เขื่อนภูมิพล กว่าจะเป็นวันนี้

\"ไฟฟา พลงั น้ำ\" กับพัฒนาการกิจการไฟฟาประเทศไทย ศักราชใหม สงิ่ ทตี่ ามมาหลงั จากมีเขอื่ นภมู พิ ลคอื การวางรากฐานโครงสรา งระบบ พลงั งานของประเทศครง้ั ใหญ ทง้ั นเ้ี งอ่ื นไขหนงึ่ ของการกเู งนิ จากธนาคารโลก (World Bank) คือ วางระบบบรหิ ารเขอื่ นใหม กี ำไร ซงึ่ หมายถงึ การกอตัง้ หนว ยงานใหมข น้ึ มาดแู ลกจิ การของเขอ่ื นโดยเฉพาะ การไฟฟา ยนั ฮี (กฟย.) คอื หนว ยงานทเ่ี กดิ ขนึ้ ตามเงอ่ื นไขดงั กลา ว ภารกิจของ กฟย. ระยะแรก คือจายกระแสไฟฟาท่ีผลิตไดจากเขื่อน ภูมิพลใหแกจังหวัดตาง ๆ ในภาคกลางและภาคเหนือ โดยในชวงที่เขื่อน ภูมิพลเริ่มผลิตไฟฟานั้น กำลังการผลิตของเข่ือนสามารถเสริมความมั่นคง ดานพลังงานไดมากเพียงใด ดูไดจากกำลังการผลิตไฟฟาท่ีคำนวณเมื่อ ติดต้ังเครื่องกำเนิดไฟฟาครบตามจำนวน ๘ เคร่ืองที่วางแผนไวเทากับ ๕๖๐,๐๐๐ กโิ ลวตั ต หรอื คดิ เปน พลงั งานไฟฟา ไดถ งึ ๒,๒๓๐ ลา นกโิ ลวตั ต - ชวั่ โมงตอ ป ขณะทกี่ รุงเทพฯ และธนบรุ ใี นขณะนนั้ ใชพ ลงั งานไฟฟา เพียง ๓๕๐ ลา นกโิ ลวตั ต - ชว่ั โมง ๑๔๙

ผลติ ไฟฟา ดว ยไมฟ น ถานหิน แกลบ และนำ้ มนั รจู กั กนั ในนาม \"โรงไฟฟา วดั เลยี บ\" โครงขา ยสายสง ไฟฟา ทเี่ กดิ ขน้ึ จากการสรา งเขอื่ นภมู พิ ลและหนว ยผลติ ไฟฟา อน่ื ๆ ในชว งน้ี ยงั เปน จดุ เรม่ิ ตน ของการวางโครงขา ยสายไฟฟา ระดบั ชาติ (National Grid) โดยเรมิ่ จากสายไฟฟา แรงสงู ยาวกวา ๒,๘๐๐ กโิ ลเมตร สง ไฟฟา ระหวา งตวั เขอื่ นภมู พิ ลกบั จงั หวดั ในภาคเหนอื และภาคกลาง มขี อ มลู วา ปแ รกทเี่ ขอ่ื นภมู พิ ลเรมิ่ จา ยไฟ การไฟฟา ยนั ฮแี ละการไฟฟา นครหลวง ลดราคาคา ไฟฟา ใหป ระชาชน ไดร าวรอ ยละ ๘ ชดเชยคา ไฟฟา จากการใชเ ชอื้ เพลงิ ประเภทอนื่ ไดป ล ะ ๕๐๐ ลา นบาท โดยปแ รกเขอ่ื นภมู พิ ลสง ไฟฟา เขา ระบบไดท งั้ หมด ๑.๔ แสนกโิ ลวตั ต สามารถจา ยไฟฟา ใหก บั ๑๗ จงั หวดั ทว่ั ประเทศอยา งสมำ่ เสมอ เขอ่ื นภมู พิ ล ถอื เปน การเปด ศกั ราชใหมข อง \"การผลติ ไฟฟา พลงั นำ้ \" ของประเทศ ดว ยกอ นหนา นที้ รพั ยากร ทถ่ี กู นำมาผลติ พลงั งานไฟฟา ในประเทศ สว นมากมาจากเชอ้ื เพลงิ ฟอสซลิ เชน น้ำมนั เตา ถา นหนิ ฯลฯ ยงิ่ ถา ยอ น กลบั ไป จะพบวา กจิ การดา นไฟฟา ของประเทศไทยนน้ั มากา วกระโดดในยคุ ของเขอ่ื นภมู พิ ลนเ้ี อง ๑๕๐ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

ยอ นรอยกจิ การไฟฟา เรม่ิ ตงั้ แตม กี ารนำเขา เครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา สองเครอื่ งจากองั กฤษมาจา ยกระแสไฟฟา ใหก บั พระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาท เม่ือวันท่ี ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๒๗ ซ่ึงเปนวันเฉลิม พระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ อยางไรก็ตาม พน้ื ทส่ี ว นมากในพระนครยงั คงตกอยใู นความมดื มดิ พ.ศ. ๒๔๔๐ จงึ มผี กู อ ตง้ั บรษิ ทั ผลติ ไฟฟา ขน้ึ โดยหลวงพนิ จิ จกั รภณั ฑ (แฉลม ) รว มกบั ชาวอเมรกิ นั กอ ตงั้ บรษิ ทั The Bangkok Electric Light Syndicate ผลติ และจำหนา ยไฟฟา ในเขตพระนคร ตอ มาโอนกจิ การบรษิ ทั ใหก บั ออ ก เวสเตนโฮลซ (Mr. Aage Westenholz) ชาวเดน็ มารก ผบู รหิ าร บรษิ ทั ไฟฟา สยาม จำกดั (The Siam Electricity Co., Ltd.) ซง่ึ มี ทท่ี ำการบนทดี่ นิ วดั ราชบรู ณะราชวรวหิ าร (วดั เลยี บ) ผลติ ไฟฟา ไมฟ น ถา นหนิ แกลบ และ นำ้ มนั รจู กั กนั ในนาม \"โรงไฟฟา วดั เลยี บ\" ตอ มาใน พ.ศ. ๒๔๕๕ รชั กาลท่ี ๖ โปรดเกลา ฯ ใหส รา งกจิ การประปาและไฟฟา จงึ มี การกอ สรา ง \"โรงไฟฟา สามเสน\" ประกอบกจิ การผลติ ไฟฟา ในนาม \"การไฟฟา หลวงสามเสน\" ตอมาคือกองไฟฟาหลวงสามเสน ในเวลานั้นพระนครจึงมีโรงไฟฟาสองแหงนี้แบงพื้นที่ รบั ผดิ ชอบจา ยกระแสไฟฟา คอื โรงไฟฟา วดั เลยี บรบั ผดิ ชอบ จา ยกระแสไฟฟา ใหพ น้ื ทพี่ ระนคร บรเิ วณใตค ลองบางลำภู คลองบางกอกนอ ยลงไป สว นทางเหนอื ของคลองขน้ึ ไป เปน ความ รบั ผดิ ชอบของกองไฟฟา หลวงสามเสน สว นกจิ การไฟฟา นอกพระนคร มกี ารตง้ั \"แผนกไฟฟา \" ภายใตก ระทรวงมหาดไทย สำรวจ และสรางโรงไฟฟาตามพื้นที่ท่ีเห็นสมควร โดยรัฐบาลใหสัมปทานกับเอกชน และบางแหง มอบใหส ขุ าภบิ าลจดั ซอื้ เครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา มาดำเนนิ การจา ยไฟฟา เอง ๑๕๑

I โรงไฟฟา สามเสนถอื กำเนดิ ขน้ึ จากพระบาทสมเดจ็ พระมงกฏุ เกลา เจา อยหู วั รชั กาลที่ ๖ I โรงไฟฟา ภายใตก ารดำเนนิ การของบรษิ ทั ไฟฟา ไทยคอรป อเรชนั่ จำกดั โปรดเกลา ให เจา พระยายมราช (ปน สขุ มุ ) เสนาบดกี ระทรวงนครบาล มที ที่ ำการและโรงจกั รอยวู ดั ราชบรู ณะ (วดั เลยี บ) และผบู งั คบั บญั ชากรมสขุ าภบิ าลในเวลานน้ั ดำเนนิ การจดั สรา งใน พ.ศ. ๒๔๕๖ ซงึ่ ปจ จบุ นั เปน ทที่ ำการของการไฟฟา นครหลวง (วดั เลยี บ) และเรมิ่ จำหนา ยกระแสไฟฟา ใน พ.ศ. ๒๔๕๗ โดยใชช อ่ื วา \"การไฟฟา หลวงสามเสน\" กอ นจะเปลยี่ นชอื่ เปน \"กองไฟฟา หลวงสามเสน\" ในเวลาตอ มา I สนยั นน้ั คนกรงุ เทพใชไ ฟจากทนี่ .่ี .. โรงไฟฟาวัดเลยี บ ๑๕๒ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

I โรงไฟฟา ไอนำ้ พระนครเหนอื ทบี่ างกรวย จงั หวดั นนทบรุ ี กรมชลประทานเปน ผวู างแผน และชว ยดแู ลกอ สรา งใหจ นเสรจ็ I โรงไฟฟา แมเ มาะ จงั หวดั ลำปาง ๑๕๓

กิจการไฟฟาของไทยพัฒนาไปในลักษณะน้ีจนหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ การจา ยกระแสไฟฟา ครอบคลมุ ตามหวั เมอื งสำคญั มากขน้ึ เชน ปราจนี บรุ ี ภเู กต็ นครนายก ชลบรุ ี จนั ทบรุ ี เชยี งใหม กอ นทใี่ น พ.ศ. ๒๔๗๗ แผนกไฟฟา กระทรวงมหาดไทย จะไดร บั การยกฐานะเปน \"กองไฟฟา \" สงั กดั กรมโยธาเทศบาล กระทรวงมหาดไทย จนถงึ ชว งสงครามโลกครง้ั ท่ี ๒ โรงไฟฟา ในทต่ี า งๆ ถกู เครอื่ งบนิ ฝา ยสมั พนั ธมติ รทง้ิ ระเบดิ ทำลายจนได รับความเสียหาย มีเพียงโรงไฟฟาวัดเลียบเทาน้ันท่ีกูระบบกลับมาจายไฟฟาไดอีกคร้ังหลังปดไปสองเดือน เมอ่ื สงครามจบ ปญ หาท่ตี ามมาคอื การขาดแคลนกระแสไฟฟา ทำใหร ัฐบาลหลังสงครามตองมอบหมายให กรมชลประทานเรม่ิ สำรวจความเปน ไปไดใ นการผลติ ไฟฟา จากพลงั นำ้ และมอบใหก รมทรพั ยากรธรณสี ำรวจ ทรพั ยากรถา นหนิ ซง่ึ มศี กั ยภาพทำเปน เชอ้ื เพลงิ ผลติ ไฟฟา ในพระนคร โรงไฟฟา วดั เลยี บหมดอายสุ มั ปทาน รฐั บาลจงึ กอ ตงั้ \"การไฟฟา กรงุ เทพฯ\" เพอื่ ดำเนนิ กจิ การ ผลติ ไฟฟา ปอ นชาวพระนครตอ และตงั้ \"คณะกรรมการพจิ ารณาสรา งโรงไฟฟา ทว่ั ราชอาณาจกั ร\" ขน้ึ มา ทำหนาที่กำหนดนโยบายการจัดหาพลังงานของประเทศ จนกระทั่งเกิดโครงการเข่ือนยันฮีที่รัฐบาลไทย ตองกูเงินจากธนาคารโลกมาดำเนินโครงการ เมอื่ เรมิ่ กอ สรา งเขอื่ นภมู พิ ลทอ่ี ำเภอสามเงา จงั หวดั ตาก ผลทตี่ ามมาคอื ในพนื้ ทกี่ อ สรา งเกดิ ความตอ งการ กระแสไฟฟาเพ่ือนำไปใชกับเคร่ืองจักรหนักจำนวนมาก จึงเกิดกิจการตอเนื่องข้ึนคือ \"การลิกไนต\" (กลน.) ทท่ี ำหนา ทผี่ ลติ ไฟฟา จากถา นหนิ ซง่ึ คน พบแหลง ขนาดใหญท อี่ ำเภอแมเ มาะ จงั หวดั ลำปาง \"โรงจกั รแมเ มาะ\" โรงไฟฟาถา นหนิ กำลงั ผลติ ๑๓ เมกะวตั ต สรา งขน้ึ ทล่ี ำปางใน พ.ศ. ๒๕๐๓ จากนน้ั มี การสรา งสายสง ไฟฟา ขนาด ๖๙ กโิ ลโวลต (KV) เขา สตู วั จงั หวดั ถอื เปน สายไฟฟา แรงดนั สงู สายแรกของประเทศ ไทย สายไฟฟา นว้ี างไปยงั จงั หวดั ตากเชอื่ มถงึ หวั งานเขอื่ นภมู พิ ล ทง้ั ยงั วางสายไปจนถงึ จงั หวดั ลำพนู และจงั หวดั เชยี งใหม เม่ือมีการจายกระแสไฟอยางเปนเร่ืองเปนราวในพ้ืนท่ีตางจังหวัดเชนนี้ จึงตองกอต้ัง \"องคการไฟฟา สว นภมู ภิ าค\" (ตอมาคอื \"การไฟฟา สว นภมู ภิ าค\"-กฟภ.) ใน พ.ศ. ๒๕๐๓ เพอ่ื รบั ผดิ ชอบหนา ทจี่ า ยไฟฟา ใหป ระชาชนในพนื้ ทน่ี อกเขตการไฟฟา นครหลวง (กฟน.) ซงึ่ กอ ตง้ั ใน พ.ศ. ๒๕๐๑ โดยการไฟฟา นครหลวงขณะนนั้ เปน การรวมกจิ การของ กองไฟฟา หลวงสามเสนและการไฟฟา กรงุ เทพฯ เขา ดว ยกนั ๑๕๔ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

กิจการตอเน่ืองอีกกิจการหนึ่งคือ \"การไฟฟาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ\" (กฟอน.) ท่ีกอตั้งใน พ.ศ. ๒๕๐๕ เพอ่ื ทำหนา ทกี่ อ สรา งโรงไฟฟา พลงั น้ำและจา ยไฟฟา ใหจ งั หวดั ในภาคอสี าน โดยมกี ารสรา ง เขอื่ นอบุ ลรตั น จงั หวดั ขอนแกน และเขอื่ นนำ้ พงุ จงั หวดั สกลนคร ในภาคใตก อ ตงั้ \"การลกิ ไนต\" (กลน.) ทเ่ี ปด เหมอื งถา นหนิ ลกิ ไนตท จ่ี งั หวดั กระบ่ี และกอ สรา งโรงไฟฟา ถา นหนิ จนสามารถเดนิ เครอ่ื งจา ยไฟฟา ไดใ น พ.ศ. ๒๕๐๗ เชอ่ื มสายสง จากกระบไ่ี ปยงั ๗ จงั หวดั ในภาคใต (ยตุ กิ ารทำงานเมอ่ื พ.ศ. ๒๕๓๘) นอกจากนี้ยังมี \"การพลังงานแหงชาติ\" ที่กอตั้งขึ้นเพื่อรับผิดชอบการกอสรางโรงไฟฟาพลังนำ้ ขนาดเลก็ โดยเฉพาะอกี หนว ยงานหนงึ่ การสรา งเขอ่ื นภมู พิ ลจงึ เปรยี บเสมอื นจดุ เรม่ิ ตน ของการพฒั นากจิ การไฟฟา ทนี่ ำมาซง่ึ การพฒั นาใน ดา นตา ง ๆ อยา งตอ เนอื่ ง ทง้ั การพฒั นาบคุ ลากร เทคโนโลยี รวมไปถงึ การพฒั นาองคก รและการบรหิ าร ทที่ ำใหส งั คมไทยเจรญิ ขน้ึ อยา งทไี่ มเ คยมมี ากอ น ๑๕๕

จากการไฟฟา ยนั ฮถี งึ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย \"การไฟฟา ยนั ฮ\"ี นอกจากรบั ผดิ ชอบการดแู ลเขอ่ื นภมู พิ ลแลว ตอ มายงั รบั ผดิ ชอบ กอ สรา งและบรหิ ารโรงไฟฟา พลงั ความรอ น (ไอนำ้ ) กำลงั ผลติ ๗๕ เมกะวตั ต ทอ่ี ำเภอ บางกรวย จงั หวดั นนทบรุ ี ทร่ี จู กั กนั ในชอื่ \"โรงไฟฟา พระนครเหนอื \" เพอ่ื ทำหนา ท่ี ประกันความมั่นคงเรื่องไฟฟายามเขื่อนภูมิพลมีปญหา โดยโรงไฟฟาพระนครเหนือ เปน โรงไฟฟา พลงั ไอน้ำ ผลติ ไฟฟา ได ๒.๒๕ แสนกโิ ลวตั ต เรมิ่ จา ยไฟในเดอื นมนี าคม พ.ศ. ๒๕๐๔ การทำงานของโรงไฟฟาพลังนำ้ ที่เขื่อนภูมิพลกับโรงไฟฟาพระนครเหนือน้ัน สง ผลกบั เมอื งหลวงเพยี งใด คณุ หญงิ ชชั นี จาตกิ วณชิ ภรยิ านายเกษม จาตกิ วณชิ อดตี ผวู า การ กฟผ. (พ.ศ. ๒๕๑๒ - พ.ศ. ๒๕๓๖) ซงึ่ เคยเปน อดตี ผวู า การไฟฟา ยนั ฮี คนที่ ๒ เคยทำงานทเี่ ขอ่ื นภมู พิ ลและดแู ลโรงไฟฟา พระนครเหนอื เลา วา กระแสไฟฟา จากสองทนี่ จ้ี ะมลี กั ษณะเฉพาะเวลาเกดิ ขดั ขอ ง \"สมยั กอ นไฟดบั บอ ย จงึ มกี ารตดิ ตามงานอยา งตอ เนอ่ื ง...คณุ เกษม บอกฉนั วา ถา ไฟฟา ดบั พรบึ แสดงวา เกดิ จากระบบผลติ ไฟฟา ของการไฟฟา ยนั ฮที บี่ างกรวย แตถ า กะพรบิ ๆ กอ นดบั นนั้ มาจากระบบการไฟฟา สว น ภมู ภิ าค(รวมเขอ่ื นภมู พิ ล) ทกุ ครงั้ ทไี่ ฟดบั ทกุ คนจะตอ งไปชว ยกนั ทห่ี นา งาน กลางคนื บางคนยงั นงุ กางเกงแพรไปทโี่ รงไฟฟา บางกรวยเพราะรบี ดว น ใสก างเกงสวมทบั กางเกงแพรไปกม็ ี การไปทำงานกนั ทโ่ี รงไฟฟา สมยั นนั้ ตอ งนำขา วใสป น โตไปกนิ เพราะเมอื่ กอ นทน่ี น่ั ไมม อี ะไรขาย\" คำอธบิ ายนแี้ สดงใหเ หน็ ชดั เจนวา ระบบพลงั งานไฟฟา ของสองโรงไฟฟา สมั พนั ธก นั อยา งเหน็ ไดช ดั และถอื วา เปน ยคุ ทค่ี วามมน่ั คงทางดา นพลงั งานของประเทศนนั้ สว นหนง่ึ ฝากเอาไวกับโรงไฟฟาพลังน้ำ ๑๕๖ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

การไฟฟายันฮี ยังขยายขอบเขตไปรับผิดชอบโรงไฟฟาประจำเขื่อนอ่ืน ๆ เชน เขอื่ นแมง ดั สมบรู ณช ล จงั หวดั เชยี งใหม ทผ่ี ลติ ไฟฟา ได ๙ เมกะวตั ต โดยได ทดลองตดิ ตงั้ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ขนาดเลก็ เพอื่ ใชน ้ำทถี่ กู ระบายโดยเปลา ประโยชน บางสว นมาผลติ ไฟฟา นอกเหนอื จากนำ้ ทไ่ี หลผา นกงั หนั กำเนดิ ไฟฟา ๒ เครอ่ื งเดมิ ทำใหไ ดก ำลงั ผลติ ทง้ั หมด ๔๐๐ กโิ ลวตั ต ไดไ ฟฟา ปล ะลา นหนว ย นอกจากนย้ี งั ตดิ ตง้ั ระบบควบคมุ ระยะไกลโดยความรว มมอื จาก HEPCO ผผู ลติ ไฟฟา จากญป่ี นุ ท่ี เขอื่ นแมง ดั และโรงไฟฟา บา นขนุ กลาง โรงไฟฟา บา นยาง เพอื่ ใหท ำงานสอดคลอ ง ประสานกนั อยา งเหมาะสม โรงไฟฟาบานยาง จังหวัดเชียงใหม เปนโรงไฟฟาขนาดเล็กตามแนว ใน พ.ศ. ๒๕๑๒ พระราชดำรแิ หง แรกของไทย ตดิ ตงั้ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ๑๒.๕ กโิ ลวตั ต ๑ เครอ่ื ง มกี ารรวมการไฟฟา ยนั ฮี จา ยไฟใหโ รงงานหลวงที่ ๑ (ฝาง) และประชาชนทอี่ ยใู กลเ คยี ง (ตอมาโรงไฟฟา แหงน้ี เสียหายจากพายุชางสารใน พ.ศ. ๒๕๔๙ กฟผ. จึงปรับปรุงโรงไฟฟาน้ี และการลกิ ไนต เปนพิพิธภัณฑมีชีวิต คือเดินเครื่องจายกระแสไฟฟาและนำเสนอนิทรรศการใน หนว ยงานภายใต โรงไฟฟา ไปพรอ มกนั ) กรมชลประทาน ใน พ.ศ. ๒๕๑๒ มกี ารรวมการไฟฟา ยนั ฮแี ละการลกิ ไนต หนว ยงานภายใต กรมชลประทาน ไปรวมกบั การไฟฟา ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และจดั ตงั้ เปน องคก ร ขน้ึ ใหมใ นชอื่ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) มฐี านะเปน รฐั วสิ าหกจิ บรหิ ารงานเปน อสิ ระจากรฐั บาล มภี ารกจิ จดั หาเชอ้ื เพลงิ และผลติ ไฟฟา ในชว งท่ี กฟผ. ถอื กำเนดิ นเี้ องทเ่ี ขอื่ นภมู พิ ลตดิ ตงั้ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ตวั ที่ ๖ ไปรวมกับการไฟฟาภาคตะวันออกเฉียงเหนือและ จัดตั้งเปนองคกรข้ึนใหมในช่ือ การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย (กฟผ.) ๑๕๗

ความเปลย่ี นแปลง คณุ วรี ะวฒั น ชลายน อดตี ผวู า การการไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย คนท่ี ๖ พ.ศ. ๒๕๔๐ - พ.ศ. ๒๕๔๓ เลาวา การทำงานในชว งทศวรรษแรก ๆ ของบุคลากรที่ดแู ลเขอ่ื นภูมพิ ลนั้นนาสนใจ ดวยเปนเคร่ือง กำเนดิ ไฟฟา พลงั น้ำขนาด ๗๐ เมกะวตั ต ซง่ึ ใหญท สี่ ดุ เทา ทมี่ ใี นยคุ นน้ั \"ตวั กงั หนั ผลติ ไฟฟา ซอื้ จากญปี่ นุ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ซอ้ื จากเยอรมนี การดแู ลเครอ่ื ง เหลา นเี้ ปน การทำงานแบบ on the job training คอื ปฏบิ ตั งิ านพรอ มเรยี นรไู ปดว ย\" นน่ั หมายถงึ บคุ ลากร กฟผ. ตอ งลองผดิ ลองถกู หาประสบการณด ว ยตวั เองในสนามการทำงานจรงิ นอกเหนือจาก กฟผ. ท่ีมีเข่ือนภูมิพลเปนเรือธงในการผลิตไฟฟา การผลิตไฟฟาในพื้นท่ีอ่ืน ๆ ทั้งประเทศมีการใหสัมปทานผลิตไฟฟากับผูผลิตเอกชนอยู ๗๐ ราย สวน กฟภ. มีโรงไฟฟาท่ีใช เชอ้ื เพลงิ น้ำมนั ดเี ซลขนาดเลก็ ภายใตก ารดแู ลราว ๓๕๐ แหง ทว่ั ประเทศ ตอมา กฟผ. ยังติดตั้งเครื่องผลิตไฟฟากังหันแกสเพิ่มเติมท่ีบางกะป บางกอกนอย (กรุงเทพฯ) และพระนครใต (สมุทรปราการ) แตดวยความตองการพลังงานไฟฟายังคงเพิ่มตามอัตราการเติบโต ทางเศรษฐกจิ ทเี่ พมิ่ สงู ในทศวรรษท่ี ๒๕๑๐ กฟผ. จงึ ตอ งจดั หาแหลง เชอื้ เพลงิ สรา งโรงไฟฟา เพมิ่ เตมิ วางแผนสรา งโรงไฟฟา ใหม และกลบั ไปพฒั นาแหลง ผลติ ไฟฟา เดมิ เชน ขยายหนว ยผลติ ไฟฟา ทโี่ รงไฟฟา แมเ มาะ จงั หวดั ลำปาง สรา งโรงไฟฟา พลงั น้ำทเี่ ขอื่ นสริ กิ ติ ิ์ จงั หวดั อตุ รดติ ถ เขอ่ื นศรนี ครนิ ทร จงั หวดั กาญจนบุรี และเขื่อนบางลาง จังหวัดยะลา สวนโรงไฟฟาแหงอื่นน้ันสวนมากยังคงใชน้ำมันเตาเปน เชอื้ เพลงิ หลกั ทวา ตงั้ แต พ.ศ. ๒๕๑๔ - พ.ศ. ๒๕๒๕ ราคานำ้ มนั โลกเพมิ่ ขน้ึ กวา ๑๐ เทา คอื จากลติ รละ ๔๐ สตางค เปน ลติ รละ ๔ บาท สง ผลโดยตรงกบั ตน ทนุ การผลติ ไฟฟา เนอ่ื งจากในเวลานน้ั ใชน ้ำมนั เตาผลติ ไฟฟา คดิ เปน สดั สว นถงึ รอ ยละ ๗๐ ๑๕๘ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

ในความเปน จรงิ การเปลยี่ นแปลงนดี้ ำเนนิ มาพกั หนง่ึ แลว ทว่ั โลก ไฟฟา พลงั นำ้ ถงึ แมจ ะเปน พลงั งานสะอาดแตก ไ็ มอ าจครอบคลมุ ความตอ ง การพลงั งานไฟฟา ทเี่ ตบิ โตขนึ้ อยา งรวดเรว็ ตาม พัฒนาการทางเศรษฐกิจที่เพ่ิมข้ึนตลอดเวลา ไดท นั สว นเชอื้ เพลงิ ฟอสซลิ อยา งนำ้ มนั นน้ั กม็ ี ราคาเพม่ิ ขนึ้ เรอ่ื ย ๆ เนอ่ื งจากเปน ทรพั ยากรที่ ใชแลวหมดไป ทง้ั ยังตองการการลงทุนในการ สำรวจและผลติ จำนวนมาก แตตอนนั้นเองก็เกิดการคนพบกาซธรรมชาติในอาวไทย กลายเปนทางออกอันสดใสของการแกปญหาเรื่อง นำ้ มันเตามีราคาแพง จนมีคำกลาวติดปากวาตอไปไทยจะ \"โชติชวงชัชวาล\" ดั่งการใชกาซธรรมชาติเผาไหมใน การผลติ ไฟฟา เมอื่ คน พบกา ซธรรมชาติ กฟผ. ไดเ ปน ผรู เิ รม่ิ รบั ซอื้ กา ซทง้ั หมดทขี่ ดุ ไดใ นอา วไทยจาก ปตท. โดยสง มาผลติ ไฟฟา ทโ่ี รงไฟฟา กงั หนั กา ซบางปะกง จงั หวดั ฉะเชงิ เทรา นอกจากนยี้ งั ปรบั ปรงุ โรงไฟฟา พระนครใตใ หใ ชก า ซธรรมชาติ เปน เชอื้ เพลงิ ผลติ ไฟฟา และสรา งโรงไฟฟา กา ซธรรมชาตทิ ร่ี ะยองเพอ่ื เพม่ิ เตมิ ศกั ยภาพการผลติ ไฟฟา จากกา ซธรรมชาติ ตอมายังคนพบแหลงกาซธรรมชาติท่ีแหลงนำ้ พอง จังหวัดขอนแกน พบแหลงน้ำมันและกาซธรรมชาติท่ี ลานกระบือ จังหวัดกำแพงเพชร ทำใหมีการกอสรางโรงไฟฟาท่ีใชกาซธรรมชาติเปนเช้ือเพลิงเพิ่มมากขึ้น กฟผ. ยังเพิ่มการผลิตไฟฟาจากแหลงถานหินแมเมาะ จังหวัดลำปาง เพ่ิมเคร่ืองกำเนิดไฟฟาจาก ๒ เปน ๑๓ เครอื่ ง สรา งเขอ่ื นเขาแหลม จงั หวดั กาญจนบรุ ี เพม่ิ ศกั ยภาพแหลง ผลติ ไฟฟา เดมิ ทเ่ี ขอื่ นแมง ดั จงั หวดั เชยี งใหม เขอ่ื นรชั ชประภา จงั หวดั สรุ าษฎรธ านี ทศวรรษท่ี ๒๕๒๐ - ๒๕๓๐ เชอื้ เพลงิ หลกั ในการผลติ ไฟฟา จึงคอ ย ๆ เปลย่ี นจากน้ำมนั เตาและโรงไฟฟา พลงั นำ้ มาเปน กา ซธรรมชาติ ๑๕๙

เมอ่ื การสรา งเขอื่ นใหมย ากลำบาก กฟผ. จึงพยายามพัฒนาศกั ยภาพ การผลิตไฟฟาในเขื่อนที่มีอยู ปรบั ปรงุ ศกั ยภาพการผลติ ไฟฟา แมจะมีกาซธรรมชาติเขามาทดแทนน้ำมันเตา โรงไฟฟาพลังนำ้ เขื่อนภูมิพลก็ยังคงทำหนาที่ใน ฐานะแหลง ผลติ ไฟฟา ทจี่ ะชว ยลดการพงึ่ พาเชอื้ เพลงิ ฟอสซลิ ขณะทเี่ ปา หมายของ กฟผ. ในการสรา งโรงไฟฟา ในระยะถดั มานน้ั การสรา งเขอ่ื นเปน โครงการ ทท่ี ำไดย ากขน้ึ เนอื่ งจากมคี า ใชจ า ยการกอ สรา งสงู สรา งผลกระทบดา นสง่ิ แวดลอ ม โดยเฉพาะการกกั เกบ็ น้ำทตี่ อ งทว มทำลายทรพั ยากรปา ไมจ ำนวนมาก นอกจากนยี้ งั ตอ งคำนงึ ถงึ ความคมุ คา เมอื่ เทยี บกบั ผลกระทบตอ สง่ิ แวดลอ มทเ่ี กดิ ขนึ้ ภายหลงั การสรา งเขอื่ นอกี ดว ย เมอื่ การสรา งเขอ่ื นใหมย ากลำบาก กฟผ. จงึ พยายามพฒั นาศกั ยภาพการผลติ ไฟฟา ในเขอื่ นทม่ี อี ยู เชน ตดิ ตง้ั เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา แบบสบู กลบั ทเี่ ขอื่ นศรนี ครนิ ทร จงั หวดั กาญจนบรุ ี และเขอื่ นลำตะคอง จงั หวดั นครราชสมี า ทำใหก ารใชน ้ำคมุ คา มากขน้ึ ตลอดระยะเวลานี้ เขอื่ นภมู พิ ลไดร บั การปรบั ปรงุ ศกั ยภาพผลติ ไฟฟา มาตลอด ไมว า จะเปน การตดิ ตงั้ เครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา จนครบ ๘ ตวั ตามทอ่ี อกแบบไวต ง้ั แตต น โดยระหวา ง พ.ศ. ๒๕๐๗ - พ.ศ. ๒๕๑๒ ตดิ ตงั้ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ตวั ท่ี ๑ - ๖ พ.ศ. ๒๕๒๓ - พ.ศ. ๒๕๒๕ ตดิ ตง้ั เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ตวั ท่ี ๗ พ.ศ. ๒๕๓๕ - พ.ศ. ๒๕๓๙ ตดิ ตงั้ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ตวั ท่ี ๘ ซงึ่ เปน \"เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา แบบสบู กลบั \" ภายหลงั การปรบั ปรงุ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ทงั้ หมดทำใหก ำลงั ผลติ รวมลา สดุ อยทู ี่ ๗๗๙.๒ เมกะวตั ต ๑๖๐ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

พลงั นำ้ แบบสบู กลบั เคร่ืองกำเนิดไฟฟาพลังน้ำแบบสูบกลับของเขื่อนภูมิพลนั้น ทำงานในสองลกั ษณะ ลกั ษณะแรกเหมอื นเครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา พลงั นำ้ ในเขอื่ นภมู พิ ลเครอ่ื งอน่ื คอื ปลอ ยใหก ระแสนำ้ ไหลผา นกงั หนั หมุนเคร่ืองกำเนิดไฟฟาแลวสงกระแสไฟฟาเขาสูระบบ ระบบน้ี ทำงานในชว งทม่ี คี วามตอ งการกระแสไฟฟา มากและมกี ารปลอ ย น้ำจากอา งเกบ็ น้ำจำนวนมากใหไ หลผา นกงั หนั ของเครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ลกั ษณะทส่ี อง ระบบสบู กลบั จะสบู น้ำทปี่ ลอ ยลงไปทา ยเขอ่ื น กลับขึ้นมาในอางเก็บน้ำอีกคร้ัง เพ่ือกักไวหมุนกังหันผลิตไฟฟา ในระยะตอ ไป โดยใชพ ลงั งานจากโรงไฟฟา แหง อนื่ ในชว งทคี่ วาม ตองการใชไฟฟาต่ำ นับเปนการใชทรัพยากรน้ำอยางคุมคาและ ดงึ กระแสไฟฟา ในชว งทม่ี กี ารใชง านนอ ยมาใชไ มใ หส ญู ไปโดยเปลา ประโยชน การติดต้ังระบบสูบกลับสงผลใหตองสราง \"เขื่อนแมปง ตอนลา ง\" แลว เสรจ็ ใน พ.ศ. ๒๕๓๙ อนั เปน ปเ ดยี วกบั ทเ่ี รมิ่ เดนิ เครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา เครอ่ื งท่ี ๘ เขอื่ นแมป ง ตอนลา งทำหนา ทกี่ กั น้ำ ใหไ ดม ากพอทจี่ ะสบู กลบั ขน้ึ ไปเหนอื เขอื่ นภมู พิ ลอกี ครง้ั โดยสรา ง อยหู า งทา ยเขอ่ื นภมู พิ ลไป ๕ กโิ ลเมตร กกั น้ำได ๔.๗ ลา นลกู บาศก เมตร และเครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา เครอ่ื งท่ี ๘ จะสบู น้ำกลบั ไดม ากทส่ี ดุ ๓.๕ ลา นลกู บาศกเ มตร ๑๖๑

I เขอื่ นแมป ง ตอนลา ง ถกู ออกแบบใหม บี านประตรู ะบายนำ้ เปด ปด สรา งกน้ั ลำน้ำปง ทางทา ยเขอ่ื นภมู พิ ล เพอื่ ใชก กั เกบ็ น้ำแลว สบู กลบั ไปใชผ ลติ ไฟฟา อกี ครงั้ ๑๖๒ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

ความตอ งการไฟฟา ทเี่ พมิ่ ขนึ้ เรอ่ื ย ๆ ถงึ ตอนน้ี ระบบสายสง ไฟฟา แรงสงู ทรี่ เิ รม่ิ มาพรอ มการสรา งเขอื่ นภมู พิ ลกไ็ ดร บั การขยายใหเ ชอื่ มกนั ทง้ั ประเทศดว ยสายไฟขนาด ๑๑๕ กโิ ลโวลต ๒๓๐ กโิ ลโวลต โดยเฉพาะสายไฟฟา ขนาด ๕๐๐ กโิ ลโวลต เปนสายสงแรงดันสูงท่ีสุดท่ีใชเชื่อมระหวางโรงไฟฟาแมเมาะ-ลำปาง-กรุงเทพฯ เปนระยะทาง ๕๕๐ กโิ ลเมตร สรา งแลว เสรจ็ ใน พ.ศ. ๒๕๒๕ สาย ๕๐๐ กโิ ลโวลตน ี้ ตอ มายงั ขยายไปทวั่ ประเทศและเชอื่ มกบั ระบบไฟฟา ประเทศเพอ่ื นบา นคอื ลาว บรเิ วณจงั หวดั หนองคาย นครพนม มกุ ดาหาร และอบุ ลราชธานี เชอ่ื มกบั มาเลเซยี ทอ่ี ำเภอสะเดา จงั หวดั สงขลา ทวา ความตอ งการใชไ ฟฟา กย็ งั เพม่ิ ขน้ึ เรอื่ ย ๆ อกี ทง้ั ตง้ั แตต น ทศวรรษ ๒๕๓๐ เปน ตน มา โครงการ สรา งเขอ่ื นในประเทศแทบทกุ โครงการถกู ตอ ตา น ขณะทกี่ ารหนั ไปหาแหลง พลงั งานอยา งกา ซธรรมชาติ กล็ ำบากขน้ึ เรอ่ื ย ๆ เนอื่ งจากแหลง กา ซในอา วไทยนน้ั ลดลงและมแี นวโนม จะหมดไปในอนาคต อยางไรก็ตาม การเติบโตทางเศรษฐกิจในทศวรรษ ๒๕๓๐ ทำใหปริมาณสำรองไฟฟาลดต่ำลง ทำให กฟผ. ตอ งวางแผนสรา งโรงไฟฟา ใหมเ พม่ิ ขน้ึ โดยอาศยั กา ซธรรมชาตเิ ปน เชอื้ เพลงิ นอกเหนอื จาก การปรบั ปรงุ ประสทิ ธภิ าพโรงไฟฟา พลงั น้ำทม่ี อี ยเู ดมิ รวมทงั้ คอื การสรา งโรงไฟฟา ราชบรุ เี พอื่ นำเขา กา ซธรรมชาตจิ ากพมา ในภาพรวม กำลงั ผลติ ไฟฟา ของไทยนนั้ สงู เกนิ ๑๐,๐๐๐ เมกะวตั ตต งั้ แต พ.ศ. ๒๕๓๕ อยา งไรกต็ าม อัตราการเติบโตนี้ลดลงใน พ.ศ. ๒๕๔๐ เน่ืองจากวิกฤติเศรษฐกิจ ภายหลังเมื่อเศรษฐกิจเริ่มฟน ความตอ งการไฟฟา กก็ ลบั มาเพมิ่ ขน้ึ อกี แมจ ะไมไ ดเ พมิ่ ในอตั รารวดเรว็ เหมอื นในทศวรรษ ๒๕๓๐ กต็ าม ตลอดทศวรรษ ๒๕๕๐ ทผ่ี า นมา เขอ่ื นภมู พิ ลยงั คงทำหนา ทแี่ หลง ไฟฟา พลงั น้ำทเี่ สรมิ ความมน่ั คง ของระบบไฟฟา โดยเฉพาะในเวลาที่การสงกาซธรรมชาติจากพมาและอาวไทยสะดุดจากการปดซอม แทนเจาะกลางทะเล ถึงขณะน้ีเขื่อนภูมิพลยังคงทำหนาที่ผลิตพลังงานไฟฟา ระบายนํ้าเพ่ือกิจกรรมการชลประทาน ทง้ั ในฤดฝู นและฤดแู ลง และการเกบ็ กกั นา้ํ เพอื่ บรรเทาอทุ กภยั อยา งเขม แขง็ ไมเ ปลย่ี นแปลง ๑๖๓

๑๖๔ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

การชลปแรละะกทาราบนริหารจัดการนำ้ การชลประทาน การเกบ็ กกั นำ้ ในเขอ่ื นภมู พิ ลเรม่ิ ตน ขน้ึ ตงั้ แต พ.ศ. ๒๕๐๕ และเมอ่ื เขอื่ นเปด ใชง านอยา งเปน ทางการใน พ.ศ. ๒๕๐๗ นน้ั ปรมิ าณน้ำในเขอื่ นภมู พิ ลทก่ี กั เกบ็ ไวก ม็ ถี งึ ๗,๑๘๐ ลา นลกู บาศกเ มตร จากความจสุ งู สดุ ๑๓,๔๖๒ ลา นลกู บาศกเ มตร เขื่อนภูมิพลไดรับการกำหนดวาจะสามารถเก็บกักน้ำใชการได ๙,๖๖๒ ลานลูกบาศกเมตร (มีนำ้ ตายกนเข่ือน - dead storage ที่ ๓,๘๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตร) และเพม่ิ ผลผลติ ตอ ไรใ นนาขา วจาก ๑๐๐-๒๕๐ กโิ ลกรมั เปน ๓๕๐ กโิ ลกรมั ตอ ไร ในฤดู ฝนสามารถสงน้ำใหแกเกษตรกรในลุมนำ้ ปงที่ทำนาปครอบคลุมพื้นท่ี ๑.๕ ลานไร ทำใหไดขาวเปลือกอยางนอย ๖ แสนตัน คดิ เปน มลู คา ๕๐๐ ลา นบาท มลู คา นคี้ ำนวณจากราคาขา วในสมยั ทศวรรษ ๒๕๐๐ ซงึ่ มรี าคาตนั ละ ๘๐๐ บาท สว นในฤดแู ลง สามารถทำนาปรงั ไดร าว ๕ แสนไร สรา งผลผลติ ไดม ากกวา ปรกตริ าว ๕ แสนตนั ทส่ี ำคญั เขอ่ื นภมู พิ ลถอื เปน หนง่ึ ในเครอ่ื งมอื การบรหิ ารจดั การนำ้ ในลมุ นำ้ ภาคเหนอื และภาคกลางของประเทศไทยรว มกบั เข่ือนสิริกิติ และเข่ือนอ่ืน ๆ โดยเฉพาะเขื่อนเจาพระยา เปนเขื่อนทดน้ําขนาดใหญ ซ่ึงทำหนาที่ชะลอนำ้ ในแมนำ้ เจาพระยา กอ นลงไปยงั ทงุ ราบภาคกลาง และแจกจา ยนำ้ ไปยงั พน้ื ทเ่ี กษตรประมาณ ๒ ลา นไร เขอ่ื นเจา พระยาตงั้ ปด กน้ั ลำนำ้ เจา พระยาในอำเภอสรรพยา จงั หวดั ชยั นาท สรา งเสรจ็ ตงั้ แตป  พ.ศ. ๒๕๐๐ เพอื่ เพม่ิ พนื้ ที่ เพาะปลูกขาวในท่ีราบลุมแมนำ้ เจาพระยาท่ีเดิมตองพึ่งพิงฝนตามฤดูกาลเปนหลัก มีลักษณะเปนเขื่อนคอนกรีตเสริมเหล็ก ทดน้ำขนาดใหญท ท่ี ำหนา ทท่ี ดนำ้ สง ใหพ น้ื ทก่ี ารเกษตรผา นลำนำ้ ๕ สาย คอื แมน ำ้ นอ ย แมน ้ำทา จนี คลองมะขามเฒา -อทู อง คลองชยั นาท-ปา สกั และคลองชยั นาท-อยธุ ยา ผลติ ไฟฟา ใหก บั ชยั นาทและผลกั ดนั นำ้ เคม็ ทจี่ ะรกุ จากอา วไทยเขา มาในทร่ี าบลมุ ภาคกลางโดยมอี ตั ราการระบายนำ้ สงู สดุ ๓,๓๐๐ ลกู บาศกเ มตรตอ วนิ าที แตค วบคมุ ใหไ มเ กนิ ๒,๕๐๐ ลกู บาศกเ มตรตอ วนิ าที เพอื่ ปอ งกนั น้ำทว มพนื้ ทล่ี มุ ต่ำในเขตทร่ี าบลมุ แมน ้ำเจา พระยาตอนลา ง ๑๖๕

ภูมิพล คู สริ กิ ติ ิ์ เขอ่ื นภมู พิ ลยงั ประสานการกกั เกบ็ นำ้ กบั เขอ่ื นสริ กิ ติ ิ์ (เขอ่ื นทาปลา) เขอื่ นดนิ ขนาดใหญท ีส่ ดุ ในประเทศ ไทยซง่ึ ตง้ั อยท ู อ่ี าํ เภอทา ปลา จังหวดั อตุ รดติ ถ เดมิ มชี ือ่ วา \"เขอ่ื นผาซอม\" กอ นจะไดร บั พระบรมราชานญุ าต ใหเ ชญิ พระนามาภไิ ธยสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ ในรชั กาลท่ี ๙ มาใชเปนชอื่ เขอ่ื นใน พ.ศ. ๒๕๑๑ ทั้งนี้ สมเดจ็ พระนางเจาสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ ในรชั กาลท่ี ๙ ไดเ สดจ็ ฯไปทรงวางศลิ า ฤกษใ นวนั ที่ ๒๗ กุมภาพนั ธ พ.ศ. ๒๕๑๔ สวนการกอสรางแลวเสรจ็ ใน พ.ศ. ๒๕๑๗ และพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู วั ฯ รชั กาลที่ ๙ ไดเ สดจ็ ฯไปทรงเปดเขอื่ นอยา งเปน ทางการใน พ.ศ. ๒๕๒๐ จากนน้ั กรมชลประทานไดม อบ เข่ือนให กฟผ. บรหิ ารจดั การ เขอื่ นสริ กิ ติ ท์ิ ำใหเ กดิ โครงการตอ เนอ่ื ง คอื การสรา งสายไฟฟา แรงสงู ๑๑๕ กโิ ลโวลตไ ปยงั ตวั จงั หวดั อตุ รดติ ถ สรา งสายไฟฟา แรงสงู ๒๓๐ กโิ ลโวลตไ ปยงั พษิ ณโุ ลก ตดิ ตง้ั เครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา ในโรงงานไฟฟา ทา ยเขอ่ื นสามชดุ รวมกำลงั ผลติ ๓.๗๕ แสนกโิ ลวตั ต และปจ จบุ นั มกี ำลงั ผลติ ๕ แสนกโิ ลวตั ต ๑๖๖ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

แมน้ำนานมีความยาวท่ีสุด เมอื่ เทยี บกบั ตน น้ำสสี่ ายของแมน ำ้ เจา พระยา ครอบคลุมพ้ืนทีล่ มุ น้ำ ๓๓,๑๓๐ ตารางกิโลเมตร เขอ่ื นสริ กิ ติ ส์ิ รา งกน้ั แมน ้ำนา น ตน น้ำสำคญั สายหนง่ึ ของแมน ำ้ เจา พระยา ดว ยความยาวถงึ ๖๑๕ กโิ ลเมตร จงึ ถอื วา แมน ำ้ นา นมคี วามยาวทส่ี ดุ เมอื่ เทยี บกบั ตน น้ำสสี่ ายของแมน ำ้ เจา พระยา ครอบคลมุ พน้ื ทลี่ มุ นำ้ ๓๓,๑๓๐ ตารางกโิ ลเมตร โดยกอ นหนา จะมเี ขอื่ นสริ กิ ติ ิ์ มกั เกดิ เหตกุ ารณน ำ้ ทว มขนึ้ บอ ยครงั้ เขอื่ นสริ กิ ติ จ์ิ งึ สรา งขนึ้ เพอ่ื กกั เกบ็ นำ้ และผลติ ไฟฟา เขอื่ นสริ กิ ติ ไ์ิ ดป ระสานกบั เขอ่ื นภมู พิ ลในการปลอ ยนำ้ ในฤดฝู นและฤดแู ลง ตามทต่ี กลงไวก บั กรมชลประทาน เพอ่ื สง นำ้ สำหรบั การเกษตรและอปุ โภคบรโิ ภค การบรรเทาอทุ กภยั ในชว งนำ้ หลาก รวมทง้ั การประปานครหลวง รกั ษาระบบนเิ วศและผลกั ดนั นำ้ เคม็ ปากแมน ำ้ เจา พระยา หลงั มเี ขอ่ื นภมู พิ ล เกษตรกรในทร่ี าบลมุ ภาคกลางสามารถทำนาไดม ากกวา ๒ ครง้ั ตอ ป ทำใหผ ลผลติ ทางการเกษตรในพน้ื ทช่ี ลประทานเพม่ิ มากขน้ึ จนกลา วไดว า ระบบการเกษตรของไทยเปลย่ี นโฉมหนา ไปดว ย การวางระบบชลประทานทมี่ เี ขอื่ นภมู พิ ลเปน กำลงั สำคญั รว มกบั เขอื่ นอน่ื ๆ ๑๖๗

๑๖๘ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

การบรหิ ารจดั การน้ำในเขอ่ื นภมู พิ ล โดยปรกติแลวเขื่อนภูมิพลมีหลักการบริหารจัดการนำ้ อยางไร อาจสรุปไดจากสิ่งที่ นายกำธร ทิกามล อดตี ผอู ำนวยการเขอ่ื นภมู พิ ล คนที่ ๑๑ อธบิ ายไว \"การบรหิ ารจดั การนำ้ ในอา งเกบ็ นำ้ มหี ลกั การควบคมุ โดยดจู ากเสน กราฟแสดงคา ระดบั น้ำใน อา งเทยี บกบั เสน กราฟของระดบั น้ำควบคมุ ทไี่ ดก ำหนดเอาไวก อ นแลว เรยี กวา เสน Rule Curve ซงึ่ จะมอี ยู ๒ เสน คอื เสน ควบคมุ ระดบั บน เรยี กวา Upper Rule Curve และเสน ควบคมุ ระดบั ลา ง เรียกวา Lower Rule Curve\" \"ตามปรกตจิ ะรกั ษาระดบั น้ำในอา งใหอ ยใู นชว งระหวา งเสน ทง้ั สอง ถา ระดบั น้ำมคี า สงู เกนิ กวา คา Upper Rule Curve จะตอ งเรง ระบายน้ำใหม ากขนึ้ เพอ่ื รกั ษาระดบั น้ำใหค งอยใู นชว งดงั กลา ว แตถ า ระดบั นำ้ มแี นวโนม ทล่ี ดลงจนตำ่ เกนิ กวา คา Lower Rule Curve แลว จงึ จะลดการระบายนำ้ ลงเพอ่ื สงวนรกั ษานำ้ สำหรบั ใชใ นการอปุ โภคบรโิ ภคเทา ทจ่ี ำเปน ใหไ ดต ลอดชว งระยะหนา แลง จนกวา จะยา งเขา สฤู ดฝู นทเี่ รมิ่ มปี รมิ าณน้ำไหลเขา มาเตมิ จากฝนทต่ี กลงมาในพน้ื ทรี่ บั น้ำ\" ระดบั นำ้ ทลี่ ดตำ่ สดุ จนไมส ามารถปลอ ยไดค อื Dead Storage ซงึ่ ตอ งรกั ษาน้ำไวเ พอื่ ความมน่ั คงของตวั เขอื่ น ทงั้ นค้ี ณุ กำธรบอกวา การบรหิ ารจดั การนำ้ ของเขอื่ นภมู พิ ล ในสว นของการผลติ ไฟฟา นนั้ ดำเนนิ การภายใต ศนู ยค วบคมุ ระบบกำลงั ไฟฟา แหง ชาติ ซงึ่ รบั แผนมาจาก \"คณะกรรมการกำกบั ดแู ลบรหิ ารจดั การนำ้ \" ของประเทศ ทมี่ ตี วั แทนจากหลายหนว ยงาน รวมทงั้ กฟผ. ทบี่ รหิ ารเขอ่ื นภมู พิ ล โดยมกี ารกำหนดแผนเปน รายเดอื นและรายป สว นการบรหิ ารจดั การนำ้ ในภาพรวมนน้ั จะมคี ณะกรรมการบรหิ ารจดั การนำ้ ระดบั ชาตปิ ระกอบดว ยคณะทำ งาน ๓ คณะคอื คณะทำงานวางแผนเพาะปลกู พชื ฤดแู ลง คณะอนกุ รรมการตดิ ตามและวเิ คราะหแ นวโนม สถานการณ น้ำ และคณะทำงานจดั ทำแผนบรหิ ารจดั การเขอื่ นเกบ็ นำ้ หลกั และแผนจดั การบรหิ ารนำ้ ของประเทศเพอ่ื พจิ ารณา ในดา นอน่ื ๆ นอกจากการผลติ กระแสไฟฟา ทงั้ น้ี กฟผ. เขา รว มในกรรมการชดุ ที่ ๑ และ ๒ โดย กฟผ. บรหิ ารจดั การนำ้ ตาม \"กระบวนการบรหิ ารจดั การนำ้ กฟผ. แผนปฏบิ ตั กิ ารสำหรบั เขอื่ นตา ง ๆ สงั กดั ชฟน.(ผชู ว ยผวู า การพลงั น้ำ)\" เพอื่ ใหอ ยใู นเกณฑร ะดบั น้ำทก่ี ำหนด ๑๖๙

ความทา ทายในภาวะวิกฤต โดยทวั่ ไปเขอ่ื นภมู พิ ลสามารถเกบ็ กกั น้ำไดเ ตม็ ที่ ๑๓,๔๖๒ ลา นลกู บาศกเ มตร และระบายน้ำ ไดถ งึ ๙,๖๖๒ ลา นลกู บาศกเ มตร แตล ะปร ะบายน้ำในชว งฤดแู ลง เฉลย่ี ๕,๘๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตร อยา งไรกต็ าม สภาพภมู อิ ากาศและสถานการณน ้ำแตล ะปม กั จะผนั ผวนเกนิ กวา คาดการณ บางครงั้ เกดิ การกกั เกบ็ จนเตม็ ความจรุ ะดบั สงู สดุ บางปน ำ้ อาจลดลงไปจนอยรู ะดบั ตำ่ สดุ ในรอบ ๕๐ ปท ผี่ า นมา กรณนี ำ้ เตม็ ความจเุ ขอื่ นภมู พิ ลจนตอ งระบายผา นประตนู ้ำลน นน้ั เกดิ ขน้ึ สามครงั้ คือ พ.ศ. ๒๕๑๘, พ.ศ. ๒๕๔๕ และ พ.ศ. ๒๕๕๔ สวนปที่น้ำลดลงจนอยูในระดับระบายนำ้ ไมไ ดค อื พ.ศ. ๒๕๓๕ ในฤดฝู น คณะอนกุ รรมการตดิ ตามและวเิ คราะหแ นวโนม สถานการณน ำ้ ซงึ่ กรมชลประทาน เปน ประธานและเลขานกุ าร หนว ยงานอน่ื ๆ ทเี่ กย่ี วขอ งเปน อนกุ รรมการ ปจ จบุ นั มสี ำนกั งาน อยูท่ี อาคารศูนยปฏิบัติการน้ำอัจฉริยะ (Smart Water Operation Center : SWOC) กรมชลประทาน ถนนสามเสน จะทำหนาที่ดูแลหลักเกณฑการจัดการน้ำในเขื่อนภูมิพล เพอ่ื วางแผนรายสปั ดาห ความทาทายของการบริหารจัดการน้ำคือตองคำนึงถึงสถานการณและผูมีสวนไดสวนเสีย ทง้ั เหนอื นำ้ และทา ยน้ำ เชน ถา หากกกั เกบ็ น้ำจนสงู กวา ระดบั ๒๕๐ เมตร ร.ท.ก. จะมพี นื้ ทถ่ี กู น้ำทว ม แตถ า ปลอ ยนำ้ มากเกนิ ไปกจ็ ะสง ผลกระทบกบั พนื้ ทรี่ าบลมุ ภาคกลางซง่ึ อาจเกดิ น้ำทว มหนกั ๑๗๐ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

ท้ังน้ีเขื่อนภูมิพลมีสถานีติดตามสถานการณนำ้ สนามในลุมน้ำปง ๑๔ สถานี ลุมนำ้ วัง ๒ สถานี โดยมสี ถานหี ลกั ทตี่ วั เขอื่ น ๑ แหง สถานเี หนอื เขอ่ื น ๖ แหง และสถานที า ยเขอื่ นอกี ๑๐ แหง เพอ่ื วดั ปรมิ าณนำ้ ฝนและระดบั นำ้ ในแมน ้ำปง สายหลกั และสาขา เชน หว ยแมแ จม หว ยแมต น่ื ขอ มลู ทไ่ี ดจ ะนำมาทำแบบจำลองคณติ ศาสตร คำนวณปรมิ าณนำ้ ไหลเขา เขอ่ื น ไหลออกทา ยเขอื่ น พรอ มกบั ดปู รมิ าณน้ำจากแมน ้ำวงั ทไ่ี หลมาลงแมน ำ้ ปง เพอ่ื ไมใ หก ารปลอ ย นำ้ ไปซำ้ เตมิ วกิ ฤตใิ นพน้ื ทต่ี า ง ๆ การพิจารณาวาเกิดวิกฤติน้ำหลากหรือไม ดูไดจากปริมาณนำ้ ท่ีไหลลงเขื่อน หากมากกวา ๒๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตรตอ วนั และระดบั น้ำในเขอื่ นสงู ถงึ ระดบั ๒๕๕ เมตร ร.ท.ก. ภาวะน้ีถือเปน \"วิกฤตินำ้ หลาก\" จะมีการต้ังวอรรูมติดตามสถานการณรายวัน เพอื่ ระบายน้ำออกตามระดบั นำ้ ทส่ี งู ขน้ึ บางครง้ั อาจพจิ ารณาระบายนำ้ มากกวา ๖๐ ลา นลกู บาศก เมตรตอ วนั ผา นทางประตรู ะบายน้ำลน (spillway) ซง่ึ มากกวา ปรมิ าณนำ้ ทรี่ ะบายผา นเครอ่ื ง กำเนดิ ไฟฟา ทกุ ตวั ของเขอื่ น โดยกอ นการระบายจะแจง เตอื นจงั หวดั ในพนื้ ทท่ี า ยเขอ่ื น เพอ่ื เตรยี ม รบั มอื กบั ระดบั น้ำทจี่ ะสงู ขน้ึ อยา งรวดเรว็ ในฤดแู ลง ซงึ่ เรมิ่ ระหวา งเดอื นพฤศจกิ ายน - พฤษภาคม ปถ ดั ไป คณะทำงานวางแผนพชื เพาะปลกู ในฤดแู ลง จะทำหนา ทก่ี ำหนดหลกั เกณฑก ารจดั สรรน้ำ โดยพจิ ารณาน้ำตน ทนุ ในเขอื่ น ทวั่ ประเทศแลว นำมาประเมนิ กอ นจดั ทำแผนจดั สรรและระบายน้ำให กฟผ. นำไปปรบั ใหเ หมาะ กบั การผลติ ไฟฟา โดยตอ งนำสว นไดส ว นเสยี ของผทู ไ่ี ดร บั ผลกระทบมาคำนวณดว ย หากในฤดแู ลง เกดิ สถานการณร ะดบั นำ้ เกบ็ กกั อยทู ี่ ๕,๓๘๔.๖๔ ลา นลกู บาศกเ มตร หรอื รอ ยละ ๔๐ ของความจเุ ขอื่ น จะมนี ้ำเหลอื ปลอ ยไดเ พยี ง ๑,๕๘๔.๖๔ ลา นลกู บาศกเ มตร และ ถา ฤดแู ลง ยงั มอี กี หลายเดอื น ถอื วา เปน ภาวะเสย่ี งขาดแคลนน้ำอปุ โภคบรโิ ภค เจา หนา ทป่ี ระจำ เขอ่ื นจะตอ งตดิ ตามสถานการณใ กลช ดิ ๑๗๑

ขอมูลหลักการบริหารจัดการนำ้ อา งเกบ็ นำ้ เขอื่ นภมู พิ ลสามารถรองรบั น้ำไดส งู สดุ ทรี่ ะดบั ๒๖๐.๐๐ ม.รทก. คดิ เปน ปรมิ าณนำ้ ๑๓,๔๖๒ ลา น ลบ.ม. แลว มปี รมิ าณ น้ำทสี่ ามารถระบายเพอ่ื ใชต ามความตอ งการไดส งู สดุ ถงึ ๙,๖๖๒ ลา น ลบ.ม. ในแตล ะปส ามารถกกั เกบ็ น้ำในชว งน้ำหลากแลว นำมาระบาย ในชว งฤดแู ลง ไดป ระมาณ ๕,๘๐๐ ลา น ลบ.ม. ซง่ึ สนองความตอ งการใชน ำ้ ในพน้ื ทลี่ มุ น้ำปง ตอ เนอื่ งในลมุ น้ำเจา พระยาไดอ ยา งครอบคลมุ ดงั แสดงในตาราง แสดงขอมูลสำคญั ในการบริหารจัดการนำ้ เขอ่ื นภมู พิ ล ระดับน้ำกักเก็บสูงสุด ๒๖๐.๐๐ ม.รทก.* ปริมาณน้ำท่ีระดับกักเก็บสูงสุด ๑๓,๔๖๒ ลาน ลบ.ม. ปริมาณน้ำท่ีสามารถระบายไดที่ระดับกักเก็บสูงสุด ๙,๖๖๒ ลาน ลบ.ม. ระดับนำ้ กักเก็บต่ำสุด ๒๑๓.๐๐ ม.รทก.* ปริมาณน้ำท่ีไมสามารถระบายไดที่ระดับต่ำสุด ๓,๘๐๐ ลาน ลบ.ม. สถติ ปิ รมิ าณนำ้ ไหลเขา อา งฯ ๔๙ ป เฉลย่ี ปล ะ ๕,๘๐๐ ลาน ลบ.ม. สถติ ิปรมิ าณนำ้ ระบายออกจากเขอ่ื น ๔๙ ป เฉล่ยี ปละ ๕,๔๐๐ ลา น ลบ.ม. อัตราการระบายน้ำผานเคร่ืองกำเนิดไฟฟาสูงสุด ๘๒๙ ลบ.ม./วินาที อัตราการระบายนำ้ ผานเข่ือนแมปงตอนลางสูงสุด ๓,๘๔๒ ลบ.ม./วินาที อัตราการระบายนำ้ ผานประตูระบายน้ำลนสูงสุด ๖,๐๐๐ ลบ.ม./วินาที *ม.รทก. คอื เมตรเทยี บระดบั นำ้ ทะเลปานกลาง ๑๗๒ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

แมว า อา งเกบ็ นำ้ เขอ่ื นภมู พิ ลสามารถรองรบั น้ำไดป รมิ าณมาก แตส ถานการณน ำ้ ในแตล ะปม กั ผนั ผวนเกนิ กวา ทค่ี าดการณไ วม าก เปน เหตใุ หใ นหลายปม นี ำ้ กกั เกบ็ สงู จนเกนิ ระดบั สงู สดุ และในบางปท เี่ ปน ปแ ลง ระดบั นำ้ ลดลงไปถงึ ระดบั เกอื บถงึ ต่ำสดุ ดงั แสดงในตาราง สถติ กิ ารบรหิ ารจดั การน้ำเขอื่ นภมู พิ ลทน่ี า สนใจ พ.ศ. ระดบั น้ำสงู สดุ /ต่ำสดุ ปริมาณนำ้ ที่ระบายผานประตูนำ้ ลน หมายเหตุ (ม.รทก.) (ลา น ลบ.ม.) เริ่มกักเก็บน้ำ ๒๕๐๗ ๒๕๓.๐๔ ปน้ำมาก ๒๕๑๘ ๒๖๐.๐๐ ๑๒๐.๓๗ ปนำ้ แลง ๒๕๓๕ ๒๑๓.๕๔ ปนำ้ มาก ๒๕๔๕ ๒๕๙.๙๕ ๑๙๕.๑๒ ปน้ำมาก ๒๕๔๙ ๒๕๙.๔๕ ปนำ้ มาก ๒๕๕๔ ๒๕๙.๙๗ ๓๔๒.๔๘ กรณกี ารบรหิ ารจดั การนำ้ ในสภาวะนำ้ หลากนนั้ เมอื่ แนวโนม ของระดบั นำ้ ในอา งเกบ็ น้ำเขอ่ื นภมู พิ ล เพมิ่ ขนึ้ สงู ผดิ ปรกตแิ ละเขา สรู ะดบั + ๒๕๐ ม.รทก. จะมกี ารตดิ ตามและวเิ คราะหส ถานการณน ้ำอยา งใกลช ดิ ผา นทาง war room การเฝา ตดิ ตามสถานการณน ำ้ รายวนั วเิ คราะหน ำ้ ไหลเขา อา งโดยใชร ะบบสารสนเทศขอ มลู โทรมาตรของเขอื่ นภมู พิ ล ทต่ี ดิ ตง้ั สถานวี ดั นำ้ ครอบคลมุ พนื้ ทส่ี ำคญั เหนอื อา งเกบ็ นำ้ การตดิ ตามสภาพอากาศประจำวนั และคาดการณฝ นตกในพน้ื ที่ โดยสบื คน จากแหลง ขอ มลู ในเวบ็ ไซตข องกรมอตุ นุ ยิ มวทิ ยา ควบคูไปกับขอมูลของสถาบันสารสนเทศทรัพยากรนำ้ และการเกษตร (องคกรมหาชน) แลวไดกำหนดแนวทางในการระบายน้ำโดย พิจารณาจากระดับนำ้ ไหลเขาไวดังน้ี - ทรี่ ะดบั ๒๕๖.๐ ม.รทก. ใหร ะบายน้ำรอ ยละ ๓๐ ของปรมิ าณนำ้ ไหลเขา - ทร่ี ะดบั ๒๕๗.๐ ม.รทก. ใหร ะบายน้ำรอ ยละ ๕๐ ของปรมิ าณนำ้ ไหลเขา - ทร่ี ะดบั ๒๕๘.๐ ม.รทก. ใหร ะบายนำ้ รอ ยละ ๗๐ ของปรมิ าณน้ำไหลเขา - ทรี่ ะดบั ๒๕๙.๕ ม.รทก. ใหร ะบายน้ำรอ ยละ ๑๐๐ ของปรมิ าณนำ้ ไหลเขา *ม.รทก. คอื เมตรเทยี บระดบั นำ้ ทะเลปานกลาง ๑๗๓

เขอื่ นภมู ิพลกับวกิ ฤตน้ำทวมป ๒๕๕๔ เหตกุ ารณก ารระบายนำ้ ในภาวะวกิ ฤติ หรอื การเกดิ วกิ ฤตนิ ้ำหลากครงั้ ทค่ี นจำไดม ากทส่ี ดุ คอื ป ๒๕๕๔ เกดิ น้ำทว มใหญเ ขตภาคเหนอื และภาคกลางของประเทศเมอ่ื มพี ายโุ ซนรอ นพดั เขา ประเทศ ไทยหลายลกู และเกดิ ฝนตกทง้ั บรเิ วณเหนอื เขอ่ื นและทา ยเขอื่ น คณุ บญุ อนิ ทร ชนื่ ชวลติ อดตี ผอู ำนวยการเขอ่ื นภมู พิ ลคนที่ ๑๓ เลา วา ในชว งทเ่ี ขาดำรง ตำแหนง นน้ั ไดเ ผชญิ กบั หว งเวลาสำคญั คอื น้ำเตม็ ความจเุ ขอ่ื นใน พ.ศ. ๒๕๔๙ และ พ.ศ. ๒๕๕๔ โดยใน พ.ศ. ๒๕๔๙ สามารถบรหิ ารจดั การใหเ ปน การระบายนำ้ ผา นเครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ไมต อ ง ระบายผานประตูน้ำลนไดสำเร็จ ทำใหผลิตไฟฟาไดอยางเต็มที่ในชวงปลาย พ.ศ. ๒๕๔๙ แตส ถานการณน น้ั ตา งไปใน พ.ศ. ๒๕๕๔ \"ป ๒๕๕๔ มฝี นตกมาก หลายพนื้ ทขี่ องประเทศน้ำทว ม กรมชลประทานและ รฐั บาลจงึ ขอมายงั เขอ่ื นภมู พิ ลใหห ยดุ ระบายน้ำลงพนื้ ทท่ี า ยน้ำ แตพ อถงึ เดอื นตลุ าคม เขอื่ นภมู พิ ลมรี ะดบั น้ำทปี่ ระมาณ ๒๕๙ เมตร รทก. จากการตรวจสอบปรมิ าณน้ำ ทจ่ี ะไหลลงอา ง...พบวา ปรมิ าณน้ำทไ่ี หลเขา อา งเกบ็ นำ้ มจี ำนวนมาก คาดวา จะเหลอื พนื้ ทรี่ องรบั น้ำไดอ กี เพยี ง ๑๔๐ ลา นลกู บาศกเ มตร จงึ ทำใหต ดั สนิ ใจขอเปด ประตู ระบายน้ำลน ในวนั ที่ ๕ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เพราะถา ระบายผา นการเดนิ เครอ่ื ง (กำเนดิ ไฟฟา ) เพยี งอยา งเดยี วโดยการเดนิ เครอ่ื งพรอ มกนั จะระบายไดเ พยี ง ๖๐ ลา นลกู บาศกเ มตรตอ วนั เทา นนั้ \"กอ นระบายนำ้ ไดม กี ารตรวจสอบพน้ื ทที่ า ยนำ้ พบวา ทว มหมด แตอ ำเภอบา น ตาก ตวั จงั หวดั ตาก ยงั ไมท ว ม จงึ ประสานงานกบั นายสามารถ ลอยฟา ผวู า ราชการ จงั หวดั ตากสมยั นนั้ ใหช ว ยประชาสมั พนั ธใ หช าวบา นรบั ทราบและเตรยี มความพรอ ม หลงั จากนนั้ วางแผนระบายน้ำในเวลาเทย่ี งคนื เนอ่ื งจากน้ำมรี ะยะเวลาเดนิ ทาง คอื ๘ ชว่ั โมงจงึ จะเดนิ ทางถงึ อำเภอบา นตาก ดงั นนั้ ถา ปลอ ยน้ำเทยี่ งคนื น้ำจะถงึ บา น ตากตอนเชา ประชาชนสามารถเตรยี มตวั ไดเ พราะจะเหน็ วา นำ้ อยใู นระดบั ใด\" ๑๗๔ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี หมายเหตุ : พ.ศ. ๒๕๕๔ เปน ปท ม่ี ปี รมิ าณนาํ้ ไหลเขา เขอ่ื นภมู พิ ล (inflow) สงู มากผดิ ปกติ สงู กวา ทกุ ๆ ป ตงั้ แตส รา ง เข่ือนมาคา inflow ในชวงตั้งแตวันท่ี ๑ เมษายน จนถึง วันที่ ๑๕ มกราคม ของปถัดไป จากสถิติขอมูล มีคาเฉลี่ยในชวง ๑๖ ป เพียง ๕,๕๖๒ ลานลูกบาศกเมตร แตใน พ.ศ. ๒๕๕๔ มีคาสูงถึง ๑๒,๗๑๖ ลาน ลกู บาศกเ มตร ซง่ึ ปรมิ าณ inflow ทสี่ งู มากนมี้ าจาก อทิ ธพิ ลของ พายถุ งึ ๔ ลกู ตง้ั แตพ ายนุ กเตน็ ตน เดอื น สิงหาคม อิทธิพลของรองความกดอากาศตํ่าที่พาดผานอยูนาน และท่ีสงผลกระทบมากท่ีสุดคือพายุ ๓ ลูก ตดิ กนั ( ไหถ าง เนสาด และนาลแก ) ปลายเดอื นกนั ยายน - ตน เดอื นตลุ าคม ซงึ่ ทำใหม ี inflow ในชว งนี้ เกนิ กวา ปรมิ าตรวา งในอา งของเขอ่ื นภมู พิ ลทเี่ ตรยี มไวถ งึ ๕,๐๐๐ ลา นลกู บาศกเ มตร

กอ นระบายนำ้ ไดม กี ารตรวจสอบพนื้ ทท่ี า ยน้ำ พบวา ทว มหมด แตอำเภอบานตาก ตัวจงั หวัดตาก ยังไมทว ม คณุ บญุ อนิ ทร ชนื่ ชวลติ อธบิ าย วา หลายครงั้ เขอ่ื นภมู พิ ลตกเปน จำเลย ดว ยความทอ่ี ยใู กลข อ มลู ทสี่ ดุ \"ก็ตองเปนผูคอยเก็บและจัดเตรียมขอมูลใหหนวยงานที่เกี่ยวของนำไปใช บอยคร้ังที่ถูก เขา ใจจากสงั คม รวมถงึ สอ่ื มวลชนทง้ั ในทอ งถนิ่ และสว นกลางวา เปน ผสู รา งปญ หา\" คณุ กำธร ทกิ ามล อดตี ผอู ำนวยการเขอื่ นภมู พิ ล คนที่ ๑๑ อธบิ ายการปลอ ยน้ำลน ทเี่ กดิ ขนึ้ ไมก ค่ี รง้ั ไวว า \"แทจ รงิ แลว ไมม ใี ครตอ งการใหเ กดิ เหตกุ ารณแ บบนนั้ ทส่ี ำคญั คอื ไมค มุ คา ทจ่ี ะทำ เนอื่ ง จากเปน การปลอ ยนำ้ โดยไมผ า นกงั หนั น้ำทจี่ ะไปหมนุ เครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา แลว ไดพ ลงั งานไฟฟา กลบั คนื มา นนั่ หมายถงึ การสญู เสยี โอกาสผลติ ไฟฟา ไปอยา งนา เสยี ดาย แตด ว ยสถานการณ บงั คบั ใหต อ งทำเพอ่ื รกั ษาความมนั่ คงปลอดภยั ของตวั เขอ่ื นเอาไวก อ น\" อยา งไรกต็ าม เหตกุ ารณใ น พ.ศ. ๒๕๕๔ ทำใหม โี ครงการจดั หาและตดิ ตงั้ ระบบโทรมาตรเขอื่ นภมู พิ ลขน้ึ เมอ่ื การตดิ ตง้ั แลว เสรจ็ เจา หนา ทส่ี ามารถตดิ ตามขอ มลู ทางอทุ กวทิ ยาไดต ลอดเวลา และเกดิ การบรหิ ารจดั การ นำ้ ในเขอื่ นภมู พิ ลตามสถานการณจ รงิ อยา งเหมาะสม โดยมกี ารวเิ คราะหป รมิ าณน้ำทงั้ บรเิ วณเหนอื เขอื่ นและ ทา ยเขอ่ื น ตดิ ตง้ั สถานสี นามกระจายไปทวั่ ลมุ นำ้ และเชอ่ื มขอ มลู กบั หนว ยงานอนื่ เพอื่ การบรหิ ารจดั การนำ้ อยา ง รอบดา นมากขน้ึ ๑๗๕

๕๐ ปเ ขอ่ื นภมู พิ ล กงึ่ ศตวรรษแหง สายน้ำพระทยั ไฟฟา กา วไกล ชมุ ชนพฒั นา ๑๗๖ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

กวา ๕ ทศวรรษ \"เขอื่ นภมู พิ ล\" เขอื่ นอเนกประสงค เมอื่ เดอื นพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) ไดจ ดั งานครบรอบ ๕๐ ป รฐั พธิ เี ปด เขอ่ื นภมู พิ ล วนั ที่ ๑๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๗ ภายใตแ นวคดิ \"๕๐ ปเ ขอ่ื นภมู พิ ล กง่ึ ศตวรรษแหง สายน้ำพระทัย ไฟฟากาวไกล ชุมชนพัฒนา\" โดยนอมนำแนวพระราชดำริของในหลวง รัชกาลที่ ๙ เร่ือง การจัดการนำ้ แบบครบวงจรมาปรับใชบริหารจัดการน้ำในเข่ือน หลังจากเข่ือนภูมิพลไดทำหนาท่ีมาคร่ึงศตวรรษในฐานะเข่ือนอเนกประสงค มีการรวบรวมขอมูลพบวา เขอ่ื นนผี้ ลติ ไฟฟา แลว ถงึ ๖๔,๕๘๐.๘๓ ลา นหนว ย ชดเชยการนำเขา นำ้ มนั เตาได ๑๕,๔๖๖.๗๕ ลา นลติ ร คดิ เปน มลู คา ๓๔๒,๔๑๘.๔๖ ลา นบาท ระบายน้ำเขา สรู ะบบชลประทานเจา พระยาใหญ ๒๗๐,๙๕๑.๗๗ ลา นลกู บาศกเ มตร หลอ เลยี้ งพนื้ ทก่ี ารเกษตรกวา ๑๐ ลา นไร ทำใหท ำนาได ๒-๓ ครง้ั ตอ ปใ นเขตชลประทานภาคกลาง คดิ เปน มลู คา ๔.๗ ลา นลา นบาท สำหรบั การประมงจบั สตั วน ้ำไดก วา ๑๓,๑๕๐ ตนั (ปรมิ าณเฉลย่ี จาก พ.ศ. ๒๕๓๐ - ๒๕๕๖) คดิ เปนมลู คา ๔๒๗.๓๕ ลานบาท ยงั ไมนับคุณประโยชนท างดานการคมนาคมทท่ี ำใหเรือสินคา สามารถข้ึนลอ ง ในแมน ้ำเจา พระยา แมน ำ้ ปง ไดม ากถงึ ปล ะ ๔ ลา นตนั โดยเรอื สามารถแลน จากเขอ่ื นภมู พิ ลไปจนถงึ อำเภอฮอด จงั หวดั เชยี งใหมไ ดแ ทบตลอดป เข่ือนภูมิพลยังทำหนาที่ในฐานะแหลงทองเท่ียว มีผูมาเยี่ยมชมมากกวา ๒๗ ลานคนตลอดครึ่งศตวรรษ ทผ่ี า นมา จนสามารถสรา งรายไดใ หป ระชาชนรอบเขอ่ื นและธรุ กจิ ทเี่ กย่ี วเนอื่ งเปน จำนวนมาก ท้ังหมดน้ีสรางผลผลิตและรายไดทั้งแกการประกอบอาชีพ การจำหนายผลผลิตการเกษตร การสงออก ตอ เนอื่ งกนั ไปเปน ลกู โซ ๑๗๗

เข่ือนภมู พิ ลกบั การพฒั นาสังคมเศรษฐกจิ ไทยในรอบ ๕๐ กวา ป ยอ นเวลากลบั สสู งั คมไทยกอ น พ.ศ. ๒๕๐๐ หนงึ่ ในความแตกตา งทช่ี ดั เจนยง่ิ ในการดำเนนิ ชวี ติ ของผคู นทค่ี นรนุ ใหมซ งึ่ ยงั ไมล มื ตาดู โลกดำเนนิ ชวี ติ อยา งสะดวกสบายอยทู า มกลางแสงไฟฟา สาดสวา งอยา งไมข าดพรอ งและมดื มน คงไมส ามารถจนิ ตนาการไดว า ในยคุ สมยั ทคี่ นไทยเพงิ่ ผา นความบอบช้ำจากสงครามโลกครง้ั ทส่ี องมาอยา งหมาด ๆ การใชช วี ติ ทา มกลางระบบสาธารณปู โภคขน้ั พนื้ ฐานอยา ง \"ไฟฟา \" ทย่ี งั ขาดเสถยี รภาพ ไรค วามมน่ั คง และไมค รอบคลมุ ทว่ั ทกุ หนแหง แมแ ตใ นใจกลางเมอื งหลวง จะทำใหช วี ติ ของผคู นชะงกั งนั และปราศจากความสะดวกสบายมากเพยี งใด ... เมอ่ื เราเหน็ กระแสความเจรญิ จากการพฒั นาประเทศแบบกา วกระโดดในทกุ ดา นของวนั นจี้ งึ กลา วไดว า ทกุ สง่ิ ลว นมหี มดุ หมายแรก สดุ มาจากการพฒั นาระบบการผลติ กระแสไฟฟา อยา งเปน รปู ธรรมนนั่ เอง เพราะนค่ี อื หนง่ึ ในพลงั งานพนื้ ฐานสำหรบั การดำรงอยขู อง ทกุ ชวี ติ ทกุ ภาคสว นในสงั คม ใหเ คลอื่ นกลไกขบั ดนั ไปขา งหนา ไดอ ยา งมนั่ คง ซง่ึ ถา จะกลา วถงึ แสงสวา งแรกของการพฒั นาพลงั งาน ไฟฟา ในประเทศไทยยอ มตอ งยอ นกลบั ไปเมอ่ื ๕๐ กวา ป ทผ่ี า นมา นน่ั คอื หว งเวลาทเี่ ขอ่ื นอเนกประสงคข นาดใหญแ หง แรกทมี่ ชี อื่ วา \"เขอ่ื นยนั ฮ\"ี หรือ \"เขอื่ นภมู พิ ล\" ในปจ จบุ นั ไดถ อื กำเนดิ ขนึ้ นนั่ คอื การเผยโฉมหนา การพฒั นาประเทศดว ยพลงั งานไฟฟา อนั เปน รปู ธรรมทสี่ ดุ ซงึ่ ทำใหป ระเทศชาตเิ ดนิ หนา เตบิ โตมาจนถงึ วนั นี้ ๑๗๘ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

๑๗๙

สำคัญท่ีสุดคือความปลอดภัย อนั ตรายทจี่ ะเกดิ กบั เขอ่ื นภมู พิ ลนน้ั มไี มก เ่ี รอ่ื ง เรื่องแรก เกดิ ขนึ้ จากการกอ สรา ง เร่ืองท่ีสอง คอื ผลกระทบจากแผน ดนิ ไหว กรณกี ารกอ สรา ง ชดั เจนวา ตงั้ แตก เู งนิ จากธนาคารโลก เขอื่ นภมู พิ ลถกู กำหนดเงอ่ื นไข วา ตอ งมคี ณะกรรมการทปี่ รกึ ษานานาชาติ (International Board of Consultant, IBC) ใหค ำปรกึ ษาทางเทคนคิ และตรวจสอบวา เขอื่ นมคี วามแขง็ แรงสงู สดุ ตามมาตรฐานหรอื ไม นอกจากนี้นับแตเปดใชงานเข่ือนใน พ.ศ. ๒๕๐๗ แผนกบำรุงรักษาเขื่อนและอาคาร จะตรวจสอบตวั เขอื่ นเปน ระยะ ๆ ดว ยการตรวจสอบหลายวธิ ี ตง้ั แตต รวจดว ยสายตา ทุกวัน ใชเครื่องมือเฉพาะดูพฤติกรรมเข่ือนสัปดาหละครั้งดวยเครื่องวัดการเคลื่อนตัว (plumb line) ซงึ่ ตดิ ตง้ั ใชง านมาตงั้ แตเ ขอ่ื นกอ สรา งแลว เสรจ็ สว นขอ มลู การขยบั ของตวั เขอ่ื นสมั พนั ธโ ดยตรงกบั ปรมิ าณนำ้ กกั เกบ็ เชน เมอ่ื เกบ็ นำ้ จำนวนมาก เขื่อนจะเคล่ือนไปทางทายน้ำ สวนที่เคลื่อนตัวมากคือสวนบนของเข่ือน สวนฐานน้ันไมเคลื่อน คาการเคล่ือนตัวของเขื่อนจากการเก็บกักน้ำในอดีตเคยวัดไดที่ ๔.๐๐๘๒ เซนตเิ มตร เมอ่ื เกบ็ กกั น้ำสงู สดุ ต่ำกวา คา ทอ่ี อกแบบเผอ่ื เอาไวค อื ๗.๕๐ เซนตเิ มตร ซง่ึ ถอื วา อยใู นเกณฑป รกติ ๑๘๐ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

ธนาคารโลก สงผเู ช่ยี วชาญดานเขื่อนเพื่อทบทวน เขอ่ื นภมู พิ ลความมนั่ คงและปลอดภยั ของเขอ่ื นใหญห า แหง ในประเทศไทย หนงึ่ ในนนั้ คอื พบวา เขอื่ นภมู พิ ลมน่ั คงดี เขอื่ นภมู พิ ลยงั ไดร บั การตรวจสอบยนื ยนั ความมนั่ คงจากผเู ชย่ี วชาญดา นความปลอดภยั ของตวั เขอื่ นอยา ง สม่ำเสมอ เชน พ.ศ. ๒๕๔๓ กระทรวงเกษตรและสหกรณ องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาติ (Food and Agriculture Organization-FAO) และธนาคารโลก สง ผเู ชยี่ วชาญเขอื่ นมาทบทวนความมน่ั คงและ ปลอดภยั ของเขอ่ื นใหญห า แหง ในประเทศไทย หนงึ่ ในนน้ั คอื เขอ่ื นภมู พิ ล พบวา เขอื่ นภมู พิ ลมน่ั คงดี ใน พ.ศ. ๒๕๕๓ เข่ือนภูมิพลไดรับการตรวจสอบโดยผูเชี่ยวชาญดานคอนกรีตเทคโนโลยี จากสถาบัน เทคโนโลยีนานาชาติสิรินธร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ตรวจเช็คสภาพคอนกรีตเน่ืองในโอกาสเขื่อนจะมีอายุ ครบ ๕๐ ป พบวา คอนกรตี ตวั เขอ่ื นยงั อยใู นสภาพดี ใน พ.ศ. ๒๕๕๕ ผเู ชยี่ วชาญจากองคก ารเขอื่ นใหญร ะหวา งชาติ (International Commission on Large Dams-ICOLD) มาตรวจสอบการดำเนนิ งานดา นความปลอดภยั เขอ่ื น ใหค วามเหน็ วา เขอื่ นภมู พิ ลไดร บั การดแู ล บำรงุ รกั ษาเปน อยา งดี สว นการตกตะกอนหนา เขอื่ นทส่ี ง ผลตอ อายงุ านเขอ่ื นนน้ั มกี ารสำรวจใน พ.ศ. ๒๕๑๓ และ พ.ศ. ๒๕๓๕ พบวา อตั ราการสะสมตะกอนกวา จะถงึ ปากอาคารรบั น้ำทท่ี ำหนา ทร่ี ะบายนำ้ ไปทา ยเขอ่ื นจะใชเ วลาอกี ประมาณ ๔,๓๐๐ ป การสำรวจอีกคร้ังใน พ.ศ. ๒๕๕๗ ดวยการนำยานสำรวจใตน้ำควบคุมระยะไกล (Remotely Operated Vehicle : ROV) ลงไปสำรวจตะกอนทอ งน้ำหนา เขอื่ น กพ็ บวา ไมม กี ารสะสมของตะกอน อาจเพราะ ดานหนาเขื่อนไปจนถึงตนนำ้ มีระยะทางกวา ๒๐๐ กิโลเมตร ชองเขาแคบ ๆ ชวยดักตะกอนไวไดมาก รวมทง้ั พนื้ ทป่ี า ไมช ายขอบอา งยงั อยใู นสภาพดี การกดั เซาะหนา ดนิ ลงอา งเกบ็ นำ้ จงึ มนี อ ย ๑๘๑

การตรวจสอบดวยสายตา เปนวิธีตรวจสอบเขื่อนและอาคารประกอบ ดวยการสังเกตุสภาพภายนอกของสวนประกอบตาง ๆ เชน โครงสรางของเข่ือน การกดั เซาะ รอยแตกรา ว การทรดุ ตวั บวมตวั ปรมิ าณและลกั ษณะของน้ำรว่ั ซมึ การเสอ่ื มสภาพของวสั ดุ เปน ตน การตรวจสอบดวยเคร่ืองมือตรวจวัด เปน วธิ ตี รวจสอบโดยเครอ่ื งมอื ตรวจวดั พฤตกิ รรมเขอื่ นประเภทตา ง ๆ ซง่ึ ตดิ ตงั้ ไวท ง้ั ภายในและภายนอกตวั เขอื่ น เชน เครอื่ งมอื วดั การทรดุ ตวั หรอื เคลอื่ นตวั ของเขอื่ น เครอ่ื งมอื วดั แรงดนั นำ้ ในตวั เขอ่ื นและฐานราก และเครอ่ื งมอื วดั น้ำรวั่ ซมึ เปน ตน เพอื่ ตดิ ตาม ความเปลยี่ นแปลงทเ่ี กดิ ขน้ึ ทง้ั ในระหวา งการกอ สรา งและภายหลงั การกอ สรา ง ขอ มลู จะถกู ปอ นเขา คอมพวิ เตอร เพอื่ ดำเนนิ การวเิ คราะห และประเมนิ ผลตอ ไป ตำแหนง เครอื่ งมอื วดั พฤตกิ รรมเขอ่ื นประเภทตา ง ๆ ของเขอื่ นภมู พิ ล เครอื่ งมอื วดั การเคลอ่ื นตวั ของตวั เขอื่ นภมู พิ ลดว ยสายดงิ่ (Plumb line) ๑๘๒ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

การตรวจสอบเขอื่ นภมู พิ ล โดยเจา หนา ท/ี่ คณะกรรมการ กปข./ ผเู ชยี่ วชาญจากสถาบนั ในประเทศและตา งประเทศ การตรวจสอบเขอ่ื นภมู พิ ลและอาคารประกอบ โดยเจา หนา ทป่ี ระจำเขอ่ื นและคณะกรรมการตรวจสอบและประเมนิ ความปลอดภยั เขอ่ื น (กปข.) ผเู ชยี่ วชาญดา นเขอ่ื นคอนกรตี Prof. Chopra มาบรรยายแนวทางการดำเนนิ การวเิ คราะห ความมนั่ คงเขอ่ื นคอนกรตี ตอ แรงกระทำจากแผน ดนิ ไหว ผเู ชยี่ วชาญจากองคก ารเขอื่ นใหญร ะหวา งชาติ (ICOLD) การนำยาน ROV ลงสำรวจตะกอนทอ งน้ำ ๒ ทาน คือ Dr. Wieland และ Dr. Brenner ไดมาเยี่ยม ดา นหนา เขอ่ื น เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๕๗ ชมการดำเนนิ งานดา นความปลอดภยั เขอื่ นของเขอ่ื นภมู พิ ล ๑๘๓

เกบ็ ตวั อยา งแทง คอนกรตี จากตวั เขอ่ื นไปวเิ คราะหก ำลงั และการเสอื่ มสภาพ พบวา คอนกรตี ยงั มคี า ความแขง็ แรง ในเกณฑสูงกวา ที่ออกแบบไว ๒ เทา แผน ดนิ ไหว ถงึ แมจ ะไมไ ดอ ยใู นพนื้ ทเี่ สยี่ งตอ แผน ดนิ ไหว เขอื่ นภมู พิ ลกต็ ดิ ตง้ั เครอ่ื งวดั แผน ดนิ ไหว ไว ๔ จดุ ตดิ ตงั้ สถานตี รวจวดั แผน ดนิ ไหวโดยรอบ ๔ แหง เจา หนา ทจี่ ะตดิ ตามสถานการณ แผน ดนิ ไหวในพน้ื ทใี่ กลเ คยี งอยา งใกลช ดิ โดยใชเ ครอ่ื งมอื ตรวจวดั อตั ราเรง จากแผน ดนิ ไหว ในพนื้ ทใี่ กลเ คยี ง เพอื่ ตรวจสอบแรงกระทำจากแผน ดนิ ไหวทม่ี าถงึ ตวั เขอื่ นวา มผี ลตอ ความ มนั่ คงหรอื ไม เขอื่ นภมู พิ ลไดร บั การออกแบบใหร บั แรงกระทำจากแผน ดนิ ไหวไวแ ลว ขนาด ๐.๑ g คดิ เปน รอ ยละ ๑๐ ของแรงโนม ถว งของโลก หรอื เทยี บเทา แผน ดนิ ไหวขนาด ๗ รกิ เตอร จากสถติ ใิ นรศั มี ๒๐๐ กโิ ลเมตรโดยรอบเคยเกดิ แผน ดนิ ไหวขนาด ๓.๑ - ๖.๓ รกิ เตอร มาแลว และเหตุการณท่ีสงแรงสะเทือนถึงเขื่อนมากที่สุดเกิดใน พ.ศ. ๒๕๕๗ จากแผนดินไหวขนาด ๖.๓ ริกเตอรในเขตจังหวัดเชียงราย มีแรงส่ันสะเทือนที่เขื่อน ๐.๐๑๙๙ g ซง่ึ กำลงั ขนาดนย้ี งั ต่ำกวา ทอ่ี อกแบบรองรบั ไวถ งึ ๕ เทา การตรวจสอบยงั คงมอี ยา งสมำ่ เสมอ ใน พ.ศ. ๒๕๕๔ กฟผ. ทดสอบเกบ็ ตวั อยา ง แทง คอนกรตี จากตวั เขอ่ื นไปวเิ คราะหก ำลงั และการเสอื่ มสภาพ พบวา คอนกรตี ยงั มคี า ความ แขง็ แรงในเกณฑส งู กวา ทอี่ อกแบบไว ๒ เทา เนอื้ คอนกรตี อยใู น สภาพดี เสอ่ื มสลายนอ ย อตั ราการโดนกดั เซาะต่ำ ไมพ บสญั ญาณการแตกรา ว นนั่ หมายถงึ คอนกรตี ตวั เขอ่ื นภมู พิ ลนน้ั อยใู นสภาพทดี่ มี าก เขอื่ นภมู พิ ลจงึ ยงั มอี ายใุ ชง านอกี ยาวนานหลายรอ ยป ๑๘๔ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

เขอื่ นภมู พิ ล ไดใ หค วามสำคญั เปน อยา งมากในการเตรยี มความพรอ มในการรบั มอื กบั เหตกุ ารณแ ผน ดนิ ไหวในภมู ภิ าคนี้ โดยไดต ดิ ตงั้ เครอื่ งมอื ตรวจวดั ขนาดและศนู ยก ลางแผน ดนิ ไหว (Seismograph) ไวบ รเิ วณรอบอา งเกบ็ น้ำของเขอ่ื นภมู พิ ล จำนวน ๔ สถานี เพ่ือไวติดตามสถิติแผนดินไหวที่เกิดขึ้นในบริเวณใกลเคียงเขื่อนภูมิพล และติดตั้งเคร่ืองมือตรวจวัดอัตราเรงจาก แผน ดนิ ไหว (Accelerograph) ไวบ รเิ วณตวั เขอื่ นเพอ่ื ตรวจวดั วา แผน ดนิ ไหวทเี่ กดิ ขน้ึ ทกุ ครง้ั ในภมู ภิ าคนส้ี ง แรงกระทำมาถงึ เขอ่ื นมากนอ ยเพยี งไร และมผี ลกระทบตอ ความมน่ั คงของเขอ่ื นหรอื ไม เพอ่ื ทจ่ี ะไดด ำเนนิ การตรวจสอบและแกไ ขไดท นั การ หากพบความผดิ ปรกติ รปู แสดง โครงขา ยสถานตี รวจวดั แผน ดนิ ไหวรอบอา งเกบ็ นำ้ เขอื่ นภมู พิ ล และ ตวั อยา งอาคารสถานี และเครอ่ื งมอื วดั แผน ดนิ ไหวทต่ี ดิ ตง้ั ไวภ ายในอาคาร ๑๘๕

สูการบริหารสมัยใหม ปจ จบุ นั เขอื่ นภมู พิ ลมสี ถานะเปน หนว ยงาน (โรงไฟฟา ) แหง หนงึ่ ของการไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) ท่ีมีฐานะเปนรัฐวิสาหกิจ ทำหนาที่จัดหาไฟฟาใหเพียงพอตอความตองการของประเทศ ภายใตว สิ ยั ทศั น \"ผผู ลติ ไฟฟา ดา นพลงั นำ้ ทมี่ สี มรรถนะสงู \" เขอ่ื นภมู พิ ลมกี ารพฒั นาระบบการบรหิ าร จดั การภายในมาโดยตลอด อาทิ พ.ศ. ๒๕๓๗ นำระบบบรหิ ารความปลอดภยั สมยั ใหม (Modern Safety Management : MSM) มาใช ปรบั ระบบตา ง ๆ จนกลายเปน ระบบบรหิ ารงานคณุ ภาพ ความปลอดภยั อาชวี อนามยั สง่ิ แวดลอ ม และการจดั การพลงั งาน (Quality Safety Health Environment and Energy Management) และระบบบรหิ ารคณุ ภาพทวั่ ทง้ั องคก ร (Total Quality Management : TQM) นบั จาก พ.ศ. ๒๕๔๕ ไดส รา งระบบการจดั การสงิ่ แวดลอ มตามมาตรฐาน ISO14001 โดยจดั ทำแผน จัดการสิ่งแวดลอมในองคกร ติดตามสภาพนำ้ ผิวดิน นำ้ ทิ้ง เฝาระวังคุณภาพน้ำแมปง จัดทำแผน ตรวจสอบคุณภาพนำ้ ปละ ๒ ครั้ง ทำโครงการผลิตน้ำมันไบโอดีเซลจากนำ้ มันพืชใชแลวเพ่ือใชกับ ยานพาหนะเขอ่ื นทงั้ หมด ๑๑ คนั กบั เครอ่ื งจกั รกลการเกษตร ๒ คนั ใน พ.ศ. ๒๕๔๙ ตงั้ แต พ.ศ. ๒๕๓๙ เปน ตน มา มพี นกั งานทด่ี แู ลเขอ่ื นอาศยั อยรู อบเขอื่ นมากกวา ๖๐๐ ครอบครวั คดิ เปน จำนวนคนมากกวา ๒,๐๐๐ คน ทำใหช มุ ชนเจา หนา ทเ่ี ขอ่ื นกลายเปน ชมุ ชนขนาดเลก็ ระดบั อำเภอ ภายในมโี รงเรยี น โรงพยาบาล สถานศกึ ษาระดบั ประถม ซง่ึ ทำใหต อ งมกี ารบรหิ ารจดั การความเปน อยขู องเจา หนา ทเี่ ขอื่ นดว ย ๑๘๖ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

\"จติ อาสาเขอ่ื นภมู พิ ล\" มเี ครอื ขา ยหลายหนว ยงาน สรา งฝายไปแลวกวา ๑๒,๐๐๐ ฝาย ทผี่ า นมาเขอ่ื นภมู พิ ลยงั พยายามสรา งความสมั พนั ธอ นั ดกี บั ชมุ ชน โดยรอบเขอ่ื น คณุ สมบรู ณ มณนี าวา อดตี ผวู า การ กฟผ. เลา วา เขอ่ื น เร่ิมทำงานกับชุมชนมาตั้งแตสรางเสร็จ โดยนำสิ่งของไปมอบใหกับ ชมุ ชนเหนอื เขอ่ื น ใน พ.ศ. ๒๕๓๔ มกี ารตง้ั ชมรมผบู ำเพญ็ ประโยชน เขื่อนภูมิพล เริ่มจัดแขงขันกอลฟยันฮีโอเพน ตั้งแต พ.ศ. ๒๕๓๔ เพอื่ หาเงนิ ทนุ ไปกอ สรา งอาคารเรยี น หอ งน้ำ ซอ มแซมปรบั ปรงุ ระบบ ไฟฟา ใหท นุ การศกึ ษากบั โรงเรยี นทอ่ี ยรู อบเขอ่ื น ปลายป พ.ศ. ๒๕๕๐ มีการจัดกิจกรรมเชิงอนุรักษตามแนว พระราชดำริใน ๑๐ ชุมชน ทำโครงการจัดการปาชุมชนอยางย่ังยืน สรา งฝายชะลอน้ำ สรา งแนวกนั ไฟปา ปลกู ตน ไมเ พมิ่ บวชปา เรยี กวา \"จติ อาสาเขอื่ นภมู พิ ล\" มเี ครอื ขา ยหลายหนว ยงาน สรา งฝายไปแลว กวา ๑๒,๐๐๐ ฝาย จัดทำแผนปองกันไฟปา พรอ มกบั กอ ต้งั ศูนยดบั ไฟปาเข่ือนภูมิพลตั้งแต พ.ศ. ๒๕๓๘ มีอาสาสมัครจำนวน ๕๐ คน มเี วรยามไมต ำ่ กวา ๘ คนในฤดแู ลง เข่ือนภูมิพลยังจัดทำโครงการเปดเขื่อนภูมิพลสูชุมชนลุมน้ำปง ครอบคลมุ ๓ จงั หวดั คอื ตาก เชยี งใหม ลำพนู โดยการจดั เวทคี นใชน ้ำ นำกลมุ คนทดี่ แู ลปา ตน นำ้ คนกลางน้ำในบรเิ วณเขอ่ื น และคนปลายน้ำ มาแลกเปลย่ี นขอ มลู เพอ่ื สรา งความเขา ใจกนั และกนั เพอ่ื นำไปสคู วาม รว มมอื กนั หลากหลายดา น ๑๘๗

สมัยกอ นปา สมบรู ณ ฝนตกลงมา ๓ วนั น้ำถงึ คอ ยๆ ไหลลงเข่ือน แตต อนนไี้ มม ปี า ชว ยชะลอนำ้ ฝนตกลงมานำ้ ไหลลงเขอื่ นทนั ที ชะลา งหนา ดนิ และไหลเขา มาอยา งรวดเรว็ ... อนาคตในความเปลย่ี นแปลง แมใ นตอนนเี้ มอ่ื เทยี บกบั เขอื่ นเกดิ ใหมใ นภมู ภิ าคเอเชยี เขอ่ื นภมู พิ ลจะมใิ ชเ ขอ่ื นคอนกรตี ที่ ใหญท สี่ ดุ อกี ตอ ไปแลว แตส ำหรบั ประเทศไทย เขอื่ นภมู พิ ลยงั มสี ถานะเปน \"โรงไฟฟา พลงั นำ้ \" ท่ีใหญท่ีสุดในประเทศ ไฟฟา จากระบบการผลติ ไฟฟา ของเขอ่ื นภมู พิ ลนน้ั มรี าคาถกู เนอื่ งจากผลติ จากพลงั นำ้ และ ระดบั การผลติ ไฟฟา คอ นขา งมเี สถยี รภาพ ตราบใดทเี่ ขอื่ นยงั มนี ำ้ จงึ สามารถทดแทนการผลติ ไฟฟา ในกรณเี กดิ เหตสุ ดุ วสิ ยั กบั โรงไฟฟา ประเภทอนื่ ทกุ วนั นป้ี รมิ าณไฟฟา พลงั น้ำทผ่ี ลติ ไดใ นประเทศไทยนน้ั คดิ เปน รอ ยละ ๕ ของกำลงั การ ผลิตไฟฟา พลังนำ้ ท้งั โลก ๑๘๘ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

อยา งไรกต็ าม ขอ จำกดั ในการผลติ ไฟฟา พลงั น้ำมมี ากขนึ้ เรอื่ ย ๆ ทส่ี ำคญั คอื งานวจิ ยั บง ชว้ี า ปรมิ าณนำ้ ในแมน ำ้ ทว่ั โลกกำลงั ลดลง อนั เปน ผลจากการเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศโลกซง่ึ เกดิ จาก ภาวะโลกรอ น ทศิ ทางของผผู ลติ ไฟฟา พลงั นำ้ สว นมากจงึ หนั มาเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพเครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา พลงั น้ำทมี่ อี ยู และเพมิ่ การผลติ ไฟฟา พลงั น้ำจากโรงไฟฟา พลงั นำ้ ขนาดเลก็ เนอื่ งจากพนื้ ทก่ี อ สรา ง โรงไฟฟาพลังนำ้ ขนาดใหญนั้นหายากขึ้น และในชวงที่ผานมาเริ่มเปนที่ยอมรับกันแลววา การสรา งเขอ่ื นขนาดใหญน น้ั กอ ผลกระทบอยา งมหาศาลกบั พนื้ ทป่ี าและสง่ิ แวดลอ มโดยรอบ ความทา ทายของเขอื่ นภมู พิ ล คอื จะคงคณุ ภาพการผลติ ไฟฟา พลงั น้ำและเพมิ่ ปรมิ าณการผลติ ไดอ กี หรอื ไมใ นอนาคต จะวางแผนบรหิ ารจดั การน้ำอยา งไรในภาวะทส่ี ภาพภมู อิ ากาศโลกแปรปรวน และจะบรหิ ารจดั การนำ้ อยา งไรใหเ กดิ ประโยชนสงู สดุ คุณพิสุทธิ์ โชคคติวัฒน ผูอำนวยการเข่ือนภูมิพล คนท่ี ๑๖ บอกวา การผลิตไฟฟาของ เขอ่ื นภมู พิ ลหลงั จากนยี้ งั คงขน้ึ กบั ปรมิ าณน้ำทม่ี ใี นเขอ่ื น สว นเครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ทงั้ หมดอาจเพม่ิ กำลงั การผลติ แตล ะเครอื่ งไดอ กี เลก็ นอ ยราว ๒๐ เมกะวตั ต ปญ หาทน่ี า หว ง คอื ปรมิ าณน้ำไหลลงเขอ่ื น \"สมยั กอ นปา สมบรู ณ ฝนตกลงมา ๓ วนั นำ้ ถงึ คอ ย ๆ ไหลลงเขอ่ื น แตต อนนไ้ี มม ปี า ชว ยชะลอน้ำ ฝนตกลงมาน้ำไหลลงเขอ่ื นทนั ที ชะลา ง หนา ดนิ และไหลเขา มาอยา งรวดเรว็ \" แตเ รอ่ื งตะกอนดนิ นจี้ ะยงั ไมเ ปน ปญ หาในอนาคตอนั ใกล ปญ หา หลกั คอื การรกั ษาสภาพปา ตน นำ้ ของแมน ้ำปง เพอื่ รกั ษาปรมิ าณน้ำไหลลงเขอ่ื นมากกวา ซง่ึ ในทปี่ ระชมุ ของผใู ชน ้ำ ตงั้ แตต น นำ้ กลางนำ้ และปลายน้ำทเี่ ขอื่ นภมู พิ ลจดั ขนึ้ มคี วามพยายามจดั ทำโครงการ ปลกู ปา แลกขา ว โดยชาวนาในพน้ื ทช่ี ลประทานซงึ่ ทำนาไดป ล ะ ๒ - ๓ ครงั้ จะรวบรวมขา วบางสว น ไปมอบใหค นตน นำ้ ทดี่ แู ลปา ในอำเภอดอยเตา อำเภออมกอ ย จงั หวดั เชยี งใหม ซงึ่ สญั ญาวา จะรกั ษา ปา ตน น้ำ หยดุ การรกุ ปา ๑๘๙

คณุ สนุ ชยั คำนณู เศรษฐ ผวู า การการไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) คนท่ี ๑๒ พ.ศ. ๒๕๕๖ - ๒๕๕๙ กลาววา ขณะนี้ไทยมีเขื่อนพลังนำ้ ที่ผลิตไฟฟา ๓,๐๐๐ เมกะวัตต แตใชประโยชนไดเพียง ๖ เปอรเซ็นต เฉพาะเขื่อนภูมิพลมีตนทุนจายน้ำผานเคร่ืองกำเนิดไฟฟาไดเพียง ๑๔ เปอรเซ็นต ซึ่งถือวามีปริมาณนอย ในอนาคตตองหาวิธเี พิ่มตนทุนนำ้ ท่ีจะไหลผานเคร่ืองกำเนิดไฟฟาใหมากข้ึน และยทุ ธศาสตรก ารเพมิ่ ตน ทนุ น้ำทสี่ ำคญั คอื การปลกู ปา จากสถติ สิ ามปห ลงั ( พ.ศ. ๒๕๕๖ - ๒๕๕๙ ) เขอื่ นภมู พิ ลพบปญ หาน้ำเขา เขอื่ นนอ ยตดิ ตอ กนั ถอื เปน ระดบั นำ้ นอ ยทส่ี ดุ ในรอบ ๕๐ ปน บั แตม เี ขอ่ื น นีค่ อื ความทาทายทีเ่ ขือ่ นภมู พิ ลและคนไทยตองหาทางแกไขในเรอื่ งการบรหิ ารจดั การนํา้ เ พ ือ่ ใ ห  เขือ่ นภมู พิ ล ยงั ประกอบภารกจิ สําเรจ็ ลลุ วง ดงั พระราชดํารสั ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหา ภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร รชั กาลที่ ๙ ทีพ่ ระราชทานไวเมือ่ ครัง้ เสดจ็ ฯไปทรงวางศลิ าฤกษ เมอื่ วนั ที่ ๒๔ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๕๐๔ ณ เขอื่ นภมู พิ ล วา ...เขื่อนน้ีจะมีความสำคัญในการเสริมสรางความเจริญ ของประเทศ และความผาสุกสมบูรณของประชาชน เพราะเม่ือกอสรางเขื่อนนี้เสร็จแลว ก็สามารถผลิตไฟฟาไดเปนจำนวนมาก ชวยใหประชาชนไดมีไฟฟาใชมากขึ้น เข่ือนยังอำนวยประโยชนในดานการชลประทาน การคมนาคม และการบรรเทาอุทกภัย...* * อา งองิ ปกรองใน /หนงั สอื กงึ่ ศตวรรษแหง สายนำ้ พระทยั ไฟฟา กา วไกล ชมุ ชนพฒั นา ๕๐ ปเ ขอ่ื นภมู พิ ล / การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย พ.ศ.๒๕๕๗ ๑๙๐ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

ชาวเข่ือนภูมิพลรวมใจ สานสายใยจิตอาสาชุมชน จากจุดเริม่ ตนของการทำงานเพือ่ สงั คมต้งั แตสมัยการกอสรางเขอื่ นเร่อื ยมาจนถงึ พ.ศ. ๒๕๕๗ ถือเปนชวงเวลาก่ึงศตวรรษที่เขื่อนภูมิพลไดตระหนักถึงหลักการเปนสวนหน่ึงของชุมชน ชุมชนรอบ โรงไฟฟาถือเปนบานพ่ี บานนอง ที่ตองรวมดูแลและใหความสำคัญ สำหรับการดำเนินงานเก่ียวกับ การดูแลและรับผิดชอบตอสังคม โดยทำงานแบบมีสวนรวมของชุมชนในยุคปจจุบัน มีโครงการและ กิจกรรมท่ีโดดเดนและถือเปนส่ิงท่ีไดพัฒนาตอยอดมาจากการทำงานในอดีต โดยมีโครงการตาง ๆ ดังนี้ ๑๙๑

๑. โครงการเปด เขอ่ื นภมู พิ ลสชู มุ ชนลมุ น้ำปง โครงการเปด เขอื่ นภมู พิ ลสชู มุ ชนลมุ นำ้ ปง มวี ตั ถปุ ระสงคเ พอ่ื สรา งความสมั พนั ธอ นั ดรี ะหวา งเขอื่ นภมู พิ ลและชมุ ชน รอบอา งเกบ็ น้ำเขอ่ื นภมู พิ ล ซง่ึ พน้ื ทอี่ า งเกบ็ นำ้ ขนาดใหญค รอบคลมุ พน้ื ทถ่ี งึ ๓ จงั หวดั ในภาคเหนอื ไดแ ก จงั หวดั ตาก ลำพนู และเชยี งใหม ซง่ึ แตล ะพนื้ ทม่ี วี ถิ คี วามเปน อยแู ละความตอ งการทแี่ ตกตา งกนั เขอ่ื นภมู พิ ลจงึ ไดพ ยายามสรา ง ความเขาใจแกพี่นองรอบรั้วบานอยางตอเนื่องเพ่ือกอใหเกิดความสัมพันธอันดี ความเขาอกเขาใจซึ่งกันและกัน และสดุ ทา ยกลายเปน มติ รภาพฉนั ทพ นี่ อ ง ฉนั ทเ พอื่ น ทถ่ี อ ยทถี อ ยอาศยั ซงึ่ กนั และกนั ภายใตโ ครงการเปด เขอ่ื นภมู พิ ลสชู มุ ชนลมุ นำ้ ปง มกี จิ กรรมทโ่ี ดดเดน และสำคญั หลากหลายกจิ กรรม แตท สี่ ำคญั และนบั เปน ภาพสะทอ นการเปน โอง น้ำใบใหญข องประเทศ และการเปน ผบู รหิ ารจดั การน้ำไดอ ยา งชดั เจน คอื กจิ กรรม เวทผี ใู ชน ้ำและกจิ กรรมคา ยเยาวชน ๑๙๒ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

๑๙๓

๒. โครงการจติ อาสา ปน ศรทั ธาและอาทร โครงการนเ้ี ปน การสง เสรมิ ใหผ ปู ฏบิ ตั งิ านและชมุ ชนมคี วามตระหนกั ถงึ การทำงานแบบจติ อาสา คอื การมจี ติ ใจทตี่ อ งการชว ยเหลอื บคุ คลอน่ื ทเ่ี ดอื ดรอ น มคี วามหว งใยเหมอื นเปน คนในครอบครวั เดยี วกนั โดยใชก ำลงั สมอง กำลงั กาย และแรงใจ ในการเขา ไปทำงาน แบบมสี ว นรว มกบั ชมุ ชน เพราะในปจ จบุ นั นก้ี ารทโี่ รงไฟฟา จะตง้ั อยไู ดน น้ั ไมเ พยี งแตต อ งดำเนนิ งานทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพและบคุ ลากรทมี่ ี ความรเู ทา นนั้ แตจ ำเปน ตอ งมคี วามสมั พนั ธอ นั ดงี ามกบั ชมุ ชน ซง่ึ จดุ กำเนดิ ของความสมั พนั ธท ดี่ นี น้ั ตอ งเกดิ จากการใช \"ใจ\"และ \"ใจ\" เงนิ หรือส่ิงของไมส ามารถทจี่ ะแกปญ หาทุกอยา งได ๑๙๔ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

๑๙๕

๓. โครงการเปดใจเรยี นรู เพ่อื นครู เขอ่ื น โครงการเปด ใจเรยี นรู เพอื่ นครู เขอ่ื น ไดเ รมิ่ ตน ขน้ึ ประมาณชว ง พ.ศ. ๒๕๔๐ คณุ บญุ อนิ ทร ชน่ื ชวลติ ดำรงตำแหนง ผอู ำนวยการเขอื่ นภมู พิ ลในชว งเวลานนั้ ไดร เิ รม่ิ ใหจ ดั ตง้ั โครงการเปด ใจเรยี นรู เพอ่ื นครู เขอื่ น โดยมแี นวคดิ จาก \"บวร\" บา น วดั โรงเรยี น ซง่ึ โรงเรยี นกเ็ ปน หนง่ึ ในหนว ยงานทมี่ คี วามสำคญั ในการหลอ หลอมเยาวชนของชาติ และยงั เปน ศนู ย กลางความรทู ส่ี ำคญั ทจี่ ะเผยแพรใ หแ กช มุ ชนรอบขา ง ๑๙๖ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

๔. โครงการคนรักษตน นำ้ กลางนำ้ ปลายน้ำ โครงการคนรกั ษต น นำ้ กลางนำ้ ปลายน้ำ เปน โครงการทมี่ งุ เนน ใหเ กดิ การดแู ลปา ตน นำ้ ซง่ึ เปน แหลง กอ เกดิ แมน ำ้ ปง ทไ่ี หลลงอา ง เกบ็ น้ำเขอื่ นภมู พิ ลอยา งยง่ั ยนื และมปี ระสทิ ธภิ าพ โดยเนน ใหช มุ ชนในแตล ะพนื้ ทบ่ี รหิ ารจดั การดแู ลตามวถิ ขี องชมุ ชน โดยมเี ขอื่ นภมู พิ ลเปน กลั ยาณมติ รทดี่ ใี นการใหค ำปรกึ ษาและสนบั สนนุ ทรพั ยากรทจ่ี ำเปน ตา ง ๆ โดยเนน การดแู ลปา ตงั้ แตก ารสรา งความชมุ ชน้ื และอดุ มสมบรู ณ ของปา ปอ งกนั การทำลายปา และไฟปา การปลกู ปา ทดแทนและปลกู ปา เสรมิ ตลอดจนสรา งจติ สำนกึ ใหแ กช มุ ชนและเยาวชนในพน้ื ท่ี ในการรว มดแู ลปา ตน น้ำและปา ชมุ ชน ในปจ จบุ นั ไดข ยายเครอื ขา ยการทำงานดา นการอนรุ กั ษป า และทรพั ยากรธรรมชาติ ไปสชู มุ ชน ตาง ๆ รอบอางเก็บนำ้ เข่ือนภูมิพล กลุมผูใชน้ำ หนวยงานราชการและเอกชน ตลอดจนสถาบันการศึกษาตาง ๆ ที่สนใจเขารวม กจิ กรรมกบั เขอ่ื นภมู พิ ล ๑๙๗

การดูแลผืนปาท่ีอยูรอบ ๆ เขื่อนภูมิพลไดเร่ิมดำเนินการมาต้ังแตชวง พ.ศ. ๒๕๓๗ ภายใตโครงการปลูกปาถาวร เฉลิมพระเกียรติเนื่องในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ทรงครองราชยปท่ี ๕๐ มวี ตั ถปุ ระสงคเ พอ่ื อนรุ กั ษแ ละฟน ฟปู า และทรพั ยากรธรรมชาตสิ ง่ิ แวดลอ ม รวมทงั้ ระบบนเิ วศวทิ ยาผนื ปา รอบอา งเกบ็ นำ้ เขอื่ นภมู พิ ล นอกจากการปลกู ปา แลว เพอ่ื รกั ษาความชมุ ชนื้ ของผนื ปา และกกั เกบ็ นำ้ เขอื่ นภมู พิ ลไดจ ดั ทำโครงการสรา งฝายชะลอน้ำตาม ทางนำ้ ไหลภายในปา ชมุ ชนโดยรอบและพน้ื ทเี่ ขอื่ นภมู พิ ล เพอ่ื เปน การดกั ตะกอนทอี่ าจไหลมากบั น้ำและชว ยชะลอน้ำไวใ นปา โดย เฉพาะหนา แลง จะชว ยดกั ตะกอนทไ่ี หลมากบั นำ้ ลดการตน้ื เขนิ ทป่ี ลายน้ำ ทำใหน ้ำมคี ณุ ภาพดขี น้ึ และชว ยใหด นิ ชมุ ชน้ื ปา มคี วาม อดุ มสมบรู ณ เพม่ิ ความหลากหลายทางชวี ภาพ เมอื่ ดนิ ชมุ ชนื้ ปา กช็ นื้ กลายเปน แนวกนั ไฟปา ลดความรนุ แรงของไฟปา ไดอ กี ทางหนงึ่ ซง่ึ ไดด ำเนนิ การมาตงั้ แต พ.ศ. ๒๕๔๙ ปจ จบุ นั สรา งฝายชะลอน้ำไดท ง้ั หมดประมาณ ๑๒,๐๐๐ ฝาย ๑๙๘ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้