Айбергенов Т. Мен саған ғашықпын

Куй сурайды екен атойлар. Тарттырады екен сен тарткан куйд1 кайтадан, (Саусак дегенщ айтады эн). Ш г т м , ендо шьщамьщ жетсе T03in бак, блгенщ жаксы, кайта одан. «К,онак баланы уялтпа» д ей т кудаги, Ал анау кыздьщ жанарындагы от кандай! Журектен емес, мына куй Саусактан шыгып жаткандай. Сикыры кыруар ыргактар байлап K03inoi, Алдьща келш децгеленед1 Ж ер деген. К ок терге Tycin айта да алмайтын co3infli Айтады ол он 6ip пернемен. Осынау т а к т а кулак та сонда, ой сонда, К,умарсьщ мынау жайсанга. Тулайды тещ з кеуденнен сенщ кумб1рлеп саздар кошкенде, «Адайдан» «Баламайсанга». Атпаган таннан шашырап алуан нур кезге, Каз канат эуен жатады тарап уйлерге. Жетед1 кезек 6ip кезде «Аврораныц» даусымен жеткен куйлерге. ©згерт перне сонан сон сэтте-ак кас кагар Шулгиды басын баскалар. Атырау жактан кемелер келе жатады Акбурыл толкын жонынан т Ы п таспалар. Балга мен тостщ басында болган кун1мен Жумысшы кауым куйылып калган коргасын. Жердеп барлык сыбызгы бактьщ сункылдап булбул уншен Жырлайды сагак мунаралардын е р басын. Kouiefli саздар керуен де керуен дурмекпен, Куй жок па дейсщ таусылар. Мына 6ip куйде жур коктем, Ал мынау куйде Ералиевтщ даусы бар. KiM корген бурын табигат тарткан бул сыйды. Арман да мундай болады екен-ay ак зангар! Мына 6ip куйден сьщсиды - 100-

Ж уреп меруерт вокзалдар. А лдьщнан сенщ калалар eTin жатады Тш лш агып каз-катар. К,урмангазы мен жез бармак, Дина отаны Коре бишеген кезге тар. Осында жатыр жамырауык езен — казынан, KoTepin кош тщ ауырын. Кеш регщ нщ самала жарык, сазынан Ж анылып кетпе, бауырым! Ак, Жайык! Сен еркем едщ, K e rriM бе ерте кел ш . Мен квркем ед1м, Сез1м1мд1 тауы сты н шерте 6epin... Ж акындыгын жанынньщ аса маган К,айдан бш сш жагавда жасамаган. Бурымдарын таркаткан ак, кайы ннан Ж айык, Ж айык, айнасы босамаган! Сен суш ки едщ К,азанат арманьщмен. Мен бийстед1м К,аз канат орманьщмен. Сен тещз едщ, Квктен тамган квплщ р ерпщ ц едщ. Мен еп з ед1м, Махамбет сертшдемш. Мелд1рейда к вк сынык кол де сен деп. К,арагайын тартады жел де сен деп. Келш ем мен де сен деп, «Аяулым, ещц есен бол»... Двцбекшщц орт болып жузщ маган, Журепмде жур oai сызылган он. - 101-

KoKiperiMHiH к а к тврш жарып аккан Жайык, Ж айык каймагы бузылмаган. Т1ЛЕКТЕСТ1К СеШлхан К,усайыновк,а BipiMi3re 6ipiMi3 арнап барып, Кез1гем1з арманнан арна актарып. Амал канша, тагы да айрыламыз, Тарнау жолдар тартканда тармакталып. Сол баягы 6ip тынбай желб1реуден, Кетем13-ау кия алмай мелд)реумен. К,уаныш бар жолдарда к а а р е т те бар, К,оркады гой селеулер селд1реуден. Шарасыздан шатырлап отты кесеп, К,анша ормандар суйылып к етп кеше. Д1р1лдейд1 ж урепм эл1ге дейш, Жулдыз зулап тебецнен OTri десе... Жазатайым сырлассам б1реуменен, Тау тургандай алдымда Tipey корем. Мен кайтейш балапан гасырларым ©тсе тугел амандык ллеуменен. Шыгарып сап турганда тамам 6ip шын, Айтпай кетсем тага да маган бул сын. Хаттарыньщ канаты талып жеткен Алыстагы азамат аман 'журсш. Талайлардьщ OMipre куле юрген Тагдырын да б1лем1н Tipi еплген. Тоймай карап келем мен дидарларга Коп шайлыккан осынау журепммен. - 102-

АК. ЕРКЕ - АК, ЖАЙЫК, Арманым саган ауган Самал сокса жагалаудан, Ж уректе тербетшген Ак Жайыгым, Ак еркем, Ансаган эн елкем. Жаным-ау дара туган, Агыстардан жаратылган. Ж айыктьщ жагалай тал Ж агасы нан, Кымбатгым, С ен маган т1л каттын. бзщ сщ , жаным, Жангырткан эшм К аспийдщ толк,ын тауларын. CeH6iciH кэплд1р Махаббатым, Алкызыл алаулы тавдарым. Айдынын шалк,ыган 6ip, Дидарында толкыган нур. М ен ceHi керд1м, еркем, Ерке тещз Аспанга Маржандар шашканда. Айрылмас достыгынньщ Айгагы ма кос бурымьщ. Жанымды нурландырып С е т и ш олпан жанарын, Алаулап барамын. Bip соуле кул1мдеген Ж анарыннан д1р!лдеген. Мен сеш балыкшынын Арманынан, Жан соулем, 1здеймш ансаумен. - ЮЗ-

KoKiperiMHiH к а к торш жарып аккан Жайык, Ж айык каймагы бузылмаган. Т1ЛЕКТЕСТ1К СеШлхан Кусайыновца BipiMi3re 6ipiMi3 арнап барып, Ke3ireMi3 арманнан арна актарып. Амал канша, тагы да айрыламыз, Тарнау жолдар тартканда тармакталып. Сол баягы 6ip тынбай желб!реуден, Кетем13-ау к,ия алмай молд1реумен. К,уаныш бар жолдарда к а а р е т те бар, К,оркады гой селеулер селд1реуден. Шарасыздан шатырлап отгы кесеп, К,анша ормандар суйылып к е та кеше. Д1ршдейщ ж урепм эл1ге дешн, Жулдыз зулап тебеннен е т а лесе... Жазатайым сырлассам б1реуменен, Тау тургандай алдымда Tipey корем. Мен кайтейш балапан гасырларым 0тсе тугел амандык ллеуменен. Шыгарып сап турганда тамам 6ip шыц, Айтпай кетсем тагы да маган бул сын. Хаттарыньщ канаты талып жеткен Алыстагы азамат аман журсш. Талайлардьщ eMipre куле юрген Тагдырын да бшемш Tipi еплген. Тоймай карап келем мен дидарларга Кеп шайлыккан осынау журепммен. - 102-

АК, ЕРКЕ - АК, ЖАЙЫК, Арманым саган ауган Самал сок.са жагалаудан, Журекте тербеплген Ак Жайыгым, Ак еркем, Ансаган эн элкем. Жаным-ау дара туган, Агыстардан жаратылган. Ж айыктьщ жагалай тал Ж агасы нан, К,ымбаттым, Сен маган тш каттьщ. ©3inciH, жаным, Жангырткан ешм Каспийдщ толкын тауларын. Сенбкэд кэплд1р Махаббатым, Алкызыл алаулы тавдарым. Айдынын шалцыган 6ip, Дидарывда толкыган нур. М ен ceHi корд1м, еркем, Ерке тещз Аспанга Маржандар шашканда. Айрылмас достыгынньщ Айгагы ма кос бурымыц. Жанымды нурландырып Сешц шолпан жанарын, Алаулап барамын. Bip соуле кул1мдеген Ж анарыннаи д1рыдеген. Мен сеш балыкшынын Арманынан, Жан сэулем, 1здеймш ансаумен. - ЮЗ-

Арманым саган ауган Самая сокса жагалаудан. Журекте тербетшген, Ак, Жайыгым, Ак, еркем, Ансаган эн олкем. МАРФУГА Сен карайсын мен бе деп Жаралганды айтуга. Мен караймын сен бе деп Желб1реген бар туга. Ей, сырлы саз, сырлы саз, Молд1реген Марфуга! Сендей кызга сыйлык, аз, 0Mip керек тартуга! Жакут па едщ, япырмау, Жанарымды жаскдган. Bip булкынып Атырау Жагага экеп тастаган... Куймен тербеп байытгын, Несерлетш сыр маган, Сол 6ip кеште Ж айыктьщ Жагалауы жырлаган. Мен отырдым саз — энн1н Мухитынан эн тывдап. Сен отырдын сазанныц Бауырындай жаркылдап. Боялды аспан сан туске, Кеш койынын мекендеп. Мен шошындым талтусте CeHin кетпм бе екен деп... - 104 -

РЕВОЛЮЦИЯ ЖАЛРАСА БЕРЕД1 Революция! К,ашан да маган Kaciperri шактан, тар шактан К,ол создыц ару армандар болып карсы аккан. Омырауымнан аппак самалдар сапырып, Кеудемнен менщ жумсарып кеткен барша акпан. Сен десе маган жангырык жетш 6ip ектем, Жаркылдап кокке шаншылып та уштым тунектен. Мен ceHi суйш келемш маздап, аяулым, Аналык алып курсактан К,ундак,тап шыккан журекпен. Ак кайындардын бурпктершде барсын сен, Ак арулардыц юртктерш де барсьщ сен. Барсын сен барлык, отында к у зп орманнын, Пектиске келсе, кантардагы аппак, карсын сен. Ак, жупар ачкып буркырап озон тараган, Барсыц сен жаздьщ жанбырында аппак бораган. Жетед! сен боп дунюлдеп маган какканда Самала мынау таулардан Саркырамалар барабан. К,ойныннан ceHiH оянып гарыш куатгы, Алдымнан мен1н астаубас жондар бу атгы. Суйем мен с е т коммунистердщ кайарман сечпр тулгасы Музбалак ушкан басынан Даланын даркан карагайлары сиякты! “Бул бакты 6i3re К,удай да, хан да бермеген». Басырым менщ — тулпарлар аккан кермеден. Урпагым менщ келед1 бупн осынау туга сап болып Омырауын аспан зерлеген! Нуры бар онда раушан жарык кандардын, Рауандап аткан тандардын. - 105-

Bapi де палуан ем1рде Осынау туды кушактап жыгылгандардын. Мен ушам бугш армандарыма алды аспан, М е н п л ж Facbip канатыменен талмастан. Сапары сынды Манкыстау аткылауынын Заманаларга революция жалгаскан! К,умарта тыцдар жетед1 тансы к саз маган, Кектеме жаккд кайтканда салып каздар эн. Жалыны сынды Кдратау фосфоритшщ Кез1мде менщ революция маздаган!.. Шагала канат шатырлап дуние даусымнан, Сен жайлы м ецп буркылдауымнан таусылман. ...Магниттаудьщ домналарындай лапылдап ЖиЬанды менщ революциям кусырган! ЕЙ, МЕН1Ц АК.ЫН БАУЫРЫМ Украина ацынына Тосейм1н саган, мшеки, бак бар — бак десен, Жолыца курбан зымыран жарау ат та эсем. Наубайлар буы буркырап мынау кырлардан, Далама келдщ ак бидай п1скен шакта сен. К елдщ сен маган, ак самая урлеп 1ргеден, Тем1ртау б1здщ жайнаган кезде нурменен, Турбасы кокте каскайып тарткан садак огындай ьщ ы р ан ы п , Кеудемнен менщ К,арагандылар гурлеген. К елдщ сен, менщ Оралым толып отгарга, К елестен жолдар керуендеп макта тартканда. Сэлемге келсен, аварлык э л п музбалак акын айтатын Кенде емес таулар пайгамбар сынды карттарга. Кокшеден соккан кеплщр желмен жырлап бак, Манкыстау жактан келед! кыруар ту каптап. - 106-

Кек1репнде тербелтш осынау аспани казак каласын, Алатау жактан кешед1 булттар будактап. Азамат болып eciriMe енсен аркалап арман-муратты, Белдеуден шеш те, мшш кет мына пыракты. Мен сенен, бауырым, 6ip тайдьщ басын кайтарып сурар д ейш сщ , Ш евченкога да мшпзген казак 6ip атты. Кдлганмен артта кар баскан канды белевдер, Сен келд1 десе рухы тозбей елендер, К,удайдай жырлап тауыса алмай кеткен ак толкын Айдар езенш Ж умагалидын босагасына сэлем бер! Агайынга да, аска да, Дастарканга да, доска да К,ашаннан м енщ кад1рмен далам астана! К ез келген ж олы турмеге бастап, KacipeT тарткан кундерде. Тараска к азак 1здеткен емес баспана. Келед1 бугш М анкыстауымнан атымен сонын атойлап, Омырауында от ойнап Ак шабыр бултка канатын шаншып кос кала! Ж елекп кырда желб1реп ескен тулымым, Мен сол аймактыд аруана — боздак улымын. Достымды жатка корлатпан, Жулынып кетпей жулыным! Даламды мынау даныш пан сырга бай т1птен Аралап берш, Алматыма кайтып кел. Украинага каздардан айтар солемд1 Ж1берем сенен айтып мен!.. - 107-

СЕМЕЙ Астынан алшак белдщ орап ойлар, Мен с е т ансап келд1м, кара кайнар. Армысьщ, менщ кара шацырагым, Ботакоз карындастар, нар агайлар, Алдымнан каптап шыккан карагайлар. Тоынде Абай еткен К1л самгаумен, Армысын, менщ жупар жусан кеудем. К ек EpTic к е тр е п м д е буырканган, К,ос жага конырау к аккан мьщ сан баумен, Мен сенде келд1м кайта тусам деумен. Шулатып ксшрепмнщ бар курагы ен, Сэлемге келд1м саган, жаркын анам. Орап ал шалгайьща кара шалдар, Мен гашык кара мэрмэр жаркыраган, Ормандар тобеам ен саркыраган... Эуезов эдцилеген сырлы еуезд1 ел, М енщ де журепмнен нурга кез бол. Тогжанньщ жанарында мелтевдеген, К,айдасын кара бурым, тырна коз кол, К ел, менщ жанарымда жырлап озгер! О, менщ ак жайлауым, 0Mipe енсем, К,ашаннан махаббаттьщ TOHipi ен сен. Мунша ну орманыма орап суйер Орала бермес маган ом1р.оцшеч, Аяулым, жанымда ж ур теб1ренсем. Bip бурып мандайывды карат маган, Арманым акша булттан opi атгаган. Айдында ак мамыгын буркыратып, Сыбызгы кайындардьщ аспанынан Сыбырлап сьщсып ушып бараткан эн...

ДАЛА КЕШ1НДЕГ1 KGPIHICTEP Ж ылкыш ы атады белдерден Табынын шуркыратып. Мама каз ушады келдерден Мамыгын буркыратып. Ак кайьщ бейне шатыр ак, К,алтиды Айга асылып. Найзагай барады эл1 шатынап, Астында айна сынып... К,ызталдак жазбатан катарларын Сияк,ты ту каптатан. Алыстан ак орда отарлардын Тутой будактатан. Тулпарлар ауызымен алыстырып, С агымнан с у ц л п OTin, Булактар шыны-аяк кагыстырып, Буралып сьщгыр етш, Газиктер жайлаудын сахнасын бай Жацгыртып децнен epin, К,ыздардьщ yKiai такиясындай Дуние денгелешп, Тур кештщ койнында кунвдзп бак, Бас шултып желге сирек. Багандар келед1 жулдыз кулак Аспанды жерге суйреп. Дарита, к вк орман кептелд1 кеп Квз1ме курсау курып. К,арагай леп б ел п боп, Суракты тур жаудырып... К,анжардай канта малган узынша как... Батые жак нур лаулатып, - 109-

Жер Куши кызылшака Батырды кумга аунатып. Тургандай «Эй, осы сен бала ма?» Деп барлык от сенбеген. Мен осы кеменгер кен далама Айналып кетсем бе екен! СЫР К,ум баскан Menipey шелдерде Атылып калган армандай, Сен жактан тогыз толгавда ай Токтады хаттар ормандай. Токтады хаттар м ер ттп , К,анаты сынтан кептердей, Бурауы туспей шертшп, У зш п кеткен шектердей. Токтады жым-жырт тылсымнан, Токтаймын деп те ескертпей, Жарк етш коздщ ушынан Райып боп кеткен кешга орттей. Асты ма элде шектен бул, Кеудемде журек салды асыр. Д эл содан 6epi опт он жыл — Сагынган жанга он гасыр. Мен болсам журд1м бул шакта Ж упртш ойды сан сакка, Сатылып кеткен елшщей Машиналар мен мансапка. Арада калган мол аршын К етп ме Tipi елттрш. Жолга да шыккан боларсьщ Тостаганынды толтырып...

Кермеймш деген ж ок ем мен, Жеткззбед1 гой сан кырлар. Кдншама куйды дегенмен, Басылган шыгар жанбырлар. BeciKTi болсан, жорыдым, Боларсын мулдем тыныккан. Bip кезде сеш ц орынын Ол босага деп KiM уккдн. Жаныма кап ен жакын боп, Журекте бупн сыздау коп. Мен болсам кетпм акын боп, А зырак бакытсыздау боп... CeHi ансап ш арлап бактарды, Kerri атып тавдар табаннан. Сабылтып пароходтарды, Сурадым барлы к гаваннан. Бэлюм, сен буны ар санап, Жогалдын мойын бургызбай, Ымыртга тауды тасалап Аркамнан аккдн жулдыздай. Алдымнан таулар курюреп, Денбекшш теадз жалдары, Келед1 мен1 с!лкшеп Домалак шардьщ жолдары. К,оя ма орт екпш , Келед1 тер т ек к щ , Ертещ ушш елкецнщ ез арындай. К,оя ма орт екпш , Кейде мен тентекпш, Тентекпш тещ здщ сазанындай. Агыстардын айдарын солкым кылып, Толкынды толкынга урып, Gpre карай куреймш курюретш. - 111-

Жер бакытын жургенде орнатысып, Кейде мен торга тусш, TopFa Tycin жатамын flip-flip етш. ToMeHi тастан тулеп, Te6eci аспан ripen, Аслан Tipen сьщсиды карагайлар, Тауысып сабырды эр кун, Ушады тамырлардын, Тамырлардьщ сымынан тарап ойлар. Булагы буратылып, Бурымы таратылып, Ж ол калмайды сол т а к т а мен кезбеген, Ак калмай карамыктай, TyHepin кара булттай, Найзагай тш еймш-ау сол кезде мен! ОРМАН Орман, орман кущренген, каптаган. Орман, орман судырлаган сокпагы эн. Орман, орман, самгай-самгай сабылып, Сансыз кыран келенкеце токтаган. Орман, орман кара басын кар баскан. Орман, орман зангар кокпен арбаскан. I3ci3-Ty3ci3 куритындар к а т а н да К,ара таппай ормандарга жармаскан... Орман, орман саркыраган, ыргалган, Орман, орман жаркыраган нурлардан. Bip HocepiH кимагандар к а т а н да Ормандардьщ жупарынан кур калган. О, куД1рет, неткен шалкар куй ен сен, Б у пн м енщ эулием сен, нем сен. Осындайда ойланып кой, жигам, Жыгылмайсын орманьща суйенсен- - 112-

Оралам уйге кейде мен Ойнакшып сылк.ым ойда елен- К,айтамын уйге кейде мен Енсемд1 баскан ойменен. Келем мен уйге кей шакта Шаршаган дел-сал бойменен. Келемш кейде ecin мен, Сагынып кенже баламды. Эрине, бул шак, есцстен К,ушактап гарем галамды. К,иялдьщ маздап ой-кыры, Келемш болып тас керен. К,айралып кетш кей куш , Шабылып кайтам таска мен. И рлнсп жаткан коздатып М ен мынау Ата — Жердейм1н. Жанымньщ отын маздатып, Тунде де дамыл кермеймш. Калгыма, элем, мен саган Eepi6ip тыным бермейм1н. CEHI ОЙЛАДЫМ М ен ceHi, жаным, сез1мд1 Ой толгаганда ойладым. Айтайын деген сез1мд1 Айта алмаганда ойладым. Жан сырын жанар тубше К,ымтап алганда ойладым. Сыйлауга туган кун1не Гул таппаганда ойладым. Канатын ару залдарда Вальс какканда ойладым. Кемелер тартып танды алга, Апыска акканда ойладым.

Ойладым ceHi кезде мен Ормандар несер тшеген, Дуниеге гашык кезбенен К еги ш р аспан тунеген. Келем1з тартып ерлерге Жолдармен тушспейтугын, Сондыктан менщ кергенде Сейшен суШспейишм. MEHI ОЙЛА Сеземш, суйген журекке Сагыну сокпас оцайга. Дегенмен, кадкам, калайда К,алт еткен шакта MeHi ойла. Танертен тур да, шыкты кер.. Оянган шакта меш ойла. Ш угылага шыгыс туп-тугел Боялган шакта меш ойла. Дуниеш нурлы KipniriH К,амастырганда мен1 ойла. Талдарга кектем буртшн Жана аштырганда MeHi ойла. Арадай балга тоймаган Бал кызганганда MeHi ойла. Жым-жырт боп тепе айналан, Жалгыз калганда MeHi ойла. Тагатсыз ансар ынтык ун, Жаралы хал гой гашык хал, Рояль кореец, 6ip т ш н , Меш ойлап бар да, басып кал... Тек кана козге жас алма, Ойлай бер MeHi кушге. Махаббаттардын кашанда Ойламау жеткен тубше. - 114-

0УЕН МЕН bIPFAK, Гарифолла К^рмангалиевке I Кеьарепнен эсем эннщ кек мухитын шайкаган. Ей, Рареке! К,асиегп казына жыр, байтак эн, Сен1н ару журегпцп калайш а мен айта алам, Сендей санлак бул eMipre келер ме екен кайтадан. Дидарласкан бул кундер1 ш щ токтап турмак па, 3epirep ме сенен адам сейлесш те, ты вдап та. Тавдайывда уя салган сенщ мын сан булбулын К,онып жатыр-ау м ы н банка. Бупнде сенщ зангар басынды кар шалган, К,ар ш алган баста кабысып жатыр к анш а арман! Алуан элкеде атып журсщ-ау танша алуан, Аяулым менщ мен тумай жатып эн салган. Толгамас сеш калам бар ма екен журекпен, С ен «Эу...» дегенде ж урепм мен1н flip еткен. Элемд1 тугел элдилеп салган эн1ннен Оянып кетсем керек мен!.. К,арашы маган, карайын саган, к ез кансын, Онсыз да гой сен кыруар ойга козгаусын. Рарекен бе екен деп каламын-ау кейде мен Кектемдеп канкылдап ушкан каз даусын. II Жур екен гой айтушы-ак жаратылмай, Эсем болса тывдайды-ау дала тынбай. Мен отырмын, «Эу...» десем, ару сазды К,уз басынан кулатып алатындай. Оу, агам, Алатауым ба ен, а к тау ма ед1н! Кеуденнен тагы актарар жок па-ау кенш. Эсем эн котершгенде кез ушына, Теменде журпм келмей Kerri-ay мен!н. - 115-

Тур маган канша ой салып сырлас алап, Осы ма Te6ipeHep шак, шуласа бак. Мен бейне кектеменщ кырларында Ш алкамнан жаткандаймын тырна санап... Румырын кыруар ыргак мусшдейтш К уш -ак кой, ппркш , сенщ куш щ дейтш. Осынша энмен алпыска баратсьщ ба, ей, М ен сенщ картайганьща тусйнбеймш. III УЬ, дуние-ай, 6ip толып басылдым ба-ай, Мен вида есггем деп пе ем асыл мундай. K,a3ip менщ ж уз тулпар кеюрепмнен Ж уз тарапк,а Kerri агып басын бурмай. К,иялдан куып шыгып кысты кшен, Осы ен бе сейлеп жаткан кус т1л1мен. Япырым-ау, канша жерге кеп калгам мен Агалар алаканынын ыстыгымен... Bipi де сиякты емес таныс маган, Элде бул арман ба алые кауышпаган. Бул эсем жангырыгы ма екен элде ©зге эннщ е з кеудемнен дауыстаган! Журекте жок екен гой елшем деген, Кермей-ак жур екем гой, кврсем де мен. М ен euai Тем1рказыкка 6ip карал ап, Жолсызбен тартып кете берсем бе екен... IV Басса да аспан-жердщ арасын сен, Bapi 6ip, байтак агам, даласьщ сен. К,ыздардын квлден кайткан шелепнде Уй1р1л1п HipiM тартып барасьщ сен. К,ашан да сырлы сайын жел т1леген 03iHiH шулайды гой ерщменен: - 116-

Мен кеш кен KyHflepiMe риза емеспш Кеудеимн Р арифолла э н ж ел тм еген . Атырау толк,ы нынан керем ceHi, Ак бултк,а ш анш ып тастап е р енсега... Мен емес зангар кекке типзш тур б зщ н щ ап п ак зангар твбен ceHi. 1нкэрмш мен сен суйген бар адамга К,арауга таннан шугыла тараганда. Дегенмен алдымен мен ceHi керем Жолдардын тау жагына Караганда. 0pire кеткендермен ермен басып, Bepire кеткендермен бермен басып, Мен сенщ киырывды куып келем, Алдымнан туйдек-туйдек орман кашып.. Мен ceHi б арлы к ж ары к ж актан керем, Айдыннан керем дарил акканда кен, Ko3iMfli тас к ы п жумып ceHi 1здеймш Далиы п дала болып жатканда мен... 0HEP ТАРЛАНЫ Ауылымда бупн енерд1н ерен тарланы, Даламнын мынау «Ер Таргын» ерен арманы. Ж ангырып жатыр д ел каз1р соны н даусымен К епд щ р келд1, ш угылалы Ш ым кент бар маны. 0CTiK 6i3 одан каншама жыр мен эн тьщдап, Keniperi оны н сарша тамызда салкы н бак- Келед4 MeHin кы р ы к жыл бойы бул агам Жанарында алып жакутты мухит жаркылдап. Келген де осы шыгарып данкын «Жалбырдын». «Жалбырдын» данкы, жанымда канша жангырдыц! Б упн де данкты квктем! болып келед1 ол 0Mipe менен Исадан калган жанбырдьщ. - 117-

Санкылын оньщ таныды тугел бул Отан, Ес1ткен сайын мен де оны сансыз гул атам. Бекежандарды жек коремщ-ай каншалык,, К,урекевдерд1 десенпп канша унатам. Ауылымда бупн казактьщ улы 6ip ipi, К,улак,та бупн гажайып сырдын сыбыры. Коз1мде менщ керуен де керуен сан сурет, Кеудемде менщ «Б1ржан — Сараньщ» дубфт KepKiHe корил, коркш е корил карап 6ip, K,a3ip де ол бейне тан аскан тулпар — жарап тур. К,ырык, жылында кырык, ру журттын арманы, К,ыран к о зв д е кыруар сыр мен характер. Сырынды айт отан жамырап, жота бггкендер, Мелд1реп карсы ал, аккуын ансап куткен кел. Араларыцнан агалар етш барады, Ак. мэрмэр таулар, сендер де бойды тастевдер. Жаны оньщ толы ж т т п к арман, кыз-арман, Канатын жайып кайарман жолга узарган. Узарган жолга ушар басынан кол созып, Кеудемде менщ кумб1рлеп жатыр жуз арман. А-га Сен маган душар болдыц, Батканда бактар сырга. Мен саган сусар болдым, Катканда кактар шьщга. Дем1ме мынау алкынган Сен енд1токтарсын ба! Оралып откен алдымнан Оралдан ушкан кок каршыга. Ж урсщ сен жанарымда Жолы боп баска оленнщ, - 118-

Тастары табанында Жаркылдап Кдскеленнщ. Кеудемде таскындаган Барады даусымдагы эн. К ай К,удай бас бурмаган Бул жырга таусылмаган. М ен ceHi к эп 1здегем, Энд1 арман, ариялы арман, Сабылып шартараптан. Буран бел дариялардан Бурымы таркап аккан... К,ырлардан i3flefliM мен, К,ыран боп самгап та TiK, Сайлардан 1здед1м мен, Сайгулж ойнактатып Бактардан 1здед1м мен А к сез1м, п ек санамен. А кданнан 1здед1м мен, Агызып ак шанамен. К э к кэлден 1здед1м мен, К ек жасыл гул кектетш, Кэктемнен iafleniM мен, К эк булак д1рдектетт. Сен маган душар болдын Батканда бактар сырга. Мен саган сусар болдым Кдтканда кактар шьщга. Дем1ме мынау алкынган С ен enai токтарсын ба! Оралып эткен алдымнан Оралдан ушкан кок каршыга! - 119 -

АНАМА Анам Ж1бектщ ескертктте 0 r r i анам — уш баламнын пайгамбары, Yui сэби ж урепнщ сайран баты. Ж ыр к,ылыл жатты б1здщ кара шанырак М енщ сор мавдайымньщ тайган багын... Ана ед1 ол менщ уш ш не кермеген! Азаптьщ бэрш кврген, тек олмеген. Кок жасыл коктем болып карайтын ол Таска да талай гасыр кегермеген. Кдйтейш, журмегенсщ жанга байлап, Алые та кетам одан арман айдап. Айналып-толтанатын ак дидарлы Ана eai ол, жауымды да андамай кап... Алдына ап эн шыркайтын ала танда эр, Енд1 ж ок алаулаган алакандар. Амалсыз Kipfli ушып кеп койыныма ¥ясы тоз-тоз болтан балапандар. Саркылды ш етаз-ш екйз ен жыр болек, 1здейд1 oni эжеден кенже ул дерек. Матан да муньщ осал сокпаганын Алдыныч TyciHyiHe он жыл керек. Болар ма мунан ауыр куй аса алтан, Кез1кт1м сан кас1ретке куя салтан. BopiH де карагай боп квтердам мен Кайтадан сан музбалак уя салтан. TipmuiiK, жанардагы жаркылменен Мен сатан муншалыкты алкынбап ем... Зымырап барасындар, кайран, OMip, Осынау TyciHiKci3 калпынменен. К,айтейш, арман, арман, арман, эттен! Жазбады журуд1 оган колганатпен. Жылытып келем бупн уш баламды Мен соньщ KOKiperiHeH калган отпен. - 120-

АГЫСТАР МЕН FACbIP/lAP К,умда журсед, кум арсыд жагага сен, Бак, тш ейсщ бактарга абат, эсем. Талкан кылып таулардьщ босагасын, Kexiperinfli как жарып агады езен. Кулагында сатырлап жанбыр эш, Кумар тандар уйкыдды кандырады. Жетз кат аспан мухитын жерге суйреп, Адамзаттын eMipi жадгырады! Тарам-тарам жолдардьщ таспалары Шакырады арманга аскаралы. Кешулердщ беймаза бакытына Барлык сапар журектен басталады. Жанарында жаудырап булак турса, Дейд1 арманын: «Мелд1реп 6ip-aK тунсам». Тагдырьща ризасыд, Алга карай Расырларды ш умактап лактырсад... Долы басы дога боп алшакты иш, Жарма какпа жарлардан жар сап бшк, Тед1здерге буралад ардалардан Ш алкар сулар жатады шаршап куйып... Келед1 адам OMipre маздау ymiH, Толкын 1здеп етед1 ез бауы ymiH. Кдпталыднан желед1 карагайлар Октын-октын кайталап каз дауысын... ©MipiHiue еткендер кумга судгш , Тед1з Kopin, котерген тулгасын Tix. Bip дарияны д басы мен аягында Тарихы бар адамныд мыд гасырлык. - 121-

Сарнап жеткен алыстан саздын маган Сарынында сагым бар кезд1 урлаган. Содан болар бабалар Курек колын Дариялардьщ жалынан жаздырмаган. Кез алдьща кок шалкар келирмесен, К еудевдеп толмайды молд!р кесен. Тещз болып тунасьщ сен де 6ip кун б з е н щ т ц агысын олт1рмесен- б ш р кыска, калады ерген epin, Журе алмайсын арканы кенге 6epin. Жер бетшен OTefli дариялар Агыстардын занымен денгеленш. Ill К,узар шындар тан жалап алкымдарын, Саркыратып куяды салкын карын. Ормандардьщ бояуы озгеред1 Думпу1мен к ейш п толкындардын- ЖетектеШц OMipfli озган агын, Мен де сонын жолымен козгаламын. Дидарымнан зымырап заманалар, Дидарына кошеш бозбаланын- Узак тундер уйкысыз урындырып, Коктем солай кошед1 нур ы н бурып. Жанарлардан кошед1 жанбырлы аспан, KipniKTepre мсруерт с у р щ ш р т... К ол квшед1 кеплш р келбетшен Астауынан даланын тербетшген. Мен осынау аспани куд1ретзммен Пайгамбарлык етемш Жерге тугел. Кеудендеп осынау ымырттагы эн Ш ынырауьщ нан канша езен шубыртпаган. - 122-

Сусылдайды канаты коктеменщ 0 n i кауыз жармаган жумырткадан... Арманымды болсын деп ул утынар, Мегзейд1 эк е тауларды тулымы кар. Жерге тускен арулар бурымында Аналардьщ узарган тумыры бар. Токталмайды ем1рден жацбыр 9Hi, Ж ана толкын жангырып жарта урады. К,оныраулаткан осынау улы керуен Расырлардьщ иытын талдырады. Ортасында мен келем сол керуеннщ, Шымылдыгын сыпырып шенберлердщ. Жер барады зырылдап жамбасымнан Ж узшндей донгелеп зергерлердщ. Bip кездер1 бул к у н де кеш ер менен, IuieKTepiMfli ш улатып неше ерлеген. Ш анкай тусте шатырлап тас твбемнен, Аласапыран гасырлар нвсерлеген! Шактарда да азынап о к бораган Бул дарияньщ шабысы токтамаган. Мен втемш жолдардан эл1 талай, Ж урепмнен дунк1лдеп ак барабан! Б13ДЩ Ж1Г1ТТЕР Бул казакта ж тттер бар нар каска, Ж аркылдаган алмас па Дейсщ-ау, дейсщ сен оны, Айырып кетсе жол баска. Орны TinTi толмас та. Дулатар тек от денеш. Бул казакта ж тттер бар конакка М андайындагы 6ip атын - 123-

Жайратып салып, жаркылдап кулш туратын, Кеюрепнен Кун сенбей. Осы 6ip ш актан бшсец гой Туратын тауып муратын. Бул казакта жМттер бар мэрт-батыр. Ж алацаш батыр к о й оньщ. Аударып тастар сен ушш, Алтын бар десен астында мынау тебенщ. Солардьщ аппак ниепмен, Ак карга жаккан отымен Лапылдап мен де келемш. Бул казакта жшттер бар шык тектес, Тура да алмас шык булай. К аскайып олар турганда Бшктер сен1н тулган да Миллион марте, курбым-ай! Колдер бар He6ip бурканган, Тещз боп тулап жатады. Тещз бар не 6ip тулданган, Келдерден томен атагы. Тебе бар таудан аумаган, Таулар бар калган тебе боп. Суйк1мд1 кейде каргадан Келбевдеп ушкан кебелек. Ж ур He6ip бала буркптер Жасына толмай кекке ерлеп. Т есшен кысты урк1ткен Далалар да бар кекпенбек. Не жетс1н шьщга ер демд1, Басына шыкпас булт ерлеп. К еккум ар мен1н кеудемд! Ш екпеген таулар жур тербеп. - 124-

Сен менщ e3i\\uii кврсен, Турысым осы мен1ч. Ал м ендеп галамат сез1мд1 кврсен, Ш ошыр едщ!.. Сен онда ойланар ен, Мен болып сезшер ец, Мен болып оянар ен, Мен болып квз шер ен, Жетюзе алмас ен буны Адамнын сез1менен. И э, сен ойланар ен, Толганар ен бармакты TicTen турып. Мендеп ыстык жалын Бойына куш боп Kipin, Турар efli сен т у п л тас та лаулап. К е з а д е жатар efli Жулдызды аспан аунап... Сен мендеп достыкты кврсен Кдлткысыз сенетугын. К,айгынды квтеруге К,айгысыз квнетугын. Тек кана сол болар ед1 TyciHe енетугын. Сен мендеп бауырмалдык,ты кврсен Баурайынан бар таудын сел куреген. Ж ел втщ нен желкен боп жeлбipeгeн, Квлдерге айналар ен К вктемде мвлд1реген. Сен мендеп махаббатты кврсен Туратын KipmiK туспей, Ж урепн калмас ед1 Bip рет ыршып туспей. - 125-

Ш ошыр ен керсен KynipeT бул сез1мнен, Туган жермен, адаммен аймаланган, Онда сен дер ен созЫз: «Мынау иттщ баласы мунша байлыкты кайдан алган!..» АК.ЫНДЫК, Акын боп eMip кенару онай деймгсщ,-каратам, Аузында болу бул 03i сыздаган барлык жаранын- KoKiperine куйып ап олемнщ аскак бар э т и , К,осудын арпалысы бул — тогыспас жолдар торабын; Нахактан куйш баратса нурлы кун учли 6ip туткын, Кес-кестеп барып кеудещй огына тосу мылтыктын, Кдлдырмау ушш уятка кун эаз мынау дуниеш, Жамау кып басу 03iHfli аузына барлык жыртыктын- Bip жетсе, MeHin ажалым жетед1 Найзагай отгарынан, Саткындар октарынан, вйткеш мен тещз боп актарылам. Bip жетсе, менщ ажалым жетед1 Адам колы жасаган уяттардан, Кдлындыгы осынау сиякты орман. Эйтпесе пысыктыкка пыскырмайды Мендеп куатты арман. Мен кун сайын тещз боп актарылам, Булбул болып шулаймын бактарыннан. Коктем жакка аккулар ушырамын, Жазираньщ ак тутек акпанынан. Баскасынан ажалым жетпес менщ, Жауыздыкпен вйткеш шектеспед1м. Мен жаракат салматан семсер ед!м, Сондыктан жаркылдаймын, Эйтпесе отпес те ед!м. - 126-

бле берет куншшдер куйтнде, 0 з гасырым 03iMHiH шгамде. Ак жанбырлар тоздырган тау сиякты Мен елемш оз1мнщ биитмде. Кендл1ме тисен, ундемен, Ащы гой кейде т1л деген. вкпелеп калсан сен егер, У йщ е келем кунде мен. Ж аралган i3ri тш ектен Атымды жатсац emipin, Махаббат толы журекпен Оны да кетем Kemipin. Арыма THin ал егер, Адамдыгымды корласан, Онда сен кэм1л сене бер, К,улатып кетем орга сан. Онда мен кекпен сен тупл, Пайгамбарды атам бултартпай. Yйipiлмeй калып иманы К,удай да кетер тш тартпай! КОЖАХМЕТ ЯССАУИ КУМБЕ31НДЕ К,ой, досым, айтпа муны н кеш епсш , К,ырылып кетш п гой неше Kici Э улею елд ек1м нщ бакыты ушш, Кднгырган кайдагы 6ip «косем» ушш. К,айтем1з жок, жердеп «сырды» шантып, Тур одан cipi жанды кул купи анкып. Б1реулер у ш ш мынау дуниеде Адамнан алакандай Kipnim артык. К ор, кара, iuiiHe Kip, далага шык, Bip ернек 6ip орнектен барады асып. - 127 -

М ьщ туспен кулпырып тур бул мунара, Бояуга ана cyTi араласып. Сондык,тан менщ бабам арда ембеген, 0 с к е н тек тагдыр жазган бар демменен. Жуылып аксакалы екшштен, Кулаган аскар тауы арманменен. К,араймыз OFaH кейде жасарып 6ip, К,араймыз кейде кезге жас алып 6ip. Амал жок, даттаганмен, бул дуние Туган жер топырагынан жасалып тур. 0м1рден менщ еЫмде калганы: Сешм1мнщ суршбеген кездер1, Ж урепмнщ дipiлдeгeн кездер1, Анамньщ ш нбеген кездер1, Агамен кауышкан кушм, К ещ лдщ кунгей тесшде боп. Достармен табыскан KyHiM, Ажыраскан ку н ес1мде жок- К,умар-акпын туз бен ащы пиязга. Кейде ащыдан жаралдык па 6i3 дейшн. Ала бшген алаканга сый аз ба, Т э т ш ш т мен ащыдан 1здеймш. Бал татыган ак сазандар терещ, Тещз Ty6i тузды сумей тунса да. Маган наннын т э т а дэм ш беред1, Мандай TepiM ащы бола турса да. Сенщ кеуден — тынысы Алматынын, CeHin козщ — тун imi айнымаган. Bip жагынан э к е л т жанга тыным, Bip жагынан салдын сен кайгы маган. - 128-

Дариялардьщ таситын ш агы ма бул!.. Ж еке уялсан, кеш тетш кел 6ipeyMeH. Астан-кестен болайын тагы да 6ip, Ж алгыз тамшы жанарда мвлд1реумен. С0ЛЕМ CAFAH, КАЖЫМУКАН Зангар таулар жотасын Мен езщ е усатам. Танымайтын атасын Сэлем саган, Куш-атам! Келдж туган жерще, Кдшрщш ел бшсш деп. Ж аткан шыгар сен1н де KeKiperiH дурс1лдеп. Пернеге ен бол енбеген Шулаганда мынау бак, Орынынан сом денен Тускен шыгар 6ip аунап. Кутш талай батыр сын, Деп турганда бедцесем, К,алай сыйып жатырсын Мына кара жерге сен. Бар кез1вде туп-тугел Ш ыгыс пенен Батые ен- Бупн де бул шайкастын Ш ан суырган аты сен. Сан жыл мынау кыр елш Ж урепнде тербеп ен. Ак екен гой журепм влгенщ е сенбеген. - 129-

«Болашагьщ алдында ел1, жаксы цпм, K,a3ip сенде куат та бар, от та бар. К,андай дарын жиырма бесте токталар, К,ызыгумен к,ыз да саган кеп карар. Шараппенен сыйлайтын да кеп болар. Баяны жок бакыт та бар кеп конар. Ж ауьщ да бар 6ip сштесец ж ок болар. Ал сен болсац бэршен де каш аулак, HenciHfli жур тусаулап. С енщ арын — маган ар», — Деп сыр ш ертп маган сансыз агалар. М ен HenciMfli калгам сонда-ак, тусаулап, Кез1м турды ырзалыктан жасаурап. Жаным турды жабыркаусыз елж1реп, Соктым, достар, болып сонда мен журек! А кыл айтар екем менщ ерте елген, Денеш оныц дертп жылы ертенген. Аз емес-Ti кундер бойга кек толар, BipaK маган екем болып жетп олар. Анам менщ титл ерте картайды, Отызында ак жуз1нен ер тайды. Адамдыкка бар ма улылык, тен келер, Анам болып жетп маган жечгелер. Мен оларга болдым бала, epi ini, Кез1мде кан, Kerri кездер жалыны. Жанымда кап кетп сулу жан бпкен, Сол оттармен эл i келем шалкып мен. ЖАКА ЖЫЛ Жана жыл — туындаган жана армандар, Жана жыл — шуылдаган жана ормандар. Ол мынау менп-баки жана дуние, О, селем, Ж ана жылда жанаргандар! Жана жыл алаулаган тур ещмде, Атаньщ есиеннде, илепнде. KyHire жуз айналып-толганатын Ананын Ж ана жыл бар журепнде. - 130-

Тербеген сагынышпен талай тунш, Жана жыл — жар лебшен тарайтын ун. К,ыздардын жанарында Ж ана жыл бар Дэл биыл он сепзге карайтугын. Жана жыл январьдын ак карында, Коктемнщ булбул канат бактарында. Эркашан мен Жана жыл ансап калам Достарым алые кеткен шактарында... Жана жыл — ак ниеттщ алаулауы, Жана жыл — тарихтардын тараулары, Жана жыл — жалындатан алкызыл нур Сешмен мен котерген жалаудагы. Жана жыл куануда, курешуде, Сел-дария сез1мдердщ т у й с т н д е . Жолдардын жан баспаган торабында, Талдардын гул жармаган бурш тнде. Жол бар ма Жана жылдар байкамаган, Кел бар ма Жана жылдар шайкамаган. Мен эр жас сэбтмдй керген сайын Элемге Жана жыл боп кайталанам. Жана жыл бурылыстарда бара алмаган, Жана жыл курылыстарда каланбаган. Агалар карапайым емйршен Bip Ж ана жыл жасар деп ал ан маган. Жататын омырауынан шайкап елен, Жана жыл мынау ару байтак элем. Мен оган уксанкырап кеткен сайын, Ж ан досым, 6ip Ж ана жыл байка менен. Жана жыл — кайсарлык пен журектш к Баратын болаш акка б1лек Typin, Мен Жана жылдарыма кол созамын, Элемге Жана жылдар тшеп турып. - 131-

Туягы бутш тулпар ма екен, К,анаты бутш сункар ма екен. Туган жердщ кегиш р дидарына Олар осы дел мендей щ к э р ма екен! К,ай сагыныш журегш тасытты екен, Туган жерден тап солар кашып па екен. Квюрепмде дарщцеп аяулы Жер, Коз жасымды жанбырдай шашып келем. Ш етаз-шекыз кецютйсп жыр кылып, К окин ару жулдыздары тур кули . Келбетше мен караймын кумартып, Тербетше таулар да тур сыр артып. Сак кулакты орман да тур ойда кап, Ак булакты арман жатыр аймалап. Сырга толкын сылдыратып тогандар, Сыбызгысын тартып жатыр багандар. АЯЗ Келемш керш талай кыскы кущи, Тэшме кадама, аяз, icTirinai. Enipe жармасканмен келмеШн элщ Бойдагы суытуга ыстышмды. Тощнрш тас тебеден тунепщп, К еп болса бозартарсын гул ещмш, Ал 6ipaK Алматымды суйетугын Суыта алмайсьщ от журепмда. Тентек мухит тепсшген Дауылында Балыкшынын отгарын emipefli. Куз бен кыстын туманды жауынында Ушкыштардын тагдыры шешшеда. - 132-

Ж еш баска елудщ урыстардан: Ш офердщ бурылыссыз жол — Т1леп. М илиционер олед1 уры устаудан, Акындарды махаббат елпредг Д осты к уш1н кол жетпестен ку с глген, KoKiperiM улы даркан той мынау. KeH6ip жанны н ак ни сп у ш ш мен К,урбан болсам деймш-ау. Кейб1реумен окпелесш, ай кейш, Журепм жур туыстыкка бурылып. Кейб1реулер итттм ен, кайтейш, Кдлдырып жур «Tipi» кып. О, MeHin ой мен парасат тунган эр тебем, К,алады-ау ocin басына шыксам мэртебем. К,ырлардын мынау 6api де MeHin ез жер1м, 0 з жер1м м еш н 6yriHri тацда жарты элем. Жаткандар анау жасантып жапан сауырын — К,имасым MeHin, сырласым MeHin, бауырым. Жуктед1 маган котер деп б упн floyipiM Б упнп тун мен ертенп тапнын ауырын. Арылсын десен булттан кубыла, батысым, Сапка Kip, досым, гасырга кундер татысын. Ш ыгыска кара! К,арашы мынау шыгыстын Ш угылага м ецп канатын малып жатысын. Турганда заман жулдыздарга алые жол Ылтеп Кемепгер шыгыс кемелер1мен толсын кок. Ойларым мен!п жугендеп жатыр теэднеп, Туган жер ycTi ш угылалы мекен болсын деп. Етемш арман, кыламын тж ек канша мен, Тусымда MeHin атсын деп, батыс, тап сенен. Болар ед1-ау, болар ед1-ау тамаша, Шыгыска егер айналып кетсе барша элем. - 133-

Согыстьщ курбан алмаган emi калган ба, Айырды б1здi куаныш толы шактардан, Бауырдан — канды майданда, Ауылда — махаббаттардан. Егер eMip согыс болса кыратын, Одан мен1н женю те емес Муратым. К,ашан менщ ол жещстен безгешм К,аргыс аткан каргыстардан туратын. Согыс 6i3re сия етюзда жосаны, К,аламсапты камыс-шиден жасады. M em OMipre к аз бастырган агалар Сол согыстан эл! аксап басады. К,айгы, азап — бэрше де ар KOHin, Тайды талай ак ж уреп эр KopiK. MeHi eMipre жетелеген женгелер Эл1 де жур 6ip перзентке зар болып. Оньщ кейшн жетюзе алар тенеу жок, Тек т1рш1л1к журд1 6i3re демеу боп. Согыс, согыс... EciMe алган TyHi оны Шырт уйкымнан оянамын елеуреп. Жалынан тарта шапсам кай куреннщ, Мен катар куаныш пен кайгыны емд1м. Туган жер халкын суйген азаматка Екен гой таусылмайтын кайгы мен мун. Бауырым, кетерерсщ Ж1п т болсан, К,ыруар KeKiperiHe ум1т толса. 0Mip бул y3inicci3 куйш-жанар, Сонгы рет журепнд1 суытканша. - 134-

Емес ем кдйгы ойлайтын шакка кумар, Шыным да аз емес шат боп актарылар. Тек кана баурайы жаз зангарлардын Басында м ецп жаткан ак кары бар. Мен саган Жер сиякты бауырмалмын, К,антарда дауысымын дауылдардын- Кашан да жагында боп каламын мен Жанында сатырлаган жауын бардыц. Мен саган Жер сиякты тыектесшн, Жарыкка бола алмайды тунек тоскын. Кейде кул тасыганмен кунщ упйн, Эм1рш ж урпзе алмас ж урекке е и ш м . Тау бузып, тас каласып, гул ericin, Саулыгын 6ip-6ipiHiH тш еп ушып, Tipeyci3 аспан-жердщ арасында Адамдар ку н коред1 суйеш сш ... Аралыгы карын менен журект1н Торт-ак ел! болса да, К,ашык олар каншама! И э, коп болса торт ел1 — BipaK осы терт ел! Тугесшмес ертеп. Карын болса ойлайды тек тойганын, Ал ж урегщ езге куШй шертед!... Карын мен! талай рет уялтты, Уялуга тию емес жер!мде. Кара журек туысканын сиякты Хабар алмас Tipin менен ел!нде. К у л ак Typin, куд!рет!нен айкайдын Жанкуйерд!н камшы басын байкаймын, Камшыла, дос, кыза туссш денем!з. Bi3 т!рл!кт! камшылаумен келем!з. - 135-

\"Прсектерде типм-типм д ак калсын, Самайларда сагал-сагал ак калсын! Oftxeyip 6i3 6ip танбайык жортудан, Ырза болсын касиетп жер туган. Махаббатпен келсен мынау элемге, Мэрелерден март боп асып дэлелде. Ондык журек ырзалыкпен толмаса, Б1здщ титл 0MipiMi3 далбаса. Белшен батып балшыкка, Кетерш кекке мандайын, Курбака жатыр шалшыкта, 0 к ш е кагып тандайын. 0зен, су кагып канатын, Энше басып 6ipfleftri, Ауыльш айтпай баратын: «1з1ме ер, ж упр, жур», — дейд1. Ж айкалды жасыл тацп>1 бак Жайлауын желмен суарган. Суылдап, ш улап, жамырап, Айкайга басты ну орман. Ауаньщ туныгына бойын малып, Келещ жуйткш пойыз — шойын балык. Сурет боп коз алдымнан OTin жатыр, 0зен-тау, жота-белдер кейш калып... Кел ен гой сен де, кол лесе, Сел ем гой мен де, сел лесе. Махаббат аздык етед1 Екен гой, тагдыр кенбесе. 0CTi ме екен бак тайган 0рт болып тускен озекке. Мен болсам билет ап койгам, Сен журс1н эл1 кезекте. - 136-

ОРТАНА КЕЛД1 0 3 БАЛАК Жансын деп жаксы орталарында маздап эн, К,алсын деп жаксы кощ лдер ойды козгаган, TiK турып карсы ал, о туган ел1м тшектес, Тллектеепкпен к ойны ца к1рд! эз балад. Сагына келд1 кайтпакка ceHi 6ip Kepin, Ж анына жзбер жасампаз ж ары к нур 6epin. Актарыл алдан сырларга толы сыр болып, Жасарган жер1м, дуниеге б у п н 6ip келш . Келд1ол саган белдер мен сансыз кыр басып, Te6eciH кокке ти п зу уш1н сырласып. К ун санап ceHin коркею1нд1 тшеген Журек кой саган, журек кой саган бул гашык. Арманньщ жугш алыска тарткан нарыц бул, Ортаннан шыккан орта туспейтш дарын бул. Сен — колсщ улкен, кайыктагывды тербеткен, Аяулы, iHKap, акм андай, ак сункары н бул. Б у п н п кун1 канатын комдап, п э к тулеп, Ш омшщен ушты сендерге деген ак т1лек. Апыста журсе, сую де жаксы ансаумен, Жакынга келсе, кушактап суйген тэторек. К,ушагындагы cyfliKTi сен1н ж ан еркен, Оянады ер кун жан еркеменен танертен. Балана ойлар казынасын бер, казынам, Улынньщ ынтык ыкыласын ал, жан олкем. Кошл1 менен OMipi м э ц п ш уак ел, Эр керген сайын сендерд1 кайта туады ол. Азамат дала, к уэ бол ыстык кушакка, Азамат таулар, сендер де бутан ку э бол! - 137-

К.ЫСТЫЦ куш кулмейд1 Коктемеде кулмеген. Жакындыкты бшмейш Кашыктыкты бшмеген. Болмас саган бакталас Арманынды ацгарган. К,улаганды даттамас Кулагандар зацгардан. Кайсарлардан кашан да Кудер1вд1 узбе сен. К,арсы алдьщнан сол шыгар, К.арангыда 1здесен. Шыдагандар сындарга — Ансагандар жарыкты. брмелеуден шындарга К,оркатындар KayinTi. Мен марттагы найзагай KypKipiMiH, Курмангазы к у й ш щ 6ip тiлiмiн. М е т ц жаным саясын паналаган Дуниедел бар кыздыц KipniriHiH. К,ушагывды жаясын ба, К ес-кестеп токтасам мен. К тртгщ нщ саясында Bip канып уйктасам мен. Бэрш каз1р кергендеймш туамде, Сырлар шертш жатушы еднс к ек шалгыннын шпнде. Кебелектер канатынан кектеменщ nici анкып, Судырлайтын нар камыстын ормандары куйсандык. К,ыргауылга кумай тазы мен косушы ем жерменен, Ал сен болсан куралайды кезден аткан мерген ен- - 138-

Ещ» несш айтайын, бул шакта мен Кушак-кушак, езщ е гул сактап ем. Омырауымда жарылган ак барабан, К,айда журсщ , тас-талкан бурш акты элем. Сеш 1здед1м к е к тещ з кешерде мен, К ек желкен боп алдымнан кеш ер деп ем. Bip керуге зар кы лган ак дидарын Дуние несерлеген. К,УД>рет болсан, журектс Te6ipeHTin куйден ку й актар. Осындай болса керек-Ti Тулпардан калган туяктар. К,асында сенщ булкынган, Тайбурыл да эл1 тай шыгар. К,ырык жыл салган кикудан Бабында келген Байшубар. Осындай болса керек кой Сонбеуге raic сокпактар. Тастарга жанып табанын, Жаркылдап аккан шакпактар. К,иялын кырдан куалап, Арманын баккан кармаган. Риза да саган шыгар-ак «Нарату» тарткан нар бабан- К айарлы К,УРман, — бай таскын, Эруакты дала epKeci. Азаттык атты шайкастын К,айрат тарткан влкес1. - 139-

Арканмен сенщ бактардан Шулайды булбул мазамды ап. Кез1нде сырлар актарган Дэулеткерей мен Кдзангап. Риза да саган зачгары Таулардьщ мынау тозбаган. Тэтамбет, Мэмен жолдары Жогалып кете жаздаган... Мен1н халкым каш аннан улы болган, М енщ кеудем каш аннан жылы болган. Согыс ертш коздаткан дауылдардан, К,ак,сатк,ан ауыр зардан Кек1репмде бостандык жыры калган. Мен1ц халкым улыны аз туган ба Баскалардай басында жаз турганда. Олардын да дауысы жетер ед1 Бул гасыр кулагына, BipaK бутан улылар кшэл1 ма! Бунын ушш жылдардьщ окпесше К.андай адам кешлхцк берер ед1 Дауысы олардан бупнге жетпес1не? К,аншама жулдыз туды ол Ж аркырар кок тосшде! - 140-

ЭЗИЗА HYPMAXAHOBAFA Мен туган жердщ ардагы, Жаркылдап журген жаксы апам, Ризалыгым бар дагы, Тагатын кш эм ж ок саган. Экелмек елге ырыс 6ip, Сендеп жаркын пэк талант, Кешеп сайлы министр, Бупнп ойлы докторант. Bip болгай алгы максатгар, Гул болгай ш ы ккан ер тебен- Нур болып жаусын жаксы аттар, Ш ыркалып шьщга мертебен. Бул гасыр бейне ертеп, TeHi жок жыр гой, асылы, Эз иплердщ ертещ — Эзизалардын гасыры. Киындыктардан тайсалма, Токтайтын тук жок бас алган, Шын бакыт адал мацдайдыц Терлер1менен жасалган. Талайдын кесегесш де Когерттп жаткан сол гасыр. Бугшйод ал да есще, Ертецщ жайлы толга сыр... Мен дагы соз келген сон тезем бе ещц, Саркырар акпа булак кезен келдГ Алатау ак бултынан солем саган, Арканын жамырауык езендерг Тывдасын енд1 меш зангар атам, Мен ещц кара еленнен кар боратам.

Алатау басы болып Mi3 бакпай кап, Атырау толкыны боп жардан атам. Мына EpTic шарапатты турак саган, Жагады шыркау жулдыз шырак соган. Сол EpTic ернеушен кумб1рлесен, Куймайтын дарил бар ма жырак саган. TeHi3 ж ок тупте маржан тундырмаган, Дария ж ок 6ip сырлы акын тудырмаган. Бар сен1н бупн к азак жырында атьщ, Павлодар орманынан судырлаган. Кдлайша бшктемес жаркын енсен, Арналар дурлжкенде алкымы сен. Элемда алдьща алып жыр жазасьщ К,аламы Аманжолдьщ аркылы сен. Аркадан 6ip арманын сыр актарып, Даусывды бара жатыр ж ыракка алып. Далавда белдеу-белдеу жольщ жатыр, К ектем п KeMnipKocaK сияктанып... взгеге OMipinni мектеп eTin, Кеудещн гул жазира квктем етш, Ж етон сен мунаралы гасырларга, Ж е ттс т щ к,арлы шьщын коктеп еттп! Елеус1з Ерк1н болып, К,айкен болып, Ондаган шамшыракты бай кен болып, Бупн сен аспан аунап жанарыннан, Отырсын жиырма бесп кайта enrepin. Апайлар, карындастар, данкты агайлар, Гул жарган алма бактар аппак айдар. Bip сез1м шымырлатып журепмнен Шыбыгы солкылдаган кек тогайлар.

ЖАЗ КАКПАСЫ IHeprri дала сырларын, Жамыраган жаз келда. К,анатында тырнаныц К,алыктаган саз келд1. Жырлап тещз жырактан, Буркыратып бу атгы. Былдыр-былдыр булактан Сылдыр-сылдыр су акты. Жусан анкып белдерден, Ж ер ciMipfli шуакты. Суксур ушты келдерден Сурау белп сиякты. К,олтыгына баулардьщ К,онды булбул елендеп. Дэптерш ен таулардьщ Teiinfli взен елец боп. К,анатын каз суларга Эл1 кагып барады. Балбыраган нуларга Балык агып барады. К,армактарын саптасын, Айтайыншы досыма. Кектем ашкан какпасын Жаз дегенщ осы ма. Кектем болсам, кайран кып каздар елш, Кок1репмнен талай куй козгар ед1м. Сез1мдеп 1згшк жырга сыймай, Денбекипген тундер1м аз ба мешц. Аз ба менщ тундер1м киналмаган, Кашан тагдыр мухит жыр сыйлар маган. - 143-

Айтсам деп ем берш де шагымда мен Дуниеден тесепм жиналмаган. Сырлатып кеп дуние киялдай-ак, BipaK тегш кагазын сиям бояп, Bepin келген eMipre тук те бермей, Алып келем eni мен уялмай-ак. К0КТЕМДЕ Эуеден алтын сэуле карга кулап, Жанданды жазды Kepin жаргак лак. Жупрда айдын-айдын айна булак, Оргалап ойдым-ойдым ойга кулап. Булт женкш айдалага аспан кешкен, Тынымсыз дуние тулап астан-кестен. Сенщ де дел осындай кундер1н бар Адамзат кектем1 у ш ш бастан кешкен. MEHI 13ДЕ Сен меш i3fle, аяулым, Шугыладан барлык тун кашкан. Сен меш 1зде, аяулым, К ектемнен барлык гул баскан. Сен MeHi i3fle, аяулым, К,арап канбаган бектерден. Сен мен1 i3fle, аяулым, Паракталмаган бетгерден. Сен MeHi i3fle, аяулым, Ашылмай жаткан кендерден. Сен MeHi i3fle, аяулым, Бузылып жаткан сендерден. Келдерден канат какпасам, Даусынан i3fle сырнайдын. - 144-

Онан да i3flen таппасан, К еркш е к ез так нурлы Айдын- Эйтеу1р, калкам , мен саган Нур тусер жактан жырлаймын. СЕРТ Азамат болсан, сез1нд1 салма бултанга, Шаба алам мен де 6ip ж т т ш апкан тулпарга, Тарта алам мен де 6ip мерекенщ кекпарын, Вере алам мен де конакасы ны 6ip танга. К е р ш т epKiH келетш болсан кермеден, Окалап 6ip тай м ш пзе де алам зерменен. Тап бупн осы шанырагым кирап кетсе де, BflTeyip, турам 6ip жптг турган жерге мен! Тш байлаган 6ip кезде ещнр ед1н, Т1л1м-т1л1м журепм болды менщ- К,ызганыш боп кеудемде куй1п-жанып, KipniriMae KyH9ci3 молд!ред1н- К,оштасарда болдым деп бос калатын Жалбарындым жамылып аспан атын! К,алды сен1н беймаза жауырыньщнан Тарамдалып тал тусте кос кара тун. О, куД1рет! Сол жалын етек алмай, Кок1репмде ком1л!п кете барды-ай... Талай бала кайынга суйешим мен. Коз жасымды KipniriM котере алмай. Ж ок енд1 канша айтканмен ыстык кушак, Киш боп зымырап кеткен кызыкты шак!-- Жылдар бойы сыздаумен келес1н сен, Ж урепмде кап кеткен жузж кусап... - 145-

Буркырап сол 6ip сагыныш жур-ау деп агын канында Ага деп 6ip хат салмадын, осы да сагынганын ба! 1ншер деген аганын i3iHe баскан сурау сап, Жортпаушы ма ед1 тан алды тырна коз келдер кырау шак. Аркамдагы аскар тауым деп таулардан i3fleyuii efli гой. Кеудеандеп кудш н жаулардан узбеунп ед1 гой. Тебеден булттар кешкенде шатырлап аспан жай тевдеп, Жазыктан i3fleyini ед1 гой жазым боп кетсе кайтем деп. Сагыныш деген кашанда карамаушы ед1 коп-азга. Сен болсан мен1 сагынбай, зар кылдын 6ip бет кагазга. Ж уз opin жумыс басты боп жазылмай журсе жай, теп, Алматыга агам к,айда деп звондай салсан к,айтедй Сураусыз кетш барады мерекелер де нелер коп, Кутш ем ceHi гул баск,ан 1-Майда келер деп. K ipniriM ai шмей тосып ем отызга толган кушмде, К,аракшы керген ки1ктей гайып болды ол да бугшде. YCTIPT БАСЫНДА Томен жатк.ан дала анау, Бшк жатыр бул 03i. Адырлардын бар анау Адыр-адыр MiHe3i. Кейде сумей жас жаньщ Жубанады 6ip ойнап. Булт каптаса аспанын, Куанады бул аймак- Жалтыр шеке тобешн Keyin калган тандыры. Ж1б!тед1 тек оны Т унп ш ы к пен тан нуры. Он кун соккан дауылдан Сексеу1лдер буплмес. Он кун куйган жауыннан Табандарын шык шмес. - 146-

К,иындык,ка туспеген Э ли з болсан куйретер. Kyiirrire де ол кушпенен Шыдамдылык уйретер. К,ымыздайын мелд1реген зеренде Алып келдщ м е т кара теренге. Толкынындай куанышты Жарманьщ Тобылгы аяк толкындатып денемде. Мен бшемш дала даусын, жел шуын, Сен танисьщ дария сырын, жер сырын. Баурайында балабан тау Бершшщ Ал кер енда сексеуищщ opmyiH! Аспанынан дария кулап, кар кулап, К,ара семсер жал-куйрыгы жалбырап, Баурайынан бара жаткан сиякты Зымырап 6ip кара берен аргымак. CiMipfliM мен сенщ мермэр кесеннен, Бул таскынмен ел1 талай кеш ем мен. Осынау келдк артык болар ма екен-ау, @з K03iMHin карашыгы десем мен. Бшесщ, Дос, кезщ ш е Ш ыгып жатыр кунде аты. Бул жердщ де озшше Бар гажайып сымбаты. Малынып тур кок жусан Таннын маржан шыгына. Хош и1ске кумартсан, Ш ы к самалдын ыгына. Бал самалдын шорбатын CiMipeciH, тоймайсын- Дуниенщ жаннатын Осы екен дсп ойлайсын- - 147 -