Сүлейменов Б. Тентектер

- Кдндай керемет, тура кинодатыдай, —дед1 Орынбасар. - Эттен, аралда орман жок,... - Онда жиырмасыншы тасырдьщ Робинзоны 6i3 болатын едпс кой... —дед1 Бакыт. - Керемет болатын едо. Курке жасап аламыз. Аташтан сал жасап, балык, аулаймыз, - деп, Орынбасар Жакрылыкден алыса кета. Бакыт жан-жакка карап турып: - Ж арайды ен дк б1здер бул тур1м1збен Робинзон Крузо емес, Робинзон Куку-Рузо болмасак, жарар едь.. —деп, ез каупш бщщрдь Бул кезде айды булт буркей бастатан еда... Кез ушында тпсушак,ушып бара жатты. Балалар айкайга басты. BipaK, олардьщ эбден карлыккан даусына аралдыц туртындары —крйлар тана елец ета... TiKyniaK, б1рт1ндеп алыстап, балалар кою тунн1п кушатында кала берда. - К,ою тун К0зд1 аштыратын емес. - Мен1ц де, — дед1 Орынбасар К,айраттыц сезш коштап. - Ал, мен1ц карным ашты. — Жаксылыктьщ даусьшан эбден калжыратандык байкалады. - Бшес1ндер ме, мундай жатдайда не ютеу керек екенш? Ец алдымен карнымыздыц ашканын ойламайык- Одан да кулюл1 6ip жайды еске алайык. Ерте, ерте, ертеде Сырдьщ суы тасып, сел болып, айналасы ат шаптырым кел болып жаткан заманда Кдскыралды деген ацшы болыпты, —дед1 Бакыт. 52

I —Ол eM ipre келген куннен бастап бала сиякты !«ылауды бтмепть BipaK,, кун санап есе 6epirrri. \\та-анасы балага лайыкды есш таба алмай дал Золады. Сейтш жургенде аты жок, бала онга келедт Bip куш ана-мынау айкдйга селт етпейтш юл 6 ip зарлы уннен шошып оянады. Далага шыкса, малга кдскыр шауып, ойранды салып жатыр екен. Атка жайдак, мшш сонына туседа. Б1раздан сон, 6ip кекжалды алдына онгерш алып келедь Оны керген ауылдастары “баланыц журепнде Tyri бар екен” деп, жагаларын устайды. MiHe, сол куннен бастап ол Кдскыралды атанды. Ж т т осе келе ацга еш карусыз, TinTi жаяу шытатын болады. Ол б1рде сол колына nieiueci кальщ терщен Tirin берген улкен колтабын киш, каскырта карсы журедь Умтылган кекжалдыц аузына сол колын тосып, тютетедь Сойтш, он колымен жак суйепнен катты урыпты. Арлан сеспей катыпты. Кундердщ кушнде ауыл-аймакка eciMi мэшЬур болтан Кдскыралды Сырдыц бойын емш-ерюн мекен eTin журген жолбарыс жоншде ecTin, онымен жекпе-жекке шыкдакшы болып, сапарта аттанады. Ол бул жолы атка MiHin, озшщ садатын да, кзнжарын да, колтабын да алуды умытпайды. Кдльщ камыстьщ imiHe енш, жолбарыстьщ i3iHe туседт Кун втедк тун етедь Эбден шаршаган сон дем алмак болып жантая бергенде, тасадан окша атылган жолбарыс оны аркдсына enrepin алады да каша жвнеледт 53

Кднжарын белшдеп кынабынан суыра алмаган куш жырткыш ацныц аркдсында кете барады... Bip кезде жолбарыс Кдскыралдыны кьщсылап жаткдн кушйтне экеп тастайды да, анадай жерге барып шокцып отырады. EciH енд1 жиган ол канжарына жармасады. BipaK, am i жолбарыс та, кьщ сы лап ж аткдн KyiniKTepi де оны ц бул кылыгына елец етпейдь Сэлден соц элп купшсгер оццы-солды аунап, сай-суйект1 сыркыратып кыцсылайды. Кдраса, олардыц ycTi-басы толган шымал. Муны керген ацшы оларды аяп кетш, устшдеп шымалды тазалай бастайды. Б1раздан соц элп жолбарыс ацшыныц кдсына келш, аркасына ецгерш алады да, бурынгы жерше кдйта екелш тастайды. М ше, сол куннен бастап Кдскыралды ацшылыкден мулдем криггасыгаы... ■ — Одан соц не болды? — дед1 Жаксылык шыдамсыздана. | —Кдлганы есшде жок, —дед1 Бакыт. —Жолбарыс та мыкты екен. Адамды ецгерш алып... Ацшыныц орнында Жаксылык болса, журеп жарылып кетер едц - деп Орынбасар мырс erri. Олар ещЦ 6 ip -6 ip iM eH сез жарыстырып, шаршагандарын да, кдрындарыныц ашкднын да умытып кета. Бакыт орнынан турып, айналаны 6ip шольш етп. 54

- Ендо тун1 б о й ы 6 ip-6ipaeH ку зетке турам ы з. ;ул ж ер ж ы р т к ы ш с ы з б о л м ау га тшс... —дед1 ол •тты ка гы с ты р ы п ж аты п . Жаксылыкдын ж узш д е та гы д а урей п ай да >олды. Олар тан; аткднша кез шген жок. Кенет кулакка пкушакдыц гурий есттдщ. - Ура-а! - Ура-а-а! Балалар аралды айнала бар дауыстарымен айгайлай жупрш жур. |Тжушак, конып, есйш ашты. 1штен езше iariMi жараскдн милиционер шыгып: — Е, мунда женсщдер гой, батырларым! Коне, коне, мшшдер! Крйды аман алып калгандарьщ ушш ракдоет! — дед! берше ку тм ар ей карап. Кабинадан Эл1мхан ага тусть Бацыт та, Орынбасар мен Жак,сылык,та куанып K erri. Кдйрат жупрш барып ол KiciHi кушакдай алды. Терт жиЬанкезд1 пкуш акка KOTepin мшпзд1 де, Эл1мхан ага крйлардыц касында кадды. Тжушак, узак, уацыт калыц ерттщ успмен ушты. Коз ушында алып “Кировецтер” кершедь Олар ерттщ алдын орагыта сокамен жер жыртып бара жатыр. 55

Бак,ыт и ллю м инаторга жак,ындай тустг Мумкш, Нурлан ага да осында шыгар. Мынау трактор... Жок, анау 6ipeyi... “К,ЫЗЫЛ СУЦКДРЛАР” Соцгы кундер1 “Кызыл суцкарлар” отряды мушесшщ бастары эбден катты. Осыншама жумысты тауып алган ездерь Ауыл тарихын жасаймыз, алташкы комсомолецтердд, пионер- лерд1 аныктаймыз, оларга арнап мектептен муражай уйымдастырамыз деген де ездерь Енда, м1не, жумыс кеп... Кейб1р кдрттар еткещц есше Tycipe алмайды. Ал, бшетш аксакдлдардьщ кебкл жок,. Кешш кеткен, не дуние салган. Олар 6yriH тагы да бас к,осып, алдагы жумыстары жайында акылдасты. - Орынбасар, сенщ звенон, Магрипа эжейдщ уйше барады. Карт Kicire тагы да крл ушын берщцер. BipaK, муражайга деп Касым аганыц домбырасын сурамай-ак, койындар, — дед1 Бакыт. - Неге, 6i3 сураймыз деп келюш едж кой. Бул - отрядтын, merniMi. —Мейл1, сурадын, дел ш , берм ей к,ойса, кзйтесщ? Сондыкдан эз1рше ештеце демеу керек. Мумкш, кешшрек Магрипа эжейдщ 03i берер... Бакыттын, co3iH Орынбасар тагы да белш Kerri. - Мен Магрипа эжейдщ баласы Кдсым ага туралы 6ip дерек таптым. 56

Бандылар ен алдымен оныц он; крлыныц 1усактарын балтамен шауыпты... I Балалар 6ip-6ipiHe карап сштщей тына кадды. - Оны юмнен естщщ? - дед1 Бакыт уншздпсп узып. i - Эжемнен. Ол Kici Касым аганы ете жаксы iureai екен. Б1здщ уйден келш колынан талай >ай шшгп. 03i керемет домбырашы болыпты. Эщц де каксы айтыпты. - Таты да не естщщ ол жайында? — дед1 Ералхан ынтыга туеin. I - 03ipme осы. Эжем кеп HopceHi умытып кальшты. “Есшдзге Tycipin керпцз”, —деп талай ртпщм. Баска ештеце айта алмады. ■ - “Осы Орынбасарды отрядтагылар туешбейдг Юйтпесе, e3i жаксы бала. Дос болуга эбден [лайык. Ак кецш. Ойындагысын жасырмай актарып салады да карап отырады. Оныц бул кылыгын кейб1реулер макганшакгыкка балайды. Мумкш, онысы да бар шыгар. Откен жылы металл сыныктарын жинауда отряд намысы ушш езшщ эл1 жендеуге келетш велосипедш тапсырып ж1бергеш бар”, — деп ойлап койды Бакыт. Бакыт уйге келю1мен эжесше “Касым аганы 6uieci3 бе?” деген сурак койды. - Кай Кдсымды? — деп, эже ец алдымен таныркады. 57

— Магрипа эжейдщ. - Айналайын, Кдсымды бшмейтшдер жок шыгар. Оныц ажалына кувддз мулешмсш, ал! кеш ке аш к,аск,ырдай анталаган байдыц итаршылары жети гой. Од - ж т т т щ султаны ) едь Комсомолсьщ деп оган не керсетпедь Кдсым мен сенщ атац арасынан кыл етпейтш айнымас j дос едь Жол-женекей бандылар жолаушылардьщ алдын кес-кестеп, торуылдайтын. Кдсым солардьщ б1реушен де корыкдай, 6ip кора жанды осы K,a3ipri ауылга бастап келген, артель курган. - Сонда шынымен-ак, бандылардан корыкда- дьщыздар ма? — Кдйта олар б1зден корыкды. Сэлден сон, Бакыт: —8же, Кдсым ага эщц жаксы айтатын десед1, сол рас па? —деп сурады. — Иэ, иэ, ол ауылдыц гул1 едо. Кеш болса бар жас алтыбаканныц басына жиналып, тун ауганша ойын-сауык, куратын. - Оныц саусакдарын балтамен шауып тастаган деседь Рас па, эже? - Кулыным-ау, сен эцпменщ мэн-жайына TyciHe бермейсщ гой. Bip тойда Кдсым байдьщ 6ip куйыршыгымен айтыскд lycneiaui болатын. BipaK, байлар кылмысымызды эшкерелеп, халык алдында маскаралайды деп ойлап, капылыста устап алып саусацтарын KecinTi... Эже айдкан жайыттарды Бакыт коз алдына елестетш, отырып кздды.

...Ертецш е белгш енген уацытта “ К,ызыл сункарлар” отрядыныц мушелер1 пионер бэлмесше тугел жиналды. Ец алдымен Орынбасар ез звеносыныц Магрипа эжейдщ уйше барып кэмектескенш хабарлады. Одан соц тори белмеде т у т турган домбыра жоншде сураганда, эжейдщ “Кдсым- тайымньщ K03i гой” дегенш, оны кастерлеп устайтынын айтты. Одан соц Бакыт эжесл айткдн кешеп эцпмеш баяндады... Bipa3 уназдпеген соц балалардыц 6ipi: - Айтыс болып па? —дед1 тосыннан. - Оны сураган жокпын. - Сурау керек. TinTi K33ip, —дед1 Айгул . Балалар сэлден соц тура Бакдптыц уйше тартты. - Сэлеметаз бе, эже? —деп, Айгул торге озды. - Иэ, иэ, кдрактарым, кел1ндер, —деп, эжей булардыц келгенше куанып калды. - Эже, азден 6ip HopceHi сурауга келдпс, — дед1 Орынбасар терде myni турган домбырага карап турган куш. - Неш? Сурандар, бшсем айтайын. - Кдсым ага айтыска катыса алды ма, осыны бшейпс деп едж. - Иэ, иэ, ецщ eciMe TycTi. Айтыска тускен Кдсым домбырасын жалгыз колымен тартты. Оц крлына кшз куйдорт басып, тацып алыпты. Халык, оте кэп жиналды. 59

Бандылардьщ жауыздык эрекетш аяусыз эшкерелед1, жаца заманды шабытгана жырлады, артельдщ артыкдшлытын айтты. BopiMi3 уйып тындадык. Б1раздан сон ж т т т е р Кдсымды KGTepin алып кегп. Ал, ертещ не... — Эжей токгацкырап кздцы. - Ертещне Кдсымныц колы домбыгып icin кеткен сон, аудандаты дэрйерге коршбек болып бара жатканда, жолда бандылар кутш алып, айуандыкрен елйршть.. Эженщ эцпмеа балаларга катты эсер етп. Бакыт дэптерше элденелерд1 асыгыс жазумен бодцы. Бакыттьщ киялы жан-жакка алып ушады. Есше Нурлан, Эл1мхан агалары туст1. Одан соц epienri болатын жиналысты ойлады. Сонда ол отряд аткарып жаткан жумыстар туралы “Кдзакстан пионерЕ’ газетше макала жазтысы келетшш айтпакшы болды. Мумкш, ыцтайсыз шытар... Ол колына калам алды. “Курмегп редакция, мен аздерге алташ рет макала жазып отырмын. Ал, менщ айтайын дегенш : б1здщ “ Кдлзыл суцкарлардыц” алда аткаратын жумыстары туралы. Б1з оз ауламызга байланысты тарихи деректер жинап жатырмыз. Осындагы алгашкы партия, комсомол, пионер уйымдарыныц мушелерш аныкгадык. Олар коп екен. 60

ji Соларга арнап мектеп жанынан муражай аштык,. Bip куаныштысы, жалынды комсомол, ijran жауларыньщ колынан мерт болган Кдсым дганыц домбырасы н М агрипа эж ей дщ G3i жакында муражайга экелш берщ. Бул —мундагы 'ец кдсиегп де кдcтepлi зат. Орынбасар — ец жакын досым, тимуршылар командасыныц командир!. Ол ¥лы Отан согысынан балалары оралмаган кдрттарды, ж алгы зипк к1сшерд1 камк,орлык;к;а алды. Тимуршылардыц камкорлыгында жиырма уй бар. Ал, эскер отбасыларына эр мереке сайын куттыктау хат Ж1берем1з. Сонымен кдтар балалар бакднасына да кдраймыз. 03iMi3 ш етелдж достарымыздыц ауыр турмысы туралы спектакль эз1рлеп жатырмыз. Ералханньщ звеносы макта кабылдау пункт!н назардан тыс кдлдырмайды. Шашылып калган мактаны жинастырады, машиналардыц алкапка уацытылы шыгуын кдцагалайды. Егер кррабынан мацта шашы- латындай болса, оны жендетпей крймайды. 03iMi3 жасаган сапа талонымыз бар. Соган ие болганда гана журпзуиплерге рук,сат бершедк Кецшар басшылары б!здщ бул колгабысымызга риза. Отряд наукан кез!нде тапкдн каржымызга мектеп муражайын жабдыктау женшде meniiM кдбылдады. 61

Ал, ymiHiiii звено — менщ звеном. Б1зге ез ауылымыздьщ шешресш жасау жуктелген. Бул - ен басты MinaeT. “Кызыл суцкарлар” отрядына муше болгысы келейндер ете коп. Сыныптасымыз Леня жайлы айтпай кетуге болмайды. Ол —6ip керемет бала. Пионер. Улты - грек. Кдзакдпа сейлегенде аузынды ашып каласын,. BipaK, 6ip окшшгий, олар ата-анасыньщ туган жерше жакында к о ш т кета. Хат жазып, хабарласып турамыз деп уэделескенб1з. Менщ ойымда журген 6ip жак,сы идея бар. Б1здщ мектепте 6ip пионер отрядын К,асым аганын, еслм1мен атасак, жен болар едь Бул niidpiMfli co3ci3 колдайды деген ойдамын. Е н д т хатты отряд жиналысынан кейш жазамын. Сау болыцыздар. Сэлемнен, Бакыт Асанов”. Ертецшде “Кызыл суцк,арлар” отрядыньщ мушелер1 тагы да бас к,осты. Бакыт оларга “К,азакстан пионерГ’ газетше жазып ж1берген макаласы жошнде жасырмай айтты. Балалар оныц отрядты Кдсым ага eciMiMeH атау жоншдеи усынысын кызу коштады. Сол KyHi Бакыттьщ куанышында шек болган жок. 62

ЭЦГ1МЕЛЕР ЖАЛРЫЗ YJI CepiKTin KeKeci су жана мылтык сатып алды. Крсауыз. Мылтык, белменщ как TepiHe шнгел1 6epi CepiKTiK бойы на керемет 6ip куш пайда болгандай едь Керген сайын колымен 6ip сипап кояды. 03i эйбет-ак. Арада б1ршама кун еткен. Ойыннан эбден шаршап кдйтты. Апасыньщ “колынды сабындап жу” дегенше карамастан, шелектеп суды кисайта теге-меге саусактарын ж ш с тп алды да, тамакка KipicTi. - Осы сен-ак асыгасын, да журесщ. Журттын, балалары сиякты кдшан тана дурыстап, уактылы тамактанасьщ?! Аскдзанынды куртасын гой. Апасыньщ сезше эбден eTi уйренш кеткен. Ac iuiKeHine басын изеп, келшкендж сыцай танытады да, ал бггкен сон; акда кулак сиякты. Bip жагынан Kipin, екшийсшен шыгып кетедо.

- Ana, м е т шашалттьщыз гой, сел болмаганда мына тас тамагыма кетш калатын еда. - Тасы H eci, K y p iu m мукият тазалап, уш кзйтара жуганмын. - Ал, мынау немене? —дед1 Серпе тас дегенш KepceTin. - Бшмеймш. - Ала, мынау тас емес, коргасын бытыра гой! Тамаккд кдйдан туеш кеткен?! Анасыныц сонда гана есше отагасыньщ анга шыгып, 6ip акбекеннщ текесш атып екелгеш туей. - Акбокеннщ eTi гой. Кеше екен Сагырбай- дьщ тентепмен 6ipre атып екелген. ETi тыгыз- ак екен. BipaK, eieiHimTici —шннде еы-уш айлык баласы бар екен. Тойып жеп ал. Палауды пюкен сетшде жемесец, дем1 езгерш кетед1. Анасы e6irepre туеш, толганып жатыр. - Ала, акбекеннщ етш керсет1ц1зш1? - Анау бастырманьщ астында. Ал, бас-сирагы дэл!зде. Сирагынан саган кдмшы жасап беремш деген екец. CepiK imin отырган тамагын коя салып, жуг1ре женелдь Белмеге к!рд1 де акбекенн1ц денеа салынган ьщысты ашып калды. Аядай гана ыдыстьщ 1ш1нде улан даланыц epKeci - акбекеннщ денес1 жатты. Белмен1ч nninne жусанды даланьщ Hci анквды. Жакындау келш, мукият карал efli, 6ip тал жусан туягына кыстырылып калыпты. Ол жалма-жан табигат тагысыньщ кезще кдрады. Меп-мелд1р. 64

I Tipi сиякты. Timri муны керш тургандай... iBipaK., улкен KipniKTepi flipui какдайды. Тек кезшщ астында 6ip тамшы жас кдтып калыпты. ,Тура жылап жаткдн сиякты... Серпе одан epi не болганын бшмедг Сыртка атып шыкты. Жана гана сынсып турган табигат ещй кущренгендей... Ол уйге жупре Kipfli де, Tepri белмеде rnyai турган мылтыкты о к саларымен 6ipre алып, жанып жаткдн ошакдагы откд лактырып ж1бердк Селден сон окжарылып, ошактьщ мацын астац- ; кестецш шыгарды. Анасыньщ терюншен келген кара казан шурык теспс бодцы... 0Keci “мылтыгым” деп жупрдг.. Uleiueci “казаным” деп зар какты... Алыстан “кулыным” деген ежесшщ даусы шыкды... Жалгыз ул жапан тузге карай жупрдг Дала ел1 KyHipeHin тургандай едь.. ГЕНЕРАЛДЬЩ HEMEPECI МЕН ПРЕЗИДЕНТТЩ БАЛАСЫ HeMepeciHin MiHe3i де aTacbmiKi сиякты шатактау едь Ересектер генералдан аяк, тартатын. Балалар генералдьщ немересшен жалтактайтын. Оньщ себебк Жасулан атасыньщ баласы болып ecTi. Ал, генерал халкыньщ epKeci болып ecTi. 65

— Ж асуланньщ ауылга келгеш сол-ак, eflij шынжырынан босанган тебеттщ кейпш кешть “Эй” дейтш эже, “кой” дейтш кожа болмады. Рахат. Ерюндгк. Ауыл. Kpperi —таба нан, устше 6ip ел1 жагылган колдьщ сэры майы, сусыны - ашыган коже. “Эже” деп айкайласа бодцы - 6opi дайын. K^3ipri ауылдьщ кереметс осы тана. Кдйсар — ауылдагы ец улкен кожалык президенттщ баласы. Оныц eciMiH тура тауып койган. Кдйсар десе кайсар. Айтканынан кайтпайды. Не шекюш тынады, не дос болып, 6eicicin тынады. Ол келе жатканда H e6ip ауылдьщ кабатан иттершщ 03i куйрытын кысып, не урерш, не кыцсыларын бшмей, уйииктерше юредп бйткеш, президенттщ баласы —соткар. Крлына тускен1мен урады. Президента ауыл сыйлайды, ал, баласынан бар бала сескенедЕ Ею бала косылып, 6ip-6ipiMeH дос болталы 6epi ауладагы кунделпсп емйр езгерш сала бердЕ Генералдьщ HeMepeci ез1мен 6ipre каладан барлык ойын куралдарын ала келштЕ Скеитборт, ролликп коньки, кауын сиякты сопак регби добы. Не дейсщ, кинодан кергеннщ 6opi бар. Ал, президенттщ баласы ауыл балалары ойнайтын ойындармен каладан келген конакгы тан калдыра алмады. Сейтш жургенде каникулдьщ 6ip айы ото, балалардьщ inii пыса бастады. Доп жыртылды. Коньки майысты. Скейтборд сынды. 66

Ауылдыц мацын шуылдатып, тем1р жолды кайыстыра пойыз ететш. Олар тура калып ;вагондарды санайды. Шатасып кетш, тэты да санайды. Ал, арыктьщ суы тобьщтан аспайды. Шомылып береке таппайсьщ. I Эйтеу1р, кецшаздпс кайта-кайта баса бередь | Балалар ещц не ютерш бшмей элек. j —Таптым, —дед1 президенттщ баласы. —Мен | жана ойын ойлап таптым. j - Кандай? —дест1 балалар. - Карта ойнаймыз. Утылганга арнайы I тапсырма бар. Мысалы, Кдсымханнын уйшен j алма урлайды. | - Оны урламай-ак, тегш алып келейш, дед1 ; Кдсымхан. - Ж ок, онда т э ты болм айды , — дед1 | генералдын немересг - Таптым, таптым... ещц карацгы TyciciMeH } вагондарта тас лактырамыз. ! —Мунымыз дурью емес, —дед1 Есен. - Осы сен-ак корка беред1 екенсщ. Сужурек. Ешым бшмейдь - Тек “Тулпар” пойызына лактырмайык- Ол шет елдш. Онымен менщ таныстарым журедь Уят болмасын, —дед1 генералдын немересг - Келютж. Балалар “алты карта” ойнауга KipicTi. Бул жолы да Есен утылды. Уэденщ аты - уэде. Ещц кешке карай ауылдьщ шетше шыгып, пойыздьщ OTyiH андитын болды. Келклм сол. 67

Есенда желкелеп алып келу Асхаткд тапсырылды. Эйтпесе ол коркып, келмей кдлуы мумюн. Президенттщ баласы уйше келсе, э к е а кутщ| отыр екен. —Осы сен Алматыга барамын деп коймап едщ.' Бугш peri кедвд. Асан нагашыцныц улкен улы уйленбек. Дайындал, тойга барамыз. Оныц куанышы койнына симай, жолга дайындала бастады. “Эттец, балалар менщ калага бара жаткднымды бшмейд1 гой. Ешюмге айтып улгермейтш болдым. Meirni, келген сон, ecrip”. 0xeci exeyi вокзалга да келдь Билет алды. Пойызга да мшдь Ещц, мше, жуйткш келедо, жуйткш келедд. Bip кезде оньщ ойына баганагы уэде тустг Пойызга тас лакдыру. “Ештеце етпес, пойыздыц вагондары коп кой. Оныц ycriHe Есен солакдй, терезеге типзе алады дейсщ бе?”, —дед1 03iHe-03i. MiHe, кдлыц камыстыц кдсына да келш кдлды. Ещц сэлден соц балалар тыгылатын жер де кылац бередг. Мше, мше, кдз1р... Ол терезеден алыстау жерге жылжып отырды. — Сен далага кдрап отырганды унататын едщ гой, не болган саган? Bip жерщ ауырып тур ма? - дeдi OKeci. —Жок, эшешн... Эке, а з де 6epi отырыцызшы? Президетгщ баласы кара терге Tycri. Кдстарын- да отырган бейтаныс ею коке терезенщ алдына жакындай бердь —А, а, агатай... Осы кезде терезе шарт ете кадды. 68

т к Майда шынылар пике жацбырша жауды. Тура |крлдан кескендей. У лкендт жугершщ дэншдей. 1 Купенщ iiiii астац-кестец. Доцгалактардьщ сартылы. Куйын жел пике Kipin, ойранды салуда. : Не болганын ешюм укпай калды. Айкайлаган ь дауыс... Пойыз жуйтюп келедь Е й агатайдыц, экесшщ ycTi-басы тугелдей кдн. Президенттщ бугш гана киген ак кейлеп кып-кызыл. Kepini купедеп адамдар келш, кемектесш 1 жатыр. — Амансьщ ба, балам? Кдз1р, каз1р... Ш п т емессщ бе?! Кррыкда. Терезенщ сынганы гой... 0 K e c i улын бауырына кысты. Бала копке дейш козгалган жок. Тек саусактары шым-шым етш, солкылдап ауырып барады. Ол алаканын ашты. Bip уыс шыны маржандай жылтырап, саусак- тарыньщ арасынан еденге сусып Tycin жатты... Пойыз жуйтюп келедь Дочгалактардьщ ыргакты уш енда оньщ журепн сыздатып, жуйкесше шеге каккандай еда... кус ТУМАУЫ - Эже! Ау, эжетай! Жазгы каникулга келген Мешрда ешюм кутш i алмады. Ол оган ренжзген де жок. Мойынга асынатын сомкесш бастырманьщ 69

устше лактырып тастады да, былтыр бэаре етт этап берген кулынын 1здеуге KipicTi. Мал корага жакындаганы сол едк эр жерде тэцкит-тэнкиш, елin жаткан тауыктарды кердг Арасында б1рен-саран кептер, торгайлар да кездеседг “Кус тумауы ауылга да келотй гой” деген ой сап ете калды. Ещц не icTey керек? Ауданга хабарласып, дэр1гер шакырткан жен. Ауылда телефон деген атымен жок,. Кдлтасындагы уялы телефонын косып xepin ед1, — гстемейдо екен. - Кулыным, келш кдлдыц ба? Айналайын, 6i3 ceHi ертен келед1 деп едпс. Уйге жур. Эжес1 немерес1н айналып-толганып жатыр. М етр де эжесш сагынып калыпты. Осы ауылдагы агайын-туыстьщ пшндеп MempiMflici де осы xici. Ен алдымен куанатын да, 1здейтш де эжесь - Тауыкдар ауруга шалдыккан болу керек, кырылып калыпты шетшен. Обал гой. Солардьщ улпасын жулып жатыр ед1м. Саган мамык жастык жасап беремш,—дед1 эжесь - Ой, эже, бул тауыкгарга тимещз. Кдз1р дуние жузш кус тумауы o6irepre салып жатыр. Оте кдуйти, жукпалы,— дед1 М етр. - Обал гой. Тумаудан кудай сакгасын. Жур уйге, ки1мщщ ауыстыр. Маган кемектесесщ. - Эже, с1з-ак тусшбещц екеншз. Тауыкгарга жакындауга болмайды. Журйцз, ец алдымен колыцызды сабындап жуайык 70

|Одан сон дэрйерге хабар беру керек. — HeMepeci кэнетш емес. - Дэрпер1 Heci?! Б1здщ ауылда олар атымен жок кой. Ал, ауданнан келгенше мына ел ген тауыктарьщ сасып кетер. ; — Онда берш 6ip жерге жинап, ертейм1з,— iefli Meftip. - Кдп, сен келгенде мына поле де кабаттасып, : a6irepre TycipreHi... HeMepeci эжесше крлын кайта-кдйта сабын- ; датып жугызды. Одан сон ауланы аралап кердь Уй кустарынын 6opi жайрап жатыр. Эжеа б1рнеше тауыктын улпаларын жулып та улгершть — К,ап, обал гой, eTi арам болган м ен, улпаларын жулып алайыкдлы, — дед1 кдрия немересше жалынгандай. — Жок,, болмайды. Теледидардан куш ге K o p c eT in жаткан ж ок па?! Одан да маган i кемектес1н1з, алыстау жердеп шункырга апарып тастайык,- дед1 М етр. Bip кезд1 ойындарынан шаршап, уйге Сэуле мен Ербол келдь Оларга да жумыс табылды. Сэуле ауылдык эюмшипкке мына хабарды j жетюзуге жупрдь Ал, Ербол колына рэзщке | колгапты KHin, эр жерде шашылып жаткан I кустарды жинауга KipicTi. - B ipeyi де калмасьш. Тауык, кептер, титл торгай да. Бул ауру—кус тумауы, эте KayinTi. Уйдщ манына ешюм юрмейтш болсын. 71

Карантин. Дорнер келгенше, абай болуымыз керек. Жаца 6ip 03ipre дешн жаймашуак, аула ебден a6irepre тусть Эжелер1 шаршады. Ербол мен Мешр кара терге туст1. “Осы Мешр келсе болды киямет кдйым, акыр заман орнайды. Былтыр да тайдан кулап, буюл ауылды дурлпепрген. “Б1рде омырткдм десе, одан соц кабыргам сынган шыгар деп шыккдн. Эйтеу1р, ауырмайтын жер1 калмаган”. Дорнер келген соц тана тыныштанган. Ал, 6yriHrici мынау. BipaK, мунысы дурыс та шытар. Кдланыц баласы бшпш кой. Эшешнде ЖYгipiп журген тауыктар, TinTi кептер, тортайлар да жайрап калганы...” Ерболдыц ойы сан-сакка жупрдк Сенбейш десе мынау, 6opi кез алдында. Туске таман ауладагы кустардын барлыгын ж инап, шункырга тастап улгердь Енд1 дем алмакщы болып отыра бергендер1 сол е д х , жуш жулынган 6ip тауык кайта Tipuiin, кыт-кыттап кастарына жупрш келдь Оны керген балалар устамак болып, ауланы айналдыра куып жур. Устатсын ба?! Жан тотл, жетюзбейдк Жумыстан KOKeci кeлдi. Ол Kici аулада не болып жатканын тусш бей ац-тац. Тацертец гана барлыгы орнында болатын. Ауланын imi желге ушкан улпалар. Жуш жулынган тауыкгар безек кдгып жупрш жур. —Апа, не болган? Тус1нсем буйырмасын. 72

—Тауыктарга тумау тиш и,— дед1 анасы. —Тумауы H eci, уйге жем экелд1 ме? — Иэ, тацертец трактор кедin, 6ip телешю сасык жемд1 тепл кеткен. Соны тауыктар жабыла жеп. Ещц мше, уланып, жайрап жатыр. Мен оба ауруы десем, немерем кдйдагы 6ip кус тумауы дейдь — Ала, бул жемд1 шарап жасау зауытынан экелген. Жуз1мнщ кдлдыгы гой. Тауыктар жеп, соган мае болып калган гой... Bip кезде шункырда жаткан тауыктардыц мастыгы таркап, eciicriH алдына жинала бастады. Keft6ipi тецселш жур. ЭсН, мастыктары эл1 таркамаган болар. Ал, эжем жунш жулган тауыктардын ycTi кызыл шакд. Кднаган. TypiHeH адам шошиды. М ешр осы 6ip кылыгына катты уялып, coMKeciH мойнына асынды да аулага карай беттедо. Ойы—кдлага кдйтып кету. —Мешр, —дед1 KOKeci жэй гана. — Сен кшэл1 емессщ, кдйта дурыс ютегенещ. Рахмет саган. Кус тумауы дел буюл элем дурллш жатыр. Ал, б1здщ уйдеп жиендерще 6 9 p i 6 ip . —Алматыдан улкен конак келдь Неге карал турсындар? Ербол, тауыктардын 6ipeyiH уста, сой,—дед1 эжесг 73

РОНАЛДИНЬО Б1здщ ауылга Ронадциньо келдь 03i 6ip ерекше бала екен. Шашы узын. Уштары буйра тарткдн. Кдскд кунге де аямай кушпть Бейсболкасын басына баса iaiin алган. Баска балалардан 6ip ерекшелнз —кулагында бармактай сыргасы бар. 03iH e жарасып-ак тур. Алгашкыда Роналдиньоны тусшбегенб1з. Сейтсек, ез1м1здей, TinTi керемет бала екен. Ол келген куннен бастап б1здщ ауылдыц “тентек- Tepi” адам танымастай езгерш Kerri. Эрине, тек жаксы жагына. —Сен Тастауо боласыц, —дед1 Тастанга. Есенге —Эсебио, Жаксылыккд—Жаирзиньо, Рахымга— Рональдо, Кдсымга—Роберто Карлос, Кдлига— Кака, Заманбекке —Зидан деп айдар такты. Ал, салмагы бес пут келетш Орынбасарды 6ip аптада ж н тктей етуге уэде берщ. Орынбасардыц футбол королш щ eciM iH алгысы кедвд. —Менщ жейдемдеп сан —10. Бул санда yHeMi Пеле ойнаган. — Жок. Сен1ц атыц Жуан болады. BipiHiui голды соккан — сол П е л е ,- дед1 Роналдиньо кесш айтьпт. —Жуан —бше-бшсец, Бразилияньщ ец мыкты коргаушысы. Алынбайтын кдмал. Кей балалар кыр мшез таныткысы келдь — Ертец тацгы алтыдан турып, дайындык бастаймыз. 74

Келмейтшдер ездер1 бшсш. Тэртш катал. Спартандык тэсшмен дайындалатын боламыз,— дед1 жацадан келген бала. — KeiTiK, езен жакка барайык- Bi3 эп-сэтте-ак элем футболыньщ жулдызына айналып шыга кедщк. Ещц кувддз-туш тенбш допты куа 6epriMi3 келед1 де турады. Роналдиньо спорт мектебшщ жетший сыны- бында окиды екен. Ойнамайтын ойыны жок- Алгашкыда оны ата-анасы би мектебше бермекпп болыпты.Уш ай дайындыкка да кдтысыпты. Б1рде 6ipre билейтш cepiK кызды кершшщ баласы тартып алыпты. Exeyi эбден жулкыласады. Кдрсыласы оны жамбаска салып, жаксылап лакдырады. Ронал­ диньо жещлш калганына ызаланып, каратэ ушрмесшен 6ip-aK шыгады. MiHe, содан сон спорткд деген oyecTiK жалгаса бередь —Е, мунымыз жарамайды,—дед! Роналдиньо танертен жолыкканда. — Кшм спортта басты мэселе. Кшм ен, алдымен ьщгайлы, т а к , одан соц жецш болуы керек. Бупн жупрудк ертец калай кулауды уйренем1з. Жаксы ойнау ушш— жаксы кулай бшу керек. — Иэ, иэ,—дед1 Орынбасар, жок ~Жуан. — Кулау онай, ал жылдам турып кер. — CeHin бул ойьща мен келюпеймш ,- дед1 жаца келген бала. 75

— Жапондарда сумо деген курес Typi бар. Салмагы он-он бес пут келетш палуандар кез шеспейтш шапшандыкден кцмылдайды. Оларды ез елдер1нде кдтты курметтейдь Макдан тутады. Ал, Жуанньщ мына салмагы салмак, болып па? Кер де тур, майы epin, су болып термен шыгып кетедь Тек саган крассовка алу керек. Ал, мына аяк ки1м аягынды ауыртады. —Эпкеме айттым, ©передц—дед1 Жуан. Роналдиньоньщ жацагы созшен сон, Жуан эжептеу1р маркайып кадды. Балалар апта бойы дайындалды. EipaK, тецбш допты эл1ге дешн колдарына устаган да жок. Футбол алацы да дайын болды. Сызыкдары октай. Ал, какда ше? Кореец коцш ц тояды. —Ертец до п пен алгаш кы дайы нды кты бастаймыз. — Ура-а-а! Алыстан ею кыз бала коршдь Крлдарында туйшшектер1 бар. —Жуанньщ эпкелер1, —дед1 Карлос. —Жазира гой, маган крассовка океле жатыр. —Орынбасар куанып, алдарынан жупре шыкды. -Ауылдагы ец эйбет кыздар, Жуанньщ эпкелерь 0здер1 ж етеу. BipiHeH 6ipi о тк ен , ед ет!, енерль Зиданныц co3i Роналдиньоны елец еткззда. 76

w — С элем, балалар! Суйю мтайга аяк, кш м экедцж. Одан сон ойындарынды тамашалайык деп. К эне, киш корил. —Жуан эпкелерш щ сыйлыгына куанып кадды. —Сен, Бразилиядан келген Роналдиньосьщ ба? —Иэ... Ж-ок... — TyciHiKTi. Мен Айнурмын, ал, сщл1м - Жазира, жегший сыныпта окиды. —Жулио! —дед1 конак, бала. —Жок, Жазира. —Кепйрпцз. Жэй, ешешн гой. —Роналдиньо ) беисболкасын шешш, колына алды. Ол OMipirme кыздардан кысылып кермеген. Бугш... Exi кыз онын, сыргасынан кез алмай узак, кызыга карап турды. Ал, Роналдиньо уялып, жота тусынан суык, тер журш еткенш де байкамай кадды. “Кандай керемет кыздар! Ауылда да мундай суду болады екен-ау?!” — дед1 езше-езь —Б1з кеттж. Жакында ойындарынды тамаша- лауга келе\\йз. —Роналдиньо, е с т щ кандай эдем1 екен,- дед1 eKiHuiici улкен бота коздерш мелд1рете карап. Кулюсi де меМ ртдь 0зш е жарасып-ак тур. “Жулио, Жулио”. Ешк1м Tic жарып, ештеце деген жок. Балалар Роналдиньога карап кояды. Оныц тепкен доптары кисык келп жатты. T im i аягы езше багынбайды. Дайындык жайына кадды. 77

Жарыс басталатын кун жакындаган сайын балалардьщ крбалжуы кушейе TycTi. Кдрсы жак,— сепзшпп сыныптьщ окушылары оларды “сол аякден-ак, утамыз” деп макданып жур екен. Ал, к,оки кдздай сидиган Бекзат алакднына TyKipin, укалап жургенге уксайды. “Аягына доп тимесе де жупргенше мэз неме”. Уакыт —твреип, керсетер. Жарыс басталардан ею кун бурын конак бала 6ip себептермен аяк астынан ушне кдйтып кетп. Крштасарда сужаца тецбш добын Жуанга сыйлады. —Ендш каникулда кайта келемш, кутщдер!— деда. Балалар Пелесшен айырылган Бразилия командасындай куй кеигп... ТАБА НАН Асылдыц inii эбден пысты. Кун узак уйде жалгыз калады. Ересектер тугел жумыста. Сарыла куткен каланьщ Tipuiuiiri зерпспрдк Ендй! ермеп - сыртка шыгып, серуендеу. Балмуздакты тамагы ауырганша жедь К,олыныц uiipe болганы сонш алыкты — саусактары 6ip-6ipm e жабысып кдлудыц сэл-ак алдында. Ал, жуайын десе,—жакын манда су да жок- Газетпен cypTin едк колы, 6eTi кап-кара бояу бодцы. TyicipiKTen суртп. Онша кете койган жок* Кураторы бала боп шыга кедпд. Еспсгщ алдынан шекес1нде терт деген жазуы бар ею таякшалы троллейбус жш етед1 екен. 78

Осы 6ip тацсык, келж ке эл1 мш ш кермептг “MiHeMiH де, кдйта айналып келгенде уйдщ кдсынан тусш каламын,” —дед1 езше-езь Мщщ. Троллейбус жуйткш келедг Тек газды басса бодцы. Рахат. Келеа аялдамага келгенде, ею тэжж баласы келисгщ арткы eciriHeH мшш, кондуктор тетеге керш бей орындыктардын, арасына тыгылып калды. Bipeyi ересек те, eidHmici — бокмурын. YcTi-басы алба-жулба. BeTi сатпак,- сатпак, Оларды керш, Асылдьщ журеп айныды. Лезде Tepic кдрамаса журеп айнып, лок,сып ж1беру1 мумюн. Э л п ею бала мунын, жак- тырмаганын байкады ма, жудырыгын туйш, сес керсегп. Ал, троллейбус цозгалысымен орындарынан турып, эн бастады. Ах, это девушка, Меня сума свела. Разбила сердце мне, Покой взяла... Олар осы 6ip шумакты айтты да, “дай деньги” деп, отыргандарга алакдндарын жайды. Ересек- тер шама-шаркынша усак, тиын 6epin жатыр. Bip кезде кондуктор тэтей оларды керш кдлып, урыса женелдг ~Енд1 кдйта M iH ym i болмацдар. М ойын- дарынды жулып аламын. Троллейбус аялдамага токдап, есж тщ ашылганы сол ед1, eK eyi сырткд атып шыкты. 79

Крлдарын кетерш, бултап кояды. —Ал, сен не кылып турсыц? Туе, —дед1 Асылга элп кондуктор тэтей. — Тэтей, менщ, менщ... Оньщ мщпрлеген даусына кулак та аскан жок. Yineyi аялдамада тур. Элп ею тэжпе баласы Асылта карал, кулш кояды. “ О здерш е кдрам ай, матан кулгеш Heci?”. Олар Асылта док KepceTKici келдь —Бул —б1здщ аумак. Аулакжур,—дед1 улкеш. — О ттап сы ц ,—дед1 Асыл. —K,a3ip кулак шекецнен 6ip переем, ана шалшыктан 6ip-aK шытасьщ. Оньщ ашулантанынан тайсактатан eKeyi лезде кезден тайып болып, келеа автобуска жармаса мшш кете бердо. Асылдыц есше будан ею жыл бурынты мына 6ip окига тусп. Ауылдыц мацындаты тут аташыныц касына б1рде сытандар, кейде месхитин турпегер келш, шатырларын пгетш . Олар уйдьуйд1 аралап, кайыр сурап, туртындардыц ытырын шытаратын. Ал, оншакты куннен соц кайта к о ш т , Kepmi ауылдыц мацына коные аударатын. Сейтш, дуанагершипк кэсш терш кайта жалгастыра беретш. Бул — олардыц ата кэабьтш . Дэл сондай сэттердщ 6ipi едо. Асыл э ж еа eKeyi элп “кошпендтердГ’ аяп, уйдеп есю кшмдердо ретке келнрш , тазалап, касына 6ip таба нан косып, оларга апарып бердо. Олар риза болтан сыцай танытып, рахметтерщ айтты. 80

, Ал, оншакты куннен сон, элп конактар кдйта Komin кета. Асыл осы 6ip окитаны достарына \\ унели мактаныш сез1ммен айтып журда. Bip кун1 балалар тут агашыныц жемюш жеп, манында ойнап журген. — А сы л ,- дед1 Ёралхан, жерден ж ен коян тапкдндай. — Мынау сенщ джинсищ емес пе? Сен элп тшеншшерге бермеп пе едщ? ; — ИЭ. ДЭЛ 03i. — Одан да маган сыйламадыц ба? М енщ джинсишнщ жок, екенш жак,сы бшесщ той. ( Досыныц ce3i Асылта ауыр тидь Сондаты уялтаны-ай! Ал, шеткер1рек, эрще... эжесшщ nicipreH таба наны сол кдлпында жатты... ЖЫЛАЦК,Ы - А, а-а ! - Жыланкы келе жатыр. - Бэ,б-б! Болменщ eciKTepi сарт-сурт жабылды. - Жу, ж-ж ! 1шшен кулыптана бастады. Еркебуланта 6opi кызык, коршдь Батырханньщ тобе шашыныц тнс туртаны. Асылдыд жактыр- матаны. Серйсгщ мазасыньщ кеткеш. Bapi, 6api де. Ецщ сол жылацкыныц и м екенш Koprici келдд. Сырткд шыкты. Тук битмегендей, мазасыз дауыскд жакындай туей.

— Сэлем. — Сэлем. — Сен, сен... Мен—Еркебуланмын. —Ол бейтаныс балага карай колын созды. — Мен сеш бурын кайдан керд1м? Жузщ таныс,—дед1 Аскар. —Алтыншы “Шанырак” ауданында турамын. —Онда керин екенб1з гой. Мен ушшшщемш. — Арасы алые кой, —дед1 Еркебулан. - Bipi каланьщ шыгысында, еюншкл батыста. —Bapi 6ip. В1кшам аудан болган соц 6epi 6ip емес пе? Одан да екеум1з дос болайык, — дед1 Аскар. —Жерлес екенб1з гой. Еркебулан иыгын кикан, етюздг. — Мунысы жылацкыньщ усынысына селкос кдрагандыгы еда. “Мундай адамдарга 6ip жакындасац бодцы, кыр соцыцнан калмайды. Жылайды да журедь Зарлайды да журедо. Акыры айткзнын ютетпей коймайды. 0 зщ де icien беруге дайын турасыц. Кутылганыца куанасьщ”. Еркебулан Аскармен таныеканына шггей екшдк Балалар орталыкгагы жасосшр1мдер сарайына барып, футбол секциясына кдтысады. Ойындары да эжептэу1р. Уйренш калды. BipaK, ойнаса болды, Аскардыц к е ц ш толмайды. “Маган, маган... эттец, мен сокканда какдага дэл юретш еда. Тфу, сен де осы. Аягын кисык па осы,”... - деп айкдйлайды да журедь Баска сезд1 умытып калгандай. Ренжщц. Болмашы нэрсеге ашулана- ды. Ойынньщ берекесш кедредд. 82

1 | Сондыктан да балалар Аскардан аулактау журедь 1штей жакгырмайтыны сондыктан. - Марадона болгысы келед! гой. Атактыц 6opiH иеленбеюш,— дед! Батырхан. —Буюл Аргентина курамасынын ойыншылары Диего Марадонага пас беретш. Ол тек допты какпага карай багыштап туратын. Мыктысы мыкты. Буюл команданьщ абырой- ын 6ip 03i иеленд1. Ец соцында элем 6ipiHiui- I лптнде какпага допты колымен соккан, — дед! Батырхан. — Ал, Гуллит деген мыкты ойыншы болган. Ол команданьщ диспетчер! атанган. Юм какпага жакын, ыцгайлы турса, доп соган ж!бер!летш. Ойынына суйсш есщ , алавда унем1 кецицц журетш,—дед! Cepix. —Б!здщ Аскар болса, тура Марадона сиякты. Аягын санап кетередь - Онда, менде 6ip усыныс бар. Бэр1м!з осы жыланкыны жылатпайык. Пасты тек соган берешк. Улгере алмай eci шыксын,- дед! Еркебулан. —О, мына ойын, жаксы екен. Риза болсын,— дед! Cepix куле. — BipaK, 6ipiHnii таймда доп бермешк. Эбден жыласын. Жындансын. Шамасыньщ каншага дей!н жететшш байкайык. Ертецше келкнлгендей болды. Аскардьщ айкайлай-айкайлай дауысы карлыкты. Коз жасы етегше толды. Ал, екшнп таймда жыланкы аланта эрец шыкты. Ойын оган пас беруден басталды. Bip, ею, уш...он, жиырма... Ол эбден шаршады. 83

Жупруден емес, келген допты кдйтарудан, алга умтылудан кара терге туст1. Алгашкыда шынымен-ак сенш калган. —Рахмет,—дед1 жыланкы тагы да есю эуенше басып. — MeHi мазак кылып жатырсындар. А, а- а... —Жок,- дест1 балалар. — Bi3 ceHi жыламасын деп жатырмыз. — Мэ, уста допты. — Коне, гол сокканынды керешк. — Жупр, жупр, мыкгым. — Шаршадым. 0кпем ешетш болды ,- дед1 Аскар аягыныц астындагы допты тебуге шамасы келмей. —Кеше гана “араларындагы ец мыкты менмш” - дегенщ кайда?! Ол алацньщ как ортасында сулк тусш жатты. YHci3. Жылау тугш сойлеуге каукары жок- Терешш1ц “тур” деген ыскырыгы естщц1... Т0БЕЛЕС Аналарыныц уйде жокгыгын пайдаланып, ею агасы тагы да тебелест1. Айнур “Эл1ппесш” окып отырган. Сосын ютабын таре етюз1п жапты да, конак белмеге Kipfli. Аквариумдагы балыкгарга K03i TycTi. Элемдеп ен жырткыш балыктар - пираньялар да 6ip-6ipiMeH тэту. ТебелеспещЦ. Ал, мына агаларыныц мшез1 ею турл!. Бастары 6ip казанга сыймайды. 84

г 1 Айнур экесш ойлады. Кез алдына елестетш ед1, — булынгырланып ештеце келмедь Ол жалма-жан жупрш, анасы жататын белмеге idpai де кдбыргада rnyai турган ecici суретке кдрады. ЭкеЫ бар белмеге нурын шашып тургандай. Айнур орындыкка шыгып, cypeTTi алмакдиы болып eai, — к,олы жетпеда. — Жасулан, Жасик, маган экемнщ cypeTiH алып бернй! Онын даусына еш им —улкен агасы Жасулан да, тете агасы Касым да кулак аскдн жок. Эбден ызаланган Айнур олардыц касына жупрш келд1 . —Енш тыныштанбасандар, мамам келген сон айтамын. | —Айта бер. — Саткын, саткын,- дед1 eiciHiiiici. — Мен ондай емеспш. Мен, мен... Айкамын. Айнурдын сезше кулак асатын агалары жок- Олар енда компьютер ойнауга KipicTi. Белменщ imi айкай-шу. Ештене eciTin болмайды. Сабак жайына кадды. Апаларынын дайындап кеткен тамагы iuiyci3 калды. Айнур экесшщ cypeTi шул1 турган белмеге кайта ю рдь CypeTTi колына алгысы, кушырлана cy ftrici келдь “Эке, . экетайым-ай, неге 6iazu тастап кетгщ? Мен, мен... с е т сагындым,” —деда жылап. Ол одан сон 6ip ! орындыктын устше екшипсш койып, суретке кол созды. Жететш емес. Сэл-ак калды. Енда 6ip козгалса, жетет1ндей. Кыз ceKipin калды. Айнур кабыргадагы OKeciHiH cypeTiH 85

устаганы сол ед1, орындыктар кулап, жерге топ ете туей. “Ала!”... Ол узак, жатты. Кеп, ете кеп жылады. BipaK, оньщ даусын ешкгм ест1ген жок,. Тек сол сэтге анасыньщ журеп элденеш сезгендей болды. Ойына Айнур Tycri. “Агалары касында гой. Bip емес, eKeyi де”, - дед1 езше-ез1 басу айтып. Сэлден соц eciHe Айнурдыц oxeci, отагасы туст1. “Эттец, сол 6 ip жол апаты болмаганда, касымызда журетш едй Мен буйтш тунп кезекте жумыс icTeMec те ед1м.” А йнурдыц анасы жумысты касы ндагы ларга тапсы ры п, уйге асыцты. Шаршап-шалдыгып ушне K ipce, ею баласы компыотердщ алдында, ойынныц кызыгына тусш отыр екен. - Айнур кдйда? - дедь —Уйктап жатыр. Аналары белмеге Kipin, еденде кулап жаткан кызын кердк Эбден жылап, кез1 icin KeTinTi. Крзгалуга шамасы жок,. Крлында - экесшщ cypeTi. Кушакдап алган. Шбермейдь - Bepi кел1ндер! Жетшпй пэтердеп дэрйер агаларынды шацырындар. Тез! Kepini белменщ шацы шыгьш жатты... 86

т “ЖАЦА КАЗАК.ТЫЦ” К.ЫЗЫНЫЦ ТУГАН KYHI Жакында Айнаштьщ туган куш болады. ! Ауладагы балалар “MeHi шакырса екен” деп кутш жур. Ал, Айнаш болса, “юмдо шакырсам екен” деп, келетшдердщ Ti3iMiH жазуда. Сызады. Кдйта косады. Шакырылмаган достары решил калатын сиякгы. BipaK, Айнаштьщ тойы ерекше етпек. - Алатаудын, бектершдеп “Тау самалы” мейрам- ханасында. Кдсында саркырап езен агып жатыр. Табигаты керемет жер. Алдын ала экесл eKeyi барып Kepin келген. Айнаштьщ BKeci — “жаца казак,,” жалгыз кызынан ештене аяп керген емес. “Туган кун сешю, юмд1 шакырасьщ, езщ бы” деген. Оныц устше мушел жастан шыгады. Мундай еркшдпсп ест1ген кызы куанып, э к есш щ бетш ен “миллион” рет суйген. Ал, эперген сыйлыктарын кореец карай бергщ келедь Айгул узак уакыт соларды тамашалаумен элек. Тацертец 6ip рет, кешке карай еюнпн рет. Анасы болса, ездер1 6ipre араласып журген агайын-туыстарды, солардьщ ул-кыздарын тугел шакырмакщы. Кдпыныц бой жетш калганын мактан етпек. - Онда, ездерщ тойландар. Мен катыспай- мын, —дед1 кыздары ашуланып. 87

Эцпме осыпай аякталган. Уакыт оте бердг Туган KyHi eciHe тускен сайын достарынан шмдерд1 шакыру керектшн ойлап кояды. “Сеуле туган кунше шакырган жок,. Мен де... Ал, Самалды... ей, койшы соны...” Сойтш жургенде мерекел1 сэтке 6ip-aK кун калыпты. Ол юмда шакыратынын ani шешкен жок,. 0Keci туган кунше сыйлыккд сатып эперген уялы телефонын колына алып, курбыларына хабарласа бастады. —Айгул, сэлем. — Ой, Айнаша, сэлем. Хабарласкдныц кдндай жак,сы бодцы. BipniriM таусылып, еппоммен сейлесе алмай журмш. — Ертен менщ туган кушм. Кел, кутемш. — Рахмет, Айнаша, мен эжеме Шымкентке келгем. Кдтыса алмаймьш. Решиме, —дед1 Айгул. Айнаш Жазирага, EpiKKe, одан сон, Эсемге телефон сок,ты. Олар да кыдырып KeTinTi. Каникул емес пе? Ал, 6ipiHiui сыныптан 6ipre окыган курбысы Нэзгул сыркаттанып, аурухана- га тусш кдлыпты. “Оган кейш барармын. Кдз1р кол тимейдд. Жумыс кеп”. Kepini аулада туратын сыныптасы Куаныш пен Сэкендо онша унатпайды. Bipi - ете карапайым, ештецеге араласпайды. Сабак окыганнан баскдны бшмейдт Оны кэрген сайын Бей1мбеттщ “Мыркымбайы” есше туседь EKiHmici — титл пысык. Курес ушрмесше кдтысады. Бакд танау. Мурныньщ уел унем1 терлейш де журедь 88

BipHopce б т р г е н д е й асыгады да журедь Айнаища сылтауратып, тшсуш коймайды. Сейлескен сайын кднын ппедг Эке-шешеа де 6ip турл1 адамдар. Оларды шакырмауды уйгарды. Ещц юмд1?.. Бойжеткен узак, ойланып турды да, телефонынын, туймешелерш тез-тез тере I бастады. —Жасулан, алло, мен Айнаш кой, ертен; туган | кушм. Шакырамын. “Тау самалында”. Роза эн i айтады. Парвиз бен Дильназ келедо. “Залатойды” [ билейм1з. —Алло, юм бул, естшмейщ? — Айнаш. — Сэлем! Ещц естщць Мен автобуста кетш барамын. Талдыкорганга. Туган KyHiMдейсщ бе? Ой, екшшгп-ак, бара алмаймын. Сонда да болса, алдын-ала куттыктаймын. Ренж1ме. — Рахмет. Айнаштыц коцш-куш Tycin Kerri. “Енд1 KiMfli шакырсам е кен ?” . К,апел1мде eciHe ешк1м туспей-ак, койды. “Жадыраны шакырсам,— мейрамханага киетш эдем1 койлеп жок”... Кешю тамакгыц успнде OKeci: —Кдрлыгашым менщ, ертец сенщ туган кунщ, мейрамхана дайын. Эншшерге ескертшген. Керемет 6ip той болатын Typi бар. Достарынды шакырып улгердщ бе? —дедг —Барлыгы демалыска, ауылга кетш калыпты,— дед1 кызы мунайып. — Ертерек ескерт деп ед1м гой. 89

Айтпакдш, Куаныш пен Сэкещц кеше гана керд1м. Ж упрш келш амандасты. 0здер1 6ip жакры балалар. — Оларга ендо айтамын. Крлым тиген жок, — Мен1н таныстарым дайын, 6opi келед1, - дед1 анасы жагаласа. Айнаш к,олына уялы телефонын алды да Куанышкд хабарласа бастады... ТУРАНБАЛА ЖЭНЕ ИТТЕР Ерланныц арттарынан 1здеп келгенш е ец алдымен жездеш куанды. —Жур, мен ceHi Туранбаламен таныстырайын... Туранбала — уйдеп ец н епзп тургын. Оган арнап, арнайы кдзан кетершедь Ыдыс-аякдары да белек. Цептерден. Bip imKeH асын eidHmi рет жемейдЕ Тоцазытк,ышка салып, ертещ не жылытып беру деген атымен жок,. Жуындыратын арнайы су сабыны, суртетш улкен улб1реген сулпш тагы бар. Оныц уш мезгш тамагын дайындап, e6irepre тусетш — епкем. Бишара шаршап та бггат. Енда Еркебуланныц келгенш пайдаланып, уш- терт кунге Кдпшагайга барып, демалып келмек. — Туранбала, мынау — Ерлан, сенщ досыц. Бупннен бастап екеущ 6ipre боласыцдар. Серуендетедп Тентектж жасама. Тусшдщ бе? Онда амандасындар. 90

Ит он алакднын котерш, Ерланга усынды. Алакандай тип аузына сыймай салбырап тур. Ырс-ырс етедь Жупрш келш, ентжкенш баса алмай туртан сиякты. —Керемет!.. — дед1 Ерлан. — Мынау акылды ит кой. Онымен достасуга болады. Ит шындытында да асыл тукымды екен. Кербез. Мойнын жоймен, сыздана бурады. Артык кимылы жок. Ею кулаты локатр сиякты. Дыбыс шыккан жакка бурылады. Ал, тыныштык орнасымен солып калган жапырактай томен салбырайды. Устшен француз су сабынынан да керемет шс — даланыц жупар nci анкып тур. Жута 6eprin келбдо, шскей бергщ келедь Итпц жуш кунге шагылысады. Крцыр, сары, ак туе алтын сарыга уласып, жалт-жулт етедо. Сусып тур. Bip туй1р артык салмагы жок. Байкал караса, жездес1 мен onKeci, ит-ymeyiHiH арасында уксастык бар сиякты. BipiH-6ipi толыктырып тургандай. Ал, кешеде ymeyi катар журе калса, журттьщ 6opiHiH назары соларда. Егелершщ касында басын жогары устаган ит ман-мац басып, кулакка естшмейт1н 6ip керемет эуенге билеп бара жаткандай кер1нед1. Тамаша. Арыстанмен алысатын, жолбарыспен тайталаса- тын, арлан каекырды кезше де шмейт1н ит екен бул. Туранбала да Ерланныц бетен бала емес екенш сезд1 ме, б1рден бауыр басып алды. Алгашкыда бала оныц кабагына караумен болды. 91

ЕщЦ ол муныц эр кимылын багады. Кемекке келуге 03ip тургандай. Енд1, мше, далага шыгып, серуендейтш мезгш де кедщ. Аулага шыктык,. —Сэлем, Турту, —деп кериднщ кызы касына жупрш кедщ. — Ой, кдндай эдем1 ит! —дед1 екшшкл. — Мьщтап уста, босанып кетпесш, — дед1 ауланыц “карауыл” кемшрлерь — Сен жаца келген бала екенсщ. Кашып кетпесш. 03i 6ip мэшиненш, куны турады... Бул эжелерд1 Ерлан жак,сы бшедг Анау —6eprici кара кайыстай шешей еткенде Tini шыкдаган немересше жекш, орысша уйретш отырган. Кезге Tiirri epci кершед1 екен. Ал, шетю орындыкка жайгаскэн орыс эжейге эбден риза болтан. Ол кдрия сап-сары, 6eTi сепюл-сепюл, кегшд1р кэз кызга бшген казакднасын уйретш элек едь Сонда Ерлан каланын адамдарына тан калган. Казакдары кшен, орыс тш нде сейлейдт Ресейде жургендей... “Ох,” —дед! бала imiHeH. “Bip мэшине”. Ерлан бойын суцгак устап, куанышы койнына сыймай журщ. — Турту, ецщ кай жакка барамыз? Ол итке, ит отан карады. — Жур. Анау саябакка барайык. Ауасы таза. Аташтары да кеп. Келецке. Кдсында улкен, ете улкен курылыс журщ жатыр. Хан сарайы сиякгы. Меши, жездем ол жакка барма деген. BipaK, еш им кермейщ гой. Абайлап журершз. Кетпк. 92

Ерлан мен Туранбаланьщ саябакка ж еткет сол eai, кдйдан шыга келгеш белгкйз 6ip топ кацгыбас иттер кдптап кетп. А*;сак,-ток,сак,. Жундер1 урпиген. Кднден куийктер шэущцеп, ересек буралкылары ырылдап журйзер емес. Эр1де улкен тобеттер1 кужзрейш, додага к,осыла кетуге дайын тур. Ал, мына 6ip кдншык 6ip- 6ipiHe уксамайтын бес-алты купили ертш алып, буларга ентелей жакындап, айбат керсетуде. Айнала азан-казан. Тук тусшсе буйырмасын. Туранбала ею-уш аттады да, турып калды. Егер шайкэсса, 6ip-aK, шайнайды. 0ктем мшез корсету бойына дарымаган. EipaK,, жыны келсе, епггецеден тайсалмайды. Устап кер... Буралкы итгер кайтатын емес. в р ш е л е н е туседь Енд1 э л п зэул1м курылыстын, мацындагы уцпршжтердщ астынан баска иттер шыга бастады. Неткен коп едо. Жер кайысады. Олардьщ ырылы: “Бул —б1здщ мекен- жайымыз, кетшдер!” дегендей естщщ. Ерлан сасайын деда. Турту ештенеге тусшбедь Ац-тац. Дыбыс шыккдн жакка жалтак-жалтак карайды. Арткы ею аягын 6yrin, шокдьш отырды. Ед1рейген ею кулагы д1рш кагады. Tici TiciHe тимей, сак,-сак, етеда. - Турту, кайтайык,. Бул жерд1 баса-коктеп иеленш алыпты. Амал канша. Жур, кайтайык,. Ею дос салы суга кеткен балыкдпыдай аулага кайтты. 93

Ерланньщ кезш е аядай тана аула жумак сиякты Kopinai. Эжелер де ез эжесшдей, меШрщ шуагын шашып отыр. - Турту, кел ойнайык,, - дед1 коршшщ кызы. Туранбаланьщ курек xici сакылдап, кулаты шыцылдап турды... Алыстан, ©те алыстан тулпар туягыньщ дурсш естлгендей бодцы... ВИРУС Сыныпка Ринат келгел1 6epi балалар ею топка белшдт Ушеушщ басы к;осыла калса, энпмелер1 жацадан келген окушы жайлы. Bipi макдайды, eidHniici даттайды. Бул эцпменщ .шыту ce6e6i мынада едо. Макдайтындар орине, кыздар жаты. 0йткеш оларга Ринаттыц сойлеген c©3i, киген KHiMi, журю-турысы унайды. TinTi артык, xypici жок десе де болгандай. Сабакды ©те жаксы окдцы. BipaK, котамдык жумыстарга, окушылардын, бас косуына тандап катысады. Тек пайдасы бар жерге тана. Ал, даттайтындары —улдар жаты. - 0зшшш. - Пысык,, оте пысык. - Шешесше тартып кеткен той. Татардыц каны бар, —дест1 бшгантер жаты.

| - Бэсе. j — Ешюмге кол ушын бермейдг Б1зд1 менсш- iiбейд1, —дед1 ушшнпсь —03i суттен ак, судан таза. Шан; жуытпайды. |! — Ештецеш мойындамайды. Дэлелдеп квр. Ал, Жолдас болса, ундеген жок,. Барлыгын тындап отырды. — Сен неге ез ойынды айтпайсын,, жок, элде Ринаткд косылгьщ келе ме? Онда бар. Устамай- мыз, - десп ещц 6ipi. Кунделжт1 onriMe осы. Сабак журш жаткдн. Апай нендей сурак койса да Ринат дайын турады. BipiH m i болып кол кетередг Бакылау жумыстарын алгашкы болып б тред1 де, сыртка шыгып кетедь Аулада жалгыздан-жалгыз журедй Баска сыныптьщ терезелершщ алдынан кайта-кайта етедь Мунысы: “ BipiHmi бтрд1м , сыныптагы ен мыкгы менмш” дегендей едь Ал, Ерлан болса, тапсырманы бэршен бурын, TinTi Ринаттан да бурын бтрген. BipaK, битш сш ш , кезге TycKici келмедг Ерте тапсырса, достары ренжиш гой. Айналасындагыларга кемектесш, отыра берген. Сыныптагы балалар сабаккд унедн дайындалып келедг Сонда да болса, ешкайсысы кол KOTepin, гактага шыгуга онша тигек 6mflipMenai. Апай сураса айтады. Сурамаса, ундемей отыра бередг Ал, Ринат т1птен де ондай емес. К,ызба, шьщамайды. Жалына суранып, тактага шыккысы, кезге KepiHrici келед1 де турады. 95

YuiiHiui токсан 6iTTi. Ринат кшец “бебтнс” багамен аяктады. Ал, сыныптагы бурынгы уздис окитын окушылардьщ багаларына “тергпктер” араласа бастады. Keneci токсанда тузетт алармыз деген ойда. Сынып жетекшкя Ринатты улп erri. CypeTi курмет тактасына ш н д ь Ол евдд балалармен амандасуды койды. Танауын жогары устап, байкамагандай кдстарынан ете шыгады. 1 Сырласатындары —тек кыздар. Сыныптагы ец эдем1 кыз Эселдщ семкесш кетеред1 де журеда. Оны дэреже тутатын сиякты. Ал, сыныптьщ кейб1р кыздары болса, оган мэз. “Кдланьщ баласы, ол кдланьщ баласы. Сыйлауды бшед1, б1здщ балалар, ля, ля...”. — Ол вирус сиякты. Кдн тамырьща юред1 де шыкдай кояды. Жуйкещц коздырады. —Жынынды келт1редг BipaK, 03i тук бшмеген- дей журе бередь — Вирустьщ тез арада емш таппасак болмай- I ды, —дед1 Жолдас. — Кдлай? j — Соны 6ipirin ойлануымыз керек. —Бул татардын, баласы эбден кднды iuiin бггп. Балалардыц ойлары шартарапкд жупрдд. BipaK, еш им де оньщ жауабын бшмедг — Таптым, таптым, — дед1 Ерлан. — Оньщ eciMiH ещи Вирус кояйык,. — Сейлеспеййс. Журсш e3i. 96

; I Жолдас партанын, устшде турган Элиянын, л ,|уялы телефонын Ринаттьщ семкесше салып } ] койды. Оны еш им керген жок. Б1раздан соц, Ji I кызыкдьщ KQKeci бодцы. Элия жогалган затын 1здеп, o6irepre туст1. Сыныпта будан бурын г мундай юлещлз окдга болган емес. Балалардьщ н барлыгы 1здеумен элек. Ал, Ринат болса, кениг I де аударган жок. —Ринат, менщ телефонымды керген жоксьщ ба? —дед1 Элия. —Жок, взшдиа “крутой”. Маган с е н т сиякцы “котлеттщ” кереп жок, ~ деп кешп кдлды Ринат. —Эсел, жур кеттж! Тура берсек, жогалган бар кокырсыктарын б1зден керер. Ринаттьщ ce3i б1разыньщ кендше турпщей кадалды. — Сезшщ улысын карашы, — дед1 Ерлан. — Артына кдрамай шахар. Ринат eciKTeH шыгуга дайындала бергенде, семкес1ндеп телефон безек кагып, шырылдай женелдг — Мынау менщ телефонымньщ oyeHi гой,— дед1 Элия куанып. — Экел, менщ затымды? Уятсыз. CeHi де ж т т дейщ-ау! Урлыкшы. Элия Ринаттьщ колынан аспалы ceMKeciH жулкылай тартып алды да, телефонын i3aeai. Тапкднына куанып жур. — Менщ бутан кдтысым жок, шыным. Эсел, сен маган сенесщ гой, е?! - дед1 Ринат акгалып. Сыныптагы баска балаларга кецш де аудармай.

— Крйшы соларды, кетик. Эсел Ринаттьщ колындагы ceMKeciH жулып алды да, далага жупре шыкты. Ринат антарылып ani тур. Арткы партада миыгынан кулш Жолдас отырды. ЖАЦРАК, АГАШЫ 0 K e c i эск ер и адам. П ол к о вн и к . KyHire тацертец жумыска шыгар алдында балаларын уйкыларынан оятып, тапсырма 6epin кетеда. — Бугш сендерге ерекше тапсырма. Ауылдан аталарьщ келе жатыр. —Ура-а-а! —десл Асыл мен Кдсым куаныш- тарын жасыра алмай. —Сондыктан алыскд кетш калмандар. Аталар- ыц кел1с1мен 6ip шай iniKeH сон, саяжайга барасындар. Сендерге арнап жемю агашыныц кешеттерш отыргызбакдды. Kepin алыцдар. Биылдан бастап, бакды ездерщ кутеандер, — дед! экесг —Ал, туске дейш мына ауланы айнадай етш тазаландар. Аталарыцнан уят болмасын. — Тусшдж, эке. —Атам кднша кунге келе жатыр? —деда Асыл. —Ол жагы сендерге байланысты. Егер мазасын ала бермесендер 6ip апта. Ауылда да жумыс кеп. Тездетт кдйтып кету1 керек. — Ой, онда Timi аз гой, —дед1 Касым. — Ол KiciHin колы ж ецш . Отыргызган агаштары ею-уш жылда самсап жемю беред1, - дед1 окелерь 98

- Онда жаксы болды гой. Агалы-шш ею бала куанып жур. — Иэ, иэ, солай. Кептен куткен аталары да келдь Уйдщ inii нурланып, куг-береке 6ipre келгендей болды. Атасы немерелерш сагынып калыпты. Ал, немерелер1 болса, уп-улкен бала болып ecinTi. Кореец кез1ц суйсшедд. —Ата, меш ауылга алып кешцзпй? - Меш де. - Иэ, иэ, каракдарым. Мен де сендерд! сагынып кдлдым. Мына экeлepiц ж1бермейтш болды гой. Кез1мнщ Tipicimie саяжайларынды баптап бермесем бе. Эр турл1 жемю агаштарыныц кошет1н алып келд1м. Саяжайларыц караусыз калыпты. Уят крй. Демалыс сайын барып, жерден нэр алып турмаса болмайды. Kici кипе болып кетеандер. Ал, мына ею тал жацгакты менщ кез1мдей керш журетш болындар, —дед1 аксакал. Тустен кешн экесш щ жещл келМ келш, yuieyiH саяжайга экеп тастады. Олар ойын кшмдерш киш, аталарына кемектесуге KipicTi. Аксакал жацгактын кешетш 6ipimui отыргызды. — MiHe, бул сендерге аталарыцнан ескертюш. Жацгак жуз жыл жасайды. Барган сайын жемют! кеп салады. Оган кара каргалар ушр келедь Куз жакындасымен жацгактыц nicyiH ацдып, мацайынан шыкдай кояды. Соган сак болындар. Ал, жацгак жапырагыныц Hci керемет. BipaK, оган онша эуест1ктщ Keperi ж ок 99

Естер1вде сактандар, агаштыц келецкесшде уйыктауга мулдем болмайды. —Неге, ата? Жацгактыц жапырактары кем1р кышкылы газын шыгарады. Ол жай журген адамдарга бшшбейдк Айтпакшы, умытып барады екенмш жацгак агашыньщ астында уйыкгаушы болмавдар. Одан адам уланып, елш Keiyi мумкш. Кердшдер ме, сондык,тан жацгак, агашын шеткер1рек жерге егедь — Ыхм. —Ата, жацгакгы кдшан жейтш боламыз? —Енцй жетьсепз жылдан соц. Оган дейш ешм салмайды. —Жет1 жыл. Кеп уакыт екен. Ол кезде мен... Асыл мен Кдсым саусакгарын санап, кдншага келетшш есептей бастады. —Ол кезде Асыл кеке болып кдлады екен гой, - дед! Кдсым агасына кдрап. — Кдрактарым, уакыт жуйрж. Кдлай еткенш бшмей де кэласындар. Аксакал узак курсшдо... 100

ДЭР1 Баскетболдан аудандык, жарыска дайындык, карацгы тускенше жалгасты. Ертец акдык, айкдс. Балалар тацертецп сепзде мектеп алдына жиналуга т т с т ! Автобус оларды аудан орталыгына жетюзедь Ал, сагат онда финалдык кездесулер басталады.. Жещмпаз команда облыска жолдама алады. Ойын тартысты отетшш барлыты бшеда. Сондыктан мектеггп уятка калдырмау керек. Жещп жатса, онда керемет. Аудан эюмш щ ец басты жулдеа кубок. Ол былайгысы тана. Ец Heri3rici Астанага он кунге саяхат. Балалардыц жанталасып жургеш осы. Асхат абайсызда аягын ауыртып алтан. Оньщ каз1р аксандауына болмайды. Ойткеш команданьщ белд1 шабуылшысы. Бойы ен узыны да осы. Лактыртан добы корзинага эрине, дэл туседа. - Кдрсыластар ceHi устаумен болады. Аяктан шалуы да мумкш, абай бол. Онсыз да аягыц элпз. Ертецге дейш дэр1 жатып, емделу керек,- дед1 жаттыктырушы Асылхан агай. - Ы з щ ц уйде керемет дэр1 бар. Эжемнщ аягы каксаса соны жатады. Откенде мен де 6ip рет жакканмын. Ауырганы сап тияды, - дед1 Макрат мактана. - Онда сендер екеущ ертерек кайтындар да уйге барып, эжелерщнен сурап сол дэрш 1 алыцдар. Ертен аттай бол. Умытпа, сен мектептщ мактанышысьщ. 101