ธุงอีสาน

ขอนแก่น 7 แหล่งทพ่ี บธงุ : วดั ไชยศรี บ้านสาวะถี ต�ำ บลสาวะถี อ�ำ เภอเมอื ง จังหวัดขอนแก่น 8 แหล่งที่พบธงุ : วดั พระพทุ ธฤทธธ์ิ าราม (บา้ นทางพาด) หมู่ 13 บ้านทางพาด ตำ�บลดงเคง็ อ�ำ เภอหนองสองหอ้ ง จงั หวดั ขอนแกน่ 78 39

ขอนแกน่ 9 แหลง่ ท่พี บธุง : วดั โพธศ์ิ รี บา้ นศลิ า ตำ�บลศิลา อำ�เภอเมือง จงั หวดั ขอนแกน่ 10 แหล่งทพี่ บธงุ : วดั สระทอง บา้ นบัว ตำ�บลกดุ เค้า อำ�เภอมญั จาครี ี จังหวัดขอนแก่น 9 10 40

ชยั ภูมิ 11 แหลง่ ทพี่ บธงุ : กลมุ่ สตรที อผา้ ขดิ โนนทนั หมู่ 10 บ้านโนนทนั ต�ำ บลหนองตูม อำ�เภอภเู ขยี ว จังหวดั ชยั ภูมิ ผทู้ อ : นางระเบียบ เขม็ ภูเขียว 452/1 หมู่ 5 บา้ นโนนเสลา ต�ำ บลหนองตูม อำ�เภอภูเขียว จงั หวดั ชัยภูมิ โทร. 044-741303, 081-0731989, 088-4112421, 080-4791691 นายเรียมศกั ด์ิ เขม็ ภูเขียว 132 หมู่ 10 บา้ นโนนทนั ตำ�บลหนองตมู อำ�เภอภูเขียว จงั หวดั ชยั ภูมิ โทร. 088-1164519 นางสมัย ศรพี ิพัฒน์ 85 หมู่ 10 บา้ นโนนทนั ตำ�บลหนองตูม อำ�เภอภูเขียว จงั หวดั ชยั ภูมิ โทร. 082-1461401 12 แหลง่ ที่พบธงุ : วดั ตาแขก บา้ นโนนเสลา ต�ำ บลหนองตมู อ�ำ เภอภเู ขยี ว จงั หวัดชยั ภมู ิ 11 12ขนาด : 25x140 cm ขนาด : 32x136 cm 41

ชยั ภมู ิ 13 แหลง่ ทพ่ี บธุง : วดั บญุ ถนอมพฒั นาการ บา้ นโนนเสลา ตำ�บลหนองตูม อำ�เภอภูเขียว จงั หวดั ชยั ภมู ิ 14 แหลง่ ท่พี บธุง : วดั โพธ์ิ บา้ นจอก ตำ�บลคอนสวรรค์ อำ�เภอคอนสวรรค์ จังหวดั ชัยภมู ิ 13 14 42

นครพนม 15 16ขนาด : 33x200 cm 15 แหลง่ ที่พบธุง : รา้ นใจดสี งั ฆภณั ฑ์ อ�ำ เภอเมอื ง จงั หวัดนครพนม 16 แหลง่ ทพ่ี บธุง : รา้ นเฮงอสู่ นู สงั ฆภณั ฑ์ อำ�เภอเมอื ง จงั หวัดนครพนม 43

นครพนม 17 แหล่งทพ่ี บธงุ : วดั จอมพาราวาส หมู่ 2 บา้ นสำ�ราญเหนอื ตำ�บลอาจสามารถ อ�ำ เภอเมือง จังหวัดนครพนม 18 แหลง่ ทพี่ บธงุ : วดั บงุ่ ฮี บ้านบ่งุ ฮี ต�ำ บลพระกลางทุ่ง อำ�เภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม 17 18 44

นครพนม 19 20 19 แหล่งท่ีพบธุง : วดั มงคลรตั นาราม บา้ นดงตอ้ ง ตำ�บลดงขวาง อำ�เภอเมือง จงั หวดั นครพนม 20 แหลง่ ทพี่ บธงุ : วดั ศริ พิ ทุ ธาราม บา้ นทา่ ควาย ต�ำ บลอาจสามารถ อำ�เภอเมือง จังหวัดนครพนม 45

นครพนม 21 แหล่งท่พี บธงุ : วดั สวา่ งสวุ รรณาราม ตำ�บลในเมือง อำ�เภอเมอื ง จังหวดั นครพนม 21 46

นครราชสีมา 22 23 22 แหล่งท่พี บธงุ : วดั บา้ นโจด (วดั ศรสี วา่ งผาตกิ าราม) บา้ นโจด ต�ำ บลขามสมบูรณ์ อ�ำ เภอคง จังหวัดนครราชสมี า 23 แหลง่ ทพ่ี บธุง : วดั ใหมส่ ามคั คธี รรม บา้ นโคกเพด็ ต�ำ บลกดุ จอก อ�ำ เภอบวั ใหญ่ จงั หวดั นครราชสมี า โทร. 086-5854992 ผ้ทู อ : นางสีดา ดาทอง หมู่ 3 บา้ นโคกเพ็ด ตำ�บลกดุ จอก อ�ำ เภอบวั ใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา 47

24 25ขนาด : 28x440 cm บุรรี ัมย์ 48 24 แหล่งท่ีพบธงุ : บ้านหนองไผ่ ต�ำ บลบ้านแวง อ�ำ เภอพทุ ไธสง จังหวดั บรุ รี ัมย์ โทร. 080-1034623 ผ้ทู อ : นางเอย้ี ง ประยุทธเต 17 หมู่ 10 บ้านหนองไผ่ ต�ำ บลบา้ นแวง อ�ำ เภอพุทไธสง จังหวดั บรุ รี ัมย์ โทร. 080-1034623 นางบ่นุ กรมไธสง 18 หมู่ 10 บ้านหนองไผ่ ต�ำ บลบ้านแวง อ�ำ เภอพทุ ไธสง จงั หวดั บุรีรมั ย์ นางสายนั ต์ โนนไธสง 14/1 หมู่ 10 บ้านหนองไผ่ ต�ำ บลบา้ นแวง อำ�เภอพทุ ไธสง จงั หวัดบุรรี มั ย์ นางพนั สงิ ห์ไธสง 20 หมู่ 10 บา้ นหนองไผ่ ต�ำ บลบ้านแวง อำ�เภอพุทไธสง จังหวดั บุรีรัมย์ นางบัวเรือน สิรปิ ิ 38 หมู่ 10 บา้ นหนองไผ่ ต�ำ บลบา้ นแวง อำ�เภอพทุ ไธสง จังหวดั บรุ รี ัมย์ 25 แหล่งที่พบธงุ : วดั เทพรงั สรรค์ บ้านหวั สะพานใหม่ ต�ำ บลบา้ นยาง อำ�เภอพุทไธสง จังหวดั บรุ รี ัมย์

บรุ ีรมั ย์ 26 27 ธงุ จากโมเสคติดผนงั สมิ 26 แหลง่ ท่พี บธุง : วดั บรมคงคา บา้ นแวง ต�ำ บลบ้านแวง อำ�เภอพทุ ไธสง จังหวดั บุรรี มั ย์ 27 แหล่งที่พบธงุ : วดั มณจี นั ทร์ อ�ำ เภอพุทไธสง จงั หวดั บรุ ีรัมย์ 49

มหาสารคาม 28 แหล่งท่พี บธงุ : วดั จนั ทรป์ ระสทิ ธ์ิ หมู่ 3 บา้ นโพน ต�ำ บลโพนทอง อำ�เภอเชียงยืน จังหวัดมหาสารคาม 29 แหลง่ ทพี่ บธงุ : วดั บา้ นหนองแหนวนาราม บ้านหนองแหน ต�ำ บลนาโพธิ์ อ�ำ เภอกุดรงั จังหวัดมหาสารคาม 28 29 50

มหาสารคาม 30 แหลง่ ทพ่ี บธุง : วดั อมั พวนั บา้ นมว่ ง ตำ�บลเกิ้ง อ�ำ เภอเมอื ง จงั หวดั มหาสารคาม ผ้มู อบ : พระครอู มั พวนั สารกิจ 30 ขนาด : 34x360 cm 51

มุกดาหาร 31 แหล่งที่พบธงุ : วดั นาอดุ ม-โนนหนองหอ ต�ำ บลนาอุดม อำ�เภอนคิ มค�ำ สรอ้ ย จังหวัดมกุ ดาหาร ผูท้ อ : นางบวั กัน กอทอง 46 หมู่ 6 บา้ นสมสะอาด ต�ำ บลนาอดุ ม อ�ำ เภอนคิ มค�ำ สรอ้ ย จังหวัดมกุ ดาหาร โทร. 089-0299679 นางใคร โสภา 90 หมู่ 6 บา้ นสมสะอาด ต�ำ บลนาอดุ ม อ�ำ เภอนิคมคำ�สรอ้ ย จังหวัดมกุ ดาหาร โทร. 087-2297335 นางหนจู ันทร์ สันลักษณ์ 28 หมู่ 6 บ้านสมสะอาด ตำ�บลนาอุดม อ�ำ เภอนคิ มค�ำ สร้อย จังหวดั มกุ ดาหาร นางอไุ ร ทองสุขใส 123 หมู่ 6 บา้ นสมสะอาด ต�ำ บลนาอุดม อำ�เภอนิคมคำ�สร้อย จังหวดั มกุ ดาหาร 32 แหลง่ ทพี่ บธงุ : วดั สภุ ากรณน์ คิ มธรรมาราม อ�ำ เภอนคิ มค�ำ สร้อย จงั หวดั มุกดาหาร 31 32ขนาด : 56x480 cm 52

ยโสธร 33 แหลง่ ท่พี บธุง : วดั ศรธี าตุ บา้ นสิงห์ ตำ�บลสงิ ห์ อำ�เภอเมอื ง จงั หวดั ยโสธร 33 53

รอ้ ยเอ็ด 34 แหลง่ ท่พี บธงุ : วดั ธาตุ คุ้มใต้ ต�ำ บลเกษตรวสิ ัย อำ�เภอเกษตรวิสยั จังหวดั ร้อยเอ็ด 35 แหล่งทพ่ี บธุง : บา้ นแซงแหลม บา้ นแซงแหลม ต�ำ บลแสนชาติ อ�ำ เภอจงั หาร จังหวดั รอ้ ยเอด็ ผทู้ อ : นางบญุ ตา สน่ันกอ้ ง 46 หมู่ 6 บา้ นแซงแหลม ต�ำ บลแสนชาติ อ�ำ เภอจังหาร จงั หวดั รอ้ ยเอ็ด โทร. 087-541141 34 35 ขนาด : 36x306 cm 54

รอ้ ยเอด็ 36 37 36 แหลง่ ทพ่ี บธงุ : บ้านบงึ โดน ต�ำ บลแสนชาติ อ�ำ เภอจังหาร จังหวัดรอ้ ยเอ็ด ผูท้ อ : นางคณู เฟอื่ งสุคนธ์ 17 หมู่ 5 บ้านบงึ โดน ตำ�บลแสนชาติ อำ�เภอจงั หาร จงั หวดั รอ้ ยเอ็ด โทร. 086-7826668 นางใส โคตรศิริ 17 หมู่ 5 บ้านบงึ โดน ต�ำ บลแสนชาติ อำ�เภอจังหาร จงั หวัดร้อยเอ็ด โทร. 089-8221685 37 แหลง่ ทพ่ี บธุง : ศนู ยเ์ ผยแพรศ่ ลิ ปะและ วฒั นธรรมพน้ื บา้ นอสี าน สาขาชา่ งฝมี อื สง่ิ ถกั ทอ บา้ นหนองดู่ ต�ำ บลธงธานี อำ�เภอธวัชบรุ ี จังหวัดร้อยเอด็ ผ้ทู อ : นายสุวทิ ย์ ภกั ดีวฒุ ิ 159 หมู่ 9 บ้านหนองดู่ ต�ำ บลธงธานี อำ�เภอธวัชบรุ ี จงั หวดั รอ้ ยเอ็ด โทร. 087-2135397 นางเสวย ภักดีวฒุ ิ 159 หมู่ 9 บา้ นหนองดู่ ต�ำ บลธงธานี อ�ำ เภอธวชั บุรี จังหวดั ร้อยเอ็ด โทร. 087-2135397 55

เลย 38 แหลง่ ที่พบธงุ : กลมุ่ ทอผา้ ไทเลย 177 หมู่ 9 บ้านกา้ งปลา ต�ำ บลชัยพฤกษ์ อำ�เภอเมือง จงั หวดั เลย ผทู้ อ : นางฉลาด เสาวนนท์ 177 หมู่ 9 บา้ นกา้ งปลา ต�ำ บลชยั พฤกษ์ อ�ำ เภอเมอื ง จงั หวดั เลย 39 แหล่งทพ่ี บธุง : แมบ่ า้ นทอธงุ ถวายวดั จอมมณี หมู่ 4 บ้านปากเป่ง ตำ�บลวงั สะพงุ อำ�เภอวงั สะพุง จังหวัดเลย ผู้ทอ : นางบญุ ยงั นายม 167 หมู่ 4 บา้ นปากเปง่ ต�ำ บลวงั สะพงุ อ�ำ เภอวังสะพงุ จงั หวัดเลย นางอรณุ ศรคี ณู 188 หมู่ 4 บา้ นปากเปง่ ต�ำ บลวงั สะพงุ อ�ำ เภอวงั สะพงุ จงั หวดั เลย นางสมร พรมมาศ 150 หมู่ 4 บา้ นปากเปง่ ต�ำ บลวงั สะพงุ อ�ำ เภอวงั สะพงุ จังหวดั เลย นางสนม สงิ ขติ 68 หมู่ 4 บา้ นปากเปง่ ต�ำ บลวงั สะพงุ อ�ำ เภอวงั สะพงุ จังหวดั เลย นางบญุ เรยี น บญุ หนกั 137 หมู่ 4 บา้ นปากเปง่ ต�ำ บลวงั สะพงุ อ�ำ เภอวงั สะพงุ จงั หวดั เลย 38 39ขนาด : 28x420 cm ขนาด : 25x147 cm 56

เลย 40 แหลง่ ท่พี บธงุ : วดั ศรีสตั ตนาค บา้ นกา้ งปลา ต�ำ บลชยั พฤกษ์ อำ�เภอเมอื ง จังหวดั เลย ผู้มอบ : พระอาจารยโ์ อวาท วาทะกาโม (รองเจา้ อาวาส) 40 ขนาด : 26x142 cm 57

ศรีสะเกษ 41 42 41 58 แหล่งทพี่ บธงุ : บา้ นโพนทราย หมู่ 3 บ้านโพนทราย ตำ�บลหนองบัว อำ�เภอกันทรารมย์ จงั หวดั ศรสี ะเกษ 42 แหล่งท่ีพบธุง : วดั บา้ นเมอื งนอ้ ย ต�ำ บลเมอื งหลวง อ�ำ เภอหว้ ยทบั ทนั จงั หวัดศรีสะเกษ ผ้มู อบ : พระครูวรธรรมาภินนั ท์ รองเจา้ คณะอำ�เภอหว้ ยทบั ทนั , เจา้ อาวาส โทร. 084-8306866

ศรีสะเกษ 43 แหล่งที่พบธงุ : บา้ นยางเออื ด หมู่ 6 บา้ นยางเออื ด ตำ�บลสำ�โรง อ�ำ เภออทุ ุมพรพิสัย จงั หวัดศรสี ะเกษ 44 แหลง่ ทพ่ี บธุง : บา้ นหนองบวั ต�ำ บลหนองบวั อ�ำ เภอกนั ทรารมย์ จังหวัดศรสี ะเกษ ผทู้ อ : นางรัตนาภรณ์ หงสว์ ิเศษ 36 หมู่ 1 บา้ นหนองบวั ต�ำ บลหนองบวั อ�ำ เภอกันทรารมย์ จงั หวดั ศรีสะเกษ โทร. 081-0680859 นางวาสนา บัวหอม 27/1 หมู่ 1 บา้ นหนองบัว ต�ำ บลหนองบวั อ�ำ เภอกนั ทรารมย์ จงั หวดั ศรสี ะเกษ โทร. 080-4790298 43 44 ขนาด : 30x500 cm 59

ศรีสะเกษ 45 แหลง่ ที่พบธุง : วดั โพธศ์ิ รี บา้ นละทาย ตำ�บลละทาย อำ�เภอกันทรารมย์ จังหวดั ศรีสะเกษ ผทู้ อ : นางร�ำ พึง วงศเ์ จริญ 143/1 หมู่ 9 บา้ นละทาย ต�ำ บลละทาย อ�ำ เภอกนั ทรารมย์ จังหวัดศรสี ะเกษ โทร. 088-4681992 46 แหล่งท่พี บธุง : วดั อเี ซ บ้านอเี ซ ต�ำ บลอีเซ อ�ำ เภอโพธศ์ิ รสี วุ รรณ จังหวัดศรีสะเกษ ผู้มอบ : พระอธกิ ารทองมา ฐิตะวันโณ (เจ้าคณะต�ำ บลเสยี ว เขต 2/ เจา้ อาวาส) 45 46 60

สกลนคร 47 แหลง่ ทพี่ บธุง : บา้ นแร่ ต�ำ บลแร่ อ�ำ เภอพงั โคน จงั หวดั สกลนคร ผ้ทู อ : นางดอกจนั ทร์ โพนทอง 108 หมู่ 14 บา้ นแร่ ตำ�บลแร่ อำ�เภอพังโคน จงั หวดั สกลนคร นางดอน เจริญเศรษฐ์ 123 หมู่ 14 บ้านแร่ ต�ำ บลแร่ อำ�เภอพังโคน จังหวัดสกลนคร 48 แหลง่ ที่พบธงุ : บา้ นไฮหยอ่ ง ตำ�บลไฮหยอ่ ง อำ�เภอพงั โคน จังหวัดสกลนคร ผู้ทอ : นางอนิ แปลง สวุ รรณชยั รบ 2 หมู่ 13 บ้านไฮหย่อง ต�ำ บลไฮหย่อง อำ�เภอพังโคน จงั หวดั สกลนคร โทร. 083-4149270 47 48ขนาด : 36x158 cm ขนาด : 36x172 cm 61

สุรินทร์ 49 50 49 62 แหลง่ ที่พบธงุ : งานบญุ กฐนิ บา้ นนายบญุ ชู สญั จรดี 87/2 หมู่ 15 บ้านตาเตยี ว ตำ�บลตาเบา อำ�เภอปราสาท จังหวัดสรุ ินทร์ 50 แหลง่ ท่ีพบธุง : บา้ นทา่ สวา่ ง ต�ำ บลท่าสว่าง อ�ำ เภอเมอื ง จงั หวัดสุรินทร์

สุรินทร์ 51 แหลง่ ท่พี บธงุ : วดั ชยั ประโคม (บา้ นเสมด็ นอ้ ย) หมู่ 6 บา้ นเสม็ดน้อย ต�ำ บลสลักได อ�ำ เภอเมือง จังหวดั สรุ นิ ทร์ 52 แหล่งทีพ่ บธงุ : วดั ทกั ษณิ วารสี ริ สิ ขุ ตำ�บลล�ำ ดวน อำ�เภอล�ำ ดวน จงั หวัดสรุ ินทร์ ผู้มอบ : พระครูโกวทิ ธรรมาภินันท์ (เจ้าคณะตำ�บลลำ�ดวน/ เจา้ อาวาส) 51 52ขนาด : 75x225 cm ขนาด : 90x700 cm 63

สุรินทร์ 53 แหล่งทพี่ บธงุ : วดั บา้ นฉนั เพล หมู่ 1 บา้ นฉันเพล ต�ำ บลปราสาททอง อำ�เภอเขวาสินรนิ ทร์ จงั หวัดสรุ นิ ทร์ 54 แหลง่ ท่ีพบธงุ : วดั อมรนิ ทราราม บา้ นตาเตียว ตำ�บลตาเบา อำ�เภอปราสาท จังหวัดสุรินทร์ 53 54 64

หนองบวั ล�ำ ภู 55 แหลง่ ท่ีพบธงุ : วดั ศรคี ณู เมอื ง บา้ นเหนือ ตำ�บลลำ�ภู อ�ำ เภอเมือง จงั หวดั หนองบัวล�ำ ภู 56 แหล่งทพ่ี บธงุ : วดั ศรอี มั พร บ้านหนองแก ตำ�บลหนองแก อ�ำ เภอศรีบญุ เรอื ง จังหวดั หนองบัวลำ�ภู ผทู้ อ : นางสม แกว้ ดินเหนียว 39 หมู่ 8 บ้านหนองแกเหนือ ต�ำ บลหนองแก อ�ำ เภอศรบี ญุ เรือง จังหวัดหนองบวั ล�ำ ภู โทร. 087-0501761 นางอนงค์ ดอนแพง 1 หมู่ 8 บ้านหนองแกเหนอื ต�ำ บลหนองแก อำ�เภอศรบี ุญเรอื ง จงั หวัดหนองบัวล�ำ ภู โทร. 084-7958677 55 56ขนาด : 28x400 cm ขนาด : 36x240 cm 65

อำ�นาจเจรญิ 57 แหล่งทพี่ บธุง : วดั โนนศลิ า ที่อยู่ : บา้ นบงุ่ เขียว ต�ำ บลโคกก่ง อำ�เภอชานมุ าน จังหวัดอำ�นาจเจริญ 57 66

อุดรธานี 58 แหล่งที่พบธุง : บา้ นถอ่ นใหญ่ บา้ นถอ่ นใหญ่ ตำ�บลนาข่า อ�ำ เภอเมือง จงั หวดั อดุ รธานี ผู้ทอ : นางสมหวงั นาสง่ เสริม 162 หมู่ 7 บ้านถ่อนใหญ่ ตำ�บลนาขา่ อ�ำ เภอเมอื ง จงั หวดั อดุ รธานี โทร. 085-1043326 59 แหล่งทพี่ บธุง : วดั โนนเดอ่ื หมู่ 16 บา้ นโนนเด่ือ ต�ำ บลบา้ นตาด อำ�เภอเมอื ง จังหวดั อดุ รธานี ผู้มอบ : พระอธกิ ารทองแดง ศรีธโร (เจา้ อาวาส) โทร. 081-7692953 58 59ขนาด : 40x680 cm ขนาด : 30x420 cm 67

บทสรุป ชาวอีสานนิยมถวายธุงเป็นพุทธบูชา และอุทิศถวายด้วย ความเช่ือและศรัทธา วัตถุประสงค์ในการถวายธุง เพื่อให้เกิดความ เป็นสิริมงคลแก่ตนเอง ผู้เก่ียวข้อง และอุทิศส่วนกุศลให้กับญาติ ผู้ล่วงลับไปแล้ว ปัจจุบันการใช้ธุง นอกจากใช้เพ่ือวัตถุประสงค์ ดังกล่าวข้างต้นแล้ว ชาวอีสานยังนิยมนำ�ธุงมาใช้ในการประดับ ตกแต่งสถานท่ีเนื่องในงานพิธีหรือเทศกาลต่างๆ ที่ไม่ใช่เป็น พุทธบูชาหรือเก่ียวข้องกับพิธีกรรมทางศาสนา แต่เพื่อประดับ ตกแต่งให้เกดิ ความสวยงาม ซ่ึงถือวา่ เป็นส่ิงทดี่ ีงาม เป็นการสืบสาน อนุรักษ์และเผยแพร่งานศิลปะพ้ืนบ้านอันมีคุณค่า อีกท้ังยังเป็น การส่งเสริมให้เกิดการสร้างงาน สร้างรายได้ให้กับคนทอผ้า ในท้องถิ่น หรือท่ีนิยมเรียกขานกันทั่วไปว่า ภูมิปัญญาท้องถ่ิน อย่างไรก็ตาม สิ่งหน่ึงที่แฝงมากับการทอธุงและการใช้ธุง ก็คือ ภาพสะท้อนของงานศิลปะบนผืนผ้าที่ผู้ทอใช้จินตนาการในการ สร้างสรรค์โดยยึดแบบแผนโบราณควบคู่กับการแต่งเติมตามความ เปล่ียนแปลงของยุคสมัย โดยแสดงออกผ่านเทคนิคการทอ การเลือกใช้วัสดุ และการใช้ลวดลาย ซ่งึ ไดก้ ลายเปน็ ความร่วมสมยั ทำ�ให้ผ้าธุงในปัจจุบันไม่ได้เป็นแต่เพียงความเช่ือ ความศรัทธา แตย่ ังแฝงไว้ด้วยความงามอย่างมคี ุณค่าตามแบบฉบับเฉพาะถน่ิ 68

69

70

บทที่ 3 การวิเคราะห์ธงุ อสี าน 71

72

การวิเคราะห์ธงุ อสี าน ธุง เป็นงานหัตถกรรมท่ีมีกรรมวิธีการผลิตหลากหลายรูปแบบตามความเชื่อ ความชำ�นาญ และภมู ปิ ัญญาในการผลติ ทีส่ ืบทอดกันมาจากรนุ่ สูร่ ุ่น มีคุณค่าและความหมายในเชงิ ประวัตศิ าสตรท์ ้องถน่ิ หากวิเคราะห์และมองรอบด้านงานธุงอีสานในบริบทต่างๆ ที่แตกต่างกันจะพบว่า ธุง เป็นมากกว่าส่ิงท่ี มองเหน็ ด้วยสายตา ซ่ึงผเู้ ขียนขอจ�ำ แนกมติ ิมุมมองออกเปน็ 8 มิติ ดงั น้ี ส่ือสญั ลักษณ์ ความเชอ่ื ความศรทั ธา มรดกทางวัฒนธรรม ธุงอีสาน ภูมิปญั ญาในการสบื ทอด งานศิลปกรรม งานหตั ถกรรมพ้นื บา้ น งานฝีมอื ในเชงิ พาณิชย์ งานสรา้ งสรรคใ์ นชมุ ชน ส่ือสญั ลกั ษณ์ ในงานประเพณี ภทาพี่มาท:ี่ ป3.ร1ะทกบัารใจวเิ สคุวรราระณห์ธธาุงดในา,ม2ิต5ิต6า่ 1ง.ๆ มติ ิท่ี 1 ธงุ ในมิติของความเชือ่ ความศรัทธา เป็นอกี มิติหน่ึงของธุงท่นี ่าสนใจ จากการศึกษาขอ้ มูลในตอนต้น จะพบวา่ มีเรื่องเลา่ เก่ยี วกบั ธงุ มา กมาย เช่น ขอ้ มูลจาก วิทยา วฒุ ไิ ธสง ศูนย์วัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ เผยแพร่ขอ้ มูลในสือ่ ออนไลน์ ว่า ในอดีตการมีพวกเหล่ามารปีศาจขึ้นไปก่อกวนเทวดาบนสวรรค์ จนทำ�ให้เหล่าเทวดาตกใจกลัวเป็น อยา่ งมาก ทำ�ให้เจา้ แหง่ สวรรค์สร้าง “ธงุ ” ขึน้ มา เพอื่ ให้เหลา่ เทวดาไดม้ องเหน็ ธงุ แลว้ เกิดความกลา้ หาญ ไม่หวาดกลัวเหล่ามารปีศาจอีกต่อไป ธุง จึงเป็นเหมือนตัวแทนในการขับไล่มารร้ายไปจากสวรรค์น่ันเอง ท�ำ ใหใ้ นกาลตอ่ มามนุษย์จงึ ได้ประดิษฐธ์ ุง เพอ่ื เปน็ ส่ือกลางในการตดิ ตอ่ ระหวา่ งมนษุ ยก์ ับสิ่งศกั ดส์ิ ิทธิ์ การ ตดิ ตอ่ สอ่ื สารระหวา่ งมนษุ ยก์ บั ผทู้ ลี่ ว่ งลบั ไปแลว้ อกี ทง้ั เพอ่ื เปน็ พทุ ธบชู า เปน็ ปจั จยั การสง่ กศุ ลใหแ้ กต่ นเอง ในชาติหน้าจะได้เกิดบนสรวงสวรรค์ (ศูนย์วัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น. จาก http://cac.kku. ac.th/?p=5048, สืบคน้ เมอื่ 10 มกราคม 2555) 73

ธุง หรือ ตงุ หรอื ธง ชาวบ้านเชอื่ วา่ เปน็ สญั ลกั ษณข์ องความดงี าม ความเป็นสริ มิ งคลและเป็นส่ือ นำ�วิญญาณของผตู้ ายทเ่ี คยได้ถวายตงุ หรอื ได้รบั การทานตงุ ให้ข้ึนไปสู่สวรรค์ หรอื หลดุ พ้นจากความทกุ ข์ อันเนื่องจากวิบากกรรม ตามพ้ืนฐานความเช่ือเกี่ยวกับการให้ทานตุงน้ัน มีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับ พิธกี รรมในพระพุทธศาสนา (njoy. ความเชอื่ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตงุ หรือ ธง. จาก http://www. openbase.in.th/node/8768. สืบคน้ เมื่อ 12 มกราคม 2555) นอกจากน้ัน ในส่วนท่ีเก่ียวเนื่องกับวรรณกรรมอีสาน ธวัช ปุณโณทก, วรรณกรรมภาคอีสาน (2537: 91) เคยกลา่ วไว้ในหนงั สือวรรณกรรมภาคอีสานว่า ค�ำ ประพันธร์ ้อยแก้วของอีสานส่วนใหญ่จะเป็น คำ�พูดธรรมดา และมีการยกศัพท์บาลีขึ้นต้ังแล้วแปลเป็นภาษาถิ่น แต่ในบางตอนของวรรณกรรมมี ฉนั ทลกั ษณค์ ล้ายกับร่ายผสมอยู่ดว้ ย และมกี ารใชค้ �ำ สัมผัส ทงั้ สมั ผสั สระและสมั ผัสพยัญชนะ ท้งั น้ีเพราะ ว่าวรรณกรรมเหล่านี้ใช้เทศน์ ผู้แต่งพยายามใช้ศิลปะในการแต่งให้สัมผัสกัน แต่เป็นการสัมผัสระยะส้ันๆ เพอื่ ใหเ้ กิดความไพเราะ ประทับใจผ้อู า่ น ผูฟ้ งั เปน็ ช่วงๆ ไป ในตวั อยา่ งบางตอนของวรรณกรรมอีสานได้ กลา่ วถึง ธุงอสี าน โดยยกข้อความมาจากหนงั สือผูกหรือใบลาน (สงั ฮอมธาต:ุ ม.ป.ป.) วา่ “โอทนตฺ า ทันที ขาวกข็ าวงามสุทธิ์ย่ิง มีวรรณะเพยี งสิ่งสงั ขาร ยมยมา หยาดยายยั่งอย่สู อนลอน ทันทอี อ่ นก็ออ่ นงามแกม สว่ิ ขนึ้ แตห่ วา่ งคว้ิ เมอื ฮอดเกศาอนั นที้ อ่ แตจ่ กั เปน็ อปุ มาอปุ ไมยไปเทยี มเหตุ ผจิ กั กลา่ วใหห้ มดอปุ เทสนแ์ ท้ กย็ งั ยอ่ มเหลือหลาย รัศมีแผผ่ าย ล้อมคือดงั แถวเพชรแก้วออ้ มคาแกมสตั ตรตั นฮอ้ ยฮอบคอื ดงั พระจนั ทร์ แจ้งจอดเมืองแมน มีทังแสงเดือนดาวเดียรดาษ พระสุริยาสน์โอภาสสะพุ่งฮุ่งพันดวงสะเทืองทังฟ้า ฮุ่งทัง อนิ ทร์เหน็ ทัง พรหม ยม ครุฑ มนษุ ย์กุมภณั ฑ์ คนธรรพย์ กั ษ์ อาฮักขา เทพยดา สุราสุรนิ ทร์ อินทรพ์ รหม ชวนกันมาทุกภาค ถือธุงกระดาษแลธุงชัย ธุงทองไกวแกมช่อ มีทั้งประธูป ประทีปใต้ติดต่อตาม เทียนประดบั เลยี นทกุ ภาค เคร่อื งหลายหลากบชู าเสียสังขานตม์ วล มี ชะโพนพรอ้ มป่ี อ้อทงั ปี่ หอ้ อรซอน ขับขานซ้อยซอ่ ขอดขงิ่ ทัง้ ต้อยตงิ่ แลสวนไลนนั้ เดียรดาษ เพง็ พร้อมพาทย์พิณระบาสงิ โขนฟ้อนลายละเมงิ เมิงมายปิ่ง กระโดนตุริยาโย เค็งคร่ืน ขับฟ้อนตื่นบูชา สาธุการทุกแห่ง ตะบัดตะแบงเท้าเถิงพรหม เสียงระงมฟ้าฮอ้ ง ส่องใสสที วั ระณีทุกแหง่ ดวงแกว้ แกวง่ อัศจรรย์ เขาสะเมรุผันคว่ีคว่านๆ น้ำ�สมทุ รกวา้ ง มา้ งแตกตีแลกลว่ งละนองเปน็ ขา้ วตอก ดอกไม้ บูชาพระแกน่ ไท้ชินศาสนา…” จากขอ้ ความในหนังสือผกู ขา้ งต้น แสดงใหเ้ หน็ ว่า ธุง ในความเช่อื ของคนอสี านไดเ้ ช่ือม โยงไปถงึ พระอินทร์ พระพรหม พระยายม พระยาครฑุ มนุษย์ กมุ ภณั ฑ์ คนธรรพ์ ยักษ์ เทพยดาตา่ งๆ ท่ี อัญเชญิ มารว่ มงานบญุ ต่างๆ ส่ิงหนงึ่ ท่ตี ้องกลา่ วถึงในขบวนแห่คอื ธงุ 74

เกิดกุศลแกต่ นเอง เปน็ พทุ ธบชู า กมาารรขรบั า้ ไยล่ ธุงอสี าน วญิ ญเปาณน็ สข่ืออนง�ำผตู้ าย สอื่ กลางมนุษย์ ขน้ึ สู่สวรรคห์ รอื หลดุ พ้น กับสงิ่ ศกั ดส์ิ ทิ ธิ์ จากวิบากกรรมความทุกข ภาทพ่มี ทา่ี:3ป.2ระธทุงับในใจควสาวุ มรรเชณอ่ื ธาคดวาา,ม2ศ5ร6ทั 1ธ. า ดังนั้น ธุง จึงเป็นสื่อสัญลักษณ์แห่งความเช่ือ ความศรัทธา ซ่ึงส่วนใหญ่มักมาจากความเชื่อ ความศรัทธา ที่ยึดถือสืบต่อกันมายาวนาน เป็นคำ�บอกเล่าท่ีส่งต่อกันด้วยคำ�พูด เช่น คำ�บอกเล่าของ ผู้สูงอายุในชุมชน ผู้นำ�หมู่บ้าน ปราชญ์ชาวบ้าน บุคคลเหล่านี้ ถือเป็นบุคคลที่ลูกหลานจะต้องรับฟัง และถือปฏิบัติ หากยึดถือหรือมีความเชื่อแล้วสบายใจก็จะทำ�สืบต่อๆ กัน ด้วยความศรัทธา เต็มใจ และมีความสุขท่ีได้กระทำ� เป็นความรู้สึกสบายใจ แม้ว่า ความเช่ือนั้นจะเป็นสิ่งท่ีพิสูจน์ไม่ได้ใน ทางวทิ ยาศาสตรก์ ็ตาม 75

การใช้ธงุ ตกแต่งสถานที่ งานกฐนิ สามัคคี กรุงเทพฯ-สุรินทร์ ปี 2554 ณ วดั ทกั ษิณวารีสิรสิ ุข ตำ�บลล�ำ ดวน อำ�เภอลำ�ดวน จงั หวดั สุรินทร์ 76

งานบญุ กฐิน ที่บ้านนายบญุ ชู สญั จรดี เลขท่ี 87/2 หมู่ 15 ต�ำ บลตาเบา อำ�เภอปราสาท จังหวัดสุรนิ ทร์ 77

การใชธ้ งุ ในขบวนแห่ งานบญุ ประเพณี งานบญุ กฐินแม่อำ�ไพ ต�ำ บลทา่ ลาด อำ�เภอวารนิ ช�ำ ราบ จังหวัดอบุ ลราชธานี 78

มิตทิ ี่ 2 ธุงในมิติของภูมิปัญญา การสืบทอด คุณค่า และความหมาย ภูมิปัญญาในการสืบทอดงานฝีมือผลิตธุงจากรุ่นสู่รุ่น จนถึงปัจจุบัน ถือเป็นเรื่องท่ีน่าสนใจมาก จากข้อมูลในการค้นคว้า พบวา่ ไมม่ มี ขี อ้ มูลบันทกึ ว่า ธงุ อสี านเกดิ ขนึ้ ครั้งแรกในยุคสมยั ใด แตพ่ บหลักฐาน จากจิตรกรรมฝาผนังหรือฮปู แตม้ อสี านหลายแหง่ ว่า มกี ารใช้ธุงมายาวนานตัง้ แต่โบราณ การสบื ทอดงาน ฝีมือทำ�ธุงอีสานมักมาคู่กับงานหัตถกรรมทอผ้าและการจัดงานบุญประเพณี หากจะถึงงานบุญประเพณีที่ เกี่ยวข้อง ผู้นำ�ชุมชน และกรรมการวัดก็จะนัดหมายให้มีการทำ�ธุงล่วงหน้า ทั้งธุงที่ต้องทอบนก่ีทอผ้า และธุงใยแมงมุม ธุงไส้หมู ธุงราวก็มักจะระดมกันมาทำ�ท่ีธุงกันท่ีวัด เป็นกิจกรรมท่ีสนุกสนานที่ได้มาพบ ปะกัน ทำ�งานบุญร่วมกัน ได้รับประทานอาหารร่วมกัน และท่ีสำ�คัญคือ ได้บุญกุศลจากการมีส่วนร่วม การสืบทอดจึงเป็นไปโดยธรรมชาติ โดยการช่วยกัน สอนกันภายในวัด แบบได้ความรู้ ได้งานฝีมือติดตัว โดยไมร่ ู้ตัว งานโมเสคแสดงเรื่องราวในวิถชี มุ ชนที่ฝาผนงั สมิ วดั มณีจนั ทร์ อ�ำ เภอพุทไธสง จังหวัดบุรรี ัมย์ ในมมุ มองของคณุ คา่ และความหมาย ธงุ เปน็ มากกวา่ วตั ถสุ งิ่ ของทนี่ �ำ มาใชใ้ นงานตกแตง่ ในงานบญุ งานพิธี “ธุง” จึงเป็นงานหัตถศิลป์แห่งศรัทธา เป็นเครื่องบูชาด้วยความเช่ือ การทำ�บุญ การให้ทาน การปกป้องคุ้มครอง ดังนั้น ธุงจึงถือเป็นสัญญาลักษณ์ของงานบุญประเพณี แสดงถึงความศรัทธา ในการทำ�บญุ พร้อมทงั้ ประกาศใหเ้ ทวดาอารกั ษท์ งั้ หลายได้รับรู้ 79

งานบญุ ประเพณสี งกรานต์ สรงน้ำ�พระแก้วบษุ ราคัม วัดศรีอุบลรัตนาราม อำ�เภอเมือง จงั หวัดอบุ ลราชธานี 80

นอกจากนนั้ ยงั มงี านหัตถศลิ ปอ์ ืน่ ๆ ทเี่ กดิ ข้นึ ในงานบุญรว่ มกับธงุ อสี าน คอื ดอกไม้ทท่ี นี่ ำ�มาร้อย เป็นพวงยาว บางแห่งเรียกว่า “ธุงดอกไม้” โดยท่ัวไปจะใช้ดอกอะไรก็ได้ท่ีนิยมใช้สอยกันในการบูชา ทงั้ นี้ อาจใชด้ อกไมท้ มี่ รี ปู รา่ งสวยงาม หรอื มกี ลนิ่ หอม หรอื มสี ตี า่ งๆ กไ็ ด้ แตท่ นี่ ยิ มน�ำ มารอ้ ยเปน็ เครอ่ื งบชู า มากท่ีสุด คือ ดอกสะแบง สาเหตุของการใช้ดอกสะแบงเป็นส่วนมากน้ัน เพราะในช่วงเดือนมีนาคม ท่ีมักจัดงานบุญ เป็นช่วงท่ีดอกสะแบงกำ�ลังออกดอกมากโตเต็มท่ีและมีสีสันที่สวยงามและมีจำ�นวนมาก อีกท้ังดอกสะแบง มีสภาพท่ีทนทานต่อระบบดินฟ้าอากาศ สามารถนำ�มาร้อยแล้วเก็บไว้เป็นปีได้ และในแงข่ องความหมาย เลา่ กนั วา่ ดอกสะแบงเปน็ ดอกไมท้ มี่ ีความพเิ ศษ คอื ดอกแกเ่ ต็มที่จะหล่นลงมา ปะทะกับลมในฤดูแล้งจะลอยอยู่ได้นานและสามารถหมุนปลิวไปได้ไกล มีความสวยงามตามธรรมชาติ กล่าวคือ เมื่อหล่นลงมาต้องลมพัดก็สามารถหมุนวนในอากาศตามลมไปตกได้ในท่ีไกลๆ เปรียบเหมือน การเทศน์มหาชาติในงานบุญผะเหวด เมื่อจะเทศน์ก็มักจะนำ�ฎีกาไปนิมนต์พระภิกษุสงฆ์จากที่ต่างๆ บางทา่ นอยไู่ กล ขา้ มต�ำ บล ขา้ มอ�ำ เภอ ขา้ มจงั หวดั ความหมายคลา้ ยดอกสะแบงทสี่ ามารถถอื เปน็ สญั ลกั ษณ์ ได้ ด้วยความกว้างไกลในอานิสงส์ของการทำ�ทานท่ีพระพุทธเจ้าได้เคยบำ�เพ็ญมาจะแผ่ไพศาลไปไกล ท่ัวสารทศิ ดอกสะแบง 81

มิตทิ ี่ 3 ธุงในมิตขิ องงานหตั ถกรรมพ้ืนบา้ น งานหัตถกรรมพ้ืนบ้าน หากพิจารณาถึงธุงในแง่ของวัสดุและการผลิตจะพบว่า ธุงอีสานได้ถูก สร้างสรรค์บนความหลากหลายทางฝีมือและความคิด บนเป้าหมายเดียวกันคือ ต้องการความงามที่โบก สะบัด ให้เห็นชัดเจน ดังน้ัน กระบวนการคิด การค้นหาวัสดุ และการผลิตจึงเป็นกระบวนการท่ีคิดค้น ทผี่ า่ นการทดลองผลติ จนตกผลกึ ทางความคดิ เปน็ ธงุ ในรปู แบบตา่ งๆ เชน่ ธงุ ชยั หรอื ธงุ ผะเหวด ทสี่ ว่ นใหญ่ เกิดจากเทคนิคการทอบนกี่พ้ืนบ้านหรือกี่ทอผ้า มีเส้นทางเครือหรือเส้นยืนที่ต้องการความแข็งแรงคงทน เพราะเป็นเส้นทางยาวของธุง ส่วนวัสดุท่ีใช้ทอทางพุ่งหรือเส้นในแนวนอนมักนิยมใช้วัสดุที่มีความแข็ง เป็นตัวค่ันสลับการทอรูปภาพหรือลาย บางคร้ังเป็นติวไม้ไผ่หรือเป็นเส้นไม้ไผ่แบนท่ีห่อด้วยกระดาษกุดจ่ี (ตงั โก) ทมี่ สี สี ดใสและมคี วามคงทน ซงึ่ การเลอื กวสั ดทุ มี่ คี วามแขง็ แรงเปน็ ตวั คนั่ กเ็ พอ่ื ใหธ้ งุ มนี ำ�้ หนกั ทพ่ี อดี และไมพ่ ับจนเปน็ ม้วนเมอื่ มีลมพัด ซึง่ เป็นความชาญฉลาดทางภมู ปิ ญั ญาของชาวบ้านทคี่ ิดคน้ และสืบสาน ทางภมู ปิ ญั ญากนั ตอ่ มาจากรนุ่ สรู่ นุ่ ซงึ่ ในยคุ หลงั เมอื่ มวี สั ดหุ ลากหลายมากขนึ้ ทง้ั วสั ดจุ ากธรรมชาตแิ ละวสั ดุ สงั เคราะห์หลายแหง่ ได้ปรบั เปล่ยี นมาใชว้ ัสดพุ ลาสติกแทน ซ่งึ ถือเป็นการปรับตวั ของธุงอสี าน • ธงุ ชัย ผา้ ผืนยาว 1.5-3 เมตร • ไหม ฝา้ ย • ธุงใย • ไมไ้ ผ่ กระดาษ • ธุงราว รูปทรง ขนาด และสีสนั ธงุ อีสาน วัสดุในการผลติ ลวดลาย รปู ภาพ กรรมวิธกี ารผลิต • ลายเกบ็ ขิดตา่ งๆ • การทอบนก่ที อผา้ • รูปภาพพระพทุ ธรูป • การพนั การทัก การเยบ็ พานบายศรี รูปสัตว์ เจดยี ์ การรอ้ ย ตน้ ไม้ และอื่นๆ ภาทพม่ีทาี่ 3: .ป3รกะทารับวใิเจคสราวุ ะรหรณ์กาธราผดาล,ติ 2ธ5งุ 6อ1ีส.าน 82

มิติที่ 4 ธงุ ในมติ ขิ องงานสร้างสรรคใ์ นชุมชน งานสรา้ งสรรคเ์ ปน็ งานทเี่ ปดิ ใหค้ นไดแ้ สดงออกอยา่ งเตม็ ที่ ในงานทอผา้ ธงุ พบวา่ มชี า่ งทอธงุ จ�ำนวน หลายรายไมไ่ ดย้ ึดแบบแผนในการทอธุงแบบโบราณ แต่มกี ารคดิ คน้ สรา้ งสรรคผ์ ลงานการท�ำธุงใหมต่ ลอด เช่น คุณยายเอ้ียง ประยุทธเต จากบ้านหนองไผ่ ต�ำบลบ้านแวง อ�ำเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์ ที่มอง สง่ิ รอบขา้ งเปน็ แรงบนั ดาลใจในการสรา้ งงานไดแ้ ทบทกุ เรอื่ ง แมก้ ระทง่ั รปู ภาพจากขวดเบยี ร์ หรอื อนื่ ๆ กจ็ ะ ถกู คณุ ยายน�ำมาใชใ้ นการสรา้ งสรรคง์ านใหมๆ่ บนผา้ ธงุ เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความสวยงามและไมเ่ กดิ ความเบอ่ื หนา่ ย ต่อการท�ำงาน นอกจากนัน้ ยังพบอีกหลายแห่งที่คิดคน้ ลายใหม่ทไ่ี ดม้ าจากเอกลกั ษณ์ในทอ้ งถน่ิ หรอื ลาย จากผนื ผา้ ทต่ี นเองไปพบมาและถา่ ยเกบ็ ไวด้ ว้ ยโทรศพั ทม์ อื ถอื เปน็ ตน้ ซงึ่ แสดงใหเ้ หน็ วา่ งานท�ำธงุ เปน็ งาน ที่ไม่เคยนิ่ง แต่มีการเปล่ียนแปลงเคลื่อนไหวไปตามยุคสมัยเป็นประวัติศาสตร์เล่าเรื่องของคนในแต่ละยุค ทส่ี อื่ ออกมาด้วยภาพและวสั ดุทีใ่ ช้ในการผลติ • ตามรปู แบบของลกู ค้า • การประยกุ ตใ์ ชว้ ัสดุที่หาไดง้ ่าย • ตามจินตนาการของผผู้ ลติ ในท้องถน่ิ สวยงาม คงทน • วัสดุจากธรรมชาติ วัสดุ สงั เคราะห์ รปู ทรง ขนาด และสีสนั ธงุ อสี าน วัสดใุ นการผลติ ลวดลาย รปู ภาพ กรรมวิธกี ารผลติ • การประยกุ ตล์ วดลาย • การผลิต ใชห้ ลายเทคนิค จากลายผ้าใหม่ๆ รว่ มกัน เช่น ทอ ปกั เยบ็ ตดิ แขวน • การสรรค์สรรค์ จากส่ิงที่มองเหน็ ภาพที่ 3.4ทก่มี าาร:วปิเคระรทาะับหใจง์ าสนวุ สรรรา้ณงธสารดราค,์ธ2ุง5อ6ีส1า.นในชมุ ชน 83

คณุ ยายเอ้ียง ประยทุ ธเต ผู้มองสง่ิ รอบขา้ ง ธงุ จากพลาสติก เปน็ แรงบนั ดาลใจในการสรา้ งสรรค์ ส�ำหรับการสร้างสรรค์งานธุงในชุมชน ในยุคท่ีมีการพัฒนาด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ธุง งานหัตถศิลป์พื้นถ่ินอีสานก็ได้รับอิทธิพลในความเปล่ียนแปลงน้ีไม่น้อยไปกว่าจากงานหัตถกรรมอ่ืนๆ หากวเิ คราะหใ์ นภาพรวมของธุงใน 4 ดา้ น ประกอบดว้ ย 1) วัสดุในการผลิต วสั ดใุ นการผลติ ธุงต้ังแตโ่ บราณ ใชเ้ ส้นฝ้าย เส้นด้าย เป็นวัสดุหลกั ในการทอ หรือในการมดั การผกู การถกั วสั ดเุ สรมิ คอื เสน้ ตอกไม้ไผ่ ส่วนวสั ดุตกแตง่ อน่ื ๆ เช่น ไม้ ลกู ปัดจากเมล็ดพชื ตา่ งๆ เปน็ ต้น ในยุคสมัยทเ่ี ปล่ียนไป วสั ดุในการผลิตธุงบางพ้ืนท่ไี ด้มีการปรับแต่งใหม่ ใช้วสั ดุท่ีถกู น�ำมาเข้ามาใช้แตกต่าง จากเดิมหลายอย่าง เช่น เส้น/แผ่นพลาสติก เส้นไหมพรม เส้นด้ายสังเคราะห์ ลูกปัดพลาสติก ลูกปัด โลหะ เชือกจากเสน้ ใยสังเคราะห์ แผน่ โลหะตา่ งๆ เป็นต้น ท�ำใหง้ านท�ำธุงมคี วามหลากหลาย เกดิ แนวคิด ในการค้นหาวัสดุเพ่อื สร้างสรรคค์ วามงาม 84

2) กรรมวิธกี ารผลิต การผลิตธุงในยุคโบราณ อาจแบ่งได้เป็น 2 ลักษณะ คอื ลักษณะท่ี 1 การทอบนกี่ทอผ้า ใช้การทอเชน่ เดียวกบั การทอผา้ เก็บขิดหรือผ้ามดั หม่ี ซึ่งอาจมคี วามแตกต่างในการทอ เช่น การสอดสลับ ติวไม้ไผ่ค่ันเปน็ ชว่ งๆ แตบ่ างแห่งก็ทอเปน็ ผืนยาวเลย บางแหง่ ใชว้ ิธีทอโปรง่ เวน้ ช่วงมีการถัก การมัดสลับ ลักษณะที่ 2 เป็นการใช้ไม้ไผ่เหลาเป็นโครงสร้าง จากน้ันจึงใช้ฝ้ายสีต่างๆ มัดขึง ดึงให้แน่น เป็นรูปทรง ต่างๆ ทง้ั สีเ่ หลยี่ ม หกเหลยี่ ม ส�ำหรบั ยุคสมัยทเี่ ปลยี่ นไป การท�ำธงุ ไมไ่ ดม้ ีเพียงขนาดเดยี วแบบยุคโบราณ แต่มที กุ ขนาด ท้งั เลก็ จ๋ิว ใหญ่โต ท้งั ทที่ อเคยจากเส้นฝ้ายแบบเดิมก็ใช้วสั ดุอนื่ และกรรมวิธีอนื่ มาร่วมด้วย เช่น ธงุ จากเสน้ กก ธงุ จากผา้ เศษ ธงุ จากเส้นใยพืชต่างๆ จึงท�ำใหก้ รรมวิธกี ารผลิตธุงไมไ่ ดถ้ ูกจ�ำกดั ไว้ ดว้ ยกแี่ ละการมดั แตอ่ าจใชว้ ธิ กี ารสมยั ใหมร่ ว่ มดว้ ย เชน่ การพมิ พส์ กรนี การปกั ดว้ ยเครอื่ ง การใชภ้ าพถา่ ย จากแผน่ ไวนลี และอนื่ ๆ 3) ลวดลาย และรูปภาพ ในยุคโบราณชาวอีสานมักนิยมน�ำรูปภาพและลวดลายมาใช้ในการสร้างสรรค์ความงาม ให้ธุงและส่ือความหมายถึงส่ิงที่เคารพหรือส่ิงท่ีมีความหมายในความเช่ือต่างๆ ในส่วนของลวดลาย มัก นิยมใช้ลายทมี่ าจากการทอผ้าเกบ็ ขดิ เช่น ลายเก็บขิดผ้าสไบ ลายเกบ็ ขิดผา้ ซิน่ เป็นลายเก็บขดิ จากหน้า หมอน ลายขอ ลายนาค ลายตน้ สน และอน่ื ๆ สว่ นรปู ภาพ ถอื เปน็ สงิ่ ทถี่ กู น�ำมาบรรจบุ นผา้ ธงุ มากทสี่ ดุ เชน่ ภาพปราสาท ธรรมาสน์ ขันหมากเบ็ง พานบายศรี พานพุ่ม รูปสัตว์ต่าง ๆ เช่น นาค ช้าง ม้า นกยูง นกหสั ดลี ิงค์ เตา่ ปลา นก กวาง ลายเกย่ี วกับวรรคดี ต�ำนาน ความเชือ่ เช่น ชชู ก กณั หา-ชาลี นางมัจฉา พระราม เป็นตน้ และลายอ่ืนๆ เชน่ ตน้ ไม้ กลองมะโหระทึก กระถางดอกไม้ พาขวญั เปน็ ต้น เม่อื ยคุ สมยั เปลยี่ นไป บางครง้ั ธงุ ไดถ้ กู ขยายสถานะในการใชง้ านเปน็ ธงุ ส�ำหรบั งานตกแตง่ ภายใน ลวดลายและภาพทเี่ คย ใชไ้ ดถ้ ูกปรบั เปลย่ี นไป เชน่ ธุงลายไดโนเสาร์ ธุงรูปพระมหากษตั ริย์ ธงุ รปู สถานทท่ี ่องเที่ยวและเอกลกั ษณ์ ในท้องถน่ิ เปน็ ตน้ 4) รปู ทรง ขนาด และสี รปู ทรง ขนาด และสี เปน็ อกี สว่ นหนงึ่ ทนี่ า่ สนใจ หากพจิ ารณาถงึ การท�ำธงุ ในยคุ สมยั โบราณ ท่ียึดถือสืบต่อกันมา โทนสี ขนาด และรูปทรง มักเป็นแบบมาตรฐานตามแต่ละชุมชนยึดถือสืบต่อกันมา บางชุมชนเน้นโทนสีแดงก็จะสีแดงสืบต่อกันมา บางชุมชนจะเป็นสีธรรมชาติโทนสีนก็จะเป็นโทนน้�ำตาล บางแหง่ เน้นความหลากสีก็จะเปน็ ความหลากสมี าโดยตลาด เม่ือยคุ สมยั เปลีย่ นไป พบวา่ ธุงมีความหลาก หลายมากขน้ึ เชน่ มธี งุ ยาวมาก ๆ ส�ำหรบั งานตกแตง่ ดา้ นหนา้ สถานจี่ ดั งาน มธี งุ ใยแมงมมุ ขนาดยกั ษใ์ ชส้ รา้ ง ความโดดเด่นในการจัดงาน มีธงุ ขนาดเลก็ ไวส้ �ำหรับใชไ้ ปแขวนในบ้านเรอื นเปน็ งานตกแตง่ และแฝงไว้ด้วย ความเชอ่ื ทไี่ ดร้ บั ขอ้ มลู มา งานธงุ ในยคุ สมยั ใหมบ่ างสว่ นจงึ กลายเปน็ งานออกแบบใหต้ รงกบั สงิ่ ตอ้ งการใชง้ าน 85

มติ ิท่ี 5 ธงุ ในมติ ิของงานฝีมือในเชงิ พาณชิ ย์ งานฝีมือในเชิงพาณิชย์ ในยุคปัจจุบันโครงการหน่ึงต�ำบลหน่ึงผลิตภัณฑ์หรือ OTOP ของไทย ได้ส่งเสริมให้มีการรื้อฟื้นภูมิปัญญาสู่การสร้างสรรค์เป็นงานอาชีพเพ่ือสร้างรายได้ในชุมชน การท�ำธุงจึง เปน็ หน่งึ ในงานหัตถกรรมของหลายแหง่ ท่ถี กู รื้อฟื้น ปรบั แตง่ ให้เป็นสินคา้ ในเชงิ พาณิชย์ และหลายแหง่ ได้ ผลติ จ�ำหนา่ ยใหก้ บั รา้ นสงั ฆภณั ฑใ์ นพน้ื ทเี่ พอื่ จดั จ�ำหนา่ ย ซงึ่ ในการผลติ เพอ่ื จดั จ�ำหนา่ ยมใี น 2 ลกั ษณะ คอื การท�ำธุงจ�ำหน่ายเพอื่ น�ำไปถวายวดั เป็นรปู แบบธงุ แบบด้ังเดิม แหล่งจ�ำหนา่ ย คอื ร้านสงั ฆภัณฑ์ ลักษณะ ท่ี 2 คือ การท�ำธุงเพื่อจ�ำหน่ายเป็นของท่ีระลึก แหล่งจ�ำหน่าย คือ ชุมชน หมู่บ้านท่องเที่ยว หรือ ร้านจ�ำหน่ายของท่ีระลึกในพื้นท่ี ซ่ึงรูปแบบของธุงประเภทของที่ระลึกมักถูกปรับขนาดให้เล็กลง หรือปรับ สี ลวดลายให้เหมาะสมส�ำหรับการน�ำไปใช้ในงานตกแต่งอาคารส�ำนักงาน ที่พักอาศัย หรือโรงแรม/รสี อรท์ 1. ตลาด ธุงอสี าน 7. การกำ�หนดราคา 2. ผู้บรโิ ภค 6. การบรรจุภณั ฑ์ การน�ำ เสนอขอ้ มลู 3. ประโยชนใ์ ช้สอย 4. รปู แบบ ขนาด 5. วัสดุ - การผลติ สี รปู ทรง ภาพที่ 3.5ทปมี่ จั าจ: ัยปทร่เีะกท่ยี ับวใขจอ้ สงวุกรบั รกณาธราผดลาติ, ธ2งุ5ใ6น1เ.ชงิ พาณิชย์ 86

หากมองถึงปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการผลิตธุงในเชิงพาณิชย์ ซึ่งมีความเก่ียวโยงกับการท�ำธุรกิจเป็น การผลิตเพื่อการจ�ำหน่ายและแสวงหาก�ำไร การผลิตธุงโดยมีเป้าหมายในลักษณะน้ี จึงมีปัจจัยท่ีจะต้อง พิจารณา ดังน้ี 1) การตลาด ผู้ผลติ ธุงในเชิงพาณิชยค์ งต้องพจิ ารณาถึงตลาดของตนเองวา่ คอื ร้านสงั ฆภัณฑ์ ท่เี น้นการ ขายเพ่ือถวายวัด ให้กบั กล่มุ ลูกคา้ ทชี่ อบท�ำบญุ หรือรา้ นขายของท่ีระลึก ของฝาก ทีเ่ นน้ งานตกแตง่ อาคาร สถานท่ี ตลาดทั้ง 2 แบบ วธิ ีการคดิ รปู แบบผลิตภณั ฑย์ ่อมแตกต่างกนั การน�ำเสนอสนิ ค้า การจัดวางสนิ ค้า ยอ่ มแตกตา่ งกนั 2) ผูบ้ ริโภค ผบู้ รโิ ภคเปน็ ผู้ตดั สนิ ใจในการซือ้ การตดั สนิ ใจของผู้ซือ้ จะมีปัจจยั ทีเ่ กย่ี วขอ้ งกับการตัดสิน ใจหลายประการ เช่น สภาพเศรษฐกจิ เปา้ หมายในการซอื้ การกระตุ้นจดุ สนใจใหเ้ กิดการซื้อ การเคล่อื น ยา้ ยคนส่ง เปน็ ต้น ดงั นัน้ การเก็บข้อมูลเกยี่ วกับผู้บริโภคจงึ เปน็ สิง่ ส�ำคัญต่อการคดิ คน้ รูปแบบสนิ คา้ 3) ประโยชน์ใช้สอย ในอดีตการซ้ือธุง มักเป็นการซื้อเพ่ือถวายวัด แต่ในปัจจุบันธุงบางส่วนได้กลายเป็นของ ตกแต่งบ้าน อาคารส�ำนักงาน โรงแรม และอน่ื ๆ ท้ังนี้ หากผลติ ในเชงิ พาณชิ ยต์ อ้ งมองท่ปี ระโยชนใ์ ช้สอย ของผซู้ อื้ เปน็ ส�ำคญั เชน่ ธงุ ถวายวดั สามารถใสช่ อ่ื ผถู้ วายไดอ้ ยา่ งไร ธงุ ของทรี่ ะลกึ ใชแ้ ขวนตกแตง่ ไดอ้ ยา่ งไร การผลติ ธงุ ไวส้ �ำหรับเป็นเครอ่ื งประดบั เช่น ป่นิ ปักผม ตุม้ หู เข็มกลดั 87

4) รูปแบบ ขนาด สี รูปทรง ในเชิงพาณิชย์ ค่านิยมของลูกค้าเป้าหมายท่ีจะซ้ือเป็นสิ่งส�ำคัญ ดังน้ัน เป้าหมายหลัก ก็คือ การเก็บข้อมูลกลุ่มผู้ซ้ือก่อน ลูกค้าเป้าหมายคือใคร ซื้อไปเพ่ืออะไร ค่านิยมเก่ียวกับสีเป็นอย่างไร หากมีข้อมูลเหล่าน้ี การก�ำหนดรูปแบบของธุงที่จะท�ำขายก็ง่ายข้ึน ขนาดท่ีเหมาะส�ำหรับการน�ำไปใช้ สี หรือรูปทรงก็จะตามมา เช่น กลุ่มท�ำธุงของอ�ำเภอกมลาไสย จังหวัดกาฬสินธุ์ ผลิตธุงไว้ส�ำหรับเป็น เครื่องประดับ โดยท�ำธุงใยแมงมุมแบบย่อส่วนไว้ปักผม รูปแบบ สี ขนาด ก็จะถูกออกแบบให้พอดีกับ การใชง้ าน 5) วัสดุ และการผลิต ในการผลติ เพอ่ื การจ�ำหนา่ ย คงตอ้ งคดิ เกย่ี วกบั การลดตน้ ทนุ การผลติ ทไี่ ดม้ าตรฐานเดยี วกนั ความประณีตสวยงาม ความคงทน ดังนัน้ วัสดทุ ่ีจะใชใ้ นการผลติ ต้องมคี วามสมั พนั ธก์ ับกระบวนการผลิต เชน่ วสั ดุที่ใชท้ อควรเป็นอะไร เช่น ฝ้ายชนดิ ใด ดา้ ยชนดิ ใด สที ่ีท่ีใช้ควรเป็นสอี ย่างไร เป็นสที ่ียอ้ มมาจาก โรงงานหรือเป็นสีที่ย้อมเอง หากย้อมเองควรเป็นสีเคมีหรือสีธรรมชาติ สิ่งเหล่านี้คือ จุดตัดสินใจเก่ียว กับวัสดุ เมื่อไดว้ สั ดุแล้วกระบวนการในการทอหรือการผลิตธงุ จะใช้การสร้างลายโดยวิธใี ด เช่น การเก็บ ขิดเป็นรายภาพ การเก็บขิดท่ีมีฟืมและไม้เก็บขิดเป็นตัวช่วยให้ได้รูปแบบเดียวกันเป็นชุดๆ หรืออย่างไร ช่างทอมีทักษะในการทอแบบใด ซ่ึงผู้ผลิตธุงในเชิงพาณิชย์ต้องค�ำนวณท้ังหมดเพราะทุกอย่างคือ ต้นทุนในการผลติ 6) การบรรจภุ ัณฑ์ และการน�ำเสนอข้อมูลแกล่ ูกคา้ ในยคุ ปจั จบุ นั การบรรจภุ ณั ฑไ์ ดก้ ลายเปน็ สว่ นส�ำคญั ส�ำหรบั การผลติ สนิ คา้ เพอื่ การจ�ำหนา่ ย ผูผ้ ลิตธุงในเชิงพาณชิ ย์ควรออกแบบบรรจุภณั ฑ์ทบี่ ่งชี้ให้เห็นความส�ำคัญของธุงที่จะผลิตเพอ่ื จ�ำหน่าย เช่น ภาพแสดงการใช้งาน เร่ืองราว (Story) เก่ียวกับธุง การตั้งชื่อสินค้า การสร้างแบรนด์ (Brand) เป็นต้น ส่วนส�ำคัญประการ หลังจากการผลิตบรรจุภัณฑ์ ก็คือ การน�ำเสนอข้อมูลแก่ลูกค้า แม้ว่าจะมีข้อมูลบาง ส่วนบนบรรจุภณั ฑแ์ ล้วก็ตาม ผขู้ ายควรทีจ่ ะท�ำความเข้าใจในตวั สนิ ค้าของตนเองอยา่ งรอบด้าน เช่น วัสดุ ในการผลิต การผลิต การน�ำไปใช้งาน เช่น หากน�ำไปเพื่อถวายวัด ควรมีค�ำกล่าวถวายแนบไว้ด้วย หาก น�ำไปใช้ตกแต่งควรมีการอธิบายวิธีการติดต้ังหรือแขวน ความหมายและคุณค่าของธุง เป็นต้น ส่วนวิธี การน�ำเสนออาจกระท�ำไดห้ ลายรปู แบบ เชน่ การขายผ่าสอ่ื ตา่ งๆ การขายในงานมหกรรมสินคา้ การขาย ณ แหลง่ ผลติ เป็นตน้ 7) การก�ำหนดราคา การก�ำหนดราคา เป็นการคิดบนฐานความเป็นได้ทางการตลาด โดยค�ำนึงถึงต้นทุนใน การผลติ การตรวจสอบข้อมลู คู่แข่งทางการตลาด การค�ำนวณค่าความคิดสร้างสรรค์ (กรณีสนิ คา้ มีความ แตกต่าง) การคิดค่าบรรจุภัณฑ์ การคิดค่าขนส่ง การคิดค่าสถานท่ีในการจัดจ�ำหน่าย และก�ำลังซื้อของ ลูกค้าที่เป็นปัจจุบัน การคิดราคาท่ีเหมาะสมกับลูกค้าและมีความเป็นธรรมจะส่งผลต่อความย่ังยืนใน การท�ำธรุ กจิ จ�ำหนา่ ยธุง 88