คู่มือเลือกชนิดพรรณไม้เพื่อปลูกป่าป้องกันอุทกภัย ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

¤Ù‹Á×ÍàÅÍ× ¡ª¹´Ô ¾ÃóäÁŒ à¾è×Í»ÅÙ¡»Ò† »Í‡ §¡¹Ñ ÍØ·¡ÀÑ ÀÒ¤μÐÇѹÍÍ¡à©Õ§à˹×Í กรมอทุ ยานแหงชาติ สตั วป า และพันธพุ ืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม

¤ÁÙ‹ ×ÍàÅÍ× ¡ª¹´Ô ¾ÃóäÁŒ à¾Íè× »Å¡Ù »†Ò»‡Í§¡Ñ¹ÍØ·¡ÀÑ ÀÒ¤μÐÇ¹Ñ ÍÍ¡à©ÂÕ §à˹×Í สํานักงานหอพรรณไม กรมอทุ ยานแหงชาติ สตั วปา และพนั ธพุ ืช กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม

¤íÒ¹Òí ในป พ.ศ. 2555 กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพนั ธพุ ืช ไดจดั พมิ พห นังสอื “คมู ือเลอื ก ชนดิ พรรณไมเ พอ่ื ปลกู ปา ปอ งกนั อทุ กภยั ” สาํ หรบั พน้ื ทล่ี มุ นาํ้ เจา พระยาใหญ โดยคดั เลอื กจากไมท อ งถน่ิ ทง้ั ไมโ ตเรว็ ทเี่ ปน ไมเ นอ้ื ออ น และไมโ ตชา ทเ่ี ปน ไมเ นอ้ื แขง็ ตามแนวพระราชดาํ รขิ องพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ฯ เนอ่ื งจากเกดิ เหตกุ ารณม หาอทุ กภยั ขน้ึ ในพน้ื ทภ่ี าคเหนอื และภาคกลางทส่ี ง ผลเสยี หาย อยา งรนุ แรงตอทุกภาคสว นของประเทศ รัฐบาลไดก าํ หนดมาตรการบรหิ ารจัดการทรัพยากรน้าํ ท้ัง ระบบอยา งบรู ณาการ ทวั่ ประเทศ เพื่อปอ งกันหรอื ลดความเสียหายจากปญหาอุทกภัยทอี่ าจเกิด ไดอีก มาตรการท่ีสําคัญอยางหน่ึงซึ่งถือวาเปนมาตรการในระยะยาวที่สามารถลดความสูญเสีย อยา งยง่ั ยนื คอื การปลกู ฟน ฟสู ภาพปา ซง่ึ ปรากฎวา ไดร บั เสยี งตอบรบั ดว ยดโี ดยเฉพาะจากหนว ยงาน ที่มีหนาที่โดยตรงในการเพาะชํากลาไม ทําใหสามารถเลือกชนิดไมในพื้นที่รับผิดชอบของตน ตรงตามลักษณะพื้นท่ีที่รับผิดชอบ ไดชื่อวิทยาศาสตรตรงกับกลาไม ตลอดจนสามารถนําความรู ดา นอน่ื ๆ ทจ่ี ะใชอ ธบิ ายใหแ กห นว ยงานอน่ื ๆ หรอื ชาวบา น ทส่ี นใจจะฟน ฟสู ภาพปา ดว ยการปลกู ปา ใหเขาใจลักษณะวิสัยและนิสัยของพรรณไมท่ีจะปลูก เพื่อใหไดผลตามวัตถุประสงคในการฟนฟู สภาพปา โดยเนนเพื่อการปองกันและลดความเสียหายท่ีเกิดจากอุทกภัยในพื้นท่ี นอกจากนี้ยังมี หนวยงานอ่ืน ๆ นอกพื้นท่ีลุมนํ้าเจาพระยาสามารถนําไปปรับใชกับสภาพพื้นที่ที่มีลักษณะ นเิ วศวทิ ยาใกลเ คยี งกนั หรอื มสี งั คมพชื ทค่ี ลา ย ๆ กนั ได แตอ าจมขี อ จาํ กดั ในการเลอื กชนดิ พรรณไม เนอ่ื งจากไมใ ชพ รรณไมท พ่ี บเหน็ และหาไดใ นทอ งถน่ิ ดงั นน้ั กรมอทุ ยานแหง ชาติ สตั วป า และพนั ธพุ ชื จึงไดจัดทําคูมือเลือกชนิดพรรณไมเพื่อปลูกปาปองกันอุทกภัยในพ้ืนที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เพม่ิ เตมิ โดยมรี ปู แบบและเนอ้ื หาในแนวเดยี วกบั ของลมุ นาํ้ เจา พระยาซง่ึ ครอบคลมุ พน้ื ทภ่ี าคเหนอื และ ภาคกลางเปน สว นใหญ ในขณะทค่ี มู อื เลม นค้ี รอบคลมุ พน้ื ทล่ี มุ นาํ้ หลกั ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ท้งั ตอนลางและตอนบน 3 ลมุ นํา้ ไดแก ลมุ นํา้ โขง ลมุ น้ําชี และลุมน้าํ มูล กรมอทุ ยานแหง ชาติ สตั วป า และพนั ธพุ ชื หวงั วา หนงั สอื คมู อื นจี้ ะสามารถนาํ ไปใชป ฏบิ ตั ิ เพอื่ ฟนฟูสภาพปาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่เส่ือมโทรมใหกลับมาสมบูรณดังเดิม เพื่อลดความ เสยี หายท่เี กดิ จากอุทกภยั ไดในระดับหนง่ึ (นายมโนพศั หัวเมอื งแกว ) อธิบดกี รมอทุ ยานแหง ชาติ สตั วป า และพันธพุ ืช

ÊÒúÑÞ 1 4 บทนํา 10 ขอ มูลพ้ืนฐานของลมุ นา้ํ ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 17 ลกั ษณะสังคมพชื 18 หลักเกณฑการคดั เลอื กชนิดไม รายละเอียดคาํ บรรยายทางพฤกษศาสตรข องพรรณไมแตล ะชนิด 22 23 ª¹Ô´¾ÃóäÁ·Œ ÕèàËÁÒÐÊÁà¾×èͻš٠»†Ò 24 25 ไมโตเร็ว 26 27 กรวย Horsfieldia irya (Gaertn.) Warb. 28 กระทุมเนนิ Mitragyna rotundifolia (Roxb.) Kuntze 29 กรา ง Ficus altissima Blume 30 กะอาม Crypteronia paniculata Blume 31 กัลปพฤกษ Cassia bakeriana Craib 32 คาง Albizia lebbeckoides (DC.) Benth. 33 แคนา Dolichandrone serrulata (Wall. ex DC.) Seem. 34 แคหางคาง Fernandoa adenophylla (Wall. ex G. Don) Steenis 35 ไครมันปลา Glochidion sphaerogynum (Müll. Arg.) Kurz 36 ง้ิวดอกขาว Bombax anceps Pierre 37 งิว้ ดอกแดง Bombax ceiba L. 38 ซอ หิน Gmelina racemosa (Lour.) Merr. 39 ตะแบกเกรียบ Lagerstroenmia cochinchinensis Pierre 40 ตะแบกแดง Lagerstroemia calyculata Kurz 41 ตาตมุ บก Falconeria insignis Royle 42 ทองหลางปา Erythrina subumbrans (Hassk.) Merr. 43 ทนั Phoebe tavoyana (Meisn.) Hook. f. 44 ทุมหมู Neonauclea pallida (Reinw. ex Havil.) Bakh. f. ปอตูบฝาย Sterculia hypochra Pierre ปอหู Hibiscus macrophyllus Roxb. ex Hornem. ปบ Millingtonia hortensis L. f. เปลา ใหญ Croton persimilis Müll. Arg. พลบั พลา Microcos tomentosa Sm.

พงั แหรใหญ Trema orientalis (L.) Blume 45 โพข้นี ก Ficus rumphii Blume 46 มะกลา่ํ ตน Adenanthera microsperma Teijsm. & Binn. 47 มะกัก Spondias bipinnata Airy Shaw & Forman 48 มะเดือ่ ปลอ ง Ficus hispida L. f. 49 มะฝอ Mallotus nudiflorus (L.) Kulju & Welzen 50 มะยมปา Ailanthus triphysa (Dennst.) Alston 51 ยมหนิ Chukrasia tabularis A. Juss. 52 เล่ยี น Azadirachta indica A. Juss. 53 สนสองใบ Pinus merkusii Jungh. & de Vriese 54 สมกบ Hymenodictyon orixense (Roxb.) Mabb. 55 สมพง Tetrameles nudiflora R. Br. 56 สอยดาว Mallotus paniculatus (Lam.) Müll. Arg. 57 สะแกนา Combretum quadrangulare Kurz 58 สําโรง Sterculia foetida L. 59 เสลาเปลอื กบาง Lagerstroemia venusta Wall. 60 หนอนขค้ี วาย Gironniera subaequalis Planch. 61 อนิ ทนลิ บก Lagerstroemia macrocarpa Wall. 62 ไมโตชา 64 65 กรวยปา Casearia grewiifolia Vent. 66 กระบกกราย Hopea helferi (Dyer) Brandis 67 กระเบาใหญ Hydnocarpus anthelminthicus Pierre ex Laness. 68 กอ แพะ Quercus kerrii Craib 69 กอมขม Picrasma javanica Blume 70 กะเจยี น Polyalthia cerasoides (Roxb.) Benth. & Hook. f. ex Bedd. 71 กัดลิ้น Walsura trichostemon Miq. 72 กันเกรา Fagraea fragrans Roxb. 73 กาสามปก Vitex peduncularis Wall. ex Schauer 74 กุก Lannea coromandelica (Houtt.) Merr. 75 เก็ดดํา Dalbergia cultrata Graham ex Benth. 76 ขอ ย Streblus asper Lour. ขันทองพยาบาท Suregada multiflora (A. Juss.) Baill.

ขางหวั หมู Miliusa velutina (Dunal) Hook. f. & Thomson 77 เขลง Dialium cochinchinense Pierre 78 คอแลน Nephelium hypoleucum Kurz 79 คาํ มอกหลวง Gardenia sootepensis Hutch. 80 แคปา Markhamia stipulata (Wall.) Seem. 81 ชะมวง Garcinia cowa Roxb. ex DC. 82 ชิงชัน Dalbergia oliveri Gamble 83 ชุมแสง Xanthophyllum lanceatum (Miq.) J. J. Sm. 84 ตะเกราน้าํ Eriobotrya bengalensis (Roxb.) Hook. f. 85 ตะคราํ้ Garuga pinnata Roxb. 86 ตะเคียนใบใหญ Hopea thorelii Pierre 87 ตะเคยี นหนิ Hopea ferrea Laness. 88 ตบั เตา ตน Diospyros ehretioides Wall. ex G. Don 89 ติ้วเกลยี้ ง Cratoxylum cochinchinense (Lour.) Blume 90 ตีนนก Vitex pinnata L. 91 เต็ง Shorea obtusa Wall. ex Blume 92 เตง็ หนาม Bridelia retusa (L.) A. Juss. 93 ประคาํ ไก Putranjiva roxburghii Wall. 94 ผา เสยี้ น Vitex canescens Kurz 95 พะบาง Mischocarpus pentapetalus (Roxb.) Radlk. 96 พะวา Garcinia speciosa Wall. 97 พนั จาํ Vatica odorata (Griff.) Symington 98 มะกอกเกลือ้ น Canarium subulatum Guillaumin 99 มะกายคัด Mallotus philippensis (Lam.) Müll. Arg. 100 มะเกลือ Diospyros mollis Griff. 101 มะดัน Garcinia schomburgkiana Pierre 102 มะดกู Siphonodon celastrineus Griff. 103 มะแฟน Protium serratum (Wall. ex Colebr.) Engl. 104 มะมวงปา Mangifera caloneura Kurz 105 มะมวงหวั แมงวนั Buchanania lanzan Spreng. 106 มะมุน Elaeocarpus serratus L. 107 มะหวด Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. 108 เมาชา ง Antidesma bunius (L.) Spreng. var. bunius 109

โมกมัน Wrightia arborea (Dennst.) Mabb. 110 ยอเถื่อน Morinda elliptica Ridl. 111 ยางกราด Dipterocarpus intricatus Dyer 112 ยางพลวง Dipterocarpus tuberculatus Roxb. 113 ยางเหียง Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq. 114 รักใหญ Gluta usitata (Wall.) Ding Hou 115 รัง Shorea siamensis Miq. 116 ราชพฤกษ Cassia fistula L. 117 ลาย Microcos paniculata L. 118 ลาํ ดวน Melodorum fruticosum Lour. 119 ล่ําตาควาย Diospyros coaetanea H. R. Fletcher 120 สาธร Millettia leucantha Kurz 121 สเี สยี ดนาํ้ Mallotus plicatus (Müll. Arg.) Airy Shaw 122 หวาหนิ Syzygium claviflorum (Roxb.) A. M. Cowan & Cowan 123 เหมอื ดโลด Aporosa villosa (Wall. ex Lindl.) Baill. 124 แหว Syzygium ripicola (Craib) Merr. & L. M. Perry 125 อีโด Diospyros bejaudii Lecomte 126 บรรณานกุ รม 127 รายช่อื วงศแ ละชื่อพฤกษศาสตร 131 ดชั นีช่ือพฤกษศาสตร 134

º·¹Ó ปจ จบุ นั ทรพั ยากรปา ไมข องประเทศไทยมพี น้ื ทลี่ ดลง ปาท่ลี ดลงอยา งรวดเร็ว จากสาเหตุดังกลา วขางตน รฐั บาล ในระยะเวลาอนั รวดเรว็ และเหลอื อยนู อ ยมากเมอ่ื เทยี บกบั ไดเล็งเห็นความสําคัญตอการแกไขปญหาอุทกภัยท่ีนับวัน พนื้ ทท่ี ัง้ หมดของประเทศ โดยเฉพาะประเภทปา ไมผลัดใบ จะรุนแรงและเกดิ บอ ยคร้ังมากขึน้ มคี วามจําเปนเรง ดวนท่ี ปา บนภูเขาสูง เนือ่ งจากประชาชนไดบ กุ รุกแผวถาง ตดั ไม ตองกําหนดมาตรการบริหารจัดการทรัพยากรน้ําทั้งระบบ ทําลายปา เพื่อใชประโยชนด า นเกษตรกรรม อุตสาหกรรม อยางบูรณาการประกอบดวย ชวงตนนํ้า กลางน้ํา และ ทท่ี าํ กนิ และทอ่ี ยอู าศยั รวมถงึ การทาํ ไรเ ลอ่ื นลอยของชาวเขา ปลายนํ้า โดยในสวนของชวงตนนํ้าตองสงเสริมการดูแล ในพน้ื ทอ่ี นรุ กั ษจ นเหลอื แตพ น้ื ทเ่ี ตยี นโลง ซงึ่ นบั วา เปน การ พื้นท่ีตนนํ้าดวยการปลูกฟนฟูปาไมใหกลับมาทําหนาที่ ทําลายพ้ืนท่ีปาไมและความหลากหลายทางชีวภาพเปน ดูดซับน้ําฝนและปองกันการพังทลายอยางมีประสิทธิภาพ อยา งมาก และในป พ.ศ. 2554 ท่ผี า นมา ประเทศไทยเกดิ แมแ ตส ว นของกลางนา้ํ และปลายนา้ํ สภาพปา พน้ื ทร่ี าบลมุ เหตกุ ารณม หาอทุ กภยั ขน้ึ อนั ประกอบดว ยลมุ นาํ้ สาขาตา ง ๆ ยังจะสามารถชวยบรรเทาความเสียหายของอุทกภัยไดใน เหตุการณดังกลาวสงผลความเสียหายอยางรุนแรงตอทุก ระดบั หนงึ่ ดงั นน้ั การปลกู ฟน ฟสู ภาพปา ควรตอ งดาํ เนนิ การ ภาคสว นของประเทศ ซงึ่ มสี าเหตหุ ลกั มาจากปรมิ าณนา้ํ ฝน ครอบคลมุ พนื้ ท่ีลุมนาํ้ ในภาพรวม ทง้ั พื้นทตี่ นน้ํา กลางน้ํา ท่ีตกมากกวาปกติรอยละ 40 ขาดการบูรณาการบริหาร และปลายน้ํา จดั การนาํ้ เหนอื เขอ่ื นและใตเ ขอื่ น และผลกระทบจากสภาพ พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ฯ ทรงมพี ระราชดาํ รเิ มอ่ื วนั ท่ี 24 กมุ ภาพนั ธ 2555 เกย่ี วกบั การตัดไมทําลายปาและแนวทางการปลูกปาฟนฟูพ้ืนท่ีตนน้ํา กับคณะกรรมการยุทธศาสตร เพอื่ การฟน ฟแู ละสรา งอนาคตประเทศ (กยอ.) และคณะกรรมการยทุ ธศาสตรเ พือ่ วางระบบ บริหารจดั การทรพั ยากรนํา (กยน.) มีสาระสาํ คัญวา การปลกู ปา ควรจะปลูกไมเ น้ือออ นและ ไมเน้อื แข็งผสมผสานกนั ไป โดยเฉพาะทางภาคเหนือ สําหรับไมเ นื้อออน ข้นึ เร็ว ใชง านและ ขายไดสวนหน่ึง ท้ังยังปกปองไมเนื้อแข็งโตชา การปลูกไมผสมผสานดวยกันหลายชนิดเพ่ือ การปอ งกนั การทาํ ลายและปอ งกนั การตดั ไมช นดิ ทม่ี รี าคาแพง ซงึ่ แนวทางตามพระราชดาํ รนิ ี้ สามารถนําไปประยุกตใชไดกับพื้นที่ภาคอื่น ๆ ท่ัวประเทศ โดยการเลือกชนิดพรรณไมให เหมาะสมกบั สภาพพนื้ ทแ่ี ละระบบนเิ วศทแี่ ตกตา งกนั ไปในแตล ะภมู ภิ าค กรมอทุ ยานแหง ชาติ สตั วป า และพนั ธพุ ชื เปน หนว ยงานหลกั หนว ยงานหนงึ่ ทมี่ ภี ารกจิ ดแู ลและฟน ฟพู นื้ ทปี่ า ตน นา้ํ ทง้ั หมดของประเทศ ไดร บั มอบหมายใหจ ดั ทาํ โครงการใหส อดคลอ งกบั แผนบรหิ ารจดั การนาํ้ ของ กยน. พรอ มทง้ั นอ มนาํ แนวพระราชดาํ รทิ พ่ี ระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ฯ ไดพ ระราชทานมาเปน แนวทางปฏบิ ตั ใิ หส มั ฤทธผ์ิ ลตอ การฟน ฟรู ะบบนเิ วศตน นาํ้ ในพน้ื ทล่ี มุ นาํ้ หลกั การจดั ทาํ หนงั สอื คมู อื ในการเลอื กชนิดพรรณไมท ี่เหมาะสมสําหรบั การฟน ฟปู าเพอื่ ปองกนั อุทกภยั ในพน้ื ทล่ี มุ นาํ้ ตา ง ๆ ซง่ึ ไดด าํ เนนิ การไปแลว ในพน้ื ทล่ี มุ นาํ้ เจา พระยาใหญ (สาํ นกั งานหอพรรณไม, 2555) ทค่ี รอบคลมุ ภาคเหนอื และภาคกลาง ในสว นของพ้ืนที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ซงึ่ เปน พืน้ ที่ หน่ึงท่ีไดรับผลกระทบจากการเกิดอุทกภัยบอยคร้ัง แมจะไมรุนแรงเทาทางภาคเหนือและ ภาคกลาง แตยังคงนําพาใหเกิดความเสียหายในวงกวาง จึงเปนที่มาของการจัดทําหนังสือ คมู อื เลอื กชนดิ พรรณไมเ พอื่ ปลกู ปา ปอ งกนั อทุ กภยั ในพนื้ ทภี่ าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ซง่ึ ภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มพี น้ื ทล่ี มุ นาํ้ ทส่ี าํ คญั 3 ลมุ นาํ้ หลกั ไดแ ก ลมุ นาํ้ โขง ลมุ นาํ้ ชี และลมุ นาํ้ มลู 1

การจัดทําหนังสือคูมือน้ี เปนสวนหน่ึงของกิจกรรม หลักการเลือกชนิดไมจากคูมือเลมนี้มีความจําเปนท่ีตอง เพอ่ื รองรบั โครงการฟน ฟสู ภาพปา ทางภาคตะวนั ออกเฉยี ง รูจักสังคมพืชหรือระบบนิเวศของพื้นท่ีที่ตองการฟนฟูวา เหนือ เพ่ือเปนแนวทางใหแกผูปฏิบัติงานภาคสนาม สภาพพน้ื ทเ่ี ดมิ เปน ปา ชนดิ ใด ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศเปน แบบ ประกอบการตดั สนิ ใจเลอื กชนดิ พรรณไมท เ่ี หมาะสมตอ การ ใด โดยเฉพาะความสูงของพื้นท่ีจากระดับนํ้าทะเล ปลกู ปา ในแตล ะพนื้ ท่ี โดยคณะผจู ดั ทาํ ไดร วบรวมขอ มลู จาก ปานกลาง จึงจะสามารถตัดสินใจเลือกชนิดพรรณไมที่ การคนควางานวิจัยดานปาไมท่ีผานมาประกอบกับขอมูล เหมาะสมในเบอื้ งตน เพอ่ื ฟน ฟสู ภาพปา ใหก ลบั มาใกลเ คยี ง ขอ มลู ประสบการณข องนกั พฤกษศาสตรแ ละนกั นเิ วศวทิ ยา กับสภาพเดิม และสามารถบรรเทาผลกระทบจากการเกิด ปา ไมข องสาํ นกั วจิ ยั การอนรุ กั ษป า ไมแ ละพนั ธพุ ชื นาํ เสนอ อทุ กภยั ในระยะยาวได ขอมูลตาง ๆ ที่เปนประโยชนตอผูปฏิบัติงานภาคสนาม ภาครฐั สว นอน่ื ๆ ภาคเอกชนและประชาชนท่วั ไปสามารถ การจัดทําคูมือน้ีมีขอจํากัดดานเวลาและ นําคูมือดังกลาวไปใชเปนขอมูลทางวิชาการการประยุกต การคนควาเอกสาร ดังน้ันขอมูลบางสวนอาจมี การดําเนนิ การปลกู ปาในพืน้ ทีร่ บั ผดิ ชอบของตนเองได ซ่ึง นอยรวมถึงชนิดพรรณไมยังไมครอบคลุมทั่วทั้ง รูปแบบการฟนฟูสภาพปาท่ีเคยดําเนินการมาในพ้ืนทาง ระบบนิเวศของลุมนํ้าที่มีขนาดใหญ รวมท้ัง ภาคเหนอื (FORRU, 2000) สามารถนาํ แปน แนวทางในการ สดั สว นของชนดิ พรรณไมท โ่ี ตเรว็ มนี อ ยกวา ชนดิ ปฏบิ ตั ใิ นพน้ื ทภ่ี าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ไดเ ชน เดยี วกนั ซงึ่ พรรณไมท โ่ี ตชา แตใ นเบอ้ื งตน นเ้ี ปน ชนดิ พรรณไม มีแนวคดิ ตามการคดั เลอื กชนิดพรรณไมท ่ีเปน ไมโครงสราง ท่ีพบไดท่ัวไป และงายตอการจัดหาเมล็ดหรือ (framework speciers) ของ Blakesleya et al. (2002) ทีส่ วน กลาไม พรอมทั้งสภาพถิ่นท่ีอยูท่ีเหมาะสมตอ ใหญเ ปน ไมโ ตเรว็ และหาไดง า ยในพนื้ ที่ เพอื่ ปลกู ฟน ฟสู ภาพ การเจรญิ เตบิ โต มขี อ มลู ดา นการขยายพนั ธแุ ละ ปา ในระยะแรก ๆ ซ่ึงจะปรากฏในหวั ขอ “ขอแนะนาํ ” โดย เนน การการผสมผสานปลกู ฟน ฟสู ภาพปา ในเชงิ ระบบนเิ วศ การเจริญเติบโต และขอแนะนําเพ่ิมเติมของ เดมิ ของพื้นท่ี เพอ่ื ใหมีโอกาสประสบผลสาํ เร็จในการฟน ฟู แตละชนิดในเบ้ืองตน ซึ่งสามารถสอบถามผูมี สภาพปา มากหรอื เรว็ ย่งิ ขึน้ ประสบการณดานการเพาะชํากลาไมและการ บญั ชรี ายชอื่ พรรณไมท น่ี าํ เสนอโดยการคดั เลอื กจาก ปลูกปาของกรมปา ไม และกรมอุทยานแหงชาติ พรรณไมท พ่ี บเหน็ ในพน้ื ทที่ างภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ทงั้ สตั วป า และพนั ธพุ ชื หรอื การคน ควา เอกสารอนื่ ไมโตเรว็ และไมโตชา ครอบคลุมทงั้ 7 ชนดิ ปา ไดแก ปา เพม่ิ เตมิ ดว ยตนเอง จะชว ยใหก ารเพาะขยายพนั ธุ เบญจพรรณ ปา เตง็ รงั ปา ดบิ แลง ปา ดบิ เขา ปา ไมก อ -ไมส น และการปลกู ปาประสบความสาํ เรจ็ มากยิง่ ข้ึน ปาละเมาะเขาตํา่ และปา บงึ นํา้ จืดหรือปาบุง-ปา ทาม ทั้งนี้ 2

ภาพที่ 1 ปาเส่ือมโทรมบริเวณกวา ง รอบ ๆ อุทยานแหง ชาติภเู รือ จงั หวัดเลย ซ่งึ เปนปาดบิ แลง 3

¢ŒÍÁÙžé×¹°Ò¹¢Í§ÅØÁ‹ ¹íéÒã¹ÀÒ¤μÐÇѹÍÍ¡à©ÂÕ §à˹×Í พ้ืนที่เปาหมายเพ่ือวางแผนการจัดการปองกันการ พฤกษชาติของประเทศไทยมีลักษณะทบั ซอ นกนั บางสวน เกิดอุทกภัย ในเขตพื้นท่ีลุมน้ําภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีความคลายคลึงกับสังคมพืชภาคเหนือ และบางสวนมี อนั ประกอบดวยลุมน้าํ สาขาหลกั จาํ นวน 3 ลมุ นาํ้ ไดแ ก ลุม ความคลายคลึงกับสังคมพืชภาคกลางไปจนถึงสังคมพืช นาํ้ โขง ลมุ นาํ้ ชี และลมุ นาํ้ มลู ขนาดพน้ื ท่ี ขอบเขต และทต่ี ง้ั ภาคตะวนั ตกเฉยี งใต ทง้ั สภาพภมู ปิ ระเทศและชนดิ พรรณไม แสดงในภาพที่ 2 และตารางที่ 1 ครอบคลมุ พ้ืนท่จี ังหวัด ซ่ึงทางผูศึกษาวิจัยในเร่ืองน้ีจะไดตีพิมพเผยแพรตอไป ทางภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื ทงั้ หมด 19 จงั หวดั ซงึ่ ขอ มลู ดงั นน้ั เขตภมู ศิ าสตรพ ชื พรรณทก่ี ลา วในหนงั สอื เลม น้ี เปน การแบงภาคเปนภาคตะวันออกเฉียงเหนือในที่นี้รวมถึง ไปตามเขตการปกครอง และครอบคลุมสังคมพืชที่หลาก ภาคตะวนั ออก ตามการแบง เขตภมู ศิ าสาตรก ารกระจายพนั ธุ หลายมากกวาภาคอื่น ๆ ทําใหมีขอมูลของพรรณไมบาง ของ เตม็ สมติ นิ นั ทน (Smitinand, 1989) ทใี่ ชใ นหนงั สอื พรรณ ชนดิ ทเ่ี คยกลา วไปแลว ใน “คมู อื เลอื กชนดิ พรรณไมเ พอ่ื ปลกู พฤกษชาตขิ องประเทศไทย ท่ีใชมาอยางยาวนาน แตจาก ปาปองกันอุทกภัย” สําหรับพื้นที่ลุมน้ําเจาพระยาใหญ ขอ มลู การศกึ ษาพรรณพฤกษชาตขิ องประเทศไทยมาอยา ง สามารถใชเปนขอมูลสําหรับการบริหารจัดการในการปลูก ยาวนาน มีขอสังเกตวาสังคมพืชของเขตภูมิศาสตรภาค ปา ในพนื้ ทภ่ี าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ในบางสว นได ตามราย ตะวนั ออกและภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตามหนงั สอื พรรณ ชื่อท่ปี รากฎในหนา 19–20 ภาพท่ี 2 ขอบเขตลมุ น้ําและพ้นื ทป่ี าไมป พ.ศ. 2543 ของลมุ นํ้าหลักภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื 3 ลมุ น้ํา ทม่ี า: สวนภูมสิ ารสนเทศ สํานกั ฟน ฟแู ละพฒั นาพนื้ ทอ่ี นุรักษ และสาํ นกั อนรุ ักษแ ละจดั การตนนาํ้ กรมอุทยานแหง ชาติ สตั วป า และพันธุพชื 4

ÅØ‹Á¹éíÒ⢧ แมน า้ํ โขงเปน แมน าํ้ นานาชาตทิ มี่ ตี น กาํ เนดิ มาจากท่ี ตารางกิโลเมตร และในประเทศเวียดนาม 65,420 ตาราง- ราบสูงทิเบต ไหลผานตอนใตของประเทศจีน ตะวันออก กิโลเมตร ของพมา ภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ของไทย ลาว และกัมพชู า กอ นที่จะไหลลงสทู ะเลจีนใตท างภาคใต ในทนี่ ้ี จะกลา วถงึ เฉพาะลมุ นาํ้ โขงทางภาคตะวนั ออก ของเวียดนาม แมนํ้าโขงจัดเปนแมน้ําสายท่ียาวที่สุดใน เฉียงเหนอื ทอี่ ยูใ นประเทศไทย แมน ํ้าโขงไหลจากประเทศ เอเชียตะวันออกเฉียงใต โดยมีความยาวทั้งส้ิน 4,173 ลาวเขาสพู รมแดนไทยลาวท่อี ําเภอเชียงคาน จังหวัดเลย กโิ ลเมตร แบง เปน แมน ํา้ โขงตอนบน มีความยาวประมาณ เรอ่ื ยไปจนไปถงึ อาํ เภอโขงเจยี ม จังหวัดอุบลราชธานี โดยมี 1,800 กิโลเมตร และแมนํ้าโขงตอนลาง ซ่ึงมีความยาว พนื้ ทล่ี มุ นาํ้ ทงั้ หมดรวมประมาณ 14,176.93 ตารางกโิ ลเมตร ประมาณ 2,373 กโิ ลเมตร มพี ้นื ท่ีลมุ นํ้าแมนาํ้ โขงตอนลาง พื้นที่ลุมนํ้าสวนใหญค รอบคลมุ พน้ื ทจ่ี งั หวดั เลย หนองคาย 10,216.90 ตารางกโิ ลเมตร ประกอบดวยลมุ น้าํ กก ลุม นา้ํ อุดรธานี หนองบัวลําภู สกลนคร นครพนม มุกดาหาร โตนเลสาป ลุมน้ําโขง (เหนือ) ลุมนํา้ โขง (ตะวนั ออกเฉียง- อาํ นาจเจรญิ และอบุ ลราชธานสี ภาพภมู ปิ ระเทศของลมุ นาํ้ โดย เหนือ) ลุมนํ้ามูล และลุมน้ําชี เปนพ้ืนที่ลุมนํ้าในประเทศ ทว่ั ไปจดั เปน พน้ื ทร่ี าบสงู มรี ะดบั อยเู หนอื ระดบั นาํ้ ทะเลปาน ลาว 195,060 ตารางกโิ ลเมตร ในประเทศกมั พชู า 152,440 กลางระหวา ง 100–200 เมตร มเี ทอื กเขาทางดา นทศิ ใตและ ภาพที่ 3 พน้ื ท่ีลุม นา้ํ โขง ทศิ ตะวนั ตกของลมุ นาํ้ เทอื กเขาทส่ี าํ คญั คอื เทอื กเขาเพชรบรู ณ ภาพท่ี 4 ปา บุง -ปาทาม รอบ ๆ แมน ํ้าสงคราม ดงพญาเยน็ ภพู าน และพนมดงรกั ทาํ ใหพ น้ื ทข่ี องลมุ นา้ํ ดา น ทศิ ตะวันตก และทิศใตม ีแนวเขาเปน ตวั แบง เขต ลาดเทจาก ทิศใตไปทิศเหนือ เปนแหลงกําเนิดของแมน้ําที่สําคัญ คือ แมน าํ้ เลย นาํ้ โมง นาํ้ สวย หว ยหลวง แมน าํ้ สงคราม หว ยนาํ้ กาํ่ เปน ตน มอี าณาเขตตดิ กบั ประเทศลาวทางทศิ เหนอื ทศิ ใตต ดิ กบั ลมุ นาํ้ ปา สกั ลมุ นาํ้ ชี ลมุ นาํ้ มลู ทศิ ตะวนั ออกตดิ กบั ประเทศ ลาว ทศิ ตะวันตกตดิ กับลุมนา้ํ นาน (ภาพที่ 3) 5

ÅÁ‹Ø ¹Òéí ªÕ ลุมน้ําชีตั้งอยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของ แมนาํ้ ชี มีตนกําเนิดมาจากยอดเขาในแนวเทือกเขา ประเทศไทย มีพื้นท่ีลุมนํ้ารวมท้ังส้ิน 49,131.92 ตาราง เพชรบูรณ ในเขตอําเภอเกษตรสมบูรณ จงั หวัดชยั ภมู ิ ไหล กโิ ลเมตร หรือ 30,707,453 ไร มพี ้ืนทสี่ วนใหญอ ยใู นเขต ลงมาทางทิศตะวันออกเฉียงใตผานอําเภอจัตุรัส และ 14 จังหวัด ไดแก ชัยภมู ิ ขอนแกน หนองบัวลําภู อดุ รธานี อําเภอเมืองชัยภูมิ แลวไหลยอนข้ึนไปทางทิศตะวันออก มหาสารคาม นครราชสีมา เลย เพชรบูรณ กาฬสินธุ เฉียงเหนือผานอําเภอคอนสวรรค จังหวัดชัยภูมิ อําเภอ รอยเอ็ด ยโสธร อุบลราชธานี ศรีสะเกษ และมุกดาหาร มญั จาคีรี อาํ เภอเมอื งขอนแกน และวกลงมาทางทศิ ตะวนั ทศิ เหนอื ตดิ กบั ลมุ นาํ้ โขง ทศิ ใตต ดิ กบั ลมุ นาํ้ มลู ทศิ ตะวนั ออก ตกเฉยี งใตผ า นอาํ เภอโกสมุ พสิ ยั อาํ เภอเมืองมหาสารคาม ตดิ กบั ลมุ นา้ํ โขงและลมุ นาํ้ มลู ทศิ ตะวนั ตกตดิ กบั ลมุ นาํ้ ปา สกั อาํ เภอเสลภมู ิ อาํ เภอพนมไพร จงั หวดั รอ ยเอด็ อาํ เภอเมอื ง สภาพภูมิประเทศของลุมนํ้าชีประกอบไปดวยเทือกเขาสูง ยโสธร อาํ เภอมหาชนะชยั จงั หวดั ยโสธร และอาํ เภอเขอื่ งใน ทางทิศตะวันออกและทิศเหนือคือ เทือกเขาภูพาน จงั หวดั อบุ ลราชธานี ไหลลงมาบรรจบกบั แมน า้ํ มลู ทอ่ี าํ เภอ ทศิ ตะวนั ตกคอื เทอื กเขาดงพญาเยน็ ซง่ึ เปน ตน กาํ เนดิ ของ เมือง จังหวัดอุบลราชธานี ความยาวประมาณ 830 แมนํ้าชีและแมนํ้าสาขาท่ีสําคัญหลายสาย สวนพ้ืนท่ีตอน กิโลเมตร (ภาพที่ 5) กลางเปน ทร่ี าบถงึ ลกู คลนื่ ลอนและมเี นนิ เลก็ นอ ยทางตอน ใตของลุมน้ํา ลํานํ้าสายหลัก คือ แมนํ้าชี ลําน้ําสาขาท่ี สาํ คญั คอื นํ้าพรม นา้ํ พอง น้าํ เชิญ ลําปาว และน้ํายัง ภาพที่ 5 พน้ื ท่ีลมุ นํา้ ชี 6

ÅÁ‹Ø ¹íÒé ÁÙÅ ลุมน้ํามูลตัง้ อยูใ นภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มพี ้นื ที่ ตาํ่ ลงมาทางทศิ เหนอื สแู มน า้ํ มลู มรี ะดบั ความสงู จากระดบั ประมาณ 71,060 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ นํ้าทะเลปานกลางประมาณ 100–150 เมตร สําหรับทาง 44,412,479 ไร พนื้ ทส่ี ว นใหญค รอบคลมุ 10 จงั หวดั ในภาค ดา นทศิ เหนอื เปน เนนิ เขาระดบั ไมส งู มากนกั มรี ะดบั ความสงู ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนลา ง และบางสว นของภาคตะวนั - จากระดับนํา้ ทะเลปานกลาง 150–250 เมตร จากนัน้ พืน้ ท่ี ออกเฉยี งเหนอื ตอนกลาง มอี าณาเขตตดิ ตอ ดงั นี้ ทศิ เหนอื คอย ๆ ลาดตํา่ ลงมาทางทศิ ใตสแู มน้ํามูลเชน กัน สวนทาง ติดกับลุมน้ําชีและลุมน้ําโขงอีสาน ทิศใต ติดกับลุมนํ้า ตอนลางของลุมนํ้า สภาพภูมิประเทศสวนใหญยังคงเปน ปราจนี บรุ ี ลมุ นาํ้ โตนเลสาปและประเทศกมั พชู า ทศิ ตะวนั ออก ท่ีราบสูง มีทิวเขาพนมดงรักเปนแนวยาวทางตอนใต พื้นที่ ติดกับลุมนํ้าโขงและประเทศลาว และทิศตะวันตก ติดกับ จะคอยๆ ลาดลงไปทางดานตะวันออกในเขตจังหวัด ลุมนํ้าปา สักและลมุ นํ้าบางปะกง ศรีสะเกษ มีท่ีราบสลับเนินเขา สวนในเขตจังหวัด อุบลราชธานี ยโสธร และอํานาจเจริญ สวนใหญเปนท่ี ทางตอนบนของลุมนํ้ามีสภาพภูมิประเทศสวนใหญ ราบลุมสลับลูกคลื่นลอนลาดถึงลูกคลื่นลอนชัน ความสูง เปน พน้ื ท่ีราบสูง มีเทอื กเขาบรรทัดและพนมดงรักเปนแนว ของพ้นื ที่จากระดับน้ําทะเลปานกลางโดยเฉล่ีย 200 เมตร ยาวอยูทางทิศใต มีระดับความสูงจากระดับน้ําทะเลปาน (ภาพที่ 6) กลางประมาณ 300–1,350 เมตร ซ่ึงเปนตนกําเนิดของ แมนา้ํ มลู และลาํ น้าํ สาขาตาง ๆ จากนน้ั พ้นื ที่คอ ยๆ ลาด ภาพท่ี 6 พ้ืนที่ลมุ นาํ้ มูล 7

ลมุ นาํ้ มลู แบง ตามสภาพภมู ปิ ระเทศออกเปน 2 สว น 8. ลําเสยี วใหญ มตี นกําเนดิ จากทร่ี าบสูงสันปน น้าํ คอื ลมุ นาํ้ มลู ตอนบนและลมุ นาํ้ มลู ตอนลา ง มแี มน าํ้ ทส่ี าํ คญั ระหวางลุมนํ้ามูลและลุมน้ําชี มีลําน้ําสาขา คือ ลําเตา คอื แมน าํ้ มลู เปน แมน าํ้ สายหลกั นอกจากนยี้ งั มลี าํ นาํ้ สาขา ลําเสียวใหญ และลําเสียวนอย ไหลมาบรรจบกันเปน ตา ง ๆ อกี หลายสาย ลํานาํ้ สาขา ท่ีสาํ คญั ๆ มดี งั นี้ ลําเสียวใหญท่ีอําเภอสุวรรณภูมิ จังหวัดรอยเอ็ด แลวมา บรรจบกับหวยกากวากเปนลําเสียวไหลลงแมนํ้ามูล 1. ลําตะคอง มีตนกําเนิดบริเวณสันปนน้ําของ ทอี่ ําเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ มีพืน้ ทล่ี มุ นา้ํ ประมาณ ลมุ นาํ้ มลู ลมุ นา้ํ ปา สกั และลมุ นาํ้ นครนายก ไหลผา นอาํ เภอ 4,381 ตารางกโิ ลเมตร ปากชอ ง อาํ เภอสงู เนนิ จงั หวดั นครราชสมี า และบรรจบกบั แมน ํา้ มลู ทา ยนาํ้ อําเภอเมือง จังหวดั นครราชสมี า มีการ 9. หว ยสาํ ราญ มตี น กาํ เนดิ จากเทอื กเขาดา นใตข อง สรางเขื่อนกั้นนํ้าลําตะคอง มีพ้ืนที่ลุมน้ําประมาณ 3,318 อําเภอขุขันธ จังหวัดศรีสะเกษ ไหลบรรจบกับหวยแฮดท่ี ตารางกโิ ลเมตร อาํ เภอเมือง จังหวดั ศรสี ะเกษ กอ นท่จี ะไหลลงแมน้ํามูล มี ความยาวลําน้ําประมาณ 180 กิโลเมตร มีปริมาณพ้ืนท่ี 2. ลาํ พระเพลิง มีตน กําเนดิ จากเทอื กเขาสันปน น้าํ ลุมน้ําประมาณ 3,549 ตารางกิโลเมตร ระหวางลุมนํ้ามูลและลุมนํ้านครนายก ไหลผานอําเภอ ปกธงชยั จงั หวดั นครราชสมี า และบรรจบแมน ํา้ มลู บริเวณ 10. หวยขยุง มีตนกําเนิดจากเทือกเขาดานใตของ อําเภอโชคชัย จังหวัดนครราชสีมา มีการสรางเขื่อน จังหวดั ศรสี ะเกษ ไหลผานอาํ เภอกันทรลกั ษ ไปบรรจบกับ ลําพระเพลิงเพื่อการชลประทาน มีพื้นที่ลุมน้ําประมาณ แมนํ้ามูลกอนถึงสบชี-มูล เล็กนอย มีความยาวลําน้ํา 2,324 ตารางกโิ ลเมตร ประมาณ 175 กิโลเมตร โดยมีหวยทาเปนลํานํ้าสาขามี ความยาวประมาณ 160 กิโลเมตร พื้นท่ีลุมนํ้าประมาณ 3. ลําปลายมาศ มีตนกําเนิดจากบริเวณเทือกเขา 3,356 ตารางกิโลเมตร พรมแดนติดตอ กับประเทศกมั พูชาประชาธปิ ไตย ไหลผาน อาํ เภอลําปลายมาศ จังหวดั บุรีรมั ย และบรรจบแมนาํ้ มลู ท่ี 11. ลาํ โดมใหญ มตี น กาํ เนดิ จากเทอื กเขาดา นใตข อง อาํ เภอชุมพวง จังหวัดนครราชสีมา มพี ้ืนที่ลุมน้ําประมาณ อาํ เภอนาํ้ ยนื จงั หวดั อบุ ลราชธานี ไหลผา นอาํ เภอเดชอดุ ม 3,941 ตารางกิโลเมตร จงั หวดั อบุ ลราชธานี ไปบรรจบกบั แมน าํ้ มลู ทด่ี า นเหนอื ของ อําเภอพิบูลมังสาหาร จังหวัดอุบลราชธานี มีความยาว 4. ลําชี มีตนกําเนิดจากเทือกเขาบริเวณ อําเภอ ลาํ นาํ้ ประมาณ 220 กิโลเมตร พนื้ ทลี่ ุมน้าํ ประมาณ 4,909 บานกรวด จังหวัดบุรีรัมย ไหลผานอําเภอประโคนชัย ตารางกโิ ลเมตร จังหวัดบุรีรัมย อําเภอเมือง จังหวัดสุรินทร และบรรจบ แมน้าํ มูลบรเิ วณเหนอื น้ํา อําเภอทา ตมู จังหวดั สรุ ินทรเล็ก 12. ลาํ โดมนอ ย มตี น กาํ เนดิ จากเทอื กเขาชายแดน นอย มพี น้ื ท่ลี ุม นา้ํ ประมาณ 5,061 ตารางกิโลเมตร ประเทศกมั พชู าไหลผา นอาํ เภอบณุ ฑรกิ จงั หวดั อบุ ลราชธานี และไปบรรจบกับแมนํ้ามูลท่ีอําเภอโขงเจียม จังหวัด 5. หวยทับทัน มีตนกําเนิดจากเทือกเขาบริเวณ อบุ ลราชธานี มกี ารกอสรา งเขอื่ นสิรนิ ธร เพ่อื ผลติ กระแส- อําเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร ไหลผานอําเภอสําโรงทาบ ไฟฟาและชลประทาน มีความยาวลํานํ้าประมาณ 127 จังหวัดสุรินทร อําเภอหวยทับทัน จังหวัดศรีสะเกษ และ กโิ ลเมตร พื้นท่ีลมุ น้ําประมาณ 2,197 ตารางกโิ ลเมตร บรรจบแมน า้ํ มลู ท่ี อาํ เภอราษไี ศล จงั หวดั ศรสี ะเกษ มพี นื้ ที่ ลมุ น้าํ ประมาณ 3,680 ตารางกิโลเมตร 13. ลาํ เซบาย มีตนกําเนดิ จากสนั ปนนา้ํ ของลุมน้ํา เซบายและลมุ นา้ํ หว ยบงั อี ไหลผา นอาํ เภอเลงิ นกทา จงั หวดั 6. ลําเชิงไกร มีตนกําเนิดจากเทือกเขาสันปนนํ้า ยโสธร อาํ เภอมวงสามสบิ จงั หวัดอบุ ลราชธานี บรรจบกับ ระหวางลุมน้ํามูลและลุมน้ําปาสัก ไหลผานอําเภอ แมน า้ํ มลู กอ นถงึ อาํ เภอเมอื ง จงั หวดั อบุ ลราชธานเี ลก็ นอ ย ดานขุนทด อําเภอโนนสูง จงั หวดั นครราชสมี า และไหลลง พ้ืนทล่ี ุมน้าํ ประมาณ 3,132 ตารางกิโลเมตร บรรจบแมน้ํามลู กอนถึง อําเภอพมิ าย จังหวัดนครราชสมี า มีพ้นื ท่ีลุมนํา้ ประมาณ 2,958 ตารางกโิ ลเมตร 14. ลําเซบก มีตนกําเนิดจากท่ีบริเวณจังหวัด อํานาจเจริญ ไหลผานอําเภอตระการพืชผล จังหวัด 7. ลําสะแทด มีตนกําเนิดจากท่ีราบสูงสันปนนํ้า อุบลราชธานี ไหลไปบรรจบกับแมนํ้ามูลกอนถึงอําเภอ ระหวา งลมุ นาํ้ มลู และลมุ นาํ้ ชี ไหลผา นอาํ เภอปะทาย จงั หวดั พบิ ลู มงั สาหาร พน้ื ทล่ี มุ นาํ้ ประมาณ 3,665 ตารางกโิ ลเมตร นครราชสมี า ลงแมน าํ้ มลู ตอนใตข องอาํ เภอพทุ ไธสง จงั หวดั บุรรี มั ย มพี ืน้ ท่ีลมุ นํา้ ประมาณ 3,192 ตารางกิโลเมตร 8

ตารางที่ 1 ขอ มลู พน้ื ท่ปี าจาํ แนกตามพนื้ ทป่ี าและพื้นทีล่ ุมนาํ ป พ.ศ. 2543 รหัส ชื่อลมุ นํ้า พื้นที่ปา ป พ.ศ.2543 รวมทัง้ หมด รวมทั้งหมด ลุม (ตาราง นํา้ ปา ดิบเขา ปาดบิ ปา ดิบแลง ปา เต็งรัง ปาท่ีพน้ื ฟู ปาบุง-ปา ปา ปาไผ ปาสนเขา สวนยูคา สวนสัก (ไร) 295,474.09 ช้นื 410,752.90 ตามธรรมชาติ ทาม เบญจพรรณ ลิปตัส กโิ ลเมตร) 602 โขง 121,718.02 10,494.34 58,042.81 14,176.93 โขง (ตอน 149.69 2,808,460.84 59,664.99 9,968.32 5,061,272.63 130,894.13 26,052.61 8,860,583.31 บน) 173,756.06 149.69 400,258.56 3,279.02 3,960.04 โขง (ตอน 24,028.88 1,462,499.96 102,797.71 13,179.68 2,206,236.53 8,593.20 8,724.30 2,475,022.81 ลา ง) 2,827,537.74 10,216.90 319,502.97 4,700,790.59 2,705,663.13 46,485.32 9,968.32 2,855,036.10 122,300.92 54,763.79 17,328.30 6,385,560.51 604 ชี 8,279.59 9 605 มูล 1,143,943.87 128,297.47 45,009.37 2,011,829.21 5,553.01 102,128.93 172,604.33 78,848.79 5,174,743.82 8,210.42 รวมทงั้ หมด 1,241,753.99 173,625.42 103,971.48 435,763.70 112,138.23 512.91 159,999.62 76,061.02 5,131,513.80 30,666.95 5,194,158.70 361,587.88 158,949.18 390,646.75 180,962.41 19,166,840.94 7,508,865.54 248,585.37 102,641.84 หมายเหตุ 1. คาํ นวณหาเน้ือทด่ี ว ยโปรแกรม ArcGIS ในระบบพิกัด WGS1984 โซน 47 2. ขอมูลขอบเขตลมุ นํา้ ; สาํ นกั อนุรกั ษแ ละจดั การตนนา้ํ 3. ขอ มลู การใชป ระโยชนทด่ี ินปาไม ป พ.ศ. 2543; สว นภูมสิ ารสนเทศ, สาํ นกั ฟน ฟแู ละพฒั นาพน้ื ที่อนรุ กั ษ

Å¡Ñ É³Ð椄 ¤Á¾×ª ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ต้ังอยูบนแองโคราช พบทวิ เขาพนมดงรกั สาํ หรบั พนื้ ทรี่ าบลมุ โดยทวั่ ไปสงู เหนอื และแองสกลนคร มีแมนํ้าโขงกั้นเขตทางตอนเหนือและ ระดบั นาํ้ ทะเลปานกลาง 140–200 เมตร ลกั ษณะเปน ลกู คลน่ื ตะวันออกของภาค ทางดานใตจรดชายแดนกัมพูชา ทาง เนอ้ื ดนิ เปน ดนิ ปนทราย และแทบจะไมม ดี นิ ตะกอนอยเู ลย ตะวันตกมีเทือกเขาเพชรบูรณและเทือกเขาดงพญาเย็น ปรมิ าณนํ้าฝนกวารอ ยละ 80 ตกในชว งฤดฝู น โดยเฉพาะ เปน แนวกนั้ แยกจากภาคเหนอื และภาคกลาง นบั วา มเี นอื้ ที่ ในเดอื นสงิ หาคมและกันยายน จึงทําใหสังคมพืชสวนใหญ มากทส่ี ดุ ของประเทศ คอื ประมาณ 155,400 ตารางกโิ ลเมตร เปนปาผลัดใบ (deciduous forest) ไดแก ปาผลัดใบผสม หรือรอยละ 33.17 เทียบไดหน่ึงในสามของพื้นท่ีทั้งหมด หรือปาเบญจพรรณ และปาเต็งรัง สวนปาไมผลัดใบ ของประเทศไทย เทือกเขาที่สงู ทส่ี ุดคอื ยอดภหู ลวง ภพู าน (evergreen forest) ไดแก ปา ดบิ แลง จะพบไดตามหุบเขา และภูกระดึง ซึ่งเปนตนกาํ เนิดของแมน ํ้าสายสําคัญ ไดแ ก หรอื ชายนา้ํ หรอื พนื้ ทท่ี มี่ ดี นิ ลกึ อดุ มสมบรู ณ และปา ดบิ เขา แมน าํ้ ชี ลาํ ตะคอง แมน าํ้ พอง แมน าํ้ เลย แมน าํ้ พรม แมน าํ้ มลู (montane forest) จะพบตามภเู ขาสงู กวา 1,000 เมตร ขน้ึ ไป และแมนาํ้ สงคราม พน้ื ทีล่ ุมนํา้ ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือมี ซึ่งสภาพภูมปิ ระเทศ ดิน หนิ และการรบกวนจากกิจกรรม พื้นทปี่ าไมประมาณรอ ยละ 17 ของพนื้ ทที่ งั้ หมด ประกอบ ของมนษุ ยเ ปน ปจ จยั รองทที่ าํ ใหพ นื้ ทล่ี มุ นาํ้ ภาคตะวนั ออก- ไปดวยเทอื กเขาและภูเขาสูงกระจายทั่วพน้ื ท่ี คอื มีทิวเขา เฉียงเหนือมีสังคมพืชที่หลากหลายและซับซอน และบาง เลยอยูทางดานทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทิวเขาเพชรบูรณ พืน้ ทมี่ ีลักษณะของสงั คมพืชเปนการเฉพาะ ลกั ษณะสังคม ทิวเขาดงพระยาเย็น และทิวเขาสันกําแพงอยูทางดานทิศ พืชของภาคตะวันออกเฉียงเหนือสามารถแบงไดเปน 7 ตะวันตก ทิวเขาพนมดงรักอยูทางดานทิศใต มีภูเกาและ สภาพปา โดยใชชอ่ื ชนดิ ปา ตาม ธวชั ชัย (2549) ไดแ ก ภูพานอยูทางดานทิศเหนือ และเช่ือมตอกับทิวเขาเลยมา 1. ปา ผสมผลัดใบ (mixed deciduous forest) หรือเรียกอีกช่ือวา “ปาเบญจพรรณ” เปนปาโปรง พบไผซางและไผบง พ้ืนที่ชื้นมากอยูตามที่ดอนหรืออยูใน ผลัดใบในชวงฤดูแลงระหวางเดือนมกราคม–เมษายน ดิน ระดบั สงู มกั พบไผห ก ไผบ งดาํ ไผบ งใหญ ไผเ ปา ะ และไผผ าก เปน ดนิ รว นปนทราย ปรมิ าณนาํ้ ฝนเฉลยี่ รายปไ มเ กนิ 1,400 สวนพื้นท่ีท่ีช้ืนมากตามที่ราบชายน้ํามักพบไผปาหรือ มิลลิเมตร พบทร่ี ะดบั ความสงู ไมเกิน 1,000 เมตร และมัก ไผหนาม และไผลํามะลอ ในสวนไมเบิกนําของปาผลัดใบ จะมีไฟปาเกิดข้ึนเปนประจําเกือบทุกป ที่เปนปจจัยจํากัด ผสม ไมสามารถจําแนกไดชัดเจน เนื่องจากเกือบทุกชนิด ใหไ มท ไ่ี มท นไฟและไมผ ลดั ใบไมส ามารถเขา มาได มกั พบไผ ตองการแสงมาก และยังเปนพืชทนไฟ สามารถแตกหนอ ชนดิ ตา ง ๆ หลายชนดิ ซ่ึงเปนพืชดัชนชี ี้วาเปน ปาผลัดใบ ไดดีหลังปาถูกไฟปาเผาหรือถูกตัดฟน ไมท่ีเปนไมเบิกนํา ผสม และบงชี้ความอุดมสมบูรณของปาไดดี ปาที่มีไผขึ้น และโตเรว็ มนี อ ยชนดิ เชน สกั แคหางคา ง แคหวั หมู แคหนิ หนาแนน บงบอกวาเคยถกู รบกวนมากมากอ น โดยจากไฟ มะกอก ตว้ิ พฤกษ ปน แถ กางหลวง มะหาด ทองหลาง ปา ความหลากหลายของชนดิ พนั ธมุ ไี มม ากนกั แตม จี าํ นวน กระทมุ ตะแบก เสลา ปอ เลยี ง ยอปา งว้ิ ปา ขวา ว ตะเคยี นหนู ประชากรในแตล ะชนิดมาก ทั้งไมพมุ และไมต น มีประมาณ อะราง ยาบขไ้ี ก หมีเหม็น เสี้ยวดอกขาว ขานาง สะแกแสง 100–150 ชนิด เฉพาะไมต น มี 20–40 ชนิด ในขนาดพื้นท่ี มะกลํ่าตน ซอ และไผช นดิ ตา ง ๆ เปน ตน (ภาพที่ 7) 1 เฮกแตร (6.25 ไร) โครงสรางเรือนยอดปา แบงเปน 4 ชั้น เรือนยอดระดบั บนสุดสงู ประมาณ 25–35 เมตร พรรณไม เดน ไดแ ก ประดู แดง มะคา โมง ตะแบก เสลา รกฟา พฤกษ ถอน สําโรง ปอตอ ก ง้ิวปา ขวาว ตะเคยี นหนู กระทุมเนิน มะกอก ประดปู า แคหนิ แคหางคา ง แคหวั หมู ตะคราํ้ สม กบ กระเชา ยมหนิ ขานาง มะคา โมง ซอ เปน ตน ปาผลดั ใบ ผสมที่ช้ืนมากและอยูในระดับสูงมักพบ กางหลวง ปอมืน เลียงฝาย ปอตบู หูชาง ทองหลาง ปาผลัดใบผสมตามพืน้ ท่ี ราบมดี นิ ลกึ หรอื ใกลชายนํา้ มกั พบ ตะแบกแดง ตะแบกนา เสลาขาว สมอพเิ ภก ทองเดอื นหา ปนแถ ยางแดง เปน ตน พื้นท่ีแหงแลงจะพบไผรวกและไผไร พ้ืนท่ีชื้นปานกลางมัก 10

ภาพท่ี 7 ปา เบญจพรรณ ในทอ งท่จี งั หวัดบุรรี ัมย 2. ปา เต็งรงั (deciduous dipterocarp forest) หรือท่ีเรียกกันวาปาแดง ปาแพะ ปาโคก ลักษณะ ชน้ั เรือนยอดแบง ออกเปน 3 ช้นั เรือนยอดสูง 10–30 เมตร ทวั่ ไปเปน ปา โปรง ตามพนื้ ปา มกั จะมโี จด ตน ปรง และหญา ไมเดนที่เปนดัชนีของปาชนิดน้ีจะเปนไมวงศยาง เพก็ พน้ื ที่แหง แลงดนิ รว นปนทราย หรือกรวด ลกู รัง พบ (Dipterocarpaceae) ท่ีผลัดใบ 5 ชนิด อยางนอยจะขึ้น ทว่ั ไปในทรี่ าบและทภี่ เู ขา ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื สว น ปรากฏรว มกนั 2 ชนดิ ขนึ้ ไป คอื เตง็ รงั ยางเหยี ง ยางพลวง มากข้ึนอยูบนเขาที่มีดินต้ืนและแหงแลงมาก ตามเนินเขา กราดไมเ ดน อน่ื ๆมหี ลายชนดิ เหมอื นกบั ทพ่ี บในปา ผลดั ใบผสม หรอื ทร่ี าบดนิ ทราย มสี ภาพปา โปรง มากกวา ปา ผลดั ใบผสม บางคร้ังอาจพบสนสองใบ ที่ระดับความสูง 200–1,200 พน้ื ลา งมหี ญา ปกคลมุ หนาแนน ผลดั ใบในชว งฤดแู ลง สภาพ เมตร หรอื สนสามใบ ที่ระดับความสูง 1,000–1,700 เมตร อากาศคลายกับปาผลัดใบผสม ระดบั ความสงู ไมเ กิน 800 ไมป า เตง็ รงั ชอบแสงแดด ปา ทถ่ี กู ทาํ ลายใหม ๆ จะเหน็ ตน ไม เมตร มักมีไฟปาเกิดข้ึนเปนประจําเกือบทุกป ปจจัย เกาแตกหนอข้ึนมาจากรากและตอไมเดิมอยางหนาแนน แวดลอ มทว่ั ไปคลา ยปา ผสมผลดั ใบ แตม ดี นิ เปน ลกู รงั มหี นิ ปาที่กําลังทดแทนจะมีตนไมข้ึนหนาแนนมากและมีตน และกรวดปะปนกบั ดนิ เหนยี วหรอื ดนิ ปนทราย ธาตอุ าหาร ขนาดเลก็ ไมพ น้ื ลา งเบาบาง การปลกู ฟน ฟปู า เตง็ รงั ทไี่ มถ กู ต่ําหรือมีธาตุอาหารบางอยางสูงเกินไปทําใหพืชสวนใหญ รบกวนมากจงึ ไมมีความจาํ เปน (ภาพที่ 8–9) เจริญเติบโตไมได ความหลากหลายของพรรณไมมีไมมาก มีไมพ ุมและไมตนทงั้ หมดไมเ กิน 100 ชนิด เฉพาะไมต นมี ประมาณ 15–30 ชนิดในขนาดพ้นื ท่ี 1 เฮกแตร โครงสรา ง ภจังาหพวทัด่ี อ8บุ ปลารเาตช็งธราังผนสี ใมนสรนะด2ับใคบวาทม่โี สขูงงเจียม ประมาณ 200 เมตร 11

ขภาางพททาี่ ง9นปครารเตาช็งรสังมี ในา-ทศีร่ ราีสบะลเกุม ษสใอนง ระดับความสูงประมาณ 100 เมตร 3. ปา ดิบแลง (dry evergreen forest) เปนปาไมผลัดใบ มองเห็นเรือนยอดปาเปนสีเขียว มนี ้ําไหลหรอื ความชมุ ชนื้ ตลอดป บรเิ วณสองฟากรมิ ฝง นาํ้ ตลอดป แตมีไมตนผลัดใบขึ้นผสมอยูประมาณไมเกินครึ่ง จะเปลีย่ นเปนปา ดบิ แลง รมิ ฝงหรอื gallery forest ประกอบ หน่ึงข้ึนแทรกกระจายมากหรือนอยขึ้นกับสภาพลมฟา ดว ยไมต น ขน้ึ เปน กลมุ ๆ เพยี งไมก ช่ี นดิ เชน ยางนา ยางแดง อากาศและความชุมชื้นในดิน พบในพ้ืนท่ีท่ีมีช้ันดินลึก ตะเคยี นทอง ประดูสม ทองหลางปา และยมหอม เปน ตน เก็บความชุมชืน้ ไดนาน มปี รมิ าณนา้ํ ฝนมากแตยังคงมชี วง ความหลากหลายของชนิดไมมีมากกวาปาผลัดใบแตนอย ฤดูแลง ท่ีชัดเจน มักพบอยูตามหุบเขา รองหวย รมิ ลาํ ธาร กวา ปา ดบิ เขา แตล ะพน้ื ทอี่ าจมไี มพ มุ และไมต น มากถงึ 300 หรอื ในพืน้ ทร่ี าบเชงิ เขา ไหลเขา สงู ประมาณ 700–1,000 ชนดิ เฉพาะไมต น ประมาณวา มี 40–70 ชนดิ ในขนาดพน้ื ที่ เมตร มลี ักษณะเปน ปาดิบแลง กง่ึ ปา ดิบเขา หรือปา ดิบแลง 1 เฮกแตร โครงสรา งชัน้ เรอื นยอดแบง ออกเปน 4 ชน้ั เรอื น ก่ึงปาผสมผลัดใบ ซ่ึงมีการผสมกันของพรรณไมทั้ง 3 ยอด เรอื นยอดปา สงู 20–50 เมตร พรรณไมเ ดน ไดแ ก ไมใ น ประเภทปา คือ ปา ดบิ แลง ปา ดิบเขา และปาผลดั ใบผสม วงศย าง (Dipterocarpaceae) เชน ยางแดง ยางแขง็ ยางปาย เนอ่ื งจากเปน ชว งทเี่ รม่ิ มฝี นบนภเู ขามากขนึ้ ทาํ ใหป า ในชว ง พนั จาํ กระบาก ชามว ง ไมเ ดนชนดิ อน่ื ๆ ไดแ ก กางหลวง ระดับความสูงน้ีมีความหลากหลายของพรรณไมมาก มัก มะแฟน มะยมปา ยมหนิ ตามพน้ื ทร่ี าบใกลน าํ้ มกั พบ ยมหอม พบยางปายเปน พนั ธไุ มเ ดน ในปา ผลดั ใบทมี่ ลี าํ นาํ้ สายใหญ ตาเสอื ตะแบก เสลา สตั บรรณ โพบาย ยางนา ตะเคยี นทอง สะเดาชาง เฉียงพรานางแอ สมอพิเภก สมพง ปออีเกง มะมอื สารผักหละ หัวกา ยางนอ ง เปนตน พรรณไมเ ดน รองลงมา ไดแก มะคา โมง กระเบากลัก ลําไยปา คอแลน ยางโอน พญารากดาํ มะปว น รกั ขาว พะวา เปน ตน ไมเ บกิ นาํ ของปา ดบิ แลง มหี ลายชนดิ อกี ทง้ั ไมเ บกิ นาํ ในปา ผสมผลดั ใบ สามารถเปน ไมเ บกิ นาํ ของปา ดบิ แลง ไดเ ชน กนั เชน มะหาด ขนนุ ปา ลาํ ปา ง สะเตา สตั บรรณ ตองแตบ สอยดาว ตองเตา ลาํ พูปา พังแหรใหญ โพบาย สมพง ปออีเกง กระทุมบก มะยมปา มะเดอ่ื ปลอ ง เดอ่ื ปลอ งหนิ สกั ขไ้ี ก ซอ แมว ชา แปน เพกา แคฝอย ปอกระสา หมอ นหลวง คา หด แหลบกุ และ ไผ เปน ตน (ภาพที่ 10–11) ภาพที่ 10 ปา ดิบแลง บริเวณทรี่ าบลุมแมน ํ้าโขงตอนบน ทปี่เรขะตมราักณษา2พ0ัน0ธเุสมัตตวรปาภวู ัว จังหวัดบงึ กาฬ ในระดบั ความสูง 12

ภาพท่ี 11 ปาดิบแลง บริเวณดานลา งของเขตรักษาพนั ธสุ ตั วปาภูหลวง จงั หวัดเลย 4. ปาดิบเขา (montane forest) เปน ปา ไมผ ลดั ใบ พรรณไมเ กอื บทงั้ หมดไมผ ลดั ใบ ขน้ึ โครงสรางชั้นเรือนยอดแบงออกเปน 4 ช้ันเรือนยอด อยทู ร่ี ะดบั ความสงู มากกวา 1,000 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเล เรอื นยอดปา สงู 20–35 เมตร ซงึ่ ความสูงของเรือนยอดจะ ปานกลาง มีสภาพอากาศที่เย็นและชุมช้ืน สภาพปามี ลดลงตามระดับความสูงท่ีเพ่ิมขึ้น ปจจุบันปาดิบเขาต่ําท่ี เรือนยอดแนนทึบ ไมพื้นลางหนาแนนคลายกับปาดิบชื้น สมบรู ณเหลืออยูนอ ยมาก สว นใหญจ ะถกู ชาวเขาแผวถาง และปา ดบิ แลงบนท่ีตํา่ แตแตกตา งกันในองคประกอบของ ทาํ ไรเ ลอื่ นลอย พน้ื ทป่ี า ดบิ เขาตามธรรมชาติ เมอ่ื ถกู ทาํ ลาย พรรณไม ปาดิบเขาต่ําประกอบดวยพรรณไมเขตอบอุน แลวท้ิงรางไวนาน ๆ จะเปลี่ยนสภาพไปเปนปาดิบเขาตํ่า (temperate species) และพรรณไมภ เู ขา (montane species) รนุ สอง เชน ปา ไมก อ หรอื ปา ไมก อ -ไมส น พน้ื ทป่ี า ดบิ เขาตาํ่ ทตี่ อ งการอากาศคอ นขา งหนาวเยน็ ตลอดป สว นใหญไ ดแ ก ด้ังเดมิ ในปจ จุบนั พบเหลือเปนหยอม ๆ บนภเู ขาสงู บน ไมกอ เน่ืองจากระดับความสูงของพ้ืนที่และมีฝนภูเขาเกิด ภูเขาหินทรายทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เชน ภูหลวง ข้ึนเปนประจํา อุณหภูมิในฤดูรอนมักจะไมเกิน 25 องศา จังหวัดเลย พรรณไมเดนเปนไมวงศกอ (Fagaceae) เชน เซลเซียส ตามลําตนและกิ่งของตนไมจะมีมอสและเฟรน กอเดือย กอ หรั่ง กอ แปน กอ หนาม กอ ใบเล่อื ม กอ ผวั ะ เกาะเปนจํานวนมาก ตนไมท่ีอยูตามสันหรือยอดเขามักมี กอ หมน กอพวง กอ ดา ง กอตลับ กอ สเี สยี ด ตา งๆ กลุมพชื ลาํ ตน แคระแกรน กง่ิ กา นบดิ งอเนอ่ื งจากแรงลมและมดี นิ ตน้ื เมล็ดเปลอื ย เชน สนสามใบ มะขามปอมดง พญามะขาม พรรณไมม กี ารผสมผสานระหวา งเขตรอ น (tropical) กบั เขต ปอม พญาไม ขุนไม พรรณไมเดนชนิดอื่น ๆ เชน จําป อบอนุ (temperate) และเขตภเู ขา (montane) ทก่ี ระจายมาจาก จําปาปา มณฑา กวม ไมในวงศช า (Theaceae) เชน ทะโล แนวเทือกเขาหิมาลัย และประเทศจีนตอนใต ปาดิบเขา ไกแดง เม่ียงผี ปลายสาน แมงเมานก ไมในวงศอบเชย สามารถแบงออกเปน 2 ประเภทตามระดับความสูงและ (Lauraceae) เชน ทัง แหน สะทบิ เทพธาโร วงศจาํ ป- จาํ ปา ลกั ษณะองคป ระกอบสงั คมพชื คอื ปา ดบิ เขาระดบั ตาํ่ พบท่ี (Magnoliaceae) เชน จาํ ปห ลวง แกว มหาวนั จาํ ปป า วงศห วา ระดบั ความสูง 1,000–1,900 เมตร และปา ดบิ เขาระดับสงู (Myrtaceae) เชน หวาหิน มะหา หวานา หวา เสม็ด และ พบทร่ี ะดบั ความสูงมากกวา 1,900 เมตร ปาชนิดนมี้ ีความ แหว เปนตน สาํ หรบั ปาดิบเขาระดับสูง จะไมพบพรรณไม หลากหลายของพรรณไมม ากกวา ปา ดบิ แลง และปา ผลดั ใบ เขตรอ นขึ้นอยูไดเ ลย เชน ไมว งศไทร (Moraceae) วงศถ ่วั อน่ื ๆ อาจมไี มพ มุ และไมต น มากถงึ 400 ชนดิ เฉพาะไมต น (Fabaceae) วงศตาเสือ (Meliaceae) วงศกระดังงา คาดวามี 50–100 ชนิดในขนาดพ้ืนท่ี 1 เฮกแตร (Annonaceae) ไมเบิกนําของปาดิบเขา ไดแก กอแปน 13

กอเดือย กอหยุม กอสีเสียด ทะโล จําปหลวง ปา ดบิ เขาผสมสนสามใบ จดั เปน สงั คมพชื ปา ดบิ เขาทตุ ยิ ภมู ิ จุมป สนสามใบ จนั ทรทอง กําลังเสอื โครง กอ สรอ ย เนาใน (secondary) ไมต นเนือ้ ออ นจําพวกสนเขา (conifer) ไดแ ก กลว ยษี มะแขวน ทัง และตะไครตน เปน ตน มะขามปอมดง พญาไม และขุนไม ปาลมที่พบขึ้น กระจัดกระจาย ไดแก เตาราง เขือง และคอ เปนตน พ้นื ทป่ี าดิบเขาทถ่ี กู แผว ถางและท่ีรกราง ตอมาจะมี (ภาพที่ 12) สนสามใบขนึ้ ปะปนกับพรรณไมดั้งเดมิ ของปาดิบเขา หรือ บภานพเขทา่ีเข1ยี2วปอาทุดยิบาเขนาแหทงม่ี ชไี ามตส เิ ขนาสใาหมญพ ันในปเขเ ปตนจไงั มหเวดดั น ปราจนี บรุ ี ในระดบั ความสงู ประมาณ 1,400 เมตร 5. ปา ไมก อ-ไมสน (lower montane pine-oak forest) เกิดจากปาไมกอที่ถูกรบกวนบอยๆ เชน การแผว เปนกลุมเดียวลวน ๆ แทรกดวยไมใบกวาง เพียงไมก่ีตน ถางปา ตัดไม เลยี้ งสตั ว ฯลฯ ปจจยั ทส่ี าํ คัญ คือ ไฟปาใน พื้นที่ปาเปดโลง มีพืชพ้ืนลางพวกหญา–กกขึ้นหนาแนน ฤดูแลง ทําใหเกิดชองวางในปาชนิดนี้ สนเขาโดยเฉพาะ สภาพภมู ปิ ระเทศดคู ลายปา ไมสน (pine savanna) ของเขต สนสามใบจงึ แพรพ นั ธไุ ดด ใี นปา ไมก อ พน้ื ทป่ี า บางตอนเปด โลง อบอนุ ปาไมกอ-ไมส นแตกตางจากปา เตง็ รัง-สนเขา (pine- มากจากการถกู ทาํ ลาย จะพบสนสามใบขนึ้ เปน กลมุ (stand) deciduous dipterocarp forest) อยางชดั เจน ทางภาคใต หนาแนน บางคร้ังจะพบสนสามใบขึ้นเกือบเปนกลุมเดียว และภาคตะวันออกเฉียงใตที่มีฝนชุก จะไมพบปาไมกอ- ลว น ๆ โดยเฉพาะพืน้ ทตี่ ามสันเขาและไหลเขาท่ีคอนขาง ไมสนหรือปาสนเขาตามธรรมชาติ บนภูเขาหินปูนท่ัวไปก็ ลาดชนั เนอ่ื งจากการพังทลาย ดงั นัน้ จาํ นวนของไมส นใน จะไมพบไมสน (pine) เชนกัน ถึงแมวาจะอยูในชวงระดับ ปาไมกอ จึงขึ้น อยูกับอัตราการถูกรบกวน การพังทลาย ความสงู ทไ่ี มส นขน้ึ ไดเ นอ่ื งจากไมส นชอบสภาพดนิ ทเ่ี ปน กรด ของดนิ ตามไหลเ ขา-สนั เขา สภาพภมู ปิ ระเทศและสภาพดนิ (calcifuge) ปา ไมส นเขาเปน ปา ไมท ม่ี กี ลมุ ไมเ นอ้ื ออ นจาํ พวก ท่ีมีความช้ืนในดินคอนขางนอยเฉพาะดินปนกรวดหรือ conifer ข้ึนบนที่ราบสูงของภูเขาหินทรายยอดตัดทางภาค ดนิ ทราย นอกจากสนสามใบแลว ปา ไมก อ -ไมส นบางพนื้ ท่ี ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตงั้ แตร ะดบั ความสงู ประมาณ 1,100– อาจมีสนสองใบขึ้นแทรกหาง ๆ โดยเฉพาะบนภูเขา 1,300 เมตร เชน ภูหลวง ภูกระดึงพื้นดนิ เปนดินทรายถงึ หินทรายทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื เชน ภูกระดงึ และ ประมาณรอยละ 65–90 โครงสรางของปาด้ังเดิมตาม ภหู ลวง จ. เลย จะพบกลมุ สนสองใบและสนสามใบขนึ้ เกอื บ ธรรมชาติ มีไมสนเขาขนาดใหญ ไดแก แปกลม ขึ้นเปน 14

ไมเดนของเรอื นยอดชัน้ บน มีความสงู ต้ังแต 25–33 เมตร แปกลมบางตนสูงถึง 48 เมตร ขนาดเสนผานศูนยกลาง 70–95 เซนติเมตร แตพบแปกลมในปาสนเขาบนภูหลวง เทานั้น ไมสนเขาชนิดอ่ืนในปาไมสนเขา ไดแก พญาไม สนใบพาย และสนสามพันป ไมสนเขาที่มขี นาดรองลงมา ไดแก ซางจีน และขุนไม พรรณไมดอกอ่ืน ๆ ท่ีเปน องคป ระกอบของปา ไมส นเขา ไดแ ก กอ ตลบั กอ พวง เขม็ ปา และมะหา พน้ื ทต่ี ามสนั เขาบางแหง ทเ่ี ปน ดนิ ทราย ทางภาคใต ตอนลา ง จะพบกลมุ สนสามพนั ป ถงึ ระดบั ความสงู ประมาณ 1,500 เมตร (ภาพท่ี 13) ภาพท่ี 13 ปาไมก อ-ไมส น เขตรกั ษาพันธุสตั วปา ภูหลวง จงั หวดั เลย 6. ปาละเมาะเขาตํ่า (lower montane scrub) ปาละเมาะเขาตา่ํ พบเปนหยอมเล็ก ๆ ตามลานหิน สมป สมแปะ เหงานํ้าทิพย สะเม็ก สายฝน กุหลาบหิน บนภเู ขาหนิ ทรายยอดตดั ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื เชน สารภีดอย ทะโล ไกแดง ชมพูภูพาน พวงตุมหู เข็มเขา ภูกระดึง และภูหลวง จ.เลย ที่ระดับความสูงระหวาง เหมือดคนตัวผู สนทราย อาหลวง เอ็นอา เอ็นอานอย 1,000–1,500 เมตร พ้นื ทลี่ าดเล็กนอ ยสวนใหญเ ปนชนั้ ดิน มอื พระนารายณ งว นภู ปด เขา อนิ ทวา กดู เกยี๊ ะ ปา ละเมาะ ทรายต้ืนๆ มีหินทรายโผล สภาพปาโลง มีไฟปารบกวน เขาตํ่าพบบางตามพ้ืนที่เปนหินปูนระหวาง 1,000–1,700 เปน ครั้งคราว ไมตนมคี วามสงู จาํ กดั ตน ไมมลี กั ษณะคดงอ เมตร มักจะพบเปน หยอ มเลก็ ตามภเู ขาหินปนู ท่ไี มป รากฏ แคระแกร็น สูงระหวาง 2–8 เมตร สลับกับไมพุมเต้ีย ช้ันดินชัดเจน มีแคโขดหินระเกะระกะ พรรณไมข้ึนอยูได นานาพรรณ ความสูงระหวาง 0.30–5 เมตร ปาไดรับ ตามซอกหรอื แอง หนิ ปนู ทม่ี กี ารทบั ถม ของซากอนิ ทรยี วตั ถุ แสงแดดตลอดเวลาท่ีไมมีเมฆหมอกปกคลุมและไดรับ พรรณไมสวนใหญมีใบหนาอุมนํ้า หรือลําตนและก่ิงกาน อทิ ธพิ ลจากกระแสลมแรงพดั ผา น พรรณไมท พ่ี บทวั่ ไป เชน มีหนามแหลม เชน สลัดไดปา จันทนผา หรือจันทนแดง กอ เตยี้ หรอื กอ ดาํ กอ พวง กหุ ลาบขาวกหุ ลาบแดง ชอ ไขม กุ (ภาพท่ี 14) ภภาหู พลทวง่ี 1จ4ังปหาวลัดะเลเมยาะเขาตาํ่ เขตรกั ษาพนั ธสุ ัตวป า 15

7. ปา บงึ น้าํ จดื หรอื ปา บุง-ปา ทาม (freshwater swamp forest) ปา บงึ นา้ํ จดื หรอื ปา บงุ -ทาม แตกตา งจากปา พรอุ ยา ง แหลงนํา้ ซบั ตามพนื้ ท่ีเขาหนิ ปูนทางภาคกลางและภาคใต สาํ คญั กลา วคือ ปา พรเุ กดิ บนพืน้ ทีเ่ ปนแอง รปู กระทะ ที่มี ลักษณะโครงสรางของปาบึงน้ําจืดในแตละทองที่จะแตก การสะสมอยางถาวรของซากพืชหรืออินทรียวัตถุที่ ตางกันไปอยางมากขึ้นอยูกับภูมิประเทศริมฝงแมนํ้า ไมผ สุ ลาย แชอ ยใู นนาํ้ จดื ทไ่ี ดร บั จากฝนเปน สว นใหญใ นฤดู ปรมิ าณนา้ํ ในฤดนู าํ้ หลากและสภาพของดนิ ปา บงึ นาํ้ จดื บน น้ําหลากปริมาณน้ําสวนเกินในพรุจะเออลนไหลลงสูทะเล ฝง ทเ่ี ปน ทรี่ าบในฤดนู า้ํ หลากระดบั นาํ้ คอ นขา งสงู จะมตี น ไม หรอื แมน าํ้ ลาํ คลอง โดยทช่ี น้ั อนิ ทรยี วตั ถุ ไมไ ดร บั ความกระทบ ปกคลมุ พน้ื ทเ่ี ปน กลมุ ๆ กระจดั กระจายและตน ไมม คี วาม กระเทอื น สว นปา บงึ นา้ํ จดื เกดิ ตามบรเิ วณสองฝง แมน าํ้ และ สงู ไมม ากนกั พน้ื ลา งเปน พชื จาํ พวกหญา และกก สว นพน้ื ที่ ลํานาํ้ สายใหญท างภาคใต เชน แมน ํา้ ตาป, ภาคกลาง เชน ดอนทน่ี าํ้ ทว มถงึ เปน ครง้ั คราวในระยะเวลาสน้ั ๆ จะพบกลมุ แมนํ้าเจาพระยา แมนํ้าสะแกกรัง, ปาบึงน้ําจืด ในภาค ไมต น ขนาดกลาง-ใหญป กคลมุ พน้ื ทห่ี นาแนน ตดิ ตอ กนั เปน ตะวนั ออกเฉียงเหนือ เชน แมน าํ้ มลู ชี เรยี กวาปา บงุ -ทาม ผืนใหญไมตนที่พบทั่วไปในปาบึงน้ําจืด เชน กรวยสวน พน้ื ทเ่ี ปน แอง มนี า้ํ ขงั เรยี กวา บงุ พนื้ ทดี่ อนมตี น ไมใ หญน อ ย กันเกรา สีเสื้อนํ้า กระเบาใหญ ตะขบน้ํา จิกสวน สักน้ํา เรียกทาม ปา บงึ น้ําจดื ได รบั นํา้ จดื ท่ีเออ ลนตลิง่ ลาํ นํ้าใน ชมุ แสง สะแก มะมว งปาน กระทมุ บก กระทมุ หรอื กระทมุ นาํ้ ฤดนู า้ํ หลาก บนพน้ื ปา ไมม กี ารสะสมของอนิ ทรยี วตั ถอุ ยา ง เงาะหนู กระทมุ นา กระทมุ นาํ้ เฉยี งพรา นางแอ อนิ ทนลิ นาํ้ ถาวร เนอื่ งจากซากพชื ถกู นา้ํ พดั พาไปกบั กระแสนาํ้ หลากท่ี พกิ ลุ พรุ นาวนํ้า กลึงกลอ ม ชะมวงกวาง สา นนา้ํ ระกาํ ปา แปรปรวนอยเู สมอ ปจ จบุ นั ปา บงึ นาํ้ จดื ไดถ กู ทาํ ลายไปมาก คาง หวา แฟบนํ้า สําเภา ตังหนใบเลก็ มะดนั ขอย บรเิ วณ เพ่ือเปลี่ยนเปนที่ต้ังชุมชน พ้ืนท่ีเกษตรกรรม เชน สวน พื้นที่โลงเปนท่ีดอนมีไมพุมออกเปนกอหนาแนน ไดแก ยางพารา สวนปาลม นาํ้ มนั สวนผลไม นาขา ว ฯลฯ นอกจาก กางปลาขาว เสียวนอย เสียวใหญ ไผที่พบมากออกเปน นย้ี งั พบปา บงึ นา้ํ จดื ขนาดเลก็ ในบรเิ วณทมี่ ตี านาํ้ ใตด นิ หรอื กอใหญ ไดแก ไผป า หรือไผห นาม (ภาพที่ 15) ภาพท่ี 15 ปา บงุ -ปาทาม บริเวณแมน ํา้ สงคราม จงั หวัดนครพนม 16

ËÅ¡Ñ à¡³±¡Òä´Ñ àÅÍ× ¡ª¹´Ô äÁŒ หลักเกณฑการคัดเลือกชนิดพรรณไมสําหรับพ้ืนที่ พรรณไมช นดิ ใดบา ง ซงึ่ โดยภาพรวมของสภาพปา ทางภาค ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ใชหลักเกณฑเดียวกับใน ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื สว นใหญเ ปน ปา เตง็ รงั และปา ดบิ แลง “คูมือเลือกชนิดพรรณไมเพ่ือปลูกปองกันอุทกภัย” ตาม และมสี ภาพเปน หนิ ทราย ดงั นนั้ ควรเลอื กชนดิ ไมใ หต รงกบั แนวทางพระราชดํารัสของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ชนิดปาตามระดับความสูงจากระดับนํ้าทะเล และสภาพ เก่ียวกับการปลูกไมโตเร็ว-ไมโตชา และประโยชนจากการ พน้ื ทห่ี รอื นเิ วศวิทยา สาํ หรับจาํ นวนชนดิ พรรณไมต อพื้นท่ี ปลกู ไมท ง้ั สองผสมผสานกนั นน้ั และเปน ไมพ น้ื เมอื งทม่ี ถี น่ิ ปลูกขึ้นอยูกับความหลากหลายของพรรณไมในปาด้ังเดิม อาศยั ตามธรรมชาตอิ ยใู นประเทศไทย โดยเฉพาะทางภาค พรรณไมท เี่ หลอื อยใู นพน้ื ที่ และระดบั ความเสอ่ื มโทรมของ ตะวันออกเฉียงเหนือ เน่ืองจากการเลือกไมทองถิ่นท่ีขึ้น พน้ื ทป่ี ลกู และขอ ควรคาํ นงึ ถงึ สดั สว นของไมโ ตเรว็ ตอ ไมโ ตชา ใกลพ นื้ ทป่ี ลกู ปา ยอ มเปน การยนื ยนั ไดว า จะสามารถขนึ้ และ ในเบื้องตน ยังคงใชจํานวนตนของไมโตเร็วอยางนอย เจริญเติบโตไดดี เน่ืองจากมีระบบนิเวศใกลเคียงกัน หา รอ ยละ 50–70 และปลูกไมโตชาเพ่ิมลงไปในปที่ 2–6 ใน เมล็ดไดงาย และยังเกื้อหนุนสัตวปาที่เปนสัตวทองถิ่นใน พน้ื ท่ปี าดบิ แลง สว นปา ผลดั ใบผสมและปา เตง็ รงั ควรปลูก การแพรขยายพันธุหรืออพยพมาอาศัยอยูไดเปนอยางดี พรรณไมทั้งสองประเภทในปแรกพรอมกัน หากตองการ นอกจากนน้ั ยงั ควรคาํ นงึ ถงึ การใชป ระโยชนใ ชส อยแกช มุ ชน เลือกปลูกไผในปาผสมผลัดใบไมควรปลูกเกินรอยละ 10 ใกลพ นื้ ทปี่ ลกู ปา เพอื่ สรา งความมสี ว นรว มในการดแู ลรกั ษา เพราะไผเ ปน ไมโ ตเรว็ อายยุ นื และแผพ มุ กวา งมาก อยา งไร อยา งไรกต็ าม นยิ ามคณุ สมบตั ขิ องไมโ ตเรว็ และโตชา อาจมี กต็ ามไผถ อื วา มรี ะบบรากฝอยทห่ี นาแนน เหมาะสมตอ การ ความเหลื่อมลํ้ากันบางไปตามสภาพพ้ืนที่หรือภูมิประเทศ ปลูกเพ่ือปองการพังทลายของดินตามตล่ิงและไหลทาง ทเ่ี หมาะสมตอ การเจรญิ เตบิ โต อาจโตอยา งรวดเรว็ ในพน้ื ท่ี อยา งยง่ิ หนึ่งแตอาจโตชาในพื้นท่ีหน่ึง ซ่ึงตางจากพรรณไมเบิกนํา ทุกชนิดท่ีถือวาเปนไมโตเร็ว และมักจะถูกแทนท่ีดวย ดว ยการระบไุ มเ บกิ นาํ ทเ่ี ปน ไมโ ตเรว็ อาจไมช ดั เจนนกั ไมโตชาในท่สี ุด โดยเฉพาะในสภาพปาเบญจพรรณและปา ดบิ แลง ทางภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ทาํ ใหส ดั สว นทค่ี วรปลกู ไมโ ตเรว็ อยา ง ดงั ทไ่ี ดก ลา วมาแลว ในหนงั สอื “คมู อื เลอื กชนดิ พรรณไม นอยรอยละ 50–70 ทําไดยาก เนื่องจากชนิดพรรณไมที่ เพื่อปลูกปาปองกันอุทกภัย” เลมแรก วาผลสําเร็จในการ แนะนํามสี ดั สว นของไมโตชา มากกวา อยางไรกต็ าม พ้นื ท่ี ปลูกฟนฟูปา ส่ิงสําคัญอันดับแรกข้ึนอยูกับการเลือกชนิด เส่ือมโทรมมักมีสภาพตนไมดั้งเดิมที่มีท้ังไมเบิกนํา โตเร็ว พรรณไมท เ่ี หมาะสมตอ พน้ื ทป่ี ลกู เพราะพรรณไมเ หลา นนั้ หรอื ไมโ ตชา หลงเหลอื อยจู าํ นวนหนง่ึ ในแทบทกุ สภาพพน้ื ที่ จะเจริญเติบโตและปรับปรุงสภาพปาใหดีขึ้นได ส่ิงสําคัญ การเก็บรักษาไมเบิกนําเหลาน้ีไวนับวาเปนการชวยใหเพิ่ม ตอ ไปคอื วธิ กี ารปลกู ขน้ั ตอนการเตรยี มกลา การปลกู และ สดั สว นของไมโตเรว็ มากยิ่งขนึ้ โดยเฉพาะชนดิ ทถ่ี ูกระบุวา การดแู ลรกั ษา ตามลาํ ดบั ขน้ั ตอนจาํ นวนมากเหลา นจี้ าํ เปน มีการสืบตอพันธุตามธรรมชาติดี นอกจากนี้ มีพรรณไม อยางย่ิงท่ีผูปลูกจะตองใชความรูความชํานาญและ หลายชนิดท่ีมีใบกวางและตองการแสงมาก สามารถปลูก ประสบการณ ตลอดจนความเอาใสด แู ลตอ ในแตล ะขนั้ ตอน รว มกบั ไมเ บกิ นาํ หรอื ไมโ ตเรว็ ได ถงึ แมว า จะโตคอ นขา งชา หลกั พจิ ารณาการเลอื กชนดิ พรรณไมใ นเบอื้ งตน สาํ หรบั การ แตนบั วา มีประโยชนเ ชน เดียวกบั ไมท่ีโตเรว็ มากกวาทีเ่ ปน ปลกู ปา เพอ่ื ปอ งกนั อทุ กภยั ในพน้ื ทภ่ี าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ชนดิ พรรณไมท คี่ อ นขา งจะโตชา มาก ๆ ทต่ี อ งปลกู ใตร ม เงา มลี กั ษณะเดยี วกนั ในขนั้ ตอนแรกเปน การสาํ รวจพน้ื ทแี่ ปลง ในปต อ ๆ มา ปลูกปาเดิมเปนระบบนิเวศปาชนิดใดและประกอบดวย 17

รายละเอียดของพรรณไมแตละชนิดที่แนะนําวา บางสว นไดร บั ความอนเุ คราะหจ ากหนว ยงานทเ่ี กย่ี วขอ งกบั เหมาะสมตอ การปลกู ปา ในพนื้ ทภ่ี าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื การเพาะชํากลาไมหรือปลูกปา ตลอดจนภูมิปญญา จํานวน 105 ชนิด แบง เปนไมโ ตเรว็ 43 ชนดิ และไมโตชา ชาวบานในการปฏบิ ตั งิ านจรงิ ในพืน้ ท่ี นอกจากนี้ ยงั ไดร ับ 62 ชนดิ เปน ไมท องถนิ่ ทีส่ ามารถพบไดในภาคตะวนั ออก ขอ มลู จากโครงการวจิ ยั ดา นการเพาะชาํ กลา ไมแ ละการปลกู ปา เฉียงเหนือหรือใกลเคียง โดยเฉพาะในพ้ืนที่ลุมน้ําท้ังสาม ของประเทศเพอ่ื นบา นทม่ี พี น้ื ทใ่ี กลก บั ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื โดยเรียงตามลําดับอักษรชื่อท่ีเรียกในภาษาไทยในแตละ และมชี นดิ พรรณไมค ลา ยคลงึ กนั หลายชนดิ ไดแ ก ลาวและ ประเภท มีชื่อไทยที่เปนช่ือทางการตามหนังสือ รายช่ือ กมั พชู า ซง่ึ โครงการดงั กลา ว ไดแ ก Cambodian Tree Species พรรณไมแหงประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน (สวน และ Lao Tree Seed Project ซง่ึ สามารถสบื คน ไดท างระบบ พฤกษศาสตรป า ไม, 2544) และชอ่ื อ่นื ทเ่ี ปน ชอื่ ทอ งถิน่ ซ่งึ อนิ เตอรเ นต็ ซง่ึ ยงั มขี อ มลู จากแหลง อน่ื ๆ บนอนิ เตอรเ นต็ ใชเ รยี กเฉพาะทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ภาคกลาง หรอื ประกอบตามที่ปรากฏแนบทายในหัวขอ “ขอมูลเพ่ิมเติม” ภาคตะวันออกเฉียงใตท่ีเปนพื้นที่ใกลเคียง และยังรวมถึง และขอมูลที่มีประโยชนอยางมากในหนังสือของ Plant ชอ่ื พน้ื เมอื งทอ งถน่ิ ทเ่ี ปน ภาษาเขมร ภาษาสว ย หรอื อน่ื ๆ ทใ่ี ช Resources of South-East Asia หรอื PROSEA หลายเลม เรยี กในจงั หวดั ตา ง ๆ ของภาคดงั กลา ว นอกจากนยี้ งั มดี ชั นี ทําใหไดขอมูลเบ้ืองตนที่นาเช่ือถือ แตอาจไมครบถวน ชื่อวงศ เพื่อความสะดวกและรวดเรว็ ในการสบื คนมากขนึ้ ทกุ ชนดิ เนอ่ื งจากมพี รรณไมห ลายชนดิ ไมเ ปน ทน่ี ยิ มในการ เพาะชาํ หรอื ใชใ นการปลกู ปา ทางคณะผจู ดั ทาํ ยนิ ดที จ่ี ะรบั สําหรับขอมูลดานการเพาะชํา การปฏิบัติตอเมล็ด ขอเสนอแนะเพ่ิมเติมจากผูมีประสบการณ ที่อาจมีขอมูล กอ นนาํ ไปเพาะ อตั ราการเจรญิ เตบิ โต หรอื ความตอ งการแสง เพม่ิ เตมิ ของพรรณไมด งั กลา ว เพอ่ื จะไดน าํ ไปแกไ ขปรบั ปรงุ สว นหนงึ่ ไดม าจากการคน ควา จากเอกสารงานวจิ ยั บางสว น ในโอกาสตอไป จึงไดขอมูลมาจากประสบการณของคณะผูจัดทํา และ ÃÒÂÅÐàÍÕ´¤íÒºÃÃÂÒ·ҧ¾Ä¡ÉÈÒÊμϢͧ¾ÃóäÁŒáμ‹ÅЪ¹´Ô รายละเอียดลักษณะทางพฤกษศาสตรรวมท้ังเขต ทราบรูปรางและขนาดพอสังเขป และเปนลักษณะทสี่ าํ คัญ การกระจายพนั ธทุ งั้ ในตา งประเทศและในประเทศไทย เชน ในการใชจําแนกชนดิ พรรณไมนั้น ๆ เดียวกับในหนังสือ “คูมือเลือกชนิดพรรณไมเพ่ือปลูกปา ปองกันอุทกภัย” เลมแรก ท่ีสวนมากอางอิงจากหนังสือ เขตการกระจายพนั ธุ อธบิ ายการกระจายพนั ธใุ นตา ง พรรณพฤกษชาติ (flora) ของประเทศไทย และประเทศ ประเทศ โดยเรียงลําดับจากประเทศทางทวีปอเมริกา ใกลเคียง ซึ่งผูอานสามารถคนควาเพิ่มเติมเพื่อใหได แอฟรกิ า เอเชีย และออสเตรเลีย การเรยี งประเทศในทวีป รายละเอียดเพ่ิมขึ้น สวนการใชประโยชน จะปรากฏตาม เอเชีย เรียงลําดับจากทางตะวันตกสูทางตะวันออก และ เอกสารอา งองิ ในพรรณไมแ ตล ะชนดิ ประกอบไปดว ยขอ มลู ทางตอนใต บางเขตการกระจายพันธุระบุในระดับภูมิภาค แยกตามหัวขอ ดงั ตอ ไปนี้ ไดแก อินโดจีน ที่ครอบคลุมประเทศลาว กัมพูชา และ เวยี ดนาม และภมู ภิ าคมาเลเซยี ครอบคลมุ คาบสมทุ รมลายู ลักษณะวิสัย อธบิ ายเกี่ยวกับวิสัยตามธรรมชาติของ ชวา สมุ าตรา บอรเ นยี ว และเกาะเล็กเกาะนอ ย ขนาดตน ไมแ บง เปน ไมต น ขนาดเลก็ (สงู 5–10 เมตร) ไมต น ขนาดกลาง (สงู 10–20 เมตร) ไมต น ขนาดใหญ (สงู มากกวา การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย 20 เมตร) และไมพมุ (แตกก่ิงต่ํา สงู 2–5 เมตร) ลกั ษณะ อธิบายแหลงทพ่ี บในธรรมชาติตามภาคหรือจงั หวดั ตาง ๆ เปลือกนอก เปลือกใน เนื้อไม ก่ิงกานรวมถึงสิ่งปกคลุม หรอื ระบบนเิ วศทข่ี นึ้ เฉพาะเจาะจง เชน พนื้ ทโ่ี ลง รมิ นาํ้ บน ตลอดจนนํ้ายางหรือชัน ถามี นอกจากนี้ยังระบุวาเปน เขาหินปูนหรือหินทราย เปนตน ตลอดจนชวงเวลาการ พรรณไมท ่ีมีดอกแยกเพศหรอื ไม ถา แยกเพศจะระบวุ าอยู ออกดอกและผล โดยเนนเฉพาะในชวงที่ติดผลและเมล็ด รว มตน (monoecious) หรือแยกตน (dioecious) ซึ่งถอื วา แก ตามหนังสือเอกสารอางอิง และฐานขอมูลตัวอยาง เปนลกั ษณะวสิ ยั อยา งหน่ึง พรรณไมแ หง ของหอพรรณไม กรมอทุ ยานแหง ชาติ สตั วป า และพันธุพืช สําหรับใชในการวางแผนเก็บเมล็ดใหมี ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่สี าํ คัญ บรรยายลกั ษณะ ประสทิ ธิภาพ ซ่งึ อาจมขี อ ควรคํานงึ คอื ผลผลิตของเมลด็ ท่ีเดนของชนิดพืช ที่สามารถจําแนกในภาคสนามไดงาย ไมในแตละพื้นท่ีหรือในแตละปจะมีความผันแปรไปตาม ลักษณะเดนจะแสดงดวยตัวอักษรเขม ครอบคลุมสวน แตล ะชนิด หรือสภาพภมู ปิ ระเทศทีแ่ ตกตางกัน สําคัญ ๆ แตไมลงรายละเอียดลึกลงไปมากนัก เพียงให 18

ประโยชน นําเสนอขอ มูลการใชประโยชนด านอน่ื ๆ เดยี วกันได เนอ่ื งจากมลี กั ษณะของเมล็ดที่คลา ยกัน นอกจากการปลกู ปา ครอบคลมุ การใชป ระโยชนจ ากเนอื้ ไม พืชกินได เปนพิษ และสรรพคุณดานสมุนไพร ทั้งใน ขอแนะนํา อธิบายขอมูลเพ่ิมเติมที่ชวยพิจารณาใน ประเทศไทยและประเทศอนื่ ๆ ทีพ่ บการกระจายพนั ธขุ อง การนํากลาไมไปปลูกตามสภาพพื้นที่ ถิ่นที่อยูเดิมของ พรรณไมช นิดน้ัน ๆ ตามเอกสารอางองิ พรรณไม อตั ราการเจรญิ เตบิ โต ประโยชนท ค่ี าดวา จะไดร บั ในเชงิ พน้ื ทห่ี รอื เชงิ นเิ วศวทิ ยาของพรรณไมช นดิ นน้ั ๆ ตลอด การขยายพนั ธุ อธบิ ายวิธกี ารขยายพนั ธซุ งึ่ จะเนน ที่ จนขอแนะนําในการการปลูกผสมผสานระหวางไมโตเร็ว การเก็บเมล็ด การเพาะเมล็ด การปฏิบัติตอเมล็ดกอนนํา และไมโ ตชา และการดูแลรักษาไดอยา งเหมาะสมยงิ่ ขึ้น ไปเพาะ ของพรรณไมแ ตล ะชนดิ หรอื แตล ะกลมุ ทมี่ ลี กั ษณะ ใกลเ คยี งกนั นอกจากนยี้ งั มขี อ มลู ดา นเกบ็ รกั ษาเมลด็ อตั รา ขอ มลู เพม่ิ เตมิ เอกสารทสี่ ามารถคน ควา รายละเอยี ด การงอก การรอดตาย การดแู ลรกั ษา ตลอดจนโรคและแมลง เพิม่ เตมิ ได โดยเฉพาะรายละเอยี ดทางพฤกษศาสตร การ ทอี่ าจทาํ ลายเมลด็ หรอื กลา ไมไ ด ซงึ่ ขอ มลู สว นใหญม าจาก ขยายพนั ธุ การดแู ลรกั ษา และการใชป ระโยชน โดยมขี อ มลู เอกสารอา งองิ และประสบการณข องผูที่เกีย่ วขอ ง ซง่ึ บาง บางสวนสามารถสืบคนไดอยางสะดวกผานทางระบบ ชนิดอาจใชขอมูลของชนิดพรรณไมท่ีอยูในสกุลหรือวงศ อินเตอรเน็ต หมายเหตุ ชนิดพรรณไมที่เคยไดรับการพิมพเผยแพรแลว ในหนังสือคูมือเลือกชนิดพรรณไมเพ่ือปลูกปาปองกัน อุทกภยั ในพืน้ ท่ลี มุ น้าํ เจาพระยาใหญ และมีการกระจายพนั ธใุ นพ้นื ทีภ่ าคตะวันออกเฉยี งเหนอื ดว ย สามารถเลอื กใชใน การปลูกปาปองกนั อุทกภัยทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ไดเชนกนั ซงึ่ ชนิดพรรณไมเ หลา นไ้ี ดแก กระโดน Careya sphaerica Roxb. วงศ Lecythidaceae กุมน้ํา Crateva magna (Lour.) DC. วงศ Capparaceae พะยูง Dalbergia cochinchinensis Pierre วงศ Fabaceae (Leguminosae - Papilionoideae) คงคาเดือด Arfeuillea arborescens Pierre ex Radlk. วงศ Sapindaceae ซอ Gmelina arborea Roxb. วงศ Lamiaceae (Labiatae) ต้วิ ขาว Cratoxylum formosum (Jack) Dyer วงศ Clusiaceae (Guttiferae) มะมือ Choerospondias axillaris (Roxb.) B. L. Burtt & A. W. Hill วงศ Anacardiaceae มะกอกปา Spondias pinnata (L. f.) Kurz วงศ Anacardiaceae สะแกแสง Cananga latifolia (Hook. f. & Thomson) Finet & Gagnep. วงศ Annonaceae สัตบรรณ Alstonia scholaris (L.) R. Br. วงศ Apocynaceae ตะเคยี นหนู Anogeissus acuminata (Roxb. ex DC.) Wall. ex Guillem. & Perr. วงศ Combretaceae กระบาก Anisoptera costata Korth. วงศ Dipterocarpaceae ยางนา Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don วงศ Dipterocarpaceae โพบาย Balakata baccata (Roxb.) Esser วงศ Euphorbiaceae ประดสู ม Bischofia javanica Blume วงศ Euphorbiaceae ตองแตบ Macaranga denticulata (Blume) Müll. Arg. วงศ Euphorbiaceae 19

มะคาโมง Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib วงศ Fabaceae (Leguminosae-Caesalpinioideae) อะราง Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz วงศ Fabaceae (Leguminosae-Caesalpinioideae) ปนแถ Albizia lucidior (Steud.) I. C. Nielsen วงศ Fabaceae (Leguminosae-Mimosoideae) ทงิ้ ถอ น Albizia procera (Roxb.) Benth. วงศ Fabaceae (Leguminosae-Mimosoideae) ทองเดอื นหา Erythrina stricta Roxb. วงศ Fabaceae (Leguminosae-Papilionoideae) ลาํ พูปา Duabanga grandiflora (Roxb. ex DC.) Walp. วงศ Lythraceae ตะแบกนา Lagerstroemia floribunda Jack วงศ Lythraceae เฉยี งพรา นางแอ Carallia brachiata (Lour.) Merr. วงศ Rhizophoraceae กระทุม Anthocephalus chinensis (Lam.) A. Rich. ex Walp. วงศ Rubiaceae ขวา ว Haldina cordifolia (Roxb.) Ridsdale วงศ Rubiaceae กระทุม นา Mitragyna diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil. วงศ Rubiaceae กา นเหลอื ง Nauclea orientalis (L.) L. วงศ Rubiaceae สนนุ Salix tetrasperma Roxb. วงศ Salicaceae ปออเี กง Pterocymbium tinctorium (Blanco) Merr. วงศ Sterculiaceae ลาํ ปาง Pterospermum diversifolium Blume วงศ Sterculiaceae ทะโล Schima wallichii (DC.) Korth. วงศ Theaceae กระเชา Holoptelea integrifolia Planch. วงศ Ulmaceae

¤Ù‹Á×ÍàÅ×Í¡ª¹Ô´¾ÃóäÁŒ äÁ⌠μàÃÇç à¾Íè× »Å¡Ù »Ò† »Í‡ §¡¹Ñ ÍØ·¡ÀÑ ÀÒ¤μÐÇѹÍÍ¡à©ÂÕ §à˹Í×

กรวย Horsfieldia irya (Gaertn.) Warb. วงศ MYRISTICACEAE ชอ่ื อน่ื รูจักกนั ดีในช่อื กรวยน้ํา กรวยบา น หรอื กรวยสวน (ท่วั ไป) ลักษณะวิสัย ไมต น ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดใหญ ไมผลดั ใบ อาจสูงไดถ ึง 40 ม. โคนตน มกั มพี ูพอนหรอื รากคํ้ายนั กง่ิ มกั มรี วิ้ เปน สนั มีขนประปราย ดอกแยกเพศตางตน ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่สี าํ คญั ใบเรยี งสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบขนานหรอื รปู ใบหอก ยาว 10–35 ซม. เสน แขนงใบขา งละ 10–20 เสน ไมช ดั เจน ชอ ดอกแบบชอ แยกแขนง ออกตามซอกใบ ชอ ดอกเพศผยู าวกวา ชอ ดอกเพศเมยี ดอกขนาด เลก็ จาํ นวนมาก ดอกเพศผขู นาดเลก็ กวาดอกเพศเมีย ออกเปน กระจกุ 3–10 ดอก กลีบรวม 2 กลบี ยาว 1–1.3 มม. แฉกลึก ประมาณกึ่งหนึ่ง เกสรเพศผเู ช่ือมติดกันเปนเสา เกสร ยาวประมาณ 1 มม. มอี ับเรณู 6–10 อัน ดอกเพศเมยี ยาว 1.5–2.3 มม. รังไขเกล้ียง ผลสด กลม ๆ เสนผา นศนู ยกลาง 1.5–2.2 ซม. เปลือกหนา แตกเปน 2 ซกี เกล้ียง แหงสนี า้ํ ตาลอมดาํ เมล็ดขนาด ใหญ มเี มลด็ เดียว เสน ผานศูนยกลางประมาณ 1 ซม. เมล็ดมีเยื่อหมุ เขตการกระจายพันธุ อินเดยี ศรีลังกา พมา ไทย เวียดนาม ภมู ภิ าคมาเลเซีย ปาปวนวิ กนิ ี การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบทางภาคกลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงใต และภาคใต ขน้ึ ตามชายนาํ้ ในปา ดบิ แลง และปา ดบิ ชน้ื ระดบั ความสงู ไมเ กนิ 300 เมตร ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มกั พบตาม ที่ราบลุม ทีน่ ํ้าทวมถงึ และปาบุง-ปาทาม ของลุมน้าํ ชี-มลู การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ไมม ขี อมลู การปฏบิ ตั ติ อเมลด็ กอ นนาํ ไปเพาะ เมลด็ มชี องอากาศ ในธรรมชาตอิ าศยั นาํ้ เปน ตวั ชว ย ในการกระจายพันธุ ประโยชน เนอื้ ไมออ น ใชใ นการกอ สรางในรม ผลรบั ประทานได ขอ แนะนาํ เปน ไมค อ นขางโตเรว็ ชอบขึ้นตามทโ่ี ลง ริมลําธารหรือท่รี าบลุม ท่มี ีนาํ้ ทว ม ทนนํา้ ทวม มีราก คาํ้ ยนั ยึดเกาะชายตล่งิ ไดด ี เหมาะสําหรับปลูกเปนไมเ บิกนําเพ่ือปองกนั การพงั ทลายของดินในทีร่ าบลมุ ระดับ ตํา่ ๆ ทรงพมุ กวา งหนาแนน ใหรมเงาแกไมโ ตชา ขอมลู เพิม่ เตมิ Flora of Thailand 7(4) (2002) 22

กระทมุ เนนิ Mitragyna rotundifolia (Roxb.) Kuntze วงศ RUBIACEAE ชอื่ อนื่ – ลกั ษณะวิสัย ไมตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ผลดั ใบ สูงไดประมาณ 30 ม. เรือนยอดโปรง แตกกิ่งกา นเปน ระเบยี บ กงิ่ มกั เปนเหล่ยี ม ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ หูใบรวมติดระหวางโคนกานใบ รูปรี ยาวไดเกือบ 5 ซม. ชวงโคนมีสันนูน ใบเรียง ตรงขา มสลบั ตงั้ ฉาก รปู รกี วางหรือรปู ไข ยาว 11–25 ซม. ตนออนใบมีขนาดใหญก วานีม้ าก ปลายใบมนหรอื กลม โคนใบกลมหรือ เวา รูปหวั ใจ แผน ใบดา นลางมีขนสัน้ นมุ สเี ทา เสนแขนงใบขางละ 5–7 เสน กา นใบยาว 1–6 ซม. ชอดอกแบบชอกระจุกแนน ออกตามปลายกง่ิ แยกแขนงหรอื คลา ยชอ ซร่ี ม ชอ ดอกเสน ผา นศนู ยก ลาง 1.5–2 ซม. ใบประดบั คลา ยใบ ดอกจาํ นวนมาก ไรก า น กลีบเลี้ยงปลายแยกเปน 5 หยกั ตื้น ๆ ตดิ ทน กลบี ดอกสคี รีมอมเหลอื ง เช่ือมติดกนั เปนหลอด ยาว 2–3 มม. มีขนยาวดานใน ปลายแยกเปน 5 กลีบ เรยี วแคบ ยาว 4–5 มม. เกสรเพศผู 5 อนั ตดิ รอบปากหลอดกลบี ดอก ชอผลเสนผา นศูนยกลาง 1–1.6 ซม. ผลยอยแหงแตก ยาว 3–5 มม. เมล็ดจาํ นวนมาก ยาวประมาณ 1 มม. มีปก ที่ปลายทงั้ สองดาน เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดีย บังกลาเทศ จีนตอนใต พมา ไทย ลาว การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบมากทางภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ขนึ้ ทวั่ ไปตามพน้ื ท่ี โลง ปา เบญจพรรณและปาเต็งรงั โดยเฉพาะริมลําธาร ระดบั ความสงู จนถึงประมาณ 500 เมตร ทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื พบท่วั พน้ื ทีท่ ง้ั 3 ลุมน้ํา การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ยงั ไมม ีขอ มลู การปฏิบตั ิตอ เมลด็ กอ นนําไปเพาะ ประโยชน เน้ือไมค อ นขางแข็ง ใชใ นการกอ สรา ง เฟอรน ิเจอร เปลอื ก รกั ษาบาดแผลทเ่ี ช้อื แกแผลคดุ ทะราด แกบ ดิ มูกเลือด แกพยาธิ โรคมะเรง็ โรคผิวหนังทกุ ชนดิ ใบ แกทองรวง ปวดมวน แกบดิ ขอแนะนาํ เปนไมโ ตเรว็ ตองการแสงมาก ขึ้นไดดีในทีโ่ ลง ท่มี คี วามชุมชื้นหรอื รมิ ลําธาร ใบคอนขา งใหญ ใหรมเงาแกไ มโ ตชา ไดดี สามารถปลกู รว มกบั ไมโ ตเรว็ และไมเบกิ นําชนดิ อื่น ๆ ได ขอมลู เพิ่มเตมิ Flora of China Vol. 19 (2011); ตนไมยานารู (ธงชัย และนิวัตร, 2554) 23

กราง Ficus altissima Blume วงศ MORACEAE ชอ่ื อ่นื – ลกั ษณะวิสยั ไทรพนั ขนาดใหญ ไมผลัดใบ สูง 30–40 ม. มรี ากอากาศและรากค้ํายัน เปลือกสนี ํ้าตาลปนเทา สว นตา ง ๆ มีน้ํา ยางสีขาว ดอกแยกเพศรว มตน ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ี่สาํ คญั หใู บยาว 2–4 ซม. มกั มีขนละเอียดหนาแนน ใบเรียงเวยี น รูปรี รปู ไข หรอื รปู ขอบ ขนาน ยาว 6–38 ซม. แผน ใบหนา เกลยี้ งทัง้ สองดาน เสน แขนงใบสว นมากมี 5–10 เสน เสนใบคูลา งยาวประมาณหนึ่งในสาม หรอื ส่ีของความยาวใบ ชอดอกออกเปน คูห รือออกเด่ยี ว ๆ ตามซอกใบ ไรกาน ทโ่ี คนมใี บประดบั 3 ใบ ยาว 1–3 มม. เชื่อมตดิ กนั ปลายมีรเู ปด ไมมขี น มใี บประดับคอ นขา งหนา 3 ใบ ดอกขนาดเลก็ จํานวนมากอยูภายในฐานรองดอกท่ขี ยายใหญและอวบ นา้ํ รปู รคี อ นขางกลม เสนผา นศูนยกลาง 1–2.5 ซม. สเี หลืองอมสม สุกสแี ดงอมมวง ท้ิงแผลนนู ไวบ นกง่ิ เมื่อรว ง เขตการกระจายพันธุ อนิ เดยี ภูฏาน บังกลาเทศ จีนตอนใต พมา ไทย ภูมิภาคอินโดจนี และมาเลเซยี ฟล ปิ ปน ส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบทั่วประเทศ ข้ึนตามปาดิบแลงและปาดิบชื้น ระดับความสูงจนถึง ประมาณ 1,100 เมตร ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนอื สวนมากพบในปาดบิ แลง ทว่ั ทงั้ พ้นื ทที่ ง้ั 3 ลมุ นํ้า การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ตอนก่งิ ปก ชาํ ก่งิ เชน เดยี วกบั พรรณไมส กลุ ไทรอน่ื ๆ ใหเ ปด ผลขูดเอาเมล็ดแชนํ้า คัดเอาเมล็ดท่ี จมนาํ้ ผ่ึงใหแหง แลว นําไปเพาะ ดินท่เี พาะควรผสมทรายครึง่ หนง่ึ อัตราการงอกสงู ขอควรระวัง กลา ไมเปนโรคโคนเนาจากเช้อื รา ไดงาย ประโยชน รากอากาศเหนยี วใชท ําเชอื ก เปลอื กชนั้ ในใชท ํากระดาษ ตน ใชเ ลย้ี งครง่ั ไดด ี ทรงพมุ แผก วา งใหร ม เงา นยิ มปลกู เปน ไมประดบั ตามสวนสาธารณะ ขอ แนะนํา แมวาจะเปนไทรพนั แตสามารถขน้ึ บนดนิ ได โตเรว็ ใบมีขนาดใหญ ตอ งการแสงมาก ระบบราก แผก วางและมรี ากคํา้ ยัน ชว ยปองกนั การพังทลายของดนิ ทนแลง สามารถปลกู ไดท ั้งท่ีราบลมุ และทล่ี าดชัน ผลดึงดูดสตั วป าใหเ ขา มาในพน้ื ที่ ขอมลู เพมิ่ เติม Flora of Thailand 10(4) (2011); ปลูกใหเ ปนปา แนวคิดและแนวปฏบิ ตั สิ าํ หรับการฟน ฟปู า เขตรอ น (หนว ยวิจยั การฟน ฟปู า, 2549) 24

กะอาม Crypteronia paniculata Blume วงศ CRYPTERONIACEAE ช่อื อ่ืน กะอามเปน ชือ่ ทีเ่ รียกทางแถบจังหวดั อุดรธานี สว นทางภาคตะวนั ออกเรยี ก กระทงลอย หรือสดี าปา ลักษณะวิสัย ไมต นผลดั ใบ ขนาดกลางถงึ ใหญ สูงถึง 35 ม. โตคอ นขางเรว็ เปลือกนอกสีน้ําตาลเทา เปลอื กในสมี ว ง กิ่งออ น เปนสนั เหลี่ยม บางครัง้ ดอกแยกเพศตา งตน ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ่ีสาํ คัญ ใบเรียงตรงขาม รูปไขห รือรูปขอบขนาน ยาว 6–22 ซม. ปลายเรยี วแหลม แผน ใบมขี น หรือเกล้ียงทั้งสองดาน กานใบคอนขางยาว ชอดอกแบบชอกระจะแยกแขนง ออกท่ีซอกใบหรือปลายก่ิง ยาว 7–30 ซม. ชอ ดอกยอ ยมี 2–4 ชอ ยาว 7–20 ซม. ดอกจาํ นวนมาก กลบี เลย้ี งโคนเชื่อมติดกนั เปนหลอด ยาว 2–3 มม. ปลายแยกเปน 5 แฉก ต้ืน ๆ มขี นส้นั นุม ไมม ีกลบี ดอก เกสรเพศผู 5 อนั ตดิ ทน เปนหมันในดอกเพศเมยี ผลแหงแลว แตกเปน 2 ซกี รปู ทรงกลม แบนดา นขาง ยาว 2–5 มม. มขี นละเอยี ดตามรองผล เมล็ดขนาดเล็กจาํ นวนมาก เขตการกระจายพันธุ อนิ เดีย บังกลาเทศ พมา ไทย ภูมภิ าคอินโดจีน คาบสมทุ รมลายู สุมาตรา ชวา บอรเ นยี ว ฟล ปิ ปนส การกระจายพันธแุ ละนเิ วศวิทยาในประเทศไทย พบท่ัวทกุ ภาคของประเทศ ตามปา รนุ สองทม่ี กี ารทดแทน ท้ังปาผลัดใบ และไมผ ลัดใบ ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,200 เมตร ออกดอกพรอ มผลิใบใหมเ ดอื นธนั วาคมถงึ กุมภาพนั ธ เปน ผลเดือน กุมภาพนั ธถึงเมษายน ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือพบทั่วพ้ืนทท่ี งั้ 3 ลุมนาํ้ การขยายพันธุ เพาะเมลด็ ไมม ขี อมูลการปฏบิ ัติตอ เมล็ดกอนนาํ ไปเพาะ ประโยชน เนอื้ ไมล ะเอียด คอ นขา งออ น ตกแตงและขัดชักเงาไดง า ย ใชใ นการกอ สรา งในทร่ี ม ขอ แนะนาํ เปนไมโ ตคอ นขา งเรว็ ตอ งการแสงมาก เมล็ดมขี นาดเล็กและถกู ทําลายไดงายจากไฟปา แตก ลา ไมท นความแหง แลง ไดด ี เหมาะสาํ หรบั ปลกู เปน ไมโ ตเรว็ ในระยะแรก โดยเฉพาะในพน้ื ทท่ี เ่ี ปน ปา ดบิ แลง เดมิ ขอมลู เพ่มิ เตมิ Flora of Thailand 5(4) (1992); Flora of China Vol. 13 (2007); ตนไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); ไมป ายนื ตนของไทย 1 (เออื้ มพร และปณธิ าน, 2547) 25

กัลปพฤกษ Cassia bakeriana Craib วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE) ช่อื อนื่ เรยี กในภาษาเขมรแถบจงั หวดั สุรินทรว า กานล ลกั ษณะวิสยั ไมต น ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดกลาง ผลัดใบ อาจสูงไดถ ึง 20 ม. กงิ่ ออ นมีขนส้ันนมุ หนาแนน ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ มีขนสั้นนุมหรือขนกํามะหย่ีหนาแนนตามก่ิงออน แผนใบ กานและแกนกลางใบ ชอดอก กานดอก ใบประดบั กลีบเลีย้ ง และฝก ใบประกอบแบบขนนกปลายคู ยาว 17–45 ซม. ใบยอยมี 5–8 คู เรยี งตรงขาม ปลายใบและโคนใบกลม ปลายใบมีต่ิงแหลมเล็กๆ กานใบยอยส้ัน ชอดอกแบบชอกระจะ ออกตามก่ิงพรอมใบออน ยาว 5–12 ซม. ดอกจํานวนมาก สีชมพเู ปล่ียนเปน สีขาว กา นดอกยาว 3–6 ซม. กลบี เลยี้ ง 5 กลบี ยาว 0.9–1.2 ซม. กลีบดอก 5 กลีบ รปู ใบหอกแกมรปู ไข ยาว 3.5–4.5 ซม. เกสรเพศผู 10 อนั อนั ยาว 3 อนั กา นชอู บั เรณยู าว 3.5–5 ซม. อนั สน้ั 4 อนั กา นชอู บั เรณู ยาวประมาณ 2 ซม. ลดรปู 3 อนั กานชอู บั เรณยู าว 1–1.5 ซม. รงั ไขย าว 4 ซม. มีกา นยาว 1–1.5 ซม. ผลเปนฝกทรงกระบอก ยาว 30–40 ซม. เสน ผา นศูนยกลาง 1–1.5 ซม. มี 30–40 เมล็ด เมล็ดกลม สนี ํา้ ตาลเปน มัน มผี นังบางกัน้ เขตการกระจายพันธุ พมา ไทย การกระจายพันธแุ ละนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบทางภาคเหนอื ภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื ภาคตะวนั ออก และภาค กลาง ข้ึนในปาเบญจพรรณ และเขาหินปูน ระดับความสูง 300–1,000 เมตร ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือพบเฉพาะทาง ตอนลา งบริเวณตน นํ้าของลมุ นํ้ามลู ประโยชน เน้อื ไมคอนขา งแข็ง ใชท ําฟน เปลือกมสี ารฝาดใชฟอกหนัง ฝก มฤี ทธิเ์ ปน ยาระบาย บาํ รงุ ดนิ ดอกสวยงาม นิยม ปลกู เปน ไมประดับและเปนไมมงคล การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ตดั ปลายเมล็ดหรอื แชกรดเขมขนกอนนําไปเพาะเชน เดียวกบั ราชพฤกษ หรอื ขอ มูลจากภมู ปิ ญ ญา ชาวบาน จังหวัดยโสธร ใหขลบิ เมลด็ ใหเ กดิ แผล แชนํา้ 1–3 วัน นําขนึ้ หอ กระสอบปาน รดน้าํ พอชุม 2–3 วนั เมลด็ งอกแลวยา ย ลงถงุ เชนเดียวกบั มะกลํา่ ตน และราชพฤกษ ขอ แนะนาํ เปนไมโตเรว็ โดยเฉพาะในชวงกลาไม ข้ึนไดดใี นทีแ่ หง แลง ใบหนาแนน เหมาะสาํ หรบั ปลกู ปรบั ปรุงดนิ ในพน้ื ทป่ี า เบญจพรรณทเี่ สอื่ มโทรมและแหง แลง ขอมลู เพ่ิมเติม Flora of Thailand Vol 4(1) (1984); การจดั การเพาะชาํ กลา ไมค ุณภาพ (กรมปาไม, 2542); ตน ไมเมอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); อนุกรมวธิ านพชื อกั ษร ก. (ราชบณั ฑติ ยสถาน, 2538) 26

คาง Albizia lebbeckoides (DC.) Benth. วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE) ชอ่ื อืน่ – ลกั ษณะวสิ ยั ไมต นขนาดเลก็ ถึงขนาดกลาง ผลดั ใบ สูงได ถงึ 15 ม. เปลอื กสนี ํา้ ตาลอมเทา แตกเปนรองตน้ื ๆ ตามยาว ก่ิงเกล้ยี ง ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคัญ ใบประกอบแบบ ขนนก 2 ช้ัน แกนกลางใบประกอบยาว 5–13 ซม. มตี อมบน โคนกานใบระหวา งใบประกอบยอ ย ใบประกอบยอยมี 3–4 คู ยาว 6–11 ซม. ใบยอยมี 15–25 คู รูปขอบขนาน ยาว 0.7–2 ซม. เบย้ี ว ไรกา น ชอดอกแบบชอกระจุกแนน แยกแขนง ออกตามซอกใบ ยาวไดถึง 15 ซม. แตล ะชอกระจุกแนน มีดอก 10–15 ดอก ไรก า น กลีบเลยี้ งขนาดเล็ก 5 กลบี กลบี ดอกเชือ่ ม ตดิ กันเปนหลอด ยาว 4–5 มม. ปลายแยกเปน 5 กลบี กลบี ยาวประมาณ 1 มม. เกสรเพศผจู าํ นวนมาก กา นชอู บั เรณเู ชอื่ ม ติดกันที่โคน ยาวกวาหลอดกลีบดอก รังไขเกลี้ยง ฝกแบน ยาว 7–20 ซม. เมล็ด มีประมาณ 12 เมลด็ เมลด็ รปู รีกวา ง ยาว ประมาณ 7 มม. เขตการกระจายพนั ธุ ไทย ภมู ิภาคอนิ โดจนี ชวา ตมิ อร ฟล ิปปน ส สุลาเวสี ปาปวนิวกนิ ี การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวิทยาในประเทศไทย พบ แทบทุกภาค ยกเวนทางภาคใต ขึ้นในปาเบญจพรรณและ ปา ดิบแลง ระดับความสูงจนถึงประมาณ 800 เมตร ทางภาค ตะวันออกเฉียงเหนือตอนลางของลุมน้ํามูล ติดผลเดือน เมษายน–ตลุ าคม ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนลา งและ ตอนบนของลุม นา้ํ มลู การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ การปฏบิ ตั ติ อ เมลด็ นา จะเหมอื น กบั พชื วงศถ วั่ อน่ื ๆ หลายชนดิ โดยเฉพาะการนาํ เมลด็ ไปแชน า้ํ กอนนําไปเพาะ ประโยชน เน้ือไมออน ใชทําฟน ตนใชเล้ียงคร่ัง เปลือก ในอินโดนีเซีย ใชยอมแห ในฟลิปปนส ใชผสมเครื่องดื่มท่ีหมัก จากออย ขอ แนะนํา เปน ไมโ ตเร็ว ใบขนาดเลก็ ควรปลกู รว มกับไมโ ตเรว็ ท่ใี บกวาง โดยเฉพาะพ้ืนที่ทแ่ี หง แลงและมี สภาพดนิ ท่ีเสอื่ มโทรม ชวยบาํ รุงดนิ ขอ มลู เพ่มิ เตมิ Flora of Thailand 4(2) (1985); PROSEA 3 (1992); National History Bulletin Siam Society 45 (1997) 27

แคนา Dolichandrone serrulata (Wall. ex DC.) Seem. วงศ BIGNONIACEAE ชอื่ อื่น แถบจังหวดั ปราจีนบุรีเรยี ก แคยาวหรอื แคอาว ลกั ษณะวสิ ัย ไมต น ขนาดเลก็ ถงึ ขนาดกลาง ผลดั ใบชวงสั้น ๆ สงู 7–20 ม. เปลอื กแตกเปนรอ งตามยาว ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ี่สําคญั ใบประกอบแบบขนนก ยาว 12–35 ซม. มีใบยอ ย 3–5 คู ไมม ีหใู บเทียมคลายใบ ใบ ยอ ยรูปรีหรือรปู ไขกลับ ยาว 5–14 ซม. ปลายใบแหลมหรือแหลมยาว โคนใบเบยี้ ว แผน ใบคอนขา งบาง มตี อ มขนาดใหญต าม เสนกลางใบ ชอดอกแบบชอกระจะ ออกสั้น ๆ ทปี่ ลายก่ิง ยาว 2–3 ซม. กานดอกยาว 1.8–3.8 ซม. กลบี เลี้ยงคลายกาบ ยาว 3–5 ซม. หลอดกลบี ดอกยาว 11–19 ซม. เรยี วแคบ บานออกชว งบน รปู กรวย ปลายแยกเปน 5 กลีบ ยาว 5–8 ซม. สขี าว เกสร เพศผอู ยูภายในหลอดกลบี ดอก ผลเปน ฝก เรียวยาว บิดงอ ยาวไดถงึ 85 ซม. เมล็ดรูปรี บาง ยาว 2.2–2.8 ซม. รวมปก เขตการกระจายพนั ธุ พมา ไทย ลาว เวยี ดนาม การกระจายพันธุและนเิ วศวิทยาในประเทศไทย พบทางภาคเหนอื ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื และภาคตะวนั ออก ขึ้น ตามปา เบญจพรรณและปา เตง็ รงั ทลี่ มุ ตา่ํ ทอ งไรท อ งนา ออกดอกออกผลเดอื นมกราคมถงึ เดอื นกรกฎาคม ผลแกเ ดอื นมถิ นุ ายน– สงิ หาคม ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือพบกระจายทั้งพนื้ ท่ที กุ ลมุ น้ําโดยเฉพาะตามปา ริมนาํ้ ประโยชน เน้อื ไมคอนขางออ นและมีเส้ยี นมาก เหมาะสําหรับใชท ําฟน และเผาถาน ดอกรบั ประทานได ใบหนาแนน เหมาะ สําหรับปลูกปนไมประดับสองขางถนน และใหรมเงาแกพ ืชเกษตร การขยายพันธุ เพาะเมลด็ อตั ราการงอกสูง เนื่องจากเมล็ดเบาและมีปก ควรกลบดว ยทรายบาง ๆ เพ่อื ปอ งกนั เมลด็ กระเด็น หรืออาจใชร ากปก ชาํ ไดเ ชน เดยี วกนั ขอ แนะนํา เปน ไมค อนขา งโตเร็ว ข้นึ ไดด ีในที่ราบลุมและมีน้าํ ขงั เหมาะสําหรบั ปลูกเพ่อื ปอ งกนั การกัดเซาะ ริมตลง่ิ และปอ งกันการชะลางหนา ดนิ จากนาํ้ ฝน เนื่องจากมใี บท่หี นาแนน โดยเฉพาะพนื้ ทีท่ ม่ี ีนาํ้ ทว ม เชน ตามปา บุง-ปา ทาม ที่เสือ่ มโทรม ขอ มูลเพิม่ เติม Flora of Thailand 5(1) (1987); ไมเอนกประสงคก นิ ได (สํานักคณะกรรมการการวจิ ยั แหง ชาติ, 2540) 28

แคหางคา ง Fernandoa adenophylla (Wall. ex G. Don) Steenis วงศ BIGNONIACEAE ชือ่ อ่ืน ทางจังหวดั เลยเรียก แครา วหรอื แคลาว แถบจังหวดั จันทบุรเี รียก แฮงปา ลักษณะวสิ ัย ไมตนขนาดเลก็ ถึงขนาดกลาง ผลดั ใบ สูง 5–20 ม. เปลอื กหนา แตกเปนรอ งตามยาว ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ีส่ าํ คญั ใบประกอบแบบขนนก ยาว 20–50 ซม. มใี บยอย 2–4 คู ใบยอยรปู รี รปู ไขกลบั หรือ รปู ขอบขนาน ยาว 10–24 ซม. แผนใบดา นลางมขี นสั้นนมุ ชอ ดอกแบบชอ กระจุกแยกแขนง ตัง้ ตรง ยาว 16–23 ซม. กลีบเลี้ยง รูประฆงั ปลายแยก 5 แฉก ยาว 2.7–4.5 ซม. ตดิ ทน มขี นสั้นนุม หนาแนนสนี าํ้ ตาล กลีบดอกสเี หลืองอมนาํ้ ตาลหรอื แกมเขยี ว ดานนอกมขี นสั้นนมุ หนาแนน หลอดกลีบดอกชวงโคนยาว 1.7–2.2 ซม. ชวงปลายยาว 3–5 ซม. กวาง 4–5 ซม. รงั ไขมขี นรปู ดาว สนั้ หนานุม ผลเปนฝก มี 5 รอง ตามยาว บดิ งอ ยาว 35–70 ซม. เสน ผานศูนยก ลาง 1.5–2.5 ซม. มขี นสนี ้ําตาลหนานุมปกคลมุ เขตการกระจายพนั ธุ อินเดีย ปากสี ถาน บงั กลาเทศ พมา หมูเ กาะในทะเลอนั ดามนั ไทย ภมู ิภาคอนิ โดจนี และมาเลเซีย การกระจายพันธุและนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย พบทัว่ ประเทศ ขน้ึ ตามปาเบญจพรรณ ทงุ หญา และปา ที่ถกู ทดแทนใน พื้นทีร่ าบลุม ออกดอกออกผลเกือบตลอดป ทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื พบทวั่ พ้นื ทีโ่ ดยเฉพาะทางตอนลา งลุม น้ํามลู ประโยชน เนอ้ื ไมค อนขางออ นแตเหนียว ใชท าํ เฟอรน ิเจอร ไมฟน เปลือกนํามาตมอาบเปน สมนุ ไพร ใบหนาแนน ดอกขนาด ใหญ เหมาะสําหรบั ปลกู เปนไมสองขางถนน การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด อัตราการงอกสงู เนอ่ื งจากเมล็ดเบาและมีปก ควรกลบดวยทรายบาง ๆ เพอ่ื ปองกนั เมล็ดกระเดน็ ขอแนะนาํ เปน ไมคอนขา งโตเร็ว ขนึ้ ไดด ีในท่ีแหง แลง ในทร่ี าบลมุ เหมาะสาํ หรบั การปลกู เปนไมเบิกนาํ เพือ่ ใหร ม เงาแกไ มโตชาเพื่อฟน ฟูสภาพปาดบิ แลง ในระดบั ตํ่าทเ่ี ส่ือมโทรม ขอ มูลเพมิ่ เติม Flora of Thailand 5(1) (1987) 29

ไครม นั ปลา Glochidion sphaerogynum (Müll. Arg.) Kurz วงศ EUPHORBIACEAE ชื่ออื่น – ลกั ษณะวิสยั ไมตน ขนาดเลก็ สูงไดถงึ 15 ม. เปลอื กสนี ้ําตาลอมเทา แตกเปนรองตามยาว เปลือกในสีชมพูหรืออมมว ง ดอก แยกเพศรว มตน ลักษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ ําคัญ ใบเรยี งเวยี น รปู ขอบขนานแกมรปู ไข ยาว 6–17 ซม. ปลายใบมกั เปน ตง่ิ แหลม โคนใบเบย้ี ว แผนใบดานลางมนี วลคลายข้ีผึง้ ชอดอกแบบชอกระจุก ออกส้ัน ๆ ตามซอกใบหรือตามขอ ไมม กี ลีบดอกและจานฐานดอก กลบี เล้ียง 6 กลีบ ขนาดเลก็ สเี หลอื งแกมเขยี ว เกลี้ยง ยาวไมเทากัน ดอกเพศผูก านดอกยาว 0.6–1.3 ซม. ดอกเพศเมียกา นยาว ไมเกนิ 3 มม. เกสรเพศผู 3 อนั โคนเช่ือมติดกัน ยอดเกสรเพศเมียเชือ่ มตดิ กนั จักเปนสามเหลย่ี ม ตดิ ทน ผลแบบผลแหง แตก สีแดง กวางประมาณ 1 ซม. สงู ประมาณ 4 มม. สว นมากมี 6 พู เปลอื กบาง เมล็ดรูปรี สีแดงอมสม ยาวประมาณ 4 มม. เขตการกระจายพันธุ อินเดีย ภูฏาน จีนตอนใต พมา ไทย เวยี ดนาม การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบกระจายทว่ั ไปทางภาคเหนอื กระจายหา ง ๆ ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคตะวนั ออก ขน้ึ ในปา เตง็ รงั ปา เบญจพรรณ และปา ดบิ แลง โดยเฉพาะตามชายปา และทโ่ี ลง ในปา เสอ่ื มโทรม ระดบั ความสงู 500–1,200 เมตร ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือพบทางตอนบนคอ นไปทางภาคเหนือ บรเิ วณลมุ นํา้ โขงและบริเวณตน นา้ํ ของลุมนาํ้ ชี ประโยชน เนื้อไมอ อนคอนขา งแขง็ ขนาดเล็ก เหมาะสาํ หรับทาํ ฟน ในประเทศจีน เปลือกและเนอื้ ไม ใชเปน ยาสมุนไพร การขยายพันธุ เพาะเมลด็ คดั เมล็ดทีเ่ สยี ทิ้งดวยการนําไปลอยนาํ้ กลาไมค อนขางโตชา ขอ แนะนํา เปนไมโตคอ นขา งเรว็ ตอ งการแสงมาก คลายไมเ บิกนาํ ทนความแหงแลง และไฟปา ไดดี เหมาะ สําหรบั ปลกู ฟนฟสู ภาพปา ในพืน้ ทีส่ ูงพรอมไมโตเร็วและไมเ บกิ นาํ ชนดิ อน่ื ๆ ได ขอ มูลเพิม่ เติม Flora of Thailand 8(2) (2007) 30

งว้ิ ดอกขาว Bombax anceps Pierre วงศ MALVACEAE ช่อื อนื่ – ลกั ษณะวิสยั ไมตน ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ ผลัดใบ สูงไดถึง 30 ม. ลาํ ตน และกงิ่ มีหนามแขง็ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ่สี ําคัญ ใบประกอบแบบน้วิ มอื เรียงเวยี น ออกหนาแนน ชวงปลายก่งิ กา นใบยาว 10–20 ซม. ใบยอ ย 5–7 ใบ ขนาดไมเ ทากนั รูปรหี รือรปู ไขก ลบั ยาว 8–18 ซม. กา นใบยอ ยยาว 1–1.5 ซม. ดอกสีขาวอมเขยี วหรอื ชมพู ออก เด่ยี ว ๆ หรอื เปน กระจกุ 2–3 ดอก ตามปลายก่งิ กา นดอกยาวประมาณ 1 ซม. กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกนั เปน รปู ระฆัง ยาว 3–4 ซม. ปลายแยกเปน 3–5 กลบี กลบี ดอก 5 กลบี รูปไขก ลบั ยาว 7–9 ซม. มขี นสนั้ นุมทั้งสองดาน เกสรเพศผจู ํานวนมาก เช่ือมตดิ กนั ที่โคน มี 5 กลุม ติดรอบรงั ไขและฐานกานชยู อดเกสรเพศเมีย ยาว 6–7 ซม. รังไขมขี นสนั้ นมุ มีสนั ตามยาว 5 สนั ผลแหงแลว แตก รปู ขอบขนาน เปนสนั ตามยาว ยาว 10–18 ซม. ขางในมขี นปุย เมล็ดจํานวนมาก เขตการกระจายพันธุ พมา ไทย กมั พูชา การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบกระจายทางภาคเหนอื ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนลา ง ภาคตะวนั ตกเฉียงใต และภาคตะวันออกเฉยี งใต ข้ึนในปา เบญจพรรณ ปาเต็งรงั และเขาหนิ ปนู ระดับความสงู 100–900 เมตร ออกดอก ออกผลเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนกุมภาพันธ การสืบตอพันธุตามธรรมชาติดี ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือพบเฉพาะทาง ตอนลางบริเวณลมุ น้าํ มูล ประโยชน เนือ้ ไมอ อน ใชทาํ ของเลน หรอื เคร่อื งใชภ ายในรม ปุยนนุ ใชเปน ไสในเคร่อื งนอน หมอน การขยายพันธุ เพาะเมลด็ เมลด็ หางา ย ไมมีขอมลู การปฏบิ ตั ติ อ เมลด็ กอนนาํ ไปเพาะ ขอแนะนํา เปน ไมเบิกนาํ และโตเร็ว ทนแลง และทนไฟ เหมาะสําหรับปลกู ฟน ฟสู ภาพปาเบญจพรรณหรอื ปา ดบิ แลงทเ่ี ส่อื มโทรม โดยเฉพาะพ้ืนทีท่ ่มี ปี ระดแู ละตะแบก ข้ึนเปน ไมเ ดน อยางไรกต็ าม เปนไมทีม่ ีทรงพมุ กวาง ตอ งการแสงมาก ไมค วรปลูกชิดกบั ไมอ่ืน ๆ เกินไป ควรควบคุมวชั พืชและไฟปาในระยะกลาไม ขอ มูลเพมิ่ เติม Flora of Thailand 9(1) (2005) 31

งิ้วดอกแดง Bombax ceiba L. วงศ MALVACEAE ช่อื อนื่ ภาษาชองแถบจังหวัดจนั ทบรุ ีเรยี กวา ง้วิ ปง งิว้ ปงแดง หรอื สะเนม ระกา ลกั ษณะวิสยั ไมตน ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู ไดถึง 30 ม. ลาํ ตนมหี นามแข็ง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ีส่ ําคัญ ใบประกอบแบบน้วิ มือ เรยี งเวียน ออกทปี่ ลายกิง่ กานใบยาว 12–18 ซม. ใบยอย 5–7 ใบ รูปรี ขนาดไมเทา กนั ยาว 8–15 ซม. กานใบยอ ยยาว 0.5–2 ซม. ดอกออกเด่ียว ๆ ทปี่ ลายกง่ิ กา นดอกยาว 0.5–1 ซม. กลีบ เล้ียงเชือ่ มตดิ กนั เปน รูปถวย ยาว 2–4.5 ซม. ปลายแยกเปน 3–5 กลบี ยาวประมาณ 1.5 ซม. ดานในมขี น กลบี ดอก 5 กลีบ สี แดง สสี มแก หรือเหลืองออน มขี นสน้ั นมุ ทงั้ สองดาน กลีบรูปไขก ลบั หรอื รูปขอบขนาน ยาว 5–8 ซม. เกสรเพศผจู ํานวนมาก เชอ่ื มตดิ กนั ทโ่ี คนเปน เสา เกสรผสู น้ั ๆ มี 10 กลมุ ตดิ รอบรงั ไขแ ละฐานกา นชยู อดเกสรเพศเมยี ยาว 3.5–7 ซม. รงั ไขก ลม ๆ เกลีย้ ง มรี อ งตามยาว 5 รอ ง ผลแหงแลวแตก รูปขอบขนาน ไมม ีสัน ยาว 8–10 .ซม. ขา งในมีขนปุย เมล็ดจํานวนมาก เขตการกระจายพนั ธุ อินเดยี ศรลี งั กา เนปาล จีนตอนใต พมา ไทย ลาว กัมพชู า ภูมิภาคมาเลเซีย นิวกินี ฟลปิ ปนส การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย สว นใหญเ ปน ไมป ลกู พบทว่ั ประเทศ ในธรรมชาตขิ นึ้ ตามปา เบญจพรรณ และปา ดิบแลง จนถึงระดับความสงู ประมาณ 1,300 เมตร ออกดอกออกผลเดอื นพฤศจกิ ายนถงึ เดือนกุมภาพนั ธ ทางภาคตะวัน ออกเฉยี งเหนอื พบกระจายท่ัวพ้นื ที่ในปา เบญจพรรณทแี่ หงแลง ท้ัง 3 ลุมน้าํ ประโยชน เนอื้ ไมออ น ใชท ําของเลน หรือเคร่อื งใชภ ายในรม ขนปุยจากฝกแกใ ชเปนไสใ นของเคร่ืองนอน หมอน ผลออ นและ ดอกใชบ ริโภคได การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ไมม ขี อ มูลการปฏิบตั ิตอเมล็ดกอนนําไปเพาะ ขอ แนะนาํ เปนไมเบกิ นาํ และโตเร็วเชนเดียวกับ งิ้วดอกขาว ทนแลง และทนไฟ แตม ักพบตามที่ราบลุม และ ทนนํ้าทวมขัง จึงเหมาะสมสาํ หรบั พนื้ ทช่ี มุ ชืน้ ไดดีกวา งิว้ ดอกขาว และเปน ไมทมี่ ที รงพุม กวา ง ตองการแสงมาก จึงไมควรปลูกชิดกบั ไมอนื่ ๆ เกินไป ขอมูลเพมิ่ เติม Flora of Thailand 9(1) (2005) 32

ซอ หิน Gmelina racemosa (Lour.) Merr. วงศ LAMIACEAE (LABIATAE) ช่อื อืน่ – ลักษณะวิสัย ไมตนขนาดกลาง สูงไดป ระมาณ 25 ม. เปลือกเรียบ สนี ้ําตาลออน ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ าํ คัญ ใบเรียงตรงขามสลับฉาก รูปไข ยาว 9–20 ซม. แผนใบดานลา งมนี วลและขนสัน้ นุม เสน แขนงใบ 3–6 คู ออกจากโคน 1 คู กานใบยาว 3–7 ซม ชอ ดอกแบบชอกระจกุ แยกแขนงส้นั ๆ ออกตามปลายกงิ่ ยาวได ประมาณ 15 ซม. กลีบเลยี้ งและกลบี ดอกมีจาํ นวนอยา งละ 5 กลบี กลบี เลยี้ งรปู ระฆงั ยาว 0.8–1 ซม. ปลายตัด ดา นนอกมีขน ติดทนและขยายในผล กลีบดอกรูปปากแตรโปงดา นเดียว ยาว 3–5 ซม. ปลายแยกเปน 5 กลีบ ขนาดเทาๆ กนั ดา นนอก สีขาวอมมวง ดา นในสมี วง มขี นสั้นนุมท้งั สองดา น กลีบบน 2 กลีบ กลีบลาง 3 กลบี กลีบกลางใหญกวา เลก็ นอย กลบี ปากมี สีเหลอื งเขม ดานใน เกสรเพศผู สั้น 2 อัน ยาว 2 อัน ยอดเกสรเพศเมยี มี 2 แฉก ผลแบบเมลด็ เดยี วแข็ง สุกสเี หลอื ง รปู ไข ยาว 2.5–4 ซม. เขตการกระจายพนั ธุ จนี ตอนใต ไทย ลาว เวยี ดนาม การกระจายพันธุและนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบเฉพาะทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือตอนบน บรเิ วณลุม นํ้าโขง ทเี่ ขตรกั ษาพนั ธสุ ตั วป า ภวู วั จงั หวดั บงึ กาฬ ขนึ้ หา งๆ ในปา ดบิ แลง ระดบั ความสงู ประมาณ 200 เมตร การสบื ตอ พนั ธตุ ามธรรมชาติ ไมค อ ยดีนัก พบกลาไมน อ ย ประโยชน เปน ไมเ น้ือออ น ใชป ระโยชนเ ชน เดยี วกับซอ (Gmelina arborea Roxb.) การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ การปฏบิ ตั ติ อ เมลด็ เชน เดยี วกบั ซอ ขอ ควรระวงั เนอ่ื งจากเปน ไมเ นอ้ื ออ น กลา ไมอ าจถกู เจาะทาํ ลาย ไดงาย ขอ แนะนาํ เปนไมโตเร็ว คอ นขา งหายาก เหมาะสําหรับปลกู เปนทางเลอื กเพอ่ื เปนการขยายพนั ธพุ ืชท่ี หายากของไทย และฟนฟสู ภาพปาดิบแลงในพ้ืนทรี่ าบทางภาคตะวันออกเฉยี งเหนือตอนบนที่มีความชมุ ชื้น สามารถปลกู รวมกบั ไมว งศยางทไ่ี มผ ลดั ใบหลายชนิด เชน ยางนา ยางแดง ยางปาย และซดี ง เปนตน ขอมูลเพม่ิ เติม Flora of China Vol. 17 (Verbenaceae - Gmelina lecomtei Dop) (1994); คมู ือเลือกชนิดพรรณไมเพื่อปลกู ปา ปองกันอุทกภยั (ซอ – Gmelina arborea Roxb.) (สาํ นักงานหอพรรณไม, 2555) 33

ตะแบกเกรยี บ Lagerstroemia cochinchinensis Pierre วงศ LYTHRACEAE ช่อื อ่ืน – ลกั ษณะวสิ ัย ไมพมุ ไมต น ขนาดเลก็ ถึงขนาดกลาง ผลดั ใบ สงู 2–25 ม. เปลอื กบาง สนี า้ํ ตาล แตกเปน แผน ปลายกง่ิ ขาง ๆ มกั แปรสภาพเปนหนาม ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสาํ คญั มขี นกระจกุ ส้นั นมุ สนี ํา้ ตาลแดงตามแผนใบ และชอดอก ใบเรยี งตรงขาม รปู รีหรือ รปู ขอบขนาน ยาว 4–19 ซม. ใบแกม ีขนสั้น ๆ ตามเสน แขนงใบดา นลาง ชอดอกออกทปี่ ลายก่ิง ยาว 3–30 ซม. มีกานดอกเทยี ม ยาวประมาณ 2 มม. ปลายดอกตูมมตี ิ่งนนู ยาวประมาณ 2 มม. กลบี เล้ียงรปู ถวย ยาว 0.7–1 ซม. มขี นสั้นนุม มสี นั 6 สนั ปลาย สวนเวา มตี ง่ิ ยาวประมาณ 4 มม. แผนกลีบยาว 3–4 มม. มีขนสว นปลายกลบี ดา นบน ดอกสีมวงหรอื อมชมพู เปลย่ี นเปนสีออน เกอื บขาว แผนกลีบรปู ไข ยาว1.5–3 ซม. รวมกา นกลบี ขอบเรยี บหรือเปน คลื่น เกสรเพศผจู าํ นวนมาก มี 6–7 อนั ดา นนอกยาว กวาอนั อ่ืน ๆ รังไขมขี นปกคลุม ผลแหงแตก 5–6 ซกี เรยี บ สว นปลายผลมกั มีขนยาวสีขาว เกลีย้ ง ยาว 1.4–1.7 ซม. กานผลเทียม ยาว 2–6 มม. เขตการกระจายพนั ธุ ไทย ภมู ิภาคอนิ โดจีน การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบแทบทกุ ภาค ยกเวน ภาคใต ขนึ้ ในปา เบญจพรรณและปา ดบิ แลง จนถงึ ระดับความสงู ประมาณ 1,000 เมตร ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือพบท่ัวพ้ืนทท่ี งั้ 3 ลมุ นา้ํ การขยายพันธุ เพาะเมล็ด เมลด็ เบา มีปก ควรใชทรายกลบเพอ่ื ปอ งกนั เมล็ดกระเด็น ไมมขี อมูลการปฏิบตั ติ อเมลด็ กอนนํา ไปเพาะ ประโยชน เน้ือไมคอนขางแข็ง ใชใ นการกอ สราง ไมปารเ กต ดา มเครอ่ื งมือทางการเกษตร เครื่องเรือน ขอ แนะนํา เปนไมโ ตคอ นขา งเรว็ ระยะกลาไมตองการแสงมาก ทนแลงและทนไฟ เหมาะสําหรับฟน ฟู สภาพปาเบญจพรรณหรอื ปา ดิบแลงท่เี สื่อมโทรมรว มกบั ไมโ ตชาไดพ รอ มกัน ขอ มลู เพ่มิ เตมิ The Gardens’ Bulletin, Singapore 24 (Furtado, 1969) 34

ตะแบกแดง Lagerstroemia calyculata Kurz วงศ LYTHRACEAE ชือ่ อ่ืน ทางภาคตะวนั ออกเรียก ตะแบกขาวใหญห รอื ตะแบกหนัง ในจังหวดั นครราชสีมาเรียก ตะแบกใหญหรอื เปลอื ยดง ลกั ษณะวิสัย ไมตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ผลัดใบ สูง 10–40 ม. ลาํ ตนสวนมากกลวง โคนตนมพี ูพอน เปลือกสีเทา แตก ลอนเปน แผน ทิง้ รอยแผลเปน วง เปลือกในสีมว ง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ี่สาํ คญั มีขนกระจุกสนั้ นุมตามแผนใบดานลา ง ชอ ดอก และกลีบเลยี้ งดานนอก ใบเรียง ตรงขา ม รปู ขอบขนานหรอื รปู ใบหอก ยาว 6–20 ซม. ปลายใบแหลมหรอื เรยี วแหลม โคนใบมนหรอื กลม เสน แขนงใบขา งละ 8–12 เสน เสนแขนงใบยอ ยแบบขั้นบนั ได กานใบยาว 0.5–1 ซม. ชอ ดอกแบบชอแยกแขนง ออกตามปลายก่ิง ยาว 10–30 ซม. ดอก เลก็ สีขาวหรืออมมว งออน ๆ ไรก า นหรอื เกอื บไรกาน ปลายดอกตูมเปนตมุ กลบี เล้ยี งรูปถว ย มสี นั ไมชัดเจน ยาว 5–6 มม. ปลายแยกเปน 6 แฉก ยาวประมาณ 2 มม. กลีบดอก 6 กลีบ รปู ไขก ลบั ยาว 0.5–1 ซม. รวมกา นกลบี ท่ยี าว 2–3 มม. ขอบกลีบ เปน คลืน่ เกสรเพศผูจาํ นวนมาก ยาวเทา ๆ กัน รังไขม ีขน ผลแหง แตก 5–6 ซีก รปู รี ยาวประมาณ 1 ซม. กา นผลเทียมยาว ประมาณ 1 มม. เมลด็ จํานวนมาก มีปก เขตการกระจายพนั ธุ พมา ไทย ภมู ภิ าคอินโดจีน การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบแทบทุกภาคของประเทศยกเวนภาคเหนือตอนบน ข้ึนในปา เบญจพรรณและปา ดบิ แลง ระดับความสูง 100–400 เมตร ผลแกจ ดั ประมาณเดอื นพฤศจิกายน ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนอื พบทวั่ พ้ืนทท่ี ้งั 3 ลมุ นํา้ ประโยชน เน้อื ไมคอนขา งแขง็ ใชใ นการกอสรา ง ไมปารเ กต ดามเครอ่ื งมือทางการเกษตร เครื่องเรอื น เปลือก แกบดิ มกู เลือด การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ควรใชท รายกลบแปลงเพาะ และเพาะในทม่ี แี สงราํ ไร ไมม ขี อ มลู การปฏบิ ตั ติ อ เมลด็ กอ นนาํ ไปเพาะ ขอแนะนํา เปนไมคอ นขางโตเร็วแตมเี นือ้ แขง็ กลา ไมตอ งการแสงมาก ระบบรากลึก ทนแลง และทนไฟ ทรงพมุ แนน เร็ว เหมาะสําหรบั ฟนฟูสภาพปาเบญจพรรณทเี่ สือ่ มโทรมรว มกับไมโตชาไดพรอมกนั แตค วรเวน ระยะหางพอสมควร สามารถปลกู รวมกบั สนสองใบในพื้นที่ปาเตง็ รงั ท่คี อ นขางมีความชมุ ชน้ื สงู บริเวณลมุ น้าํ โขง หรอื ลมุ นาํ้ มูลตอนลาง ขอมลู เพ่ิมเตมิ The Gardens’ Bulletin, Singapore 24 (Furtado, 1969) 35

ตาตมุ บก Falconeria insignis Royle วงศ EUPHORBIACEAE ชอ่ื อื่น ภาคตะวันออกเรียก ตงั ตาบอดหรอื ตีนเปด ปา สว นภาคกลางบางครง้ั เรียก ตาตมุ น้ํา ลักษณะวสิ ยั ไมตนผลัดใบ สงู ไดถงึ 40 ม. มีนํ้ายางสีขาว กง่ิ กานออ น เบาคลา ยฟองนาํ้ ดอกแยกเพศรว มตน ลักษณะทางพฤกษศาสตรท่ีสําคญั ใบเรยี งเวียน เรียงหนาแนนชว งปลายกิ่ง รูปรหี รือรูปขอบขนาน ยาว 8–33 ซม. ปลาย ใบแหลมยาว ขอบใบจักฟน เลอ่ื ย มตี อมตามขอบจกั กานใบยาวไดประมาณ 6 ซม. โคนมตี อม 1 คู ชอดอกแบบชอกระจกุ แยก แขนง ยาวไดประมาณ 17 ซม. ดอกไมมกี ลบี ดอกและจานฐานดอก ชอดอกเพศผูมใี บประดบั ขนาดเลก็ มีตอ ม 2 ตอ ม ดอกออก เปนกระจุกบนแกนชอ กลีบเล้ียง 2 กลีบ ยาวประมาณ 1 มม. เกสรเพศผู 2 อัน ดอกเพศเมียแตละชอกระจุกมีดอกเดียว กลบี เล้ยี งมี 3 พู ยาวประมาณ 2 มม. กา นเกสรเพศเมียส้นั มี 2–3 อนั ยอดเกสรไมแ ยกเปน แฉก ผลแหงแตก รูปรี ยาวประมาณ 7 มม. มี 1 เมล็ดในแตละชอง รปู รเี กือบกลม ยาวประมาณ 5 มม. มีเยือ่ หมุ บางๆ สีขาว เขตการกระจายพันธุ อนิ เดีย ศรีลงั กา ภูฏาน เนปาล จนี ตอนใต พมา ไทย ภูมิภาคอนิ โดจนี คาบสมุทรมลายู การกระจายพนั ธุและนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย พบกระจายทกุ ภาค ขึ้นในปาดิบแลง ทเ่ี ปดโลง เขาหินปนู ระดับความ สงู 100–900 เมตร ออกดอกและตดิ ผลเมอ่ื ทง้ิ ใบหมด ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื พบกระจายหา ง ๆ ในปา ดบิ แลง ทง้ั 3 ลมุ นาํ้ ประโยชน เน้ือไมออ น ใชในงานกอ สรางชัว่ คราว ดา มเครื่องมือขนาดเล็ก ไมอ ดั และไมฟน นาํ้ ยางสขี าวทาํ ใหระคายเคืองตอ ผวิ หนัง หากเขา ตาทาํ ใหต าบอด การขยายพันธุ โดยการเพาะเมล็ด หรือตัดใหแ ตกกอ ไมม ีขอ มูลการปฏบิ ัตติ อ เมล็ดกอนนาํ ไปเพาะ ขอ แนะนํา เปน ไมโ ตเรว็ ขึ้นไดดที ัง้ ในที่แหงแลง และลุมน้ํา ใบมีขนาดคอนขางใหญ เหมาะสาํ หรับการปลูก ฟน ฟูสภาพพื้นทรี่ อยตอพนื้ ท่เี สอื่ มโทรมและปาธรรมชาติ หมายเหตุ เดิมมชี อื่ พฤกษศาสตรวา Sapium insigne (Royle) Trim. ขอมลู เพิ่มเติม PROSEA 5(3) (1998); Flora of Thailand 8(1) (2005) 36

ทองหลางปา Erythrina subumbrans (Hassk.) Merr. วงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE) ช่อื อ่ืน – ลกั ษณะวิสัย ไมต น ขนาดเล็กถงึ ขนาดกลาง ผลัดใบ สูงไดถ ึง 25 ม. ลาํ ตนมหี นามแข็ง ลักษณะทางพฤกษศาสตรทส่ี าํ คัญ ใบประกอบแบบมี 3 ใบยอย เรียงเวียน กา นใบยาว 10–12 ซม. ใบยอ ยรูปสามเหลี่ยม ยาว 10–15 ซม. โคนใบรูปลม่ิ กวางหรือกลม ชอดอกแบบชอ กระจะ ออกส้นั ๆ ทป่ี ลายกิง่ ตงั้ ขน้ึ ดอกจาํ นวนมาก สสี มแดง กลีบเลย้ี งรปู ระฆงั มี 2 กลบี มีขนยาวคลายไหม กลบี ดอกรปู ดอกถัว่ กลีบกลางรปู รกี วาง ยาว 5–6 ซม. ปลายกลบี มน มีกา น กลบี สั้น ๆ กลบี คขู างรูปไขก ลับสน้ั กวากลีบกลาง กลบี คูลา งยาวเทา ๆ กลบี ขาง เกสรเพศผูเช่ือมตดิ 2 กลุม 9 อัน และ 1 อัน รังไข เกลีย้ ง ผลเปน ฝกรปู ทรงกระบอกเรยี วยาว ยาวประมาณ 15 ซม. โคนฝก ลบี ปลายฝก บวมพอง เมลด็ มี 1–3 เมล็ด สีดาํ เขตการกระจายพนั ธุ อินเดีย ศรลี งั กา จนี ตอนใต พมา ไทย ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ฟล ปิ ปน ส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบทุกภาค ข้ึนในปาเบญจพรรณ ปาดิบแลง ชายปาดิบช้ืน ระดับ ความสงู 300–600 เมตร การสืบตอพันธตุ ามธรรมชาติสูง ผลแกเ ดือน มนี าคม–เมษายน ทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื คอ นไป ทางภาคเหนือบรเิ วณตน นาํ้ ของลมุ น้าํ ชีและลุม นํา้ โขง ประโยชน เนื้อไมคอนขางออ น สีขาวนวล ใชท าํ เปน ของเลน ดอกใหส ีแดงใชยอ มผา ใบ บดทาแกโ รคบวมตามขอ รมควนั ชบุ สรุ าปด แผลดูดหนอง น้าํ คั้นจากใบสดแกตาอกั เสบ แกน แกฝในทอ ง ราก แกรอนใน กระหายนํา้ ปลูกเปนไมป ระดบั ได การขยายพันธุ เพาะเมลด็ ปกชาํ ก่งิ นําเมลด็ แชนํ้า 1 คืน คัดเมล็ดทลี่ อยนํา้ ทงิ้ สามารถเพาะลงถงุ โดยตรงได อัตราการงอก ปานกลาง ใชเ วลาการงอกประมาณ 2 อาทติ ย ขอควรระวงั มีศตั รูพชื พวกหนอนมว นใบเขาทาํ ลายไดง าย ขอแนะนํา เปน ไมโ ตเร็ว กลาไมต องการแสงเต็มท่ี แตเปราะบาง หักโคนและถูกแมลงเจาะทาํ ลายไดง า ย ดอกสีสดดงึ ดูดนก เหมาะสําหรบั ปลกู เปน ไมเ บกิ นาํ รว มกับไมเ บกิ นาํ และไมโตเร็วชนิดอื่น ๆ ในพ้ืนท่ีราบใกล แหลง นํ้า ชว ยบํารงุ ดิน ขอ มูลเพิ่มเติม Flora of China Vol. 10 (2010); ปลูกใหเปนปา แนวคดิ และแนวปฏบิ ัตสิ าํ หรบั การฟน ฟปู าเขตรอน (หนว ยวิจัย การฟน ฟปู า, 2549); ตน ไมเมอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); พืชกนิ ไดใ นปา สะแกราช เลม 1 (สถาบนั วิจยั วิทยาศาสตรและ เทคโนโลยแี หง ประเทศไทย, 2551) 37

ทนั Phoebe tavoyana (Meisn.) Hook. f. วงศ LAURACEAE ช่ืออ่นื ทางจังหวดั เลย เรียก กอหิน ลักษณะวสิ ัย ไมต น ขนาดเลก็ สงู ไดถงึ 15 ม. เปลอื กสนี ํา้ ตาลอมเทา มีชองอากาศทวั่ ไป ก่งิ ออนมขี นสัน้ หนานุม ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ่ีสาํ คญั ใบเดย่ี ว เรยี งเวียนชดิ กนั ดคู ลา ยเรยี งเปนวงรอบ รปู รี รปู ขอบขนาน หรือรปู ใบหอก ยาว 11–21 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบรูปลม่ิ ขอบใบเรยี บ แผนใบคอ นขา งหนา ใบออ นมีขนสนั้ นมุ ดา นลา ง เสนกลางใบดานบน นูนชดั เจน เสน แขนงใบขางละ 8–10 เสน กา นใบยาว 0.6–2 ซม. ชอ ดอกแบบชอแยกแขนง ออกตามซอกใบ ยาวไดถ งึ 12 ซม. วงกลบี รวมเปนหลอดสัน้ ปลายแยกเปน 6 กลบี มขี นหนาแนน 3 กลีบนอกส้ันกวา ตดิ ทน ขยายใหญแ ละตัง้ ตรงเมอื่ เปน ผล เกสรเพศผู 9 อนั เรยี งเปน 3 แถว 2 แถวแรก อบั เรณูหันเขา หากนั แถวท่ี 3 อับเรณูหันออก มีตอม 2 ตอ มที่กานชูอบั เรณู เกสรเพศผทู เ่ี ปนหมนั มกี า น รงั ไขม ี 1 ชอ ง มีออวลุ 1 เมด็ ผลคลายผลสดมีหลายเมล็ด รูปไข ยาว 1–1.2 ซม. อยบู นวงกลีบรวม รูปถวยที่ติดทน เขตการกระจายพนั ธุ จนี ตอนใต พมา ภูมิภาคอินโดจีน มาเลเซีย อินโดนเี ซีย การกระจายพนั ธแุ ละนเิ วศวทิ ยาในประเทศไทย พบทกุ ภาค ขนึ้ ตามปา ดบิ แลง และปา ดบิ เขา ระดบั ความสงู จนถงึ ประมาณ 1,700 เมตร เปน ผลเดือนมนี าคมถงึ มิถนุ ายน ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือกระจายหา ง ๆ ทงั้ 3 ลุมน้าํ ประโยชน เนื้อไมคอนขา งออ น มกี ลิน่ หอม ใชทาํ ธูปหรอื ทําฟน การขยายพันธุ เพาะเมล็ด ไมม ีขอ มลู การปฏบิ ตั ิตอเมล็ดกอนนําไปเพาะ ขอแนะนํา เปน ไมคอนขา งโตเรว็ ตองการแสงมาก คลายไมเบกิ นํา เหมาะสาํ หรับปลูกเปนไมโ ตเรว็ ใหร มเงา แกไมโ ตชา โดยเฉพาะในพ้ืนที่สูง หรือปา ดิบเขาทีเ่ ส่ือมโทรม ขอมลู เพมิ่ เตมิ Tree Flora of Malaya 4 (Kochummen, 1898) 38

ทุมหมู Neonauclea pallida (Reinw. ex Havil.) Bakh. f. วงศ RUBIACEAE ชือ่ อื่น – ลกั ษณะวิสัย ไมตนขนาดเลก็ ไมผลัดใบ สงู 5–15 ม. เปลือกสนี ํา้ ตาล ก่ิงมีชอ งอากาศ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ส่ี าํ คญั หใู บรว มอยรู ะหวา งโคนกา นใบ คอ นขา งมขี นาดใหญ ใบเรยี งตรงขา ม รปู รี ยาว 10–20 ซม. ปลายใบแหลมหรือมน โคนใบเรยี วสอบ สวนมากเบี้ยว แผน ใบเกล้ยี งทงั้ สองดาน กา นใบยาวประมาณ 1 ซม. ชอดอกแบบ ชอกระจุกกลม ออกทป่ี ลายกง่ิ 1–3 ชอ เสนผานศูนยกลางประมาณ 2 ซม. ชอออนมีใบประดบั 1 คูค ลา ยหูใบรองรบั ทโี่ คน ดอกจาํ นวนมาก ไรก า น กลบี เลี้ยงโคนเชอ่ื มตดิ กันเปน หลอด ปลายแยก 5 แฉก กลบี ดอกรปู ดอกเข็ม ปลายแยกเปน 5 กลบี สี ขาว เกสรเพศผู 5 อนั กา นชอู ับเรณูส้นั ปลายอับเรณยู ืน่ พนปากหลอดกลีบดอก ผลยอยแหง แลวแตกตามแนวตะเข็บ รูปไข เมล็ดขนาดเลก็ จํานวนมาก มปี ก ส้ัน ๆ ทั้งสองดาน เขตการกระจายพันธุ พมา ไทย เวยี ดนาม คาบสมทุ รมลายู การกระจายพันธแุ ละนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย พบมากทางภาคใต ขน้ึ ตามชายปา ดบิ แลง และปา เบญจพรรณระดบั ตาํ่ ๆ เปนผลเดอื นสงิ หาคม–กนั ยายน ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื พบทางตอนลางบรเิ วณตนนา้ํ ของลมุ นาํ้ มูล ประโยชน ไมเนือ้ ออน ใชท ํากลอง ราก แกเ บาหวาน แกน ตม นา้ํ ด่ืมบํารุงเลือด ผลออน แกอาเจียน ผลสุกขับระดู ขบั ลม ใบ ตําพอกฆาเหา การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ไมม ีขอมลู การปฏบิ ตั ิตอเมล็ดกอ นนําไปเพาะ ขอ แนะนาํ เปน ไมโตเร็ว ตองการแสงมาก เหมาะสําหรบั ปลกู ในท่รี าบลมุ ใกลแ หลง นํา้ ทนน้ําทวม ใบหนา แนน ใหรม เงาแกไมโ ตชา ขอมูลเพม่ิ เติม Blumea 12 (van Den Brink, 1963) 39

ปอตบู ฝาย Sterculia hypochra Pierre วงศ MALVACEAE ชื่ออน่ื ทางภาคตะวันออกเฉยี งใตเรยี ก ปอแดง ลกั ษณะวิสยั ไมต น ขนาดเลก็ ถึงขนาดกลาง ผลัดใบ สงู ไดประมาณ 20 ม. เปลือกเรียบสนี ํา้ ตาลเทา กง่ิ อวบสนั้ มีขน มรี อยแผล ใบชัดเจน ลักษณะทางพฤกษศาสตรท ่ีสาํ คัญ หใู บรปู ใบหอก รวงงาย ใบเดย่ี วรปู ฝา มอื ขนาดกวางยาว 20–30 ซม. มี 5–7 แฉก แฉกลกึ ประมาณหนง่ึ สว นสามของความยาว แผนใบดา นบนมีขนสาก ดา นลา งมขี นยาว ปลายใบเปนติ่งเรยี วแหลม โคนใบเวา ลกึ รปู หัวใจ กา นใบยาว 20–30 ซม. ชอดอกออกท่ปี ลายกิ่งเหนือรอยแผลใบ ดอกมเี พศเดยี ว กา นดอกยาวประมาณ 5 มม. กลบี เลย้ี งเชอ่ื มติดกันรปู คนโท ยาว 4–6 มม. ปลายแยกเปนแฉกรปู สามเหล่ียมต้นื ๆ 5 แฉก แฉกลึกประมาณกงึ่ หนึง่ ไมมีกลีบ ดอก เกสรเพศผู 10 อัน ตดิ ท่ปี ลายเสาเกสรรูปกลม อบั เรณไู รกา น รงั ไขมี 5 คารเพล แยกกนั เกสรเพศเมีย 5 อัน แยกกนั ผล แบบผลแหง แตกแนวเดยี ว มี 3–5 ผลยอย ยาวประมาณ 5 ซม. สีแดงอมสม ผวิ คลา ยแผน หนัง มขี นสนั้ นุม มี 3–5 เมล็ด รูปไข ยาวประมาณ 1.5 ซม. เขตการกระจายพันธุ พมา ไทย เวยี ดนาม มาเลเซีย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบมากทางภาคเหนอื และภาคตะวนั ตกเฉียงใต ข้นึ ในปา เบญจพรรณ และปาดิบแลง บางครั้งพบบนเขาหินปูนในที่สูง ระดับความสูง 300–2,000 เมตร ผลแกเดือนมีนาคม–มิถุนายน ทางภาค ตะวันออกเฉยี งเหนอื พบท่วั พนื้ ทที่ งั้ 3 ลมุ น้ํา การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด เมลด็ เก็บไวไดน านมากกวา 1 ป ไมม ีขอ มลู การปฏิบตั ิตอ เมลด็ กอ นนําไปเพาะ ประโยชน เนอ้ื ไมออ น เหมาะสําหรับการกอสรา งภายใน ขอ แนะนํา เปน ไมโ ตเรว็ โดยเฉพาะในระยะกลา ไม แตต อ งการรมเงาในระยะแรก เหมาะสาํ หรับปลูกฟน ฟู สภาพปา เบญจพรรณหรือปาดบิ แลงทเี่ สื่อมโทรม ทั้งที่ราบลุม และทล่ี าดชัน ทนแลง และทนไฟไดด ี ขอมูลเพม่ิ เตมิ Flora of Thailand 7(3) (2001); ตน ไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543) 40

ปอหู Hibiscus macrophyllus Roxb. ex Hornem. วงศ MALVACEAE ชอ่ื อ่ืน ทางจังหวัดชยั ภมู ิเรยี ก ข้เี ถา แถบจงั หวัดชลบรุ เี รยี ก ปอเปด ลกั ษณะวสิ ยั ไมตน ขนาดเล็ก ไมผ ลัดใบ สงู ไดถ งึ 15 ม. โตเรว็ เปลือกนอกสีครมี ออ น ผิวมักมีรอยแตกตื้น ๆ และมีชองอากาศ ขนาดใหญ เปลอื กในสนี าํ้ ตาลอมชมพูเปนเสน ใย ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรที่สาํ คัญ หใู บขนาดใหญ รวงงาย ใบเรยี งเวยี น รูปหัวใจ ยาว 15–35 ซม. แผนใบดานบนมีตอ ม ยาว 0.3–2 ซม. ดอกสีเหลืองมีแตมสีมวงตรงกลาง เปลี่ยนเปนสีแดงกอนหลุดรวง ยาว 5–7.5 ซม. มีร้ิวประดับ 10–12 อัน กลบี เล้ียงเช่อื มติดกันเปนหลอด ปลายแยกเปน 5 แฉก มีหนามเล็ก ๆ ดา นนอก ดานในมีขน กลบี ดอก 5 กลีบ บิดคลา ยกรวย กา นเกสรเพศผเู ชอ่ื มตดิ กนั เปนเสาเกสร อบั เรณตู ิดตามความยาวของหลอดเกสรเพศผู ผลแบบผลแหง แตก มขี นแขง็ ๆ สขี าว ดา นนอก เมล็ดจํานวนมาก รปู รา งคลา ยไต มขี นปกคลมุ เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดีย บังกลาเทศ จีนตอนใต พมา ไทย ภูมภิ าคอินโดจนี คาบสมุทรมลายู ชวา สุมาตรา การกระจายพนั ธุและนเิ วศวิทยาในประเทศไทย พบกระจายหาง ๆ ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ พบมาก ทางภาคใต ขึ้นตามปารนุ สอง ชายปา และปา ดบิ ชื้น ระดับความสงู จนถงึ ประมาณ 1,000 เมตร การสืบตอ พันธตุ ามธรรมชาติสงู ทางภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือพบเฉพาะทางตอนลา งชวงตนน้าํ ของลุมนาํ้ มูล ข้ึนในปาดบิ แลงในระดับสูง ประโยชน เนือ้ ไมใ ชทําสิ่งกอ สรา งภายใน เสน ใยจากเปลือกใชทาํ เชือก ปลกู เปน ไมประดับ การขยายพนั ธุ เพาะเมล็ด ไมม ขี อมลู การปฏิบัติตอ เมล็ดกอนนาํ ไปเพาะ ขอ แนะนาํ เปนไมเ บิกนํา โตเรว็ เหมาะสาํ หรบั ปลูกฟน ฟพู ื้นท่ีเสื่อมโทรมใกลช ายปา ดบิ แลง เนื่องจาก ตอ งการความช้ืนคอ นขางสงู มใี บคอนขางดก ใหรม เงากับไมโ ตชา ไดด ี ขอมลู เพิ่มเตมิ ตน ไมเมอื งเหนอื (ไซมอน และคณะ, 2543); Tree Flora of Sabah and Sarawak Vol. 2 (1996) 41

ปบ Millingtonia hortensis L. f. วงศ BIGNONIACEAE ชอ่ื อืน่ – ลกั ษณะวิสัย ไมตนขนาดกลาง สงู ถึง 20 ม. เปลือกหนาคลา ยคอรก สนี ํา้ ตาลแกมเหลอื ง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรท ่สี าํ คัญ ใบประกอบแบบขนนก 2–3 ช้ัน เรยี งตรงขา ม ใบยอ ยรูปไขห รอื แกมรูปใบหอก ยาว 3–7 ซม. ปลายใบแหลมยาว โคนใบกลม เบี้ยว แผน ใบบาง มีขนตามเสนแขนงใบดา นลาง ชอดอกแบบชอ กระจกุ แยกแขนง ออก ท่ีปลายกงิ่ ดอกสขี าว มีกล่ินหอม กลีบเลย้ี งเชอื่ มรูประฆงั ยาว 2–4 มม. ปลายแยกเปน 5 แฉก ต้นื ๆ หลอดกลบี ดอกชว งโคน ยาว 5.5–8 ซม. ปลายหลอดขยายเปน รปู กรวย ปลายแยกเปน 5 แฉก รูปขอบขนานแกมรูปไข ยาว 1–2 ซม. มี 2 แฉกเชื่อมตดิ กัน ขอบมีขน เกสรเพศผู 5 อัน สมบรู ณ 4 อัน ส้ัน 2 อัน ยาว 2 อนั รงั ไขม ตี อ มขนาดเลก็ ปกคลมุ ฐานดอกเปน วงรูปถวย ผลแหง แลวแตก แบน รปู แถบ ยาว 20–25 ซม. เมล็ดจาํ นวนมาก มีปก เขตการกระจายพันธุ พมา จีนตอนใต ไทย ภมู ิภาคอินโดจีน การกระจายพนั ธแุ ละนิเวศวทิ ยาในประเทศไทย พบทุกภาค ข้นึ กระจายในปา เบญจพรรณ ปาดบิ แลง ชายปา และปา เสอ่ื มโทรมระดบั ตา่ํ ๆ ออกดอกเดอื นสงิ หาคมถงึ เดอื นธนั วาคม ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื สว นมากพบทางตอนลา งบรเิ วณ ลุม น้าํ ชแี ละลุม น้าํ มูล ประโยชน เน้อื ไมคอ นขางออน เปราะ ใชท ําเฟอรน ิเจอรท ี่ไมตอ งการความทนทานมากนกั นยิ มปลูกเปนไมป ระดับทั่วไปตาม สองขางถนน ดอกบานใชหัน่ รวมกบั ยาเสนทําใหมีกล่ินหอม เปลือก บรรเทาอาการไข ราก รักษาวณั โรคในปอด แกไ อ และโรคทาง เดินหายใจ การขยายพันธุ เพาะเมล็ด เนือ่ งจากเมลด็ เบาและมปี ก ควรกลบดวยทรายบาง ๆ เพ่อื ปองกันเมล็ดกระเดน็ ไมมีขอมูลการ ปฏบิ ัติตอเมลด็ กอนนําไปเพาะ ขอ แนะนาํ เปน ไมค อ นขางโตเรว็ ขึน้ งาย ทนแลง ตอ งการแสงมาก คลา ยไมเบิกนํา พมุ ใบแนน เหมาะ สาํ หรบั ปลกู ปองกนั การพงั ทลายของหนาดิน ปลูกพรอมไมโ ตเร็วหรอื ไมเ บกิ นาํ อน่ื ๆ ได ขอมลู เพม่ิ เติม ตน ไมเ มอื งเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand 5(1) (1987) 42

เปลา ใหญ Croton persimilis Müll. Arg. วงศ EUPHORBIACEAE ช่อื อ่นื โดยทว่ั ไปมักเรยี กสัน้ ๆ วา เปลา ลกั ษณะวสิ ัย ไมพมุ หรือไมต น ขนาดเลก็ ผลดั ใบ สูง 10–15 ม. เปลอื กเรยี บหรือแตกเปนสะเก็ด ก่งิ ออ นมขี นส้นั นุมหนาแนน และเกล็ดรงั แคทัว่ ไป ดอกแยกเพศรวมตน ลักษณะทางพฤกษศาสตรท สี่ ําคัญ ใบเรยี งเวยี น รปู ขอบขนาน ยาว 10–32 ซม. ขอบใบจกั ฟนเล่อื ย มีตอมท่ีโคนดา น ลางขนาดประมาณ 1 มม. ไมมีตอ มทขี่ อบใบ ชอ ดอกแบบชอกระจุกแยกแขนง ออกทป่ี ลายก่งิ ยาว 9–36 ซม. โคนชอ มขี น สั้นนมุ ดอกจาํ นวนมากสีขาวอมเขียว ดอกเพศเมยี มีนอ ยกวา ดอกเพศผู ใบประดับมกั มตี อมทโ่ี คน 1 ตอ ม กา นดอกยาว 2–5 มม. กลีบเล้ียงและกลบี ดอกมจี ํานวนอยางละ 5 กลีบ ในดอกเพศเมยี มกั ไมมีกลีบดอก มีขนส้ันนมุ กลบี เลยี้ งยาว 2.5–3 มม. เกสรเพศผู 10–12 อัน รังไขม ีขนสน้ั นมุ เกสรเพศเมีย มี 3 อัน ยาว 3–4 มม. ปลายแยก 2 แฉก ผลแหง แตกเปน รอ งตามยาว รูปรีเกือบกลม ยาว 6–7 มม. ผนังผลหนา มีขนสน้ั นุม หนาแนน เมล็ดยาวประมาณ 6 มม. มีจกุ ข้ัวเล็ก ๆ เขตการกระจายพนั ธุ อนิ เดยี เนปาล ภูฏาน บงั กลาเทศ พมา ไทย ภมู ภิ าคอินโดจนี การกระจายพนั ธุแ ละนิเวศวิทยาในประเทศไทย พบกระจายแทบทุกภาค ยกเวนภาคใต ขึน้ ในปา เต็งรัง ปาเบญจพรรณ ปา ดิบแลง โดยเฉพาะตามชายปา ระดับความสงู จนถงึ ประมาณ 1,000 เมตร เปน ผลเดือนมกราคม–เมษายน ทางภาคตะวนั ออก เฉียงเหนอื พบทกุ พืน้ ที่ท้งั 3 ลมุ น้ํา ประโยชน เนื้อไมค อนขางแขง็ แตม ขี นาดเล็ก ใชทาํ ฟน ชาวเขาเผาอีกอใชใบตาํ ละเอยี ด เปน ยาไลแมลง ใบนาํ มาตมใหสตรี อาบหลังคลอดบตุ ร นา้ํ มันหอมระเหยท่ีไดจากการตมใบ แกไขห วดั น้าํ มนั จากเมล็ด เปน ยาระบาย การขยายพนั ธุ เพาะเมลด็ ไมม ีขอ มลู การปฏิบัติตอเมลด็ กอนนําไปเพาะ ขอ แนะนาํ เปนไมคอนขา งโตเรว็ โดยเฉพาะในระยะกลา ไม คลา ยไมเบกิ นาํ ตอ งการแสงมาก เหมาะสําหรบั ปลกู เพ่อื คลมุ ดนิ ใหม คี วามชมุ ชื้นในระยะแรก สามารถปลูกพรอ มไมโ ตเรว็ หรือไมเ บกิ นําอืน่ ๆ ได หมายเหตุ ช่อื พองและเปน ท่ีรูจ กั กนั มานาน คอื Croton roxburghii N. P. Balakr. ขอ มลู เพิม่ เติม Flora of Thailand 8(1) (2005) 43