Ш.Бейсенова Тойға келген келіншек

Ш э рваны Бъйсеновч « а зг ' ЭрхеМ TOHFA КЕЛГЕН КЕЛ1НШЕК

Ш э2)бану Бейсенова ТОЙГА НЕЛГЕН КЕЛ1НШЕК Алматы «Ж алы н » 1980

Каз2 Б 38 Бейсенова Шэрбану Б 38 «TofiFa келген келшшек». Энлмелер. Алматы «Ж алын» 1980. 120 бет. «Тойра келген кел!ншек»— Ш. Бейсенованын тудрыш кггабы. Жас автордыц байкампаздыры. айтар ойын ез1нше туйЫдеугс умтылуы куптарлык. К,аз 2 70303-57 209—80 4702230200 408(05)80 (g) «Ж алын» баспасы — 1980

ТОЙЕА НЕЛГЕН КЕЛ1НШЕК Тунде туган ак сарбас саулыктыд козысын енесше телш ёнкейе бергеш сол едд Ш эркулдщ од дабагы булк- булк тартданы. Кейде адам деген e3i дызыд кой, од ка- багыныд тартуын жаксылыкка жорып, элденеге ш тей елепзш умггтенепш бар. Кезш од колЫныд сук сауса- гымен жайлап сипап «узагынан, узагынан» дед куб1рле- дк Аягы жерге, тумсыгы енесше жетпей ек1 ортада сал- бырап калган ак козы тыпырлады. Ш эркул сонда барып Ti3e 6yrin: — И-и, жарыктык-ай,— деп козыны енесш щ бауы- рына салды. Козыны ауыздандырып отырып киялы ш арк урып, алысты кезш Kerri. Пенде емес пе, эрю м ге ез туы- сы жакын. EciHe Сапарды д биыл университет б тр гел 1 оты май iHiciHeH бурын, эскердег! е зш щ кенже бауыры TycTi. Ko3iHin тартуын соныд аман-есен оралуына жорып отыр каз1р. Булар елден шалгай. Кандай хабар болмасын ауыл- дагы агайын-тугандарга жетш , буларга ара конып асыд- пай келедь Ш эркул ездерш улкен элеммен жалгастыру- шы конагы да, улыгы да келетш жалгыз куре ж олга да- рап еледдей бердь Bip Toyipi, осы жолы кеп кугирген

жок,. Туе ауа ортальщтан келген кггапханашы кыз 6ip топ газет-журналдармен 6ipre муныц колына эдеттепден калындау хат устатты. Б1рден таныды. Кайнысынын мердей жазуы кезге ыстык тартып барады. Кайнысы Алматыда улкен окуда. Ш эркулдщ шамалауынша, биыл тамамдайтын болу керек. 03 i Сапардан мушел ж а с Kiiui. Содан да шал-кемшр Сапарра медет, шаршап-шалдык- канда демеу берер куат болсын деп атын Канат койып- ты. Ш эркул оны «Tepexrirrr» дейдк «Тере десе деген- дей-ау»,— деп кайнысынын. ауыл дэстур1 бойынша ул кей тш п , кабы ргага ш н ген суретше карап кейде айтып кояды. Ш аш ын 6ip жарына жыра тарайтын. Иепн сэл кетере кырын карап отырран келбе™ корнем. Кабактан TiK тускен кыр мурыны жарасты он бередь Бул — был- тыр ж1берген cypeTi едь Eceftin кеткеш nopiHin тур. Алдында аскар таудай оке, сезш жыкпас aFa бол- раннан ба, ол Сапарра караранда камсыз, шаруара кыр- сыз болып ecTi. BipaK MiHe3i салдырлак, Torin-шашпа жомарттыры тары бар. Эр1 жиын-тойра yftip. Осы эдет! ез1не уй л еам д ! де едк Мектеп 6iTipreH сок аудандык га- зетте eni жыл жумыс icTen, окура аттанды. Окуы жазу- шыньщ дей ме, т щ ш ш щ дей ме окуы кершедк Эйтеу1р, ж ам ан оку емес екенш Ш эркул бьледк К он вер та кысып устаран куйде калбалактап уйге ж у п р д ь Кысып устам аса ж аксы хабары конверттен шы- рып тура кашатындай-ак кередь — Дулаттын KOKeci, а Дулаттыц KOKeci, ТорежШттен хат келд1 рой. Басьщды KOTepnii.— Yftfli басына кетере самбырлай юрдь — А -ау ,— Сапар орнынан созыла турып, кеудесш KOTepin отырды. Онын TycKi шайра келген! едь Ш эркул­ дщ шайы кайнаганш а коз шырымын ала турайын деп кисайран. K©3i ш н г е ш де сол едк Келш ш епнщ «KOKeci десе KOKeci» деген Ty6i тускен шелектей дацрыраран даусы оянбасына коймады. Эншейшде «Эй, сонша неге 6

ж елш тщ ?»— деп зекш тастар едк Канаттан хат келд1 деген сон. кошлденш, жады рай туст!. 1шсшщ атын ecri- генде, KOKiperi сарыныштан сыркырарандай болды д а, 6ip нэзш нур куйылгандай жайдарыланып сала бердк Оны биыл ж ш ойлайтын болып ж у р . О к у 6ixipeTiHi кош- лше коп демеу. Келш ауданра ж аксы кызметке орналас- са, 6ip жарыма шыкса деп коксейдк Койдан кажыран, талран ш акта осы ой куат бередь Элгш де рана ат сорып ауыр тарткан бойы ж ещ лденш кеткендей езш тып-тын. ce3iHin калды. Д ем ала алмай оянранына окшген ж ок. Ш эркул о бастан куйеушщ алдына шырып керген жан емес. Хаттыц да сол уйде болран кезде келгенше куанды. «Ш арш ап ж ур едк кондл! к о те р ш п , ceprin ка- латын болды» деп куанады рой Ш эркул. Хатты KyfteyiHe устатып, e3i жанына журелеп отырды. С ап ар кара суык- тан жарылып кеткен быртиган саусактарымен конверты ебедейаз ашып, iuiiHeH торт бет хатты алып, аударысты- рып карап шыкты. Асы кпай баппен oicyFa KipicTi. Кей тусында «не дейдЬ> деп койып, кайта окиды. « 0 й , кунпк, бул да катын алура жарап калган екен рой» деп кещил- деп кулш алды. Ш эркул ешнэрсе уклады, сонда да бол- мед!. Сап ар хатты окып бола 6epin: — Ой-бой, бэйб1ше, тойра дайындал. Кайнын уйлене- TiH коршед!,— деп кощлденгендег! эдеымен келш ш егш щ иырына ап-ауыр колын арта салды. Б ул онын шын куан- раны едк — Р ас па? — М ш е жазыпты рой, сенбесен озш окышы.— Ш эр ­ кул хатты колына алып, Сапар кусап абдырамай, дауыс- тап, б1ркелк! ырракпен т у с ш к ы етш окып шыкты. Хатында Канат барлык жардайды т у Ы н п т eTin-ак жазыпты. «Оку аякталып калды, жасым болса жиырма бестен кетш барады, енд1 уйленуге руксат берерЫз- дер»,— дептк Келш сол жактын, кызы коршедк СЫмен 6ipre 6iTipeTiHre уксайды. Алматыдары ж ора-жолдаста-

рына 6ip улкен той eTKi3rici келед! екен. «Сабак аяктал- FaH сон келшдерщ1зд1 алып ауылра барамын. Ондагы ел-журтка той 03iMi3 барран сон жасалар. Алдымен Алма- тыдагы жолдастарра, тарап кетпей турранда, осы кектем- нен калдырмай етю зсек»,— дейдь Арасы мен женгесше: «Оздервдз келш, тойдын басы-касында болмасаныздар болмайды рой»,— деп аяктапты. Ш акыру билетш коса салып ж!берген екен. Буран Сапар мен Ш эркул куанба- ранда кайтсш. — Б ш п ед1м-ау,— деп мактанып койды Ш эркул.— Ko3iMHin тартуы белек ед1 6yriH. Сезгенмш Foft 6ip нэрсеш. — Сэуегейл1г1нд1 коя тур. Шайьщды ж а са .— Морт кететш томырык эдетше басып, кабарын туйе айтты. « О , 6aflFyc-ay, жалрыз iHin уйленейш деп жатканда куанышынньщ жеткен жер1 осы ма». Ш эркул куйеушщ сезш жактырмай ш тей элгШ ойласа да ширак журш дастаркан жайды. Ж ок, оньщ куанышынын жеткен жер! бул емес екен. Ш айды кешлденш отырып узак сораптап iuiTi. Ы стык шайды урттай отырып алдары той камы туралы eneyi кезек-кезек сейлеп таусылмас энг1меге кеш- Ti. М ундай энг1ме де сирек. К,онак келгенде, эйтпесе С а ­ пар не Ш эркул орталыкка туыстарра барып, кайткан- нан кейш осылай 6ip еркш кеа л е eKeyi де ыкыластанып энг1мелесуш1 едь Бугш де ерекше ыстык энг1меге берш- дь О т басынын куш ал энпмесшен белек, кептен кутш журген жаксы ниет — келш Tycipy, алдары той камы аркау болып отыр. Ш эркул эбд1ре тубшдег1 Тереж1г!тке деп сактап журген женттен опырып ортара койран. С а ­ пар женттен май касьщпен тастап койып, шайдан асык- пай урттайды. Олардын кеп киналып, басын ашып шеше алмай отырраны — отар. Тел уакыты. Кыстайры енбек- Tin нэтижесш керсететш де осы т а к . Элде тойды 6ip-eKi ай кешндете тур деп айтсак па екен деп те окталды. BipaK бул райларынан тез кайтты.

— Кой, Дулаттын, кекеы, кудалар жары тойга акша таппай жатыр деп ойлап калар. — Иэ-ау, танымайтын жекж ат б)здщ мундары кой- дан iiibiFa алмай калганымызды кайдан б ш п н , ойласа ойлар. — Тер еж ш ттщ сарын сындырмайык. Bip амалын ка- растыр. Ертес1не ертемен койды epicKe шырарып 6epin, Ш эр- кулге тастады д а, Сап ар орталыкда Kerri. Ж ол бойы баскармага айтар ойын сабактаумен болды. Бул барранда кексе ж ана ашылран екен. Басты к ор- нында. Сапарды кергенде 6ipiHiui сурараны «Отар ка- лай? Аманшылык. па?» болды. Сапар отардьщ аманды- рын, телдщ бет алысынын ж ам ан eMecTiriH, ж эл ры з iHi- ciHin уйленетшш, соран бармарын ш оркак т ш м е н асыра баяндап шыкты. Орнына он кунге адам 6epyiH сурады .. Бастык кеп ойланды. — Канат бэр1м1здщ де ж аксы керетш iHiMie. Оныц оку б тр етш дш н е, 6ip басынын екеу болганына куана- мыз. BipaK, отарасы, а з д щ отарды езШ здей багатын адам жок. Тойды кейш етюзадздер, не баска амалын табыныздар. Онын ycTiHe,— бастык кул1мдеп С ап арга багдарлай карады,— орден, медаль деген нэрселер бар, телд1 жаксы алсаныз, Ызд1 сонын 6ipeyiHe усынамыз ба деген ойдамыз.— Бастык осы сез1м унаган шыгар деген- дей л е к т п кулш алды.— Осы лай, Сэке. Телден анау Нуркелд! шалдан кем туспесшз. Э й , ол дары каскыр Fo fl.— Бастык басын шайкады.— Кеше барып кайтып ед1м, осы онкунджте тугандары к1лен eri3 екен. Биыл да алдына ж ан салмас.— Сапарды кайрай TycKici келш жорта айтканын сезд1рмедк Сапарды н к е ц ш шым ете калды. — ByriH сакпанга жогары класс окушылары барады. Оларга езМ з басшылык жасап, уйретпесещз, балаларга сенуге бола ма? С е й т Ы з , Сэке... 9

Сапардын орталыктан жабыркау, капалы оралганын Ш эркул б1рден сездк Тез шай дайындап, кшмш memicin бэйек бола калды. Ондайда Сапардын тез жадырайты- нын б1лед1. Торге сылк отыра кеткен сон барып т1лге келдк — Болшы, тамагын бар ма ед1?— Т1лге кел геш — тунергеш болмаса ж ауар га жок, жел котерген акша булттай ашуынын селд1рей бастаганы. Кой сутш наткан курен шайдан eni-ym шыны ш кен сон, кабагы ашыл- гандай болды. Сонда барып Ш эркул де суыртпактап созге тартты. — Бастык не дед1? — Н е деуии едк орнына адам жок, дейд1 де. Ш эркул енд1 KyfteyiHiH кощл1н орныктыра сейлед1: — Орнына адам тастаганмен, атак-абыройы езще келмеген сон ез1ндей кайдан карасын. — М ен де соны ойлап отырмын.— О л кенет кещлде- nin, курт жадырады. Ш угы л шенлмге келген жайы бар.— Бул тойга сен бар, бэйб1ше. Н еш ауа, мен ауылдагы той- дын, экесш танытып, бел ортасында боламын емес пе? Сейт, кайныннын тойын ез кольщмен 0TKi3in кел. Оган сенен жакын адам ж ок. Мен еткен жылы етпескемде Алматыны корд1м гой. Кайныннын аркасында сен де Kopin кел. М ына кара домалактар,— ол езшен томен mynip-mynip отырган балакайларды нускады,— адам болып Алматыда той жасаганш а кашан. — Кой, олай деме, KOKeci. Ертен-ак Дулатын- нын e3i алтыншы класка кел1п калган ж ок па? Ш эркулдщ кун каккан ж у з1не кызгылт рен ж ур1'п, куаныштан жайнап шыга келд1. Ш ай 1ш1л1п болтан. С а- пар мандайынын TepiH cypTin, iprere карай uieriHin отырды. Орнынан турып кетсе, энг1мен!н шыркы бузы- латындай. — Э й , осы сен б1лдщ бе? Калада етет1н тойга канша карж ы керек екен ©3i?— Сап ар осыны айтып, калтасы- Ю

нан cipinKe шырарды. Корабынан ж в дш ке тал сынды- рып, TiciH шуки отырып e3i де ойланды. «К анш а керек екен?». — ©ткен жиналыста Сэл1мкожаныц Канипасы н кер- генмш. Олардыд тунрыштары да былтыр окуга тусе салып уйленген екен. Тойды сонда Алматыда етюзген коршедк Bip мыцдай кегп деп турды рой. — Е-е... — KiM бм ед ь Канипа 63i ecin сейлегенд1 унатушы едк Косынкырап та ж1берген шырар. — Ол косса мен де костым. Сен 6ip жарым мыцмен бар. Балалар кысылмай еркш жумсасын. Келш балата, таза булды не деуни едк содан кейлек опер. О л жагын 03iu менен ж аксы б1леац f o ii. Ш эркул калага журер алдында уш кун жиналды. Шайынды кайнатып берсе де деп Сапардыд жаныпа ж е н ж асар кызын рана калдырды да, ei<i кш кентайын жадын жерде турран шешесше апарытг тастады. Кайта- рында жолай орталыкка coFbin интернатта ок,ып жаткан уш баласына бара келдк Алматьюа тойра ж уреиш н ай- тып, балалардын муктаж болып журген ю тап-каразда- рын 6ip п аракка жазы п алды. Сол ж актан ала келмек. Осы уш кун Сапар келшшегш окытумен болды. Кал- тана мукият болдан бастап, кай жерде калай жумсау KepeKTiriHe дешн топшылап yftperri. — Эйелдш жасап акшара тарлык, етпе. Кайньщнын 93 ерк1не 6epriH. ByriHri балаларды н кай каж етш сен б1ле 6epecin. Алматыда дуние к©п. Кызыкпарын. Bip са- бак ине-жш алма. Ж етпейд! десе, балаларра д1лг1рам салрыз. Тауып ж1берем. Муидайда ceHiKi дурыс демесе болмайтынын биюдп «Ж аксы», «макул», «уктым» деп костап кояды. — Осы ауылдьщ Алматыда окып жаткан балаларын тутас шакырт. Калып коймасын. Окура элг1 тапал сэры, аты KiM efli, сол буралтыр да к е гп деген. Оны да тауып

шакыргын. Сапар дуниедей болып iHiciHe той жасаганда айтуга да жарамады деп журмесш . Ен мыкты деген «Ал­ маты» рестораны бар. Кайдан шыкса сонан шыксын, тойды сонда етк1з1ндер. Куйеушщ айткандарын кекейше куйып алган Шэр- кул Алматыга кещлд1 аттанды. Д урс-дурс солдылдаган поезд денгелепнщ дауысы- мен Ш эркул ж уреп н щ д у р с ш ундес шыгады. К е н ш алып-ушып ерекшп келедь Тэтп киялга берьледк «Тере- ж Ы т тщ тойын дур1лдетш етюзсем» дейдь «Тойга келген журт дэн риза болса, бэрш ез1м сыйласам» дейдк «Окы- ган балалар да, кудалар жанл да ж ап-ж ас болып мына кудаги жещ и бйип тур гой десе... Ауылга ез1мнен бурын Сапарды н Шэркул1 керемет той OTKi3inTi деген этапам жетсе...» к е н ш осылай деп сан-сакка алып кашады. Кез алдына Сап ар келедк Тойга сол бармай e3i келе жатканга 6ip киянат жасап алгандай кысылады. «Ж ок, кысылуын бекер. Ж ол ceHiki»,— деп 6ip ой басу айтады. И э, Сапар iu m , бул к!м?! Калай десе де жол сен ш . Са- парга жолдас болгалы он бес жыл бопты. Кудалыкка баратын уакыты калай бодганда да ж етп емес пе? К а ­ нат ез колында естк «Менен жакын KiMi бар» деп Ш эр ­ кул кеш лш деп бар туйтшлд! кейш ысырды. Сапарды н 63i кеткеннен кейш п кунш ойлады. Терш- нше барса уш куннен артык жата алмаушы едк «Енд1 кайтер екен. Тережандар «кал» деп жаткызып койса кайтем-ау»,— деп те киналды. «Алматыда эйелдердщ тырнагын, бет1н бояп беретш жер бар,— дедКау Сапар кетершде калжы вдап.— Соган Kipin ак шабактай келш- шек болып кел» дегеш есш е тусш, жымиып кулш койды. Кулген кезде он ж а к уртынын тусында болар-болмас шункыр пайда болды. С ап ар келш ш епне катал-тын. Анда-санда к е н ш ту- cin кеткенде болмаса атын да атамаушы едк «Эй» деп, болмаса балаларга каратып «эл п шешелерщ» деп атай-

ды. Еркелетш, кошл кетере сейлеу1 Tiirri сирек. Буран Ш эркул уйренген. Кейде осылай калжьщдайтыны бар. Онын да ырын жаткыза алмай кеадйлдеп, ыржиып куле- дк Ш эркул куйеу1н сол калпында б1ледк «Кандай уйдщ еркеп эйелшщ асты-устше Tycin сыйлап турады екен», деп те ойлайды. Сапар сейтсе жараспайтын сиякты. С а- пардын, мол денеамен ебедейаз кимылдап, казан -аяк жанында аюша корбандап жургенш елестетш сэл жы- миды. «Мен барранша жудеп кететш шырар». К е н ш алып-ушып тары алдары тойра жетелейдк Ш эркул т э г п киялра бер1лген бойда жасты кка кисай- ды. «Ту, жылдар калай тез ©тедк Т ор еж ш п тщ «тэтелеп» каймак, сурап жургеш куш кеше рана сиякты едь БэйбЕ ше болып, келш жумсап, егде тарткан деген осы-ау». Осы оймен кез1 ш н е бастады. Купедег1 ж олауш ы лар да барана уйыктап калган. Тек тепловоз рана жерд! солкыл- дата оз1не т1ркелген жасы л вагондар Ti36eriH арындап тартып келедь Слрэ, Ш эркул д 1 тойра тез1рек жетю зуге асык. Ш эркул тоназыган иырын буркеп, буйырып кым- тана туей. Ж узш де алансыз, ангал кул!мпреу бар. Ту- ciHe ак бортпе шэл1 жамылып келш ш ек болып ж а н а тус- кен шары шрген едк.. Алдын ала хабарланган кайнысы Шэркулд1 вокзал- дан тосып алды. Ымырт ш ак. Капыры к вагоннан сыртка шыкканда таудан соккан коктемнщ коныр жел1 Ш эркул- дщ тынысын кещ тш , баска жерде турранын б1рден сез- Aipfli. Олар турран Айыртау баурайында кар кетш, кун жылыганмен желш де ызрар бар едь М ына сам ал бетке жып-жылы, майда тиедк Элпнде жанбыр ж ауып ©TinTi. Ж анбырдан KeftiHri таза ауа Ш эркулдщ 6ip сэтке жол сорып шаршаранын умыттырды. Eneyi женил таксимен Канаттьщ ж ан адан щыккан пэтерше тартты. Кеше шамдары куана кубы- лып алыстан коз тартады. Ж ауыннан KeftiHri асфальт шам жарыгымен жаркырай созылып жатыр. Ж ер де,

кек те capFbiui, кызрылт шамдарра толып кеткендей ал- дан да, арттан да жаркырайды. Ш эркул суктанып eni кезш сырттан ала алмай, кайнысына да кыска рана т1л катады. Осынша оттардан басы айналгандай. Канаттын ж алдап алран naTepi шарын FaHa eni бел- мел! уй екен. Дэл1зден ене берген Ш эркул iiiimeH рана Ky6ip eTTi. «Кудай-ау, Алматыныц уй! де осындай бола- ды екен. Осыны да уй деп». Орталыкта сацрырлап тур-, ран алты белмел1 агаш уш н eciHe алды. «Текке тур-ау, mipniH». Кел ш ш щ аты Назтай екен. Бас-аяры тэп-тэу!р, елж- Tin ларындай рана бала кершедк Булар кел1с!мен дэл!з- ге койылран газды шукылап, зыр ж у п р ш кетп. Kipin- mbiFbin: — Тэте, HiapiuaFaH жоксыз ба? Тэте, жайсыз отыр- сыз-ау. Орындырымыздьщ да Kici отыратын Typi ж ок,— деп асты-уст!не тусш ж ур. — Ж о к , айналайын. Менен кысылмай-ак койындар. Сендерге не сын бар. ©здерщ окушысындар.— Келш ш щ !лтипатына Ш эркулдщ к е к ш ecin калды. «K ici KyTin уйренген бала екен. Каланы ц кыздары кылтын-сылтын келед1 дегеш кайда? Тф а-тфа, тш-аузым таска» деп, ш тей ш у ю р ш ш к eTin койды. — Кермеген куда-кударилар аман есен бе, карарым? — Ж аксы ,— «Эке-uieuieci де жаман адам болмас» деп туйд1 iuiTefl Ш эркул. Кайнысы мен келш дастарканга отырран кезде елдщ амандырынан бастап, олардын сэлемдерш жеке-жеке этап айтып, берген сэлемдемелерш булжытпай жетюздь Канш а каржымен келгенш, тойды ел-журтка уялмай ка- райтындай eTin етмзбек ниетш, Сапардын телден келе алмай калганын жуйелеп таркатып айта бастады. Канат eneyi тойра шакырар адамнын узын-ыррасын есептедь С е з арасында к е л Ы де косылып отыр: 14

— Канат-шы, дейд! б1рнэрсе айтура журексшген адамдай кезш Канатка 6ip, Ш эркулге 6ip аударып, ку- л1мЫреп, колындагы шанышкымен ойнап,— тойга сонша адам шакырып несше кеп шырынданамыз. Ен, жакын- жадын деген туыстарды, достарды рана шакырып шарын топка етюзсек ше? Тэтем экелген каржынын калганы диплом корраган сон Кара тещз не Балты к тещз1 жара- лауына свадебное путешествие жасап кайтуга жетер едь Сен калай карайсын, езщ ойлашы, Канат? Ш эркул келш ш щ мына сезшен TinciHin калды. Ж ап - ж а с болып калган акшара ейтсек, буйтсек дегеш унама- ды. «Япыр-ау, онысы Heci». Назтайдын бул ce3i т ш и ойына сыймады. З у eTin басына «Суранак емес пе екен осы келш» деген ой да келдк Эйтсе де жаманды кка ки- мады. 0 з ш щ ж ана тускен кезш еске алып, салыстырып кана отыр. К уш кешелерге дейш ез ерюмен акш а устап Kepin пе? Ke3i Tipi кезшде атасы кенседен 03i есептетш алып журдЕ Б уларага шай-суандык деп мелшерлеп бе- pin ж1беретш. Акш а устамадым-ау деп Ш эркул ойына да алмайтын. Улкен юЫлер тепнде арыдан ойлайды емес пе? Орталыкта сьщрырлап турран уйд! алып 6epin кеткен де солар. К а т а н кеш in барамын десе де дайын тур. 03ip койдан шыккалы отырран ж ок кой. О ку 6iTipin барса, кайнысы турады емес пе. Бул да Сап ар мен Ш эр- кулдщ кексеген арманы едЕ Балаларды интернаттан шырарып алар едЕ Кайнысыньщ колында турады рой. Орталыкта дуршдетш кайнысы турса, балалар ею уйдщ арасында ерюн ойнап-кулш журсе... «Келш нщ кабары ашык, MiHe3i жайдары екен, балага жайлы болар» деп отырран Ш эркул. «Жанарысы теп балалыры рой. ©з кызырында не кершд1 дейсш» деп туйш , келшш тузете: — Кой, шырарым,— дедЕ— Кайнараннын жам ан- жаксы болсын елде атак-абыройы бар. Булай етсек MiH емес пе? Мундагы окып жаткан балалар бетенщ емес. Мына Тережшгг бшедЕ ара жшЧ»т ажырамаран агайын-

туыстын, балалары. Оларды шакырмаранда KiMfli шакы- расын? © зш щ агат кеткешн к е н ш жуйрш сез1мтал келш жылдам сездк — Тэте-ay, мен ю мнщ жакы н, ю мнщ алые екенш эл1 де ажырата алмай жатырмын foA. СНздерд! кеп шырын- дандырмасак деген ой рой,— деп Ш эркулге ец жагатын сезд1 айтып, екшпи жагына шыга келдь Ж угер! дэнде- ршдей те ы ге н , б1ркелк1 TiciepiH Teric корсете кулдь — О й, айналайын, оны ойлаганьща ракмет.— Наз- тайдын мына созше кайта iiiii жылып, актарылып сала бердк— Кайнаганньщ дэул еп 6ip Тереж М тке калай шашеа да жетедк Кысылсандар телеграмм сальщдар деп калды рой. Ш эркул дщ Назтайра кендлшщ кулай кеткеш сон- дай — келш деуге кимады. Атын атаса алдына шырарым, карарым деген 03i бм етш жылы сездерш коса айтады. Ж а н а тускен келш ш щ куларына келш, келшшек деген создердщ шаншудай тиетшш басынан отюзд1 рой. Ш эр- кул онда He6api он жет1де болатын. Тускен куннщ ер- тещне-ак е н еа ала таннан оятып, «Ал келш, ш аруана не бол» деп, уй т1рлшше косып едь Келш деген сезд! алгаш ест1ген. Ш еш е уйш деп прлш тен бул т1рлштщ баскаш а екенш осы сез уктырран. Bipan Ш эркул кабак, шытып керген ж ок. Н а к солай болура тиш нзреедей кабылдаран. Ш эркул тойды кеппкпрмей етюзуге асыкты. Уйден кеп узап шыкпаран сон ба, Kyfteyi мен балаларын уайым ете бердк Каланы н дэстур1 жаксы екен. Ауылдарыдай мал сойып, бауырсак nicipin, уй дайындап ауре болмай- ды, Барады да 6ip тунге ресторанды сатып алады. Той С ап ар айткандай «Алматы» ресторанынын бан­ кет залында OTTi. Хал ы к мол жиналыпты. Ауыл балала­ ры тутас шакырылган едь конак кеп болганнан ба, олар 16

аз рана топ болып, кезге кораш кершедь Тойды едшен лыпыл каккан пысык ж1г1ттер баскары п ж у р. Е н ортада кайнысы мен к е л ш отыр. Олардын. он. жадтарын ала Назтайдыц курбылары, кудалар. Оран жалгас Алматыныц Канатты танитын кещлдес кызмет- керлерн Сол ж акта К,анаттьщ 6ipre окитын достары, одан opi ауыл балалары. Шэркулд1 кайнысы мен келшЬ ш н карсы алдына отыррызран. Тойды Канаттын мурал!м1 деп таныстырран мол де- ~'\\нел1 шашына ак KipreH егде адам ашты. «Teri, окыран л адам сезшен келед1 деген р ас екен рой» деп танданды ^ Ш эркул . Элг1 мурал1м майда коныр дауы спен эр сезш о баптап, салмактап ею ж а ск а б!рталай т1лек айтып, ниет л 6Uflipni. Сезш щ арасында журт элсш-элсш кол шапа- лактап дур-дур ете туседь ¥стаздьщ сезш е кайнысы мен ^ келшшен бурын Ш эркул толкып отыр. Ж анагы айтыл- Ц. ран ак Д л е у д щ 6api муньщ д а кекеш нде сайрап тур рой, майын тамыза, эдеммеп, эсерлеп жетюзе алмак емес. Дуниедег1 бар жаксыны т1лер едк т1л жетпейдю. Бар болтаны, аппак желек астында ала куйын сез!мнщ ку- шарында алабуртып, ею беД сэл кызара демшде аз рана д1р1л б ш н ш толкып отырран келш ш е ет-журег1 елж1реп: — И -и, айналайын-ай,— деп iiuTeft айналып, толга- НЫП КОЯДЫ. Осылай басталган. ак Д л е у 6ipiHCH-6ipi асып тусш , 6ipinen-6ipi эдем1 айтылып жалраса бердк «ЦПрюн, каланьщ тэрт1бш-ай, 6ipey сейлемей, сез айтпай арак, шпейд1 екен. 1шсе де, эн салса д а, кулсе де 6ip юсщей. Баскарып журген де т ш н безеген шешен ж!г1т. Эрю м ге сез берердщ алдында елендетш таныс- тырып, журттьщ назарыи соран аударып, ж елш нтш ала- ды. К,ай жерш ен шырып жатыр д есен ш Ь — деп Ш эркул тандана, кызыга карайды. Тойдьщ бас жагын ала алыстан келген женгеш деп Ш эркулге сез бердн Шетшен шешен мундай шаршы топ- Т*Д Д £.ьКур г , 17

та сейлеп кермеген ол кысылып, саскалактап едй Канат демеп койды. — Bip нэрсе дещз. — Мен, мына Терехм ггтц женгеа боламын. Тойга жалтыз келгенге алды-артында emKiMi ж ок екен деме- шздер. Ол ж акта да 6ip кауым елм1з. Тережан уйленем деген сон, агайындарды жинактауга мурша келген жок. Ж эне каз1р тол айы. Ж азга карай, буйырса, куданын алдына келш арнайы туселпз. 03ipre колымызда бары- мызбен келш калдык. Азды-KenTi осы сыйымызга риза болыцыздар. Б1зд1н уйдеп Kicire баскарма руксат бер- медк Койды баккан сон, онын бар азабын керген сон, тел кезшде KeTin кала алмады. Колхозга 6ip медаль кел­ ген екен, содан да ум т м 1 з бар... — Тэте-ay, онын бэрш Ызден юм сурап жатыр. — Танымайтын куда-кудагиларга айтып жатканым Foft. Тер еж Ы ттщ кекесш щ ауыл-аймакка бедел1 де жок емес. Енбепм1з абыройлы. Назтай келш бурын Ыздердщ бала болса, енд1 6i3re бала. Bip адамнан кем болмас. — Кы скарак, тэте. — Осылардын бакытты, уб1рл1-шуб1рл1 болуы yrniH. — MiHe, табылган сез!— Ж урт гушдеп жатыр. Ш эр- кул терлеп, кайнысы кызарып кетштк — Тэте, тамак алыныз.— Ш эркул TepiH cypTin ай- наласына каранып отыр. Мунын сезш е н т м жат керме­ ген сиякты. «К ап, Тер еж ш ттщ беле бергеш-ай». Ш эр- кулдщ куда-кудагиларына карата тагы 6ipa3 айтпагы бар едк Осындай улы дурмек, улкен жиын устшде айт- паганда каш ан айтпак. «Неге кудаларга жакын отырма- дым» деген ой келдь Канаттын езше карсы отыргызганы ecine т у с п . «Тереж ан б1рнэрсеш б ш п отыргызган шы- Fap. Кудаларра жакын отыррызса кермед1 дейсщ бе»,— деп TaFbi 6ip ойлады. Ш эркулдщ танданысы, шалкуы узакка бармады. Ке- н ш н д е баскадай 6ip ce3iMHin туганын сезшдк Элдекан- 18

дай жарыкдиак тускендей. Ол жаралай, бардарлай ко- нактарра кез салып отырран. Bapi ана 6ip муртты жшгг- Tin сезшен шыкты рой. Той бастаушы 03iH акын деп таныстырран. Ш эркул елен. ете калды. Кггаптарын окып жургеш болмаса Tipi акын, жазуш ы дегещц бурын кер- мсген едк Бар денеамен бурылып карады. Акын десе акын екен. Ce3i де сорралап турран елец болды. ©лек! есНгенде кулакка куйылып, эуезд1 келгенмен Ш эркул тутастай есшде сактай алмады. Ce3iHiK сонында: — Улкен де, Kiuii де, ралым д а, улы да баладан еседк Мен Канаттын 03i шыкпаран бшктерге шыгатын он т а к ­ ты улдары болса дер ед1м. А л , ж ам арат, осы т^ е к к е ayefli кудай, сонсок булар 6i3fli ж етю зсш деп тш ейш ,— деген едк Ж урт ду ете ту ей . Столдын Ш эркулге карсы бетшде отырран ж ш ш к е сэры жиек ne3^flipiKTi келшшек т т р к е н ш , Н азтай тап сол жерде внкей кызылшаканы туа салгандай-ак басын шайкап: — Оншакты! У-у-ж ас. Слишком много,— деген!. М у ­ ны естшенде Ш эркулдщ вне бойы flip ете TycTi. «Астапы- ралла. Бала кермегендей онысы Heci. Апы р-ау, ж ана рана осынын 63i де свйлемеп пе ед1? Н е деп efli сонда? Э , cKi жастыц бакытты болуы ymiH imeMiH деген екен рой. Жанарысы не сез? Элде кагыс е ст ш м бе? Бакы т­ ты баладан бел in карараны ма? Солай болраны рой, ша- масы». Ш эркулдщ ойы астан-кестен. Элпн де рана 63i кызыктап отырран салтанатты тэр- Tin барша кауымныц к е н ш н щ де, ойыныц да 6ip ж е р ­ дей mbiFbin отырран б!рлеспгш дей емес, баскаш а 6ip сипатта керше бастады. Щлтпен бурап сейлетш, К1'лтпен бурап кулд1ретш ойыншык куы рш акка жакы н уксастык бардай. Ол енд! 6ip тектес сезден, той баскарушыныц 6ip сарынды таныстыру елещнен де ж алы ккан. Сейлесш отырайын десе, айналасында внкей ж а с кыздар мен ж !- riTTep. Bipin-6ipi ж ана кергендей акырын сыбырласып, 19

буйырып отыр. Ыстьщта келенкеш паналап, уйлыккан койлар болушы едь Ш эркул мына ж а с кыздар мен ж1- пттердщ отырысын осыран тенедн B ip -еш ауыз т1л каты- сып ед1, маздап энпме туа коймады. Кудалардьщ столи­ ца таман отырмаранына шындап ею нди «Тап осы жерде Т е р е ж 1 г г т тындамаранда ешнэрсе болмайтын efli рой...» Кудал'ардан да Ш эркулге пешл б1лд1рш отырран еш- KiM жок-ты. Кешптершде кыз берген жактын ежелг! пан- ды ры , аскактыры бар. Кудариы тумысында кербез бол- маганмен жорта тэкаппар шалкаяды. Бабымызды тап дегендей. Ш эркул мойын созып, ун-тун«з томсарран ку- дариына т м катып, сезге тартпакда окталып едй Канат: — Тэте, кайтеаз,— деп басып тастады. Ш эркул дегенмен осы тойдыц neci 93i болран сон ко- нактарын ез колымен сыйламакка: — Кудари-ау, ci3 алмай отырсыз рой,— деп дауыс- тады. — К удаш а, 61зд1 кай теаз, е з Ы зд щ камынызды ой- ланыз. Ш эркулге кудариынын сызданган ж ауабы , oFan ка- тарлас отырран ею келшшектщ 6ip-6ipiHe кез киырын тастап, мырс-мырс кулгеш жайсыз тидн ©зш сынап отырранын ангарды. Кудаларымен жэне мынау барша журтпен 63iHiH eKi арасында кезге кершбейтш корран туррандай. Энг1мелесш кешл жубатарга буюл тойдан 6ip адам таппай жалрызсырады. Айнала тег1лген эн-куй, шаттык, пен кулю болса да мунын кен ш н е ауыр мун уялады. TinTi мына журтка оньщ бары-жоры 6api6ip бо- лар-ау. Ш эркулге езжен басканын 6api бакытты, бэр|' куанышты сиякты кершдй Кещ л! пэс болып, журттан шет калганына езш юнэлжей ce3iHin теменшжтей бердй — Тэте, тамак альщыз. Тэте, ш п е д М з рой,— деп ке- л М рана' ауык-ауык; тж катады. «Оран да шуюр». Б ара-бара бастапкыдай 6ip юсщей кулу, 6ip юсщей эн айту тэрт1бжен ауыткып той гу-гу кызды. Шэркулге 20

кездерш щ астымен карап отырран е и ш м байкалмайды. 9pniM езш ш е. Ш эркул сонда FaHa езш ерюн ce3iHin, ба- ранадан кен ш н кажаран ауыр ойлардан сергплейш дедь Енд1 ол журтты сынай карады. Козш канша аударып экетейш дегенмен к©з1лд1рж таккан ж анагы эдем1 келшшекке токтала бердр Ж ал - рыз Ш зркул емес, к еш ш л ж тщ п е й ш де соран ауып ж ат- кандай. «Назтайдьщ жакын жецгелершщ 6ipi ме екен». 9cip ece ж1г{ттер жары ж ш эз'т тастап, свзге тарта- бередь Ш эркул дщ жанында отырран келштц квркем ж1г1т те араларынын алшактырына карамай колын созып, рюмкасын сорыстырура умтылды. — Слз, кары ндас, зиялы кауымнан шыкканьщызды бшд1рш б1збен сорыстырмайсыз, api iiimeftci3, бул ка- лай? 9лде азб е н ш арап iniyre 6i3 турмаймыз ба? Bip рет алып койьщызшы,— деп киылып жаты р. — Япырым-ай, аздей адамнын жанында отырудын e3i жарты бакыт екен рой. — Тутасын иемденш жургендердщ не арманы бар екен. — Кудай-ау десещ ш . Э н Foft, эн,— Келш ш ектщ ай- наласындары ж1гптер колпаштап кетть Келш ш екке 03i- мен катарлас адамнын оны ж асар та кары ндас дегеш унаса керек, басын он жарына кисайтып, кезш тецкерш жымия кулш алды. К 0з1лд1р1гш шетшен устап сэл тузеп койып, бинилердщ колындай салалы саусактарын эсем созып, рюмкасын алды. Рюмкасын тушст1рмекке потере 6epin тары сылк-сылк кулдь Козш ж1г1тке еркелей ерюн тастап, колкалай туе дегендей. Ж 1гп\"пн колындары рюм- касы кисайып Ш эркул дщ етегше ш арап тамшылады. «Осы келшшектщ ж а с шамасы менен Kiiui емес шырар,— деп ойлады Ш эркул ш т е й ,— Улб!реп кыздай сызылады. Каланыц адамдары-ай. К,ызы кайсы , келшшег1 кайсы айырып болмайды гой илркш дерщ дЬ. 21

Ш эркул эз ойымен отырран едь — Ж олдастар,— деп баранагы л а п т орнынан турды. Даусы барлык шудан кетерщк! еснлдк Акыннын даусы басты ма, злде мысы басты ма зал тына калды.— Ж ол­ дастар! Баранадан Канат пен Назтай туралы рой кере- мет ж аксы ninip айтып жатырсыздар. Эрине, оран олар турады. Осындай жаксы азамат ecipreH ж ш т тщ агайын- туысы бар емес пе? Сол кауымнын атынан арамызда Канаттын женгес1 отыр. Ж енгелердщ куанышы ерекше болуы керек. Алыстан карбалас уакытта алып келген де сол куаныш екеш белплк Осы женгейдщ ак ниеп ушш, денсаулыры уш ш , Канаттай азаматтарды ecipe 6epyi уш ш деп 6ip рет алып KoiOFa болатын шырар деймш. Ш эркул д!р eTin, бойын куалай 6ip толкын ж упр ш ©Tin, eni бетшщ ушынан шыккандай алаулап Kerri. 03i туралы акын айтады деген ойында ж ок кой. — Б раво, браво!— Ж астар жары ду ете тустк Орын- дыктар сартылдап, турегелш турып iuiin жатыр. Шэркул 03i де рюмкадары шушлдеп турран коньяки iuiin салды. Б аганадан жалрызсырап отырран к е н ш эл п сезден ке- йш толкып, епле бастараны. Тойда да жалгыздык жа- распайды екен. Онын eciHe той десе карадай мае болып, «келий, 6ip эн салайык» деп eKi-уштен 6ipirin алып шыркайтын cepiKTec келшшектер{ туст1. Сабаздарын-ай, «кунде ауылда осындай той болсашы-ай» деп анырату- шы едь «Неге солардын 6ipeyiH ерте келмед{м екен»— деп екшдк Ш эркулдщ керемет эн айткысы келдк Ол e3iHin ж ак­ сы керетш «Келш шек» энше бастады. Кептен эн айтпаран сон дауысы бастапкыда жарык- шактанып есплгенмен эуелетш алып Kerri. Ол 9HiH y3in коя бергенде ж урт'ш у етш шапалак урып отырып алды. Э н ш щ осынша эсер еткенд!гш Ш эр ­ кул бкпмеген. TinTi, Ш эркул 6ipey yuiiH эн салып керген емес. Кейде к е н ш тасып шалкыранда, мунайранда энде- 22

тетш эдетч бар. М унын ж ацагы эш баз б{реулердщ кезше тусу уш ш , кауымнын назарын езш е аудару ymiH баска- дан асыра айтура тырыскан ез1миил ниеттен таза едк Тек ез к е д ш н щ 6ip сэ г п к сез!мш рана сыйдырып тур- ран. С ол табирилырымен баурап алса керек. Барлыры кошемет керсетш: — Пай-пай, калай-калай айтады-ай!— деп тамсанды. Ш эркул дщ к е ц ш одан кетер1лмед1, кайта кулазып калрандай. Оны e3i де тусш е алмай отыр. Таидайында- Fbi He6ip т эт а дэмшен айрылып калрандай жылымшы тати ма калай? Алыстан бакыт деп ce3iHin, соган сагым курандай жетем деп алкына ш акка жеткенде, ум1ткер нэрсесшщ алдамшы болып шыкканына екшгендей ме, afiTeyip, TyciHiKci3 6ip куй. Ол сызылтып тары эн бастады: Талдан таяк жас бала таянбайды-а-а-ай, Бала буркп- тулюден аянбайды-а-а-ай. У-гай-а, эн салшы-ай, 6ip бала-ай. Кос етек, буран бел Куалай coFap коныр жел... KeTepin айткан сайын бойындары топтанган туйнек шеппле бастарандай. Бер1ле айткандары эдетше салып сэл тен сел т отыр. ...Ж ат болмагы адамнын осындайдан... У-гай-ай, эн салшы-ай 6ip бала-ай... — Тэте-ay, койсанызшы, не болган ci3re? Ш эркул езш щ жылап отырранын енд1 анрарды. К ею - регшде тырылып сыздаткан нэрсе энмен, жаспен шырып жаткандай. Одан сайын созылтып, epiKci3 тындатады. Эш нде соргаларан мун, OKiHiui, наз бшнед1. Нел1ктен? Оны Ш эркул тусшд1ре алмак емес. Эн салшы-ай, 6ip бала-ай... 23

Бул — онын суйетш эш . Эн ыррарына эбден берше адыратып отыр. Бордай е гш п жылап та отыр. Жетшз- бейтш алые армандарымен 6ipre кешл тукшршде сак- талран, унем1 талшык, eTin еске алатын кимас жалкы сэттер болады рой. Бакыт дегещц ce3iHin, кецш жэй, ойы орнында болса да, сол кешл TyKnipiimeri жумбак шакты еске ала беретЫ Heci екен, ансайтыны Heci екен? Ш эркул бакытты ма? Оны да айта алмайды. CanapFa турмыска шыккан жылы болар, eKeyi тойра барран ед1. Ойын кезшде 6ip бейтаные ж1г1т Ш эркулге еленмен тшее бердк Ашык. yHi кулакка жум сак тиедь Энни екен, Ш эркулд! еленмен кеп кажады. Ш рак жауап катып, айтысура Ш эркул уялып, бар болтаны орамалы- ньщ шетш ^стелеп «кызык, бала екен езЬ> дей берген. С ап ар булкан-талкан ашуланып, жур-журлеп муны той- дан алып кеткен. Эн салшы-ай, 6ip бала-ай... Шэркул жы ласа элдекашан умыт болтан бейтаные бозбаланы eciHe Tycipin емес, ж1г1ттерге эн болран, алыс- тап кеткен жастьтын ансараны шырар. K,a3ip айтса мы- на отырран ж урт сенер ме екен? Сенбейдк К,ызралдак гумырындай кыска уайымсыз, алансыз, сондырына карай баянсыз шарын сарынраны болар. ©Tin бара жаткан уакыт-ай! «Б элш м , мына отырран кезтд1ржт1 келшшек онда- FaH жылдар осылай сылкылдап етер,— деп ойлады Ш эр ­ кул.— Ондаган жылдар ж1г!ттер энш арнап етер». Ш эр ­ кул езш щ картая бастаранын бугш ce3iHe тустк К е н ш де жер болып отыр. — Кудариларыныздан уят болды foA, тэте, коймай- сыз ба?— Кайнысы канша ж ум сак айтканмен, лып eTin кызарран жузк бтеуленген шеке тамыры ашудан тырсия калранын жасыра алмай-ак тур. Оны Шэркул жазбай таныды. Кайнысынын мунысы кещлш одан сайын капа- 24

ландырды. «Тойда елен айтса Heci айып» деп налыды. Бетеннщ емес, ез кайнысынын. тойы рой. Канат той баскарып журген ж ж г т касына шакырып элдене деп жатты . У з ш с жарияланып ж урт бите ойыса бастаран. Ш эркул орнында отыра бердк — Ж ецеш емнщ эш -ай,— деп eKi ж т г г Шэркулд1 колтыктап орнынан туррызды. Онын сыртка таза ayaFa шыккысы келш едь «Б алалар осыны тусш ген рой» ,— деп туйд1 Ш эркул . Эр жерден сыбыр-куб1р е сп лед к «Ку- даша мае боп капты. Кайнысынын тойында 6ip imeftiH деген Foft». «Байрус-ау, сонша iiunece е т п ». Ш эркул мае емес-Ti. Ш к -ш а л ы с сездщ бэрш естщк Бойын билеп, ке- н ш н сыздаткан 6ip сез1мд1 03i де укпай келедк Б аска 6ipey кайдан бьлеш? «Ш ам асы , ездер1 мае болу керек» деп кана койды iuiTeft. E ki xcirfr eciK алдына шыкты. Кастарына Канат келдь — Тэте, кальщыз калай, шаршаган жоксыз ба? — Осы Тереж йчт кызык. ByriH менщ шаршадым деп айтатын кушм бе? Кудалар жарына барайын ба? — Оларды кутетш жтггтер бар. Ci3 уйге барып дем алсаныз кайтедк тэте. С е й т ш з .— Тойга келгендерге кыз- мет керсетуге 6ip такси eciK алдында кантарулы тур едк Канат жецгесш колтыктап машинага карай алып журдь CoFaH отыррызып eKi xciriT Ш эркулд! пэтерге алып келдк Уйге келген сон Ш эркул ал кеп жы ласы н. О сы эулет- ке келш болып тускеннен 6epi жаны на бата ренжшеш осы шыгар. Енеден ecTin келген сездершен де, Сапарды н кешл калдырып, caFbm сындырран кездершен де кайны­ сынын мына кылыры ерекше батты. Кым-кираш ойра кеп ч . «Keuieri ез колымда ескен Т ереж Ш т емес пе ед1? Н еге буй тп? Осы тойда меш 6ip бшетш адам болса, ол — ез!мнщ Тережаным емес пе? Соншама жер тубшен бар малды, бала-шаганы тастап келш отыррам ж ок п а?»— деп камыкты. «Ш ынымен-ак 25

Тережюггтщ езгергеш ме? Элде осы Тережандыю дурыс па екен? ©нкей жастын арасында менщ отыруым ерес- кел болганы гой». Олай дешн десе кудалары еске туседк «К ап, кудалар кутушз калды-ау? Ж а с балалар бабын таба алар дейсщ бе?» Кудалардын той устшдеп кылык- тары есше оралды. «Тережнчт ж ана мен сейлегенде неге сонша кысылды. Кун-тун катып 6ip солар деп кой соцын- да ж ургендеп кермепм1з осы ма? Тойында еркш кесш- Tin сейлетпед! де foA, ниркш! Элде aFa-жецгесшщ кой- шы екенше кысыла м а»,— деген 6ip ой кеюрепн тырнап erri. «Алматыда шалкытып той жасап отырганы да б1здш койдан тапкан адал табысымыздан емес пе? Оран несше корынады екен?» Эуелеп алып ушкан к е ц ш жермен жексен. Еш кезге epiK 6epin жатыр. Кудай-ай, CanapFa не бет1мд1 айттым. OFaH да 03 туысы жакын foA. Осылай болды десем сенер ме екен? Сенбёйдь «Сен булд1рдщ деп езшен кермесе не кылсын». Ш зркул KyfteyiH 6ip жагы аяды, 6ip жагы одан корыкты. «Эй, жешлтек басым-ай, сонын 03in жл бермей несше желшлдеп келе калып ед1м...» Bip peHimi 6ip решили ecine Tycipin, кеп жылады... Танертен, бет-аузы icinKi, кабагы сынык оянды. Кай- нысы мен к е л ш танга жуы к той таркатып 6ip-aK келген. Сонда да Ш эркулден бурын турып, ас дайындап койыпты. — Тэте, басыныз ауырып отыр ма? — Кабагыныз келмей отыр рой.— Eneyi ею жактан бэйек болып алды-артын орайды. Шэркулге бастапкыдай эсер етпедь Жанымен актарыла алмады. Кенш нде дык калыпты. Калай бышрмейш десе де сезш п калады. М унда енд1 кеп жата алмасын сездк Тойдан калган каржыны кайнысынын кезшше есепте- д1 де, жартысын бел in колына устатты. Калганын: — Ол ж акта да бала-ш ага бар foA,— деп езше кал- 26

дырды. Астан кейш келшш ертш алып каланыц 6ipa3 дукендерЫ ш арлап, балалары на, С а п а р га , e3iHe тутас- тай кшм-кешек, керек-жарак сатып алды. Кудаларына Kipin коштасып шыкты. Сол кун1 поезбен Ш эркул ауылга ж у р ш Kerri. Басын шырмаган кешелЬберп куннщ окигаларын умыт етш 6ip тыныгайын дегенмен, дурс-дурс солкылда- ган поезд ж у р !с1нен онын уйкысы келмедк Купеш н ка- пырык ауасы туншыктырып иыктан басып тургандай. Кслерде муиык 6ipiH байкамаган едь Ш эркул дщ к е н ш ж удеу. Алматыда той е тм зш к е л т - Ti деген аттан еш куаныш таппай сыздайды. Кезш жумды. Шашын токпактай d in желкесше туйген, касын к ер т , тэкаппар шалкайган кудагмы, «Канат-шы, былай icTeceK кайтедЬ деп кул1м кагып 6ipece олай шыгып, 6i- ресе былай шыгып бэр ш щ де к ец ш н тауып, лыпып отыр- ган ж узш тщ кезшен вткендей пысык, к е л М , « O h , слиш ­ ком много» деп TiKcinreH алтын жнект! кезмд^рж киген келшшек, «Тэте, ci3 ш арш аган шыгарсыз»— деп, кулш айтып, кабагымен ci3 артыксыз дегенд1 уктырып турган кайнысы Ш эркулдщ ж уреп н 6ip-6ip шаншып e rri. Сапарга муныц кайсысын айтпак. Айтып m ih тап- пассыц, кайта усак-туйекД ж и ж е т1зген кшэмипл ата- нарсиц. Тек сезшетш нэрсе гой. Bapi етк1шш агыстай агып етш алыстап, кез алдына тунгышы Дулатты ц мо- макан жуз1 келдк ISopiiie сэл танданыспен, таза ацгал- дыкпен карайтын ойлы туцгнык жанары жауды рап б у­ гаи «Тэте-ay, неЫне сонша налыдыц» дейтшдей. Баска балалары 6ip тебе, туцгышы Д улат 6ip тебе. Мунын сэл капаланганын эуел1 елден бурын сол сезедк Ш эркул баласынын соншалык нэзж сез!мталдыгына 27

куанатын, маркаятын. K,a3ip де «тэте, налымашы» деген- Ai кезбен уктырып тургандай. Ш эркулдщ коз алдына жастары ipKec-TipKec, каздын балапанындай бепелер1 елестедк Кешрегш шымырлатып сагыныш биледк Ашу-ыза таркап, сарыныш, аяушылык ce3iMi бурынры Hi жумсак, Ш эркулд! кайта тапкандай. © зш щ тойда жылараныньщ арат болранын ce3in: — Туу, уят-ай, кара баскыр басым-ай,— дедк— Те- режандар вкпелеп калды-ау. Ол тойды етшзе салып кайнысы мен келшшен каш- кандай болып кеткенш ойлап тары екшдк Keniperi бол- машы сыркырады. « С орымрэ деп Ж1берген тананы сат- кызып акша салдыртайыншы. К е л е а кыска дешн ерте рой. Келш нщ барам деген жагына барып келсш. Сапар- Fa айтпасам ба». Осы ойдан кейш бойы жешлдеп, к е ц ш тыншырандай болды. Ж урдек поезд анда-санда кышкырып койып, жерд1 солкылдата тарта бердк Дауысы катты, ж у р ю айбарлы. Слрэ, адал жанды келшшекп к е ц ш жараса алмаран; кым-кигаш HipiMi кеп, 6ipiH e тусш се, 6ipiH TyciHe алма- FaH курделк куле отырып ренж1тер, мактай отырып шеттетер ортадан алыска экетмы келетш сиякты. Ш эркул терезе жактауына суйешп алыска кез TiKTi. Кекжиект1 кектемнщ кекмунар сагымы буып тур. Мына каркынмен поезд эп сэтте-ак кекжиекке жетюзетшдей керж дк К еш л iuipi<iH кетерм ш , алыска, жана арман- дарра жетеледь Tarri киялга берждь BipaK кокжиек жетюзер емес. Алыстап бара жаткандай...

БЭНЕНЕ КЫЗ Ауылдан уркектеп аулагы рак конран аудандык, авто- станцияныц алдында калара катынайтыи кызыл белдеул1 домаланган саррыш автобус дур^лдеп баранадан тур. Кыдырмашы калашылар да, ж ексенбш к жайма базарра асыккан базаршылар да жайрасып, адам аяры саябыр- лап калган т а к . Тура-тура автобустыц да шыдамы тау- сылды б1лсм, арткы ею шамы шоктай ж айнап, турран орыпда 6ip-eKi ырралып койды. Опысы «ал кепчк» деге- Hi болса керек, сол ею арада шолтан катып орнынан коз- ралып та кеттк Жайбаракат жайрдскан жолаушылар лок етш, артка карай лыксып барып тжтелш отырды. Орындыктыц ар- калыры суп-суык екен, Сайранны ц бойы TiTipKenin майда Д*р1л жуг1рш e rri. Уст1не кигеи конымды сэщй кейлектщ шолак женшен б1легшщ жартысыиаи Ke6i жалацаш та- нып тур едк Дем де 6ijieri кус еттешп шыра келдк М узы- каиттарра Fana лайык, суйрпсгей салалы саусактарымен б1легш сипап, шалкалаган бойы аркалы кка суйенш оты- рып калды. Ширатылран бипаз кимылында, балауса ерке кылыктан repi, ой токтаткан бойжеткеннщ KapaFaii 29

журттыц назарын аударып, 6ip сэт санасын баурап ка- ларлык эдем1 кербездш жаткандай. — Эй, шопыр, токта-ей, эке, токтасаншы.— Дауыс Сайраннын, артындары орындыктан шыкты.— Эке-ау, эл- ri кызымыз калып калатын болды рой.— Катпа кара ке- лшшек осыны айтып, терезеден мойнын созып, жан-жак- ка карай бастады. Оныц eciHe касындагы керппсшщ далага алкын-жул- кын ш ырып кеткеш сонда барып тустк Автобус журерде кайда кетт! екен? Калып калармын деп, cipa корыкпайды рой. Осындай да бейрам жандар бар-ау?! Элгш де Kipin келгенде-ак эуел! эр нэрсенщ сырткы сипатына шукшия- тын, сол дардымен 6apiHe сынай, к1рпияздана карайтын Сайранга осы кыздын тур-турпаты унамаган-ды. Дене 6i- riMi олак уста соккандай олпы-солпы кеспелтек келген бакене кыздьщ кейб1р кимылдары цирктег1 домаланган клоунга уксар ед1. Колындары билетше 6ip, эр орындык- тьщ аркасындары HOMepiHe 6ip ун!л1п, ез орнын 1здеп эу- реленген кызга ол эуеспкпен карап отырран. Такуасын- ай, алдьщры ж актары босоры нды ккаоты расалсакайтед! екен деп тары ойлаган. Кыз мунын ойын сезш, эдей1 жа- нына отыррысы келгендей-ак, дэл мунын катарындары бос орынга келгенде yh таптым-ау дегендей терен тыныстап KiAipicTefli. Шып-шып терлеген мандайын колынын сыр- тымен cypTTi. Byftipi шырынкы комакты коныр торын жайгастырып, аз-кем nwipfli де, eciHe элдене тускендей, апыл-рупыл кайта mbiFa женелдь Коныр тор тепе-тенд!- rin сактап 6ipa3 турды да Сайран жакка ауып, жантая ж ы ры лды . О л кабыррара карай ысырыла жылжып отыр- ды. Кез киыры коныр торда. Бакене кыздын 6ip кабат ки1м-кешег1 екен! керш ш тур. Кенетоздау боз сулык, кыз- дард1к1 деуден repi ер баланын аяк KHiMiHe кеб1рек ук- састау калы н табан кара туфли иесшщшама-шаркын ай- кындай тускендей. Сайран KopuiiciHin жудеу кейп1н жак,- тырмай, бойын тарткан сынай танытты. О сырэн e3i 6ip зо

TYpJii ынгайсызданып, коныр торга кайтып карам ауга тырысты. У зак жолда тым болмаса эцпм елесш баратын ж олсерш ш щ де ж1б1 тузу болмаганына екшгендей тере- зеден сыртка карап отырып калган. Е р т е ц г ш к бойкуйез- дштен эл1 де арыла алмаган денеш ауыр тартып, бей-жай куйде келе жаткан томага туйык 6ip сэт едь Ж анагы катпа кара келшшектщ созш естцц ме, злде езш щ баска да шаруалары болды ма, автобус автостан- циядан шыга 6epicTeri кешрден OTin барып токтады. Ш о ­ фер жерге ыргып т у с т н п рен т турып донгалакты 6ip TenTi де тем1р-терсектерш сылдыратып туртюлеп жен- деуге nipicTi. Тусерде кабинадагы «спидоланьщ» дауысыи потере ке гп . Эдеттепдей демалыс KyHi ертенпсш М осква- дан беретш «Кайырлы тан» хабарыныц жещ л ойнакы музыкасы естшдк Сайран эуенге берш п шалкалаган калпы кез1н жумды. Элп ндеп кещ лаз эсерден 6ip сэтте серп'п, бойы же- 1плденш , ширыпап сала бердк О л музыканы суйетш. Уй1ршген биге шакыратын осындай ж ещ л эуезге елж ш ш . Ол тагы машинамен екгиндетш ж уретш у за к жолды ка- лайтын. Д эл каз1р мыиа музыкага ш есш автобус ушкан кустай зымырар ма едк Ж уре берсе, журе берсе... Ж у- мыр жер денгелешп артта калып ж а т са ... Оны бшетш достары кала сыртыпа шыкканда машинанын бар эйне- rin ашып тастап, озш алдьщгы орындыкка отыргызып койып, тас жолмен зулатар едк Алдан сскен желге мац- дайын тесеп, сумбшдей кою шашы желб1реп, кезш жу- мып отырудан бул жалы кпас едн K.a3ip соны eciHe алды. К е н ш шапшан жур1ст1 калады. Сонда ол езш щ пенни мектептщ катардагы окытушысы екешн, шалгайдагы ауданга карт ата-анасынын квзше 6ip KepiHin, балалык парызын втеп кайтып бара жатканын, алда б1рнеше са- гатка созылар узак, жол барын, топастык пен талгам- сыздыктыц таптырмас улпсш дей миын ш абактап келе 31

ж аткан ж олсер ж KepmiciH — бэрш -бэрш умытып, баска элемде отырар едь — Тэте,— Дауы стан ойы белш ш Kerri. Келш турран бакене кыз екен. — Тэте деймш, терезе жактагы орын м ен ш екен, ауысып отырынызшы.— YHi еркек баланыц ушндей жуан, 6ipaK жарымды коныр сазды. Ce3i нык. Сайран талай еркек дауысты, таргыл дауысты эйелдерд1 Kepin жур, 6api шылымныц acepi. Taflipi, каз1р шылым шекпейтш эйел калды ма?! Буран онша танданран жок, эу баста ею орынньщ кайсысы MeHiKi деп ойлап жатпастан терезе ту- сына отыра кеткен. О л демалыс уйлершде, ауруханада, конак уйлерше тускенде yueMi кабыррада 1ргелес орынды калайтын. Унем1 солай тап келетш. Сайр ан, бакене кыздын сезшен сасып калды. — А ?! П ож алуйста... пожалуйста... О л лып eTin жевдл турып, кызды 6TKi3in ж1берд1 де, ез1 коныр тордын орнына отырура мэж бур болды. Bapi- нен де оран кыздын тэте деген ce3i баткан efli, куларына инедей кадалып турып алды. Сайр ан e3iH-e3i кутетш кыздардын эдет1 бойынша жасы мнан элдекайда ж а с К0р1нем деп ойлайтын. Шынды- рында да солай ед1: артык еттен арылып таралран бой- шан денес1, жумыр MyciHi, ат жакты ашан жуз1не иыры- нын сэл томен не узын емес, не кыска емес б1ркелк1 киы- лып ушы буйралана толкынданран кою кара шашы ж арасы п, барлыры кербез кимылымен уласканда оны ши- ратылган бойжеткен корсететш. Бармактай бакене кыз, сойткенмен де мунын оз!нен мушел ж а с улкен exeHiH та- нып «тэте» дегенше намыстангандай куйге туст1. Бакене кыз ешнэрсе болмарандай ныкталып отырды. Ауданды к газетт!н кун жеп саррайран ecKi номер1не оралган TyftiHuieriH ею колымен капсыра сырымдап устап алган. Бейне ж ан-ж акка бытырай кашар деп коркатын- 32

дай. Алды на ецгермей-ак ж ерге коя салса кайтед1 екен? Ай-ай-ай, осынша жабайы болармысын? — Э ке-ау , аяк астынан кайда кетш калдыц? М ен айт- пасам, калып кала жаздадын рой.— К ара келшшек бэ- кене кызды сезге тартты. Оныц автобустан калып кой- маганына езш щ катысы болганын 6iflAiprici келген сы- найы бар. — Б азар р а.— К етерпда леппен айтты да кыз колын- дары орауын мактанышпен одан сайын кы са туст1.— А л - ма алып келд!м,— Келшшек кайтып тш каткан жок, epuiH сылп етюзд1 де койды. Д з л автобус ж урерде базар- Fa ж упрген кыздьщ бул кылыры оны д а тацданды рса керек. Сайран керцпсше кайтып назар салмаура, оньщ эл- пндеп «тэте» деген сезш де еске алмаура тырысты. B i- рак кыздыц ж ш -ж ш дем алганы, элсш -элсш мурынын пысылдата тартканы оныц дэл касында отырранын умы- туга TinTi мумкш дш бермедк Бакене кыздыц от пен сура сала берген соц кызыл курен тарткан сэл iciHKi саусактары н Kepin, Сай р ан ез колына карады. Ею -уш кун ш ш д е кутшмей, жалбырап Ke6eci сопле бастаран тырнарын байкап, унем1 сумкасын- да журетш былрарымен капталган шарын тырнак таза- лагышын алды. ¥зак жолда бул да ермек. Кебесш таза- лап, тырнарын eni жарынан кы рнап, ушк!рлеп 6ipa3 уа- кытын уткызды. Он саусакты кашанры тазаласы н, муны да болып, жабдырын орнына салды. К,олын айкастырып шалкайып отырып, терезеден тещрекке квз салды. Авто­ бус бул уакытта ел карасынан узап ш ыккан. Оцынан да, солынан да ушы-киыры жок ш еказ, ш етаз кеалген сэры алкап коришь Каладары кокке кол созып умсынран ыры- жыры кек уйлерден, коп уйлерден коз cyp im n , Me3i бол- ран т а к т а жанары ц жеткенше ерк1н караура кец д ала- ныц болганы кандай ж аксы ! Сайр ан осыны ce3iHin, ты- нысы кещгендей терец демалып, алы ска коз хнбердь 2— 156 зз

Кеюкиек сеплш, кун eflayip кетер1лген. Аспанда шуй- кедей де булт жок. Куз айынын жадыраран жайма шуак жып-жылы кез1. Сары далада бауырында сарым ойнап карауыткан жоталар жатыр. Журш келе жаткан автобус емес, бейне 6ip таулар сиякты, 6ipiMeH-6ipi жарысып, 6i- piH-6ipi куып, 6ipiH-6ipi басып озып бара жаткандай. Bi- peyi жакындай туссе, екшнпЫ алыстайды. Сайраннын ойы шыркап алыска кете коймай, касында отырран баке­ не кызга т1реле бердь Оран назар салмаса да кыздык KecKiHi кырынан KepiHin отырды да койды. Ешй ангарды, бакене кыз жас екен. Онын топ-томпак 6eTi, буртиган ерш балалык анралдыктан арыла алмара- нын байкатады. BipaK, ©cin, тарала келгенде де шырайлы бойжеткен бола коймас, тайкы мандайы мен бауырсак мурны, сэл кысынкы жанары осыран мекзейдк Сайран- ньщ кецш ©cin, кай ортада болса да мысы басып кете- piH сезшген шсшщ сыцайымен тэкаппар шалкайды. Таяуда орталык журналдардыц 61р1нен «Акселера- циялык кубылыс» дегенд1 окып едк K,a3ipri окымысты ралымдардыц зерттеулер1нде, KeftiHri жас балалар ©з жасындары элдынры буынмен салыстырранда, дене ку- рылысы ipi, бойшан, ewiepi де б1ркелк1 келед1 деген ту- жырым бар KepiHefli. Бул халыктын ©скен1н к©рсетед1 екен. Ал олай болса, мына кыз неге аласа? Неге сол ра- лымдар топшыларан болжамра жатпайды? Мумюн, ба­ кене кыздан тараран урпактар б1ркелк1ленер. Сайран ке- 3iH жумып, ой кушарында отырып калды... ...Лап берген салкын лептен бойын, шашыраран ойын тез жинап, кезш ашты. Ky3ri даланын куйген men, кура- FaH сабан, дан nci буркыраран куп-куррак коныр самал жел1 сорып тур. Бакене кыз екен терезеш ашкан. 03i ба- сын сыртка шырарып, алра ентелей карап отыр. Желке тусынан 6ip ©piM eTin ©pin, бос коя берген бурымына ко- сылмай калган балапан шаштары желге желб1реп, тайкы мандайын одан сайын аласарта тускендей. Автобус ша- 34

гын ауылдын шетше Kipimi. Жол бойында калага жет- кеише мундай ауылдар кеп. Сайран осы ауылдардан унем1 куйк1 т1ршшк кергендей болады. ©нкей б1ркелк1 6ip-6ipiHeH аумайтын жатаган уйлер айдалада улкен элемнен белшш калгандай эсер ететш. Клмдер турады мунда, немен шугылданады, ол осыран так калатын. Ауыл imiHe KipreH сок автобус xcypiciH баяулатты. Тас жол бойында ойнап журген балалар кершдк Ол кай- та кезш жумып шалкая 6epin едк баранадан далага су- рылып отырран бэкснс кыз 6ipHapcc дсп айкайларандай болды. Сол-ак екен, топтан белшш уш кара домалак ба­ ла автобуска карай жупрдк EpeceKTeyiHin: — Эне, апайым, апайым, кетш барады, карасандар- шы,— дегенш Сайран анык естсгендей. Балалар автобус­ ка катарласа 6epin умар-жумар болды да калды. Басын- да тусшбей актарылып отырран ол icTin мэшсш ещи ук- кандай, бэкене кыз баранадан сырымдап устап отырран газеттщ орауын жазып, нарт кызыл алмаларды балалар- Fa карай лактырып-лактырып ж1бердь Бул KepiHicTeH Сайраннык журег1 6ip турл1 6ypin KeTTi де, 6ip сэт сок- пай, сол бурген калпында турып алрандай болды. Б1ртш- деп шымырлап барып жазылды, сол мезетте бойына 6ip жылы леп тарап бара жаткандай денесш жалын шарпы- ды. К,ыздык барана автостанциядан едэу1р кашык базар- Fa не ymiH жупрш барганы жетесше енд1 жеткендей: алые калага окуга кетш бара жаткан кыз бауырлары- нык жол бойында тосып журерш сезген. Сэбилердш «апайым кет1п барады» деген куанышты дауыстары ку- лагынан кетер емес. Ол дауыста 6ip кнмастык, жакын адамга деген бауырмалдык, бар едь Кат-кабат сез1м- ге толы осы б1рауыз сездершен сопшалык, кимас туы- сын, ек жакын адамын шырарып салгандарын ypyFa болатын. — Апама, анама болысындар,— деп дауыстап, бэкене кыз етжурег! елж1рей артка карап 6ipa3 отырды да, те- 35

резенщ эйнегш жауып, тук болмарандай манары монтаны калпына кайта TycTi. Шрак туршде ез iciHe риза болран- дык, сэл мактаныш ce3iMi эл! басылмай турды. Д эл осы эрекет1мен Сайранга кыр керсетш тастарандай. Сайранньщ журег! 6ipey етюр устарамен т^плеп жь бергендей эл! де удай ашып отыр. Анасы бепелер1 туран- да кшд1гш босарара кеметш едь Иэ, eHfli ecinc TycTi. Бул алыстап кеткен балалык шактьщ кемеск1 KepiiiicTepi рой. Байрус шеше карактарынын, туран уйден, туран жердей KiHAiri узммесш деп ырымдайтыны. Мына отырраи ба­ кене кыздьщ шнд1г1 туран уйден, туран жерден уз1лмеген екен. 0зш нык, сезшушщ 6ip ушыры осында шырар. М а­ нары маркайып жаткан кецш юлт басылып, теменнйктеп калды. Осы мына отырран бакене к,ыз езшен элдекайда та- мырлы, элдекайда бауырмал кершген. BipaK оны мойын- дарысы келмедь.. «MeHiH жасыма келгенде, мумкш, бул да ез камын кеб1рек куйттейтш болар. И э, солай болатын шырар.» Осыран езш ceHfliprici келдк

МАЦТАКЫЗ I Мактакыз бугш де жумыска эдеттегщей тура уакы- тында келе жатыр. Адамга карсы келмеу, 63iHe жуктел- ген icne мукият карап, ережеHi бузбау оныц бойра сщген эдет1 едй Мектепте де нак осылай-тын. Bip рет те сабак,- тан кеппгт, болмаса калып керген жок шырар. У л гш окушы атанран куйшде мсктеп б т р г е н едк Окуга тусе алмай калранында езшщ катты тан,ы бар. Ж умы ска ара- ласкалы да эл! 6ip кешжкен емес. Бояуы 0HF3H ecKi сэюмен акырын басып жорары ер- лед!. А ярын баскан сайын талайдын табанынан етш эб- ден мужмген баспалдак ауырсынрандай сыкыр eTin калып жатыр. Еюнпл кабатка кетерш п, узын дэл1зд1 куалап тукшрдег1 ез белмесшщ алдына келдк EciKTi аш- канда iuiTeri капырык лап 6epin, бетке урады. Ертецплж бойкуйезджтен арыла алмай, онсыз да дел-сал болып cepriMefl турран кызды маужыратып, одан сайын уйкы- сын келт1ргендей. Бул да Мактакыздьщ кундег1 сезше- т1н нэрсесь Ол осы манаурараи калыпта 6ipa3 отырар 37

едь Айналасына ecineft жалкау FaHa кез тастайды. Куш 6oftFa созылатын сарт-сурт «шабуыл» алдында калрып кеткендей машинкалар ак жамылгысын жамылып, тым- пиып-тымпиып кана тур. Орнынан турып репродуктордыц даусын кетерш кой- ды. Таныс эуен есиледк Кай эн екенш eciHe Tycipe алмай ойы сан-сакда кетш отыр. Ол дереу езжщ осы дардарып отырранына кысылрандай машинкасынын, кабын алып мукият cyprri. Е ю парак, ак караз етюздй ©inipriiuiH, сызрышын, карындашын алып, он жарына койды. 03i колын алра созран бойда орындыктьщ аркалырына суйе- Hin шалкайып отырып калды. Бул жумыска эз1рмш-ау дегсн отырысы едк Ke3i карсы кабыррадары суду эйелдщ суретше TycTi. Бул атакты киноактрисанын cypeTi болатурын. Суйржтсй узын саусактарын керсете жэрын таянып отыр. Cyn-cyflip е т т кырланран тырнары кандай эдем!. Жогары тараран шашы толкынданып жатыр. Машинканьщ устшде созыл- ран е з ш т саусактарына карады. Кен ш н кулазытар кешлшздж басып, iuiTeft терен KypciHin койды. Мунын саусактары жуантык, алаканы жалпак, кыздын колынан repi ер баланын колына уксайды. Тырнагы да суп-сушр емес, iuiKe карай батыцды, кыска. Шашы канша калыц болганмен кетершп толкынданып турмайтын. Майлап койгандай куйкага жабысып, канша жогары туйсе де желкесше карай сыррып Tycin кететш. Юшкене колайнасын алып шашын тузей бастады. 03i- Hin тур элпетше кещлк cipa, толмайды. Ат жакты ашан жузше бауырсак мурны TinTi де уйлеспейдк Тар мандай, кабары есщю кальщ болран соц ба кез1 де Kiiui кершетш. Кейде жумыска келгенде осы суретке караса кеншне каяу тусетш болды. Ызасы келгеш сондай 6ip-eni рет алып тастаура окталды да, 6ipaK 6ip уакыт карап отыр- ранды жен кердк 38

Белмеге кызметкерлер де келе бастаган. Ж ол жене- кей кергендерш, естш-б1лгендерш сампылдап айтып жа- тыр. Олардын ce3i муны елжт1рш, кец ш н кетерш экете алмады. К,айта мунайып, колын машинканын, устшен асыра алга созып, басын 6ip жарына кисайткан бойда отыра бердь — Сен, кыз, ауырып отырсын. ба?— деген Майнурдыц сезшен eciH жинады. YHeMi акжаркын журетш кулегеш кыз едк Б1рде ана жердей, б1рде мына жерден ш ы ры п журетш куйын мшез. Ж аксы кызметкерлер катарында аталатын. Дегенмен де Мактакыздьщ оныц нэтижелк тиянакты ic б тр етш д ш н е кумаш бар. К,у т1лд1 Айжан сез орайын хмберсш бе: — Кектем Foft, есше элде не тускен шырар,— деп eni уштылау сездщ шетш шырарып, бэрш кулд1рдь М акта- кыз калжынга жауап бере алмай тырылып калды. Белмеге керше басып керпй мекемеде icieftTiH сулу келшшек К1рд1. ЕЫктен Kipe сьщрыр каккан кулюсш те­ ге, белменщ тершде отырран, машинисткалардыц улкеш Бижамал апайдан бастап амандасты. — Апай-ау, езщ13 куннен-кунге сулуланып, жасарып барасыз рой. Шын айтамын, дэл он жаска жасарып ке- Tinci3.— Мактаган апайра жакса керек, аксары жуз1 жайнап, аздап кы зры лт ipen пайда болды. — Ж аным-ау, сендер турранда б1зден жастык кегп емес пе? BisAeri журген журнары шырар. Кейлегщ де езщ сиякты жайнап жарасып тур рой. А сылын тандап киесщ-ау.— Келшшектщ езш де кещлденд1рт тастады. — M eн дегенщ, езШ з бш еаз, осындайра TinTi мэн бермеймш рой, подругам алып койган екен, саган жара- сады деп болмай к и п з т ж1бергеш.— Келшшек жорта екпелеп жузш томсартып, кейлегшш eHipiH тузеп койды. — Жаксы жарасады екен,— Баска кыздар да жан- жактан жамырай айтып жатыр. 39

Мактакыз ундеген жок. Бул жаксы демесе де кел!н- шектщ e3i де, кейлеп де эдем1 едк Табигат та кейде эдметаз рой. Bip адамнын басына KepiKTi де, тмд1 де, кылыкты да yftin-Terin бере салады. Шреудщ т ш н табу ушш дэл жацарыдай imi-бауырына Kipin OTipiK мактап, келг1рсу мунын, колынан келмейтш нэрсе. Ол езшщ ещ тускен кейлепне карап одан сайын жабыга тустк ...Болмеге узын бойлы, шашын майлап 6ip жарына жыра тараран, колында калыц папкасы бар ж 1грг юрдй Кыздар бас кетерш баржия карамаса да, кездершщ ас- тымен юмге келген ж!ггг болды деп байкатпай барып отыр. Назар аудармаран тек Мактакыз едк Мынандай сымбатты, сыпа ж М ттщ езше келмейтшш бмедк — Мен 6ip повесть экелш ед1М, ем-уш кун ш ш д е ба- сып бере алар ма екеназдер?— Ол жагалай бэрше тэкаппар карады. Е ш м м мен ала кояйын демедь Айжан рана: — Эй, Мактакыз, сенщ жумысыц жок кершед1 рой, алып басып 6epcenuii,— деп сезшщ аярында сыкылыктап к у л т алды. Оныц ce3i icTin iueiuiMi болгандай, бэр! Мактакызра карады. Ол басын KOTepin ж1г1тке бурылды. Ж узш анык кердь Бурын ж!гггке суктанып Tine карап кврмегенджтен бе eni 6eTi ду етш, кез!и тез тайдырын экетть Ж ш т езь не бурылып караган Мактакыз екешн болжаса керек, оныц столына такады. Калындау колжазбасын усынып жатып, кунде кешке жумыс аярына таман келш, дайын болран беттерд1 алып KeTin туратындырын б!лд!рд!. М ак­ такыз бэлендей ештене демедь Колжазбаны алып, сал- мактап байкады да столдын тартпасына салып койды. 40

II Айткандай, лапт ертещнде жумыс аярында келдк Мактакыз белмеде жалрыз едк Коридордьщ ана басынан аяк дыбысы шыкса, елег1зш келш кала ма деп еЫкке карайлап кояды. Bipneiue аяк, дыбысы еЫ лген, мунда ешшм сокпады. «Несше аландаймын, келсе келер, кел- месс кояр»,— деп езш токтатканмен, аяк дыбысы естьл- сс тары да елепзедк Куш бойы тосканмен ж ш т nipin кел- генде 03iH калай устарын бшмедк Сэлемдесш столра та- каран ол басылран беттерд1 аларда кызра аныктап кез токтатып карарандай болды. Мактакыз кысылып, ж уреп лушл кагып, ею 6eTi кызарып кеткенш сездк Bipece жа- зып, 6ipece колын алдына койып, не жаза берудщ, не коюдыц рет1н таппады. Ж 1Г1Т эр б еги сыбдырсыз бап- пен ашып, мукият тес1ле карап жатыр. Мактакыз кате тауып алар ма екеи деп састы. Ж1г1т кез киырын кызра да тастап кояды. Ол караган сайын кыздыц caycaFbi шатасып баска apinri сорады. Kepin коймады ма деп одан сайын кысылады. Сасканы сондай, жазуды койды. Ала- канына дейш тер шыра бастады. — Б1разын болып койыпсыз рой. Бупнге осы жетер. UlapuiaFan да шырарсыз. Ж ур вдз. Д алада кун деген гажап. Осындай кунде ci3re жумыс icTeTin койраным кия- нат болар. Жалрыздыктан жабырып отырран кыз елендеп, кещл TyKnipiHen 6ip сэуле жарк еткендей болды. Сонда да орнынан б1рден турмай, жш тке бардарлай карап алды. Шырайлы, мацраз ж1гггтщ езш шакырып турранына сен- беген сешлдь Ж М т те муны сезгеидей, беттерд1 папка- сына салып жатып кул1мс1реп, басын Hin: — Жур1шз, 6ipre шыралык,— дед1 кайталап. KeKTeMHin жешл ауасы кыздыц бойын тез cepriTTi. Алаканыныц тершш, 6eTinin дуылдараны салкынга шык- кан соц кайтып, тынысы да кеценгендей болды. Антса 41

айткандай дала жак,сы едк Кун нуры шакыраймай, бетке жумсак тиедк Кар epin жатыр. Кыз кезш темей салып келедк Ойдым-ойдым жерлерге ipntareH кар суы болым- сыз Д1р1л кагады. Шатырдан, теректщ бутарынан узш п тускен тамшылардан элг! д1рш бузылып су бетшде 6ip- неше сакина пайда болады. Б1ртшдеп сакиналар жойы- лып, кайта д1ршге ауысады. Eneyi катар аяцдап келедк Б1рнеше тамшы кыздыц жагасына, жецше тамды. Там- Fan кезде одан тары усак, жулдызшалар шашырап 6eTiHe тиедь Эдетте, ол осы тамшыны жек керетш. K,a3ip оран тамшы астында туру тендеш жок керемет рахат дуниедей кершдк Кунде нерып байкамаран. Тура берсе Fofi. Тыныштыкты ж1ггг бузды: — Кай автобуска отырасыз? — Трамвайра... — Heuiiniui? — Тертшни. — 1мм... Тастакка барасыз рой? — Иэ. — Пэтерде турасыз рой? — Иэ. — Пенсионер кемшрдщ ушнде рой? — И э.— Кайдан бшед1 дегендей ол ж1гггтщ бетше куджтене карап койды. Булар аялдамара жеткен. — Осындай кун1 жаяу-ак, бармайсыз ба?— Ол кыз­ дыц жузше барлай карады. — Тым алые кой, — Алые дейЫз бе? Иэ, алые екеш рас-ау. Сонда да 6ip-eKi кеше жаяу журешк. Сонсоц отырарсыз. Ж1г1т кызды сезге тартып, эр нэрсеш айтып, онын жузше уцш п кояды. Ал, ол кез киырымен урлана кара- раны болмаса тше карауга батылы жетпейдь Ж^пттш жузшде ойлылык бар. Салмактап баскан аяры да ширы- ра, ойланып келе жаткандырын б!лд1ргендей. Кезшен не 42

ойлап турраны байкалмайды. Туцриык терец, эйтеу!р, бул болжап болмайтын терендж жатыр. Мактакызра ж!гН купиясы мол, буран ту сш ж а з жум- бак ортада OMip еуретшдей. Мундай интеллигент H<iriT- терд1 кинотеатрдан, эртурл1 жиын-кештерден Kepyuii едь Элбетте мундай сымбатты корнем ж1гггтердщ жанында гулге конган кобелектей шушр-шушр юлец 6ip ботаНр- сек, сунгак бойлы, шаштарын жауырынра тег1лд1ре жайып ж1берген цыган ендес, каланыц еркетай була кыздары журетш-дк Мактакыздыц кей-кейде сол ортара катты кы зы ры п, дэл солардай алшандап журуге кецЫ кетеНш бар. Бурын сырттан рана кезтаныс буран тансык ортаныц 6ip enmi 6yriH мунын да касында келе жатыр. — Мактакыз, не ойлап келеаз? — Ешнэрсе.— Бул ж1ггг меж неге шырарып салады. Элде унап калдым ба? Элде... элде...— деген толып жат- кан ойларын калай айтсыи. С е з т койды ма деп жаны алкымга келдк — Неге? Адам ойсыз бола ма? Кыз жауап катпады, кезше тускен кежлш тузеп кой- ды. Бул кекш н тузетж а келгенджтен емес, жауап тап- парандыктан жасаран эрекеН едь — 9 , таптым! Кошеде журш не сез болушы едП Не деген мэдениетаз ж !гН деп келеаз рой. Мына жакын арадары кафеге отыралык. Дастархан басында болмаса сездщ сэш келген бе?— >KiriT ce3iHin аярын созып мэнер- леп экегп. «Туу, акын ба езц калай?» Олар келесп кешеден бурылып кафеге к!рд1. Кафе ша- Fbin екен. Адам да кеп-ак. 1здеп журш бурыштан бос стол тауып сонда отырды. Т усш ж аз дыбыстан кулак ту- нады. Тутш мен шараптыц араласкан ашкылтым Hid ке- KipeKTi кырып, мурынды жарады. Мактакызра бул ара демалатын орын емес, кайта беймаза шудай Kepiwpi. Лы- пыл KaFbin даяшы кыз да келдк >KiriTi<e 6ip, Мактакызра 6ip карап алып, козш тецкерт кул!мдеп ж!гНтщ касына 43

ецкейе, аддудай nijiin тура калды. Теннере дараран K@3i TinTi эдем! екен. Ж ю птщ де жымия дулin дызга карап отырганы байкалады. Жанында кызы бары умыт болган- дай. Ж1г1ттщ аузынан шыккан сездщ 6ipiH 6ip, eKiciH eni жазып алран сайын шле туседд Мурынра жумсак 3Tip Hid келедд Мактакызга бул кыз да сулу кершдд Осы сиядты эдемд кез1н ойнадшытдан еркш, суйк1мдд журт- ты э дегеннен б1рден баурап алатын кыздардьщ не арма- ны бар екен. Буларра адаммен т1л табысу онай, достасу жещл шырар. Кашанда б1реулердщ назарына шнген жадсы рой деген ойра кеттд Мадтадыз ез ойымен болып отырып даяшы дашан кеткенш байдамапты. — Мадтадыз,— деген ж 1ггг уншен ойы белш п кет- Ti.— Слз де жадсы кызсыз рой деймш. Ж1ггг муньщ камыккан ойын тура окып алрандай. Ол капел1мдс не айтарга б1лмедд — Слздщ калай айтып отырраньщызды тусшбед1м. М ен...— деп келе жатты да тш н тютей койды. Ол езшщ сулу eMecTiriH, мшезшщ де баскалар сиядты биязыла- нып, майысып туратын дылыдты емес, дара дурсшдеу екенд1гш айтып сырласдысы келген едд Танымайтын 6ip керген адамра булай ашылудын жеш жод екенш ce3in тодтай калды, — Ал, мен б1лем. Ci3 одура келдЫз. Тусе алмадыныз. Ауылга баррьщыз келмедд Сонбон жумыска орналасты- ныз. Кыз кулш ж1бердд 03i туралы танымайтын ж1пттщ осынша тура айтданына танданды. Соран куанрандай да едд Кулк1с1 де туйыд адамныц 6ip сэтте жарк еткенд се- 3iMiHiH терен!нен шыккан шын кулк! болатын. Алрашкы туспалыньщ растырына K63i жеткен ж!ггг муртынан кулш койды. — Енд1 не дутш турганын айтайын ба? Кыз кулк!сш тыйып басын изедд — Куйеуге шьюэсыз. 44

Мактакыз ойланып калды. — Тацертен оны жумыска шыгарып саласыз. Кешке тосып аласыз. Жаксылап тамак дайындап береаз. Ол, эрине, шарын мекемеде болсын бастык болады. Ci3 OFaH дэн ризасыз. Кас-кабагына карайсыз. Ш аруага аралас- тырмайсыз. Айтканын eni етпейаз. Кыз шын айтып отыр ма дегендей бетше бажырая карап капты, Мактакыз ушш бул да эсерл1 сездер едь Енд1 соны елестетш, толкып отыр. 03iH cyfteiiH адам та- былар ма екен, кашан жолыгады? О л KiM? Keprici келе- тш. 1штей рана ойланып коятын да, кейде ез ойынан 63i уялып, кен ш н баскага тез аударура тырысатын. Ka3ip ол xciriT айткан сездерге калткысыз сендк Кафенщ Topri бурышында езара кызу энг!мелесш отырран ушеуге ж ш т элсш-элсш жалтактап карай бер- ген. Мактакыз да назар салды. «Осы каланын декей- лерЬ>. Ж ш т кыска таныстырды. Олар даяшыра бурыл- ранда ж1г!т те ете юшшешлджпен басын Hin сэлем бердк — О , 1шшек те отыр екен рой,— деп калды 6ipeyi. — Bi3re кырын отырраны-институттьщ окытушысы. ¥зын сарысы 6ip мекеменщ директоры, анау кез1лд1рж т1 жазушы. Мактакыздьщ Ж1гптщ кепке танымал «улы» адам екенше кумэш калмады. Ж 1пт даяшы кызды шакырып, оларра б!р коньяк же- нелги. ©31 узак энимеге к е п т : — Жазушы болу ушш, ен бастысы eMip керу керек. Каранызшы,— ол айналасына бурылып койды,— кандай орта. Бэрш, кандай кейшкер керек, тугел табура болады. Мысалы, анау шетк1 столдэры тертеуге кез сальщызшы. EKi ж1гп\\ eni кыз. Сол ж1гптщ 6ipeyi ана эдем1ше бикеш- ке сез салып жур. Кыз онша уната коймаса да ж ш ттщ акшасына кыдырура карсы емес. Ж 1гггп алдап ж урету- рады да, 6ip KyHi тайып кетедь M iHe дайын сюжет,— Ол терец дем алып кезш 6ip нуктеге кадап, отырып калды. 03iHin келешек повесшщ жел!сш ойлап кегп-ау. 45

Мактакыздын ecine кыздар кеп айтатын, жазушылар сенщ Турине карап, ойындагыны табады, адам таныгыш, сырынды ce3in б1лпш деген алып-кашпа сездер1 TycTi. Сол сездердщ шындыгына еши кез1 жеткендей. Олар кафеден шыкканда кала шамдары жанган. Ба- ганалардан кызгылт сэуле тарап, дуние кен1лд1 сиякты кершедь Ж 1пт эз1лдеп те алды. — С1зд1 устап калдым гой. Кенпккешщзге урсатын адам жок па efli? Кыз басын шайкады. — Ендеше мен С1зд1 шыгарып салайын.— Олар мш- ген жалгыз вагон каланыц батысына карай селшлдетт алып женелдк Трамвайда пэлендей энпме болган жок. Кыз да алгашкыдай емес, кысылмай езш еркш устауга уйрешп калды. Тускен бойда анадайда турган кек кор- шаулы ак уйд1 керсетш: — Менщ naTepiM,— деп кулш койды. Какпага жетпей ж1пт токтады: — Карындасым, егер артык кетш, агат айткан жерь Mi3 болса, кеш лЫ зге ала кермешз. Кош. Бурылып кешн кайтты. Кыз какпадан шргенмен уйге TinTi eHrici жок. Ж 1пгп Keprici келдк Баспадан сыгалап едк ж1пт трамвайга мшбей жаяу кетш барады екен. Уйге KipiciMeH айна алдында узак отырды, пэтердеп cepiKTecTepi 6yriH кешш сменага кеткен едк Онаша кал­ ганы кандай жаксы болды. Шашын эртурл1 етш тушп кердк Соньщ ш ш де 6ipeyiH унатып, кайта-кайта тарка- тып-тушп, шашын уйрегп. Сонгы прическасы кеншне унаган сон таркатпай орамалмен танып алды. Орталык журналдардьщ б1ршде бет KyTiMi туралы жарияланган шагын макаланы тауып алып тагы мукият окып шыкты. Анада тастай салмаганы кандай жаксы болган. Аталган кремн1н атын кагазга жазып, колына устап журген сум- касына салып койды. Ертен дукенге Kipin сатып алуды ойлады. Сонсон бупн п кунш элдекандай ризашылык ке- 46

шлмен еске алып erri. К е ц ш толып тесегше кисайды. Ж асты кка басы тш ам ен уйыктап кетть III Танертец сергек оянды. Ж умы ска бурынгысынан да ерте келген. Kipe 6epicTeri кунде юлт аларда керш жур- ген кезекчй кемшр муныц бетше узагырак карап, ерши сылп етюзгенш Мактакыз байкамады. Белмесше Kipin айнасын алып, терппген мурныныц уст1не жещлдеп опа жакты. Сулу актрисаньщ cypeiine K63i тускенмен, 6yriH кундепдей теменгшктеп жасымады. Ж Ю ттщ повес1н алып сыртылдатып баса бердк Жиналган кыз-келшшектер муныц жаца прическасын сез етпей калмады. Жарасады дедк жараспайды дедкжа- расады, 6ipaK есейтш керсетед1 дедк Эйтеу1р, жаксы де­ ген ешцайсысы жок. О л жабыгып жудеп калды. Бул кун де кешлшз, баяу етш жатты. Жшгг бугш келмей-ак кой- са етт1 деп тшедь Ж умы с аягында ертерек шыгып кетер- мш деп отырган, кас кылгандай ж Ю т те ерте келдй Беттерд1 алып карап жатып, Мактакызга да кез ток- татты. К,ызарып кеткен кыз материалды колына устата салып, еш жумысы болмаса да столдыц тартпасын ашып, 6ip зат !здеген Kicirne, ез1мен-ез! узак эуре болып кетть — О , б т р у г е таяу калыпсыз гой. Ол квп кш рген жок, беттерд! алып кешепдей муны 6ipre журуге шакырмай шыгып кеттк «Bopi 6iTTi, уна- мадым». Осы ой шыц eTin басына шыгып, дыцылдап турып алды. Шалкайып орындыкка суйендк Kyui бойгы ойлаган жаксы ойлары сагымдай булдырап алыстап ба- рады. К,абыргадагы эйел cypeTi тешрешп, табалап отыр- гандай. Мактакыздыц журеп шаншып, 6ipey 6i3 сугып алгандай болды. Жумыс аягы таяу. Енд1 мандытып еш нэрсе жаза ал- масын ce3in жиналып сыртка шыкты, кун кешепсшен де 47

жылына тускен. Шуакты. ©Tin жаткан кеше журпшш- лерi де кектем куншдей жайдары сиякты. Екеу-екеу бо- лып наздана култедь Kemeri жтггтщ ce3i eciHe Tycin ушне жаяу кайтты. Жол женекей ауыр ойдан арылып ке- ц ш де серпш п, ширыга туст1. IV Ертещне жумыска шашын бурынгысынша туйш жа- быркау калыпта келдь Ж умыс 6ip калыпты eiin жаткан. Ол е л е п з т ж М т й кутпедк Оньщ бей-жай калпын: — Сеш телефонга 6ip ж1пт шакырады,— деген Май- нурдьщ даусы бузды. KiM болды екен? Эдетте, оны теле- фонга да сирек шакыратын. Кейде мектептес кыздары хабарласатын. Есендт-саулык сурасудан баска айтатын ешнэрсе таппайтын. Сен жумыс ттейсщ гой, стипендия- мыз таусылып калды, карайлассайшы дейтугын кейде. Кыз телефонга такады. Аржагынан ж тгг дауысы ес- Нлдк — Мен каз1р бара алмаймын, егер ренж1месещз, уйге ала барсацыз. Мен кешюсш согып алып кетер ед!м. — Жаксы. Мактакыз уйге кел^м ен белмеш тез жинастырып от жакты, дукенге барып жещлдеу шайдын, камын карас- тырды. Ж ^пт кештеу келд!. Шай iuiyre карсы болган жок. Ш ай устшде повестщ сонын карай отырды. — Калай екен? Ci3re унады ма? — ¥нады, 6ipaK екеушщ косыла алмауы е ю ш н т екен. Ж >пт л е к т п кулш алды. — ©KiHimTi дейс1з-ау, э? Неге екеш б е л п а з Мактакыздын e3i де кулд1. Пештен сырт-сырт дыбыс шыгара агаш отыныц маздап жанганы еспледк Содан 6ip жылылык, кещ лдш к тарап жаткан сиякты. Шай iiuLnin болды.

— К,арындасым, кеп рахмет. Колыдыз жешл екен. Повестщ алдын орысша аудартып жатырмын. Мынаны даз1р сег1зде аудармашыма апарып 6epyiM керек едь— Ол сагатына дарады. Сонсоц юб1рпктеп 6ip нэрсе айтура одтала 6epin турып далды. К,ыздыд бойын селк етюзш жещл д1р1л журш 0TTi. Буран даз1р ж1пт маран унадыц дей ме, aftieyip, осы тощректе бул еспмеген, б1рад ж а- рымды, кептен кутул1 ж умбад сырра толы аниме дозгай- тындай кершдд — EKi-уш кун турасында Москвара ушатын ед!м, оду- ра кет1п барамын. КейлегЫ з мойнымда.— Ол далтасына долын салып тосылып тары 6ipa3 турды да столга азда- ран адша дойып жатты: — Мынау енбег1щзге, аз деп сокпендз... Мадтадыздыц тынысы тарылып Kerri. К,ыз одшщ ез- repiri, муцайып далран жузш байдаран Ж1пт шындап ды- сылды, шамасы адшаны азырдап тур деп удса керек: — rioBeciM шыдданда дымбат сыйлыд anepeMiH. Ci3 бен 6i3 енд! жадсы таныспыз рой. Bip турадты машинист­ ка 1здеп жур ед1м...— Кулген болды. 0зш зорлап кулгеш сезш п тур. — Ал, дарындасым, доштасалыд. — Сау болыдыз.— К,ыз долын усынды. >KiriTTin долы жуп-жумсад екен. Ол езшщ машинка баса-баса датып кеткен саусадтарын тез тартып ала дойды. Келен сэтте аласа босарадан ж т т ецкёйе аттап бас- палдадпен томен тусш бара жатты. Анадайра барран сод артына бурылып тары:— К,ош!— дедд Жаиары жасда толып турран дызга оныд жуз1 булды- рап кершдд Неге атын сурамадым? Эдем1 диял 6api осы- мен 6iTTi. Демек, атын б ш п не керек?! К,ыз артына бурылып, ею-ад аттап столга тадады. Ж1г!т дойып кеткен адшара 6ipa3 дарап турды да, 6api- не осы кшэлщей уыстап алып, 6ipa3 мыжгылап, пешке атып ж16ердд Адшаныд жанранын бурын кормеген едд 49

ызалы кезбен мыскылдай узак карал турды. Жиырылып жумарланып калган акша жалынра тускен сон, ары шиыршык атып, 6epi шиыршык атып, «киналып» 6ipa3 жатты. Жиырылып жазылран сайын Мактакыздын да тырылып турган кеудеа босай бастагандай. Жанып жат- кан акша, тары 6ip аунап Tycin жазылды да жещл тутш бурк етш, кызыл жалын кауып кетсч. Осымсн 6ipre баранадан 6epi алкымра кеп буып тур- FaH ашуы да сырт сынып, кыз TeceriHe куларан. Ол e3i- HiH сулу емеспгше, жасыктырына, ен аяры атынын да Ажар, Анар, Жанар, Ж1бек емес сэп-сэназ Мактакыз екен1не узак налыды... Белмеш кою карангылык басты. Мактакыз шалка- сынан аунап туст1. Муныц ойлары сиякты каткабат булт кырсаулаган ай да баяу жуз!п барады екен...

АПАЛЫ-С1ЦЛ1Л1 ЕКЕУ Жаркынай мунда 6ip-aK байламмен келген — осы жо- лы К.анатты кайтсе де ез1мен алып кетпек. Осыдан баска амалы да жок-ты. ИеЫз уйде жудырыктай кызды калай калдырмак? Калада Tipen турран апасы бар дейд! емес пе? Муны онсыз да журт сан сакка ж упртш журген Kepi- нед1 Foft. Кезшше: «И-бай-ау, Еркежан-ау, несш айтасын, сендерге сын бар ма?! Б1лем1з рой жайларьщды. Ж умыс- тарыц бастан асады. Айына-жылына 6ip барранымызда касымызда отырып шушркелесш, термш келген кыз ку­ сал, сен1н де 6ip шер таркатып, асыкпай шай irneTiH ку- шши кергем1з жок кой. Тан атса болды, шапкылап ж ур­ генin. Сагатпен елшенген каланын т1рлiri белг-ш емес пе, кудай-ау!»— деп койып, былай шыра бере: «Эй, мей- ipiMci3 рой, кэшр, MeftipiMci3! Жастайынан шетте окып, эбден суып кеткен бе, элде куйеушен аса алмай ма, сор- лы неме. Эйтпесе, шешеге кыз жакын рой б1ле б1лсе? Ke3i TipiciHAe жендеп карайласпаран перщен ещи не сурай- |: сын?»— дейтш жецгелершщ сыры мэл1м езше. Qcipece, шешеЫ тесек тартып жатканда ез колынан кутш, сусын 6epin, арыздасып кала алмаганы сыпсыц-сыпсын есекке тары желеу болран Typi бар. Онын шет жагасын ест in те 51