เขื่อนภูมิพล กว่าจะเป็นวันนี้

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร และ สมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ในรชั กาลท่ี ๙ เสดจ็ พระราชดำเนนิ (คร้ังท่ี ๑) ไปทอดพระเนตรการกอสรา งอุโมงคผ ันน้ำ เม่ือวนั ท่ี ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๑



พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร และ สมเด็จพระนางเจาสริ ิกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ในรชั กาลที่ ๙ เสดจ็ พระราชดำเนิน (คร้ังท่ี ๒) ไปทรงวางศิลาฤกษ เข่ือนภูมิพล เม่ือวันท่ี ๒๔ มถิ ุนายน พ.ศ. ๒๕๐๔

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร เสดจ็ พระราชดำเนนิ (ครงั้ ท่ี ๓) ไปทอดพระเนตรเขอื่ นภมู พิ ล โดยมี นายพลเนวนิ แหง สาธารณรฐั แหง ประเทศสหภาพพมา รว มเยย่ี มชมดว ย เมอ่ื วนั ท่ี ๒๐ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๕๐๕





พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร และ สมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ในรชั กาลท่ี ๙ เสดจ็ พระราชดำเนนิ (คร้ังท่ี ๔) ไปทรงเปดเขือ่ นภูมิพล เม่ือวันท่ี ๑๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๗



พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร และ สมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ในรชั กาลท่ี ๙ เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเปด เข่ือนภมู พิ ล เม่ือวันท่ี ๑๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๗

เขอ่ื นภมู พิ ล เปน เขอื่ นอเนกประสงคแ หง แรกในประเทศไทย ลกั ษณะเปน เขอ่ื นคอนกรตี รปู โคง เรม่ิ กอ สรา งเมอื่ พ.ศ. ๒๔๙๖ แลว เสรจ็ และทำพธิ เี ปด เมอื่ วนั ท่ี ๑๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๗ เขอื่ นนเ้ี ดมิ ชอ่ื เขอื่ นยนั ฮี พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร ไดพ ระราชทานพระปรมาภไิ ธย ใหใ ชช อื่ เขอื่ นวา เขอื่ นภมู พิ ล เมอ่ื วนั ที่ ๒๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๐ เขอ่ื นภมู พิ ลสรา งปด กน้ั ลำนำ้ ปง ทบ่ี รเิ วณเขาแกว อำเภอสามเงา จงั หวดั ตาก มรี ศั มคี วามโคง ๒๕๐ เมตร สงู ๑๕๔ เมตร ยาว ๔๘๖ เมตร ความกวา งของสนั เขอื่ น ๖ เมตร อา งเกบ็ น้ำสามารถรองรบั นำ้ ไดส งู สดุ ๑๓,๔๖๒ ลา นลกู บาศกเ มตร เขอื่ นภมู พิ ลเปน เขอ่ื นโคง มคี วามสงู เปน อนั ดบั ที่ ๒๗ ของโลก

เ ข่ื อ น ภู มิ พ ล



คนำาปรยากรภรศษิ ฏ ภคั โชตานนท ผวู า การ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) กอ นอนื่ ผมตอ งขอแสดงความขอบคณุ สมาคมนกั อทุ กวทิ ยาไทยทไ่ี ดม ดี ำรใิ นการจดั ทำหนงั สอื \"เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"ี้ ซง่ึ ทางกรมชลประทาน ในฐานะผทู ไ่ี ดด ำเนนิ การโครงการกอ สรา งเขอ่ื นภมู พิ ลตง้ั แตต น โดยทท่ี างการไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย ไดเปนผูที่รับชวงตอในการดำเนินการบริหารจัดการนำ้ รวมกับทางกรมชลประทาน เพ่ือใหเกิดประโยชนสูงสุดตอประเทศชาติ ซง่ึ เขอ่ื นภมู พิ ลเปน เขอ่ื นอเนกประสงคแ หง แรกของประเทศไทย และไดก อ ใหเ กดิ ประโยชนต อ ประเทศชาตอิ ยา งมากมาย นบั ตง้ั แตพ ระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร รชั กาลท่ี ๙ ไดพ ระราชทานพระบรมราชานุญาตใหเชิญ พระปรมาภไิ ธยไปเปน ชอื่ \"เขอ่ื นภมู พิ ล\" เมอ่ื วนั ท่ี ๒๕ กรกฎาคม ๒๕๐๐ และมพี ระราชดำรสั ในวนั เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงทำพธิ เี ปด เขอื่ นภมู พิ ล เมอื่ วนั ที่ ๑๗ พฤษภาคม ๒๕๐๗ วา \"โครงการอเนกประสงค โครงการแรกของประเทศไทยนี้ เปน จดุ เรม่ิ ตน ในการ พฒั นาเศรษฐกจิ กา วใหม ใหไ พศาลออกไป ปจ จบุ นั นำ้ เปน ปจ จยั หลอ เลยี้ งชวี ติ และ น้ำกบั ไฟฟา สง เสรมิ ความเจรญิ กา วหนา ของชวี ติ เมอ่ื พลเมอื งเพมิ่ มากและเรว็ กต็ อ งเพม่ิ นำ้ และไฟฟา ใหท นั ความตอ งการของพลเมอื ง\"* การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) รว มกบั กรมชลประทานไดน อ มนำพระราชดำรสั เปน แนวทางในการดำเนนิ งานของเขอื่ นภมู พิ ลมาโดยตลอด ทงั้ ในดา นนำ้ เพอ่ื การอปุ โภคและ บรโิ ภค การรกั ษาระบบนเิ วศวทิ ยา ดา นการชลประทานเพอ่ื เกษตรกรรม การแกป ญ หาน้ำทว มและภยั แลง พรอ ม ๆ กบั การแกป ญ หา การขาดแคลนพลงั งานไฟฟา ซง่ึ เปน ผลพลอยไดจ ากการระบายนำ้ อกี ทงั้ ยงั เปน แหลง เพาะพนั ธสุ ตั วน ้ำจดื รวมถงึ การเปน แหลง ทอ งเทย่ี ว ทนี่ ำรายไดม าสชู มุ ชนตลอดมา ดงั นน้ั การจดั ทำหนงั สอื เลม นี้ เพอ่ื เปน การเทดิ พระเกยี รตพิ ระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร รชั กาลที่ ๙ ทาง กฟผ. จงึ รสู กึ เปน เกยี รตอิ ยา งยงิ่ ทจ่ี ะไดร ว มบนั ทกึ ประวตั ศิ าสตรน ้ี ยงิ่ ไปกวา นนั้ ระหวา งการจดั ทำหนงั สอื พระองคท า นไดเ สดจ็ สวรรคต ทา มกลางความโศกเศรา อาลยั ของคนไทยทง้ั ชาติ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) จงึ ถอื เปน โอกาสสำคญั ทจี่ ะไดร ว มรำลกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ หาทส่ี ดุ มไิ ด ทจี่ ะบนั ทกึ ประวตั ศิ าสตรโ ครงการพฒั นาประเทศทพ่ี ระองคท า นไดร เิ รม่ิ และ สนบั สนนุ เพอื่ ใหส าธารณชนรนุ หลงั ไดร บั ทราบและซมึ ทราบถงึ พระราชกรณยี กจิ ตลอดจนเหน็ ความสำคญั ของเขอื่ นอเนกประสงค และ คณุ ประโยชนข องเขอ่ื นทมี่ อี ยา งมากมายอกี ดว ย วตั ถปุ ระสงคส ำคญั อกี ประการหนง่ึ ของการจดั ทำหนงั สอื เลม นี้ กเ็ พอ่ื ทจี่ ะบนั ทกึ ประวตั คิ วามเปน มาของการพฒั นาและกอ สรา ง โครงการเขอ่ื นภมู พิ ล ตลอดจน การดำเนนิ การมาจนถงึ ปจ จบุ นั นไ้ี วอ ยา งครบถว นสมบรู ณ เพอื่ ใหอ นชุ นรนุ หลงั ไดศ กึ ษา เรยี นรู นำมา ซง่ึ ความภาคภมู ใิ จของคนในชาตจิ ากรนุ สรู นุ สบื ไป ซงึ่ รวมถงึ การสนบั สนนุ ความตง้ั ใจทจี่ ะนำหนงั สอื \"เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"้ี มอบใหแ กห นว ยงานราชการตา ง ๆ และสถาบนั การศกึ ษา โดยไมค ดิ มลู คา มคี ำกลา ววา \"หากไมม ปี ระวตั ศิ าสตรก ไ็ มม ปี จ จบุ นั \" หนงั สอื เลม นเ้ี ปน การยนื ยนั ความวริ ยิ ะอตุ สาหะของคณะกรรมการและคณะ ทำงานหลายชดุ ทเี่ รมิ่ มาจากความตงั้ ใจสบื คน ขอ มลู เกอื บทกุ ดา น นำมาทวนสอบเพอื่ จดั ทำลำดบั เหตกุ ารณ และเรยี บเรยี งจนถงึ ขน้ั การ ชำระขอ มลู ทางประวตั ศิ าสตร ซง่ึ เปน เรอื่ งทผ่ี า นมานานเกนิ ครง่ึ ศตวรรษ ขอขอบคณุ ในความตง้ั ใจของทกุ คน * อา งองิ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย//\"เขอ่ื นของพอ \"เขอ่ื นภมู พิ ล//๑๗ ตลุ าคม ๒๕๕๙ จาก https://www.egat.co.th/index.php?option=com_content&view=article&id=1705:article-20161017-02&catid=49&Itemid=251

คดำรปร.าสรภบุ นิ ปน ขยนั นายกสมาคมนกั อุทกวิทยาไทย สมาคมนกั อทุ กวทิ ยาไทย เปน องคก รทม่ี ไิ ดแ สวงหากำไร ดา นงานอทุ กวทิ ยา วทิ ยาศาสตร และอทุ กวทิ ยาประยกุ ต ตลอดจนวชิ าการสาขาตา ง ๆ ทเ่ี กย่ี วขอ ง ไดด ำเนนิ กจิ กรรมดา นวชิ าการอนั เปน สาธารณประโยชนใ หแ กส งั คมอยา งตอ เนอื่ งมาเปน เวลากวา ๒๒ ป โดยมสี มาชกิ ทมี่ คี วามเชย่ี วชาญ ในงานสาขาดงั กลา วแลว มากกวา ๘๐๐ คน ทงั้ ในภาคราชการ สถาบนั การศกึ ษา และภาคเอกชน เนอ่ื งในโอกาสทเ่ี ขอื่ นภมู พิ ล อนั เปน เขอ่ื นอเนกประสงคแ หง แรกของประเทศไทย ไดเ ปด ใชง านสรา งประโยชนอ ยา งมหาศาลใหแ กช าตมิ าเปน เวลา ครบ ๕๐ ป เมอ่ื ป พ.ศ. ๒๕๕๗ ทผี่ า นมา สมาคมฯ จงึ เหน็ เปน โอกาสสำคญั ทค่ี วรไดจ ดั ทำหนงั สอื \"เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"ี้ ขนึ้ เปน อนสุ รณ วตั ถปุ ระสงคท สี่ ำคญั ของการจดั พมิ พห นงั สอื \"เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"้ี กเ็ พอ่ื เทดิ พระเกยี รติ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร รชั กาลท่ี ๙ ทไ่ี ดท รงเลง็ เหน็ ถงึ ความจำเปน และความสำคญั ของการพฒั นาเขอื่ น เพอ่ื กกั เกบ็ นำ้ นำมาใชใ หเ กดิ ประโยชนแ กป ระเทศชาติ ทงั้ เชิงเศรษฐกจิ สังคม และสงิ่ แวดลอ ม กบั ไดท รงพระราชทานพระบรมราชานญุ าตใหเ ชิญพระปรมาภไิ ธยของพระองคท า น ใหใ ชเ ปน ชอ่ื ของเขอ่ื น แหงนวี้ า \"เขอื่ นภมู พิ ล\" วตั ถปุ ระสงคอ กี ประการหนง่ึ กเ็ พอ่ื เปน อนสุ รณ เนอ่ื งในโอกาสทเี่ ขอื่ นภมู พิ ลไดเ ปด ใชง านมาครบรอบ ๕๐ ป เมอื่ ป พ.ศ. ๒๕๕๗ กบั เพอ่ื เปน การ บนั ทกึ ประวตั คิ วามเปน มาของการพฒั นาและกอ สรา งเขอื่ นภมู พิ ลอยา งครบถว นสมบรู ณ ไวใ หอ นชุ นรนุ หลงั ไดศ กึ ษา เรยี นรู พรอ มทงั้ เชดิ ชเู กยี รตบิ คุ คล ทเ่ี กยี่ วขอ ง เพอ่ื เปน บคุ คลตวั อยา งของประเทศ อกี ทงั้ ใหส าธารณชนไดร บั ทราบถงึ ความสำคญั คณุ คา และคณุ ประโยชนข องเขอ่ื น ทม่ี อี ยา งมากมาย อกี ดว ย สมาคมฯ จงึ ไดเ รยี นเชญิ หนว ยงานทเี่ กย่ี วขอ งกบั การสรา งเขอื่ น การบรหิ ารจดั การน้ำ และการใชป ระโยชนจ ากน้ำ อนั ไดแ ก กรมชลประทาน การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย การประปานครหลวง รวมทง้ั สมาคมศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทานในพระบรมราชปู ถมั ภ มารว มกนั รวบรวมและบนั ทกึ เรอื่ งราวประวตั กิ ารดำเนนิ งานนบั แตเ รม่ิ ตน วางแผนพฒั นา การกอ สรา ง จนกระทงั่ ถงึ ขนั้ การเปด ใชง าน และการบรหิ ารจดั การ ตลอดเวลากวา ๕๐ ปท่ีผานมา เข่ือนภูมิพลไดสรางคุณประโยชนใหแกประเทศไทยอยางมากมาย โดยเฉพาะอยางย่ิงในดานการชลประทาน การปอ งกนั อทุ กภยั และดา นพลงั งาน เขอื่ นภมู พิ ลสามารถใชพ ลงั น้ำผลติ กระแสไฟฟา ซงึ่ มตี น ทนุ ต่ำกวา การใชพ ลงั งานอยา งอน่ื ไดม กี ารนำพลงั งานไฟฟา ทผ่ี ลติ ไดม าใชป ระโยชนไ ดท กุ ภาคสว น ทงั้ ภาคอตุ สาหกรรม เกษตรกรรม อปุ โภคบรโิ ภค อกี ทงั้ ยงั ประโยชนด า นการควบคมุ ระบบนเิ วศวทิ ยา และเปน แหลง ทอ งเทย่ี วทางธรรมชาติ ชว ยพฒั นาสงั คม สรา งอาชพี และรายไดใ หแ กช มุ ชนโดยรอบไดเ ปน อยา งดี หนงั สอื \"เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"้ี ทไี่ ดจ ดั ทำขนึ้ นี้ สมาคมนกั อทุ กวทิ ยาไทย จะนำไปมอบใหแ กส ว นราชการ สถาบนั การศกึ ษา และหนว ยงาน ทเ่ี กยี่ วขอ งกบั งานดา นนำ้ โดยไมค ดิ มลู คา โดยมงุ หวงั เพอ่ื ใหผ อู า นไดร ำลกึ ถงึ ปชู นยี บคุ คลทไี่ ดร ว มกนั พฒั นากอ สรา ง \"เขอื่ นภมู พิ ล\" อนั กอ ใหเ กดิ ประโยชน มากมายมหาศาลแกค นรนุ หลงั จนถงึ ปจ จบุ นั ตลอดมา

คดำรปร.าทรภองเปลว กองจนั ทร อธบิ ดกี รมชลประทาน และ นายกสมาคมศษิ ยเ กา วศิ วกรรมชลประทานในพระบรมราชปู ถมั ภ ดว ยสายพระเนตรอนั ยาวไกลของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร ทท่ี รงมงุ มนั่ ทมุ เทพระราชหฤทยั ในการแกไขปญหาเร่ืองนำ้ ทำใหเกิดโครงการพัฒนาแหลงน้ำข้ึนเปนจำนวนมากในทุกภูมิภาคของประเทศ เข่ือนภูมิพล เปน เขอ่ื นเกบ็ กกั น้ำขนาดใหญแ หง แรก ทไ่ี ดก อ สรา งขน้ึ และอยใู นความสนพระราชหฤทยั ของพระองคอ ยา งมาก ไดเ สดจ็ พระราชดำเนนิ ไป ทอดพระเนตรความกาวหนาการกอสรางเขื่อน ๒ ครั้ง รวมทั้งไดเสด็จฯไปทรงวางศิลาฤกษ และเสด็จฯไปทรงเปดเข่ือนแหงน้ี ตามลำดบั \"เขอ่ื นภมู พิ ล\" ตงั้ อยทู อี่ ำเภอสามเงา จงั หวดั ตาก เปน เขอื่ นอเนกประสงคแ หง แรกของประเทศไทย เดมิ เรยี กชอ่ื วา \"เขอื่ นยนั ฮ\"ี เมอ่ื วนั ที่ ๒๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๐ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร ไดพ ระราชทานพระบรมราชานญุ าต ใหเ ชญิ พระปรมาภไิ ธยเปน ชอื่ เขอ่ื นวา \"เขอ่ื นภมู พิ ล\" มลี กั ษณะเปน เขอื่ นคอนกรตี โคง เพยี งแหง เดยี วของประเทศไทย และในภมู ภิ าค เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร ไดเ สดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงวางศลิ าฤกษ เมอ่ื วนั ท่ี ๒๔ มถิ นุ ายน พ. ศ. ๒๕๐๔ และในวนั ท่ี ๑๗ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๗ พระองคไ ดเ สดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงเปด เขอ่ื นภมู พิ ล จนถงึ บดั น้ีนบั เปน เวลากวา ๕๐ ป ทเ่ี ขอื่ นแหง นย้ี งั ประโยชนใ หก บั ผูคนบนลมุ นำ้ ปง และลมุ นำ้ เจา พระยา เพอื่ การชลประทาน การผลติ กระแสไฟฟา ตลอดจนการอปุ โภคบรโิ ภค ทหี่ ลอ เลยี้ งหลายจงั หวดั ของประเทศไทย ซงึ่ เปน ไปตามพระราชดำรสั ของ พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ฯ รชั กาลที่ ๙ เนอื่ งในโอกาสทไ่ี ด เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงเปด เขอื่ นภมู พิ ล วา ...ขา พเจา เหน็ พอ งกบั รฐั บาลวา โครงการเอนกประสงคโ ครงการแรกของประเทศไทยน้ี เปน จดุ เรม่ิ ตน ในการ พฒั นาเศรษฐกจิ กา วใหมใ หไ พศาลออกไป ปจ จบุ นั น้ำเปน ปจ จยั หลอ เลย้ี งชวี ติ และนำ้ กบั ไฟฟา สง เสรมิ ความเจรญิ กา วหนา ของชวี ติ เมอ่ื พลเมอื งเพม่ิ มากและเรว็ กต็ อ งเพมิ่ นำ้ และไฟฟา ใหท นั ความตอ งการของพลเมอื ง...* เข่ือนภูมิพล คือ ผลงานแหงความภาคภูมิใจของกรมชลประทานท่ี หมอมหลวงชูชาติ กำภู อธิบดีกรมชลประทานคนท่ี ๑๒ ไดร เิ รม่ิ และรบั ผดิ ชอบดแู ลการกอ สรา งจนแลว เสรจ็ ดงั นนั้ การจดั ทำหนงั สอื \"เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"ี้ จงึ ถอื เปน การบนั ทกึ ประวตั ศิ าสตรท สี่ ำคญั ในดา นการพฒั นาแหลง นำ้ ของประเทศไทย เพอ่ื ใหส าธารณชนไดร บั ทราบถงึ น้ำพระราชหฤทยั ทท่ี รงหว งใยปญ หา ความเดือนรอนเรื่องนำ้ ของพสกนิกร ท่ีสำคัญยังเปนการบันทึกประวัติศาสตรในการกอสรางเข่ือนเอนกประสงคขนาดใหญของ ประเทศไทยไวเ ปน องคค วามรสู บื ไป * อา งองิ การไฟฟา ฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย//\"เขอื่ นของพอ \"เขอื่ นภมู พิ ล//๑๗ ตุลาคม ๒๕๕๙ จาก https://www.egat.co.th/index.php?option=com_content&view=article&id=1705:article-20161017-02&catid=49&Itemid=251

สารบญั : ๒๑ ภาค ๑ กำเนดิ โครงการเขอ่ื นยนั ฮี ๒๓ เรง รดั พฒั นาบา นเมอื ง เมอื่ คำตอบอยทู ่ี \"เขอื่ น\" ๕๙ เตรยี มการเพอ่ื งานใหญ ๒๓ : โครงการเจาพระยาใหญ ๕๙ : การเตรยี มคน ๖๑ : เตรยี มขอ มลู อทุ กวทิ ยา ๓๖ : ไฟฟา ขาดแคลน ๖๘ : จดั ตง้ั กองพลงั นำ้ ๓๘ : เรมิ่ ยคุ พฒั นาไฟฟา พลงั นำ้ ในประเทศไทย ๗๐ : ทมี ผเู ชยี่ วชาญตา งประเทศ ๗๑ : ยา ยทต่ี ง้ั เขอื่ นจาก \"ยนั ฮ\"ี มาท่ี \"เขาแกว \" ๔๑ : สรางคนชลประทาน ๗๔ เตรยี มงานเขอ่ื นใหญ ๔๕ : รฐั บาลมอบหมายใหก รมชลประทานพฒั นาไฟฟา พลงั น้ำ ๗๔ : ประโยชนยิ่งใหญชั่วลกู ช่วั หลาน ๔๗ ปฏบิ ตั กิ ารขนั้ ตน ๗๗ : พระราชทานนาม \"เขอ่ื นภมู พิ ล\" ๗๘ : พระราชบญั ญตั กิ ารไฟฟา ยนั ฮี ๔๗ : สำรวจจัดทำแผนที่แมน้ำปง ๘๑ : เรมิ่ ตน ประมลู งาน ๔๙ : สำรวจอทุ กวทิ ยา ๕๐ : สำรวจทต่ี ง้ั เขอ่ื น ๕๔ : นำเสนอธนาคารโลกครง้ั แรก ๕๗ : รายงานเบอื้ งตนโครงการยนั ฮี

ภาค ๒ ๘๓หกปแ หง การสรา งเขอื่ นใหญ : สารบญั ๘๕ เตรียมความพรอม ภาค ๓ ๑๔๗\"เขอื่ นภมู พิ ล\" อดตี ปจ จบุ นั สอู นาคต : ๘๕ : ความย่ิงใหญ ๑๔๙ \"ไฟฟา พลงั น้ำ\" กบั พฒั นาการกจิ การไฟฟา ประเทศไทย ๘๖ : Learning-by-doing ๘๙ : กำเนดิ \"ชลประทานซเี มนต\" ๑๔๙ : ศกั ราชใหม ๙๒ : เสนทางทุรกันดาร ๑๕๑ : ยอ นรอยกจิ การไฟฟา ๙๗ : อพยพราษฎร ๑๕๖ : จากการไฟฟา ยนั ฮีถงึ การไฟฟา ฝา ยผลิตแหงประเทศไทย ๑๐๑ : เมอื งใหมก ลางดง ๑๕๘ : ความเปลย่ี นแปลง ๑๐๙ : โรงพยาบาล ๑๖๐ : ปรบั ปรงุ ศกั ยภาพการผลติ ไฟฟา ๑๑๒ : โรงงาน ๑๖๑ : พลงั นำ้ แบบสบู กลบั ๑๖๓ : ความตอ งการไฟฟา ทเี่ พม่ิ ขน้ึ เรอ่ื ย ๆ ๑๑๖ ประตมิ ากรรมเหนอื แมน ำ้ ๑๖๕ การชลประทานและการบรหิ ารจดั การน้ำ ๑๑๖ : งานแรก ๑๑๘ : งานกอสรางอุโมงคผันน้ำและทำนบซอง ๑๖๕ : การชลประทาน ๑๒๔ : งานกอ สรา งตวั เขอ่ื น ๑๖๖ : ภมู พิ ลคสู ริ กิ ติ ์ิ ๑๒๖ : พระมหากรณุ าธคิ ณุ ๑๖๙ : การบรหิ ารจดั การนำ้ ในเขือ่ นภมู พิ ล ๑๒๙ : งานเทเขอื่ นคอนกรตี ๑๗๐ : ความทา ทายในภาวะวกิ ฤต ๑๓๒ : ภาพชวี ติ ๑๗๔ : เขอ่ื นภมู พิ ลกบั วกิ ฤตน้ำทว มป ๒๕๕๔ ๑๓๗ : งานกอสรางโรงไฟฟาพลังนำ้ ๑๔๑ : งานกอ สรา งสายสง ไฟฟา แรงสงู ๑๗๗ กวา ๕ ทศวรรษ “เขอ่ื นภมู พิ ล” ๑๔๕ : \"แสงสวา งทว่ั ไทย\" ๑๗ พฤษภาคม ๒๕๐๗ ๑๗๗: เขอื่ นอเนกประสงค ๑๗๘ : เขอ่ื นภมู พิ ลกบั การพฒั นาสงั คมเศรษฐกจิ ไทยในรอบ ๕๐ กวา ป ๑๘๐ : สำคญั ทส่ี ดุ คอื ความปลอดภยั ๑๘๔ : แผนดินไหว ๑๘๖ : สกู ารบรหิ ารสมยั ใหม ๑๘๘ : อนาคตในความเปลย่ี นแปลง

สารบญั ๑๙๙กาลานกุ รม : ๒๒๐ : ๔ คณุ ปู การ ๒๒๑ : บรรณานกุ รม ๒๒๓ : คณะทำงานจดั ทำหนงั สอื \"เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น\"้ี

๑ภาค กำเนิดโครงการ เขอ่ื นยนั ฮี ๒๑

๒๒ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

เรง รัดพัฒนาบา นเมือง เมอ่ื คำตอบอยทู ี่ “เขอื่ น” โครงการเจา พระยาใหญ หลังสงครามมหาเอเชียบูรพา ท่ีเกิดขึ้นระหวาง พ.ศ. ๒๔๘๔ - ๒๔๘๘ แมฝ า ยไทยจะแถลงวา การประกาศ สงครามกับฝายสัมพันธมิตรเปนโมฆะ แตทางฝาย สมั พนั ธมติ ร โดยเฉพาะประเทศองั กฤษ ไมย นิ ยอมรบั ทราบ จงึ นำไปสกู ารเจรจา และการรว มลงนามในความตกลง สมบูรณแบบ เพื่อเลิกสถานะสงครามระหวางประเทศ ไทยกบั บรเิ ตนใหญแ ละอนิ เดยี \"Formal Agreement for the Termination of the State of War Between Siam and Great Britain and India\" เพอื่ ยตุ สิ ถานะ สงคราม เมอื่ เดอื นมกราคม พ.ศ. ๒๔๘๙ ๒๓

I เขอ่ื นเจา พระยาเมอื่ กอ สรา งเสรจ็ ใหม ๆ หนง่ึ ในเงอ่ื นไขมากมายทฝี่ า ยสมั พนั ธมติ รบบี บงั คบั ใหไ ทย ตอ งทำตาม คอื ขอ ๑๔ ซงึ่ กำหนดใหร ฐั บาลไทยตอ งสง มอบ I ม.ล.ชชู าติ กำภู ตรวจสอบแบบเขอ่ื นเจา พระยารว มกบั เจา หนา ทธ่ี นาคารโลก ขาวสารจำนวน ๑.๕ ลานตันใหแกฝายรัฐบาลอังกฤษ โดยไมค ดิ มลู คา เสมอื นเปน \"คา ปฏกิ รรมสงคราม\" ชดเชย ๒๔ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี ความเสยี หาย แตภ ายหลงั มกี ารเจรจาตอ รองจนรฐั บาลองั กฤษ ยนิ ยอมเปลยี่ นจากการใหเ ปลา เปน การรบั ซอ้ื ขา วจากไทยใน ราคาถกู แทน แมกระน้นั ความตองการขาวในตลาดโลกยคุ หลงั สงครามโลกทเี่ พมิ่ สงู ขน้ึ มาก กท็ ำใหเ กดิ ภาวะขาดแคลน ขา วในประเทศ เมอ่ื \"คณะทหาร\" ทำการรฐั ประหารยดึ อำนาจ จากรัฐบาลพลเรือนในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๙๐ หนงึ่ ในคำกลา วอา ง คอื ประเดน็ ทวี่ า รฐั บาลจากการเลอื กตงั้ ไม สามารถแกไขปญหาคาครองชีพของประชาชนและ การขาดแคลนขาวได ดังน้ัน เพื่อเพ่ิมผลผลิตขาว อันเปน สินคาออกสำคัญของประเทศข้ึนอีก จึงมีการหยิบยก \"โครงการเจา พระยาใหญ\" ขนึ้ มา \"ปด ฝนุ \" พจิ ารณาทบทวน กนั อกี ครง้ั

I จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีคนท่ี ๓ ผูนำคณะรัฐบาล และ ม.ล.ชูชาติ กำภู อธิบดีกรมชลประทาน ซึ่งไดดำเนินการกอสรางโครงการชลประทาน เขอื่ นเจา พระยาจนสำเรจ็ พ.ศ. ๒๔๔๖ ในรชั สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา แลวปลอยเขาระบบคลอง ใหไรนาสองฝงมีน้ำใช เจา อยหู วั (รชั กาลที่ ๕) นายเย โฮมนั วนั เดอ ไฮเด (Homan ตลอดป แตสุดทายติดขัดท่ีปญหางบประมาณ van der Heide) ผเู ชย่ี วชาญชาวดตั ช ทรี่ ฐั บาลสยามวา จา ง ซึ่งเปนเงินกอ นใหญเ กนิ กวา ทร่ี ฐั บาลสยามจะมจี า ยได ใหเขามาทำการศึกษาไดนำเสนอโครงการทดน้ำไขนำ้ สำหรับ โครงการนจี้ งึ ถกู ระงบั ไป อยา งไรกด็ ี เรมิ่ มกี ารเกบ็ เขตรทร่ี าบแหง ลาดแมน ้ำเจา พระยาตอนใต ( General Report ขอมูลระดับน้ำในแมน้ำเจาพระยาขึ้น โดยปกเสา on Irrigation and Drainage in the Lower Menam วดั ระดบั นำ้ ทหี่ นา วดั ทา หาด อำเภอมโนรมย จงั หวดั Valley) อันมีหัวใจสำคัญคือ การสรางเขื่อนทดนำ้ แมน้ำ ชัยนาท เม่ือ พ.ศ. ๒๔๔๘ และต้ังตนเก็บสถิติ เจาพระยาท่ีจังหวัดชัยนาท ยกระดับน้ำเหนือเข่ือนใหสูงขึ้น ระดับน้ำประจำวันนับแตน้ันมา ๒๕

I รายงานที่ Mr. Homan van der Heide เสนอตอ รฐั บาลไทยใน พ.ศ. ๒๔๔๖ ๒๖ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

สถานการณแ ละเงอ่ื นไขทตี่ อ งการเรง รดั การผลติ ขา วในชว ง ตนทศวรรษ ๒๔๙๐ จึงเหมาะสมท่ีทางกรมชลประทาน โดย ม.ล.ชูชาติ กำภู* ซึ่งในขณะน้ันดำรงตำแหนง นายชางใหญ กรมชลประทาน จึงหยิบยกเร่ืองโครงการเจาพระยาใหญขึ้นมา นำเสนอรัฐบาลอีกคร้ัง ประจวบเหมาะกับที่นายกรัฐมนตรีใน ขณะนนั้ คอื จอมพล ป. พบิ ลู สงคราม มคี วามตอ งการจะพฒั นา บานเมืองใหทัดเทียมนานาอารยประเทศ ดังท่คี ุณหญิงโฉมศรี กำภู ณ อยุธยา ภริยาของ ม.ล.ชูชาติ กำภู เขียนเลา เรื่องราวจุดกำเนิดของเขื่อนท่ีชัยนาท ไวในหนังสือ วันชูชาติ ๔ มกราคม ๔๙ วา \"บังเอิญวันหนึ่งพ่ีชาติไปในงานพระราชพิธี ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลถวายผาพระกฐินไดมีโอกาส พบทา นนายก (จอมพลแปลก พบิ ลู สงคราม) ทา นไดเ รยี ก ใหไปหาทานใกล ๆ และไดซักถามถึงงานชลประทาน ทา นนายกสนใจงานการปอ งกนั น้ำทว ม และการกกั กน้ั นำ้ เ พื่ อ ส ง เ ส ริ ม ก า ร เ พ า ะ ป ลู ก ห น า แ ล ง ใ น ภ า ค ก ล า ง ทานนายกอนุญาตใหนำเสนอและใหดำเนินการตอไป พี่ชาติรับที่จะสรางใหโดยจะควบคุมราคาใหดีท่ีสุด แตได ขอทานวาไมใหมีผูมีสิทธิพิเศษ หรือผูแทนราษฎรเขามา รบกวนในโครงการนท้ี กุ ปญ หา ซงึ่ ทา นไดถ อื สญั ญานอ้ี ยา ง เครง ครดั ...\" ๒๗

ม.ล.ชชู าติ กำภู I ม.ล.ชชู าติ กำภู ประชมุ รว มกบั เจา หนา ทจี่ ากธนาคารโลก I อธบิ ดกี รมชลประทาน พ.ศ. ๒๔๙๒ - พ.ศ. ๒๕๐๗ I ม.ล.ชชู าติ กำภู ถา ยภาพรว มกบั ขา ราชการและเจา หนา ทก่ี รมชลประทาน I สมญานาม \"บดิ าแหง ชลกร\" ขณะไปตรวจราชการ I เปน ผดู ำเนนิ งานทงั้ ในดา นวชิ าการ การคลงั และ การกอ สรา งโครงการชลประทาน เขอื่ นเจา พระยา ตงั้ แตต น จนเสรจ็ สมบรู ณ I รับนโยบายโครงการไฟฟาพลังนำ้ จากรัฐบาล เปนผูริเริ่มและมีบทบาทสำคัญในการผลักดัน โครงการเขอื่ นยนั ฮจี นแลว เสรจ็ I กอต้ังโรงเรียนชลประทานเพ่ือพัฒนาบุคลากร ของกรมชลประทาน I กอต้ังโรงไฟฟาลิกไนตแมเมาะและบริษัท ชลประทานซีเมนต จำกัด เพ่ือสนับสนุนงาน กอ สรา งเขอ่ื นยนั ฮี I เปนผูดำเนินการใหไดเงินกูจากธนาคารโลก เพอ่ื ดำเนนิ การกอ สรา งเขอ่ื นยนั ฮี ๒๘ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

พ.ศ. ๒๔๙๒ ในสมยั จอมพล ป. พบิ ลู สงคราม* เปน นายกรฐั มนตรี ประเทศไทยไดส มคั รเขา เปน สมาชกิ ธนาคารโลก โดยมแี ผนขอกเู งนิ ไปใชใ น โครงการกอสรา งเขื่อนกั้นแมน้ำเจาพระยา การปรับปรุงเสนทางรถไฟท่ี เสยี หายตงั้ แตใ นระหวา งสงครามมหาเอเชยี บรู พา ตลอดจนปรบั ปรงุ ทา เรอื และขดุ ลอกสนั ดอนแมน ้ำเจา พระยา เขอื่ นทดน้ำในแมน ำ้ เจา พระยาแหง น้ี จึงกอสรางดวยเงินกูจากธนาคารโลกจำนวน ๑๘ ลานเหรียญอเมริกัน ดอกเบย้ี รอ ยละ ๔ ตอ ป กำหนดชำระคนื ภายใน ๒๐ ป ๒๙

จอมพล ป. พบิ ลู สงคราม I ดำรงตำแหนง นายกรฐั มนตรใี นชว งเวลา ๑๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๙๐ - ๑๑ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๕๐๗ (๘ สมยั ไมต อ เนอื่ งกนั ) I พ.ศ. ๒๔๙๔ เปน ผมู อบหมายให กรมชลประทานพัฒนาไฟฟาพลงั น้ำ ซงึ่ เปน พลงั งานราคาถกู เพอ่ื พฒั นาอตุ สาหกรรม ของประเทศ ๓๐ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

I พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงเปด เขอ่ื นเจา พระยา เมอ่ื วนั ท่ี ๗ กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. ๒๕๐๐ ๓๑

เรมิ่ ตน ขน้ึ ใน พ.ศ. ๒๔๙๖ แลว เสรจ็ ในตน ป พ.ศ. ๒๕๐๐ เขอ่ื นแหงน้ไี ดรับนามวา . . . “เขอื่ นเจา พระยา” I จากแบบจำลอง มาสเู ขอื่ นเจา พระยา ทมี่ คี วามสำคญั ตอ การเกษตรอยา งมาก ๓๒ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

I บรเิ วณหวั งานเขอ่ื นเจา พระยา อนั เปน เสมอื นหวั ใจของโครงการเจา พระยาใหญ สรา งขน้ึ บรเิ วณคงุ บางกระเบยี น ตำบลบางหลวง อำเภอสรรพยา จงั หวดั ชยั นาท ๓๓

I เขอ่ื นเจา พระยาเมอ่ื สรา งเสรจ็ ใหม ๆ I เขอื่ นเจา พระยาในปจ จบุ นั ๓๔ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

เร่ืองที่นาภาคภูมิใจก็คือ เงินกูรายน้ีนับเปนรายแรก ผลดีอีกประการหนึ่งคือทำใหธนาคารโลกไดเขาใจ ท่ีธนาคารโลกใหกูสำหรับประเทศทางตะวันออกไกล และมีทัศนคติท่ีดีตอประเทศไทย ท้ังยังทำใหขาราชการ เนอื่ งจากความสมบรู ณข องรายงาน การศกึ ษาความเหมาะสม ของกรมชลประทานไดเ ขา ใจขน้ั ตอน วธิ กี าร และการจดั (Feasibility Report) ท่ี ม.ล.ชชู าติ กำภู จดั ทำขน้ึ ซง่ึ ชใี้ ห ทำรายงาน เพอ่ื เจรจาขอกเู งนิ มากอ สรา งโครงการขนาด เห็นวาโครงการน้ี จะไดผลคุมคาและมีศักยภาพท่ีจะถอน ใหญต อ ไป นอกจากเงนิ กธู นาคารโลกแลว รฐั บาลไทยยงั ทนุ คนื ไดด ว ยตวั เอง โดยขอ มลู ระดบั น้ำทตี่ รวจวดั ณ สถานี ตงั้ งบประมาณแผน ดนิ สมทบในการสรา งตวั เขอ่ื นและการ วดั นำ้ หนา วดั ทา หาด จงั หวดั ชยั นาท ในระยะกวา ๔๐ ปท ่ี สรา งระบบสง นำ้ ตา งหากอกี กวา พนั ลา นบาท การกอ สรา ง ผา นมา ไดก ลายเปน ตวั เลขทนี่ ำไปใชค ำนวณความสงู และ เรมิ่ ตน ขนึ้ ใน พ.ศ. ๒๔๙๖ และแลว เสรจ็ ในตน พ.ศ. ๒๕๐๐ ความยาวของเขอ่ื นทจ่ี ะสรา งขน้ึ ดว ย เขอ่ื นแหง นไ้ี ดร บั นามวา \"เขอื่ นเจา พระยา\" ๓๕

ไฟฟา ขาดแคลน ในระหวา งสงครามมหาเอเชยี บรู พา โรงไฟฟา หลกั สองแหง ของกรุงเทพฯ ไดแก โรงไฟฟาวัดเลียบ (ปจจุบันคือการไฟฟา นครหลวง ขางวัดราชบูรณะ ปากคลองตลาด) และโรงไฟฟา หลวงสามเสน (ปจจุบันคือการไฟฟานครหลวง สามเสน) ถูกเครื่องบินฝายสัมพันธมิตรทิ้งระเบิดทำลายจนใชการไมได ต้ังแตเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ จนเม่ือสงครามยุติลงในเดือน สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ จงึ เรมิ่ มกี ารซอ มแซมโรงไฟฟา วดั เลยี บให เปด เดนิ เครอ่ื งไดอ กี ครงั้ ทวา กท็ ำไดเ พยี งมไี ฟฟา ใชแ บบ \"ตดิ ๆ ดบั ๆ\" สว นโรงไฟฟา หลวงสามเสนตอ งใชเ วลาฟน ฟอู กี หลายป กวา จะเรมิ่ เปดจายไฟฟาได ขณะท่ีในสวนภูมิภาคนั้นพ้ืนที่สวนใหญ ของประเทศยงั ไมม ไี ฟฟา ใชท งั้ สน้ิ ๓๖ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

กอ นสงคราม ทง้ั กรงุ เทพฯ มเี ครอ่ื งกำเนดิ ไฟฟา กำลงั การ ดร.บญุ รอด บณิ ฑสนั ต ผลติ ๒๒,๐๐๐ กโิ ลวตั ต ซง่ึ เคยใชอ ยา งมากทสี่ ดุ ในชว งหวั คำ่ ก็เพียง ๑๒,๗๐๐ กิโลวัตต ทวาการฟนฟูประเทศขึ้นใหม I หวั หนา แผนกไฟฟา คณะวศิ วกรรมศาสตร หลังภาวะสงครามตองใชพลังงานไฟฟาในปริมาณมหาศาล จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั จนเครอื่ งกำเนดิ ไฟฟา ทมี่ อี ยเู ดมิ ไมส ามารถผลติ กระแสไฟฟา ไดเพียงพอตอความตองการ ทั้งโรงมหรสพ โรงแรม และ I จัดทำรายงานเบ้ืองตนโครงการยันฮีดานระบบ โรงงานอุตสาหกรรม ลวนตองติดตั้งเคร่ืองกำเนิดไฟฟา การผลติ ไฟฟา และระบบสายสง เครอื่ งยนตด เี ซลเพอ่ื ผลติ กระแสไฟฟา ขน้ึ ใชเ องเปน สว นมาก I สนบั สนนุ ใหล กู ศษิ ยจ าก คณะวศิ วกรรมศาสตร แนวทางสำคัญที่ผูใหญในบานเมืองตางเห็นตรงกันวา จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั มารว มงาน จะเปน ทางออกสำหรบั ปญ หานค้ี อื การพฒั นาไฟฟา พลงั น้ำ โครงการยนั ฮที ก่ี รมชลประทาน เพราะประเทศไทยมที รพั ยากรน้ำเพยี งพอทจ่ี ะใชผ ลติ กระแส ไฟฟา เชน ใน พ.ศ. ๒๔๘๘ นายปรดี ี พนมยงค ผสู ำเรจ็ ๓๗ ราชการแทนพระองค เสนอแนะให นายบญุ รอด บณิ ฑสนั ต* ซึ่งกำลังศึกษาปริญญาเอกวิศวกรรมไฟฟาเปลี่ยนสาขาไป เรียนดานไฟฟาพลังนำ้ และคำแถลงนโยบายของรัฐบาล พันตรีควง อภัยวงศ เม่ือวันท่ี ๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๑ ตอนหนง่ึ กลา ววา \"...จะดำเนนิ การใหม พี ลงั งานราคาถกู เพอ่ื ประโยชนข อง โรงงานอตุ สาหกรรมทว่ั ไป โดยเฉพาะจะมงุ ไปในทางใหไ ดม า ซงึ่ พลงั งานจากธรรมชาติ คอื พลงั งานไฟฟา จากนำ้ ตก ซง่ึ เปน ชวี ติ จติ ใจในการอตุ สาหกรรมของชาต.ิ ..\"

เรม่ิ ยคุ พฒั นาไฟฟา พลงั นำ้ ในประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๙๒ ม.ล.ชูชาติ กำภู เสนอแผนงานหาปแก กระทรวงเกษตราธิการ ในรายงานพัฒนาพื้นท่ีลุมเจาพระยา จากนโยบายรฐั บาลสมยั นายควง อภยั วงศ ใน พ.ศ. ๒๔๙๑ Report on Irrigation, Drainage and Water Communication จนถึงสมัยรัฐบาลของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม เปนนายก of the Chao Phya River Basin (August 1949) โดยมวี ตั ถปุ ระสงค รัฐมนตรี แถลงแกสภาผูแทนราษฎร เมื่อวันที่ ๖ กรกฎาคม คอื ๑) เพม่ิ ผลผลติ ขา วและถว่ั เหลอื งเพอ่ื การสง ออก พ.ศ. ๒๔๙๒ ก็เนนยำ้ อีกคร้ังหน่ึงวา \"จะเรงใหไดมาซึ่งพลัง จากไฟฟา นำ้ ตก...\" ๒) ใหส ามารถใชก ารคมนาคมทางน้ำในบรเิ วณตอนบนของ ลำนำ้ ไดส ะดวกยง่ิ ขน้ึ ทวาพัฒนาการของ \"ไฟฟานำ้ ตก\" หรือไฟฟาพลังนำ้ ใน ประเทศไทยจะเกดิ ขน้ึ ไมไ ดเ ลย หากปราศจากบคุ คลสำคญั ทส่ี ดุ ๓) ผลติ ไฟฟา พลงั นำ้ ๑๐,๐๐๐ กโิ ลวตั ต เพอ่ื สง ใหแ กโ รงงาน คือ ม.ล. ชูชาติ กำภู เพราะในยุคตนทศวรรษ ๒๔๙๐ นั้น เหลก็ ทอ่ี ำเภอทา หลวง จงั หวดั สระบรุ ี แมจ ะมนี โยบายของรฐั บาลออกมาแลว แตย งั มไิ ดน ำไปสกู ารปฏบิ ตั ิ ใด ๆ เพราะเรอื่ งนเ้ี ปน ทงั้ \"เรอ่ื งใหม\" และ \"เรอ่ื งใหญ\" แตด ว ย ในตอนทายของรายงาน ยังมีขอเสนอดวยวาควรมีการ การมองการณไ กล ม.ล. ชชู าติ กำภู กเ็ รมิ่ คดิ วางแผนเตรยี มการ กอสรางเข่ือนเก็บกักนำ้ ขนาดใหญ (Impounding Dam) บน สำหรบั เรอ่ื งนไี้ วล ว งหนา แลว เพอื่ รอคอยโอกาสทจ่ี ะสรา งสรรค แมน ำ้ ปง และแมน ้ำนา นเพอื่ เปน แหลง นำ้ ตน ทนุ เปน ลำดบั ตอ ไป ความเจรญิ กา วหนา ใหแ กป ระเทศชาติ หลงั จากท่ีไดก อสรา งโครงการเจา พระยาเสรจ็ แลว ๓๘ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

\"ไฟหฟาากนปำ้ รตากศ\"จาหกรบอื คุ ไคฟลฟสา ำพคลญั งั นท้ำส่ี ใดุ นปครอื ะเมทศ.ลไท.ยชจูชะเากดิตขินึ้ กไมำไ ดภเ ลู ย เพราะในยคุ ตน ทศวรรษ ๒๔๙๐ นน้ั แมจ ะมี นโยบายของรฐั บาลออกมาแลว แตย งั มไิ ดน ำไปสกู ารปฏบิ ตั ใิ ด ๆ เพราะเรอื่ งนเ้ี ปน ทงั้ \"เรอื่ งใหม\" และ \"เรอ่ื งใหญ\" แตด ว ยการมองการณไ กล ม.ล.ชชู าติ กำภู เรม่ิ คดิ วางแผนเตรยี มการสำหรบั เรอื่ งนไี้ วล ว งหนา แลว เพอ่ื รอคอยโอกาสทจี่ ะสรา งสรรคค วามเจรญิ กา วหนา ใหแ กป ระเทศชาติ ๓๙

I ความเจรญิ เตบิ โตของสงั คมเศรษฐกจิ ไทยทมี่ มี ากขน้ึ สง ผลใหเ มอื งมคี วามตอ งการใชพ ลงั งานไฟฟา มากขนึ้ ตามไปดว ย อยางไรก็ตาม ในแผนโครงการลงทุนระยะยาวเพ่ือการชลประทาน พ.ศ. ๒๕๐๐ - พ.ศ. ๒๕๐๔ แนบทา ยหนงั สอื ทร่ี ะลกึ ในการเปด เขอื่ นเจา พระยา วนั ท่ี ๗ กมุ ภาพนั ธ พ.ศ. ๒๕๐๐ กรมชลประทานไดค ดั เลอื กโครงการไฟฟา พลงั นำ้ ทส่ี มควรลงทนุ ในระยะ ๕ ปไ ว ๔ โครงการ คอื ๑) โครงการยนั ฮี (จงั หวดั ตาก) ผลติ ไฟฟา ๕๖๐,๐๐๐ กโิ ลวตั ต ๒) โครงการตน นำ้ (จงั หวดั เพชรบรุ )ี ๓,๕๐๐ กโิ ลวตั ต ๓) โครงการโตนงาชา ง (จงั หวดั สงขลา) ๔,๐๐๐ กโิ ลวตั ต ๔) โครงการลำพระเพลงิ (จงั หวดั นครราชสมี า) ๔,๐๐๐ กโิ ลวตั ต ซ่ึงในจำนวนน้ี โครงการยันฮี เปนโครงการที่ดีและคุมคามากที่สุด จนกระทงั่ กรมชลประทาน ขอระงบั การสรา งไฟฟา พลงั นำ้ ทเี่ ขอื่ นเจา พระยา ไวก อ น เพราะทเี่ ขอ่ื นเจา พระยามคี า ลงทนุ ตอ กโิ ลวตั ตแ พงกวา ทย่ี นั ฮหี นง่ึ เทา ตวั ๔๐ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

สรา งคนชลประทาน ปญหาสำคัญประการหนึ่งของกรมชลประทาน คือ การขาดแคลนบคุ ลากร ทมี่ มี าตงั้ แตส มยั ม.ล.ชชู าติ กำภู ยงั เปน นายชา งชลประทานภาคนครนายก ในทศวรรษ ๒๔๗๐ ซง่ึ มพี นื้ ที่ รบั นำ้ ในความรบั ผดิ ชอบถงึ ๖ แสนไร และมภี ารกจิ ในการกอ สรา ง ประตูระบายนำ้ คลองสงน้ำ และอาคารชลประทานทุกชนิด จำนวนมาก แตก ลบั มตี วั นายชา งอยเู พยี งไมก คี่ น ม.ล.ชชู าติ กำภู จงึ ชกั ชวนบตุ รหลานของขา ราชการกรมชลประทานทพ่ี อมคี วามรู มาเรียนรูและทำงานไปพรอม ๆ กับ \"ครู\" ที่เปนนายชางของ กรมชลประทาน เดก็ ทม่ี าฝก หดั วชิ าชา งเหลา นเ้ี รยี กกนั เลน ๆ วา \"ลกู คอก\" ซงึ่ นา จะหมายถงึ \"ลกู ครอก\" ในความหมายวา เปน หนอ เนอื้ เชอื้ ไข ของนายชางชลประทานท่ีอบรมบมเพาะกันขึ้นมาเอง เหมือน \"ปลากดั ลกู ครอก\" และในจำนวนนนั้ มบี างคนทเี่ จรญิ กา วหนา ในตำแหนงหนาที่การงานในเวลาตอมา ๔๑

I อาคารเรยี นหลงั แรกของชา งชลประทาน ผนงั เปน เสอ่ื รำแพน ตงั้ อยทู บ่ี รเิ วณกรมชลประทาน ถนนสามเสน I ชา งชลประทานยคุ แรก ๔๒ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

I นกั เรยี นชา งชลประทาน รนุ ท่ี ๑ I นำขา ราชการกรมชลประทานรนุ แรก ๓๐ คน ไปฝก งานที่ United States Bureau of Reclamation พ.ศ. ๒๔๙๐ I การเรยี นแบบลงมอื ปฏบิ ตั จิ รงิ ๔๓

ดว ยเหน็ ความมงุ มน่ั ของ ม.ล. ชชู าติ กำภู หลงั จากนนั้ ใน พ.ศ. ๒๔๗๙ กรมชลประทานไดต ดั สนิ ใจ ประกาศรบั นกั เรยี นทจ่ี บชนั้ มธั ยมศกึ ษาชน้ั ปท ่ี ๘ เขา มาเรยี นในโรงเรยี นชา งชลประทานทกี่ ำลงั จะเปด ขน้ึ แตก ลบั ปรากฏวา มผี สู มคั รเพยี ง ๗ คน จงึ ไมส ามารถเปด โรงเรยี นได แมก ระนนั้ ม.ล.ชชู าติ กำภู กไ็ ม ยอ ทอ กลบั ชกั ชวนผสู มคั รทง้ั หมดไปจดั การอบรมวชิ าชา งชลประทานดว ยการลงมอื ทำจรงิ ณ โครงการ ชลประทานนครนายก ดว ยวธิ กี ารเดยี วกนั กบั \"ลกู คอก\" หรอื \"ลกู ครอก\" ชดุ แรก จากน้ันใน พ.ศ. ๒๔๘๑ จึงมีการกอต้ังสถาบันการศึกษาดานชลประทาน ไดแกโรงเรียน ชา งชลประทาน ตงั้ อยทู บ่ี รเิ วณกรมชลประทาน ตำบลบางตลาด อำเภอปากเกรด็ จงั หวดั นนทบรุ ี ซงึ่ มี นกั เรยี นชดุ แรก ๕๙ คน ประกอบดว ยผสู มคั รทผี่ า นการสอบแขง ขนั ๒๖ คน \"ลกู ครอก\" ชดุ แรก ๒ คน กับอีก ๗ คนที่เคยสมัครเขาเรียนใน พ.ศ. ๒๔๗๙ สมทบดวยขาราชการของกรมชลประทานที่พอ มพี น้ื ความรแู ละอยใู นวยั ทจ่ี ะเลา เรยี นเพมิ่ เตมิ ไดอ กี ๒๔ คน เมอ่ื กรมชลประทานตอ งเปน ผรู บั ผดิ ชอบโครงการเจา พระยาใหญ ในระยะนน้ั คอื ตน ทศวรรษ ๒๔๙๐ ประเทศไทยมีความสัมพันธใกลชิดกับสหรัฐอเมริกามากข้ึน จึงมีการจัดสงขาราชการชุดแรกจำนวน ๓๐ คน ไปฝก อบรมกบั หนว ยงาน USBR (United States Bureau of Reclamation สงั กดั กระทรวง มหาดไทย - Department of the Interior) หนวยงานนีม้ ีหนา ท่ีดแู ลรับผดิ ชอบการพัฒนาแหลงน้ำ และระบบชลประทานของรัฐในภูมิภาคตะวันตกของสหรัฐอเมริกา ซึ่งนอกจากทาง USBR จะจัดการ ฝกอบรมใหแกขาราชการของกรมชลประทานแลว ยังใหการสนับสนุนท้ังดานการออกแบบตลอดจน งานวชิ าการอกี ดว ย การสง ขา ราชการไปปฏบิ ตั งิ านที่ USBR ไดด ำเนนิ การตอ เนอื่ งมาเปน ระยะๆ ไมเ ฉพาะแตว ศิ วกร แตย งั รวมถงึ ขา ราชการในสายงานอน่ื ๆ ดว ย เมอ่ื สนิ้ สดุ การปฏบิ ตั งิ านแลว หลายคนยงั ขอลาศกึ ษาตอ ในตางประเทศ และกลับมาปฏิบัติงานตามสัญญาที่ไดทำไว ซึ่ง ม.ล.ชูชาติ กำภู ไดใหการสนับสนุน มาโดยตลอด การสรางและพัฒนาคนชลประทานอยางตอเน่ืองเรื่อยมา จึงเปนสวนสำคัญในการสรางบุคลากร ทจี่ ะมบี ทบาทรว มกบั ผเู ชย่ี วชาญในสาขาตา ง ๆ ในชว งของการสรา งเขอ่ื นขนาดใหญใ นเวลาตอ มา ๔๔ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี

รฐั บาลมอบหมายใหก รมชลประทาน นายบญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ พฒั นาไฟฟา พลงั นำ้ I หัวหนา แผนกอุทกวทิ ยากรมชลประทาน เมื่อเงื่อนไขสถานการณพรอม และทุกฝายตางมองเห็น (พ.ศ.๒๔๙๒ - พ.ศ.๒๕๑๑) ประโยชนมหาศาลของการพัฒนาไฟฟาพลังน้ำตอการพัฒนา อุตสาหกรรมของประเทศ เรื่องที่เคยดูเหมือนจะเกิดข้ึนได I เปน ผตู ดิ ตาม ม.ล.ชชู าติ กำภู เพยี งคนเดยี ว ยากเยน็ แสนเขญ็ กก็ ลบั คลคี่ ลาย ดงั ที่ คณุ บญุ ชอบ กาญจนลกั ษณ* ทไ่ี ปพบจอมพล ป. พบิ ลู สงคราม ซง่ึ ขณะนน้ั เปน นายชา งกองแผนผงั กรมชลประทาน เชา วนั หนงึ่ เพอื่ รบั นโยบายการพฒั นาไฟฟา พลงั นำ้ ใน พ.ศ. ๒๔๙๔ ทา นไดร บั โทรศพั ทจ ากทา นอธบิ ดกี รมชลประทาน ม.ล.ชชู าติ กำภู สงั่ ใหเ ตรยี มขอ มลู นำ้ ประจำวนั ในแมน ้ำตา ง ๆ I เปน ผรู ว มงานใกลช ดิ ของ ม.ล.ชชู าติ กำภู ใหพ รอ ม แลว ตดิ ตามทา นไปเขา พบ นายกรฐั มนตรี ทท่ี ำเนยี บ และจัดทำรายงานเบือ้ งตนโครงการยนั ฮี รฐั บาล ภายในครงึ่ ชว่ั โมง แตแ ลว เมอ่ื ทงั้ สองเขา ไปถงึ หอ งทำงาน ดา นอทุ กวทิ ยา ของทา นนายกรฐั มนตรี I ผเู ปน เลศิ ทางดา นอทุ กวทิ ยา ทธ่ี นาคารโลกยอมรบั และเชญิ ใหเ ขา รว มงาน ในตำแหนง Senior Hydrologist (พ.ศ.๒๕๑๒ - พ.ศ. ๒๕๒๙) ๔๕

ทานไมไ ดสนใจหรือถามไถเ ร่ืองพฤติการณของนำ้ ที่เตรียมหอบเอาไปเลย ทานยนื ข้ึนจับมือ แลว ขอบใจเราทง้ั สองทไ่ี ดไ ปพบทา นตามทส่ี งั่ ไป ทา นจอมพลนายกรฐั มนตรไี ดพ ดู นำขนึ้ กอ นวา ทา นไดท ราบ วา การจะพัฒนาประเทศในดานอุตสาหกรรมน้ัน ก็จะตองมีเขื่อนไฟฟาพลังน้ำผลิตไฟฟาขึ้นใช เพราะราคาถกู คอื ไมต อ งใชน ำ้ มนั หรอื ถา นตม นำ้ ทำสตมี ทา นถามอธบิ ดตี อ ไปวา เหน็ ดว ยหรอื ไม หรอื จะมขี อ แนะนำอยา งอน่ื ใด ทา นอธบิ ดเี หน็ ทา นนายกทอดสะพานมาใหถ งึ ขนาดนี้ จงึ ตอบยนื ยนั ไปในทนั ที ทา นนายกยมิ้ เหน็ วา การทอดสะพานของทา นไดผ ล จงึ ออกคำสงั่ ทนั ทวี า “ถา เชน นน้ั แลว กข็ อใหท า น อธิบดีไปดูจัดสรางข้ึน จะมีท่ีกอสรางเข่ือนเชนน้ีขึ้นไดอยางไร วางโครงการขึ้นเสนอใหทานนายก ทราบโดยตรง” ตอนบา ยวนั นนั้ ม.ล.ชชู าติ กำภู ไดเ รยี กประชมุ ขา ราชการชนั้ ผใู หญข องกรมชลประทาน เพอ่ื เรมิ่ งานในทันที ท่ีประชุมไดขอสรุปวา กรมชลประทานจะดำเนินการสรางเขื่อนเก็บกักนำ้ ขนาดใหญของ ประเทศในลำนำ้ ปง สว นงบประมาณการกอ สรา งจะขอกเู งนิ จากธนาคารโลก โดยจะตอ งจดั ทำรายงาน การศกึ ษาความเหมาะสม และมแี ผนงานทดี่ ี เปน สากล จะตอ งมผี เู ชย่ี วชาญ ผชู ำนาญการในสาขาอน่ื ๆ และหนว ยงานตา ง ๆ ของประเทศรว มงานดว ย ๔๖ เขอ่ื นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั นี้

ปฏิบัติการข้ันตน สำรวจจดั ทำแผนทแ่ี มน ำ้ ปง เม่ือ ม.ล.ชูชาติ กำภู ไดรับนโยบาย จาก จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ใหศึกษาโครงการกอสรางเข่ือน อเนกประสงคเ พอ่ื ผลติ ไฟฟา พลงั นำ้ ใชใ นการพฒั นาประเทศ และ ใหราษฎรท้ังในกรุงเทพฯและตางจังหวัด มีไฟฟาใชอยางทั่วถึง ในราคาถูกกวาท่ีเปนอยูในขณะนั้น จึงเปนจุดเร่ิมตนของ งานมหาศาลทตี่ ดิ ตามมา การสำรวจเพ่ือหาหนทางสรางเขื่อนผลิตกระแสไฟฟาจึงได เรม่ิ ตน ขน้ึ มกี ารสง วศิ วกร รอ ยตรสี เุ ทพ ตงิ ศภทั ยิ  ไปตดิ ตง้ั สถานี วัดระดับนำ้ และปริมาณน้ำที่แกงละวาในแมน้ำแควนอยและท่ี แกงเรียงบนแควใหญ จังหวัดกาญจนบุรี เพื่อสำรวจหาความ เปน ไปไดสำหรบั การสรา งเข่อื นผลิตไฟฟาพลังน้ำในบรเิ วณน้ัน ๔๗

I การวดั ปรมิ าณนำ้ โดยประมาณ I รว มกนั พจิ ารณา ในการสำรวจตรวจสอบเบอ้ื งตน ภาพถา ยทางอากาศสามมติ ิ เพอ่ื สำรวจทตี่ ง้ั เขอ่ื นภมู พิ ล ๔๘ เขอื่ นภมู พิ ล : กวา จะเปน วนั น้ี เมอ่ื พ.ศ. ๒๔๙๔ อีกบริเวณหน่ึงที่นาสนใจสำหรับเปนท่ีต้ังเข่ือนผลิตไฟฟา พลังนำ้ ก็คือแมนำ้ ปงท่ี ม.ล.ชูชาติ กำภู เคยเล็งเห็นศักยภาพ อยแู ลว ดงั ปรากฏในรายงานพฒั นาพนื้ ทล่ี มุ เจา พระยา พ.ศ. ๒๔๙๒ ท่ีเคยนำเสนอตอกระทรวงเกษตราธิการ แตยังไมมีการศึกษา ในรายละเอยี ดวา จะสรา งทไี่ หน และมขี นาดเทา ใด ใน พ.ศ. ๒๔๙๔ กรมชลประทานจงึ เรมิ่ สำรวจจดั ทำแผนท่ี แมน ำ้ ปง ตง้ั แตแ กง สรอ ย อำเภอฮอด จงั หวดั เชยี งใหม ลงมาถงึ จงั หวดั ตาก โดยมี พนั เอกหลวงพนิ จิ ภวู ดล (วเิ ชยี ร พนิ จิ ภวู ดล) จากกรมแผนท่ีทหารบกเปนหัวหนาคณะ นับเปนคณะสำรวจ แมน ำ้ ปง ชดุ แรกทท่ี ำการสำรวจภมู ปิ ระเทศ