ปฏิบัติวิปัสสนา

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ ัสสนา ตอ้ งปรำรภควำมเพียรแต่พอดี 132 -บาลี ฉกกฺ . อ.ํ ๒๒/๔๒๐/๓๒๖. ควำมเพียรที่ปรำรภ มำกเกินไป ย่อมเป็นไปเพื่อควำมฟุ้งซ่ำน ควำมเพียรท่ี ย่อหยอ่ นเกินไป ย่อมเปน็ ไปเพอื่ ควำมเกยี จคร้ำน เธอจงตงั้ ควำมเพยี รให้ แตพ่ อดี 329



ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ ัสสนา ควำมหมำยของทำงสำยกลำง (นยั ท่ี 1) 133 -บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๕๒๘/๑๖๖๔. 1 ขอ้ ปฏบิ ตั อิ นั เปน็ ทำงสำยกลำง องค์ ๘ คอื อรยิ มรรคอนั ประกอบดว้ ย 331

ปฏบิ ัติ สมถะ วิปสั สนา ควำมหมำยของทำงสำยกลำง (นยั ท่ี 2) 134 -บาลี ตกิ . อ.ํ ๒๐/๓๘๑-๓๘๓/๕๙๖-๕๙๗. 332

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 333

334

ปฏบิ ัติ สมถะ วปิ สั สนา ควำมหมำยของทำงสำยกลำง (นยั ท่ี 3) 135 -บาลี นทิ าน. ส.ํ ๑๖/๗๒-๗๔/๑๒๘-๑๓๒. 335

336

ปฏิบตั ิ สมถะ วิปสั สนา อำนสิ งสข์ องกำยคตำสติ (นยั ที่ 1) 136 -บาลี อปุ ร.ิ ม. ๑๔/๒๑๐-๒๑๕/๓๐๖-๓๑๗. 337

338

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ ัสสนา 3 339

0 0 (วธิ กี �รปฏบิ ตั ทิ ต่ี ถ�คตจดั เปน็ ก�ยคต�สติ มคี อ่ นข�้ งม�ก เชน่ ก�รเจรญิ อ�น�ป�นสต,ิ ก�รเปน็ ผมู้ สี ตสิ มั ปชญั ญะ, ก�รพจิ �รณ�อสภุ ะ, ก�รพจิ �รณ�โดยคว�มเปน็ ธ�ต,ุ ก�รเจรญิ ฌ�นทง้ั ๔ เปน็ ตน้ นอกจ�กน้ี ยงั ไดต้ รสั ถงึ อปุ ม�ต�่ งๆ ไวด้ ว้ ย ผอู้ �่ นส�ม�รถศกึ ษ�ร�ยละเอยี ดไดจ้ �ก คว�มเต็มของพระสตู รนี้ 340

ปฏิบัติ สมถะ วปิ สั สนา อำนิสงส์ของกำยคตำสติ (นัยท่ี 2) 13๗ -บาลี เอก. อ.ํ ๒๐/๕๗–๖๐/๒๓๓-๒๔๖. กำยคตำสต 341

กำยคตำสต 342

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 343

344

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 345



ปฏิบัติ สมถะ วปิ ัสสนา ลกั ษณะของผ้ตู ั้งจติ ในกำยคตำสติ 13๘ -บาลี สฬา. ส.ํ ๑๘/๒๔๘-๒๔๙/๓๕๐. 347

ควำมส�ำรวม ย่อมมีด้วย อำกำรอยำ่ งนี้แล 348

ปฏิบัติ สมถะ วปิ สั สนา ลกั ษณะของผไู้ มต่ งั้ จติ ในกำยคตำสติ 139 -บาลี สฬา. ส.ํ ๑๘/๒๔๖-๒๔๗/๓๔๘. ไม ไม่ 349

ควำมไม่ส�ำรวม ย่อมมีได้ ด้วยอำกำรอย่ำงนี้แล 350

ปฏิบตั ิ สมถะ วิปสั สนา ให้ตั้งจติ ในกำยคตำสติ 140 เสมอื นบรุ ุษผ้ถู อื ภำชนะนำ�้ มัน -บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๒๒๖-๒๒๗/๗๖๓-๗๖๖. ไมเ่ ป็นอย�่ งนั้น พระเจ�้ ข้�. 351



ปฏิบัติ สมถะ วิปัสสนา ภำชนะ น้ำ� มันอนั เตม็ เปย่ี ม เปน็ ชื่อของกำยคตำสต 353

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปสั สนา ทีส่ �ำหรับเทย่ี วไป ของนกั ปฏิบัติ 141 -บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๑๙๘/๗๐๐. จงเที่ยวไปในที่ที่ควร เทยี่ วไป ซงึ่ เปน็ วสิ ยั แหง่ บดิ ำตนเถดิ สติปัฏฐำน 4 4 พิจำรณำเห็นกำยในกำยอยู่ พจิ ำรณำเหน็ เวทนำในเวทนำอย พิจำรณำเห็นจิตในจิตอยู่ พิจำรณำเห็นธรรมในธรรมอย น้ีคือท่ีท่ีควรเท่ียวไป ซ่ึงเป็นวิสัย แหง่ บดิ ำตนของภกิ ษ 354

ปฏิบตั ิ สมถะ วปิ สั สนา กำรเจรญิ สติปฏั ฐำนของคนฉลำด 142 -บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๒๐๐-๒๐๓/๗๐๔-๗๐๗. 355



ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 357

ผมู้ ปี ญั ญำ ฉลำด เฉยี บแหลม ยอ่ มพจิ ำรณำ เหน็ กำยในกำยอยู่ มคี วำมเพยี ร มสี มั ปชญั ญะ มสี ติ กำ� จดั อภิชฌำและโทมนัสในโลกเสีย เมื่อเธอพิจำรณำเห็น กำยในกำยอยู่ จิตย่อมตั้งม่ัน ละอุปกิเลสได้ เธอย่อม สำ� เหนยี กนมิ ติ นนั้ 358

ปฏิบตั ิ สมถะ วปิ ัสสนา ยอ่ มไดธ้ รรมเปน็ เครอ่ื งอยเู่ ปน็ สขุ ในปจั จบุ นั และ ไดส้ ตสิ มั ปชญั ญะ 359

อำนิสงสข์ องกำรเดนิ จงกรม ปฏบิ ัติ สมถะ วิปสั สนา 143 -บาลี ปญจฺ ก. อ.ํ ๒๒/๓๑/๒๙. อำนสิ งสใ์ นกำรจงกรม 5 ประกำร 3 360

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปสั สนา กำรอยู่ป่ำเหมำะกับภกิ ษุบำงรปู 144 -บาลี ทสก. อ.ํ ๒๔/๒๑๖/๙๙. ข�้ แตพ่ ระองคผ์ เู้ จรญิ ข�้ พระองคป์ ร�รถน�เพอ่ื ซอ่ งเสพเสน�สนะ คอื ป�่ และร�วป�่ อนั สงดั . เรำเมื่อไม่ได้สมำธิ จักซ่องเสพเสนำสนะ คือ ป่ำและรำวป่ำอันสงัด ผู้น้ัน จ�ำตอ้ งหวังข้อน้ี คอื จักจมลงหรอื จกั ฟงุ้ ซ่ำน 361

362

ปฏิบัติ สมถะ วปิ สั สนา เธอจงอยู่ในหมู่สงฆ์เถิด เม่ือเธออยู่ใน หม่สู งฆ์ ควำมสำ� รำญจักม (เนอ้ื คว�มขอ้ นแ้ี สดงว�่ ก�รออกไปอยปู่ �่ มไิ ดเ้ หม�ะส�ำ หรบั ทกุ คน.) 363

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา ลกั ษณะของบุคคลสีป่ ระเภท 145 -บาลี จตกุ กฺ . อ.ํ ๒๑/๑๘๕-๑๘๖/๑๓๘. 4 4 3 4 บคุ คลบำงคนในโลกนี้ เสพ เสนำสนะอนั สงดั คอื ปำ่ และรำวปำ่ เขำตรกึ ถงึ กำมวติ ก บำ้ ง ตรึกถงึ พยำบำทวติ กบ้ำง ตรกึ ถงึ วิหิงสำวิตกบ้ำงใน เสนำสนะนั้น บุคคลเป็นผู้มีกำยออกไป แลว้ มีจติ ยงั ไม่ออกอยำ่ งนแี้ ล บคุ คลบำงคนในโลกน้ี ไมเ่ สพเสนำสนะ อันสงัด คือ ป่ำและรำวป่ำ เขำตรึกถึงเนกขัมมวิตกบ้ำง อพั ยำบำทวติ กบำ้ ง อวหิ งิ สำวติ กบำ้ งในทน่ี น้ั บคุ คลเปน็ ผมู้ กี ำยยงั ไมอ่ อกไป มจี ติ ออกไปแลว้ อยำ่ งนแ้ี ล 364

ปฏิบัติ สมถะ วปิ สั สนา บุคคลบำงคนในโลกน้ี ไมเ่ สพเสนำสนะอันสงัด คือ ป่ำและรำวป่ำ เขำตรึกถึง กำมวิตกบ้ำง ตรึกถึงพยำบำทวิตกบ้ำง ตรึกถึงวิหิงสำ วติ กบำ้ ง บคุ คลเปน็ ผมู้ กี ำยยงั ไมอ่ อกดว้ ย มจี ติ ยังไมอ่ อกดว้ ยอย่ำงน้ีแล บคุ คลบำงคนในโลกน้ี เสพเสนำสนะอันสงัด คือ ป่ำและรำวป่ำ เขำตรึกถึง เนกขัมมวิตกบ้ำง อัพยำบำทวิตกบ้ำง อวิหิงสำวิตกบ้ำง ในเสนำสนะนั้น บุคคลเป็นผู้มีกำยออก ไปแล้วดว้ ย มีจติ ออกไปแล้วดว้ ยอย่ำงนี้แล 365

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ สั สนา ไม่ตอ้ งร้อนใจ หำกยังไม่ประสบผล 146 -บาลี ตกิ . อ.ํ ๒๐/๓๐๙-๓๑๐/๕๓๒. 33 3 33 กำรสมำทำนอธศิ ลี สกิ ขำ ก ำ ร ส ม ำ ท ำ น อ ธิ จิ ต ต สิ ก ข ำ กำรสมำทำนอธปิ ญั ญำสกิ ขำ 366

ปฏิบัติ สมถะ วปิ สั สนา กจิ ทคี่ วรรบี ดว่ นทำ� ของภกิ ษุ 3 อยำ่ ง ภิกษุนั้นไม่มีฤทธิ์หรืออำนุภำพท่ี จะบนั ดำลวำ่ จติ ของเรำจงพน้ จำกอำสวะทงั้ หลำย เพรำะ ไมถ่ อื มนั่ ดว้ ยอปุ ำทำน ในวนั นแ้ี หละ หรอื มฉิ ะนน้ั กใ็ นวนั พร่งุ นี้ หรอื ในวนั มะรนื น เธอท้ังหลำย พึงศึกษำอย่ำงนี้ว่ำ เรำจักมีฉันทะอย่ำงแรงกล้ำในกำร สมำทำนอธศิ ลี สกิ ขำ เรำจกั มีฉันทะอย่ำงแรงกลำ้ ในกำร สมำทำนอธจิ ติ ตสกิ ขำ เรำจกั มฉี นั ทะอยำ่ งแรงกลำ้ ในกำร สมำทำนอธิปัญญำสิกขำ 367

สน้ิ กเิ ลสกแ็ ลว้ กนั ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา ไม่ตอ้ งรู้วำ่ ส้นิ ไปเท่ำไร 14๗ -บาลี สตตฺ ก. อ.ํ ๒๓/๑๒๘/๖๘. เมอ่ื ภกิ ษหุ มน่ั เจรญิ ภำวนำอย แมจ้ ะไมร่ อู้ ยำ่ งนว้ี ำ่ วนั น้ี อำสวะของเรำสน้ิ ไป เท่ำน้ี เมื่อวำนสิ้นไปเท่ำนี้ หรือเม่ือวำนซืนส้ินไปเท่ำน แต่ที่จริง เมอ่ื อำสวะสน้ิ ไป ภกิ ษนุ ้ันก็รูว้ ่ำสิ้นไป 368

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วปิ สั สนา หำกประพฤตถิ กู ตอ้ ง ยอ่ มไดร้ บั ผล 14๘ จะหวงั ผลหรอื ไมห่ วงั ผล -บาลี อปุ ร.ิ ม. ๑๔/๒๗๙-๒๘๐/๔๑๔-๔๑๕. ถ้ำแม้ท�ำท้ังควำมหวังและควำม ไม่หวัง แล้วประพฤติพรหมจรรย์ เขำกส็ ำมำรถบรรลผุ ล 369



ปฏิบตั ิ สมถะ วปิ สั สนา (ทรงใหอ้ ปุ ม�โดยท�ำ นองนอ้ี กี ส�มขอ้ คอื บรุ ษุ ผตู้ อ้ งก�รน�ำ้ นม รดี น�ำ้ นมจ�กแมโ่ คลกู ออ่ น บรุ ษุ ผตู้ อ้ งก�รเนย ปนั้ เนยจ�กนมทหี่ มกั เปน็ เย่ือแล้ว บุรุษผู้ต้องก�รไฟ สีไฟจ�กไม้แห้ง ก็ย่อมได้ผลต�มท่ีตน ตอ้ งก�ร แมจ้ ะท�ำ คว�มหวงั หรอื คว�มไมห่ วงั กต็ �ม ผลนน้ั ๆ กย็ อ่ มมใี หเ้ อง เพร�ะไดม้ ีก�รท�ำ ที่ถูกต้องลงไปแลว้ ). 371

ปฏบิ ตั ิ สมถะ วิปสั สนา บทอธิษฐำนจติ เพื่อทำ� ควำมเพยี ร 149 -บาลี ทกุ . อ.ํ ๒๐/๖๔/๒๕๑. 2 2 372

ปฏิบัติ สมถะ วปิ สั สนา เรำจักตัง้ ไว้ซึง่ ควำมเพยี รอนั ไม่ถอยกลบั ด้วยกำรตั้งจิตว่ำ หนัง เอ็น กระดูก จักเหลืออยู่ เนื้อ และเลือดในสรีระจักเหือดแห้งไปก็ตำมที ประโยชน์ใด อันบุคคลจะพึงบรรลุได้ด้วยก�ำลัง ด้วยควำมเพียร ด้วย ควำมบำกบ่ัน ของบุรุษ ถ้ำยังไม่บรรลุประโยชน์น้ันแล้ว จกั หยุดควำมเพียรเสยี เป็นไม่มี ดังนี้. 373



ตวั อยา่ ง วิธกี ารปฏบิ ตั ิ

ปฏิบตั ิ สมถะ วิปัสสนา สมาธทิ กุ ระดับ 150 สามารถอาศัยเพื่อสน้ิ อาสวะได้ -บาลี นวก. อ.ํ ๒๓/๔๓๘-๔๔๔/๒๔๐. 1 1. บาลีฉบับมอญ กล่าวลงเลยไปถึงว่า “เพราะอาศัยสัญญาเวทยิตนิโรธบ้าง” แต่ฉบับบาลีสยามรัฐหยุดเสียเพียงแค่เนวสัญญานาสัญญายตนะนี้เท่านั้น. -ผรู้ วบรวม 376

ปฏิบัติ สมถะ วิปสั สนา 377

(ในกรณีแห่งการสิ้นอาสวะ เพราะอาศัยทุติยฌานบ้าง เพราะ อาศัยตติยฌานบ้าง เพราะอาศัยจตุตถฌานบ้าง ก็มีคำาอธิบายท่ีตรัสไว้ โดยทำานองเดียวกันกับในกรณีแห่งปฐมณานข้างบนนี้ ทุกตัวคำาพูดทั้ง ในส่วนอุปไมยและส่วนอุปมา ผิดกันแต่ช่ือแห่งฌานเท่าน้ัน ผู้ศึกษาพึง เทียบเคียงไดเ้ อง). 378