โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

ÊŒÁ (Orange)ม อยู่ในวงศ์ Rutaceae ชื่อวิทยาศาสตร์ Citrus spp. เป็น ส้ไม้ผลขนาดเล็ก มีความสำาคัญทางเศรษฐกิจของประเทศไทย มีคุณค่าทางอาหารสูง ความเสียหายหลังการเก็บเก่ียวของผลส้มที่ สาำ คญั คือ การเข้าทำาลายของเชอ้ื รา Penicillium digitatum เป็น สาเหตุของโรคราสีเขียว ก่อให้เกิดความเสียหายกับผลิตผลมาก การเข้าทาำ ลายของเชื้ออาจติดมาต้งั แต่อยู่ในสวน สามารถพบโคนิเดีย (conidia) ของเชื้อราได้ท้ังบนผิวของผลส้มหลังการเก็บเกี่ยว ใน แปลงปลูก ในโรงเก็บ ในระบบการขนส่งทกุ ขนั้ ตอนตั้งแต่ในรถขนส่ง จนกระทั่งในตลาด 103 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

âäÃÒà¢ÕÂÇ (Green Mold) เชื้อราสาเหตุ Penicillium digitatum ลักɳะ·างสั³°านวÔ·ยา ลกั ษณะโคโลน ี (colony) ของเชอื้ ราบนอาหารพดี เี อ (potato dextrose agar, PDA) มสี เี ขียวอมเหลอื งหรือเขยี วมะกอก โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) เป็นแบบไฟอะโลฟอร์ (phialophore) เป็นก้านชโู คนิเดีย (conidia) ส่วนปลายก้านแตกแขนงเป็นไฟอะลายด์ (phialide) มีลกั ษณะไม่สม่าำ เสมอ หรอื แตกออกข้างเดยี ว ให้กำาเนดิ โคนิเดีย โคนเิ ดยี เปน็ แบบไฟอะโลสปอร ์ (phialospore) มผี วิ เรยี บ รปู รา่ งกลมถงึ ยาว (elongate) แต่ส่วนใหญ่รปู ร่างรี (ellipsoid) โดยเกดิ ต่อกนั เป็นลูกโซ่ยาว ลักɳะอาการ¢องโรค อาการเร่ิมแรกจะเกิดรอยช้ำาใสๆ เป็นวง ต่อมาจะเพิ่มขนาดขยายข้ึนเรื่อยๆ พบการสร้างเส้นใยสีขาวบริเวณกลางรอยชำ้า และสปอร์สีเขียวจาำ นวนมาก ทำาให้เกิด การแพร่กระจายของโรคอย่างรวดเรว็ บางครง้ั พบร่วมกบั อาการผลแตก หรือผลชา้ำ 104 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

12 34 ภำพที ่ 1 โคโลนขี องเชอ้ื รา Penicillium digitatum บนอาหารพีดีเอ (PDA) ภำพที่ 2-3 ลักษณะไฟอะโลฟอร์ (phialophore) ไฟอะลายด ์ (phialide) และไฟอะโลสปอร์ (phialospore) ภำพท ่ี 4 ลกั ษณะไฟอะโลสปอร์ ภำพท ี่ 5–7 ลกั ษณะอาการของโรคราเขยี ว 5 67 105 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

การแพร่ระบาด โคนิเดีย ของเชื้อราสามารถอยู่ข้ามฤดูได ้ เข้าทำาลายทางบาดแผลบนผิวผล และบาดแผลทม่ี ขี นาดเลก็ มากๆ ได ้ เช่น ต่อมนา้ำ มนั ทผี่ วิ ถกู ทาำ ลาย เป็นต้น สามารถ แพรร่ ะบาดจากผลหนง่ึ ไปสอู่ กี ผลหนง่ึ ได้ โดยการสมั ผสั กนั ระหวา่ งผลทป่ี กตกิ บั ผลที่ เป็นโรค และเกดิ โรคได้รวดเร็วในช่วงอณุ หภมู ิ 22-27 องศาเซลเซียส การควบคุมโรค 1. ส้มท่ีตายแล้วหรือส่วนของส้มท่ีเป็นโรค เมื่อตัดทิ้งแล้วนำามารวมกัน เผาทาำ ลาย 2. อยา่ ปลอ่ ยใหต้ น้ ตดิ ผลมากจนเกนิ ควร ถา้ ออกผลมากควรปลดิ ทง้ิ ใหเ้ หลอื พอเหมาะกบั ขนาดของต้น 3. การจดั การหลงั การเกบ็ เกย่ี วด้วยความระมดั ระวงั อย่าให้เกดิ บาดแผลที่ ผวิ ผล 4. รกั ษาความสะอาดภาชนะบรรจ ุ ควรล้างด้วยสารเคมีฆ่าเช้อื จลุ ินทรีย์ 5. เชอื้ เขา้ ทาำ ลายผ่านบาดแผล จงึ ควรหลกี เลย่ี งการปฏบิ ตั ทิ ที่ าำ ใหเ้ กดิ ความ ชอกชา้ำ หรอื บาดแผล หากพบผลเปน็ โรคตอ้ งแยกออกไปอยา่ งรวดเรว็ ใชส้ ารเคมกี าำ จดั เช้ือราหลังการเก็บเกย่ี ว เช่น สารกลุ่ม เบนซามิดาโซล (benzimidazole) อิมาซาลลิ (imazalil) หรอื โพรคลอราซ (prochloraz) รว่ มกบั การบรรจแุ ยกกนั ในกลอ่ งแลว้ เกบ็ ในสภาพเยน็ สามารถชะลอหรือป้องกนั การกระจายของโรคได้ 106 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

ส ÊÅÐ (Salak Plum)ละ อยู่ในวงศ์ Palmae มชี อื่ วทิ ยาศาสตร์ว่า Zalacca edulis เปน็ ผลไมท้ ม่ี รี สชาตหิ อมหวานเฉพาะตวั เปน็ ทน่ี ยิ มของผบู้ ร โิ ภค เป็นพืชมีการเจริญเติบโตและให้ผลผลิตในเชิงการค้าได้ค่อนข้างเร็ว ปัญหาสำาคัญหลงั การเกบ็ เก่ียวของสละ คือ การเข้าทำาลายของเชอื้ รา เนอื่ งจากสภาพแวดล้อมของแปลงปลกู สละมีความชน้ื และต้องพราง แสง เหมาะต่อการเจริญของเช้ือรา โรคหลังเกบ็ เกีย่ วทพ่ี บในผลสละ คือโรคผลเน่า สาเหตุจากการเข้าทำาลายของเชื้อราต้ังแต่แปลงปลูก เชอื้ ราสาำ คญั ทที่ าำ ให้เกดิ ผลเนา่ ได้แก่ เชอ้ื Thielaviopsis spp. ทาำ ให้ คุณภาพของผลสละลดลงและอายุการเก็บรกั ษาส้ัน 107 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

âä¼Åà¹‹Ò (Fruit Rot) เช้ือราสาเหตุ Thielaviopsis sp. ลักɳะ·างสั³°านวÔ·ยา ลกั ษณะโคโลน ี (colony) ของเชอ้ื ราบนอาหารพดี เี อ (potato dextrose agar, PDA) สนี ้ำาตาลถงึ ดาำ โคนดิ ิโอฟอร์ (conidiophores) ไม่มสี ีถึงสนี ้ำาตาลอ่อน เชื้อราสามารถสร้างโคนิเดีย (conidia) 2 แบบ คือ แบบไฟอะโลสปอร์ (phialospore) ในระยะแรกเป็นสายยาวทรงกระบอก (oblong) ไม่มีสี (hyaline) จากน้ันเปลี่ยนเป็นรี (ovoid) และมีสีอ่อนถึงนำ้าตาล และแบบอลูรโิ อสปอร์ (aleuriospores) รูปร่างร ี ผนงั เรียบหนาเซลล์เดียว สนี า้ำ ตาล บางคร้งั ไม่มีสี ลักɳะอาการ¢องโรค อาการเริ่มแรกเปลือกเปลี่ยนเป็นสีน้ำาตาล ขยายลามมากขึ้น และถ้าอาการ รนุ แรงจะเป็นสนี ำ้าตาลเข้มจนถงึ ดำา เน่าลามทัง้ ผล พบเส้นใยบนผลเมื่อมคี วามชนื้ สูง ขณะท่ีเน้ือภายในผลเร่ิมแรกเป็นแผลสีนำ้าตาล และเน่าเละเป็นสีน้ำาตาลแก่จนถึงดำา ทงั้ ผล 108 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

12 34 ภำพท่ี 1 โคโลนขี องเชอื้ รา Thielaviopsis sp. บนอาหารพดี เี อ (PDA) ภำพที่ 2-3 ลกั ษณะของโคนดิ โิ อฟอร์ (conidiophores) ไฟอะลายด์ (phialide) และอลรู โิ อสปอร์ (aleuriospores) ภำพที่ 4 ลักษณะของไฟอะโลสปอร์ (phialospore) และอลูรโ ิ อสปอร์ ภำพท ่ี 5–6 ลักษณะอาการของโรคผลเน่า 5 6 109 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

การแพร่ระบาด สปอรข์ องเชอื้ สามารถแพรก่ ระจายโดยลม นา้ำ เครอื่ งมอื ปลกู ตดิ ไปกบั ดนิ หรอื เศษซากพชื เมอ่ื สภาพแวดล้อมเหมาะสมจะงอก เจรญิ กลายเปน็ เสน้ ใยเขา้ ทาำ ลายพชื ต่อไป การควบคุมโรค 1. ปรับสภาพสวนให้มีการระบายอากาศดี ควบคุมไม้ร่มเงา ให้สละได้รับ แสงประมาณ 50% 2. ผลที่แสดงอาการเน่าควรปลิดทิ้งพร้อมกับเก็บผลที่ร่วงหล่น เผาทำาลาย ก่อนที่เชือ้ ราต่างๆ จะสร้างสปอร์สืบพนั ธุ์ต่อไป 3. การป้องกนั โดยการใช้สารจลุ นิ ทรีย์พ่น เพ่อื ควบคุมเชื้อสาเหตุ ก่อนเกดิ การระบาด เช่น bacillus subtilis 4. การป้องกันโดยการใช้สารกำาจัดเช้ือรากลุ่มคาร์บอกซิน (carboxin) อัตรา 50 กรัมต่อน้ำา 20 ลิตร หรือไทอะเบนดาโซล (thiabendazol) ร่วมกับ ฟอสฟอรัส แอซิด (phosphorus acid) พ่นก่อนการระบาดของเชื้อสาเหตุหรือ ก่อนฤดฝู น และหยุดใช้สารเคมีก่อนเกบ็ เกย่ี ว 15 วัน 110 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

อ ͧ؋¹ (Grape)งุ่น อยู่ในวงศ์ Vitacea มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Vitis vinifera Linn. พันธุ์องุ่นที่นิยมในประเทศไทยปลูก คือ พันธุ์ไวท์มะละกา เป็นพันธุ์ที่ นิยมปลูกเพื่อการค้ามากที่สุด มี 2 สายพันธุ์ คือ ชนิดผลกลมและผลยาว พันธุ์คาร์ดินัล เป็นองุ่นที่ปลูกง่าย การเจริญเติบโตดีมาก มีลักษณะช่อใหญ่ ผลดก กลมค่อนข้างใหญ่ มีสีแดงหรือม่วงดำา รสหวาน กรอบ เปลือกบาง จึง ทำาให้ผลแตกง่ายเม่ือผลแก่ในช่วงฝนตกชุก โรคองุ่นเป็นปัญหาต้ังแต่เร่ิมต้น จนถึงช่วงก่อนและหลังการเก็บเก่ียว การระบาดของโรครุนแรงเกิดจากสภาพ อากาศร้อนชื้น มีฝนตกชุก และมีการตัดแต่งก่ิงองุ่นให้ออกดอกติดผลตลอดปี โดยเฉพาะเดือนตุลาคมพบการระบาดมากท่ีสุด ส่วนเดือนพฤศจิกายนถึง กุมภาพันธ์ จะเป็นช่วงปลอดโรคองุ่นมากที่สุด โรคที่พบการระบาดในองุ่น ได้แก่ โรคแอนแทรคโนส เกดิ จากเชอ้ื สาเหตุ Colletotrichum gloeosporioides ทาำ ให้ ผลผลิตองุ่นเสียหาย คุณภาพลดลง ดังนน้ั การป้องกันและควบคุมความรุนแรง ของโรค ควรเร่ิมตั้งแต่ขั้นตอนการปลกู การดูแลรกั ษา การเก็บเกี่ยว ตลอดจนการ เกบ็ รกั ษาก่อนถึงมอื ผู้บรโ ิ ภค 111 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

âäá͹á·Ã¤â¹Ê (Anthracnose) เช้ือราสาเหตุ Colletotrichum gloeosporioides ลักɳะ·างสั³°านวÔ·ยา ลกั ษณะโคโลน ี (colony) ของเชอ้ื ราบนอาหารพดี เี อ (potato dextrose agar, PDA) เส้นใยสีขาวเทา ฟไู ม่มากนกั เจริญข้นึ อยู่บนอาหารเล็กน้อย โคโลนีเจรญิ เป็น วงแหวนซ้อนกัน (concentric ring) ตรงกลางจะมีกลุ่มของโคนิเดีย (conidia) สีส้มเจรญิ อยู่มากกว่าบรเิ วณขอบโคโลนี เช้ือราสร้างฟรุตต้ิงบอดี (fruiting body) แบบอะเซอวูลัส (acervulus) ภายในให้กำาเนดิ โคนดิ ิโอฟอร์ (conidiophores) และโคนเิ ดยี โคนิเดยี รปู ร่างทรงกระบอก (oblong) เซลล์เดยี ว ปลายมน ใส ลักɳะอาการ¢องโรค เนือ้ เยือ้ บรเิ วณแผลบุมลงไปเลก็ น้อย ขอบแผลสีเข้ม ถ้าอากาศชนื้ ๆ จะเหน็ จุดสีชมพู สีส้มตรงกลางแผล ส่วนในผลแก่จะเห็นบริเวณเน่าเป็นสีน้ำาตาล มีจุด สีชมพ ู สสี ้ม เกดิ ข้นึ บรเิ วณตรงกลางแผลเต็มไปหมด ต่อไปจะทาำ ให้ผลแห้ง เปลือก เหยี่ ว ผลติดกบั ช่อไม่ร่วงหล่น 112 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

12 34 ภำพท่ี 1 โคโลนขี องเชอ้ื รา Colletotrichum gloeosporioides บนอาหารพดี เี อ (PDA) ภำพท ่ี 2-3 ลกั ษณะของโคนดิ ิโอฟอร์ (conidiophores) และโคนิเดยี (conidia) ภำพท ่ี 4 ลักษณะของโคนิเดยี ภำพท่ ี 5–8 ลักษณะอาการของโรคแอนแทรคโนส ภำพที่ 9 ลักษณะของอะเซอวูลัส (acervulus) บนผลองุ่น 6 8 9 57 113 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

การแพร่ระบาด เชอ้ื แพรร่ ะบาดทางลมและทางหยดนำา้ จากใบลงสผู่ ลองนุ่ และเขา้ ทาำ ลายทาง แผลบรเิ วณก้นผลองุ่นได้ง่าย เช้ือราสามารถอยู่ตามเศษซากองุ่นท่เี ป็นโรค การควบคุมโรค 1. ใช้หลักการเขตกรรม เช่น ตัดแต่งก่ิงให้โปร่งโล่ง ทำาลายเศษซากพืช เป็นโรค จัดการระบายน้าำ ให้ดี นอกจากนกี้ ารหลีกเลี่ยงไม่ปลูกองุ่นในช่วงปลายฝน อนั เป็นระยะระบาด จะช่วยลดอาการโรคลงได้ เช่น อาจเลีย่ งมาปลกู ประมาณเดือน มกราคม 2. ควบคุมโรคในสวนก่อนระยะเก็บเกี่ยวด้วยสารป้องกันกำาจัดเช้ือรา คาร์เบนดาซิม (carbendazim) อัตรา 6-12 มิลลิลิตรต่อน้าำ 20 ลิตร พ่นให้ทั่ว ต้นพืช หรือใช้คอปเปอร์ออกซีคลอไรด์ (copper oxychloride) ฉดี พ่นในระยะ เร่มิ ออกดอก และขณะที่ดอกยังเลก็ อยู่ 114 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

บรรณานุกรม เกวลนิ คุณาศกั ดากุล และชัยพร ขัดสงคราม. 2555. การคดั เลือกเชื้อแอกตโิ นไม ซีสเอนโดไฟต์ท่ีเป็นปฏิปักษ์ต่อเช้ือราสาเหตุโรคผลเน่าของลำาไย. วารสาร เกษตร 28(3): 285-294. เครอื วลั ย์ ดาวงษ์ และยศพล ผลาผล. การป้องกันและแก้ปัญหาโรคระบาดในการ ผลติ แกว้ มงั กรคณุ ภาพ.(ระบบออนไลน)์ . แหลง่ ทมี่ า http://scia.chantha- buri.buu.ac.th/research/fli e/dragon-fruit.pdf. (30 พฤษภาคม 2556) จิระเดช แจ่มสว่าง และคณะ. 2550. บทปฎบิ ัตกิ ารโรคพชื วิทยาเบอ้ื งต้น. ภาควิชา โรคพืช คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำาแพงแสน. นครปฐม. 115 หน้า. ชยั วฒั น ์ กระตกุ ฤษ ์ มาโนช ทศพล วจิ ยั รกั วทิ ยาศาสตร ์ และขจรศกั ด ิ์ ภวกลุ . 2538. รา Peronophythora litchi แยกได้จากโรครากเน่าของลิ้นจ.ี่ หน้า 3-7. ในการประชุมวิชาการอารักขาพืชแห่งชาต ิ ครั้งท่ี 2. 9-11 ตุลาคม 2538 ณ โรงแรมเพชรงาม เชียงใหม่. ดนัย บุญยเกียรติ. 2549. โรคหลังการเก็บเกี่ยวของผักและผลไม้. สำานกั พิมพ์ โอเดยี นสโตร์. กรงุ เทพฯ. 200 หน้า. นพิ นธ์ วสิ ารทานนท์. 2542. โรคไม้ผลเขตร้อนและการป้องกันกาำ จัด. บริษทั เจฟิล์ม โปรเซส จำากัด. กรงุ เทพฯ. 172 หน้า. นพิ นธ์ วิสารทานนท์. 2542. โรคไม้ผลเขตก่ึงร้อน. บรษิ ัท เจฟิล์ม โปรเซส จำากดั . กรุงเทพฯ. 144 หน้า. 115 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

นิรนาม. มปป. ไทยเกษตรศาสตร์เว็บรวบรวมวิชาความรู้ด้านการเกษตรของไทย. (ระบบออนไลน์). แหล่งท่ีมา http://www.thaikasetsart.com/page/6/. (30 พฤษภาคม 2556) บญุ ญวด ี จริ ะวุฒิ รัตตา สุทธยาคม อมรา ชนิ ภูติ และเสริมสุข สลักเพช็ ร์. 2553. โรคขั้วหวีเน่าของกล้วยหอมทองและการควบคุมโดยใช้สารปลอดภัย. (ระบบออนไลน์). แหล่งที่มา http://it.doa.go.th/refs/ifles/1850_2554. pdf? PHPSESSID=fde28283a21ee1cda736d2228d1c79e8. (30 พฤษภาคม 2556) เบญจมาศ ศิลาย้อย. 2545. กล้วย. พิมพ์คร้ังท่ี 3 สำานักพิมพ์มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์. กรุงเทพฯ. 357 หน้า. พรพมิ ล อธปิ ัญญาคม สุณีรัตน์ สมี ะเดื่อ ชนนิ ทร ดวงสะอาด และศรีสรุ างค์ ลขิ ิต เอกราช. 2553. ศึกษาจดั การโรคพชื ที่เหมาะสมในการผลติ แก้วมงั กร. หน้า 2539-2553. รายงานผลงานวิจัยเร่ืองเต็ม ปี 2553. สำานกั วิจัยพัฒนาการ อารกั ขาพืช กรมวชิ าการเกษตร. พรพิมล อธปิ ัญญาคม และศรีสุรางค์ ลิขิตเอกราช. 2539. ศึกษาลักษณะอาการ และการแพร่ระบาดของโรคผลเน่าฝร่ัง. หน้า 17-33. รายงานผลงานวิจัย พ.ศ. 2539. กลุ่มงานวิจัยโรคไม้ผล กองโรคพืชและจุลชีววิทยา กรมวิชาการเกษตร. รัติยา พงศ์พิสุทธา. 2535. โรคผลเน่าของทุเรียนหมอนทองท่ีเกิดจากเชื้อรา Phytophthora palmivora (Butl.) Butl. และการควบคุม. วิทยานิพนธ์ ปรญิ ญาโท มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์, กรงุ เทพฯ. 99 หน้า. 116 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

รัตตา สุทธยาคม และบญุ ญวดี จิระวุฒ.ิ 2553. โรคหลังเก็บเกย่ี วและการลดการ เน่าเสียหลังเก็บเกย่ี วของแก้วมงั กร. หน้า 166-180. ในรายงานผลงานวิจยั เรื่องเต็ม ปี 2553. สำานกั วิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเก่ียวและ แปรรปู ผลิตผลเกษตร กรมวชิ าการเกษตร. รัตตา สุทธยาคม และประจักร์ อุดมศรี. 2548. ศึกษาการลดการเน่าเสียของ ผลทุเรียนระหว่างการเก็บรักษา. หน้า 158-164. ในรายงานผลงานวิจัย เรื่องเต็ม ปี 2548. สำานกั วิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและ แปรรปู ผลติ ผลเกษตร, กรมวชิ าการเกษตร. วิจัย รักวิทยาศาสตร์. 2546. ราวิทยาเบื้องต้น. สำานักพิมพ์จามจุรโี ปรดักท์. กรุงเทพฯ. 351 หน้า. สมศริ ิ แสงโชต ิ รตั ยิ า พงศ์พิสุทธา และรัตตา อเนกธนโชต.ิ 2540. การเปลีย่ นแปลง ของเชื้อ ความมีชีวิต แหล่งของเชื้อราสาเหตุโรคผลเน่าของทุเรียนและ การควบคุม, หน้า 208-216. ใน การประชุมวิชาการของมหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ ครัง้ ที่ 38. วันท ่ี 1-4 กุมภาพันธ์ 2543 ณ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์, กรงุ เทพฯ. สมศริ ิ แสงโชติ อดุ ม ฟ้ารุ่งสาง และนวลวรรณ ฟ้ารุ่งสาง. 2540. การเข้าทาำ ลายของ ผลเงาะกอ่ นและหลงั การเกบ็ เกยี่ วของเชอ้ื ราทเี่ ปน็ สาเหตขุ องโรคผลเนา่ และ การควบคมุ โรคผลเนา่ ภายหลงั การเกบ็ เกยี่ ว. หนา้ 108-116. ใน รายงานการ ประชมุ วชิ าการคร้ังที่ 35. สาขาพชื มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ. สืบศักด์ิ สนธิรัตน. 2550. อภิธานศัพท์โรคพืชวิทยา. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์ การเกษตรแห่งประเทศไทย. กรุงเทพฯ. 80 หน้า. 117 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

สรุ ชาติ คอู รยิ ะกลุ กรรณกิ าร์ เพ้ยี นพกั ตร์ ไพลิน เหลก็ คง ขจรศักด์ ิ ภวกุล และ สมศักดิ์ ชัยศิลปิน. 2533. การศึกษาหาสาเหตุเปลือกเน่าของผลลิ้นจ่ี. หนา้ 27-45. ในรายงานผลงานวจิ ยั ประจาำ ป ี 2533. ศนู ยว์ จิ ยั พชื สวนเชยี งราย สถาบนั วิจัยพืชสวน กรมวิชาการเกษตร. สำานกั งานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงานโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำาร ิ (สาำ นกั งาน กปร.). 2555. คมู่ อื ท ่ี 7 ลน้ิ จ ่ี นพ.1. บรษิ ทั มฟู เมน้ ทเ์ จน ทรี จาำ กดั . กรุงเทพฯ. 20 หน้า. อุดม ฟ้ารุ่งสาง นวลวรรณ ฟ้ารุ่งสาง และสุธาสินี แผนคู้. 2554. การเข้าทำาลายโดย การเจรญิ ภายในพืชของรา Lasiodiplodia theobromae สาเหตุโรคข้ัวผล เน่าหลังการเกบ็ เก่ยี วของมะม่วง. ว. วทิ ย.กษ 42:1 (พเิ ศษ): 19-22. อรอมุ า เพยี ซา้ ย. (บรรณาธกิ าร). 2555. บญั ชรี ายการทรพั ยส์ นิ ชวี ภาพรา. สาำ นกั พฒั นา เศรษฐกจิ จากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน). กรงุ เทพฯ. 760 หน้า. Agrios, G.N. 1978. Plant pathology. Academic Press, New York. 703 p. Barnett, H.L. and B.B. Hunter. 1986. Illustrated genera of imperfect fungi. Burgess Publishing Company. fourth Edition. Minnesota. 218 p. Samson, R.A. and E.S. Hoekstra. 2004. Introduction to Food-and Airborne Fungi. Centraalbureau voor Schimmelcultures. Natherlands. 389 p. 118 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

ภาคผนวก

â¤Ã§ÊÌҧ¢Í§àªé×ÍÃÒ Bipolaris sp. 2 1 1 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) และ โคนิเดีย (conidia) 3 2 โคนิดิโอฟอร์บริเวณรอยแผลส่วนที่ โคนิเดียหลดุ ออกไป 3 โคนิเดียงอก ที่มา : Barnett et al., 1986 3 Colletotrichum sp. 1 4 1 อะเซอวลู ัส (acervulus) 2 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) และ ซีเต้ (setae) 3 โคนิเดีย (conidia) รปู ร่างทรงกระบอก 4 โคนิเดีย รูปร่างเสี้ยวพระจันทร์ 2 ที่มา : Barnett et al., 1986 Curvularia sp. 1 2 1 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) 2 โคนิเดีย (conidia) ที่มา : Barnett et al., 1986 120 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

Dothiorella sp. 2 3 1 1 พิคนิเดีย (pycnidia) 2 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) 3 โคนิเดีย (conidia) ที่มา : Barnett et al., 1986 Fusarium sp. 1 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) 2 มาโครโคนิเดีย (macroconidia) 2 และไมโครโคนิเดีย (microconidia) 3 แคลมิโดสปอร์ (chlamydospore) ที่มา : Barnett et al., 1986 3 Samson et al., 2004 1 Gliocephalotrichum sp. 1 3 2 1 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) 2 ไฟอะลายด์ (phialide) 3 โคนิเดีย (conidia) ที่มา : Barnett et al., 1986 121 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

Lasiodiplodia sp. 2 3 1 1 พิคนิเดีย (pycnidia) 2 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) พาราไฟซิส (paraphyses) 3 โคนิเดีย (conidia) ที่มา : Barnett et al., 1986 Penicillium digitatum 1 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) และโคนิเดีย (conidia) 2 โคนิเดีย 1 2 ที่มา : Samson et al., 2004 Pestalotiopsis sp. 2 1 อะเซอวลู ัส (acervulus) 3 2 โคนิเดีย (conidia) 3 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) และ โคนิเดีย ที่มา : Barnett et al., 1986 1 122 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

Phomopsis sp. 1 2 3 1 พิคนิเดีย (pycnidia) 2 อัลฟา โคนิเดีย (alpha conidia) 4 3 เบต้า โคนิเดีย (beta conidia) 4 โคนิดิโอฟอร์ (conidiophores) ที่มา : Barnett et al., 1986 Phytophthora sp. 1 สปอร์แรนเจียม (sporangium) 1 สร้างติดต่อกันบนก้าน สปอแรนจิโอฟอร์ (sporangiophore) 2 2 การสร้างซูโอสปอร์ (zoospore) ภายในสปอร์แรนเจียม 3 การผสมกันระหว่างโอโอโกเนียม 3 (oogonium) และ แอนเทอริเดียม (antheridium) ให้กำาเนิดโอโอสปอร์ (oospores) ที่มา : วิจัย, 2546 Thielaviopsis sp. 1 3 2 1 ไฟอะลายด์ (phialide) และไฟอะโลสปอร์ (phialospores) 2 อลรู ิโอสปอร์ (aleuriospores) 3 เส้นใยที่ให้กำาเนิดสปอร์สองแบบ ที่มา : Barnett et al., 1986 123 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

ÍÀÔ¸Ò¹ÈѾ·âä¾×ªÇÔ·ÂÒ กำรเข้ำทำ� ลำยแบบแฝง (latent infection) สภาพทีพ่ ืชอาศัยถูกเช้ือโรคชนดิ หนง่ึ เข้าทาำ ลายแต่ไม่สามารถแสดงลกั ษณะอาการให้เหน็ ได้ กำ้ นชสู ปอร ์ (sporangiophore) เสน้ ใยพเิ ศษทอ่ี าจแตกหรอื ไมแ่ ตกแขนงทป่ี ลาย ให้ กาำ เนดิ สปอร์แรนเจยี ม sporangium แคลมิโดสปอร์ (chlamydospore) สปอร์หรือหน่วยขยายพันธุ์แบบไม่ใช้เพศที่มี ผนงั หนา เกิดจากการเปล่ียนแปลงของเซลล์ใดเซลล์หนงึ่ ในเส้นใยของ เชื้อรา ช่วยการอยู่ข้ามฤด ู จัดเป็น resting spore ชนดิ หนง่ึ โคนิเดียม [conidium (เอกพจน์)] โคนิเดีย [conidia (พหูพจน์)] เซลล์สืบพันธ์ุ แบบไม่ใช้เพศของรา ซึง่ สร้างจากเซลล์ของ conidiophore โคนดิ ิโอจนี ัสเซลล์ (conidiogenous cells) เซลล์ทีส่ ร้าง conidium โคนดิ โิ อฟอร ์ (conidiophore) เสน้ ใยพเิ ศษทแี่ ตกแขนงออกจากเสน้ ใย อาจเปน็ เสน้ เดย่ี วหรือแตกแขนงก็ได้ท่ปี ลายหรอื ด้านข้าง ให้กำาเนดิ โคโลน ี (colony) กล่มุ ของสง่ิ มชี วี ติ (เชอื้ รา) มชี วี ติ อย่ ู หรอื เจรญิ ในสถานทแี่ ห่งหนง่ึ ชอ่ งเปด (ostiole) ชอ่ งเปดิ หรอื รซู งึ่ สปอรส์ ามารถรอดออกไปไดจ้ ากฟรตุ ตงิ้ บอด ี เชน่ ในเพอรทิ เี ซียม (perithecium) และพิคนเิ ดยี ม (pycnidium) ซีเต้ (setae) เส้นใยสีเข้มขนาดใหญ่คล้ายหนาม เกิดอยู่ที่บริเวณขอบอะเซอวูลัส หรอื ปะปนอยู่กบั โคนดิ ิโอฟอร์ ซโู อสปอร์ (zoospore) สปอร์ท่ีมหี างและสามารถว่ายนาำ้ ได้ เบต้ำโคนเิ ดีย (beta conidia) สปอร์ของเชอ้ื รา เซลล์เดียว ใส รูปร่างเป็นเส้นยาว ส่วนปลายโคงั งอคล้ายตะขอ เกดิ ในพคิ นิเดยี ม 124 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

ผนงั ก้ัน (septum) ผนงั กน้ั เป็นลักษณะหนงึ่ ของเส้นใยเชอื้ รา พำรำไฟซิส (paraphyses) เส้นใยของเชื้อราท่ีเป็นหมันมักพบในฟรุตติ้งบอดีของ เชื้อราบางชนดิ พิคนิเดีย (pycnidia) ฟรุตต้ิงบอดีท่ีเกิดแบบไม่มีเพศ มีรูปร่างกลมหรือรูปคนโท ภายในเป็นทีเ่ กดิ ของโคนดิ ิโอฟอร์ และโคนิเดียม เพนซิ เิ ลท (penicillate) ลกั ษณะคล้ายแปรง เพอรทิ ีเซียม (perithecium) เป็นโครงสร้างแบบฟรตุ ติ้งบอดี ในเชอ้ื รา ภายในจะ เป็นถงุ บรรจุสปอร์เตม็ ไปด้วยสปอร์ของเชื้อรา ฟรุตต้งิ บอด ี (fruiting body) โครงสร้างพเิ ศษซง่ึ เป็นทเ่ี กดิ สปอร์ของรา ไฟอะลำยด์ (phialide) เซลล์ที่สร้างโคนเิ ดยี ซง่ึ โคนเิ ดียทีอ่ ่อนกว่าจะถกู สร้างทฐ่ี าน ของโคนดิ ิโอจีนัส เซลล์ โคนิเดียที่อ่อนกว่าจะดันให้โคนิเดียท่ีแก่กว่า เคลอื่ นทไ่ี ปข้างหน้า อาจต่อกนั เป็นเส้นสาย หรือหลุดขาดจากกัน ความ ยาวของไฟอะลายด์จะไม่เปลย่ี นแปลง มำโครโคนเิ ดยี (macroconidia) สปอรข์ นาดใหญ ่ รปู รา่ งยาวเรยี ว มผี นงั กน้ั หลายอนั ไมโครโคนิเดีย (microconidia) สปอร์ขนาดเลก็ มี 1-2 เซลล์ อาจเกดิ รวมกันเป็น กลุ่มหรือต่อกันเป็นลูกโซ่ยาวทีป่ ลายก้านไฟอะลายด์ สโตรมำ (stroma) โครงสร้างทีเ่ กดิ จากเส้นใยอดั แน่นบนหรือภายใน เป็นทเ่ี กิดของ โครงสร้างสืบพันธุ์ซึง่ อาจเป็นแบบใช้เพศหรอื ไม่ใช้เพศกไ็ ด้ สปอร์แรนเจยี ม [sporangium (เอกพจน์) sporangia (พหูพจน์)] โครงสร้างหรือ ภาชนะท่บี รรจสุ ปอร์ท่เี กิดจากการผสมพันธุ์แบบไม่มเี พศ สปอร์แรนจโิ อฟอร์ (sporangiophore) เส้นใยพิเศษทอ่ี าจแตกหรอื ไม่แตกแขนงที่ ปลาย ให้กำาเนดิ สปอร์แรนเจยี ม 125 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

สปอร์โรโดเชยี ม (sporodochium) โครงสร้างลกั ษณะเป็นก้อนนนู ซึ่งประกอบด้วย กลุ่มของโคนดิ โิ อฟอร์ ท่สี านกนั อยู่บนมวลของเส้นใย อะเซอวูลัส (acervulus) โครงสร้างเฉพาะหรือถุงบรรจุสปอร์อยู่ภายใน (fruiting body) ชนดิ ไม่ใช้เพศ (asexual) ที่ฝังตัวอยู่ใต้ผวิ ใบ รปู ร่างคล้ายคนโท และผลติ โคนิเดีย อลั ฟำ โคนเิ ดีย (alpha conidia) สปอร์ของเชื้อรา เซลล์เดยี ว ใส รปู ไข่ เกดิ ใน พิคนเิ ดียม อลูรโิ อสปอร์ (aleuriospores) สปอร์ของเช้ือราแบบไม่อาศัยเพศ เชือ้ ราสร้างสปอร์ ทป่ี ลายของโคนดิ โิ อฟอรโ์ ดยสรา้ งผนงั กนั้ เซลลข์ นึ้ ในชว่ งแรกสปอรย์ งั คง มสี ่วนท่ตี ดิ กัน แต่ต่อมาบางสปอร์กห็ ลุดออกไป สปอร์ทตี่ ิดกับโคนดิ โิ อ ฟอร์จะเป็นสปอร์อ่อน แอนเทอริเดยี ม (antheridium) อวัยวะทร่ี าบางชนดิ ใช้แทนเพศผู้ในการผสมพนั ธ์ุ แอพเพรสซอเรยี ม (appressorium) สว่ นปลายของเสน้ ใยหรอื germ tube ของเชอ้ื ราทสี่ ามารถเขา้ ประชดิ หรอื ตดิ กบั พชื อาศยั และเรมิ่ การเขา้ ทาำ ลายพชื อาศยั โอโอโกเนียม (oogonium) ส่วนที่ทำาหน้าท่ีสืบพันธุ์เพศเมียของราในกลุ่ม โอโอไมซสิ (oomycetes) ภายในมไี ข่ 1 ใบ หรอื มากกว่า โอโอสปอร์ (oospore) สปอร์แบบมีเพศซึ่งเกิดจากการผสมกันระหว่างส่วนท่ีทำา หนา้ ทส่ี รา้ งเซลลเ์ พศผ ู้ (แอนเทอรเิ ดยี ม) และเซลลเ์ พศเมยี (โอโอโกเนยี ม) สปอร์ทมี่ ผี นงั หนา ผิวเรยี บ 126 โรคผลไม้หลังการเก็บเกี่ยว

¡ÒÃàµÃÕÂÁÍÒËÒÃàÅéÕ§àª×é;մÕàÍ (Potato dextrose agar, PDA) สÙตรอาหารเล้ียงเช้ือพีดีเอ มนั ฝรง่ั (ปอกเปลือกแล้ว) 200 กรัม น้ำาตาลเด็กซ์โตรส (dextrose) 20 กรมั วุ้น 17 กรัม นา้ำ กลัน่ 1,000 มลิ ลลิ ิตร วÔ¸ี·íา นำามันฝร่ังปอกเปลือกแล้ว หั่นเป็นช้ินเล็กๆ ขนาดประมาณ 1 ลูกบาศก์ เซนตเิ มตร ตม้ กบั นาำ้ กลนั่ 500 มลิ ลลิ ติ ร จนมนั ฝรง่ั สกุ จงึ นาำ มากรองดว้ ยผา้ ขาวบาง เอาเนื้อมันฝรั่งออก เติมนำ้าตาลเด็กซ์โตรส 20 กรัม ต้มและคนจนนำ้าตาลละลาย ใสว่ นุ้ 17 กรมั ตม้ จนวนุ้ ละลาย เตมิ นา้ำ ใหค้ รบ 1,000 มลิ ลลิ ติ ร แลว้ ใสข่ วด นาำ ไปนง่ึ ฆา่ เชอ้ื ในหม้อนงึ่ ความดนั ไอ (autoclave) ความร้อนทอ่ี ณุ หภมู ิ 121 องศาเซลเซยี ส ความดัน 15 ปอนด์ต่อตารางนิว้ เป็นเวลา 15-20 นาที หมำยเหต ุ ใช้น้ำาตาลกลโู คส (glucose) แทนนำ้าตาลเด็กซ์โตรสได้ 127 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

ดัชนีเช้ือราสาเหตุโรคพืชหลังการเก็บเก่ียว เชื้อรำสำเหตุ โรค ผลไม้ หน้ำ Bipolaris cactivora ผลเน่า แก้วมังกร 4 Colletotrichum capsici ผลเน่า แก้วมังกร 8 แอนแทรคโนส มะละกอ 70 Colletotrichum gloeosporioides ผลเน่า แก้วมังกร 6 ลิ้นจี่ 98 Colletotrichum lagenarium แอนแทรคโนส ฝรั่ง 52 Colletotrichum musae มะม่วง 60 แอนแทรคโนส มะละกอ 68 Curvularia sp. ขั้วหวีเน่า องุ่น 112 Dothiorella sp. แอนแทรคโนส แตงโม 38 Fusarium solani ผลเน่า กล้วย 16 Fusarium sp. ขั้วผลเน่า กล้วย 18 ขั้วผลเน่า ลิ้นจี่ 100 Gliocephalotrichum bulbilium ขั้วหวีเน่า มะม่วง 64 Gliocephalotrichum longibrachium ผลเน่า มะละกอ 73 Greeneria sp. ผลเน่า กล้วย 14 ผลเน่า แตงโม 36 ผลเน่า เงาะ 24 เงาะ 24 เงาะ 26 128 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว

ดัชนีเชื้อราสาเหตุโรคพืชหลังการเก็บเกี่ยว เชื้อรำสำเหตุ โรค ผลไม้ หน้ำ Lasiodiplodia theobromae ขั้วหวีเน่า กล้วย 12 ขั้วผลเน่า มะม่วง 62 Phyllosticta psidiicola ผลเน่า มะละกอ 72 Phytophthora palmivora เงาะ 22 Penicillium digitatum ผลจุดดำา แตงโม 34 Pestalotiopsis sp. ผลเน่า ทุเรียน 44 Phomopsis sp. ราเขียว ฝรั่ง 48 ผลเน่า มังคดุ 78 Thielaviopsis sp. ผลเน่า ลำาไย 89 ลองกอง 92 ฝักเน่า ลิ้นจี่ 96 ผลเน่า ฝรั่ง 50 ทุเรียน 42 ส้ม 104 เงาะ 28 ลำาไย 86 เงาะ 30 มังคุด 80 ลองกอง 90 มะขาม 56 สละ 108 129 โรคผลไม้หลังการเก็บเก่ียว