Ж.Сайн

Е КI ТY Н I Кеш болып, тун тунжыpan кун батканда, Шенлнш тесег1мде мен жатканда, Ай тана босагага тогш нурын, Тынымсыз байрыз сорлы зар какканда. Сол туш баскан елд1 нурсыз сэуле, Кайрынын тосегшде жылап Зэуре, Неткен тун, неткен дала, неткен заман? Тас камау, тар тусауда адам эуре. Ah урып мен сеюлд! талай бала, Телм1'рш туран айра козш сала, Сабырсыз тан, куткендей милляон-мындар, Еткендей айды ана, кунд1 пана. Кобыз бен домбыралар тунде сарнап, Булырып кыл кылкынып жаткан зарлап, Ыныранып бебеу каккан уытты уш\\ Ещретш егжтетш меш де арбап. Кез булау, кошл капа, жаралы жан, Уйкысыз, ©Mip ©Hci3 KeTTi шыдам, «Арбаусыз алтын бакыт алдыма кёп, 0шпейтш маран кашан атады тан?..» Дейтшмш куларымда кылдыц куйй KypciHin кеуде Kepin жиЕжи^ Ер жастык,, сыз босага, сары уайым Енппме маран туншц тарткан сыйы. 50

... Кун батты тун керпесш буркеп дала, Тыныштык мезгш туды сакарара. Сырлы езен, суду гулд1 жапырактар, Курметпен бас игендей маран рапа. — Айы — айна, езен — алка жерге таккан Жер сулу су шолпысын сылдыраткан, Бай манер, токсан турл1 бояура алып Кшмш кай шеберге накыштаткан? Десе де кез кумарткан кещл ояу, Аспанныц аясына барып таяу, Керер ен. турленгенш табигаттын Мьщ турл1 дуниеге шашсам бояу. Бул ешм. Уй шпнде жарык сэуле, Касымда карындасым отыр Зэуре, Алтын ай иек артып тереземе Кез TiKTi керем1н деп болып ауре. Ыр кезде карындасым ушып турып, Пердесш терезенщ койды сырью, Б ip кызык окыйраны еске алрандай Жымыйып айга карап турды кулш. bip туйык елге жумбак сырды ашкалы, Тунеыйык еткен кунге ой тастады, Ай тындап аспандары туррандай-ак Салмакпен ол былайша сез бастады. «Ай сулу телм1ресш неге маран Тансык па, тамаша ма саган адам?» — Кер MiHe, уй ш ш де отты жулдыз, ©шпес нур, сенбес жарык мэ.-ш орнаган Тун емес, т у т м де кун, кешлд1 аспан, Кайрысыз ел1м шаттык энге баскан, 6 p 6 ir e H , еркендеген, eMip эсем Далага кош иiстi букет шашкан. 1936 51

ТУРАН ЖЕР1М СЕН БАЯН Кад1'рл1 Баян — жер Баян! Кайывды Баян, кел Баян! Сешн, жайьщ ерге аян... Менщ ©MipiM елге аян... Кермегел1 квп болды Керкейтсщ сен даты. Байытыпты ел колхозды, 0 3 repinii жер дары. ...Жаз ед: танмен шамалас Ш ы р ы п кырра кез салдым: Бидай, суды аралас Ырралады, карсы алдым. Акырын жел урлейд1 Толкыйды 6 ip нэк тешз. Ж урег1мд1 билейд1 Табират пен жан epi3. Жайды тесек кек мамык, Суйер жандай улым деп. К,арап кектен шаттанып, Кун де жузд] кул:мдеп. Тоя алмай наз керюне Мен отырдым кырында. Шын бершп epKi'ne, Бузбай куйш, жырын да. Децгелек жуз ак, Баян Тартты суду сарымды. Мунарымен ойнап тан, Кел деп маран жалынды... 52

0 скен жер1м, кен, далам: Куз, карагай, шын, 6и\\к. Сыбырлайды самсаран — Сулу курак бас ит... Айдынды Баян, кел Баян, Аянда тудым мен 6 ip кез. Басылсын маук,ым сагынран Суьщнан лэззэт 6 epmi тез! 1947

к V Л Ы 11 Ш А к Клшкентай рана кулыншак Уыз ем in кырда ескен. Жылкы 1шшде ойын сап, Жулдыздармен т 1лдескен. Ержкеннен тктейсш Ананнын. кыл куйрьтрын. Октын-октын ьпсшейсщ Кек дауыл тентек жуйрпчм Айга карап есшеп, Тандытынды кересш. Кунге карап xicmen, Кон/.лге жел бересш. Кейде желмен жарысып, Атылып ойнак саласын, Тай, кунанмен карысып, Жерден топырак кабасын. Ж ет1 айшылык жерд1 алар Ту я f ы болат болар ма? Аспандап ушкан кусты алар Ерге канат болар ма? Бота т 1рсек, буйра жал Болдырмайтын кецбкш? Сымбатты сулу кер марал Ер м1нер ат c e n 6 ic iH ? Мен мшген ат белдеуде Жорыкка дайын жарап тур. Капыда жаура бермеуге Шекесшен карап тур. 54

Менде де дайын октаулы Тур кабурда пистолет, Шинель мен шлем сактаулы Караймын кейде кул!мдеп. Ал, сен болсан кулыным Ат боларсын аркырап, MiHep совет улынын, Мандайы кунге жаркырап. Лилия гулдей ашылтан Кулыншатым тан асар. Ер каруы асынтан Тал бойына жарасар. 1939

кош КЕЛД1Н Жаркылдап жада жылым келдщ магам, Кез1*мде кедш м тасып масайраган. Ардакты сталиндж бакыт задын Жырлайын эшекейлеп мен де саган. Жакында, тер1ме шык, отыр бермен! Конаксын, ел1м1зге буг!н келген, Сыйлайын курметше Отанымныц Гаусардай KyMicTi жыр — жана еледмен. Кабыл ал журепмнщ маржандарын, Сусын ет шелдесещз тшдщ балын. Арала саяхат кып Отанымныд KepiKTi сталиндж бакдиаларын. KepeciH Кавказдагы Казбект1, Te6 eci оныд булттан асып Kerri. Гул erin баурайына мал каптатып, Кэр1*нд1 б1'зд1‘ц заман еркелетть Турарсыд тамашага кезщ салып, Керкше сулуымныд ад-тан далып, CeHi де жайнатармын жас донагым, Балкытып сталиндж нурга малып. Шыгарсыд Эльбрустыд мунарына, К,онадтап зэул1м биж шынарына. Твбеднен Чкаловтар ушып етер, Нстипп мотор куш кулагыда. К,уттыдтап барлык елдщ сулулары, Тез кел деп сещ достым шакырады. Энекей ак маддайлы бота кездш — Колында желб1рейд1 орамалы. 56

Ол к у л т кол былгайды саган карап, Куд^каз кеншне дос деп санап. Алтын ай, акылы аскан грузин кызы Алды на токсан турл1 ко яр т»амак. Сен жерсщ балауызды тагамдарын, Бауырмал жаксы Kepin адамдарын. Сауыкпен, сайранменен етюзерс.щ Самал жел, салкынды кеш жаздьщ танын. Кесемнщ — данышпанньщ тугаи жер1 Жемштн бакша баулы грузин ела. Табыспен KyTin алып сый керсегер KypMerri жас конагым — жылым сенг Лимоны, апельсин!, дэмд1 шайы, К0н!лд1 маужыраган жаздьщ айы. Кытыктап журепщи жандыргандай KepiKTi кыз сулуы, ак мандайы. К,ол алып Алатаудай аксакалын, Кзптатып бауырында мын сан малым, Корсетер салтанатпен неше турл1 Колхозды ауылымньщ кулпырганын. Гэкэппар турщ >кер:п кариянын,, Дерсш сен «кайта KenTi жастык шагын», Кенелш ер1к-мей1з, жуз1мше Аларсьщ колмен узш алмаларын. Куанып карсы алады досым ceHi Рекордшы Стаханов — ен|тек epi, Тагы да сан керемет жасаймыз дейд, Журт ecTin жан кермеген дуниедегг К,ош келдщ жаксы курбым — жана жылым! Сауык кер, ecTi тарткан шаттык унш, Боларсын кутты конак ауылыма Тегермш кощ’л куЙ1'н, мактан жырын. 1938

Л А Г Е Р Ь ЖЫРЫ Жаз жайнатып, кун кулд1рш, Б 1з лагерьге барамыз. Асыл ж 1бек гул устшде Аунап ойнак саламыз. Орман таудыц арасында, Кершд1 эне ак; шатыр, Онда кызыл ту уста га н, Б 1з пионер — жас батыр. Жалындасын жас Ж1герлер, Бойда кайнап куш-куат, Б1зд1ц заман сонша кызык, Б 1зд1н, турмыс рахат. Барабанный ашык даусы Каттырак шык санкылда. Ей, алдагы жас командир, Бас маршка жаркылда! Думай, суык, эн, куйменен Bi3 лагерьге барамыз. Асыл ж 1бек гул устшде, Аунап ойнак саламыз. Кумгс сулы таза эуемен, Демаламыз кайтамыз, Бар дауыспен энге салып, Лагерь жырын айтамыз 1936

0 K in im 6 ipey, ой ток,сан, Тал Fan айт айтар сез1-ндП Топта да жуйрж бар не сан Котере берме взйщН

КОЛХОЗ ГАНЫ Баркытка кызыл малынып Жерге карап тан. кулдц Калтандай елд1 сатынып Bip кулмедц сан кулдк.. Карсы алды колхоз ерлер1 Танды ецбект1ц тер!мен, «Кел сушкам, кел» дедц Кутп’м 6 ip гун ceiii мен. Кайтпай кеше ушне. Калып ед1 карындас, Комбайнныц бите, Соныменен 6 ipre бас! Жерде бидай, кекте кун, Тан калдырсын керюмен, Кайсар нызы колхоздыц Ш ыксын айткан сертшен. Кыймылдады талай кол, Кырман басты даланы, Ецбек кызу, erin мол Бакыт куле карады. Керуен тартты шубалыи, Астык тиеп кунд1з, тун, Карады элем тан, калып, К уд 1'рет1не колхоздыц. Коршама булт кепмдц Калкып сулу кун журсш. Орып гпскен епнд1 Колхоз iciH тындырсын. Кызыл арай, ак тандак Кунде 6 ipre кабыссын! Ер мен ецбек, тацгы шак Ток басынан табыссын! 1947 60

К У Л П Ы РА Б Е Р Ш I КЕ Н Д А Л А Кулпыра 6epmi кен. дала, Гул1нд1 кунде терейш! Жапырарыцмен жасыршы Койнына мен енейш! Жасауынды жайнатын Алдыма Teric уйешн, Нэрестедей балдырран, Куанып сак-сак кулешн. Кулпыра 6epmi кен, дала, К ызырып кунде карайын! Махаббат, шаттык бэрш де Bip езщнен табайын. Гул1нд1 кушып кун сайын Кен, бакшанда журешн, Канбагандай кумарым Тары да сак-сак кулешн. 1939

Бол ранда суду сырлы жаздын айы, Дукеннщ себшгендей Hie майы. Жанаттай даласыныц жайнап гулк с*н салып кетершер боз торрайы. Еркелеп сулу гулдщ койнына ен1п, Жутканда ж 1бек желш кеуде Kepin, Кулерсщ, куанарсын, шаттанарсын, Ана суйген баладай емшек 6 epin. «Бэу-бэулеп» мацдайыцнан сыйпап жел1 Тербетер мешрлешп сонда ceHi. салып токсан турл! куй тартады бнерпаз сауык кусы дуниедегк Тамаша талай сыр бар будан езге, Барлырын сыйгыза алман айтып сезге, Кунменен шагылыскан кумзе табак Секшд! кepiнeдi кол! козге. Нулы орман неше турл1 алка тагып, Майысар жел урлесе сылан карып, Айкасып еркештенш кузы бултпен Саркырап тёмен карап булак арып. Булд1рген, каракат пен жидек, мыя Кездесер аярынды бассац кыя. Аспаннан сорралайды анды керсе Сак кыран шьщ басына салган уя. Бауырында жер epKeci Кекшетаудын, Кузындай бултты суйген Алатаудыц, Ж елб1реп кызыл туы аспандаган Бакытты нурына алып колхоз аулын. Таусылмас Кекшетаудын сыр, келбел, Сыя алмас сулу сезге жер cypeTi, Суп-сушр кос еркешл Айыртауы Тотыдай турлешп тур Сырымбетк 1937 62

БАЛА Оралып етепне былдырларан }Kyripin 63iH-93i кур-курларан. Бяланыц тэгп т 1л мен кызык, даусы, Естшер ак кум1стей сылдырларан. Адамныд тек баладан белек жаны, Болмаса бала куш — тан, шолпаны. Ак мандай, торсык шеке бал бебект1— 5 ip суйсе басылмай ма шаршараны.

Mejmip булак, Ак сылдырап, Суын. гаусэр, жерЫ бал. Кегалын, гул, Мэнерл! сыр, ¥лыц герой ©р1мтал. Мелд1р булак, Ак, сылдырап, Елде бакыт, шаттык, куй, Эсем сырлы, Кызыл гулдк Саган арнап тарттым сын. Молд!р булак, Жасыл курак Етегше орнаган. Талда булбул, ТвГШП жыр, Кунде сауык эн салган. Мелд?р булак, Кулагин. сап, Эн эуезш тындайсын, Сылдыр-сылдыр, Тынбайсьщ 6ip, Томен агып зырлайсын. 1936

*** Ержурек бар, есер бар, елде де ез бар, Айтпас сыр бар, адамга айтар сез бар, Кещл кушн актарар кезщ келсе, EcTip жанды, естщен сен тандап ал! 5— Ж. Сами * 65

М А Й С Ы Й П А Т Т А Р ЫГ Тацнын, сыры тан, калгандай. Тарихта еш болмаран, Кун кезшен от жанрандай, Kepin кещл тоймаран. Ел! кулш, кусы сайрап, KyHi кул1м каккандай, Араштары тур масайрап, Бугш толпы таккандай. Шолпылары кех жапырак, Арашына берген сэн. Дэл басында кустар шулап Мэз болады шыркайды эн. Каз канкылдап, уйрек ушып, Сулу акку келшде. Табират бай турге Tycin, Ажар xipreH жерше. Дыры кекнлл, ойы майса, Кызыл, жасыл кызралдак. Бал мшезд1 калкатайша, Бас иед1 булрандап. Эне, кара, жер me6epi, Кара макпал кыйрандай. Сока салды ецбек epi, Жер айырды, 6ip кандай? Сол сокашы ернек салад, ©рнек салад мэнерлеп, Жырткан жер1 неткен ражап, Сонысын айтам шебер дел. 66

Колхоз жырткан кара жерге, Балгын бидай енедь Макпалдайын аскар белге Жалкын KepiK бередь Таным сырлы тац калгандай Тарихта еш болмаран. Кушм нурлы от жанрандай Kepin кендл тоймаран. 1935

* ** Жауыз ойлап жалган кулме! Жаньщ таза ботса егер, Жэд1гей боп QMip сурме! Арын. таза болса егер. Айтканына басынды сал! Акыйкатын ойласан., Тур дым деген жер!нде кал! Адамдыгыц жоймасад.

КАРЫНДАС (Спортшы цыздарга арнаймын) Жуз1 гулдей жайнаран Каракат кез;д карындас. Кшктей тауда ойнаран Сарымменен аралас, Ат сеюрмес бижтен Ак алмастай жаркырап, Ак бекендей атылды Андарылды журт карап Тур ем катып кез Tirin Атылран кшк ларына, Кыз кубылды жуз кулш От койып акын жаныма. Колан шашы кундыздай Желмен ойнап кулпырды, Кез алдымда жулдыздай Кыз турран жок, кун турды Астында асау аррымак Солкылдатып кара жер, Кыз шыкты тары зымырап, 0нер1мд1 ещц кер.— Дед1 ме, кепке 6ip карап, Кынаптан кылыш суырды, Заулап акты астында ат Жер апшысьш куырды. Кунмен кылыш жаркылдап Кыз колында ойнады, 69

Агашты кегп ол турап Б ip талын да коймады. Kecnip кылыш, етюр кыз Ел ынтыга карады, «Бакыттым» дел «армансыз» Журт жанына балады. Каракат кезд1 карындас Атпенен мыл. куиылды, Тандану, сую аралас Мындаран кез суршдь.. Арнасында тура алмай Акыннан да сез Kerri, Асыл кызра жыр арнай А сырып калам тербеттй 1940

ДАУЫЛДА

_____________

ПАРТИЗАНДАР Кан.тар куш карт боран Жынданады айрай сап, Аш арыстан сымбатты Азу Tici сакылдап. Абыржымай акырын Тенселед1 кара орман, Муздай темip курсанып Тун катады партизан. Тун катады партизан Кар кушады, муз жайлап. Калтырамас 6ipeyi Кэр кылсан да ойбайлап. Катал, кайсар журеп Кайтпас боран коршен, Кымбат елдщ намысы Партизанра бэршен. Журепнде тулатан Намысы бар, ары бар, Жауда калран ел1 бар, Кайрысы бар, зары бар. К»ан жас аккан кез1нен Ыза менен мук батып, Катын, бала Keri уипн Л<урген жандар тун катып. Ауыр колы булардьщ Карулары алмастан, Калтырайды фашистер Манайына бармастан. Катал, катал партизан! Кантардан да алды тар, Катал бол деп уйреткен Туран бала, суйген жар, 73

Буркылда боран жындана! Кен. даланы кар бассын, KeriH алсын партизан, Фашистерд! кан бассын! Кара орманды шайкалтып, Kspi еменнщ басын и Кан жорыктан оралып Партизандар тартсын сын... 1943

ДОНЕЦ Бурканып, тулап жаттын сен, Ак Ke6irin жаркылдап, Октар ушты устщнен Мылтык, даусы санкылдап. Долдана какты тандайын Ысылдап сол кун жел дары. К,онды кеп’ц бардайын Кдтуландыц сен дары. Жар кабарыц шынылдап, Kem Ti мелд1р суынды ок. Ашулы ернщ кыбырлап, «Жок, жок!» дедщ, «еткел жок.1» 0л1м жанмен ойнады, Кескшесп ек[ жак. Ер жулдызы жапнады, Ез журег1 калтырап. Гранаттар жарылды, Л\\р\\л какты баскан жер! Жан сауралап, жалынды К,ан тшеген жендеттер. Bip жарынан сен кыстыц, Bip жарынан партизан. Eci кетп фашистin, Ел колына берд{ жан... Жау жаншылды... 6iTTi айкас. Шеру тартты б!зд1'н кол. Ашуынды есн де бас, Шфкш Донец, есен бол! 1943 ).

©TKip жуз1 тунрыйык, сырра баткдн, Батыр колда кан Kemin кекке шапкан, Арсыз ажал Tanipici, ак, канжарды Турды солдат кетерш жерде жаткан. KyMic сабын, сарасын саспай карап, Eni жузш кыялай 6ip сыралап, Сштеамнен жацылар ма екенсш деп, Мацындагы агашка керд! кадап... Содан кешн солдаттын. к у д т к,олы Сарт етюзш кынапка сукды оны. Ерлж, ажал ойкастап кез алдында Елестед! кауыпты жорык, жолы.

УРЫСТАН КЕЙ1Н Кабак каткан сурланып, Уназ... Айкас басталды. Жосыды октар зыр кагып, Жау 6ip-6ipiH бассалды. Ажал ашты арэнын Жутты жанды талгамай. Колда кару-жарарын Калган юм бар кандамай? Тынды несер... Тынды айкас, Б.:р тун.рыйык сыр тастап. Турды солдат 6ip жап-жас Кыр басында ойкастап... 0л1к жатты касында Кек шинельге оранган, Жалрыз айрак осында Жанары еткен бораннан... Езу тартты кызыл ер Автоматын асынып, 0л1м 1здеп келгендер Жатты аякка басылып. 1944 77

ДНЕПРГЕ КАРАДЫ Урыстан кей1'н 6 ip солдат, Днепрге карады. Cyftrici келд1 кушактап, 03i отырран жаганы. Буырканды асау Днепр Толкын|ды бет! шымырлап, Сешлд1 терен. бейне ©Mip Солдатка 6 ip сез сыбырлап... У з ш п солдат ун катты, Сез1мшц токсан тшмен, Минуттер orri тым тэтт!, Барабар рашык сырымен... Кушарын жаза, ем1рене Такады сура мацдайын, Балкыды мулде ер дене, }Ki6 irri каткан тандайын. Кетерд1 басын, коп турды — Дарияра тупс1з улДлш, Дызраныш тартты 6 ip турлц К о ц ш мыцга кубылып. Тынымсыз соккан екпрдей, Днепр суы зыр какты, 7'олкынмен 6 ipre кершбей, Солдат ойы 6 ipre акты. Ашулы бет1 жыбырлап, «Нем» дед1 су дары, 0зше ©3 i сыбырлап «Суйем» дед! бул дары. 1948 78

ЖАУЫНГЕР С0 3 I Томырык, eMip MiHe3i Тоскауылга алран шак,, Тетелеп талай тар кезен. TeHin ед ел1м жакындап, Токдйласа мен шаптым Тоспада ажал турранда, Тып-тыйпыл бон жан-жак,тыц Тынысы курып турранда... Тойтармай бетш койрам жок, Топырлап фашист каптасын, Тецкершд! дзоттар, Teндipe мылтык аткасын. Токсан юрд1м камалра «Тоба» деп кецшм басылмай. Тунжырап турды кекте булт Толастап кушм ашылмай, Тон мойын фашист журегш Туралап канжар сурындым. Толарсактан кан кенгпм, Тобылры жастай жуг1рд1м. Т орыз рет ок eTTi, Тал бойымды аралап. Тары да жау мактанды, Тартыста MeHi жаралап. Табанды Tipen зорландым, 7'epiMe сыймай кегп ашу. TepicTepi шыкдан булттай Теш’зге селш теьлт ашу. Тушлд:м кдйта кат-кабат, Тунжырап eMip тулданды, Тобымен фашист баспалап, Тебемде булт сурланды. «Аламыз» деп умтылды ол, «Алмайсын» деп мен жаттым, 79

Айбынды «Максим» жалынын Акырып жауга ацыраттым. Жар алы жаным сау тартып, Жаркылдап квзьм от шашты, Жазасыи залым жау тартып, «Жан саутата» ж»армасты. Жабыркау тарткан квцшм Жадырап сонда 6ip кегп, Жабылдык 6i3 де жан-жакдан Ж ау камалды, дос жеттк ...Жанылдым 6 ip кез мен естен Жансыз жатты тулабой, Жалыны ©uiTi журектщ Ж«аракат соны осы рой. Ж а 11ан|ды мулде умыттым Жер ана алды куш акта п, Жабылды кара к:ршгш Жарына туйык сыр сактап... ...Жанбыр ма жауран cipcipen, Бет1ме тамшы басылды. Ж ан 'Kipin ол1 денеме Айкаскан K i p n i K ашылды. Г»ап осы кез кец дуние Сулу 6 ip туспен сырланды, Сабырым кетт карадым, Сарп етш ем бул жанды Ж ас ойнары елестеп, Жан жарьш да Т1Л к»атты, Жабыктым |деп айтпа дос! Жан ©Mipi тым тэта. Кыймылдап ед1м 6ip мезг1Л Естцим сыбыр не ражап! Кар»а шаш Кавказ сулуы Касыма келд1 жакындап, Кадала калдым мен OFaH Карындас K©3i кул1мдеп, Калайша келген жайымды Хабар eTTi б1ршдеп... К*айран калдым ©Mipre 80

Куаныш, умгг аралас, 1иимде сэуле жарк, eni, Кара кезден акты жас... Жараны кайта байлады, Жалтады сэнер eMipAi, TipAiKTiH. кундей кеп'нен Кез1ме нуры теплд|\\ 1944 31

МАЙДАНДА КЕЗДЕСУ Тан, атып, тал ай батты кун Сарынрам досты кере алмай Кездеспм калай мен буг1н Отырдым 61'рдеп сене алмай Жыр етсем бэрш тым уза к Bip дастан солдат ©Mipi, Денеге тускен алты дак... Жыртылран шинель ewpi. К,олында онын автомат, Алдымда ткпаз турды жан... Жан дыяр достык... еткен шакг Жарк e n i бейне нажагай. Жабыса калдык сол кезде, Y h катпай журек сырласты Бшмеймш кайтер ел озге, Молд1'реп TOKTi коз жасты Жазылды кушак... 6 i3 катар Атыспен бастык алра адым. Жан унслз... зырлап жауды октар Кушейд1 майдан., кызды кун.. 1944 * ** Елд1 суйсен, беркпе журекпен суй, Bipre куан, онымен 6 ipre отка куйГ Тардырыцнын. кожасы жалгыз халык Эркашан да ойыца сен мыктап туй* 82

Ж А РАЛ Ы ПА Р Т ИЗ А Н ЖЫ Р л А Р Ы BipiHmi жыр Сагындым сеш, достарым, Жапанды кезген, партизан! Жолбарыстай жорткан тун, (Жер астында жанган шам...) Аркырай ушкан от шашып, Пулеметтен аткан ок, Жабыксам жалгыз сырласып Жадыратар сен де жок! Жапанда жалгыз 6ip кала Жаныма менщ «тас корган* Жакында ед! ол мана Жан досыма не болтан? Жалгызбын мунда мен неге, Жакыным сен бе, айтшы ару?» Кайда жорык жолдары, Кайда алдаты кызыл ту? *+* Сагындым ceHi, достарым! Сагындым, ерлер, бэрщдП Сагындым курес, майданды, Сагындым от пен жалынды! Тагдырымды 6ip коскан Сагындым орыс. баласын! Сагындым достык кушагык Сагындым орман агашык! S3

Сагындым сеш, достарым! Сарындым сеш, партизан! Сэш жок жаткан ем!рдщ Сауырар жарам... аккан кан.. Сайта кайта турармын, Саусылдап кару бойымда?! Сан камалды бузармын, Сабылып туннщ койнында. Екшил жыр Жайланып кару-жараксыз Жатырмын мунда мен неге? 0 р журеп'м тагатсыз Жабыркау тарттын сен неге? Майдандас достан ai ырып, «Жан саура ма» мен! алган? Сэулетаз кара т1ршшк E ttIm Kauian сеш арман? Гвсекке тарттын тэн-дене, К.алды жорык... калды ду... Жалынбас румыр пендеге Жалынды журек болдын у Босатшы меш, карарым. Украин кызы карындас! Кайда екен кару-жарагым, Кайда майдан, кайда айкас?! Жорыкка мен де енейж Ок жаудыра тун бойлап. «Жаралы жаным» демейш Отанды ойлап, елд1 ойлап Фашисте ешпес кепм бар, ©лт1рмей оны жай таппан! Тутанып санам, толып ар, Кысады мен! жан-жактан. 84 +

Бер каруды, бер майдан Куреспен ем]‘р артыксын TejiMipin мунда жатканнан «Тец» урыста жан шыксын1 Агалап 6 ip кез жалынды Кадырлы сулу кара кез. Керсетш аккан канымды Куш'рене маган айтты сез Токта жолдас, токта дос! Жаралы жанра жай тапкызГ Жабыркап неге сез каттын, Жат па едж, cipa, а'з бен 6 i3 ? Кайратты туран кандасым, Тулама асау тец!здей! А рызды анам кез жасын,- Емшепн емген шздей. Долданды тары Украина Суырды кыннан семсер1н Аттанды KeriH жоктаура EpiM деп суйген ел сенш «Мен де кельм, тос бауырГ» Дедй K63i жарк етть Кыймадым кызды жолга ауыр> «Кош» деп да усы санк еттИ Жаркырап достык шолпаньг AcnaHFa тары 6ip шыкты. Д1р1лдеп фашист коркауы Корралап тунге туншыкты. Айбатты асыл Украина Суйд1м батыр кызынды! Суйд1м шалкар ойынды, Суйд1м жаркын жузвдН Суйд1м кекнпл дэстурш Ер партизан колынын, Суйд1м ерлер журегш, Суйд1м улы жорырын1 85-

YiuiHiui жыр Кез алдымда жауран октар, Kipnin какпай аткан тандар, Суык аяз... тенген кауып.. Арыстандар — партизандар Кез алдымда жендет тобы, К,ара тунек кайраран Tic Кан сел болран катты сорыс, Кысылшац кез... б1зд!н жешс. Квз алдымда Торскийде, Сонау солдат хуторында, Полицейлер б1'здщ колдан ЖаЬаннамра жан тапсырран. Квз алдымда жяуран октар, Kipnin какпай аткан тандар, Кауып, ажал, кан кешулер, КаЬармандар - партизандар и Олар каз!р жорыкта жур, Мен отырмын елен жазып Bipre 0тк1зген кундер/и ауыр, Энпме рып, ет1п азык. Уйктап жатыр мше балам, 03iM ушм... жарылран шам, Еш дыбыс жок, устап калам Толранамын елен жазам. Кеше дауыл iшiндe е ц т , Кан мен жалын араласкан, Kemeri ажал кайда кеткен. Маран карап аузын ашкан? — Жок, жок.олар Kerri алыскя Мен жарымжан калдым кей)н, Вола алмадым достарменен ¥лы жещс кунге дейш. Эрине, бул маран ауыр, Кещйм 61'рак шара кандай! Сарынамын достарымды Суйгешмнен айрылрандай.

.Сендер жоксын, балад жатыр Ак нэресте... кандай гажап? Жарын отыр сушп беттен Турансын деп «папана усап» Бэрщнщ де куткен ушн, Ж ас нэрестен, суйген жарын. 1лул1 эне кшмдерщ, Терезенде жанган шамын Ертен рана сен келесщ, Сен келесш жел ескендей. Кулер дуние, бар адамзат Арманымен тшлескендей, Сен келесщ алшан басып, Жау карасы багты дейсщ. Ел1м1зге туды бакыт, Алтын шапак аггы дейсщ... Сен баланды, жан жарынды Бэр1м1зден кед суйесщ. Кеш суйесщ де узак, ракат Той уетшде дес суйео'н. in Квз алдымда калын орман Жер астынан салынран уй, Сырырайран бигге май шам, Уйкысыз тун еткен ылрый .. Кан жорыктан алган олжа Жау солдаты, кару-жарак.. CyMipemn б1здщ колда Гурран фашист еасып арак. Коз алдымда уочм1зден Кунд1з-туш жарылран ок, Каптэушы ej\\i карательдер Мын да мын боп, еш тыным жок. Канды кундер, кара тундер 0ткен талай б1здщ бастан, Ажалды окпен, ер журекпен Карсы алганбыз табжылмастан ИНркш сабаз тар кезеннщ Тардырын 6ip еткен epi! Сан жорыкка 6ipre аттанган, 57

Кайда умытсын казак, сенг К©з алдымда кальщ орман, Узак тундер, суык тацдар... Елдщ Kerin канмен жуган КаЬармандар — партизандар! Tepximui жыр ( Ж а р а л ы партизан к е з ’и л де ж а сы р ы п , а ж а л д а н к,утк,арган у к р а и н к^ызы Е М М а с л о в а т ) CeHi ойласам, тербелед1 журепм, Сеш ойласам, келер козден ыегык жас. CeHi ©MipiMHiH Tonjpici деп быешн Саган мэнл борыштымын карьгндас. Тар кезенде кара тунд1 жамылыд, 9лс1з гана соккан кезде журепм, 1здеген жау канды тырнак сабылып Сен саянда сактагансыц б:лемш Ажал жетш коз жумылар кун болса, Суык керге сен деп кана енермш. Журеп'мд! жарын шыгар жыр болса, Ceni kbkti' h. жулдызьша тонер Min Torn кыял тагы епме салды да, бткен кундер окыйгасын санадым Сурепнд1 оймен экеп алдыма Ак жузще мен тепле карадым К©РД1М сенщ ашык, зецгер квзгндк Айлы тундей жаркыраган жанары Уккандай боп ткпепмдр сез1мд! Кул1м кагып ол да маган карады Уктым одан терец сырды тагы да Адам атты зор атактын. багасын Тецеп жалгыз журектеп жаныма Суйд’ш i3 ri Россияныц даласын Ерлiriимен ел деп тугаи ер жегер «Ана» деген асыл атак акталган. Еспгенде жан жуйесш тербетерд Достык к1лт1 ен бшкте сакталтан

Бугш тудым — сен тугыздыд дайтадан, Сен арысыд адамшылыд тадыныд. Коммунизм тулрасындай сен макан Символысын буклл совет жаныныд. Мелд1р судыд тубшдег! гауйардай Сенщ таза журеНнд1 жырладым Касиетгдд? еш ж ё т ю з т айта алмай Мен аз1мд1 талай-талай кыйнадым. Бестий жыр (К иев цсишсына) Гад далдым мше oip керш, Тардырыд маран тым жадын Тар кезед erri, тебенде Тамылжып туды кун жардын Таласа юргем талай мен Жауына одпен т:л датып Сан жорыдтар втюзгем Тар кадпадда тун датып Кешедде erri дан майдан Куа оран жас пен кэр 1Д1з, Куб1рлеп сейлер юм далды, Куресте болдыд 6opiMia Балам деп сонда сен душтын Баурыд ыстыд, кезгд жас, Басымды Tire ант erriM Барыда апа, карындас Гуысдан дала, тукан жер Топырарыд суйген сан дазак, Голрана ©ткен сол кундер TyHepin ажал турран шад Тоспаран юм бар маддайыд, Кед байтад совет елшде. Бойыма 6iTKeH ардайыы Кымбаттым ед1д менin де 89

1ыры да келд(м оральш, Тамашп жешс куншде. Тойлайык, 6ipre эн салып Кул1мде, достар, кул1мде! Айрылмас досгык, ак. ниет Kyaci курбан — кэп сандак Kysci ешпес даланда Каныма шыккан кызгалдак <3942 90

А Й Т ЫЛ МА Й К Е Т К Е Н АМАНА 1 (Ф аш ист о сы п а н ц а за тапь^ан партизанОар. дббеш Рабдулоя пен Василий Щ ербаковой) Ауыр 6ip минут басталды, Айта алмас адам тип ж е т т , Ат койдык фашист колына Кун андыскан, тун бекш Д1р1лдеп Kerri жер мен кек Думпуге улы шыдамай, Дуниеге кайран етим мен Калайша тур деп куламай Жер бауырлай жедюле, Танк1 умтылды кызды айкас. Салмарына шыдамай, Как жарылды кара тас. Сузплесп кек тем ip Жекпе-жекте eKi дай, Д1р1лдеп жер куйкасы, Жаркылдады нажарай! Жалынменен аралас Ер умтылды, ез калды, Ебелек eMip ушкыны 6ip басылды, nip жанды Каркылдап кулд1 сум ажал Кабырра тартып кан жутып! Каусады гулдей сан боздак, Ж ау андыран, ел кутт. Жанбырдай жерге ок жауды, Серейд} елж... акты сел Жарасын баса колымен, Ызалы алра жYгipдi ер. Камалды мундай KiM керген, Кан сасыды жер мен кек. w

Кдцамын. апат б)р тенген Артын жалыи, алдын, шок Кара курен, жер дары, К,ан тамырын ерт шалган. Казылып жатыр топырагы Катерде тур бул жал ран Карсы умтылран ажалра Ар, адамдык, намыс-шам. Кайран ел сен in жолында Жан — садара, жан — курбан 11 Кушейе туст1 бул шайкас, CepiriM кегп окка ушып, К©з1мнен канды жас алдым, Капсыра оны мен кушып. Кайран ©м1р, кайран ер, Калайша кеттщ сен тастап?Г Ажалра карсы атта-нран, Ог жамылып, ок жастап 0 м1рд]'н, уыз бакланы, Жас норесте кейпшде, Жабыру деген бар ма ед1, Жалынды сен1н керкщде? Уа, дарига жастык шак! Жана 6ip аткан кызралдак! Жабылмай шорын турса узак, Жалыгар ма eai-ay жан карапГ ¥штыц ба окка cepiriM, KeTTiu бе солай т*1л катпай? Жумылды-ау кезщ тас болып Карангы тарткан бейуактай ;п Куб1рлеп сонда свйлед1 ол Колымды катты 6ip кысып. Жас жаны сая тапкандай Кутыдан жутып суды iiuin:

— Анам бар ец алпыста Аппак шашын кун суйген. Асыл q a \\ журеп Айнымаган 6ip куйден Беснчме телMipin, Ай батканша караган Ак yUiiiip бебегж Аскарлы шынга санаган. Айбарлы туын, ак балак Алыска Kerri дсгейЫк. Ажалменеи .айкаскан Шабыста KeTri дегейсш* Жауар кундей курюреп Жауга твиШ дегейсщ! Жауыз фашист жендепн Жаншып елд1 дегейсщ! Он фашист! 6ip ез|’ Канга малды дегейсщ! Кайрылуга тынысы Жетпей калды дегейсщ' Ана cenin атынды Актап елд1 дегейсщ! Журеп нде отаидай Сактап елд1 дегейан! Кара кез| от жанган. Ак жузжен нур тамгам Карындасым Кашия Айта гер соган агажан; — Eni квзден жас Terin, Камыкпасын дегейсщ! Кай гы бултын жамылып, Зарыкпасын дегейсш» Epтeлi-кeш еплген Ел болмаиды дегейсщ! Ер намысын кумаган Жан онбапды легenciit! Ага жаудан елгенде Ini калар дегейсщ! Ак найзаныц ушымен Кепн алар дегейсщ! Жас орнына намистыц Отын жаксын дегейсщ! Шинель киш yen не, 93

Кылыш таксын дегейсщ! К,ас жауынан есесш К,анмен алсын дегейсщ! Ер майданда айкасып Урые салсын дегейст! IV Епле сбз1н тындадым, b ri ем!рден ер кетть Елшс.. солем жолдады, Енд1 аттанар кез жети Ершмд1 катты т1стед1м, Ет1мд1‘ жара жапкандай! Тунрыйык ойра камалдым, Гебемде кушм баткандай Ыррып мшд1м атыма, К,алшылдап бонда кегп ашу 1ш1мде жалын лапылдап, Вулырын сыртке Terni aciy Жау тобына айкастым, Домалады тал ай бас. Турады баудай зулымды, Кесюр кылыш, ак алмас Жусады фашист солдаты Жайнады коз1'м жалындай! Жалт берд] 6ip кез ж ас yMiT Жалганшы бейне сарымдан.. Ж ырылдым аттан... жер тартты Ж егп дел кез in кез жумар, Улпвдеп тосты мамыгын, Аппак жон суду акша кар, Асау 6ip менщ журег1м, Алкына сокты «ар, ар» дел, Етектен ел1м жабысты Енд1 сен уйкта «кал, кал!» Даламсыз жаздым сонда мен Каныммен аккал жер сызып, Калаулы eMip кезещн Кез1мнен 6ip-6ip етшзш: — Кадырлы едщ туран жер, Касиегп ед1 сенде eMip

Колымнан ушкан кус болды Кайрылмас маран енд1 о, 6ip Карагай, кайын, тау, орман, Советп'к е л т кед сарай, Жар асы п эзкп калжыцым 0тшзд1м жасты 6ip талай Таусылды д э м т мен татар Тардырра кещи ержурек, Кабырра келер суйген жар К,аракат кез1 мелд1реп. Кеилндер меш жас курбым, Кей кезде катты кулсем менг Кес-кестей алдын тобыцньщ, Кекжие карап журсем мен Кеудеме б1ткен улы куш, Коленке тартпан кекке асеа Кенбеймш OMip десе де, Кенд1рем деп айкасса. Кенпрвдер MeHi сонда да, Мен кешермш бэр1нд], KemneciH жалрыз судрыла Жалран дос, жады, залымды К,ад1рл1м мешн Украина! Кабырым сенде салынар, Кем1рдей кара топырагын Ke6iHiM болды жамылар. Туран жерден сеп кымбат Журег1мнен кан тамран, ©нбойымды ок шарлап, Мандайымды кун шалран. Айкаскан достык айрылмас, Айрары болсын осы жер, Эдклет пен зулымдык Майданы болган осы жер Жан тапсырар кез1мде, Жалпыра арнай жаздым хат Жаныма катты баткан сон, Жан достым айткан аманат Тауып окыр достарым, • Жерде калмас осы хат, Ел аузында жыр болар, Айтылмай кеткен аманат .. 1943 90

ЖЕН! С К Y Н I Саррая куткен улы кун Шурыласы буг!ч жарк eni, Барына талай миллионный Баянды жещс кун жеттк Шушшш елден сур адык — Жубайын куткен жар кулдк Жаным дер бауыры жауда ел ген Жаркырап кайры, зар кулдь Сшющб дуние кайратпен Кшмш memin кан баскан, Отырды солдат айбатпен E titIh суртш шан баскан. Кещлд1 кектем шарындай Кулпырды элем сол 6ip шак, CyincTi рашык жарындай Адамды ем ip куш акта п. Дуние махаббатымен Суктанды кызыл жулдызра, Жендмпаз отан данкымен Жауынгер б)'здщ ул, кызра. >945— 48 46

f£ С I M Д. Е А Й Д А Р 0 3 Е НI ' —Ж. ^ин Айдар, Айдар, ак Айдар! i. Жаган. сурет, суын бал. 0 тк1*зд1м сенде кеп айлар... Калдырдым сепде кеп ойлар... ...Ол майдан ед... ер жолы Гун жамылран кан кеплп... Зэр туюрген кек долы Ажал менм1н, мен д е с т . Айкара мылтык асынып, Суынды кештам мен талам. БеДмд! толкын жасырып, 0 м1рд1* шыктым аркалай. Ак кебшд... ак жузщ Айнам ед1* 6ip карар. 0тюзген тушм... кунд1з1м... Тербетер меш, ой салар. Кызыл арай жол салып, Тунде устщнен ок аскан. Жан 6epicin, жан алып, Эткелше таласкан. Сол майдандар... катты айкас, Есщде ме, ер Айдар? 0шкен курбан... аккан жас... 0TTi жылдар... кеп айлар... Ею ел!к жан — 6ip кабыр Калган белг1 шайкастан, Орыс, казак епз ул Дос кушары айкаскан. 97

Жатыр ceHin бойында, Ел деп ©окей ею гул. Кундей жанып койнында Ар, адамдык оты тур. Жаным суйд]', жарастым, Жалпак. е л щ — к.аным 6ip. Журепндей Тарастыц Таза суын кек мелд1р. Суду Айдар, сырлы Айдар' Украина жершде. Акыныц бар, улын, бар, Мен кдзактын елшде. ;947

* ПОЭМАЛАР