Алжанбай М. Автобустағы әңгіме

- Жок,, Зайнаб, о л дурыс емес, - Сергей болмайтынын басын шайкдп бьщцрдн — Одан да сен тш елей коймага ж уйр, кузетнпге ескерт, мен эскерге асыгайын. Басмаштарга солай соккы берешк. Караншылардын 1з1 суып налган, Зайнаб бак аркылы бурынгы байдык уш не ж уи р е женелда. Койма болса тиш тур. Бактагы жолсызбен ж упрш еткен Зайнабтыц бейне бутак rain, аяктары агаш тамырларына шалынды. Тацньщ атып кеткешн де кермеген, езш щ алкынысын да есймеген ол сактыкты да умытты. Оны ж алгы з гана, “улгеру керек” деген ой алга ж етелей берда. Улгерда деуге болады. Тар квшеге алкына ж упрш жеткен о л калгыган кузетнпш керда. М ылтыгы н кыса устаган кузетнн аласа устында басын колына суйеп отырды. Кдсапшы Абдугафур оган еш кддам жерде тур еда. К елш ш ек каракдныньщ ещш н аркасы мен жуз1 жарьщ ж олак сеюлдо квршген пышаккд урейлене карады. Зайнаб корабынан тапаншасын суырып алып каракшыны коркыту жене кузетнпш ояту унпн бар кунимен айгай салды. Онын даусы кеш еш бойлап кетй, кузетпн басын кетерш улгермедн Цанды кол касапшы Абдугафур кузетппнщ журегш е пышактьщ тура урды да, сосын гана Kepi бурылды. Коркыныштан бадырайып кеткен вйелд1ц кез1н, ж1нДшке 6iTiMiH, Каны кашкан бет-елпейн, уц гы сы теменге салбыраган тапаншаны керш мырс ei*ri. - Зайнаб, ceHciK бе? У н д ы к узетей н болгансы ц ба? Bepi кел, корыкпа... Келшшекйн, орнынан козгалмаганын керген каракшы асыкпай, бетбактана жакындады. - 0дем1 боп к ейпсщ . М уртты Хайдар мундай тетйнщ двмш алы п та улгермедн Канеки, маган бер1ндерпп б ун ы ... Келш ш екке такалып кел ген о л тапаншага к ол созды. Зайнаб ж аумен алгаш рет бетпе-бет кездесш тур еда. Оньщ кеудесш ен ш ы гы р ж иыры лгандай болды . У рей жогалды да ашуга толы ызгар алга шьщты. Тапаншасын жылдам квтерген ол каракшыньщ кекесщда бейне тш е атты. Т у т агашынын, жеммпндей а л Кызыл кан 151

б ет ш е ш аш ы рады . К асапш ы А бд угаф ур 6ipey кылгындыргандай колымен тамагына жармасып, артка карай тастакты жерге шалкасынан ауыр кулады. Зайнабтьщ каракшыны аньщтап карауга уакыты жок болатын. К улагы ны ц тубшде каракшылар кесемшщ “ ...тэты б1рнеше ж Ы тта к утш аласы к” деген ceei жацгырьш турды. Кдсапшы елнднщ устшен аттап еткен кел1ншек кузетппге ж уп рш барды. Жап-жас кыргыз житгшщ кездер1 алаулаган тадгы аспанга карал кальпггы. Зайнаб кузетплнщ мылтыгын алды да, тактай ecum сер п и а ш ы п а у л а г а к 1р д ь К алкан ы н , астында ревкомдьщтар кедейлерге таратып 6epyi тшс ун толы каптар айкастыра жиналыпты. Байды к уйше жшднке етк ел аркылы гана шруге болатын. Царсы беттеп какпа баягыда-ак KipninmeH каланып тасталган. Ж ене ол жактары аулалар 6ip-6ipiHe такау орналаскандыктан арткы жактан келетш шабуылдан корыкпаура болады. Я рни алды н ала секем алды рмауы керек. Зайнаб елгендерда аулага арен; суйреп Kipri3fli, сосын есжтщ TeciriH 6ip кап унмен б1теуден езге амал таппады. Мылтыктын, корамсагын тексерш шыкты, 6ipfle-6ip ок атылмаган. Ж ерге ыцрайланып жатьп1 демш шпне тарта калды. Енда басмаштарды куте беруге болады. Олар да кеп к угп рген жок- А л д ы м е н ж ы л к ы н ы ц к у м ы р ы д к ы KiciHeyi, туяктардьщ мы лкау дурсш1 естивд, артынан тар еткелге салт аттылар Kipin келдо. BipiHiK артынан 6ipi шескен олар сактануга межбур. H eri3i басмаштар ж алры зМ к п ж ургенде аса батыл емес, ал мынадай кадрыган ок кез-келгенш жайратып кету1 мум кш жагдайда мулде ур ейлй Ец алдында eKi иырына eKi Kici мшгендей зор денелд кару-жарак асынган каракшы келеда. Цальщ кара сакалды оньщ басында ала безбен зерлене оюланган ш алма кокыраяды. Bip колын жогары кетердь Кдлгандары ipKuim калганда, атымен есжке жакындаган карасакал тар еткелде кузетншлн, е л т жоктыгына секемдене карайды. Сонда Абдугафур касапшы кузетппш ала алмаганы ма? Олай болса кузетшш щ ypeibii айрайы неге шыкдайды? Сакалды атын ipKin мылтыгын алдына алды да, тьщ тывдады. Унгаздок... Сосын акырын айгай салды. 152

- Ей, цасап, барсьщ ба? Таты да ун й зд ж . Будан кеш н к,аращпы тар еткелмен ж артылай ашык; ж щ пн к е есйске карай Tine салды. Будан артык, ты гы луды ц peri ж окты гы н тусшген Зайнаб жаттыгудагыдай накда-нак кимылдап мылтырын ун толы капка жаткызды да нысана кездеуге Kipieri. Озше багытталран м ы лты к унрысын керген басмаш кыска дыбыс шыгарды да, артка карай бурылмакдгы болран. Б1рак тар еткелекте ат шегшшектеуден езге амал ктей алмады. Зайнаб шуршпеш басып калды. Октын rypcuii кулагын тундырды. Цулаштай бергенде 6ip кедергаге тап болгандай ер устшде аласурган каракдпы t аттан кулап ту ей . Ж ер ге домалап сырранаган м ы лты к I сылдырынан ypnin, т1кке шапш ыган к уш арткы аяктарымен шалт бурылган ат тар еткелден безе кашты. Д уалды н бурыш ына ты гы лган басмаштар не ierepnepiH бишедо. Бурыштан сактана сыгалаган олардын, 6ipi акырында бар даусымен айгай салды: - Ей, е з еркщ мен б ер Ш Bepi6ip елйрем1з. BipHeuie рет м ы лты к аты лды . Ж у к а тактайды ок т е с т етш, еш-уш о к зор кушпен капка тида. Тесжтерден ун буркырады. Зайнаб уншз. Ж у регш щ дурсип басылып, оныц орнына соны на дешн шыдап беру керекттгш айкындаган шепнмдипк келда. Ойында “ айгайлай берсш, ата берсш” деген сез турды булкщцеп. Тан атты. Сергей атты ескердщ турарына ж у п р ш ж еткен шырар, ендо кы зы л эскер дабы л K erepyi типе. А р ы кетсе ж арты сараттыц пш нде ж етедь Бар-жогы ж арты сагат... У зак жарты сарат... Eni ж ак та кутуде. Уакыттьга, етк еш ездер1 yuiiH KayinTi екенш басмаштар ж аксы бшедо. Эбден ойланы п ж оспарланган ш абуы л аяк асты бузы лды . Енд1 ондай мумшндш келе коймас. - К рркак шибершер. Сендерд1 де еркек дейд1 рой?! Ж элрыз адамга бата алмаган онкей сумырай. А л г а ! - деген топ кесемш щ айгайы шыкты. А т туягыньщ дурсип есйлда де, кысац вткелге салт атты шауып гардь Аттыц устше жатып алып, жалды калкан кылып алатындай. Октай атылган аттын жылдамдыгына сенген каракшы, жауынгер кездеп 153

улгергенш е какдага жетш алмакшы. Цауга сацалды басмаштыц ejiiri болмаганда дел солай болар ма еда?! Сулап жаткан мешттщ жанына дешн шауып келген жануар окырынып, 6ip сетке теж елш калгандай болды. Зайнаб уилн осыныц eei ж е т к т ж й болатын, жылкыньщ мандайын нысанага алды. Ж ьищ ыньщ алдыщ ы аяктары шалы ны сып, enniHiMeH ал га аунап т у е й де, дуал кабыргаларына кушпен согылды. Оцбай кулаган басмаш 6ip минуттай козгалыссыз жатып, артынан ыршып турды да ж ы лкы е л т н щ калкасына сегармек болган. BipaK, бул оньщ соцгы козгалысы еда. Аркасына сокды болып тиген коргасын октан кектей солып, жерге сулап тускен баукеспе жан шыгарьш, аяк-кольга д1ршдетй. Одан аргысын Зайнаб керм едь Аты стыц жшлей тускен! соншалык айнала гурещцеп кетть Тактай какпа тиген октан калтырап, ун толы каптардан элмреген теннен аккан кандай ун тегицц. Ж ерде етпеттей жаткан Зайнаб басын колымен жауып алган. Аякталмайтындай кершген атыс кутпеген жерден токтады. Сосын, содан кейш , Зайнаб ешкашан умытпайтын нерсе болды. Тар кешеден кершген адамныц сулбасы туеш жйз болганы сонш алык, кел!нш ек басында ештене ажырата алмады. К езш ауырганша бадырайткан ол езше ж акындап к ел е ж аткан басмапщ а у щ л е карады, колында каруы ж ок сулба кою тумандагы бейнедей кейде косарланып кеткендей болады. Кезш кещрек ашып караган Зайнаб коркыныштан аЬылей кулады. Оган жакындап келе жаткан кызыл ескердщ кшмщдеп адамныц бет-жуз1 ебден согылганнан канды бетперде жамылгандай. А я гы н ерец алып адымдаган о л eKi ж агы на тецселедь IciHin кеткен к езш щ е й жолын керсетпейдь Оныц уейне eKi аягына ез ершмен журе алмайтындай. Сейтсе туткынныц артында коргансыз курбандьщты калкан кы лган басмаш тыгылган екен. Зайнаб туткынны ц ж узш е карады да, кеудесшен лыксыган ексж й ерец устал калды. вйткеш кеше KemKiciH ез колымен ж уган, кеуде тусыныц сейлген матасын кектеген гимнастерканы калай умытсын?! А т ты ескердщ катарында ондаган адамныц арасынан 154

* б1рден табатын ж ене к ун сайын к ез айырмай дарайтын тулганы капай танымасын? Сондай мешр1мда epi жумсад аладан ше... BipaK бет-елпет... Бет-жуз1 о н ш емес болаты н... Краткая кдннан карайган... Ж ен е алтын ; тустес буйра шаш тар... Т утд ы н н ы ц басындагы Kip кшзге уксас шадга шыланган канды кесек бет, суйжта адамына удсай ма?.. BipaK б ул Сергей болаты н. Ж а л а ц аягымен ебден тапталып дадсыган кара жерд1 шб1ртжтей баскан о л • е з еркгмен к ел е ж атпаган еда. Эдетте оны керген сетте куанган Зайнабтын, к е щ л ш е канат б т с е н д е й ушатын. • Оньщ Сергею, оньщ куанышы, арманы жене умга... Ягни ол казармага жете алмаган болды. Басмаштар Кызы л ескерлерден кеп нерсеш уйренда. Енд1 олар алдыга жолды шолып шыгатын н еп зп барлаушыларды ж1бере бастапты. А л каракшы топтыц артында ж уй рж ep i белд1 атка м ш ген с алт атты топ журед1. Бак аркылы атты ескерге ж уйрген Сергей тура соларга кез болган болды . А з рана шыдаса кайтер еда?.. Ягни кемектен улит узуге тура келеда. Атысты К а ла д а гы ла р е н д т ecTireH ш ы г а р , 6ipaK 6 ipep минуттардан соц ш ауы п жетет1н ш агы н атты ескерда басмаш тар ж ой ы п ж iб e p y i MyMKiH. H e r ie r i к у ш кеш ш рек, уры стыц дабысын естаген сод келер. Оган шешн басмаштар койманы басып алып, атты ескерге тоскауыл КУРУЫ мумкш . О л болм ауы уп д н 6ip сагаттай бершмеу керек... Зайнаб езше жакындап келе жаткан Сергейге ж уреп ауыра карады. Басы салбырап кеткен жйтт телйрендеп ; ерец жур1п келед1... Басмаш оны мойнына салынган бугаумен устал алган. Туткы н н ьщ артынан сыгалай карайтын каракшы бетш наганмен калкалайды . BipaK “енда кездеспесган” - деп ойласа да Зайнаб оны таныды. О л б ур ы нгы ж ек суры н Kyfieyi - м ур тты Хайдар болатын. Енда о л келш ш ек унпн ед кымбатты адамныд eMipiH ез д о ли н а алы пты . Сергейдщ артына тутасымен жасырынган оны е л й р у мум кш емес. А л егер атпаса 6ipep дадамнан сод муртты Хайдар дадпага Kipefli, сейтш ез1н де, дойманы да ел1м мен дирау к у т т тур. Сосын Сергей де... Зайнаб басмаштардыд оны Tipi 155

калдырмаитынын жаксы бшеда. Олар туткындарды аюуандьщпен азаптайтыны соншалык, кинаудан repi ел1м ж аксы керш ш кетер. Осы 6ip ец азапты сеттерде Зайнаб e3i уш ш мацызды саналган ж ацалы к ашты: сую - тек аяу мен коргау гана емес, кажет жерщде суйштщда мещ тлж к е ж огалту аркылы куткарудан да турады екен. М ылтьщ ты ц окшантайын кайырып атылган окты шыгарып тастады. У н гы га м айлы бексес1 кетершш к еле жаткан к уннщ сеулелерш е жылтылдаран жаца жезда коргасын сущтда. Зайнаб Сергейдщ журегш, 6ipa3 уакы т бурын гана езш толкыныс мен сез1мге толы п мукият тындаган ж ур ек й нысанага алды. Bip кезде Сергей ез1н, “ Цане оц кез1нд1 жумып, uiypinnem сшшмей бас. Акы ры н, баппен бассац ок нысанага тура тиед1...” деп уйреткен. Бар-жогы он бес шакты кадам к алганда Сергей кенет токтай калды да, тш телш е зш щ аш ык коцыр даусымен айгай салды: - Шаганэ, ат! Маган 6api6ip, ата бер... Сейтш кел1ншек оньщ уйреткеншдей ютеда. Зайнаб м ы лтьщ гурсинн есймедо, иыкты сшкитш соккыны да сезбед1. О л суйнсйсшщ алдыга карай акырьш ецкейе бергенш, гимнастеркасыньщ кеуде тусын умаждай устаганын жэне ж ш г г щ саусактары езш щ тосын epi баянсыз махаббатындай Кызыл ту ей канга калай боялганын керш турды... Ол муртты Хайдардьщ еюре айгайлап, наганын тастай сала артка карай кашканын, шокырак таска шалынып ж ыгы лы п, терт аяктай маскара куйде кектен бейшара eMipme араша сураганын кере алмады. Хайдардан одан езге не кутуге болар еда?! К елш ш ек тура алдында ез ем1р1мен 6ipre махаббаты да ж огалатьтдай журегш жанталаса устал, жер астьшан ш ы ккан ы згарлы суы к ту ла бойын ж айлап бара жатканын сезген Сергейге карал калган... Арада тогыз ай еткенде босанган келшшек улынын, атын Сергей деп койды. У лы н а ез1нщ ек суш к и адамы ж эне гажайып елендер мен езше кыска уакытка - Ш аганэ деген с ута м да eciM калдырган Рязаньдык акын ейплеген атты берда. Олардьщ eKeyi де б ул ем1рде жок

болатын, 6ipaK, солардыц титтей рана ж алгасы жас . к елш ш ек тщ б у т р ш ж ы лы ты п , eMiprne мен берда. Зайнаб кшпсентай Сергейд1 багыл-катып ecipfli ж ене I \\ оны eKeci секицц м ьщ ты да к у н т , MefiipiMfli де кайырымды болуга уйретп. Оныц устше баланьщ алтын IГ т у е й буйра шаш ы мен ж арцын к улкн а де екесшен айнымады. Т ек ерке Сергейдац ж узш д еп м уц лы кара кездер Зайнабтан кез айырмайтын. О л сол 6ip алыстагы б ул б ул сайраган кештт, бай уйше карай ж упрш еткен тацгы бакты жене тар еткелде ез ерк1мен ец 6ip ауыр тандау жасаган кунда ж ш еске алатын болды. BipaK сол тандаудыц дурыстыгына ешкашан кудштенген емес. Сергейге ез махаббатын усынран келш ш ек, ж т т уш ш ец киын сетте кемекке ж етп жене оран мецш пкке адал болып калды. Эйелдердщ к е ш ш л т мундай кадамга барар ма еда? Сол куш атты ескер уакытында к елш ж етть Зайнабтьщ наганында ж алгы з ок кана калган-ды. Оны суйжтйлмен 6ipre ж ан киюрэ буйырган тагдырына куана отырып езш е сактады. Алай да тагдыр оныц ем1рше анальщтыц демш татуды буйьфыпты. Келшшек Кызыл ескерлер мен басмаштармен арасьшда болтан кыска урыстыц егжей-тегжешн м улде умытыпты. Есшде тек, бас суйегш кыльнн кескен мурггы Хайдардьщ дуалга суйене к улап жатканы рана бар. Е т г е как айырылган шалмасы елгеннен соц да шдрленген кербездагш ейгш ейш дегендей кулагы на ишнп калыпты. Сергейд1 бук1л к ала болы п ж ер лед ь < Канибадамдыктардыц сурауы бойынш а маркум K63i '! тарканде ж аксы керген нерселер1 Зайнабтыц ауласын, 1 тацныц атысын жене ерш барыныц тармарын керш j жатуы уш ш бш к жотага жерлендь Содан 6ipa3 еткен соц Зайнаб милициядан шыцты. ; Штапханада ж умы с icTen, кешга мектепте б1пш алды. ] Содан кеш н Ленинабад педагогикалык институтты j темамдап, зейнетке ш ы цканга деш н орта мектепте MypaniM болды. Оныц шшкентай Сергеш бшк бойлы, керкем ж М т болып ержетть Жогарры оцуга кужат тапсыратьш мезгш жеткенде Зайнаб оны ц Белоруссияга барып, сонда б ш м 157

алуы на акы л косты. Инженер мамандыгын мецгерген о л куш бугш ге дейш алыстагы елкеде кызмет етеда. K ep i кейуана кейшта Зайнаб улынын, жетастп-ше куанышты. Кейуананьщ ойынша, еш рде де адамныц журегшде де бос к ещ стж болм ауы керек. Bip кезде белорус топырагы Кызыл ескер Сергейда жогалтканымен кешшрек оньщ ул ы Сергей сол топыракда оралды. Я гни тепе- тенднс сакталды. Енда Канибадамдагы ежесше немереш конакда келда, оньщ да аты Сергей. Кемгнр немересше атасы урыскан жерлерда керсетш, соцынан кайтар мезгш жакындаганда ecici корымга ертш барды. Ж ацында Зайнаб немередамен 6ipre Белоруссияга бармакдгы. Онда о л ен, с у т к и адамы журген жерлерге ж урепмен жадындайды. У л ы болса ездер1мен 6ipre калуга упттеп жур. Кейуана болса оны тш н кезше де елестете алмайды. Санасында кек кезда, буйра шашты ашьщ-жаркын бозбала кушнде калган Сергейда алыстагы шагьш шаЬарда калай жалгыз калдырады? Оньщ epbmepi кейуанага ж улды зды тундерде булбул даусымен: “ Шаганэм, менщ Ш аганэм!” деп сыбырлайды.

М АЗМ УНЫ Ойын............................................................................................3 Автобуетагы ецпме....................................................................3 “Жеттм бурыштагы” окпме......................................................10 К у т р л ж .................................................................................... 13 Са уыскан................................................................................... 17 Туе............................................................................................. Ю Bopi ле жаксы.......................................................................... 24 Каргыс...................................................................................... 26 Урей................................ 32 Уак ыт........................................................................................ 37 Бомж......................................................................................... 45 АУДАРМ АЛАР Акутагава РЮНОСКЭ. врмекппюд ж1б1.................................53 Дадзай ОСАМУ. Маймылдар аралм.......................................57 Морио КИТА. Тан пшпагы (фантагтика-шч новелла)....... 65 Уакыт мешинеа................................................................. 06 ('ига НАОЯ. Карашанын ушшлеп талтус...............................89 Миура ТЭЦУО. Шыдамдылык................................................ 06 Антон Павлович ЧЕХОВ. Kerri.............................................126 Юрий КАЗАКОВ. Бекетте..................................................... 128 Бранислав НУШ ИЧ. Свз сайысы......................................... 134 Леонид ЧИГРИН. “ Шаганэм мен!н, Шаганэм...” ............. 138

4ао-м> Иади Ллжанбай Iвтоб'Уетагы оцгилме Сарашысы — Улжалгас Зву/рбекова Техникалык, сарашысы, бсзещнрген жэне бетгеген — Нургул Сейдахметова Теруге 01.08.12 xi6epumi. Басуга 24.09.12 кол койылды. Кдгазы офсетпк. Кдрш Typi \"Таймс\". IliiiiiMi 84x108'/,г. Офсетпк басылыс. Баспа табагы 10,0 б.т. Шарггы баспа табагы 8,0. Таралымы мемлекегпк тапсырыс бойыншг 2100дана. Тапсырыс№ 1071. Келклмшбага. ИБ№ 5114 \"Жалын баспасы\" Жауапкершшю шектеул1 cepiKrecriri. 050009. Алматы каласы, Абай дангылы, 143/93-уй. Тел.: (727) 394-36-40 | Ц ЖШСРПБК«Дэу1р», 050009, 1а?у|р1E-mail: [email protected] ISBN 978-601-7286-54-5