Бейбітшілік берік қолда

Пабло Неруда ОРМЛШПЫ ДА ОЯНАР (Поэмадан узшдО Барша адам анасындай совет ел1, Ажалдан бостандыкты коргап epi Б 13 учли тэккен канын жыйсан егер, Тунгуйык мухитка тек болар еди Еш тен1з болмас eni онан терен, Еш езен озбас eai арынымен, Араукан булканынын жалыны да Ол мухит кызуынан мыд есе кем. Барлык ел, азаматы барлык жерд!н, Колынды жу «анына елген ерд1н. Ал мыктап алкымынан чанды колмен Умыткан зулымдырын жендеттерд1н. Канды кол кетер жулып кешрдепн, Ж алахор, жалдаптардын, жеб1рлерд!н Батыстыч тебеттер1н TOHipeKTen, Тонаган керден елж кебшдерш. Анасы азат адам — совет ел1, Бакыттыч бал булары — совет жер1, 06Адамзат саган карсы ок атпайды, Батыстыч канша урсе де T errepi, 54

Суйемш Орал тауы TeperiH де, Керемш Россия журегш де, Ондаран оку уйж, рылым орнын, Бшемш енбек epi тшегш де. Ж ук тиеп Ед1лге, алып курылыска, Коремш, шыкты состав куншырыска... Москва — ж ака дуние жан журеп, ©Mipfli озгертуге тукрыш куска. Кыздары кол суксыры акку — сынды, Бшмейтш еркш жандар кайры, мунды, Yйiне келед! алып ак кегершш, Калайша тандандырмас миллион, мынды, Апельсин 6aFbi ормандай гулденш тур, Жемю1 нур соррандай турленш тур, Сорыста жараланран тау койнынан, Жарысып желмен шат 6ip ун келш тур. Ауылра барса маман кала кызы, ©3repin сала берд1 дала жуз1, Болмады богет мунай агызура, Тонмойын табираттьщ кузы, музы. Yih белме уй, карт Кремль корранында, Юм дейс1з сурасакыз турран муида? Аты онык улы адам, дана Сталин, Бастаган елд1, eMipAi аскар шыкрэ. ¥ зак тун шам сенбейд1 белмесшде, Жол Нлтеп отырады ол жерлесше, Дуние болашарын болжап оймен, Нур куйган барлык адам зердесше. Халкына бакытты OMip жасап берль ©cipfli ол елш суйген ерендердь

Сактады сан кауыптан сол eMipfli, Бастады ол, батыр халык соцына ердк Сталин — даналардын данасындай, Ойы кен — ез елж щ даласындай, 1сте алгыр, шнлпешл KipuiiKci3 жан, Халкыныц ен cyfiiKTi баласындай. Сонау 6ip отты жылдар жалын шашкан, Бандиттер буНнлдей жанталаскан, Кулдык пен кайыршылык, капретт'ш, Барлырын Држтпек боп анталаскан. Майданга сонда Сталин e3i шрдц Жалыннан жасканбастан еркш журдц Ж апырып жауды онын батырлары, Кауыптын келген тенш бетш бурды. «Батысты KopFaypa» бел байлап келген, Канжарын канра малып, кайрап келген. Врангель, Деникиндер талкандалды, Мансабын каракш ылык сайлап келген. Сталин куш, т у т енбек erri, Шел дала гул бакшара тен боп кегп. Бакытты совет халкы беленгенде... Ay6ipi ж ана сорыс кайта ж егп. Колынан Чемберлиншц жеген жемдц О к тепл несерлете; Нацист тещи, Ел inert, жер шепнде майдандасып, Сталин оларды да мыктап жендк Сталин тулектер! уран салып, Жёшспен Берлинге де кхрд! барып, Советт1н достык салтын экелд1 олар, Алрысын алга тартып турды халык. Эркашан Сталинге болды cepiK — Молотов, Ворошилов соцына epin, Бишейтш жещлуд1 генералдар, Бастады батырлардьг антка 6epiK.

Бул елде жеммгп ен,бек куанышты, Басталды кен алкапта думай куигп, 0л1мд! eMip жерлеп, кун кул1мдеп, Жевдспн жана жыры шалки Tycri. Кул мен кун, бай мен кедей жок бул елде, Кашаннан халык кожа.байтак жерге, <Жолдас» деу бар адамга салты олардын, Сый курмет б1рдей мунда эйел, ерге, К ак жарып кара тунек тун пердесш, Тосты окна eMip ушш ер кеудесш, Ж арык кып каранрыны ж1берд1 олар, Айтканым шындык менin, ук ж ерлеам . Аруы Арканзастын алтын бурым, ©р мшез, буйра шашты жаркын улым, Детройт механип, карт Орлеан Кешесш кезген жукш1, мынау сырым: Аршындап адымда алга, жасканбандар, Алдында куреске жол ашкандар бар, Дуние fly6ipiHe ун косындар, Tycefli сабасына таскан жандар. Достарын депертамент мырзасы емес, Жалдаптай алдап сеш, акын жемес, Жолдасык, туысканын — совет халкы, Эд1лет aHcaFaHFa берген кенес. Отаным — Америка, акынынмын, TyFaH ел, Анд тауындай жакынынмын, Болыпты экем маркум тем1ржолшы, Кайрынды аркаларан пакырыцмын. Амал не! ByriH мешц кашкын атым, Азаптын тарттьщ ел!м мушакатын, Ж ат жендет талап кетт1 ел байлыгын — Алтын, мыс, мунай — сынды асыл затын. 57

Астынан же™ хат жер алтынды алган, Вомбата тутандыргыш дэр1 салран, Куыршак емесс1н сен, ce3iMi жок, Сен де адам ен бойынды билейд! арман. Сен1мен екеум1зде борыш ауыр, KopFa деп колын созды жерлес бауыр, Ж ол куып, кеше кезген пахырларга Б1з пана болу керек сокса дауыл. Ж ас Хуан етж жамап Kecin eTTi, Джон сенш iHiaai жау TeHTipeTTi, Хуана карындасым кунджте жур, Балдызын Джейн сенщ кэнрып Kerri. Кайнайды сондыктан да зырырданым, Болыпты зулымдыктан biFbip жаным, Питердей бауырымсын шахтер, моряк, С ендераз ас болмайды жеген наным. Топ жазбай 6ipre ашамыз eMipre есж, Оралдын самал жел1 coFap ecin, Бузамыз еткел бермес есек торын, Калады жалахорлар кушйпдесш, Сонда б!з буйырамыз есуаска: «Кайт KefliH, б1зден ceHiH жолын баска! Мундагы жер де б!здж, ел де б!зд1к, Алдында айбарым тур аспа, таспа!» Ащы ун1 пулеметДн емес тансьж, внеии зенб1рект1н калсын кансып!.. СуйеАпз KeTepiHKi кешлд! анд1, Сумдарды coFbic кумар кетер жаншып. Егер де Вашингтон, Нью-Йорк, Ж аулауды совет елш онай Kepin, Чикаго касапшысын аттандырса, Канкуйлы каракш ыга кару 6epin;

©Mip мен куанышты байласа окка. Алдынан карсы шырып дейм1з: токта! Шеп курып эр жара мен эр жартаска, ©ртейм1з e3i жаккан езш отка. Эр уйден ок тегем1з саган залым, Кеудене кадалады найзаларым, Шыгармыз бороздадан еккен дэндей, Ажалдан арашалап адам арын. Шыгамыз досты канра батырмаура, Шыгамыз саган нан, су татырмаура, ©3iimi ез1н жаккан ертке итерш, Сен ушш eMip тадын атырмаура.

Илья Эренбург ЭЛЕМ TMITI Веронезенщ ен 6ip атышулы картинасы миф сюжетЬ не салынтан: юпитер eri3 бейнесше Tycin тамаша Фи- никиа1 кызы — Европаны урлап экетедк Туткын кыз кеп карсыласпайды, 6ipaK жузшен катты урей i3i оез1ле- Д1- П ариж бен Стокгольм, Рим мен Брюссель, Женева мен Берлинде болып, узак энлмелер мен кыск,а кездесу- лер 0TKi3in кайткан бул узак сапарымда алган, туйген эоерлер1мнщ басын косып тутастырмакшы болганымда ешме осы картина тусп. Мен бул жерде курметл Аме­ рика дипломаттарын епзбен тенесврешн деп отырган жокпын, ал юпитермен тенеспруге де болмас; Европаны ypefii кашкан кызга уксата салу да ойымда жок. Деген- мен менщ кез алдымнан Веронеза салган сол 6ip фини- киа кызы кетпейд1, оны к аз1р Сенанын2 жагалауынан да, Римдеп бержбас карагайлардын тубшен де ушыра- TyFa болады. ©згерген нэрсе ете аз сыякты. Мукит сол бурынгы куйшше Бретана куздарын кутырына сабалап жатыр; TepicrriK тешз толкындары жаганы тепшлеуден тауы шагылгандай, кайранга гажайып балдырларын калдырып, ipreciH жыйырып барады; жел комакты шагыл тебелер- fli 6ip жерден екшнл жерге сыпыра Keiuipin, ctoeci кат- кандай торангы жапырактарын азар-азар козгайды. Аль- ni тауыныц су куламалары сол бурынгы куйшше азынай3* 31 Мип бойынша мемлекет аты. Франциядары езен. 60

саркырайды, жаз куннпн маужыраран туею тыныштш- рында соналардын ушкан ызыкы естьледк Сол бурын- Fbnua Соти соборларынын тас мунаралары сорайып-со- райып кершедц тас мрамор эулиелер! тан салкынына жаурап тур. Тар кешелер таркатылмаран ермекнлшк ауындай шым-шытырык. Европа сол баяры калпынша кбне, сылан кершедп Эрине, аныктап кез салран адам еткен сорыстын сурещн, элi тасшынык колы тимеген, устш шеп басып кеткен жарымжан тулдырларды кэрер едп сарайлардын немесе заман сецдей сорып кеткен храмдардыц бул тулдырларын табират ашына келегей- леп-ак жатыр, 6ipaK ол адам колынын арам icin керпе- с1мен тугелдей жабура эсте acuFap емес. Кыйраран ду- ниеге карап езще-езщ: бул ж ара тунрыш емес кой, жа- былар да умыт болар деп ойлайсык. Б1здщ Белоруссия- нын ертенген селолары тез-ак ecin шыра келген ж ок па ед1, Сталинград, Минск немесе Орел калай калпына Kejrriptain жаткайын каракызшы! Мен Варшаваны тун­ рыш кергешмде жаным шошыды: бул 6ipiKaycaFaHKaHKa едк Ж ыл еткен сайын мен Варшаванын калай тулеп ке- ле жатканын, зор шапшандыкпен ормандар орнатылып, тастар каланып, тебелер жабылып, кулазыган аландар жака уйлермен толтырылып, ел!мд! ьныстырып орнына ем!‘р орнап жатканын керемш. Ал, батыс елдерде кый- раран дуниенщ кол тиместен жатуы нелжтен? Мумкш оларды, жан турипгерлж сорыстын ескертюнп есебшде сактамак болтан uibiFap? Ж ок, бул адамдардын ыктыя- рындагы нэрсе емес, сол ыктыярра жол бермеген урей ылацы. BipiHmi жер ж у зш к сорыстэн кейшп Франция менщ ешмде; Верден тубшде ол улттыгын жогалтып ал- FaH-ды, дегенмен онын солтуеппндеп талканы шыккан калалар тез арада-ак жанданып кеткен едк Ал, каз1рде француздар, бар болтаны, кыйраран дуниелерше кувдре- не кез салады, онын. ce6e6i еткен сорысты естершен шы- гаргысы келмегенджтен емес, кел еа cofhc туралы тым жш еститшджтен. Оларда жан тыныштыры жок, уй са- лып, агаш erin, бала ecipeM-ay деген умгг, сешм де жок оларда. «Маршалл жоспарынын» ыланы туралы газеттер ете кеп жазды, цифрлар келт1рд|. BipaK бул цифрлар доктор- лар экелш тастаган жалмауыздардын Европа eMipine кан- ша KacipeT танып отырранын айтып бере алар ма? Эрине, акша дуниесшдеп арпалыс М аршалл мырза езш щ «жоспа-

рын» ойлап TannaHFa дейш де ем!р сурген болатын; OFan дейш де адамдар ылпасыз жаланаш жургенде, Амери- када мактаны ертеп жаткан, адамдар аштан-аш босып жургенде бидайды кенге араластырып iuipirri, кофе дэ- нш Бразилия паравоздарына отын erri, Датчан шошка- ларымен жер ендед1, станоктарды кыйратып, кунарлы егшдж жерлерге omaFaH каптатты. Бул жоспарсыз ар- палыска каз1рде бурынрыдан да еткен жана 6ip жан- турцйгерлж арпалыс — «жоспар» косылып отыр,— Евро­ па енд! ерюн рана жоралтып коймай, басынан да айр'Ылралы отыр. Бельгия токымашылары жумыссызкал- ды, ейткеш американдыктар Бельгияра Батые Герма- ниядан арзан мата алып келедк Француз балыкшылары балыктарын тешзге лактыруда, ейткеш американдыктар Францияга Норвегиядан арзан балык тасыйды. Швей- цариялыктар дацкты сыйырларын несше ecipeai екен? Сыйырларга да, оларды бейнеттешп барып ecipren адамдарга да обал-ак: американдыктар онсыз да сут шыраратын парошок жасап алкан. Францияныц авиация заводтары, Италияныц машина жасау заводтары жа- былды; Швеция кемелер1 порттарына камалып турып калды. Адамдар кэЫбшен айрылды, OMipfleri орнынан, ец соцры ум!т1нен айрылды. Сонда оларра: бул — жасап жаткан «жэрдем:м1з» демекин, содан соц бул эрекетке адамдар туешбейдк я бэрш де туеше бастайды. «Жэрдем»? Бай Франция жутап барады. Эрине, оныц калаларынан жасанган эйелдерд1 де, дуниел1 ду- кендерш т жаймаларын да, Брия — Савереннщ улгга- мен снедьтерд11 дайындайтын 6ipiHmi кластык ресторан- дарды да керуге болады. Б1рак каз1рде Францияда кан- шама адамдар басын катырып: 6ip кундж талшыкты кайдан таппакпыз?.. деген туйшд1 шеше алмай отырра- нын айтсайшы, бул туйшд! шешуде оларра, Декарттыц логикаоы да, Иль-де — Франстыц тамылжыган классика- лы к музыкасы да сеп бола алар емес. Ж алакы он рет эссе, заттыц багасы жыйырма рет eceai, eMip eKi есе кымбаттап Kerri. Мен Стокгольмнен де, Цюриктен де агылшындардын, ездерше тэн такаппарлыгын умытып, дукендерд!ц жаймаларынан Англияда жасалып шыккан кыруар нэрселерге карай турып: «Bi3 буларды Лондоннан коре алмап едж...» деп тамсанган сыйыксыз судшш кор-

генмш. CoFbiCTbiR бггкенше бес жыл болды; данкты «жоспар» да, одан кем туспейд! деген «жэрдем» де бо- лып erri. BipaK. Франция мен Италияда каншама бала аш жатып, аш турады? Балалар макта емес, ¥ран кеш де емес, олардын биржада багасы да жок. 1стщ адам- дары iciMeH эуре: «Курама Ш таттарда картоп тым кебе- flin KeTinTi, енд1 оны курту керек.» Арам ойлы адам деп еиш мнщ шнэлай коюрэ жеш жок, Бельгия академии Броннц былай деп жазады: «Егер баска планетадагы 6ipey-Mipey б1зд1 керер болса, адамдардыц акыл шаркы туралы дудамал ойда калар едь Адамзаттыц 6ip белей аштыктан кырылып жатыр да, ещи 6ip белей артык байлыктан ж апа шегуде. Адам- дар жан турипгерл1к 6ip касап-кыррыннан кутыла бер- генде, акыр аяры неге соктырары белг1из жана касап дайындалуда. Англия езш 03i эл1 — аралмын деп, Гер­ мания — империямын деп, Швейцария — м эцгш к нейт- ралитетшн деп ойлайды». «Жэрдем!».. Ж эрдем туралы Францияныц карапайым салык телеуцпс1 мосье Дюран оны-муны айта алар едк ©ткен жылы Франция Курама Ш таттарынан 250 милли­ ард франк алды. ©Hflipicri калпына келнруге ме? Ку- рылыска ма? Шик! зат сатып алуга ма? Ж ок, бул ка- рыз cofhc каражаттары ушш едк Бул караж аттар Тар- раскондагы мосье Дюранныц сорына тап болган поле емес-Ti, Вашингтондагы мистер Ачесонныц ж угеназ кет- кен жалмауыздыгынын зардабы едь Американдыктар- дан 250 миллиард алраннан кешн француздар coFbic ка- ражатына 550 миллиард салура мшдетп болды. MiHe олардык «жэрдем1» осы. Батыо Европанын турл1 елдершде т е н т келе жаткан сорысты — алжасушылык дейтш адамдар бар. Батые Европанын турл1 елдершдеп ушмет басындары адамдар сорысты болдырмаура Keaepri жасаудын орнына, сорыс cype«iH ез жерлершщ уст!мен етшзуге жанталаса жар- дай жасап отыр. Америка crpaTerrepi француз кешрле- р!н, шлюздарын дер кезшде жок кылып ж1берудщ e6iH уйретуде. Италия Америка кемелер! yuiiH база орната- ды. Бельгиялыктардын Америка танктер1 ушш жол са- жатканын мен ез кез1ммен керд1м. «Нейтралитет» Швейцария езшш ушкыштарын Америка coFbic мектебь не ж1берш жатыр. Батые Германиянын нацист генералда- ры мен офицерлер! шырыска карай жещнлу yuiiH 6ipiH- 63

ил американдыктыц 6ipiHiui командасын кутш сакадай сай тур. Белгиялыктар мен Швейцарлыктарды сез кыл- маганнын, езшде ci3 Италия министршен, Лионныц фаб­ рика иелершен немесе Лондон парламентерияларынан олар ездер1 — 6ipi аброй эпермейтш iciMeH, 6ipi уназ зымыяндыгымен — эз!рлеп жаткан жана сорыска калай карайтындыктарын сураоаныз, 6api 6ip ауыздан: «бул KbipFbiH, керге тусу» деп жауап береди Дэл осы сезд! айта отырып, олар Американыц aMipiH орындап, аятына жырылуда. Бундай мырзаларра 6ip француз депутаты «кашшерлер» деп айкайларан екен; мумкш, бул сезге: ез канын ездер! 1шерлер — деп косып кою артык бол- мас. Егер де аристократия авантюриз.чпмен айг!лi болса, ушшип сословье эруакытта 6ip калыпты ем'фд1, дуние- нщ тыныштырын, турмыстыц турлаулылыгын артык са- нады. Француз романистершщ жуз жыл оойы жазганы мурага байланысты туран ум1т, дау-талас, кылмыс ед1; буржуа ушш есиет eMipinin ец булжымас заны болды. Ецбек еткенде ол жемюш ypiM-бутаРы керетшше мыкты сенетш. Олардын ем'ф сурген дэуреш ажарсыз-ак KepiHyi ражап емес, эйтсе де езшше 6ip дзурен екенше еишм шек келт1ре алмайтын. Ол 6ip заманда туе болды деген- ше француз столяя отырып, салфеткасын байлай коятын. С агат бесте алдында 6ip кесе шай турмаоа, эрылшын каталап елердей болатын. Аукаттанатын сагаты келш калганда немгстер м эж ш сте ме, концертте ме немесе махаббат ложасында отыр ма, онда ici болмастан, бу- тербродын жумарлап аузына тыра бастайтын. Уюмет, конституция, ту дегендер ауысып жатты, б!рак сауда фирмалары козралмастан кала бердй 0Mip уклады мы- FbiM еди CoFbic дауылы жуздеген калаларды жайпап кетт1, кыруар семьяны ойрандап, талай елдердщ талка- нын шырарды. CoFbio 6iTiciMeH-aK ехйр торышарлары жоралган дуние-мулкМ ц азасын жуар деп ездер1юн ет- кендеп емipiH, сол eMipiiiin эдетке айналган усак-туйек жайларын есше алды. 0м1рдщ 6ip арнамен аруына ке- сел болган не? Оран кесел болтан еткещи еске тус'фу емес-Ti, кайта келешектег! кауыптан, тек Европа мэде- ниетшщ рана емес, ap6ip уйдщ жэне теш репне coFbie жалынынан аман-сау калган жандары жана рана бас ко­ сып отырран ap6ip дастарканныц тебеошен тенген кау­ ыптан тт р к е н у коркынышы еди Бурын француздар 64

алые 6ip елдерде булкан аткылайды дегеши окыранда, олар жер ейш нетш жерлерде адамдардын калай туратын- дывына катты танданатын. Ешн Прованстыц немесе Пи- кардиянын жерлер1 калтылдак боп кетп; адамдар ер- тецп ем1рлершш не боларын (Шмейд1 де, сондыктан ол туралы ойлаудан зыр-зыр кашады. Шекер-шайсыз да, ж1бек кейлека'з де, креслосыз да ем ip суре беруге болады, 6ipaK болашаксыз OMip суру- ге болмайды; болашакка деген ум1т адамга ауадай ка­ жет; егер адамныц у м т мен ой-арманы саркылса, ewipi де саркылады, онын акыл-eci алжасып, бар т1ршшк- эрекел шым-шытырык шатасады, езш-ез1 адаммын деп атаудан калады. Батые Европаныц кептеген елдерш:н ушмет басында отырган адамдарында урей жок. Олардын америкалык кожалар мен ездерше барыныштылардан да, Трумэн мырзанык бат1гей елш:лер1 мен элдекалай ушыраса кет- кен адамдардан да, дуб:рлi демонстрациялар мен тыныш белмеден де, халык пен е зд ер ш т ар-ужданынан да зэ- ре-куты калман коркады. Бул коркыныштык аекынран турж мен ез кез1ммен керд!м. Кептеген жылдар Фран- цияда туреам да, меш оран каз1р ж!бермей койды. Ж Б бермеулерпйц себеб!н Франциянын уюмет адамдары сен Францияга «кас» адамсын деп сылтауратты. Алайда ме- шц Францияны су й е л н д тм op6ip французра аян; Бидо мырзанын маран руксат кагаз 6epMeyi де сондыктан едк— жаца сорысты жанталаса дайындап еш пендш к уын ceyin жаткан адамдарра ол елге барып, халык- ка достык сез айту селекет ылан боп кершедп Ал енд1 Швейцария жерпп'н уелмен журш етюм келгенде маран осы «неитралитетшз» деп отырган елдщуюмет адамдары 6ip каразга кол койдырды, cofiiTin мен еш жерде аузым- ды ашпаура, ешкандай жыйылыстарда (онын ш ш де эде- биет туралысына да) «кершбеуге» мшдетл болдым. Дэл осы Швейцарияра мен>'мен 6ipre 6ip Америка гене­ ралы да келдг Ол ешкандай да мждеттемеге кол кой- ран жок, аузындары сезin ашыктан-ашык айта берд|'. BipaK ол генерал coFbic туралы айтты, ал Швейцария yKiMCTi совет жазушысы бейб1тшшк туралы айтып кояр-ау деп корыкты. Бул коркак кулдар ез кожалары- ныц басбузар олеттерш бойларына жш дарытып отыра- ды: Батые Европаныц кептеген елдершщ билеуиплерппц TinTi «бейбгпшлж» деген сезден ypefli калмайды: жуды- 6-1383 65

рыктай кегоршш «канатты камал» жолына улкен бвгет боп отыр. Халыкаралык Кызыл Крестш барлык елдердщ уюме- тш атом каруына тыйым салура шакырраны мэлгм. Жене- ванын кантоналдык кенесшде осы шакыруды колдау тура- лы усыныс талкыланды. Б5р депутат турып: «Бул резолю- цияны 6 i3 6ip ауыздан кабыл алуымыз керек. Кулл1 адамзат каз1рде урей устшде тур...» депть Оныц ceain баска 6 ip депутат—Ачесон мырзанын мурындыклы шэмр- Ti ijiin алып: «Адамзат коммунизм ypefli устшде тур» де­ ген екен. Бул алангасар неменщ ооциалдык эдшдштен ypefti ушканы сонша, атом бомбасы OFaH куткарушыдай KepiHinTi. Рене каласынын кантоналдык кенесшщ шулы мэж ш сш ен кей1н Бюбар буржуазиялык «Трибюн де Женев» газетше: «Кызыл KpecTiH 6eciri болган Женева- да бар ип тшектщ бэршен де коммунистерден кауыпте- ну басым болып шыкты» — деп жазды. Коркыныштан олар акыл-есшен айрылып бггкен. Француз газет1 «Мондта» Сириус мырза былай деп жа- зады: «Американдыктар каз1рде «кыррыйкабак cofhc» уран болудан калды деп жур, оларра ездер1 баскарып, ездер1 барын уйш-тегш салып отырран нарыз сорыс ка­ па керек. Эссенд1 Детройтка немесе 250 миллион евро- палыктарды 160 миллион американдыктарра жай коса салура болмайды, ешю мен капустанын басын косу, бул,— есептен жацылрандык. Англо-саксылардын coFbic- кысы келмейд1, ал оран лажы болмаран кунде, сорыстын ез пайдасына шегшлуш т1лейд1. Мына б1здер, континент халыктары, мундай сорыстан ум1т куте алмаймыз. Де- мек, тен1п келе жаткан дауылра американдыктар мен европалыктардын кезкарасы турлш е». Атлантика пак- тысынык Францияга апат экелет1н1 Сириус мырзара мэ- л1м, алайда ол «Монд» окушыларынын. — ipi буржуа- лардын атом бомбасынан Kepi де коммунистерден катты коркатынын бшедц сондыктан да ол тук нпм1рщпестен: «бул naKTiHi сынау — каз1рде коммунистерге кызмет етумен б1рдей» деп косып койды. Бул да аумаган ак 0ri3 epTerici оыякты болып шыкты. 1936 жылы олар: «Ха- лык майданынан да Гитлердщ ©3i дурыс» деген едь Гитлерд1 алуын алды, 6ipaK Францияны кыл бугаудан тек совет адамдарынын аскан epairi рана кориап калга­ ны аян. Ещй бул мырзалар бурынгыдай даурыгып айта алмаса да, сыбырлап кана: «бейбггшшкп жактаушы- 66

лардан да, атом бомбасыныц 03i дурыс» дейд!. Ж ок, Дейтройттын, секендеген еишлершен капустаны коргап калатын бул бейшара бакшашылар емес... Мен осы ж ы лры кектемде Берлиннщ шырыс квартал- дарынан бейбггшщк энш салып журген бейбы 0М1рдш кыздарын керд1м. Батые кварталдарра барып eai.w, ол жактары кеше бойымен жуйтшген броневиктерд1 керд1м. Bip Kepin6eiiTin сарымдай булдыр сызыкпен белжген eni дуние ездерМ ц eni турл1 эдш-айласын, ею турл1 арман- ниеттерш, ею турл! мэшн дабырайта кернекке шырарып жаткандай. Фашизм жылдары Германияра танбасын салмай кеткен жок, ол журтында калалардын, мемле- кеттердщ, кыйрап булшген кул болран, тулдырларын кал- дырды. Адам eciH де сондайлык ееецгфетш K erri. Шы- рыста адамдарра ой ене бастады, окый бастады; олар еткен кундердщ маскаралырынан кутылура тырысты; жастар сэби жасынан-ак туыскандык улпмен, тэрбиемен баулына бастады. Ал батыста ше? Онда нацист офицер- лер алдары жорыкка дайындалуда, енд!рю иелер1 сорыс алдындагы саудадан туокен пайдаларын есептеуде, ал юш- кентай адамдар юшкентай саудамен шурылданьгп, кыс- ка кун туралы кыска oftFa шырмалуда; келешек тагдыр- ларын ойлаудан коркады олар. Эскерш сорыс тэргб ш е келт1ргенде американдыктар неден кауыптенд1 екен? Берлинге ездершщ бейбышшк- Ti cyfieTiH леб1зш айткалы жыйналран ж т т т е р мен кыздардан кауыптенд! ме, элде? MyMKiH Чехтын студент кыздары мен Польша балаларынан корыккан болар? Не- месе «Интернационалдын» уншен, элде Унтер-ден-Лин- Деннщ тобесшен калыктаган кегершшнен корыккан бо­ лар ма? Батые аймактын жалдамалы полицейскийлер! жанжал тутатып ж1беруге жанталасты: Юм 61лinTi, мум- юн Tim i Таяу, Батые, Кыйыр Шырыска жол KepceTKici ке- лш журген болар?.. BipaK бул арандатулары icne аспады да, батыс кварталдыц коменданттарына болмай калган сорыста жеткен жендстерж думандай беруден баска тук калмады. Бул кундер1 буюл элем селт етпестен Берлин­ ге кулак турдй Париж бен Варшаванын, Прага мен Бриюсссльдщ бар туррындары батыс аймакта сорыс ала- сапыраныныц дестеаз дайындыгы журш жаткандырын, шыгыс аймакта жана Германиянын балалары жыйна- лып бейбышшк ютабыныц бетш ашып, адамзат бауыр- ластырыныц сездерше уцш п отырранын туешдй 67

Биржа безгеп, арпалыса журпзьлген Уран саудасы, кезекл 6ip жындыныц пресс — конференциясы, кезкел- ген оншыл жентлменнщ маршпен алган сол аягы — адам ем!рше соккы боп т е н т , exiip тагдыры осылардан шеиллейш деп турган шакта, буки элем халыктары eMip cyprici келед1— деген сездер карапайым айтыла сал- ганымен б1здщ кундер1м1здщ ен шынайы шындыгы боп та был ады. Стокгольм ундеуш алгаш еслгенде Вашингтоннын. пресс-конференция батагейлер! мырс ете тусп... «Бул коммунистерд! Ti3i\\ire алу гой»,— деп жазды «Нью — Йорк тайме» газеп. Енд1 олар бул 6ip партияныц муше- лерш Ti3iMre алу емес екендтш , бул кулл1 ой-арманнын, кулл1 дшнщ, кулл1 елдщ адамдарыныц айнымас анты екендтш керли Бул ундеудщ астына езМ н колын к;м коймай жатыр? Францнянын. 6ipiHuii магистр! мен Ита- лияиыц либерал премьерлары да, «Атлантиданын» ав­ торы мен Гетеборгтык матростары да, Томас Манн мен протестант епископтар да, Канада фермерлер1 мен атакты актерлар да, Калабрияныц шаруалары мен Бо- ринаждыц кенш!лер1 де, Версалдын муниципалдык ке- Heci мен коммунарлардыц немерелер1 де, Кэмбриджешн. студенттер! мен Норвегияныц балыкшылары да, Египет- т:н, мемлекегпк к ецесш т председател! мен Кубанын сигар жасаушылары да, Ныо — Йорк универентетплц про- фессорлары мен Сенегалдыц сауатсыз негрлер1 де, Ки­ тай эйелдер1 мен Берлиннщ архитекторлары да, Мекси­ ка нык бакташылары мен Данияныц кецсе кызметкерле- pi де колын койган мунда. Мумкш 6ip куджплл турып: кол койып шыймайлап тастаган бул кагаз 6errepi канатты камалга» карсы ту­ рып не б тр ед !?» дер. BipaK сопле пен бейбпчшлж таг- дырын адамдар шешед1, ал Стокголым ундеушщ астына койылган колдар тек эдем ш к угшн жазылган жазулар емес, бул кол коюдын коллекциясы да емес, бул—согысты болдырмаймыз деген миллиондардын, он миллиондардыц, жуз миллондардыц анты, ap6ip юшкентай адамнын ан­ ты, буюл адамзат баласыныц анты. Ж елге ушырып ж1- беруге болатын да создер бар, б!рак дауыл да орнынан козгай алмайтын, тастан да салмакты сездер бар. Бул сонгы сездер айбарлы ееллёд!, ешуакытта аттап етуге болмайды оны. Bip к ебтауы з турып сейлей бастаса, оны журт тындайды да, ыекырады-да, кол да «жады, 6ipaK

ол кебжауыздыц канша эйгЫ атагы, окымыстылык дэ- режеД болса да, онын не айтып, не койганын сол бой- да-ак умытып калады. Ал, халык айтса, олардын се- 3i — ic. Мен батыс Европада зенб1ректерд1 тиеуден бас тарт- кан докерлерд! кер;пм. Олар окна кеуделерш тосып карсы журдй Олар кыл бураудан, аштыктан корыккан жок. Турмеге тускенде олар ездершщ табанды байсал- дклырымен камаушылардыц зэре-кутын кашырды, сот процестершде судьялардыц 6eTine туш'рдь Фрэнциянын юшкентай зйел1 coFbic эшелонынын жолын бегеп рельсД кушактай кулады. Еш» Франциянык, Италиянын, Евро- панын бар халкы сорысты бегеп, карсы алдынан лап береди Сонау алыстары Корея баласынын ел|м алдын- дагы iiibiKFbipFa.H даусы Европаны тугел riTipKeHTin Ж1- бердй Эр caFaT кымбат: сотые эшелоны дайын тур, гра­ фик те жасалган, журуге сигнал да бермген. BipaK халыктардык epxi оны орнынан козралтар емес. Мен Батыс Европа туралы ойлап отырып, урей мен уайымнан eHi кашкан урланран Финикиа кызынын кез1‘ eciMe тускенш айтып erriM. BipaK мен Батыстан баска да кездерд1 — ызалы, айбарлы, кауыпка карсы 6apyFa бел бугаи кездерд1 де керд1м. Ж ок, халыктардык Евро- пасы — Финикиа ханшасы емес, оны ештам де алып ка­ ша алмайды. MiHe онын тамаша жузшде жешл Рана кулю ойнады: халык кетерШп жатыр, халык «жок, бер- меГвпз!» деп жатыр. Мен Варшаванык калай гулденш келе жатканын, Ваганыц мешреу арнасында электр станциянын оттары соуле шашканын керд;м. Словацкий лирасын колынан тастамай келе жаткан Польша акынын, Чехтыц жаздьщ ыстык кундершдеп 6ipiM en-6ipi тутаса жайкалган кек жапырактай нэзж, кв1илд1 куыршак фильмдерж керд1'м мен. Мен адамдар орнатып жаткан eMipfli, ешюмнщ тэлкепне бермейтш ем1рд1 керд1м. Кеп уакыттар кез жазып KeTin, саналуан бояулык шурыласына малынран думанды Москваны, онын мек- TenTi 6iTipy кештер!нен uibiFbin келе жаткан ак кейлекп окушы кыздарын, эр уйшщ мэуелеген арашын, казтабаи гулiиен букет устаган жумысшыларын, «Дннамонын» манынан кунге куйген ж т тте р д к осы курмалас, сан- кыйлы, кайнаган eMipni керген адам б1рден-ак тыныш- тык кушагына енеди Бул байсалды тыныштыкты б1зд!н 89

батыстагы калаларымыздын устшен ушкан барлаушы самолеттер де, шырыс шекарамыздын манындагы 6ip жерлерде ш уйш п журген бомбардировщиктер де буза алмайды. Бул — бойымыздары алып куштен куат алган тыныштык. Америка желбуаздары oyTeri бомбасы тура- лы даурырып жатканда, 6i3fliR агрономдарымыз, «Тими- рязевканын» баулып шырарран урпактары бушл ел1м1з- д1 аралап, епндш жерлерд! баптап, бау-бакша, TOFafi ecipin жур. Турл1 прес-конференцияларда турлш е жын- дылар сорыска атойлап аласура берсш... Bi3 игшкт! ic- пен — келешекпен шурылданып жатырмыз. Шздщ газет- TepiMi3 тутас беттерш рылми айтыстарра арнайды; га- зеттер:м13 тек ертенл куннщ рана камын ойлап коймай, олар (Яздщ балаларымыз, немерелер1м!з eMip суретш дэу1рдщ камын ойлайды. Б1здш мемлекет1м1здщ ек улы адамы тш гылымына багалы енбек косуга уакыт тапты. Бул 6i3flin тыныш ©Mi'piMi3fliH тамаша дэле.к емес пе? Б 13ДЩ тыныш eMip суру правомыз — Улы жешстерЬ Mi3fliH нэтижес!. Ел!м1зге ж ау шапканда 6i3 абыржып саокан жокпыз, жаудьщ шабуылына катты тойтарыс берд1к, халыктарды жырткыштын канды шенгелшен куткарып калдык. Б 13 ол кезде: «6i3 жекем1з» деген бо- латынбыз. Б1здщ сорыскымыз келмейд1, ез1м1з ушш, ез балаларымыз ушш, ез1м1здш тамаша жер!дпз ymin ем!р сурп'м1з келедь Бейб1тшшкке тек куштар болып кана коймаймыз 6i3, 613 оны ез1м1здщ енб етпзб ен, таймас табандылырымызбен, акыл-санамызбен, коргап каламыз. EHfli б1здер: «Бейбгпшлш ж енедЬ дейм^з. Б1з кепш'з, 6i3fli костаушылар да кеп: жер жузшщ бар халыктары б1збен 6ipre. Ж алган Юпитер кастан- дык гстеген Финикианык суду кызы да б1эбен 6ipre. 5i3 оны жэб!рлетпейм1з. Адамдар кузд1 куш астык басты- рып, TepicriKTin жупар аткан алмалары мен туспктш балауыз салкымдарын жыйнап алады. Ж ас ана езМ н тунрышын мектепке алып барады, сонда ол эл1 жаттыга коймаган сэби саусагымен басын ыйыгына сэл кыйсай- тып, аузын болар-болмас кана ашып, тактага: «Бейбгг- ш ш к» деген алгашкы сезш жазады.

Андрей Мальчико Л11ХИТТЫЦ АРГЫ БЕТ1ИДЕ Мухиттан apFbi тауларды кара: Мулгш тур; Тен!3 шашады bi3Fap. Байларга емес, кедейге FaHa Сол жерде карin тегед1 мун-зар. Ол жердщ кун1 — кун емес. Кара — Ж ауырундардан кара тер тама, Табылран наннык кыйкымын сана, Ол — байларга емес, кедейге FaHa... Боскындар у-шу, тырнадай шубап, Согысад сендей; бу да 6ip елее. Эне 6ip ,ж еар отырран жылап, Кедейдш рой, байдш емес. Аякка баскан адамдык арды Ол жерде журен турилгер жай бар... Аш. жалакаш жумыссыздарды Тонауга, дауга шакырар байлар. Я, 6i3 MiHe, мухиттан apFbi Мук-зарра карсы айтыска шыктык. Кан cacbiFan толкындар жайлы Сыпайы сездщ болмасын уктык. 7»

KipicTiK icKe! Арсыздык кулш Арымыз 6i3fliH ушырсын кекке! ©TipiK-всек кер кушсын бугш, Шынайы шындык, жен жекпе-жекте! Адал ой тынды сокадай TijiciHl Эн мен жыр сотые тунегш турсш! Ж ер устшде бейб1т кун кулеш, Саналы енбек сайранын курсын!.. Мухиттан api кезш д| салшы: Кен aHFap, таулар тунекте жатыр... Мухиттан apFbi мун-зарга карсы Шыктым мен, Mine, куреске батыл!

Ван я — Пин Китай акыны ХУАНХЭ 03ЕНШ1Ц БАТЫРЫ Хуанхэ езеншщ толкындары, Жвнк1лд1 шырыс жакка асыр салып, Сек1лд1 куладуздщ тары андары,— Таскындар imiH тартып жатыр эрып. Bip тунде уш кабатка кетерш п, Afhh су кемершен кегп асып. Кулардай TOFaH б!рден тенкершп. Катер мен твнд1 кайры араласып. Арасы деревнялар емес кашык, Астасып 6ip-6ipiHe жатыр жерь Зш-зшдей устш ауыр кайты басып, Халыктыц каре айрылган KeKiperi. Тораннан жорарыда Kypiurri жер, Кез тарткан бойы сунрак, тым сымбатты. Теменде жабайы ескен есшджтер, Батпакты кулазыран кумайт жатты. Сорады конырау туннщ тынышын алып, Жаршыдай аттаныека дабыл каккан. Айнала TenipeKKe аттан салып, Аймакты оятады калтып жаткан. 73

«ToFaHFa, TOFaHFa» деп 6ip ектем ун, Шакырды асыктырып журттын бэрш. «Мол болсын кетпен менен куректерш, Мол болсын жетерлжтей фонарь шамын!» Келед1 6ip топ колды Ван Гу бастап, Тым суыт журштерь Kerri uirepi. • Арканын аркасына орай тастап, Ж аркылдап колдарында кетпендерк IIIbipaFbi, шамдары мен сэуле шашып, Барады кара туши жарык кылып. Дауысы коныраудын кырдан асып, Ж ер устш тербетед1 жацрырыгып. Отряд асыгады, етпей шыдам, Тун iuri жайылды ун барлык манга. Ж уздеген кызыл жалын сэулел1 шам, KeKTeri жарыгырак айыннан да. KepiHfli куншыгыска Хуанхэнщ, Асырып, алабурта умтылганы. Ест1лд1 жарып етш тун тунелн, Тасыган буйра жалды толкындары. Отряд жауынгердей каранрыда, Ж енелд1 жедел басып сапка турып. Кездееп eni армия келш мунда, Койды олар найзаларын айкастырып. Булар сол кан майданга енетшдер, Сары су жатыр aFbin 6ip жарында. Я женш, я болмаса елетшдер, Сол уш1н жолырыскан булар мунда. Ер Ван Гу ж т кезбен тешрекке, Т епле карайды кеп каранрыда. Тоганнын тур устшде жалрыз-жеке, Bip e3i жауынгерлш карауылда. Су егер темендесе кемершен, Куанып Ван Гу кенет женеледь Су егер асып кетсе шенбершен, Куш жыйып, жауынгердей тунередь 74 .

Мшеки coFbin eTTi caTTi caFaT, О ктуепк батыс ж акка еккейд1 ай. Толкыны жарды урып жанамалап, Сары су демш алып тыныкты жай. 2 4 Сол кезде Ван Гу айтты достарына! — Ж айланды na3ip енд1 су с улы к— деп, — Кайтындар тамактанып осы арара, Ж айласып 6ipa3 FaHa тынырып кеп. Ke.nefli ол тоганменен томен бойлап, Жайпауыт жагалауда жатыр дала. Еркш ел ез Ti3riHiH 03i колра ап, Бул жерд1 алды байдан тартып жана. Б анде тур кара тун канат жайран Куйзелген халык аштык, xaciperreH. Сол жерде каз1р шаруа курып сайран EriciH кузетед1 ©3i еккен. Кайтадан кетер1лд1 ала куйын, Тенед1 тэты катер кабак туйш. Бурканып тарткандай-ак аза куй1н, Буркылдап су келед1 анша ^лып. Бузылып Tyci кенет корД1 Ван Гу, Торанды жырыпты су санлау тауып. Барады KHin-жарып 6ip таскын су, Жалданып, аласурып, жарды кауып, Умтылды Ван Гу сонда кушш салып, Санлауга жауынгердей этой 6epin. Бейне 6ip от уясын калды жауып, 03iHin денес!мен богеп, комш. Сол кезде буркан-гаркан 6ip кок долы. Кулады кулама жар жапырылып. Жаныштап алкымга алып otti оны BipaK су жуасыды калды турып. Устшде 6efi6iT жерд1ц канат кагып, Атады тан акырын арайланып. 75

E ptaia кутед! жар жолын 6aFbin, Келмейд1 неге Ван Гу Kepi айналып. Суйген жар Ke3i талды карай-карай Айкара ашып тастап терезесш. Алкынып жас журеп сокты тулай Кайгы оты калдыратын алып eciH. AcbiFbin кернл шалдын келд1 yfiiHe, Зар б ольт тым болмаса 6ip хабарга. Ш ал айтты кездеспргем еткен тунде, Бэр1м!з 6ipre болдык жагалауда. Еспгем, Ван Гу айткан достарына: Ж айланды каз!р енд1 су сулык деп, «Кайтыкдар тамактанып осы apaFa Ж айласып 6ip аз FaHa тынырып кеп». Кайтадан взен ж акка агылды журт, BipaK та ер Ван Гуд1 таба алмады. Айнала тыныштыкта тоган жым-жырт 0зенн1к жатыр мулгш жагалауы. Куректер ж арк-журк eTin Kerri сонда Лактырып саз балшыкты шыныраудан. Теменнен суцпп тэн;н тапты 3opFa Ш ырмауык су астында кек шылаудан. Ем болмас кел боп аккан квзд1н жасы, Кайгысы т!р1лте алмас суйген жардын. BipaK та есте калып ер тулрасы, Ж адында журер мэнп ap6ip жаннын- Алдында ез халкынын елд1 адал Басына сондыктан да ел жыйналган. Тынымсыз куйылды кеп кеп шаруалар, Арылып толып жаткан деревнядан. Болыстын бастыры да келд1' мунда, AcbiFbin тез ж етш л атка Minin. Сейлед! ол елдщ осы жыйынында, Тындады журггын 6api уйып, турып. 76

Бейне 6ip командирдей майдандагы, Айтты ол ер Ван Гудш ерлж iciH. Аянбай ез eMipiH кыйрэндырын, Торанды таскын Судан KopFay ушш. Тшс емес данкын онын тот 6acyFa, Еске алып журер монп журттын бэр!. KopFamibiH тур каз1рде тап касында, Батырдын ecKepTKimi мунаралы. Tin карап карапайым ескерткйи тур, Хуан хэ езешнщ жагасында. Эр уакыт улг! болып айтылып жур, Ван Гудын ерл1г1 ел арасында.

Аркадий Кулешов КАРАПАЙЫМ АДАМДАР Кыйындыкты бузып жарып, Кайры-шерге карсы шапкан Адамдарга арнаймын сез, ©ткен ауыр бар сынактан. Тек солардын журепне Ж етсе екен тез сез1м менщ... ©р мукыйттын ар жарында Тары epiuiTTi cofuc лебш. Капиталист зымыяндар 31ршл карып шыкты тары, Топырактай таптамакшы Карапайым адамдарды. Кыялданып, жердщ шарын ©з уйшдей Kepefli олар, «Б1з жийанныи азаматы» — Деп, даурырып келед1 олар. Дуниенщ тересшдей Тек ездерш зор тутады, Карапайым букараны Кулдарындай корк.ытады. Ж ок,— деймш мен. Bi3 жауапты 78

Бумл жердщ тагдырына. Б1здер сэби ем е с тз Foft, Bi3 шыдаймыз барлырына. Карапайым жандар осы Батыр х алы к— деп атанды. Орнаткан да осы адамдар Тацражайып ¥лы Отанды. Ж аркын, ражап енбег!мен Ол ел данкты, сулу мусш. Уолл — стригли кулкыны емес, Егед! eriH ездер1 у ш н. Тыныштыктын кушарында, Онда ойлау жок coFbic жайлы. Адал жанра нурын шашып, Шындык, туы шалыктайды. Тек солардын журегше Ж етсе екен тез сез1М менщ... 0 р мукиттын ар жарында Тары epm irri cofhc лебш. Егер, cofhc, сорыс десш, Тексе сумдар кайта зэрш, Бьлед! e3i жай адамдар Кандай жауап кайтарарын. Берер олар тшс жауап Тенлзде де, кургакта, 1ндерше жытар жаулар Ж анын cayFa кылмакка. Сусы кашып жер куысын Паналагаи сайкалдарра, Кок желкеден к етер т ап, Халык, бггкен айтар сонда: — Б 13 — жиЬаннын азаматы — К е л т efli, дегьлерщ— Неге 6yFbin бул дуниеден Ж айладындар ynrip терш? 79

Ей, залымдар мыктымсынран, Халык кушш кер тары да: Адам деген ат тарудан Бас тартты гой жер шары да! Еш орын ж ок сендерге енд1, Парасатты бул дуниеде, Бул кен жайдан тез зытындар, Бул кен жайра б1здер ие! EHfliri жай мекендерщ Тас бейптщ туб1 салкын, Бастарына жазар Manri Халык ыза каррыс атын. Солай болад, болрызамыз! Дейд1 6api, миллион кол Карапайым Джондар менен Мирондардын жауабы сол, Болсыншы тек осыларда Барлык бакыт, зор аброй, Б1здщ ж ердщ мактаны осы — К,арапайым адамдар foA.

Леонид Леонов БЕЙ ЫТШ1Л1К 1Ш1Н1 Буюл дуниежузш к Бейбггш шк CoeeTi будан жарты жыл бурын Бейб1тшшк Шартын жасау жайында Ундеу кабылдады1. Бул Ундеу жана сотые Kayni 6ipaeH-6ipre кушейген жардайда кабылданды. АК.Ш, Англия, Фран­ ция, тэты баска империалиста мемлекеттердт билеуш! топтары дуниежузш к жан,а оорыска жедел дайындык журпзш жатыр. Америка агрессорлары BipiKKeH Улттар Уйымынык туын жамылып, Кореяда тонаушылык coFbic ашыи, онын. батыр халкын азапка салып жатыр; олар КытайдынТай- ван дейтш аралын басып алып, Кытай Халык Республи- касынын жеpiне басып юрмек. Каракшы, жузш ешюмге байкатпау уппн, арам эре- кет1н эдетте тун карацрысында журпзуий едь Ешй ол езш!н жексурын жумысына ашыктан-ашык, тапа-талтус- те KipicTi. Американ-агылшын империалистершщ саясаты буюл жер жузш тары да Кызыл канра торытып, сорыстэн эб- ден KOMefli толганша ашыктан-ашык пайда табу макса- тын кездейдь BipaK халыктар бейбггшЫкт1 тайынбай корраура белсене KipicTi. Ж ер жузш деп карапайым адамдардыц сорысты шын суймейтшш Букш дуниежузш к Befi6iTini- л!к Совет! Ундеуше кол койгызу ушш жург!зтген ха- лыкаралык кампания айкын ыспаттайды. 1 Буюл дуниежузшк Бейб1тШ1л!к Совет! бул Ундеу1н 1951 жилы февральдыц 21—26 жадаларында Берлинде етшэген сесснясында да- 6-1383

ByKiji совет адамдары: жумысшылар, колхозшылар, мэдениет жэне тылым кайраткерлер1 CoBerriK бейб1тил- л1к KopFay Комитетшщ каулысын б1рауыздан кабылдап, Бейбггш шк Шартын толык куаттайтынын 6ijiaipai. Со- вет адамдары ездерш щ жанкыяр енбеп бейбггшшк жайындары курестщ сежмд1 куралы екенш жаксы бше- Д'- Советт!к Бейбггшипк KopFay Комитетшщ шакыруы- на булар eHflipic ешмш онан сайын арттыра Tycin, ком- мунистж курлыстагы жана табыстарымен жауап 6epin отыр. Совет; уж м ей «ем турл1 KOFaM курлысы тэту eMip су­ ре алады» деген пш р д 1 колдайды. ССРО мен капиталис- TiK елдер, ездерш щ экономикалык курлыстарынын езге- шелшше карамастан, 6ip-6ipiMeH ктес болып тура ала­ ды деп, Ленин мен Сталин талай рет нускаран болатын. Совет халкы ез ушметшщ бейбггшшк саясатын 6i- рауыздан костап, оран бар куилмен ат салысуда. Ол коммунист^ курылыс майданында еткен жанкыярлык енбепмен бейб!тш5л1к iciH нырайтады, ейткеш ем1рдщ ец зор ракаты — бейбДшш к колрэ боска туспейтшш, муны эр! шыдамды, api екпшд! енбекпен жещп алу ке- рек екенш жаксы бшедь Сталиннщ данышпан акылымен жасалран коммунис- TiK курлыетык улы жоспарын ССРО енбекиллер: eMip- дщ сэра жолы, жаркын болашак заманра жетудщ сэра жолы деп тусшедн Б1здщ внеркэс1б1м1з бен ауыл шаруашылыгымыз ша- рыктап ecin, жогары дэрежеге жеттн KyHi кеше б1здщ 03iMi3re де алыстагы болашак бо­ лып кершген жаца дэу1р туып келед1. GeflTin, коммунис- т!к адам бейнелерь жана адамдар ecin келедн Бул ж а­ на адамдар каз!рде Едш мен Днепр бойларына бетон куйып, аттаушы экскаваторларды енбек майданына алып шыкты, ceflTin социалист^ жер кэпбш щ жана же- HicTepiHe ж ол салып жатыр. Совет уюметшщ Куйбышев, Сталинград жэне Ка- ховск элекростанцияларын, Туркпен бас каналын, Он- тустш Украин, Солтустш Кырым жэне Е дш Д он ка- налдарын салу туралы каулылары ел1м1зде Совет хал- кынын коммунизм ж е н т ушш KypeciHiH жана кезенш турызды. Салынып жаткан алып курлыстар eaiMi3fli бу- рын-сонды болмаган бшк ерге бастырды. Кремль жул- 82

дыздары жер шарынын eH6ip кыйырындары тукшрлерР нен хертел ь Ел1м!зд1к enuipic куштершщ шарыктап ecyi тутыну заттарынын молаюына себеп болады. Халыктын мате- риалдык жэне мэдэниеттж дэрэжесшщ тынбай ерлеу!— социалиста kof3M еркендеушн мызгымае заны. Капиталиста цивилизация тусында TinTi езгеше зан eMip cypeai, онын конвейершен eMipre уне.\\п кайыршы- лык, кулдык, жексурындык, рухани жабайылык пен моральдык азрындаудык турлер1‘ е с т - е н т жатады. Про­ летариат кайыршылык азабын тартпайтын шаруалардыц басым Kenuiiairi куйзелмей туратын капитализм Aayipi болуы мумк1н емес. Совет Одарында куйзелк, жумыссыздык, адамды адам канау дегендер б1ржола жойылды. Сондыктан ше- тел жалакорлары Совет Одарынын сыртынан каншама есек таратканымен, ССРО-дагы нагыз бостандык жа- йындагы, барлык бостандык атаулынын neri3i — канау- шылыктан кутылудык жолы жайындары шындык букш жер жуз1 енбекиллершщ санасына жетш, оларды суй- cian ipin отыр. Совет Одары езш ш бейбггшшк yuiiH, адамзаттын бакыты жэне tarepi дамуы yuiiH куресшде жалгыз емес. Ол бейб1тшШк, демократия жэне социализмнщ айбынды лагерше бас болып отыр. Кытайдын улы батыр халкы кол устасып, б1здш катарымызда тур. Шартпен б е кт л ге н Совет-Кытай достыры — тарихта бурын-сонды болып кермеген Kyaiperri куш екеш дау- сыз. Туыскан халыктардык бул мызрымао достыры бу- к1л дуние жузш деп бейбггшЫк жактаушылардыц ка- малын онан сайын кушейтш отыр. Совет Одагы, Европадары халык демократиясы ел- дерц Кытай Халык Республикасы мен Герман Демокра- тиялык Республикасы 800 миллионнан астам адамнан куралган бейб1типлж пен демократиянын алып Kyaipenri лагер1 боп табылады. CoFbic ертш тутатушылардыц алас- ура icren жаткан барлык астыртын кастандыгы ойран болуына бейбпшШ ктщ бул улы лагершщ Kymi эбден кешл. Бейбптшлж, демократия жэне социализм лагерше Америка Курама Ш таттары бастаран и м п е р и а л и с т аг­ рессия лагер1 карсы турраны журтка мэл1м. АКДИ-тын аг- рессиялык саясатынын т г ш ш колына устап отырран

миллионерлер мен миллиардерлер — жан.а сорысты жан сала куаттап отырран агрессиялык куштер. Булар жана- дан устеме пайда табу ушш, баска халыктарды кул eTin, буюл дуние жузше АКШ монополияларынын шек- ci3 устем д тн орнату ушш сорыспакшы. К а п и тали ст зор пайда дегеннш ©3i, Ka3ipri кезде нак Кореяда icre- лш жаткандай. Tipi жанды минут сайын жалмап, к етр- ппген, жып-жылы, кызыл каннан устеме пайда cy3in алу боп табылады. Д ун иеж узш к ею н и л .сорысгы тутаткан агрессорлар- ды тэрбиелеп ecipin, гитлерлш Германиянын оорыстык енеркэсш кушш аярынан тш тургызган американ моно- полиялары болатын. Японияны Кыйыр Шырыстэры со- рыс ошарына айналдыру ymiH улкен эрекет жасаран да солар едь Американ империализмшщ тонаушылык, агрессия­ лык сыр-сыйпаты, дуниеж узш к устемдшке, халыктарды кул етуге кол сермегеш дуниежузш к екшил сорыстан KefliH ете-мете кезге Tycin отыр. Американык империа­ л и ста 6acnace3i дуниежузш к устемдшт1 кексеп жазуын коймай келедл АКШ пайдакунемдершщ «Коммершл энд Файнэншл кроникл» дейтш белгш баспасез т ш : «Б1з, тек финанс тарапынан басшылык ету женшде зор эрекет етуmi улт боп кана коймай, сонымен катар cofhc женшде жерде де, суда да, эуеде де ортаксыз устем бо- луды кексейтш; тарихтагы 6ipiHmi улт боламыз,»— деп ашыктан ашык мойындайды. Европа мен Азиянын. буржуазиялык мемлекеттер!н американ империализмшщ агрессиялык куймесше бу- раулап матап кою ymiH, АКШ бар эдгстерщ колданып отыр. Каракшылардын кеп кэсштершщ ш ш де «рэкет» дейтш 6ip K9ci6i бар. Мунын жай-мэшш мынадай: усак сауда кэсш орнына эсем кш'м кшнген 6ip топ мырза Kipin келед1 де, кэсш орны кожасына: элсш-эл! узбестен акы телейтш болсан, болашак каскунемдерден коррап тура- мыз дегенд! айтады, сыпайылыкты жыйнап коя турып. Оны кабылдамаса, колма-кол булш ш ш к салура к|- picefli: керосин куйып, дуние-мулкше эрт ж 1беред1, кейде TinTi кожайынды imiHeH атып жаракаттап, капи­ тализм тусында eMip сурудщ баянсыз екенш де есше салып кетедк «Маршалл жоспары» ете шебер уйымдас- тырылран дипломаттык рэкеттщ нагыз езь Мунын езш- де oip елдщ экономикасына кушпен енпзген товарлары- 84

нан пайда ретшде алраны былай турсын, TinTi cofhc кыр- рыны упнн солдат eTi сыякты — жанды валюта туршде де акы алады. Сонымен «Маршалл жоспары», «Солтус- тж-атлантикалык шарт», сосын жобаланып ж аткан тары баска шарттар мен одактыктардын максаты — э л п мем- лекеттердт саясатын мухиттын аржарындары кожалар- дын баскыншылык саясатына барындырып кою боп та- былады. Будан бурын: Солтустж-атлантикалык шарттын агрессиялык Tyri де жок, ол тек «коррану» шарты рана деп таныткысы келген рэкетшйлердш ездер1 де каз1р му- ны мойындарына алып отыр. «Атлантика шарты сорыс одэрынын нэрыз езь Ол cofhc каруларын ycTi-ycTiHe молайта тусед1, сорыс каруларын молайту дегеншк S3i эркашан сорыока экеп кептелд1ред1 лесе де болады рой»,— дед1 жуырда республикашылардын басшысы Тафт 6eTi булк етпей. Осынын 6api Американ империализмшщ 6efl6iTUJtoiK- ке ете-мете кауыпт1 екенш керсетедь Кореядары ашык- тан-ашык карулы интервенциядан кешн дуниежузшк cofhc болып кету Kaybini ерекше кушейдй Американ монополистер1 жаратылысында согыску- мар болатурып, «бейб1тш1лдер», «бейбкш ш к жактау- шылар» шапанын жамылуды суйедк Американ прези­ дент! Трумэннын ССРО Жорарры Совет! Президиумынын Председател1 Шверник жолдаска жуырда жазран ха- тында американ халкыныц бейбкнплдт, бейб1тшшкке ынталы екеш энпмеленген. АКШ -тык халыкка кас би- леунп топтары сонымен 6ipre агрессиялык ж ака cofhc- ка жедел дайындык журпзш жатыр. Курама Ш таттары билеупй топтарынык «бейб1тилл- Mi3» деп ант-су ш к е т ютеген icTepiHe сай емес. АКШ агрессиялык саясатынын шын максаты мукиттын аржа- рынан унем1 естш п турран адамра кас урандарынан байкалады. Бул жолы б1зге мукиттын аржарынан TinTi адамгер- ш ш к женшде былшылды жамылгыламай келш отырган вштестфу байбаламы ежелп, тажрибе-т ертиллдер мен бул^киплердщ шын пырылын толык эшкерелейдь Ж ака сорыс каупы кушейген жардайда калын бука- p.3 халыктын бейб1тшшк сактау женшде белсенд1 куре- ciHin манызы орасан зор. «...Cofhc epTiH тутандырушылардын кылмысты арам эрекеттерш эшкерелеу женшде бейб ^ш ш к сактау кам-

паниясынын каз1рде орасан зор мацызы бар»,— деп уйретед1 халыктарды ¥лы Сталин. Бул бейбггшшк жактаушылардын адамзат тарихын- да 6ipiHiui рет уйымдаскан зор козгалысына адал ниегп адам атаулыныи 6apiH жумылдырады. Халыктардын бейбггшшк ушш козгалысынык сый- паты шынында да жалпы халыктык болура айналды. Букш дуниежузш к бейб1тшшк Совеп бес улы дер­ жава езара Бейб1тшшк Шартын жасасу туралы ундеуш кабылдагалы 6 ай orri, ал Ундеуге 48 мемлекетте ко- йылрэн колдыи саны каз1рдщ езш де-ак жарты миллиард- ка ж е т т калды1. Адамзат тарихы мундай когамдык к у и т козгалысты шынында да бшген емес. Бейб1тшшк пен ез елдершщ тэуелш здтн KopFay ушш, демократиялык праволары мен бостандыры уш'ш, кайыршылыкка, аштыкка жэне фашизмге карсы курес- ке калын букара халыктын басын косып басшылык етш отырран жумысшы таптын шьщдалран жауынгер отряд- тары — коммунист жэне жумысшы партиялары. Бейб1тш ш ктщ улы идеясы каз1рдш ез1'нде-ак бейбгг- ш ш к кайраткерлершщ аскан ерлж icTepiH турыза бас- тады: Раймонда Дьен, Анри Мартэн, Назым Хикмет, Поль Робсон сыяктылардын аттары буюл дуние жузше жаксы таныс. Бейбтш лж тщ Сталиндж сыйлык лауреат- тары — Жолио-Кюри, Пак Ден Ай, Эжени Коттон, Эриберто Хара тары баскаларынын аттарын журт ете курметтеп атайды. Калын букара халык санасын бейб1тшшк идеясы куннен-кунге тугел билеп, жешлмес кушке айналды, сон- дыктан ол cofhc epTiH тутандырушылардык бетш сез- ci3 тойтарады. Буюл дунижузшде бейб1тш ш к жещп шыратынына халыктардын ceHiMi мол. Бейб1тшшк лагершщ куип артумен келедк дегенмен мунын 03i бейб1тшшк ушш куресуни кайраткерлеряш кв- н ш н жубауратура em6ip себеп бола алмайды. Империа­ л и ста кер1тартпашылардын ici ум Д пз болтан сайын, кереленген сорыс кауыш онан бетер арта 6epeTiHiH та- рихи тэжрибе KepceTin отыр. Карапайым адамнын кашаннан улесше тиген! ка- йыршылыкта 0тк1з€т1н балалык, басканын пайдасы ушш 1 Ka3ipri кунде будан элдекайда артып Kerri.

жасайтын кею 'лаз енбек, не болмаса жумыссыздыктан аш-жаланаш канрыру, эйтпесе теб е с те зенб!рек зауалы тенген окоп болатын, сосын. eMipimn аКыраяры не ел!к шоланына, не ортак б е й т е кеп бггетш,—тсол карапа- йым адам, б>'зден улп алып, капитализм бурауын быт- шыт еткен тамаш а дэу!рде eMip cypin отырмыз. Kyui ке­ ше рана болып еткен cofuc тунепнен кейш аткан тан ani тумсарып, корей epTiHiH ушкындары адам баспана- сынын тебесшде жаркылдап жур. Адамзатка тап осы тус- та, дэу1р' лердщ осы 6ip торысында бейбггшшк уш5и жур- ri3eTiH кереметтей кансыз урыстар душар болып тур. Туын — жер жузшщ ек озат адамы — б!зд1н Сталин кетерген бейбшшлш iciH халыктардын акылы мен те- м!рдей 6epiK кажыры KopFan калады деп сенем!з. („Литература газеm i,\" 1952 ж. 6 сентябрь А5 106)

Те Г и чен. (корей акыны) ТРЫ С АЛДЫНДАРЫ ТТНДЕ Туман баскан каланын Кап-кара туш коркыныш. Орнына уксап жаранын Уйлер тур иес13 — тым-тырыс. Аиашта да урей ж ок,— Жыйрылып апты юршдей Ж апырак сыбдыр етпейдь Тына калган сштщей. Ж арк erri... от жарык erri, KapaHFbi тунд1 как жарып. Бурыштан зулап ок Kerri, Буркана ушып долданып. Иесудын порты ед бул, Азаттык yuiiH айкаскан — Халкы жасап ереуьл, KoMipuie жанып жатты аспан. Боялган халык канымен Республика жалауы. С^лтенш бакыт занымен, Басталды шайкас,.. тун ауды. Ж ауыздыкты коррасын Куйретш жатты кем1рдей. 88

Сокты журек... сок! Ашын! Kopeftflin буюл кепндей! Канкумар еншен каракшы — Жалшылары доллардын, Тун тектес кара албасты Кабырыц жерге жолдармын! Тэулж бойы жасырын, Мектепте турран машина Тиелш кару асырыс Зулап берд1 ашына. Турегеп турран солдаттай, Винтовкалар тж турып; Сустана кетin барады, Кек найзалар кек тш п. Шыкты булар: полицей Учаскасы штабтан; Онтустж корей «басшысы» — Сум каракшы ант аткан. — Кек болаттар С1лтен1п, Туйрелер ceHiH аркакнан. Бола алмаймыз Tipi елж; Ж анга жан да, канра кан! Командир! отрядтын: Машинанын уст!нен Bepin жатты винтовка... Жумысшы екен! Тус1нем! Состав керек. Л аж не? Ж ок екен ол, жок келген. Тэулш кутсе кетерме, Грузщиктер ол жерден! Составты булар сан тэулж Кутуге ырза m турып. Винтовка тисе колына — Басканын 6api 6 ip умыт!

Акыл айтты ашык ун: — Отырсац негп yfiiime! — Yfli жок—дед1 ол—ашудын. — Коркыныш кой, кария, Канды сокыс кыррыны? — Азап пен таяк астында Умыткам ол куррырды. — Отыру жен Fofl ушнде Немеренд! KyTin... ток. — Туран ж ок менде немере Улым Kerri каза боп. Карттыгымды, кэйрымды Курметте! MaFaH кару бер Бакытымнан айырды,.. К ару бер! — Ал, кекп ер! Суыран шайдын тур1ндей Тешзге TycTi тан белг!, Порт басына к|'д1рмей Талай 1<ект1 жан келдь KapyFa колын созып ед, Ай-туй жок жап-жас 6 ip бала — Ей, балакай, api кет! — Винтовка бер, ж ан aFa! — Винтовка 6 irri,— деп едк — Кутелйн, келер тары да. — Кут ендеше... келедП — Кутемш! — Кут, налыма! Тан б ш н е кемелер Ж улкына TycTi тешзде; Снаряд улып, жер-жерде Басталды ойран тен!зге. Мурттай ушкан анау Kin; Кош майданшы кайсар ер!

Астында кара тупннщ Шайкалып Kerri кей уйлер. Октан ушкыр жакындап Yh келед1 сонда кастерлк — Кет Корейден, жешн, тап, Америка эскерП К а р а т ы TyHiH Иесудщ Илкемдеп K erri кеп найза; Устшде канды кешудщ Шакырды елд1 майданга! KiM бегер халык таскынын! Козгалды алга зор кыймыл; Каракшынын, кашкыннын, Куткарма 6ipiH, тугел кыр!

Мырза Турсын-Зада Б АТЫ С'ГЛН КЕ Л ГЕ Н „К,ОНАК,“ EcTireM 6ip сез есюден журген, Бенралы1 жырын «еп eMip сурген. Кызранда кушйз ауасы тутас, Кып-кызыл аспан л а р ь к а уксас. Тамылжып кызса шанкыйран тал туе Калыктап таута конады кеп кус. Шубалып езен шыкынан муздын. Куяды тузге сыйындай куздын.. Кызралдары ескен буралып узын, Мелд1реп шыры кезшдей кыздык. Булттардан api, жартаста зэул1м, Уялап кыран, су.ред1 дэурен. Елде 6ip сонау — осынык бэр!, Гиндукуш таудын музынан api. Алкапта бн!к aFamrap ноян, Аспандап ескен канатын жая. — Ундстандагы ipreai Т1лдщ 6ipi.

Сыбдырап желге сымбагты курма, IHamaFbi тарау — тоты кус тулга. Акырса барыс, enipce пЫ , Жырлайды булбул неше алуан турль Анд-apFa кыйлы толып тур макай, Саяттар жер жок дуниеде ондай. Саррайып дерттен елетш адам, Тогайлы саздын ауасы жаман. Тутайды тунде торайда шырак, Жосыйды маймыл бутакта шулап, Eirri де жылдам 6ipiHeH-6ipi. Осыныц 6 api — Ундстан жерь KipceHi3 барып мэуел1 бакка, Мае кылар Kci aycari шакта. Суйекп жанрак, сан алуан жемю Саррайып шскен саяда Teric. Кызыкса Tycin гулдерге кезщ, Кересщ эсем сулудын жузш. Кебелек Typi кестел! ернек, ¥шады тойлап, езенде гулеп, Саркылмас езен, сабадан асып Жалтылдап жатыр жакуттай жасыл. Алыста 61'зден осынын 6api — Гангшщ1 жыры кашанры карь Ертеде сонау батыстан туман ^Hflire к е г т пансынран мейман. 1 Г а н г — Ундстандаг

Келсе де к и т кшмдер аппак, К е л т и кара пирылын сактап. Ж атса да жалап, конкылдап irni, Ж урш и сулык, тунжырап туск Келд]' екен неге? Ж ырак кой жер тым, Увдцге неге болды екен туткын? Келд1 ме, бэлшм, томсарган ипркш, Керуге карлы зангарлар керкш? Тарттыма, бэлшм, таекыны таудык, Тойдырган тузш кекорай баудын? Кыдырды мейман аллеймен узак, Эдем1 гулд1 кермед1 6ipaK- Заманил кумбез, сарайдан да erri, Тунерген суп-сур баягы Keflni. Ж асалган жиИаз сэулеттщ Typi, Юрмедк Tirrri, шине 6ipi. Болды да койды Ундте масыл, Сыпырды бэрш, калдырмай асыл: М акта мен ж1бек тоналды тугел, Кур калды дикан, аш калды 6ip ел. Ж олбарыс Tepi, пш TiciH сатты, Аштардьщ асын аузынан какты; Тамырдан таусап халыктын канын, Кыйнады сыгып миллион жанын. Унд1Ш жеуш, жатса да канап, Таппайды баян мелжемд1 конак. Kepin пе ен Дели 1 сарайын алуан, Шеркеулер тэжш алтындап салган? — Ундстан астанасы.

пе ен мэрмэр эшекей уйди Кумбез1 3anFap медресш!? Ж артастан oflFan сарайлар не 6ip, Т аж м агал1 aftri заманры зевдчр. Kepin пе ен сол 6 ip гажайып жакты, Торыткан жазы TOFafl мен бакты? Kepin пе ен кызык аспалы багын, Тербелген мэуе, тебенде балрын? Kepin пе ен энпл, тоттыккан 6eii, Ж урекп Kyfii тербетуге em i? Сулулар таккан алтын мен маржан, Жалтылдап белде лагылдар жанран, Kepin пе ен базар ойнаткан 'жылан, Топырлап толран жулма-жулма адам? KipeTiH уй жок, ш етш асы, Ж аралган жалгыз елуге басы. Тайып та KeTTi кергенде жасым, ©зепмд1 ертеп ыза мен ашу. Калькутта2, мэл!м, Ундстан корю, Калмапты 6ipaK алдаумен ерю. Аркасын азап жатса да тш п , Сактаган халык журепнде умтг — Кулде де суык сакталып талай, Ж атады 6 ip шок жангалы солай. Балаларды алып борышпен кыстап, Кыйнайды мейман кытымыр устап. a f а л — улы Моголдардыи эйпл1 сарайы. к у т т а — Ундстандагы ipi каланьш 6ipi. 9Б

©cefli бебек ауыр жук жаншып, Тукыртып азап, иыктан басып. Сэулетт1 кала толрэн 6ip рарып, Коргансыз жандар суреказ, арык! Не экелд1м одан — айтпаймын caFaH. Ж уз жылдын, жыры болранша тэмам. KeTepin мурнын, шыйырып таяк, Падсынран конак басады аяк. Аралайд елд! кожайын кусап, Менсшбей жанды, менменд1г! устап. ToHayFa мунда ол Батыстан келген, ¥ятын, арын Hancire кемген. Ж айылган аспан астына тугел Караулык, катал мшезш бьпд! ел*. Ж окшылык, сордын экелд1 бэрш, Куйзелген елдщ не кылсын зарын? 1ргел1 журттын заманры данкы, Не керек 0FaH enipi, бахты. Ала рып халык арасын дай-дай, Шырарды шуркан, шулы — кан, айкай; Кала, тау, кыстакты адактап шыкты, Ж абы скак пэле, зымыян тулк!; Суранак колын сукты кеп елге: «Алтынды сен ал, шжуд1 бер де!» Аигарып халык ашуын катты, Кейде ашык, кейде жасырын тартты. Дуана кейде, чиновник 6iDfle, Кыдыйран мысык — колайлы жерде._ Болды да койды Унд1ге масыл, Сыпырды 6apiH, калдырмай асыл: 96

Ж олбарыс Tepi, шл TiciH сатты, Жет1мшк асын жег1збей пакты. Ж атса да журтты эз1рше тонап, Мерт болмак Ty6i мелжемд1 конак. Куындар, индус конакты «кутты»! Басынып эбден, басын,а шыкты! Кекейш тескен — жалрыз-ак алтын, Эйтпесе мунда Heci бар жакын; Кулданды кыйнап, торытты ж аска, Бодауы,— тонау, не экелд1 баска? ©лкеде, ражап андары турл!, Халыктын езш карауылра ищ1. Eki жуз жылдап уйшде жатты, 1шщнен унгш, сыртыннан сатты. Керуге кушп' болса да конак, Калтылдап туб! козралды 6 ipan. 7—1383

Ф. Кнорре AHA Проводник келш купенщ eciriH какканда, вз стан- циясын кутумен, таналды нда FaHa кездер1 iJiiHin кетхен жолаушылар уйкыларын ашып, кыймылдай бастады. Ед1- рейген кыякты жирен мурты бар, ж ак е л ортайган, cyHFaKTbi Чех езш ш эж 1м баскан байымды, кажыран кездерш укалай ашып, басын ренжи шайкап, макамдап сейледк — Ай-ай-ай... Ай, кандай жардайсыздык. Сейтш, кез шырымын да ала алмадык па, мулле? Коныр кейлекл дартан эйел терезеге бет алып отыр едь Exi жагын куалай отыррызылган араштары бар ул- кен жол сонау дырдадан api асып туманмен торысып жатыр. Зымырап кейш калып бара жаткан оол aFaiu- тар, тан сэулеп улгаюмен енд1-енд1 айхын керше баста- FaH-ды. Шешек аткан алма агаштарынык даланкы жер|- »ен кызыл шатырдын 6ip кш кене белей де 6ip сэтте xepiHin калды. Улкен ынркеудщ бшк мунарасы тан сэу- леЫмен кезд! дауалап, о д а кейшдеп барады. Эйел 6epi бурылды. — Yfixyuiix болып алыппын, TinTi. Mine ещц кенет- тен шетелге келш далдыд. Ж а т жерде уйкы келелн емес. — Ай-ай-ай! — деп чех езш щ терек коржынынан жуыну эбзелдерш алып жатып та кайталай бердк ’ T im i ол жуынатын жерге бет алып бара жатып та басын шайдаумен болды. 98

EKiHini жолаушы жап-жас чех эйел! де ез саквоя- жын жыйнактай бастап едЕ CoFaH зорга сыйып турран, тершен жасалган коян кулакты, бадырак кез ойыншык аттын басы селтен ете калды. Картан эйел байымда- рыштыкпен езу тартты. — Баланызга ма? Чех эйел! ынталана куптап, ойыншык аттын басын эл- пештей сыйпап койды. — Баланыз неше жаста ед1? — деп Мария Федоров­ на, TinTi, бетен сэбидщ де entipi мен денсаульнына, жа- сына байланысты усан нэрселерд1 ынталылыкпен, бэл- юм, ана FaHa TyciHe алатын шын ынталылыкпен тэп- тш теп сурады. Чех эйел! ез баласынын туранына уш жыл 6ip ай уш кун толганын айтты. — О-о? Мулде жйтг болып калган! — М ария Федо­ ровна езше бейтаныс сэбидщ соншалыкты керемет жас- ка оп-онай жетш калганына тан-тамаша болып отыр- гандай:— Енд! ат, паровоздарды, автомобильдерд1 ке- peKcine бастаган болар! Солай ма? Чех эйел! куаныштылыкпен жауап бердк — Я, я паровоздар, самолеттер мен автомобильдер... Нэз!к нэрселерд! кажетсшбейд! де. — Енд1 калай? Тунжыр жолдастармен катыгез дос- тык, содан кейш мотор мен TeMip... Барлык еркектер сондай,— деп Мария нэзпс аяныштылык пен езу тартып, элдеб1р алыска кез салып отыр.— Улкеш, Kimici де, 6api де б!рдей. — О, я, я! — ездершщ урыныскандарына куанышты- лык 6toflipin, ж ас чех эйел! куптай сейлед!. Тун KapanFbMbiFbi cepnuie бастаганы терезеден айкын байкалады. ¥йктап каламыз ба деп кештен бастап туйт- тлденген жолаушылар асыга жуынысып, нэрселерш ьщ- гайластыра бастап едЕ Муртты чех пен жас эйел тусетш cohfы шекаралык станцияга дей!н эл1 де б!р сагаттан артык жол журу керектш енд1 айкын болды. Ш екарага жакын жерде лакап хабарлар жш болып туратын. Bip сэтке абыржып калган журт тыныштала баста- ды. Cohfh caFaiTbiK ен узак ауыр жолды немен етюзе- piH бшмеген жургшнплер 6ip 6ipiHe теарейе карасып, карама-карсы отырысты. Зершкен жузд1 муртты чех колдарын сытырлатып, бейкамдыкпен терезеге ущледЕ Содан сон Мария Федоровнага бурылып Tin катты:

— Егер мен кателеопесем, Ыз б1здщ республиканы басып етш элдеб1р баска жакка бара жаткан ceKUflici3 той. Б1здщ шекаралык кузетчплерден де api... — Я,— деп жауап берд1 Мария Федоровна,— мен Лога бара жатырмын. Мына жакта Ло деген юшкене кала бар. — Э, солай ма ед1? — деп жирен мурт дипломатия кызметкерше тштен уксамайтын мына эйелге тагы зер салып танданып койды.— Туран-туыскандарыныздын 6i- рше бара жатырсыз foA деп жоруга болар ма екен? Егер купыя болмаса... — Ж ок, мен шакырумен келе жатырмын. Кандай купыялык бар онда. Муны мен ммге болса да айта бере аламын. М ария Федоровна сумкасынан узын 6ip конверта жартылай шыгарды да, батылсыздыкпен кайта салып койды. — Мше, мына хат. CypeTi де бар. Мен тушмен дек- бекшщ шыктым. Сонан сон жаксы адамдар шакырган оон бармаска болмас деп ойладым. Я, сейтш келе жат- каным... Ол кенеттен уяла кулш: — Мен ез1ме FaHa осылай деймш, ал, шынына кел- сем, куаныштан журепм д 1ри1дейдь Мен дардыланба- ган жолаушымын рой. ■— С1зл1 шакыртып журген юмдер? — Чех ынталанэ сурай бердк — Сонда турушылар... Олар шакырту кагазын ма- FaH, эрине, туп-тура ж1берген жок. Еналдымен 6 i3 хат жазысып турдык. Олар маган жазады, ал мен жауап беремш... — Tipi кызык екен!— дед! муртты ж1пт,— суретМзд! керуге болар ма екен? Ж анагынызда сурет бар емес пе efli? Ж ас эйел OFaH жакындап отырды да, eneyi б!рлесш, 6ipiHe 6 ipi мщгеспрйле салынган ecKi уйлермен коршал- ган, талай замангы илркеу шаршы тастар теселген ке­ ше ортасында ecxi фонтаны бар алан бейнеленген ашык хатка уюлдк Bip буШрдеп ана 6ip ойпан жер суретте Кызыл сыякты кш кене креспен белпленш, кезге б1рден басылады. Ал, теменде эдеттепдей уш плде «Ло каласы» деген жазу тур. 100

— Ынтыктырарлык болса, бул ж акка неге келе жат- канымды баяндап беруге болады,— дед1 Мария Федо­ ровна. Алыстагы Ло каласынан Волга жагаеындагы аудан ортасына келген сурет пен хаттын тарихы оныц езше де онша кеп канык емес едь Ол тарах былай болатын: Ло — франция мен Бельгия шектескен жерле тура- тын. Осы 6 ip юшкене каланы талайгы деп емес, TinTi атам- замангы кала деп айтуга да болар едк Дуалдардыц тас- тан жасалган статуяларымен, сайтандар бейнелер1мен «ержтенген ежелп ийркеу, 6ip кезде д ж а зд е р отка жа- рылган Рабуш аланы, дши согыстар заманындары доп- тар табы калган кала коррандары — £api де соны ан- гартады. Ал, каланыц шет жарында оптика аспаптары заводы, консерв жэне токыма фабрикалары болатын. Д 1цс1'здерд1 ертеген аландары оттардын сонры шоры карауытып ceiireHine кеп замандар erri. Дш атын жа- мылган канды шайкастарда атылран доптардыц да ка- расы ештк 1914 жылры и м п е р и а л и с т соплстык жантурштер- л1к ланы да кала уснмен тым баяу жылжып, ленес1не ауыр ж аракат тусш, куйж шалран, элареген Европара Версальдж аумалы бейб1тш!л1г1 де келд1. Баска да мынлаган калалардагыларра уксап, Лода турушылар да бейб1типл1кт1 куана карсы алды. Баска да мыцдаран калалардарыра уксап, Ло халкы да cofhc туралы жшркене ойлады. Шындырына барранда, олар сорыс легенд!' естен шьжарура тырысты. Сол себепт1, ен- д1 айналып оларра сорыс деген сокпайтынлай кершдь Дегенмен cofmc epTi тутанып кеткен сои, Ло халкы: «бул coFbic TinTi адамдарыныц европалыктардан тус-ту- pi де баска элдеб!р алые елде — Абиссинияда ж у р т жа- тыр Fofi» — дсп 83iH-03i жубатысты. Содан кей]'н cofmc Испанияга к е л т каллы. Фашис- тер кушпен Чехословакняны басып алды. Сопле ещц табалдырыкта тур едГ. «Мунын 6api ейт1п-буйт1п ез бе- т г е н -а к басылар» — деп узак мезпл жорлмалдагап коп адамдар енд! сорыстыц болатынын, оны cenaipep KyuiTiu жоктырын б1рдсн сездi де, колдарын кусырысып, тардыр ук'мш монтаны, момындыкпен к у тт отырыса бердк Сол шакта cofmc та к е л т ж етп. Фашнстер бомбасы- нан ежелп ипркеудш мунарасы кыйрап TycTi. Орта Fa- 101

сырлык. витряжалардын. турлВтуст! шынылары кыйрап, унтактары аланды жауып Kerri. Сол аланда капуста мен тамакка салатын жапырак тиелген арба теккерш п кал­ лы. Ж ас балалар мен колдарына ас сумкасын ycraFaH эйелдер елш жатыр ед1 сонда. Олар Франция мен Бель­ гия эйелдер1 едк Булардыц келбеттер1 де Абиссиния эй- елдерЫ к келбетшдей кара емес, ак едк Бул сойкан ic енд1 элдекайдагы алыстагы Африкада, емес, кене Евро- панын нак орталыгында болып жатыр едй Бомбаны 6ipa3 тогытып алкан оок танк дуршдетш, миналарын улытып фашизм дурлж пре жеттЕ Сорысты жек керетш, ал, фашизмге одан да жшркешшпен карай- тын халык ез тэуелЫздЫн коркап калм ак ниетпен ка- pyFa кол созды. Шрак, мезгш нен колын кеш сермеп ед1 олар. Мандайларында эшекейл1 буркгг, не арыстан бейнел1 улттык гербтер1 бар, эскери кепке мен фуражкалар, бе- реттер киш, алтынды белплерш жалтылдаткан Европа армияларынын генералдары кур ашынкан, эл1 ештенеге TyciHin жетпеген солдаттарды да, танктер мен пушка- ларды да жасаулы калпында гитлершигер туткынына асьгрыстыкпен токыта бастады. Баскыншылар бул танк, пушкаларды узын кара куй- Еыкты крестермен тацбалап, жана айдар такты. СейДп, Лырыс майданына карай зырлап аккан эшелондарка тиеп женелте бердк Ал, осындай 61'р-ак yfipeHmiKTi жолсыздыкка суйене отырып, адамдарка жана танба салып, свастика байлау- Fa, сонын артынан оларды айтканды орындай беретш кулдарра айналып болды деп дандайсура болмас та едь Дегенмен жеке 6ip адамды ел1кпруге де болар... Оны ен алдымен коркытып, сонан сон басын айналды- рарсын, отдан кейш алдарсын да осы 6 ip шытырман эзэзш дш Д узак уакыт уздшЫз колдана берсе, коп мак- сат-HHeTTi жузеге асыруга да болады. Ен басты мэселе адамдарды ез у м т н е н ажырату.— Бейбггшшкке, азат- тыкка, жешске деген у м тн е н ажырату. бйткеш, адам колына бугалык тусксн сон-ак кул бола калмайды. Ку- pecTi койып, yMirreH кудер узгенде рана кулдыкка бас иед1 ол. Ал, Совет Армиясы дуние жузшде жеке-дара шырып, фашизммен сайысып жатканда, адамзат журепндеп ум1т шырары сенбекип де емес едь

Устемдш етуиллер «енд1 умггтерщ кеа'лдк Орыстяр мулле курып d ir r i, олар ешуакытта да баска халыкты келш азат ете алмакшы емес» — деп кун сайын Ло хал- кынын кулак е л и жей бердь Кеп адамдар кудерш де узе бастап едй Егер листовка шеттерже асыгыстыкпен тырнап жазылган шыюцыктын 6 ipep K03i ней ретте га- зетт1н кара жалгандыгымен боялган тонна-тонна типо­ графия кагаздарын басып KeTin отырмаса, сол jjruiey мулле кесш п те калган болар да едь Сол шакта фашистердж айлакер, мортэбалык 6 ip чи- новнип элде б!рдеменi ойлап та шыгарды. Ол былай дедк — Олар б1здщ газеттер1'м1зге сене бермейдй Оларды документтерге де, суреттерге де иландыра алмайсыи. Сешире алатын элде 6ip кереметт1 корсетем1з 6 i3 оларга. ...1942 жылдык коктехп ед1. Семб1 кун. Ымырт yfii- р!л5п барады. Кешелердеп журт аягы дагдысынан ко- 6ipeK. Ежелп ш1ркеуд|'ц коныраулары элдекандай каарет, мун козгап кагыла бастады. Оптика заводынын жу- мысшылары жумыс вярында какпа алдына келш кол- дарын котеред1. Ф а ш и с т ек1 тьщшы олардын калталарын TiHTin жатыр. Кектемде гулдеген агаштардык ауада хош nici тур. Б1рак, бул Hie табыт басындагы гул икпндей, еиш мге де эсер етпейдй Б1р унд1 ecTin коше халкы тына калды. Бул ун олар­ дын есше майданнан кашкан Англия танктержщ зор ундер1 каланы алый кеткен кунг1 фашист1к шабуылдын алрашкы сэт1н Tycipefli. Кешжпей-ак eni уйдщ арасынан тобесжде кызыл жулдызы бар, куйш шалган, кыйраган танкты cyflpeTin трактор коршдй Осы 6 ip галамат салтанатты кеш тен1ректег1 уйлер- Д1н терезелерш д 1р1лдет1п, кошещ басыиа кетерш баяу жылжып келед1. Ж урт баскыштардан ж упрш тусш, жарты жолда анырысып калысады, ез жумыстарын тастай салып жа- нагы коштш сонынан epeai. Ерсш-карсылы OTin жаткан сут тасыйтын машина- лар кабыргаларында каз паштеттершщ рекламасы бар кш кене жук машиналары, кошл кодеру ушш жасалын-