Таулар сөйлейді

у Jg F A < t> V Ц А Й f t i r i l K O I ? 1АУЛАР . oowafuai JTo эм ал в/ь Алма-Атинская области:.я ДЕТСКАЯ БЧБЛИОТ ЭСм. к,и!ыа ЛЛе.илекежж1»: tKeji^e м д Эе(Гнет Ж а с и а с о ^ АЛМАТЫ I960

МАЗМУНЫ Таулар сейлейд1 ................................................... 5 Орман с ы р ы ........................................... 95 Ай тш катты . ,110 Караганды ж ы р л а р ы н а н .....................................119 Ш ахта а с т ы н д а ................................................. 1?1 Ж ылдар ж у з д р с к е н д е .....................................127 Табрида т а м а ш а л а р ы ...................................... 135 Г. Каирбеков ГОРЫ г о в о р я т («Жемчужная гора») ПОЭМЫ (На казахском языке) Издание казгослитиздата — 1960 Редактор Т. Молдагалиев. Художник А. Христолюбов. Худож. редактор Н. Гаев. Технический редактор П. Вальчук. Корректор М. Рзагалиева. Сдано в производство 23/VII-60 г. Изд. № 266. Подписано к печати 25/Х-1960 г УГ06545 Бумага 70x1081/32 = 4,5 п. Л.-6.17 уел. п. л. (Уч.-изд. 5,69 л.). Тираж 20000 экз. Цена 4 руб. 10 коп. (с 1961 г. цена 41 коп.). Алма-Ата, типография № 1. Главиздата Министерства культуры Казахской ССР Заказ № 1781

wivop imHidig



TAVAAP С0 ЙЛЕЙД1 Eipinm i m apay «Кинады-ау мына Дина кыз, Тездетип,— дейд1 тойынды. ©3i де эсем куй нарыз Барады баурап бойынды. Той дейтш не бар асырып, Той жасар эке-шеше жок. Уй бола калса косылып, Шай iiuep ке-пк кесе жок. Коргауы жакын диплом Тура тур — десен кенер ме, BipiHiui курсты уйкымен ©тюзген дэурен келер ме? 1Шркш-ай, ол кез — кез рой 6ip, 1злейм13 Ka3ip — ол кайда? Калалык ©Mip — езге eMip, Ауылыц калып шалрайда! Сарынып сан хат жазылран Бауырмал Ke3in сол ед1-ау! Посылка жи1 салынган Казысы, cypi мол едрау!

Терезе K63i жатактын Самсаган ет пен май-куртка. Студент кыста бататын Береке-ырыс байлыкка. Содан сон калган курста А к та да, ет те там-тумдап, Хатын да сиреп бул туста, Дукеннен азы к сатып ап, Жупыны болып каласын, «Жутаран казак байындай>. Карыз коп — аз-ак аласын, Куй тандар сенде кай 6ip жай. Содан сон сонры курста Кайтадан куйщ оналмак, бйткеш ку гой туыс та, М езгшц бш п оралмак. Ауылга тура келсш деп, Аянбай калар шабылып. KeMnip мен шал да кемсендеп, Кетед! жш сарынып. Ал 6ipaK менде ол да жок, BiTipeM биыл*дегенмен. Келемш окып зорра деп, Аздаган тиын-тебенмен. Ж атактан шырып, уй ж алдап Турраным осы 6ip-eKi ай. Балана кетпей куй камдап. QjiinciH ерте экрм-ай!

Алыста жатыр арай 6ip Мшдет кып наны-тузына, Квнуч онын нерайбыл Каладан алган кызына! Стипендия пушпарын Созрылэп ж урш бес жылдай, Бш мнщ жалын устадым, Енбег1мд1 еш кылмай. Енд1 кеп сонау екшщ Ш отаяк басын суйретсем. KemipMec MeHi жет1мд1к, Тасына талай тид! екшем!». Дейд1 де Мэжит, Динара Кояды ш тей кош айтып. «Карындас, MeHi кинама, Емесшн Kici басы артык! Баска да болар юсщ!» деп, Хат жазып оран бул тары. «Жынды боп кеткенбшц!» деп. ваш е 83i урсады... Екгншi тар ay Алатау басы кеп булак, Шубырып жаткан теменге, Араштан шыксан ак шуак, Кум айналран тебенде.

Алатау Teci мол жупар, Алатау Teci гул калын. Кенш н соган боп щкар, Жанынды баурар 6ip жалын. Тыным жок халык легенде Козралган бейне мын нукте. Бшктен кулап теменге, Теменнен зулап бшкке. Ж атады каулап, женкиип, Эсте 6 ip тыным таппайды. Машина талай eHTirin, Булакты сузе токтайды. Бупн де осы т1ршЫк, ByriH де осы Kepmic, Бшкке карай кулшынып, Теменге карай теплю. Бурканып жаткан 6ip булак, Тебеде аппак жузд1 булт, Сыбырлап турган жапырак, Сырласып жаткан кыз, жИт. — Саган рой эл1 6ip жыл бар. Калыпты маран 6ip апта. Келш тур кезек кынжылар, Кетемш ертен жыракка. — Табамын кайда кетсен де, бзщ д! езщ кыспа, жан! Ж урепм , ойым тек сенде, Бакытым ceHcin устаран.

Той ж асау деген сен ушш Йемене сонша ап-алыс, б тм зб е к пе едщ ел ушш Балуан курес, ат шабыс. КудшЫз yMiT, бекем ой, Ырымы болса болганы. Ж алганда киын екен гой Еркектщ, cipo, толгагы! — Дед1 де Kyjifli сынгырап, Шашылган KyMic секшдь Ж апырак баяу сыбдырлап, Ушында талдьщ жел тынды. — Кыздын да киын ашыгы Ерюши сурап коймайтын. Баягылардын гашыгы 1ш1нен гана ойлайтын! Кездесе калса, сез таппай, Бата алмай кешл тынатын. Салганнан журен маздатпай, Арман боп 6ipa3 туратын... — Ундемей жур1'п ci3 мунда, Уакыт кайран ететГн. Ж1ггпн яки кызын да KaFbin ап 6ipey кететш. Ж ок, досым, оган квнет!н Жайымды 1здеп таппайсьщ. ©зщде мен1н бар ерк1м, Кад1рлеп соны сактайсын. 9

Нэзжтж, жалган улб1реу Келмей-ак койды колымнан. Эсемпаз майда кей 6ipey Сескендь бэлюм, сонымнан!» Дегенде элп кыз жаркын Муная калды 6ip ауык. ¥натып ж ш т бул калпын Суйсше кецл! тур ауып... «Жарайды!» деген dip сезден 0ш нде кыздын жузд1 арай, Сэбидейсщ-ау 6ip сенсен, Жубангыш кайран, кыздар-ай! ...Енд! 6ip сэтте наз ук! — деп Ж ш тке жайнап карады. Шакырып: «Мэжит, Мэжит!» — деп, Калыцга сщш барады. Ytuintui т арау Квшесшде Лениннщ, Бас арыктан сэл темен, Институты Тау-кеннщ Келед1 сол уй ертеден. Келед1 сол уй ертеден Мэпелеп, баулып сан адам, Осынау жазык елкеден, Осынау жалпак даладан, Келмеген оган кемде-кем, Оуймесш оны ел не рьттт, ю

Инженер казак — мен деген Крещен сура сен барып. Алады еске осы уйд!, Елестеп б ш м киясы. Бэршщ устаз досы ип, Бэрш щ ыстык уясы... ...Залында сонын бугш де Б ш м ш ц улкен сынары. Кушары толып тур гулге Талайдын келш сынары, Талайдын келш рашыры Ботакез ару, буран бел. К.иын-ау киын жар сыны, Суршбей содан uibiFap ма epl Бурышта сонау кара кез Шашыныц ушын еред1, Бакытка жакын барар кез Не деген асу, ер едН Алкына куту, кобалжу Д1рмдеп ерш, кос иык. Демшде ыстык калар бу, Юргпкте дымкыл жас уйып. Bi3 сынакта отырсак, TLneriH тьлеп кыз турран, Кад1рл1 кайран сол 6ip шак, Кетт1н-ау карап сыртымнан! Окушым, Keiuip, кезбе-кез КурНнш кялдым байкамай

Сенен де жылжып сол 6ip кез 0тед1 кун мен ай талай! Ак куба енге кан ойнап, Дуылдап беД тур жанып. Карар ма, mipKiH, абайлап, Ес1ктен сонау 6ip барып. Ашылса ecin, умтылып, Каракат K03i жалтылдап, Аркадан бурым булкынып Кулайды теске сэл тулап. Кайтадан оны ак б1лек Кешнге cepnin калганда, KypciHin койды, шеткерек Турган 6ip ж ш т сол мацда. Сатырлап iiuTe алакан Дуылдап барып басылды. Елегзш халык 6ip жактан, EciK те жайлап ашылды. Келед1 содан бер карай Сыртымен шыгып 6ip ж!пт. Сез айтты сыртка карамай, 1штеп журтты кулд1р1п. Карады мунда, кушакка Калыпты 6ip шок гул барып. Умтылды кыз да бул шакта Иыкта бурым д1р кагып. Гул!мен барып кол кысты, Ж1г1т те cyftin алды оны. 12

Айтып та жатыр алгысты, Уыста ыстык жар колы. «Ал 6ipaK мына 6ip гулд1 KiM 6epin, кашан улпрд1?» Деген сэл кудш мазалап, Экелд1 алып 6ip мунды! Ойлаган оны жок ж1пт Келед1 тасып кешемен. «Калыппын кажып — болдырып, Корыктым кандай кеше мен!» Дейд1 де Мэжит мэз e3i, Тауысар емес суй in те, Карайды кимай жар Ke3i Элг1 6ip салкын куджке. Тебеде аспан жалтырап, Тасиды к е ш л — ой да ояу. Кагады сыбдыр жапырак Есед1 калкып эн баяу. «Динашым, калкам, Динаш-ай, Мшезщ кейб1р кигаш-ай, Шаймен де болса сыйлашы-ай, Т эги гой жарыц куйган шай!» Tepm inuii т ар ay ...Мандайын 6epin шьтыска Поезд тур эне жургел1, Уакыт mipKiH тым кыска Осм 6ip сонты кундерк

Айтылмай калган сез кептей, Аялдай берд1 кыз-яппт, Тура тур, поезд, тез кетпей, Паровозды аздап кыздырып! Кетед1 каз1р кыз канша, Кетед1 я о п т каншама. Кутпекпп ум л тозганша, Кайсысы KefiiH калса да! Вокзалдын басы ант пен серт, Вокзалдын басы махаббат. Сагат та мезги жатты елшеп, ¥замай поезд аттанбак. Кайда екен эл п Дина кыз, Кайда екен эл п бой жеткен?! ©3i де эсем куй нагыз, Келш тьау аппак кейлекпен. Талай 6ip ж л л созды енеш, Ризамын осы келюке! Калгалы турган кыз емес, ¥шкалы турран перште! Конырша менщ Мэжипм, Осы кыз саган жалынды-ау! Болды ма бугш аз уйкын, Кабактьщ асты калындау! Кыз байгус к а п ы суйгесш, Айы да езщ , куш езщ. Сен неге жанып, куймейсщ, Катал-ау сэл-сэл мщезщ.

— Сэлэматсыздар, мырзалар, Сэлэматсыз ба, бикештер! KiM кетш, кэне, шм калар, Ж урекп солай 6ip тексер! — Деген 6ip дауыс шыкканга, Ж алт ете калды турган кеп. Дода бас л ап т шыкты алга, EciMi мунын К,ыздарбек. Курстас ед1 ол Динамен, Болатын Мэжит сырт таныс. — Ж егпм -ау акыр мен де арен, Кайырлы болсын аттаныс! — Кызык-ау б1здщ жтггтер, Аямас жанын кыздардын. Калады кайран умггтер Басында ылги вокзалдын! — Дед1 де кулдк кол алып, Кезекпе-кезек кез тастап. Булардын жайын сэл багып, Жвнелд1 жпчт ойкастап, — Б1здщ бул я н п т — жешлдеу, Mine3i аздап ушкалак. Ак кешл 6ipaK, тепнде, Толган 6ip бойы куш-талап!» KiM ед1 бул? — деп караган Мэжиттщ кез1н уккандай, Дина да айтты жалма-жан, Ж арк е т т кунге ак мандай.

Эшейш кунде эз1лдеп, Еркелеп «элек» салатын, «Батыл жар» неге каз1рде Тур екен устап тагатын. Деген ой бар ма, М эжит те Карайды оган ушлш. «Оеынын жаны нэзж пе?» — Дейтугын ecKi 6ip кудж, Оралып тагы келгендей,— Эйтсе де оны сынар нык. Сабырга сыртта бой бермей, 1штеп асау кумарлык, Алды кеп cyflin ол жарын, «Е, бэсе! Соныц бар женП» Дегендей, ipnin маржанын, К,ыз, mipKiH, cyflin алды оны! — Той болмай калды деме, жан, Той емес 6i3fli косатын. Келед1 6ip жыл алдыннан, Сабыр мен акыл тосатын! «Сулусын, коркам, тым аса!» — Деген1м кате 6ip кезде. Адамды адам сынаса, Сынамас карап кур кезге! Ашыксын ете деуш1*ед1м,— Ж анына катты THinniH. Журег1нменен мен сен1н, К,айратыц yiuiH cyflinniHl 16

Дед! де, кыздьщ кезше Турды сэл токтап ол карап. Болмады, бэлюм, тезуге, TycTi кыз жасы домалап. Артынша жайнап жанары, Изед! у н аз кыз басын. ...Поез да жылжып барады, Жамылып танньщ шурласын. Поезра дереу мшген ол, Шалып кап сулу кескшдй Деген 6ip ceai «есен бол1» Алыстан талып есплдк Бурылып алып паровоз, TacaFa карай аскан так , ¥затып турды кара кез, Ауадан туспей ак саусак. Eecinuii т арау 0 T T i рой кундер ол ауыр, 0 T T i Fofi сорыс бораны, Тыныстап халык ж ана 6ip, Бутшдеп бойда жараны. Кираран элде булшген Калалар кайта жаидаиып. Заводтар шапшац TipLnreH, Бойына ыстык-Кан барып.

Окоптар гулге оранып, Бер1лд1 кайтып жер 6i3re. ©зендер ыстан тазарып, Мелд1реп куйды тещзге. Кырында каптап мал epin, Жаигыртты кайран даланы. Туепкте nicin алма, epiK Ж анартты жаисац ауаны. ©ртенге шыккан квк шептей Каулады б1здщ жаксы ©Mip, Ецбеп ерлер еш кетпей Коймасын KeHHiH ашты ендр. Отанныц K©Mip алыбы — Шысыста кайрат шыцдаран, К,ад1рл1 Карагандыньщ >Kyperi эсте тынбаран. Сонау 6ip жылдын езшде, Сорыска керек сом болат Балкыту ymiH тез кунде, Атты Fofl K©Mip тонналап! Бойдары отты куатын Женелтш жатты майданга, Кунде 6ip ерлж туатын, Артык боп минут айдан да. Бугш де сол жер, сол кала ©мiрi жалын, жас мэцгн Кап-кара таулар айнала, Ж ылыткан дем1 -аспанды. 18

Эр таудын, асты 6ip сарай, Шомылган HypFa жап-жарык. Салынран дейсщ бул калай К,ара жер тесш как жарып? Осынау сарай ш ш де Ж атады кайнап 6Mip кен, Ортага сол 6ip тусуге, Окушым, бастап Келд1м мен. Кел, кзне, досым, аралас, Мунда да кшм жап-жаца, Е-пгщ болсын шамалас, ©згесш эсте тацдама. Шулрауды ора кальщдау, Белбеутй iuipen нык буын. Каскасы сэл-сэл ауырлау, Окасы 6ipaK ж ок муньщ. Шекене када шамыкды, Шамсыз онда кун каран. Аккумулятор тарылды, Сонымен болсын бул тамам. Ал тустп< м1не клетьке, Клетщ — астау MineTiH. Зулаймыз ендЬ д1р етпе, Тынышы жаксы журектщ. Кайратты жина, белсент, Баратын жерщ талай жер, Болайын yHci3 мен cepin, Калранын 63iH карай бер. 19

Сорады катты ызрырык, Созылган мынау штрек. Ауада шамын жузд1рт, Тур жарын тем1р куш Tipen. Десед! кеннщ сарайы, Шахтерлар сушп койран ат. Суланар аздап мандайыц, Бултсыз dip жауын сорралап. Шахтанын куре тамыры, Штрек осы Heri3ri, Осында шахта тардыры, Тасыран копир тещзь.. Будан сон ауа жолымен Енкеймей 6ipa3 журесщ. Ж ан-жарын тутас толы кен, Колыдмен сипап dUeciH. Тарылды куыс ал мше, Тунерген кою тун-тунек Алдыцры ж акта элде не, Кояды катты KypKipen. Енд1 dip кайрап жанынды, Бауырлап алра жылжисьщ. Тузетш алып шамынды. Кулшына cy3in, сунгисщ- Тап-гапал шойын daFaндap1 Кат-кабат ком ip астында Мызрымай тур рой, соны aHFap, Камкоры сол-ау бастын да.

Аякты ripen соларга, Салдыр да гулд1р домалап, Агасын жуйткш сен алра, Табаннын астын шамалап. «Осынау отпен, нпркш-ай, Тозар ма акыл, ар юрлеп, Тунеюч тш п мен талай 0туге каз1р бармын! — деп. Шамыца сонда ырзасын, Не деген кымбат сол жарык. Киялга толып 6ip басын, Аласын аздап толранып. Алдында лава — !здеген, Атакты лава e3i ендП Алады басын бул жерден Кехнрдщ таскын езенк Кимылдап ерлер, кулшынып, Kypecin жаткан ем!рлер. «Ражап-ау десен TipiiiuiiK, TipuiuiiK ушш KeMip бер!>. Осынау c e p n i дэл устап, Арпалыс кешкен адам бар. Соларды nepin, дурыстап Б|лесщ канша шаман бар. BiTCHi бойга куш-ж1гер, 03ine езщ нык сенш. Багадар сеш, ic б!лер, К,иынга сен де туе келт! 21

Табират келген жасырып, Осынша куат терецге. Дэл солай жаткан басылып, Табылар куат сенен де! Шакылдап жаткан кайланын Даусына кулак туресщ. Адам мен K SM ip майданын Алдыннан ашып, KipeciH. Каншама кайрат жутылып, Каншама б1лек талды онда! Ащы тер суы !ркшп, Каншама ciHfli эр жонра! Адамды батыр деу ушш Осында Tycin, кер кезбен, Ж еиш с яки жешсш Содан сон айтып бер сезбен. Алады кайрап жаньщды, Арада мезпл тура ма етпей? Суырып жаткан жалынды Жер асты ецшен Прометей! Tipeymi дамыл кермейдк Улг1рш Tipen, шап етш, Кисайса, дереу жендещй, Сом болат балра шанк етш. Лаваныц imi арпалыс, Арарып шашын кеткендей, Ж асаса минут калтарыс, Тебеннен ком1р шоккендей. 22

Осынын бэрш баскарып, Команда 6epin м ултж аз, Сан рет K 8M ip жастанып, ©TKi3in кундер уйкысыз. Участок улкен, жол киын, Улпру, кору бас-басын, Лаванын байкап жан куйш, Бункерге ком ip тастасын, Дэр1гердей тамыр устаран, Ж упре басып жур ж1ггг. Осы туе — таные туе маран, Квзшен кещим тур бш п. TicTepi FaHa жаркырап, Естиш ане сэлемь Мэжитщ осы, ал 6ipaK Есюлеу тарткан сэл еш, Болар-ау, бэлюм, куйеден, Heci бар эж!м тез ту с т, Б1здщ де кеск1н бул куйде Турмаран шырар xcericin. Манадан 6epi бес сарат, Окушым, жердщ астында, Ж у р ш тз, енд1 кайтайык 1лесш KeMip таекынра. Ал енд1 бар Foft мундайда, Шылымшы болсан — киын-ак: Шалкия тартар кун кайда, Калды рой 6apiH жиып ап. 23

Ж ер асты толган газ метан Суймещй жанган OTTeriH. CipeHKe жаксац, езге де, ©зщ де мурдем кеткенщ. Ол тугш, тамак дорбанда Киярьщ болса туздаган, Айткызбай б!лер сол манда Кимылдап жаткан жуз адам. Орыс та казак — жас, K3pi, Атады Gapi насыбай. «Таста,— деп,— 6epi шакшанды!» Турады келш касына! Сондыктан enfli б1ржола Шыккаеын шылым шегерм1з. Шомылсак сосын cyFa да Калады ceprin денем!з. Вудан сон ыстык дэмменен, Зияны болмас егер сен, Шахтерлык стаканменен Ш алкая тартып ж1берсен. Алтыпшы тарау «Уй салып жатыр бул шахта Ортадан, жана каладан, 0з1мдей ж1пт он шакты Эз1рше жатакхзнадан, 24

Алганбыз орын. Куй жаксы, бзщ нщ жорыц болмаса, Бермген маран участка, Мактаулы емес тым аса. Келе сап бастык болды — деп, Кунк1л 6ip саз де жур ш ы р ы п . Калады кашан сол 6ip дерт, Калады кашан кушшлдж! Тупшп бьлмей жатып-ак, Улг1рер жолга тас калап. Екшпп 6ipey макулдап, YmiHmi 6ipey костамак. Ж э, ол 6ip сыр Fofi, эшейш, Куреске эсте мен рашык, Мухитын кайда кешейш, Толкынынды айда, алра шык1» Деген 6ip хаттан сон эл1, Келмей до койды енд1 хат. Сабырсыз журск сорады, Кутед1 алдан не жумбак?! Поштадары эйел, жас сылкым, Кадаля мунын кезше, Усынран элг1 паспортын, Кайтарар дереу езше, Тым курса 6ipa3 кепипп, 1здеген болса нетед1? «Жок», «Жок» — деп, ез1 теп атя, Орнынан турып кетедк

Бупн де солай камыгып, Сулана калды кыз KipniK. Астана туман жамылып, Асланы турды муз буркш. Теплш жерге жапырак Кешед1 куздщ жел1мен. KiM ед1 мынау жакындап ¥стаган кыздыц жещнен? — Э, сен бе едщ Кыздарбек? — Дед1 тек Дина жалт карал. — Кушщз мунша муздар,— дел, Ойлатан k im бар? — Сэт, сагат! ■ Ж абыркау кещ л эз1лд1 Кабылдар жайы бар канша? Айтылар сездер не з1лд1 Ашуды акыл алганша: — Жел1мше буйтш жабыскак Мшезд1 кайдан тапкансьщ? — Арманын, лпркш, алыстап, Уайымга, сулу, баткасын, Ашиды жаным, жерлес ек. Buie ме кыздар кад!рдк Артыннан бупн ерд1 есек, Табалар душпан табылды! — Ол кай есек? KiM душпан? Ж ^ гт м , сен де солай ма ец?! — Азганы-ау, цйркш, турмыстан Ойламап ед1м олай мен. 2в

— К.1МД1 ойламап едщ сен? — Анадары... элп... ж и т т . Маскунем болран, кунде ш кен, Шахтадан куып шырыпты! — Айтарсыц, айткыш екенсщ! Сырынды бурын юм б1лген? — Не керек боска кекесш, Намыска шауып журмш мен! Диплом KopFap куншде-ак, Шошып ем сонын iciHeH. Кушактап, эсем 6ip гулд! ап, Шыкты Foft белме iiumeH? Мен сырттай карап турранмын, Kepin-ак сен де жупрдщ* Б м е алмай сырын тан калдым, Кушакта кеткен 6ip гулдщ. Баксам-ау кейш ic кейшн, BepinTi ж|ггг тегш серт. Ассистент болып ютейтш Ак куба сол 6ip келшшек... Ж урш и iciH тындырып... Шын адал суйген мен ед!м. Сарымды менщ сындырып, Bip жылы сез демедщ. — Кыз колы майда — сыйласа, Ал урса — болмак тым катты? Эзшщ epci шыкты аса, Кулагым бекер тындапты! — 27

Дед* де кулд1 Дина кыз, — 1лж т1м дерНз жаура осал. КулкЫзд1 тыйманыз, Жасынызра жалрасар! — Не дедщ? — Жэ, жз, эшейш, Dip келш калран ашу ро й . — ИЛркш-ай, сен де жас ед1м,— Дейсщ-ау— болса басында ой. Сен айтар осы сез бе ед1, Келунп болма енд1 аттап! Ер дегешм ез бе ед1, Ж уршпш сеш мен мактап. Дед1 де бетке кан ойнап, — Ракмет саран, бэрше! Карады жэне абайлап: — Сол екенсщ, эрине* «Kim екенмш?» деуге де, Келмедi оныц шамасы, Ок бчлып тид1 кеудеге Сон* 6ip кездщ карасы... SRem tuini т арау Салады хаттар дамылсыз, Хаттарды кундер жуткандай, Ж.айлады ж1пт жанын сыз, Жайсыз 6ip icTi уккандай.

«К.иын-ау, киын, тег1нде, Берекен кашар кутш сен, Суй.генщ калып кейшде, Окуды бурын 6iTipceH- Калада турып кыз алан, Ауылда журш сен алан. Осындай кезде тап болмак, Аздыррыш не 6ip онбаран. Жумыстан мактау алып тур, Участок ерлеп келедн Жетед1 аяк талып 6ip, Лаванын, эттен, теренй Эйткенмен болар ол да умыт, Шаршау да мунда ракат. Ж ер астын унпп, жол кылып, От 1здеп жату — мархабат. Шахта да ражап уксайды Осынау б1здщ eMipre. Ж ен ш н эсте тоспайды, Ж асамай турып. сем1рме. Сан тарау киын жолы бар, Курдел1 тамыр, жуйкеск Ж уреп, капы, жаны бар Дурсмдеп сорып тур Teci. Кей кезде Kayin, катер бар, Жолыру оран езщнен. Жецесщ соны кайткенде ал Адаммын деген сез1ммен.

Онда да болмак, горизонт, Горизонт деген — ep ic кой. 0picci3 6Mip сэш жок, 0piHe шыксан жещс-той, Мунда да шамнын мэш зор Адаспау ушш жолыннан. Мандайда турмак жанып ол, Кимылдау унин кол жылдам. Осынау б1здщ ем1рде Уксастык соган бар элп. Болмаса отыц кещлде, KeKipeK ппркш карангы. Ж алгыз-ак бар 6ip айырма, Мундагы адам 6opi адал. Ж уректщ KipiH maiOFa Енбектен узбей нэр алар. Болганмен 6eTi куйе, кус, Ж андарын куйе баспайды, Bi3 суйсек адал суйе\\пз, Мундагы адам таспайды, Кун санап жетсец жещске, Жаныгып жанын тулейдь ©йткеш ылги сол icTe Женуд1 журек тшейдП» Осындай ойда ям гтм , Салады хатын тагы да, ©кпесш, назын, у м т н Ж азады суйген жарына... 30

Амал не 6ipaK тары yHcia, Meuipey жумбак тыныштык. К,алды тез неге жалынсыз, Ед1 рой сую тым ыстык. Бермейд1 буран демалыс, Демалыс сурау уят та. Колына жана алган ic, Жургеш эз1р сынакта. Шахтерлык пенен махаббат Келуш кара кат-кабат, Bipeyi KefliH келер ме Тым курса 6ip жыл, 6ip caFaT... Сонымен журш жыл erri, Тары да келд1 май айы. Жылтады кайран журект1 YMiTTi таннык арайы. Жатыр-ау бул кез былтырдай Диплом жазып сан ерен, Барар ма сорэн, ujipKiH-ай, Тутады сабыр ол арен. Жакында алран кец белме, Пэтер1 жана эдем1-ак. Дуние деген эйдемде, Екен ро й 6 3 i жиналмак. Куттыктап кел1п достары, 0з1мен icTen 6ip жургсн, Толтырып уйд1 тастады Орындык, диван — квр-жермен.

Суретж mfli Динанын Улкендеу eTin туарген. «Емес кой K ici беймэл1м, Сырыцды, балам, тусшем!» Деп койып журд1 кергенде Уйдеп KeMnip iuiiHeH: «Калада элде елде ме, Уксатам керген юспммен! Ал 6ipaK кеше жиналды, Келшшек, кыздар кеп теп. Жакында болса, «Мэжжанды» Куттыктап неге кетпед1? «Инженер орынбасары» Дед1 ме’ жана мшдет1? 0 f t T t y i p 6 i p той жасады, Тушмен жастар гулетть Той болып жатыр к1ргел1, Кудайым кылсын кут мекен. Ж умбактау 03ip бул жерЬ Кандай кыз сертке жьщты екен?» Кемшрдщ ойы кун узак Болады ауре осымен. YMiTi cepiK жалплз-ак Bip соган кен1л кенниген. Мэжиттщ нагашы апасы — Согыста кет1п жалгызы, Таусылып бутш от басы, Bip уйден тугыр калды езк 32

■ Жиенш келген сагалап, Пэнде рой -прлж кунд1 ойлар, Калдырран сорыс жаралап Аз емес б1зде мундайлар. Cetiainiui т арау Болган сон улкен eHflipic, ©Hflipic тумак жаналык- Дамиды солай ap6ip ic, Жаналык елге таралып. YftpeHin калган ескш к Ушнен шыга кашпайды, Айкасып, урей, сес кылып, Созрылап 6ipa3 тастайды. Эке боп яки шеше боп, Акырып саран урсады ол. ©Mipi 03F3H есте жок, ©KiMi колда турса мол. Ежелден мэл1м бул тартыс, 0м1рдщ вз1 турызган. ©м1рде талай тозар ic, Тозбайды 6ipan бул 6ip зан. 3— Р. Kaflup6eh Сондыктан мен1н геройым Ж аналык y u iiH курессе, Стандарт екен демещз, Сактайтын нэрсе бул есте. 33

Шахтага бастык, Жусекен, Жусекен елге сыйлы адам, Жусекен зерен nici екен Шахтанын, сырын жинаран. Шахтердын сырын жинаран, Кеудем бейне штрек. EcniHi 6ipaK кимаран, Ескш к жары кунтрек. Айбынды жэне сыртынан, Тостаган кездй ден мандай, К©м1рдей кара муртынан ¥шкындап оттар тургандай. Балуан колмен сипаса, Ширата бурап бармакпен. Сыйлайды ез1н журт аса, Ж асаган 6ipre сол картпен. ...Кабинет imi кен, жарык, Кагазда куннщ сэулесь EciK пен терге сан барып, Терец 6ip ойда сол Kici. Кояды мурттан жымиып, Элде 6ip жайга ой кетш, ЖЫМИЮ СЫрЫ — TyHFKbIK, Тунриык бетш тербетш, Тургандай мына кескпп, Мызрымас мыкты ерюмен, Калпы бар укпас ешюмдй B e p iK 6ip сертке бекшген. 34

Орныкты Oip кез столка TyFbippa K.0HF3H буршттей, Сэл енкейе туей алга, Нуктеш басып 6ip титтей. Есштен енд1 сып етш, Тырыршык дене, сылан кыз. Кейлект1 T eci тур шертш, Кылмия калып дылад жуз. Кылмия калу cipa оран Эдет боп кеткен Typi бар, Эйтпесе, кария мына адам Ж айы жок оны угынар. «Шакыр!» деп белг1 беру мук, Кайтадан кызды жутты еЫк. Ражап-ау Kyuii сешмнщ, • К,¥Д1рет1 карттыд кегп ecin. Есжтен KipreH адамныц Сэлемш естш, ундемей, Каттырак туйш кабарын, «BepipeK жакын кел»,— демей, Асырып бастан карады, EciKTin од ж ак шетше, Темендеп эред жанары, Токтады ж1г1т бетше. Таппады 6ipaK ештеме Осынау ж1г1т жузшен. Талдырмаш балрын жас дене B iiiM i сулу тузмген. 35

Карайды буран сешммен Мойылдай кез1 тым сергек, Мандайдан шашы шегшген, Турады epHi кулсем — деп. Ак жаркын м!нез, ер кайрат. Барсын-ау осы жанда dip.— Дегендей кария мол карап, К,алды да oflFa сонда бул, Суйсше жаздап, тез ceprin, Айьжып ойдан отырды. — Шакырдым тары мен ceHin, Шырардын кандай кортынды? — Ж анадан корткан ойым аз, Сол ойды колдап тур iuiiM. Байкайык оны 6i3 6ipa3, Бшейпс дурыс-бурысын! — Шырагым, эсте, уйренбе Кадалган жерден кан алып! — Жусеке-ау, жалрыз dip мен бе? Колдайды бэр! жаналык! — Жаналык! Нендей жаналык? Белсенд1 сезд1 табуын! Турмын ба сонда мен алып Е скш к KyHHiH бар уын?! Сакалды, муртты жан болса, Сендерге 6opi ескш к! Баладан елге хан койса, Куртады басты кеспрт! 36

Эйтпесе, e3i курымак! — EcTin пе ен сондай накылды?! Дейсщ Fofi «93iM тудым-ак Эуелден жинап акылды!» Бар, бар!1 TaFbi, тары ойлан, Мурындык болу ерте эль Мен кайтпаймын райдан, Сен курттыц рой! Е, тэнрП Eriwu шабар болар ед, Комбайн деген немендь KiM урады мунда кеп KeMipfli шабад дегенд1? Элде 6ip кокыс, сандырак, Айта салган элдешм. KeTepin соны, дангырлап, Кара тапкан ермегш! Сол... Инженер Досанов, Зор таныма езщдь Кет, тезбесен, босанып, Тында, эйтпесе, сез1мдП — Катты айтасыз соншалык. Хакыныз Fofi экелж! Ci3 керсещз ой салып, Бул ce3ini3 кателж! — Дед! де турды орнынан, Жауабын сездщ кутпестен. Кетпесе сейтш ол жылдам, Шалында сабыр шыкты естен! 37

«Жабылган eciK, шыккан жан!»— Деген 6ip бастык серт туйдй Ж ана 6ip жалын шыкты алдан, Юм бшсш калай уйткиды? ' Тогы аы пш ы m ap ay — Дэл осы шахта бастамак Комбайн сынау жумысын. Ен калын жана пластан ап, Кврем1з оньщ тынысын. Жусекен отыр карысып, Бас инженер оган жак. MiHe3i катал, каны ыстык Kici екен — кырсык со болмак. Талайдан келген аброй, Таусылар жолы осы — деп, Басына юрген ауыр ой Керетш емес Kenmi — деп. — Сейтпей де кайтсын ол ендк Шахта гой оньщ ул-кызы. Жиырма жыл жанып келед! Сенбестен жещс жулдызы1.* EcKiHiH K93i — ол 6ip карт, Ырымшыл жайы тагы бар. Bip сенсе жулдыз — жаркырап Демейд1 кайта жагылар.— 1 Ж е Hi с ж у л д ы з ы — шахтанын У3Д>К табысын бейне- .aeflTiH, шатта какпасынын мандайында тунде жанып туратын жулдыз. 38

Козгамай 33ip кояйык, Киын Foft калса карт кещл. Адамньщ жайын карайык, К,ашады кайда тас кем1р?! — Д ед1 трест бастыры, «Алексей Иваныч — ол да карт, Bipre еткен достык жас куш, Эрине, оны колдамак!» Ойлады солай ол ш тен, Бул жолы Мэжит камырып. Осынау мэш зор штен Безе ме тауы шарылып? — Алексей Иваныч, оны урам Ренж1ту картты киын ic. Мен б1лсем, 6ipaK ал оран Ce3iHi3 а зд щ ipi куш. Досыныз ecKi, кайлалас, Тындайды ci3fli картыныз, Сдзд1 кас деп ойламас, ©тшем, 6 ip С03 айтыцыз. Жымиды трест бастыры, — Мен айткам, 6 ip a K конбеген. Т егш п кайта ашуы, Пэленщ басы сен! — деген. 'Габайык 6ipaK ойласып, Екеум'з болып 6ip амал. 1стей бср 33ip жайрасып, ¥мыткан Kici бола кал! — 39

Дед1 де турып орнынан Эйнектен сыртка карады. — Кектемщ мынау жып-жылдам, Зымырап етш барады. Содан сон ыстык. ж аз келмек, Шуары куншн кеп пе, аз ба? Жусекен жазда емделмек Алыста, сонау Кавказда. Содан сон... де де, оны кой. Амал жок табар енге 6i3. Бас инженер колда foA, Айтармыз, OFaH кен — деркпз! Узде сол ай I — дед1 де, Усынды колын кулш карт. Изед1 басын, сол ce3fli Бул-дары ойра туй1п кап. Опыпгиы т арау Келес1 жылдын куз1 бул... Енд! 6i3 солай аттаймыз. Кайда екен элг1 кызыл гул, Ж ур екен не кып сокпай кыз? Окушым, кайсы кыз дейс1н, Жакынды ма, злде, алысты? Эрине, ансап 1здейсщ Сонау 6ip ecKi танысты. 40

Танысын каз1р ж ок 6ipaK, Ж ок деймш — ол да бар мунда. 0з1м де кенет каттырак Жанынды сцлкш алдым ба? Амал не солай демеске, Д е п з т койса ол ерке. Кейде 6ip аппак белеске Tycefli булттан коленке. Квленке демей не дерсщ Кон1Дд1 жауып еткесш. Колында баккан кегернпн Кегщнен ушып кеткесш. Басынан жаздым жаратпай Кнздарбек есте бар шырар. Сондаймен кейде тан атпай, Сондаймен дуние тар шырар. BiTipreH олар... KiM олар Бшесщ айтпай жатып-ак. Келд1 олар каз1р мунда бар, Асыкпа, досым, артын бак. Айтпай да болмас ол icTi, Тындау да керек C0 3 fli ecKi. Жардайдын 03i болысты, Кеарл! кезен кездестк Жанашыр болып жанасып, Карайта берд1 кещлдк Кайта да кайта жалрасып, Азайта 6epfli сешмдк 41

Хабар да келмей кырсырып, «Суыран журек» депздь Эзэз1л кунде кулшынып, Ж акын боп алды ен. i3ri. Эуел! жалгыз жанашыр Досынмын деуге кенд!рдь Сандаран той мен сан асыр CepiK боп каста кеп журдь «Апырай, неткен тас журек», Дегещи талай ол айткан. Тауысар су да тасты жеп, Адам рой мынау ок аткан. Келгенде Карагандыра Шыкпады алдан, сескейДь Bip ум1т лаулап жанды да, ¥закка бармай тез сендк Жанымен Kipin тунекке, Кешлге ауыр конды булт, Элi де турды-ау журекте Узишей сэл-сэл сонры жш. Окушым, тарат тауыспай, Кезен1 келдк созбайын. Героймен 03ip табыспай, ©зшмен сырды козгайын. Хаттар-ау, хаттар, кайдасьщ Жоралтты сен! юм жутып? Кун тауысты ай басын Сендерд1 жолдан мын кут1п' ! 42

Окушым, сонау есте ме, Поштадагы эйел — ер мшез. Ерте де деме — кеш деме Эшкере кылар келд1 кез. Кыздарбек сонын кайнысы, Бар хатты содан урлатып, Арманы, кеп, тынды ici Жургенде жортып тун катып. Ж -cip боп калган жас эйел Екшнп журек дэметш, Колынан келер болса енер, Алмакшы оны ж ар eTin. — Осыларра emniH, женеше, KeriMfli кайтар! — дегесш. ©нер1н жумсап езшше, Колдады кайны егесш. Соншама хаттын 6ipeyi Шыкпады шыны тесштен. Сулудьщ аппак 6Lneri Сол жердщ шанын кеп сурткен. Согайын десе телефон, Берейш десе телеграм. Кешлд1 кудж жеген сон, Намысы келд1 ол буран. Киын Foft келсе кыз намыс, Акылды KefliH ысырып, Умыт боп сую, кызганыш, 0згеш е 6ofiFa куш Kipin, 43

Калады катып тас туйш Кайратын колка жиып ап, Ж албарып, жанныц тос сыйын, Ил1гу болар киын-ак... Келерден бурын ол мунда, Улг1рд1 келш Кыздарбек. Кыз демалды аулында, Кещлде екпе, ызкар кеп. Баякы туйдек кеп хатты Ж окалтпай 6ipiH сактапты. Таныс 6ip жанра жалынып, Жэшжке хатты салдырып, Ушнде жатты алансыз, Кергенде Мэжит бул icTi, Не куйде турды, ойларсыз, Болса да сабыр тым кушть Баяндап оны не керек, Тш дэрменаз бул жерде. Шырамын деупи ед ермелеп, Кушше ceHin кунде ерге, Соккылар THin кат-кабат Кайратын ала бастады. Кайырсыз болкан махаббат Кайырып тары тастады. Темендеп жэне калран кез, Беры ш тары участок. Асырмай бастан мунда сез Erecin алып тур бастык. 44

Курортка бармай калган ол Бул ойды сез1п, курыстап, Есепке келш колма-кол Берд! гой сыйын дурыстап. Ока жок... талай алые кеп, Тардыр да ертец сез угар. Кейде 6ip сенбей жалрыз шок, Кайтадан каулар кез! бар. On 6ipiuiui т арау Ж ыл erri, KyHfli кун куып, Туран ел алга заулады. Шаншылып кекке тур бшк, К«м1рдщ кара таулары. Жуздеген элде мьщдаран Составтьщ бел1 кайысып, KeMipAi тиеп турды адам, Мезплден озып жарысып. Осынау кала шарк урып, Актады берсе елге серт, Алдынан турды шакырып, Еажайып жаркын келешек... Шырыстэры осы алыптьщ Кайратын Kepiri сыймаран. 0 к ш мунда сан улттыц, 0м ф дщ 03i жинаган. 45

Сокыстан соцры ушшнп Ж айдары кектем бул келген. Каланын жасыл сырты, iuii, Безенген зсем гулдермен. Салынып жаткан жас кала, Самсаган уйлер сан катар. Ж айнаран кеше, кен ш ауа Кешлд1 б и т самгатар. Кыдырран хал ы к— серуен, Kspici, жасы еркшдеп. Алдагы кунге сешммен Жандары тулеп, сершлмек. Ал мынау екеу — мен юмге, ¥ксатып турмын жуз таныс? Япыр-ау, неге кецл!мде Ояна калды кызраныш! Ьаяры куйьтулрасы, Баяры сол 6ip дидары, Есте ме, досым, жыр басы, CaFbiHcaH, кердщ Динаны! Колтыктап алран Кыздарбек, Кызына сейлеп келедг, — Мен айтсам сеш колда деп, К,ол ушын кзмш бередь Козгалма, жайлы осы орын, Ж алакы жары аз 6ipaK. Bip жылдан кейш ecepin Болып тур айкын каз1р-ак. 46-

Маркшейдер деген сез бе екен, Кыздарга эсте кол емес. Солай деп айткан жездекем, Бшгенге кенбеу жен емес. — Ж ок, сонда да келе сап, Кенееде калу колайсыз... — Ш ахтада журу емес шарт, Ж азым боп кетсен абайсыз... Случайность кеп онда... Взрыв болган жакында... И вообще эйел адамга, Тазалау журген макул да. Карады оймен кыз OFaH, Не деген жумбак сол карас! Ж ещ л рой катты сез одан, Ал мынау оны болжамас! — Гипрошахта деген 6ip Болашак толы мекеме, Рылымга шомып Kip де жур, Боласын кеш пе, ерте ме, Эл! езщ ралым, эр кунщ Жаналык берш еармек. Сен тапкан icTin барлырын бзгелер Kepin, кенпрмек. Трестке турдым жап-жаца, MeniH де бос 6ip кез1м жок. Туспед1м деп шахтара ©KiHin журген ез1м жок. 47

— Эюмдш 33ip ерте foh, Инженер жолдас, менщше. Эрине, эрк1м epKi рой, Далайша нанын жеп журсе! — Мешн де 6ip тш м ш ал, К,исая беру енер ме ол? Тэрбие бар, бш м бар, Таза жерге кенер бол! К,ыз ундемей калды узак, Кенген турш бш йрш . KypciHfli де жалрыз-ак, Талпынып 6ip тынды уМ1Т. — Ал содан сон... мен купим, Ж ыл не сейлер, кун не дер, Бклеьпз рой... Д р л н т н C o n i iuaFbi 6ip келер... Жымиды кыз, epiHiH, Ак TiciMeH сэл кысып. CepiriHia кецш н Таныгандай дэл Tycin. — Айтпакшы элг1 Досанов, К,уып шырып трест бугш, Kerri yftiHe босанып, «Б ел гш жауы ecKiHia». Bip Tayipi, эйтеу!р Партияда калыпты. Тентектжпен текке кур Таба ма адам данкты? 48

4- .. Г КабырА'Ч — Не тентект!к icienTi? — Цикл деген зуремен Басы айналып, еш Tiirri Адамра ырык бермеген. Содан барып участок Жоспарынан айрыдран. Ол бэлеге уштасып, Нормадан да тайдырран. Бастык 6ip жак, ол 6ip ж ак Тыцдамаган ешюмдк 0 з айтканын орындап, «Ойбай мынау ecKipAi, Жанартамыз, жана эдю Тауып келд1м»,— дей берген. Ол жанасы — жай 6ip ic, Ашу шыккан кей жерден. Жумысшылар квнбесе, Балараттап, урктп, Bip есе емес, мын есе Жумсап келген ж угш тт. Бэрш айтып не керек, Кеп эйтеу1р бэлесь.. — Кврд1м оны мен де жек, Рас болса дэл осы.— Деп эз1лдеп кыз буран, Кулмек ед1, кулмедк Яки рас, я жалган Оны e3i де бшмедь ©йткеш ондай 6ip есек Куларына шалынран. 40