความตอ้ งการเรง่ ด่วน • การเข้าถึงความช่วยเหลือขั้นพ้นื ฐาน (เช่น น้�ำ สุขภาพและอนามยั ) 32

การรวบรวบและ โดยมากข้อมูลพ้ืนฐานน้ีมักได้มาจากการเข้าเย่ียมเยียนศูนย์พักพิงท้ังหมด เผยแพรข่ อ้ มลู รายการข้างบนน้ีอาจไม่ครอบคลุมหมดทุกเร่ืองและควรปรับการใช้ไป ตามบรบิ ทและสภาพแวดลอ้ มของการโยกยา้ ยทอ่ี ยอู่ าศยั ทมี ออกเกบ็ ขอ้ มลู ควรได้รับการฝึกอบรมมาแล้วและใช้แบบสอบถามตามมาตรฐานท่ีตกลงกันไว้ ข้อมูลท่ีเก็บมาแล้วควรจะถูกรวบรวมด้วยฝ่ายประสานงานกลางเพ่ือวิเคราะห์ และเผยแพรผ่ ลสรปุ ไปสหู่ นว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ ง จากประสบการณ์ เม่ือปี 2551 ในประเทศจอรเ์ จีย มีการรว่ มมอื กันของภาครฐั องคก์ าร สหประชาชาติ องคก์ รอสิ ระและเครอื ขา่ ยอาสาสมคั ร เพอ่ื จดั ท�ำ การลงทะเบยี น อย่างเรง่ ดว่ นใหก้ บั ศูนยพ์ ักพิงชว่ั คราวและผู้อยอู่ าศัยทัง้ หมด โดยมีภาครฐั เป็นผจู้ ัดการฐานขอ้ มลู การระบศุ ูนย์ ความทา้ ทายอยา่ งหนง่ึ ในขน้ั ตอนการเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู คอื การระบวุ า่ ศนู ย์ พกั พงิ ชัว่ คราว พกั พงิ ชว่ั คราวอยทู่ ไ่ี หนบา้ ง การคน้ หาตอ้ งอาศยั ความพยายามอยา่ งมาก โดย เฉพาะอยา่ งยง่ิ ในกรณขี องศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวนอกระบบ • การค้นหาและระบุตำ�แหน่งศูนย์พักพิงชั่วคราวจะค้นหาและระบุตำ�แหน่ง ศูนย์พกั พงิ ชัว่ คราวใหไ้ ดค้ รบถว้ นน้ันเปน็ ข้อท้าทายประการแรก โดยเฉพาะ เมอ่ื มีศูนย์นอกระบบเปน็ จ�ำ นวนมาก • มกี ารประสานงานกับหน่วยงานท้องถิ่นอย่างใกล้ชดิ ทง้ั จากภาครฐั ภาค เอกชน องค์กรอสิ ระ เครอื ขา่ ยอาสาสมคั ร ฯลฯ ซ่ึงมักมคี วามรูเ้ กย่ี วกบั พนื้ ท่ี น้ันเป็นอยา่ งดี • ก�ำ หนดผู้ประสานงานกับหนว่ ยกู้ภัยต่างๆ รวมไปถึงทหารและตำ�รวจที่อาจ มีข้อมูลเกย่ี วกับศนู ย์พกั พงิ ในพนื้ ที่ • ต้ังทีมลงทะเบียนเคล่ือนท่ีเพ่ือออกไปเก็บข้อมูลศูนย์พักพิงชั่วคราวและผู้ พักพิง ชาวบา้ นในพ้นื ที่โดยมากจะรวู้ ่ามศี ูนยพ์ ักพงิ อยูท่ ่ไี หนบ้าง • ต้งั “สายด่วน” สำ�หรบั ผอู้ ยู่อาศยั ในศูนย์พกั พงิ ช่วั คราว และมกี ารประกาศ ทางวทิ ยหุ รือวธิ อี ืน่ ๆ • จัดตง้ั ศูนย์บรกิ ารส�ำ หรับบคุ คลทีต่ ามหาสมาชกิ ครอบครวั โดยเฉพาะอยา่ ง ยงิ่ สำ�หรับเด็กพลัดหลงกบั พ่อแม่ 33

ข้อมลู เชงิ ข้อมูลเกี่ยวกับศนู ยพ์ ักพิงชวั่ คราว คุณภาพ ยง่ิ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวมรี ะยะเวลาการใชง้ านทย่ี าวนานขน้ึ เทา่ ไหร่ ขอ้ มลู เชงิ ลกึ เก่ยี วกบั ศูนย์พักพิงช่ัวคราวก็จะยงิ่ มีความจ�ำ เป็นเพิ่มข้ึนตามลำ�ดับ เนือ่ งจาก ลักษณะที่หลากหลายของศูนย์พักพิงชั่วคราวข้อมูลเชิงคุณภาพจึงมีความ ส�ำ คญั มาก ข้อมูลต่างๆ ทม่ี ีความจำ�เปน็ ต่อการให้ความช่วยเหลือมดี งั น้ี ข้อมลู ส�ำ คัญของศูนย์พักพงิ ชวั่ คราว ประเภท ขอ้ มลู ที่ตัง้ • เขตและตำ�บล หมบู่ ้าน ช่อื (หรือ ค�ำ อธบิ ายลักษณะ) ตำ�แหน่ง GPS การใชง้ าน • การใชง้ านก่อนที่จะถูกนำ�มาใชเ้ ป็นศนู ยพ์ ักพงิ ชั่วคราว • ใชง้ านอยู่ หรอื ไมไ่ ดใ้ ชง้ านแล้ว • ความย่งุ ยาก หรอื การขดั ขวางการใหบ้ รกิ ารสำ�หรับชมุ ชนในละแวกนัน้ • วนั ท่เี ริ่มจัดตัง้ ศนู ย์ เจา้ ของ • ประเภทของสทิ ธิครอบครอง • สญั ญาและข้อตกลงต่างๆ ส�ำ หรบั การใช้สถานท่เี ปน็ ศนู ยพ์ กั พิงชั่วคราว (เชน่ เจ้าของยนิ ยอมให้ใชเ้ ป็นศูนย์พกั พิงหรอื ไม่ หรือมคี วามเสีย่ งทจี่ ะถูกขบั ไล่) • ระยะเวลาของสญั ญาและขอ้ ตกลง สง่ิ แวดล้อม • ทั่วไป, ทอ้ งถนิ่ , ระบบสาธารณปู โภค หรอื การปนเป้ือน ความม่ันคง • ระดบั ของความม่นั คงปลอดภยั โดยท่ัวไปของศูนย์ ลักษณะอาคาร • สามารถปิดอาคารไดส้ นทิ (มีหน้าต่าง ประตู ก�ำ แพง และหลงั คาทใี่ ชง้ านได)้ • มีระบบถา่ ยเทอากาศตามธรรมชาติ ระบบสาธารณูปโภค • ระบบสาธารณปู โภคทม่ี อี ยู่ รวมถงึ ระบบนำ้�และสุขาภิบาล ข้อคดิ เหน็ ตา่ งๆ • ขอ้ คิดเห็นพิเศษอน่ื ๆ เกย่ี วกับศูนย์พกั พิงช่วั คราวเชน่ ความเหน็ ในเร่ืองท่ี เกย่ี วกบั การให้ความคมุ้ ครอง ความเปน็ ส่วนตวั สขุ ภาพกาย สุขภาพจติ และความปลอดภยั 34

6.3 การเก็บข้อมูลในระยะกลางและยาว การควบคมุ ดแู ล เมอ่ื พน้ ภาวะฉกุ เฉนิ ไป ความตอ้ งการทางขอ้ มลู กจ็ ะเปลย่ี นมาเนน้ การหาชอ่ งวา่ ง การใหค้ วาม ของการใหค้ วามช่วยเหลอื การหลกี เลยี่ งการใหค้ วามช่วยเหลือท่ที บั ซอ้ นและ ชว่ ยเหลอื การลงทะเบียนศนู ย์พักพิงอยา่ งเปน็ ทางการ ในการน้ี ผจู้ ัดการศนู ยค์ วรจะเก็บ ข้อมูลจากหนว่ ยงานตา่ งๆ ทเ่ี ขา้ มาให้ความชว่ ยเหลือและการสนับสนุนภายใน ศูนย์และสง่ ตอ่ ขอ้ มลู เหล่านี้ไปยงั ฝา่ ยประสานงานกลาง จากประสบการณ์ ประเทศศรลี งั กาใชแ้ จกจา่ ยหนงั สอื พมิ พใ์ นหมผู่ พู้ กั พงิ เปน็ เครอ่ื งมอื เผยแพร่ ขอ้ มลู ขา่ วสาร และไดร้ บั การตอบรบั ทด่ี มี าก การลงทะเบยี น เนื่องจากการลงทะเบียนของศูนย์พักพิงช่ัวคราวเป็นทางหนึ่งในการสร้าง ของศูนยพ์ กั พงิ ความยอมรับสถานะของศูนย์และจะช่วยให้ผู้อยู่อาศัยได้มีสิทธิในการรับความ ช่ัวคราว ชว่ ยเหลอื รฐั จงึ ควรเปน็ ผทู้ �ำ การลงทะเบยี น โดยฝา่ ยประสานงานกลางมหี นา้ ท่ี ผลักดันให้เกิดการลงทะเบียนอย่างถูกต้องและให้มีการจำ�กัดความของศูนย์ พักพงิ ชัว่ คราวท่ชี ัดเจน การเก็บขอ้ มลู ในระยะยาว ควรมกี ารรวมการจัดการขอ้ มูลศูนยพ์ ักพงิ ชว่ั คราวใหเ้ ข้ากับระบบ สายหลกั การจดั เกบ็ ข้อมูลสายหลัก และรวมทะเบยี นศนู ยเ์ ขา้ กับทะเบียนผู้อพยพโยก ยา้ ยถน่ิ ทอี่ ยอู่ าศยั โดยรวม (หรอื ระบบการเก็บข้อมูลประชากากรของทาง รฐั ) เพ่อื ใหแ้ น่ใจว่าผอู้ ยู่อาศยั ของศูนย์จะไมถ่ ูกมองขา้ มไปหรอื ได้รบั ความ ชว่ ยเหลือเป็นพเิ ศษ การเก็บข้อมลู ควรจะใชม้ าตรฐานเดียวกนั กับทใ่ี ช้กบั ผู้ อพยพโยกยา้ ยถน่ิ ทอี่ ยู่อาศยั ในรูปแบบอน่ื โดยเฉพาะในการเกบ็ ข้อมูลทีม่ ี ความละเอยี ดอ่อนดา้ นสิทธคิ วามเปน็ ส่วนตัวของบุคคล เช่น การละเมดิ สทิ ธิ มนุษยธรรม และความรนุ แรงต่างๆ 6.4 การลงทะเบียนรายบุคคลหรอื รายครวั เรอื น การลงทะเบียน ในบางสถานการณ์ การลงทะเบยี นครวั เรือนหรอื รายบุคคลจำ�ต้องท�ำ เพื่อใหม้ ี บัญชรี ายชื่อสำ�หรบั ใช้ในการใหค้ วามช่วยเหลอื หรือเพ่อื การเกบ็ รวบรวมขอ้ มูล การลงทะเบียน การลงทะเบยี นครวั เรอื นเปน็ การเกบ็ ขอ้ มลู ชอ่ื หวั หนา้ ครอบครวั และรายละเอยี ด ครัวเรอื น ต่างๆ เชน่ จ�ำ นวนสมาชกิ ในครอบครวั (แบง่ ตามเพศและอายุ) การลงทะเบียน รายครัวเรือนนั้นสามารถทำ�ได้เร็วกว่ารายบุคคล และอาจเหมาะสมกับใน ภาวะฉุกเฉิน 35

การลงทะเบียน ในการลงทะเบยี นรายบุคคลมกี ารรวบรวม ช่ือ เพศ อายุ และข้อมูลอนื่ ๆ ของ รายบคุ คล สมาชกิ แต่ละคนในครอบครัวเอาไว้ การขน้ึ ทะเบียนในรปู แบบนจ้ี งึ มกั นำ�มาใช้ ในสถานการณ์ที่มีเวลา ศกั ยภาพและความจ�ำ เป็น การลงทะเบยี น ในระยะยาว อาจมคี วามจ�ำ เปน็ ทต่ี อ้ งเปลย่ี นแปลงแกไ้ ขขอ้ มลู หรอื มกี ารลงทะเบยี น ตอ่ เนอ่ื ง ศูนย์ใหม่อยู่ตลอดเวลา (หรอื การลงทะเบียนอย่างต่อเนอ่ื ง) ผูพ้ ักพงิ ในศนู ย์มกั มีการย้ายที่พักพิงจากศูนย์นึงไปยังอีกศูนย์หน่ึงเพื่อให้ได้อยู่กับครอบครัวหรือ ชมุ ชนของตน นอกจากนีก้ ารเกิดและตายภายในศูนย์กย็ งั มผี ลกบั ทะเบียน ผูอ้ ยูอ่ าศยั ในศูนยอ์ กี ต่างหาก ทำ�ให้มคี วามจ�ำ เป็นในการปรบั ปรงุ ข้อมูลอยู่ ตลอดเวลา หรอื มกี ารลงทะเบียนใหมเ่ พอ่ื ยนื ยนั ข้อมูลที่มีอยู่ การส�ำ รวจ ในกรณที ่จี ำ�นวนผู้ทจ่ี �ำ ตอ้ งอพยพโยกย้ายถ่นิ ท่อี ยู่อาศัยมมี าก ครอบคลมุ พน้ื ท่ี หลายจังหวดั และมกี ารยา้ ยท่พี ักพิงอย่างตอ่ เนอ่ื ง การลงทะเบยี นรายบคุ คล หรือรายครัวเรอื นอาจไม่เป็นทางออกทเ่ี หมาะสม ในกรณเี ชน่ น้ี การสุ่มส�ำ รวจ ตวั อยา่ งประชากรอาจถกู น�ำ มาใช้ในการเกบ็ รวบรวมขอ้ มลู 6.5 ผอู้ ยูอ่ าศยั ที่ไม่มีความจำ�เป็นตอ้ งอพยกโยกย้ายท่ีอยอู่ าศัย ผอู้ ยู่อาศัยท่ีไม่มี ศูนย์พักพิงช่ัวคราวหลายแห่งไม่ได้เป็นท่ีอยู่สำ�หรับผู้จำ�ต้องอพยพโยกย้ายถิ่น ความจ�ำ เป็นต้อ ทอ่ี ยูอ่ าศัยเท่าน้ัน แต่ยังรับคนที่อยใู่ นกลมุ่ เสย่ี งของชมุ ชนขา้ งเคียงเขา้ มาดว้ ย งอพยกโยกยา้ ย ซึง่ ในบางกรณีอาจทำ�ใหม้ ปี ัญหาในการจดั สรรความช่วยเหลือ และค�ำ ถามเรอ่ื ง ทีอ่ ยอู่ าศยั การลงทะเบียน หากให้ร่วมลงทะเบียบรบั ความชว่ ยเหลอื ด้วยก็อาจทำ�ใหเ้ กดิ ความขดั แยง้ ข้นึ มาท้ังภายในและภายนอกศนู ยไ์ ด้ แตก่ ารไม่ใหค้ วามช่วยเหลอื คนเหล่าน้ีกข็ ดั ต่อหลกั การทางมนษุ ยธรรม ในกรณีเชน่ นี้ กองอำ�นวยการกลาง (รัฐ) และฝ่ายประสานงานกลางควรปรึกษาหารือกันเพื่อทีจ่ ะมมี าตรฐานท่ีน�ำ มาใช้อยา่ งเท่าเทยี มกันในทุกศนู ย์ การพจิ ารณา ทางออกที่มักมีการนำ�มาใช้คือการพิจรณาตามรายกรณีไป โดยกระทำ�ผ่าน ตามรายกรณี ศูนย์ประสานงานในพื้นท่ีที่มีความเข้าใจชุมชนในท้องที่และทราบถึงปัญหาใน แตล่ ะกรณี การตดั สนิ ใจที่จะยอมรบั คนกลมุ่ นเ้ี ข้ามาในศนู ย์พกั พิงชว่ั คราวอาจ เปน็ การสร้างความเข้าใจและยอมรบั ซึ่งกันและกันมากขนึ้ ในหลายกรณศี ูนย์ มีการยอมให้กลุ่มคนท่ีไม่ได้จำ�เป็นต้องโยกย้ายถ่ินที่อยู่อาศัยเข้ามาพักพิงและ รว่ มรับความชว่ ยเหลือบางสว่ น สถาบัน ควรมีการประสานงานกันอย่างใกล้ชิดระหว่างสถาบันเพ่ือการพัฒนาทางสังคม ทางสังคม ต่างๆ ภายในประเทศ และอาจเปน็ การเปิดให้ผทู้ ไ่ี มไ่ ดจ้ �ำ ต้องพลดั ถิ่นเข้ารว่ ม ของประเทศ รับความช่วยเหลอื จากระบบสวสั ดกิ ารทางสงั คมได้ มาตรการและกฏระเบียบ ในประเทศท่ีเกี่ยวกับการให้ความช่วยเหลือผู้ท่ีไม่ได้จำ�ต้องพลัดถิ่นซ่ึงอาศัย 36 อยูใ่ นศนู ยพ์ กั พิงชัว่ คราวอาจน�ำ มาใช้ได้ในกรณนี ี้ และใชเ้ ป็นพนื้ ฐานการ ตัดสนิ ใจแผนการท�ำ งานตอ่ ไปโดยมีกองอ�ำ นวยการกลางศูนย์ฯ เป็นผู้รับรอง

เอกสารเพื่อศึกษาเพมิ่ เติม ทUdRu:่ีeNrgheHitsstCptraR:a/n/,twido2wnS0w.0ta.3unnd(hpacrrord.vsoirsfgioo/r3nfRa8lee9gre3isleetr9aaasti.eoh)nt.m,HlPaonpdublaotoioknfoDratRaeMgiasntraagtieomn.ePntroacned- Uท:่ีNwHwCwR.,re2l0ie0fw7.eHb.ainntd/rbwo/olibk.nfosrf/Edbm9e0r0gSenIDc/ieAsM. MF-75TFLQ?OpenDocument Niทamg:่ีRgehC/mt9t,p2e2:9n/0/3tw0;58wC6.w3hT.a.phnpdertcfe.Crna9om:/aRprceMhg/ia_snitmraaggti/eom9n2ea9nn3td5T5Po5ro.oplkfdiliitfn;แgCล.hะaphttetpr:/5/w: Iwnwfo.rnmrca.tnioon/aMrcahn/_- 37

38

บทที่ 7 ความเส่ยี งทางด้านส่งิ แวดลอ้ ม 1 บทนำ� 2 ทัว่ ไป 3 หน้าท่ี 4 มสี ่วนร่วม 5 ประสานงาน สาระสำ�คญั 6 ส่ิงแวดล้อมเป็นปัจจัยสำ�คัญในการพิจารณาทุกประเด็นของศูนย์พักพิง จัดการขอ้ มูล ช่วั คราว ใชค้ ูม่ อื สงิ่ แวดล้อมเฉพาะด้านอย่างบรู ณาการ ด้วยการคำ�นงึ ถงึ ข้อจ�ำ กัดและ 7 คำ�แนะนำ�ด้านสิ่งแวดลอ้ มในดา้ นอน่ื ๆและกฎหมาย นโยบายทางดา้ นสงิ่ แวด ลอ้ มของประเทศ ส่ิงแวดล้อม การปนเป้ือนของมลภาวะทางส่ิงแวดล้อมอาจนำ�มาซ่ึงปัญหาสุขภาพท่ีร้าย แรงและยดื เยอ้ื ในระยะยาวต่อผู้พกั พงิ และผู้ท่อี าศยั อยใู่ นบริเวณใกลเ้ คียง 8 โศดูนยยเฉ์พพักาพะิงทเาองงดกา้ ็สนานม�ำ้ ารสถขุ กอลนาายมมยั าแเลปะ็นกตา้นรกเห�ำ จตดั ุขขอองงปเสัญยี หารดว้ามนไสป่งิถแงึ วขดอลง้อเสมยี ไทด่ี้ เปน็ พษิ จดั ตงั้ ศนู ย์ ศนู ยพ์ กั พงิ ชว่ั คราวอาจไดร้ บั ผลกระทบจากมลภาวะทว่ั ไปและการ ปนเปอ้ื น ท่ีเกดิ ข้นึ ในท้องถนิ่ 9 ปกป้องคุ้มครอง 10 อาหาร 11 ส่ิงของเคร่ืองใช้ 12 ท่ีอยู่อาศัย 13 นำ้� 7.1 ความสัมพันธ์กบั ส่ิงโดยรอบ 14 สาธารณสขุ การค�ำ นึงถึง ปัญหาสิ่งแวดล้อมมักมาคู่กับการต้ังศูนย์พักพิงชั่วคราวเนื่องจากจำ�นวน ส่ิงแวดลอ้ ม ประชากรที่เพม่ิ ขึน้ ภายในเวลาอนั สน้ั หากไมม่ มี าตรการปอ้ งกันผลกระทบ นทำ�้ ี่ 15 ตามมาอาจเป็นการท�ำ ลายสิ่งแวดล้อมในระยะยาว ประเดน็ การจดั ต้ังระบบ การศกึ ษา ดื่มทีส่ ะอาด สถานท่ีตัง้ ของศูนย์ การแจกจ่ายอาหารใหผ้ ู้อยอู่ าศัยและระบบ 16 สุขาภิบาลล้วนแตม่ ผี ลกระทบต่อสง่ิ แวดลอ้ มทั้งสนิ้ ส่งเสรมิ อาชพี 39 17 ปิดและสง่ คนื ศูนย์

การค�ำ นึงถึง สภาวะของสิ่งแวดล้อมก็มีผลกระทบต่อความเป็นอยู่ของผู้พักพิงและชุมชน สิง่ แวดลอ้ ม โดยรอบเชน่ เดยี วกนั สง่ิ แวดลอ้ มจงึ เปน็ ปจั จยั ส�ำ คญั ในการพจิ ารณาทกุ ประเดน็ ขอ้ แนะนำ� ของศูนยพ์ กั พิงช่วั คราว ตงั้ แต่การวางแผน เตรยี มพรอ้ มและด�ำ เนินการ เฉพาะทาง เนื่องจากปญั หาส่งิ แวดลอ้ มเกี่ยวขอ้ งกบั หลายภาคส่วน และไมส่ ามารถแยกมา จัดการแกป้ ัญหาตา่ งหากได้ ดงั นน้ั ขอ้ แนะนำ�ด้านสิง่ แวดล้อมเฉพาะทางควรใช้ ร่วมกบั ขอ้ แนะน�ำ ของส่วนอื่นๆ ดว้ ย 7.2 การขาดความต่ืนตัวดา้ นส่ิงแวดล้อม ภัยคุกคามจาก ในหลายประเทศความตน่ื ตวั เรื่องภยั คกุ คามด้านส่งิ แวดลอ้ มยงั มนี อ้ ยอยู่ และ การปนเปื้อน มักจะละเลยการคำ�นึงปัจจัยด้านส่ิงแวดล้อมในการจัดตั้งดูแลศูนย์พักพิง ชว่ั คราว ภัยคกุ คามด้านส่ิงแวดลอ้ มในกรณนี ี้ แบง่ ออกไดเ้ ป็น 2 ประเภท คอื • ปัญหาสง่ิ แวดลอ้ มท่มี ีผลกระทบตอ่ ศนู ย์พักพงิ ช่ัวคราว • ปญั หาสิง่ แวดลอ้ มท่เี กดิ จากศนู ยพ์ ักพิงชวั่ คราว การฝกึ อบรม การฝึกอบรมและการสร้างความเข้าใจปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมให้กับผู้อยู่อาศัย ในศนู ย์ ชมุ ชนโดยรอบและเจ้าหน้าทท่ี อ้ งถนิ่ จะเป็นการช่วยให้ทกุ คนรว่ มกนั วิเคราะห์และหาทางปอ้ งกันปญั หาที่อาจเกดิ ข้ึน 7.3 ผลกระทบของสงิ่ แวดล้อมกับศนู ยพ์ กั พงิ ชัว่ คราว ผลกระทบของ ผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อมที่เก่ียวข้องกับศูนย์พักพิงชั่วคราวน้ันมักถูกมองข้าม สิ่งแวดลอ้ ม ไป ทง้ั ในชว่ งวางแผน ตลอดอายุการใช้งาน จนถงึ เวลาปิดศูนย์ ผลกระทบน้ี อาจเรอ้ื รังและอันตรายต่อสิง่ แวดลอ้ มและชุมชนทอี่ าศัยอยโู่ ดยรอบ การสำ�รวจ ถึงแม้ศูนย์พักพิงช่ัวคราวส่วนมาก สภาวะ เปน็ อาคารทม่ี อี ยเู่ ดมิ และไมส่ ามารถ ขอ้ แนะน�ำ สิง่ แวดล้อม เปลย่ี นแปลง สถานที่ต้ังหรือโครงสร้าง หลักได้ แต่ยงั มีอีกหลายประเด็นที่ควร หากปัญหาด้านส่ิงแวดล้อมไม่ พิจารณา ดงั น้ันการสำ�รวจสภาวะส่ิง ได้รับการเยียวยาแก้ไขในช่วง แวดลอ้ มรอบจึงเปน็ เร่อื งจ�ำ เป็น อย่าง วางแผนเผชญิ ภัย ระหว่างการ น้อยท่ีสุดควรมีการสำ�รวจสภาวะสิ่ง จัดตง้ั และดแู ลศูนย์ ปัญหานน้ั จะ แวดล้อมของอาคารที่จะกำ�หนดให้เป็น เรื้อรังตลอดอายุการใช้งานและ ศูนยพ์ กั พงิ ช่ัวคราวในแผนเผชิญภยั ต่อไปในอนาคต อ่านข้อมลู เพ่ิมเติมเกีย่ วกับปัญหาเร่อื งสงิ่ แวดลอ้ มและสขุ ภาพในศนู ย์ พักพงิ ได้ในบทท่ี 14 1 ภัยคกุ คามตอ่ สิง่ แวดล้อมและสุขภาพ หน้า 86 40