— Онда турран не бар?! Эколем!— Соны айтып Пес- мпс дарсы келетш 6ipey бар ма екен дегендей айпаласы- па тунере дарап дойды... MiHe, сейтщ 6epi осыдан басталды. Ертецше Гарпб тура салган бонда Миралы агайдыц уш не беттедй (Мпра- лы агай дшрмепге жадын туратын, шебш де сонда жи- нап, eciriH дулыптап цоятын). Сол Миралы агай дшрмеп- д! имен таягымен тьщылдатып урып турып «Тасы еш- тецеге де жарамайды рой» дегенде, Гариб пэлендей рен т г е н де жод. вйткеш ол тары да 6ip тастыц бар екешн жацсы бшетш. Ол корпи дшрменде, Дарыдагта едй Бала куш нде-ад ж урттыц Дарыдаг дшрменш, оньщ тасып журттыц мадтап отырраиын талай ecTireH (Егер Бузбу- лад дшрмешне кезек кебешп кетсе, журт астырын Дары- дагда апаратын). K,aaip ол да, эрпне, кептен жумыс icTe- мейдц тасып алуга болады. Алып, осында экелш дою керек. Миралы агай бул опды дуаттады. — Мынау тукке де жарамайды,— ол имен таярымен дшрмен тасын тары тьщылдатып дойды,— Муньщ турра- нына кем1нде ж уз жыл. А л Дарыдагтагы тас су жаца. Ш адсы тас. Bip армян дашап ед1 — eei керемет шебер екен. — Демек, экелуге болады дейсщ рой... — Неге болмайды? Эбден дурыс болады. Мыдты деген ж ш ттер д 1 ерт те, машина жалдап алып кел. Б г т , тукке турмайтын нэрсе. Сол к уш кешке, шайхана жабылмай турып Гариб мэ- селеш реттеп те дойды, нард ойнаушыларды тещректеп журген ж т т т е р д щ im inen 6eceyiH ipiKTen альш, оларра ертед тацертец Дарыдагтап дшрмен тасын экелуге бара- тындарын хабарлады. Колхоздыц уш тонналыд машина- сын ж ур и зетш М охсун эуел1 он сом сурап едц сосын артынан бэйек дагьга уш сомга да келнямш бердй Содан Гариб уш не кетш бара жатып, жолай дукенге сорып уш жартылыд алды, колхоздыц тауыд дорасын кузетупп Исадан эрдайсысына отыз тиыннан 6epin дырьщ жумырт- д а сатып алды. Сейтш осы арагы мен жуыыртдаларын ке- Tepin уйге шргенде, Сусанбер шошып кеты — куйеуш щ усдыны inrin алран адам спядты едь — М1не,— дед! Гариб, жумыртдаларды эйелше 6epin жаты п,— мыналарды nicipin, туздырьш... TicKe басатын 200
б1рдсцелер досып орай сал. Ш аруа болып тур. Сосын тацертец м е т ертерек оят... Гарпб ертецше ейелшен де бурын турды. Б ipад эл п оз1мен дшрмен тагын экелуге баратын >KiriTTepfli ояту о дай ш аруа болмай шыдты. К,анша дегенмеи дыстайгы эдеттер1, кеп уйдтаранды ж адсы кередь 0cipece оли Мох- су ны дуррыр дщ келетй — оны тургызу бес ж т т и ояту- дан да диынра тустд К езш апшай ж аты п:— Эй, сол 6ip у ш сом маран пемоиеге керек едд TinTi уш сом да дуры- сын, oaipia де дурыдызшы,— деп дадсай бастаран, соны- сын дашан ауылдан шыгып кеткенше мыд рет дайталап айтты. Эйтсе де Гариб дарысып бадты, 6ip тиын да дое дай жод, о баста уш сомга келнзтш — 6iTTi. Еркек екен- с щ — сез1цде тур. А л даз!р саган адшадан ropi уйды дым- бат болып турраны езш ен eai туеш ш ть Сейтш таудыц ар жагынан кун котершген шадта жол- га шыдты, Мохсуннан басдалары машпнаныц уетшде отыргап. Коцшдер1 сондай кетерщш. ¥йдылары шайдай ашылрап: эндетш, кулш , алысып-жулысып мэз больш келедь Машина дазынды жолмен дндаландап тау басы- на кетерш ш , колхоз барын ж агалап ж ур ш келе жатты. Гарпб бадтагы агаштарга дарап отырьш, дудайга шуш р, биылгы жылы буларды кузетпейтш болдым-ау деген ой- га келд1. Енд1 адамдармен урысып-кершудщ де, балалар- ды дуы п эуреленудщ де дажет1 ж од... Ол буран дейш... ярни эскерден келгел! бес жыл бойы барбан болып icTen келе жатдан. А л бад болгасын 6enrini рой — оны дурыс- тап кут у керек, немесе мулдем дарамай дойган дурыс. А л Жэмшнт басдарма адам туешбейтш б!рдеце ойлап тап- дан — жоцышданы 6ipey дарайды, шопы басда 6ipey ку- тедд жем1стерге ушш пп адам ж ауап береди А л Гариб агаштарга рана дарайтын. Шемшы жннап, KOHcepei жа- сайтын, пунктко оттзед ь Б1рад сойте тура бадтыд толыд дожасымын деп айтуга дадысы жод. Мысалы, элг1 жо- дышда егетш idcire агаштардыд ryn i Tycin барады, бадда с у ж1беруд1 тодтат дей алмайды. Эйтпесе шоп ж инаумен айналысатын Kicire кузге салым агаш тубш е малыцды байлап доюды догарыцыз деп тыйым салуга дадысы жод. Оларга мупдай созщ бес тиын — ейткеш ордайсысы ез шаруасын бшедй Б1реушщ me6i бар, ешнпйспйц жоцыш- дасы бар. Былай дарасац — олардпи де дурыс.— вй ткеш сен полендей жоцышда... сен пэлендей шоп, сен пелен- дей жемш отюзесщ деп берыген буйрыд, белгшопген жос- пар бар... Былай дарасац, басы ж ум ы с штейдд долы да
парап далмайды, б1рад бадытсыздыдда дарай осы бос долдыд не icTen жатданын, долы бостыд не ойлап журге- н!н бшмейдк.. А л егер жеипст1 дарауга жылпос 6ipeyfli доятын болсад — ол дуниеге белшесшен батар едк Ма шина сатып алып, зэул)м сарайдай уй салар едй.. Эрине, мундайга кез келген Kici бара бермейд1 — ейткеш бул уш ш адам емес, нт болуыд керек. Мысалы, эйелдер бала- шагаларымен шон не жодышда шабуга келд1 екеп дешк. Сонда ертеден кешке дешн шадырайган кунш д астында жургеп, соны коре турып шабдалы мен оршке жоламад- дар деп далай айтасыц, айтдан кунде де кешке дарай уйде далган балаларына 6api6ip алып кетедь.. Оныд ycri- не адша д а оз бет!мен келе салмайды — салпадтап базар- га бару керек. А л Гарибтыд олйрсед де базарда сауда жасап туруга дулды жод. T in ri соныд дажет1 данша? Yrn бар (эскерге кетпей турып-ад салып алган), дайын атасы дол ушын бередд спыры да, тауыдтары да бар. Бау-бад- шасыныд ж ем кш сатса, одан да еш -уш ж уз сом Tycin далады. Сусанбер де ж1бек дуртын еырумен айналысып ж ур — будан да, шындап келгенде, жылына 6ip мыц сомдай адша табуга болады. А л былтырпл жипаган адша- лары eni ж умсалмай, сол куш нде жатыр. (Ол эскерден келген кезшде кедШ елж1реп, эйелше ceHi Ленинградца дыдыртып дайтамын деп айтып далган едй Содан 6epi Сусанбер жыл сайын адша жинайды — куйеуш щ аскер дызметшде болган ж ерш Kopin дайтудан у м т н узбейд!). Ж аздыц Kyni Гарибтыд e3i де эйелш Ленинградда апара- тынына кэд1мпдей ceHin-ад ж уредд ал дыс туссе бол- ды — ешдайда шыддысы келмейдь А л адша болса 6ipriH- деп анда-мында ж ум сала бередй.. K,a3ip eKi улы да ecin келед1 — Сусанбер оларды 6ipinen кешн 6ipin датар туган едь Ол Гарибтыд эскерге кетпей турган Keai. А л даз1р дудай бермешн десе керек, бес жыл болды дурсад котер- ген жод... Ж алпы, дшрмен туралы ойлаганы дурыс сияд- ты... BipiHmifleH, ешшм де басдан адымын аддып, маза- сын алмайды, ешнппден, жыл бойы жумыспен айналы- сады, шайханада не icTepiH бшмей, im i пысып отырудан дутылады. Е д бастысы — ж урт кэдш пдей дурыс пан жей- TiH болады. Эрине, дшрменшд imi шад, ycri-басыд ун бо- лып журедй Bipan мардум Машдислам агай бул шацды дырмд жыл ж утты гой — сонда да ештедеш кеткен жод Tinri ж уртты д 6api сондай-ад болсын, тодсанга келген ке- зшде де ж уртпен 6ipre шай im in, эйелдер туралы эцпме айтып отыратын... Егер денсаулыгыд жонд! болмаса, 202
эйелдер туралы сез airryFa шамад келе ме?! А л Ж эмшит- т1ц шайханада отырып-ад дол бостыдтан дурптын Typi бар... Цысдасы, Гариб тас д тр м ен экелуге бара жатданда, езш щ долы Машдислам спядты дшрменпп болу внешне б1ржолата коз жетюздь Б1рад, тасы дургыр ыуны кутш дап-дайын жатпаран болып шыдты. Дшрменнщ To6eci дулап, 6opiH басып да- лыпты, эйтсе де бул 6ip жагынан жадсы да болды, булар ауылдан курен экелш, терт сагаттай ушндип дазгапда, тастыд аман-сау бутш жатданын кердй Тасты дазьш алып, содан кешн жайласып отырып irnin-жеп, тасты ею мыдты тадтайга салып абайлап машннага тиедд Свйтш, арада аз рана уады т вткенде, Миралы агай имен таярымен тасты тыдылдатып, трубкасын бурдыратып дойып, тас дашаушы армян мардумды мадтап отырды... Гарибтыц бастаран iciHe дудай сэтш берейш деген сиядтанды. Миралы арайдыд 03i ертеден дара кешке де- iiin дшрменшд айпаласынаи шыдпайтын болды. TinTi ол бастыдтарга да Kipin шыдты — мунысы 6opi зацды бол- сы н дегеш едд ойтпесе кешн Гариб бэрш еш юмш ц руд- сатынсыз, оз бетiмен жасады деген свз шыруы мумшн рой. Ж алпы, Миралы агай д тр м е н мэселесш ете ж етш 6i- летш едд Сондыдтаи да Гариб дшрменшд 6ip жерш жен- деп болранша, ол тары да бузылган б1рдеделерд1 тауы п та доятын. Yiii бар болтаны бес-ад дадам жерде-дд сотая дарамастан дария кейде ас im yre де бармайтып, тамагын oaiMOH 6ipre ала келетш. Эрине, сондыдтан да ж ад а тас дойылтан дшрменге тартылтан алгашды астыры Мпралы- ныц тауы дтарга деп сатып алган сулысы болраны езшен- oai TyciHiiwi де жайт едд Б у л Гарибтщ OMipfleri ед бадытты куш болып едь Су- санбер тадертец ертелетш келдд жада тускен келшшек спядты сылацдап ж урш , ecKi дшрменд! эбден тазаласты, дабмргаларын адтады, есш -терезесш бонды, жер едешн ж уы п, сыпырды, орындыд та экелдц думы рага гул де дой- ды, свйтш 6opi де мардум Машдисламныд K03i Tipi кезш- дегщей болды да шыдты — TinTi жерде кш з, дайнаган самаурын... Гариб TinTi о д е т электр ж елшш де досдан жод, оныд орнына жермай шамын тауы п алып дабырра-
дары атам заманнан турран ж уан шегеге min дойды... Сей- Tin ол радаттана шай im yre KipicTi, ал Миралы болса, ол да кедшденш темешсш бурдыратып отырды. Бул сотте Гарибтыц алдында, кш здщ устшде самаурын, дапт сауьгг жене ею стаданра доса терезенщ кезшдей терт бурышты кун сэулеы де жалтылдап ойнап тур едц— есю дшрмен- н щ едетн д ей ол сэуле соншама таза epi ете молд1р едк Сулы унын суга шылап тауьщтарына беру уш ш Мира лы аеай сол кущ -ад кешшсш дапда салып ушне алып KeiTi. А л ертедгшш Гариб осы icne idpicKeni 6epi тудрьпп рет ауылга барды — ондары ойы дшрменшд ж умысда до- сылганын ж уртда ез аузымеп хабарлау едк Ш айханада сол бурынры адамдар отыр екен. BipHe- meyi эдеттепсшдей нард ойнаура KipicKeH. Bip аптадан 6epi керкпегендштен Гариб олардыц 6apinen дол алысып амандасып шыдты. Сосын самаурынныц жанында турып, журтты ц б о р т е 6ip-6ipfleH дар ап алып, салтанатты турде былай деп хабарлады: — Дшрмеп дайын тур. Астыдтарыдызды экеле бе- pim ep! Ж урттьщ 6epim n 6ip ю ад е й дардылдап кулш ж1бер- reHi сонша, Гарибтьщ K63i бадырайып кетть — Неменеге кулес!вдер?— дед! ол абдырап. — Астыдтарыдды экел дейсщ бе?! Сен, ж к т м , e3i дай гасырда журсщ?! Гариб абдыраган куш e3i аттас Гарибке дарады. Со сын Дулы-Песмиске бурылды. Далайша кулш тур бу- лар? Гариб кулмедд ал Дулы болса, KepiciHme, мэз- мейрам. — Эй, Песмис! Сен, иттщ Kym iri, дашаннан 6epi куле- TiH болгансыд?! — Сен кулмеске доясыц ба?!— дед! Дулы мэз болган куш курке тауыдтыц доразынша мойнын созып дойып.— И ттщ баласы, тура Гарибты назад етуге келген сиядты. — Жарайды, кулсецдер куле бер!цдер,— дед! Гариб ешшмге тура дарамаран Kyfli, сосын 6ipeyre дол жумса- май турып KeTin далгысы келш, сыртда беттед1. Эйел1 мал дорада сиыр сауып отыр екен. — Сусанбер, дудай уш ш , эли ж1бек дурты уш ш ал- ран адш ад дайда?! — Дайда болушы efli — уйде...— дед1 эйелд Сосын бнязылау KyniMcipen устемелеп дойды.— Не, арыц оянып, адыры мен1 Ленинградда апарайын дедщ бе?! — Видай сатып алам,— дед! Гариб. Сосын Дулыныц 204
курке тауыдтыц доразынша дайтып дидылдаганы есше тускенде, мал дорапы д eciriH аямай Teyin далды. — Цудайым-ау, бидайды дайтесщ?!— дед! эйелй — Дшрменге тартып, ж ур тда сатамын, KopciH нанпыц дэмшщ дандай болатынын. Сосын журттыд 6epi астыгын ездер1 уппн экелетш болады... Бидай эрдайсысы алпыс килограмм келетш дырыд дап едо, Mine, осы даптарды Дарыдаг колхозыныд машинасы- на тиеп Бузбуладда келе жатый Гариб уадыт деген далай езгерген, астыд су теин болыпты-ау деген мамыражай ра- дат ойга бершдд Ол согысты кермесе де, сумдыд аштыд дегеншд не екенш бастан кешпесе де, астыд жепспеген кезд1д шет жагасынан хабардар едо. А л даз1р oiie.ii бер ген адшаныд жартысына рана 6yTiH 6ip машина асты д сатып алды. Bip машина! Бар болтаны бес ж уз сомта рана. А л бидай деген! Эр д е т баданадай, нарыз тудым ды д би дай!.. Егер саудаласданда будан д а арзанга беретш едь— Дарыдагтыд дамбасы бурнагы жылдан далран астыдтыд езш е лы да толы болатын. Астыдтыд устш е отыруды кунэ деп есептеген Гариб 6ip долымен ж адтау агаштан устап, кабинаныд тепшше- гшде турып келе жатты. Машина лезде Бузбуладда келш далды. «Жарайды, даз1р керем1з... Ю мнщ к ш eKenin енд! бшерыддер!». Осыны ойларанда Гариб шоферге дарай ед- кейш дойып, шайхананыд жанынан асыдпай жур1п етуд1 етш дд сосын жадсылап ж айласып алый эндете бастады... Шрад машина шайханага жетш улгермедь К ед се тд жанында, дэл1рек айтданда, табалдырыдтыд алдында до- лын кетерген ею адам тур екен: 6ipeyi мемлекеттш бады- л а у комитетшен, ал eKiHmiciH Гариб таньгеап жод. Гариб шайхана ж адда кез ж1берген, eciK алдында то- пырлаган журттыд 6epi осы жадда дарап тур екен. Гарибты басда машинага отыррызды, асты д тиелген машпнаны да ауданга женелттг Бес куннен кешн Бузбуладтыд клубында ашыд сот болды. Б1рад оныд сот деген эншешн аты рана едь 0йт- кен1 буран дешн Миралы кун сайын тадертед ауданга ба- рып журдд ал аудандагылар муныд сезш тыддайтын едь 205
Цанша дегенмен, согыста уш б1рдей улы елген Kici рой... А л бузбуладтагылар Миралыньщ аупарткомда, сотта, мемлекетид бадылау домитетшде айтдан ap6ip созш ecTin, бш ш отырды. TinTi оныц Гариб™ деш лге алатынын бш- flipin, балыдтыц басы сиядты ирек-ирек етш дол дойга- нына дегпн (сауаты болмагандыдтан ол езшщ долын осындай ирек тацбамен доятын) белгип едй.. Б1рад соган дарамастан, клубда адам толып дети. (Ж уртты д Ke6i дызыд дер у уш ш келд1). Сусанбер де осында едд— eKi баласын eKi жагына алып, бурышта отырран. Миралы арай болса Гарибде элсш-элсш децш- дене дарап — саспа, 6opi орнына делдд даз1р босатады деген сыцай 6iлд1ред!. А л Гариб Сусанбер ж адда дезшщ астымен дарап, басын шайдап дояды — icria мэн-жайы- нан o.3i де хабардар сиядты. Соттан кешн Миралы арай eneyi длубтан 6ipre шыдты. Б ул нарыз коктемшц д у т едГ Гариб ауылда болмаган аз куннщ imiHfle шабдалы мен алша тугел гулдеген еден. Гариб гул жамылган агаштарра дарап деле жатып бул болмайды еден деп ойлады. в й т к е т турмеде отырганда м езгш аз делген дедтемнен зиянды епгтеце жод-ау деген тодтамга дел in едд— е й тн е т биылгы дедтем тан осынша- лыдты ерте басталмаганда, мундай одиганыд тштен де болмауы эбден мумдш едь
МАЗМУНЫ KyMic хскек жайлы ацыв 3 ПОВЕСТЕР Лдандар мен агаштар ............................................................16 Царалы уйден хабар 98 Курадагы шетаз-шекЫз ормавда ■ . 102 ЭЦГ1МЕЛЕР Зйщара тас 134 1вж!рс1з куз ......................................................................... 139 Куйпп ..........................................................................................151 Teqia .......................................................................................... 156 Мамырдыц 6ip K y n i ................................................................. 160 Адам болмайтыв б а л а .........................................................170 Журекке 3Mip ж у р м е й д !.........................................................182 Мезплснз келгев к о к т е м .........................................................197
Эйлнслц Э. А 31 М езплм з келген кектем: повестер ыен эцпме- лер / Орысшадан ауд.— Алматы: Жалын, 1989.— 208 бет. Художественное издание Акрам Анлпслп СЕЗОН ЦВЕТАСТЫХ ПЛАТЬЕВ (На казахском языке) 41 4120 жТмсаартиуыаг»о8. 40хШ11.0ы038г.'8ы/9мц.кжыК!баегбраа1эслыыд1л.ыкБс!а.тсаШупг-аажрут1рт9ны.0.9.8Kб9аaсиpпоlnал кт<1 .................ЛТЕсиерпатж1ки б7а0с0ы0лдуалтаа.бЗаагыказ11N,1384.10Ш5.ыБгыагв:амксылыек9бс0тотл1ук комитет1в1к I. 480124, Л 143-уИ. ССР Баспасеэ жон1ид...----- ...................... ......
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210