Айбергенов Т. Мен саған ғашықпын

EcTip-rin K.a3ip тур маган Буркырап жаткан агысьщ Жангыртып жаткан тау ituiH Музбалак шопан дауысын. Мелд1рщ бейне кымызбен М елтевдеп жаткан тостаган. К,ажет-ак сендей дос маган, Туп-тугел жыр боп кош маган. Тур бупн орман дурлйтп Сыбырлап маган сыр айткан. Кешеп куш мунайткан Куландар жорткан кумайттан. Басады сенде е н т т н , Алдында танньщ шаршап тун. К,асымда-ак турып ансаттын, Кабыргалы езен К,арсактым. К,АРАК,АЛПАК Ж Ы РЛАРЫ Аттану ... Абзал жар, ару ак залдар, Ак залдар, аппак вокзалдар, Тглеулес жерге аттандым, Т1лендер маган а к жолдар. Keyaeci толы сыр бактар, Te6ipeHin турган жырлап тал, Оц сапар ттлеп сонымнан, Сендер де колды булгап кал! Булгап кал колды,- коп белдер, Тулап кал, толкып, кок колдер, Шындап бар меж жеткенше, Тывдап бар мен1, кок пен жер! -5 0 -

Кецйод тербеп кал энмен, К,алам мен бауыр далам кец. Бауырлас мынау елкеге Бауырымды тесеп барам мен. О, eMip жаткан жар салып, Суйем мен ceHi канш алы к. М ецплис мен1 тура бер Ш ыгарып салып, к,арсы алып! Кек теЫнде Алдыма жалгап тш екп, Соцымда калды кеп халык,. Адамга гашык, ж у р ек п Ак, сункар ушты к е к к е алып. К,уаныш сыймай койынта, Болганмен кецш жолга алан, Барады мешц ойымда Бакыткд кумар бар галам. Ж ер к,алды туган аулакта, Жулдыздар кулд1 тебемнен. Жулызы жанган аймакка Жулдыздай агып келем мен. Шыкканда арман шындарга, К,амыкпай алга карсы бар. Шыгарып салушын барда, К,арсы алуш ы ц д а бар шыгар? Эму жагасында Сез1мге селщ от epin, Кеудемде ыстык толды агын. Мен турмын зорга к е те р т Толкыган ойдын салмагын. Жагана б!ткен тола ну К,олдарын жатыр булгасып. -5 1 -

Аяулым менщ бол, Эму, Арман гой саган бул гашык. Т1лек коп аттануда да, Ж аксы екен 6ipaK оралу. Ш ет кеткен шактарымда да Умытканым жок, о, Эму! Жалгадым кылын тшектщ, Туом де керд1м он тупл. Серпше суйген журектщ Сешммен айткан cepTi бул. Kepicin, тобем, бидон бе, Бодцы гой кокке тигендей. Yмыту ceHi мумкш бе? Умыту деген — суймеу гой. Апрельде кел, жыр шагы, Эмуда корем десен сен. Бузылып муздар курсауы, Жонкипп тау-тау кошер сен. Жуйткщц дарил тербеле, Толдындар ycTi толы адам. Жузед1 мунда ор кеме, Айнымай «Аврорадан». Толкындар тулап балыктай, Севдерге киттей асылып, Разливтеп халыкТай Жатады толкып басылып... Мойынга доу1р салмагын Артындар, алга тартындар, Жуз1нде кызыл жалкын бар Апрельдеп толкындар! -5 2 -

Марияш карындаск,а Нвкктщ энш! к;ызына Сез1мнен сыр тьщдаган Марияшым, ©зщ де сункылдаган ариясьщ. Сен уш ш тулатайын, шулатайын ©леннщ буркылдаган дариясын. Кдратау асып келген карындасым, Кдздайын канкылдаган шагывдасыц. Унатам, жаркылдаган жаньщ — жасын, Бэрш ен ойьщ жуйрнс, энщ басым. Сен кайьщ буратылган бакшадагы, Эмудын суда атылган ак. шабаты, Сактарсьщ есте, бэлкш , м е т м энп — Ж уреп жырта тунтан жаксы аганы. Мен де 6ip жасыл орман — жасыл жаным, Лаулаган жалын аткдн жасымдамын, Сенде егер адам суйпш журек болса, М ецгш к мен де сенщ касындамын. 1Н1ГЕ КЕНЕС Не болады тамган шык, Н есер болсан, куйып ет. Булак, болсан, таудан шык, М эртебенш бш к ет. Терен болсан, тол даты, Тулап, толкын уйкы ашып, ©лен болсан, кал даты К,ас какканш а уйкасып. Ш уйлжпесш тамам коз, Жыгып кет1п кактытыс. ©Mip кокпар, шабандоз! Такымынды катты кыс. -5 3 -

Жулдыз болсан, аспанга уш, Жарыгынды аяма. 0Mip ceHi бостан-бос Жаркыратып коя ма?! ЖАНБЫРДА Ж акут y3in жас талдан, . Агыл-тегш куйды кун. Булак бггкен кашты алдан, Буладдатып куйрыгын. 0 р озендер женед!, 0 з сауырын камшылап, Шымшып жатыр д ен ет Шымшык козд1 тамшылар. Барабанын каккандай, Жерге салып булт ойнак, Уй артынан жаткандай Yftip-yftip жылкы айдап. Гул кемкерш жиепн, Сайдан колге су акты, Аркандаулы биенщ Ак шылбыры сиякты. Орман жатыр тас туйык, Ш ырак жагып шыктардан. Таулар тур тек каскиып, Айнымай кап Мухтардан. УШ КЕЗЕЦ 0Mip 6i3fli уш толкыннан курапты, Дуниеге жалгыз келген жан емен. Кеше, бупн жане ертен сиякты Экем, балам, ортадагы жэне мен. TinTi вкпелеп турса дагы каншама Уш суйгенде албырайды суйген1м. - 54-

Yui тартканда, канша киын болса да, Кею репм де сайрап калар ку й MeHiH. 0л1 талай самгаймын мен алга узак, Жер гу л т щ мумкш емес солмагы. Эркаш ан да eMip маган ж алгыз-ак Ym кезепн 6epin турса болганы! Б1Р Мен эркаш ан 6ip есжтен шыгамын, Мен эркаш ан 6ip есйстен ю ремш . Суйсем де мен 6ip суйетш шыгармын, Bipey м енщ ж урепм. Мен алыссам, 6ip-aK рет алысам, Жету уш ш 6ipereft 6ip муратка. Мен жарыссам 6ip-aK рет ж арысам, MiHin алып 6ip атка. EKI Кейде, досым, сэйлеймш мен екеу боп, EKi ой каз1р алды м ен1 мекендеп. Bip адамнан eKi адамньщ ойы i3ri, К,ос рельс зымыратар пойызды. К,ос ш ек п ен домбырага к у й келер, К,андай эсем пар ат ж еккен куймелер. Омырауынан бурш1к жарып кос алма ак, Музыкалы кы з OMipi басталмак, К,ос канатпен кыран уш ар аспандап, Бакытымды жасаймын мен кос колдап. EKi жауган жанбырменен гул еспек, Кайыгывды кисайтады 6ip ескек. Буны бурын б1лмей журген екенб1з, Тэп-тэтпм1з жарымыз бен екеу1м1з. Катар аккан Эму менен Сырдаймыз, Bip Аралдын толкы ны боп жырлаймыз. -5 5 -

ЖИЫРМА БЕС Карттык пенен сэбилпсгщ арасы, О, жиырма бес, кыруар eMip таласы. Лапылдаган таскын куат кайнары, Жез канаггы ушкыр ойлар кдласы. Тун койнынан шартарапка жол ашкан Жиырма бес — жулдыздарга толы аспан. К,ою шашты, козэйнекс1з улылык. Бар кимылы тулгасына жараскан. Жиырма бес — каз дауысты кектемдер, Канкылдап кеп талай конып еткен жер. Жиырма бес — бшктнс пен терещцк, BniKTiK пен терещцкте — кек пен жер! Жиырма бес — эр асуга 6ip шыгып, К ен элемге кез ж1беру кулшынып. Жиырма бес — к,ашык,тык,к,а гашыктык,, К аш ы ктыкка гашыктык, кой — TipmiaiK. Дала тунса айнымай кек кшемнен, К,ала турса к екке иыгы ирелген, К,озгалса eMip, сулулыкка к ез канса, Барлыгьга да жиырма бес деп бшем мен. Жан досым, болсан егер сырга эуес сен, К ел, достас кемел шагьщ жиырма беспен. М энп-баки шыкпайтын .ыргагы естен Жиырма бесте самая бар жырлап ескен. Аяулым, сен де оган болшы кумар, Болшы кумар, кез1цнен аршы мунар. Жиырма бесте ен бшк адалдык пен Жиырма бесте ен би!к ар шыны бар. Куй гой ол канша тартса кайта тындар. К,айта тывдар куйлерден нер татындар. - 56-

Жиырма бесш жeлпiнбeй айтатындар — Бул дуниеге боска кеп кайтатындар. Сен гой менщ буралган булак, б и т , Шырт уйкымнан ояткан кулак, к у й т , Оянбаган жиырма бес жиырма бес пе, Оятпаса, 6aci о ны н 6ip-aK тиын. Жиырма бес, арманыма жету ушш Ракмет сыйлаган отын ушш! Достастырган кундерге ризамын, К,оштастырар кундерде eKiHimiM... Саган жак барлык жаксы адам, Жаксы адам барлык ж ак саган. Ж астыктын сырбаз сарбазы Жиырма бес, ешпес данк. саган! Кетерер майда тусын сен, Сусыц сен шелге каптаган. Курсшбес жерде курсшсем, Bepin тур куат — от маган. Жолымды баста оцгарып, Ой сыйла маган тереннен. Кетпеу1м ушш сон калып, Асыгыс басып келем мен... Журешн epin дурмекке, Сонында мен1 калдырма. Алдамшы мен1 тулш етпе, KYлкi етпе мен1 тагдырга. К,ажетт1 жерде курбым сен, Жанымды Tirni сал мунга. Арманымды айтып турмын мен Айтатын достын алдында. - 57 -

Жиырма бес — станоктардьщ Зырылдап жаткан уршыгы. Бойгеге коскан аггардьщ Туяктарынын дурсш. Yздш пз женит талкысы, Bip шыннан кейш 6ip шынды ап, Жиырма бес — вагон тартысы Тепловоздьщ ырсылдап. Ойлы да сырлы шьщырау Мухитпен Ty6i ipreBec. Жиырма бес деген — зымырау, Зымырап агу — жиырма бес. Жангырык.тыру даусыц тау, ©Mipre кетпеу есец еш. Жиырма бес — куйып таусылмау, Таусылу — жиырма бес емес. Жиырма бес — кормеу жаскднып, Кез бенен создщ батылы, Булак, боп куйттай басталып, Teni3 боп толу акыры. Жиырма бес, егер сен тау бола калсан, KoHiBiM куздарьщ боп осер м е т и . Егер сен мьщ зауытгы кала болсан, М эчп-б аки мен сенщ кошевдем1н. Ерлжпен егер тьщга барган болсан, Жуп жазбас мен де сол тын тургынымын. Егер сен ойдай шексгз орман болсан, Мен сен1н бутагьщнын булбулымын. Кеуденн1н куйге толы ыргагымен К,алыктап алысымнан арман ушып... - 58-

Мен сенщ журш келем кырларьщмен, Жанымда куаныш, мун арпалысып. Жаксылык, аз етпедщ, жыр сацлагы, Келер, дос, кез де кару кайтаратын. Мен ceHi ecci3 суйш турсам даты, Халде емен ракмет айта алатын. К,олымды жетпес шьщга жеткер менщ, бзщ м ен кокке ерлеймш, кектемдер1м. 0Mipre келгенде емес, кеткенде мун, Мен сенен кетпей м е ц п кектер ме ед1м!.. РОССИЯ KoKiperiM алып ушып айтарым, Ш елдеп барсам, канып iiuin кайтарым. Не айтсам да журепмнен айтамын, Россиям, байтагым. Кунн1н жаткан шугыласынан нэр алып Россия — Tin жеткклз даналык, Даналы гын тебесше KOTepin, Ж араткан ба ceHi елемге ана гып?! Ж улдыз толы койньщ сен1н там аш а-ак, Россия! Толып, таскан парасат. Канатында катар ушып келед1 Санатында кол устаскан болашак. Нур шуп>1лан мандайымнан ту н турд1, Барша журек 6ip езщ е умтылды. Сен арылттьщ муцнан газиз журтымды, Куйсандыгым мын Tinni.0 0 з колымда бугш арман-киялым, 0Л1 ш е л г е eMip болып куямын. Тендес1 ж ок сен де революция едщ, Мен де бупн тугел революциямын! -5 9 -

взщ лаулат журепмнщ ушкынын, Зангар биле махаббаттай ыстыгым. Россиям — Радищев, Герцешм, Некрасов, Пушкишм. К,атар аккан Е д ш м мен Е с т м , М эцп тербер макпал баулы 6eciriM. Россиям — терт жакта торт кубылам — Тен ашылтан eciriM. Дуние жугш аркалатан кемесщ, Мухитгарды бузып-жарып келесщ. 0рт шалмасын адамзатгьщ денест, в з щ уста жер осш! УАК.ЫТПЕН БЕТПЕ-БЕТ Заулайсьщ-ау, жасырынып тук уназ, Минуттар-ай, минуттар-ай тынымсыз. ©Mip бойы ойлар орып терецнен, Озамын деп арпалысып келем мен. Сен болсан тек сырганауды бшесщ, Мен1н болса толып жатыр KypeciM. вт е алмаймын мен бекерге сыртанал, Маган дуние болашагы тур карал. Мен жолшыбай жол алтеймш керуенге, Сэбилерд1 ала шыгам серуенге. Гул ereMiH, нур егем ш далага, Болысамын толгак кыскан анага. Мартендерд1н казаны бол кайнаймын, Буркыратып шелге булак айдаймын. Жулдыз болып жыпырлаймын ГЭС-терде, Hyp 6epeMiH, сыр беремш кештерге. Селем 6epin, колын кысам атаныц, Отыра кап ел ен жазып жатамын. К,ыруар енбек... Квтеред1 кун шакка. Ал сен болсан зымырайсын бул шакта. Бул шакта сен болып бейне нар кшк, Зымырайсын самайларга кар куйып. - 60-

М ендж ceHiM 6ipaic, сенен куатты -ак, А йшылыкты атып втер 6ip аттап. М е т ц басым сондыктан да сиякты-ак Ж ещ мпаз 6ip ту аппак,- О, минуттар, ж уйрж болсан сал купит, Мыктаганда согарсывдар алпысты. Ал минутта тентек журек мендеп Ток,сан рет дуб1рлетер кеудеш. Kopini ез1н ара канш а тур алш ак, Сол журекпен мен барамын уран сап. Мен e3iM де Кызыл канта боялган Сол журектщ согуынан оянгам. Уксамайды, уксамайды тук сатан, М ендж ж урек т ек вз1ме уксаган. Meftni сендер дурыс девдер, ж ок дендер, MeHiH жаным ашылматан коп кендер. К,ыруар отпен кырман салып, тас каш ап, Мен сендермен жарысамын баскаша. О, минуттар, ж у йр ж болсан сал KyuiTi... ЖАЛТЫЗ ТАЛ К.АУЫРСЫН О, адамдар — перзенп улылыктын, Улылыктын квзщ нен ттлш уктым. вздерщ нен кордш мен коп i3ruiiK KoKiperiMfli тербеген тещ з кылы п. Лапылдатып жанымньщ вр талабын, Оттан ыстык сендердщ орталарын. Алые журсем, сатынып хат алыстым, Жакын журсем, касыннан катар уштым. KoxiperiMfli толтырып он-куйм енен, О, аяулы аналар елдилеген, Аталы евз аузынан актарылган, Бабаларым шашында ак кары бар, Агаларым арманды алга астырган, iHiaepiM жолымды жалгастырган, Эпкелер1м ж урекке сез1м берген, Экелер1м окемн1н квзш корген, Ормандарым гул жапкан атырабын,

Мен сендердщ жалгыз тал жапырагьщ. Мен сендердщ жалгыз тал кауырсынын Коп тагдырдын кетерген ауыр сынын. Бакытым боп менгшж елестевдер, Адам еткен оздерщ емес пе ендер. ... К,арсы шауып кек толкын буйратгары. Кок мухитта кайыгым кирап каллы. YMiTiMfli жатканда севдер б о л т , К,уткардывдар, адамдар, сендер келш, К,ара тунде кара орман адастырды, К,арсы алдымнан жол KOMin кар аскынды. Деген ем мен сол туш «тамамдалдым», вздерщ боп онда да аман калдым. Сендер еткен жаксылык аз ба маган, Бар ма сырьщ журектен козгамаган. Сендер берген шаттык бар келбет1мде Тугел шашсам жететш жер бетше. Тугел шашсам элемд1 бакытты етер, Сонын упнн тегем мен уакытка тер. Жнтг болдым куй толы KOKiperi, Ыкыластардын тербейда оты мен1. Мен сендерд1н жалгыз тал кауырсынын Коп тагдырдын кетерген ауыр сынын. Ракмет, адамдар, жасарывдар, Бауырын ем, журек кып жасадындар! АК КАЙЫКДАР Акку мойын, ак койлекзт кайындар, Д эл сендердей менщ де аппак айым бар. Бакытымды шулап кокке жайывдар, Шулап кокке жайывдар, ак кайывдар. Ойларыма ж1бер ушкыр киял сап, О, кайындар, турмын сенен куй ансап. Ол да севдей каз омырау, суцгак бой, Ол да сендей кей кездер1 уялшак. О, кайывдар шуылдаскан топтала, Сырды урлаудан, сыбдырлаудан токтама. - 62-

Ол эз1рше агыткан жок сыр маган. Томен карап жымияды тек кана... ШАБАНДОЗБЕН 0КГ1МЕ Бала куннен тартып мшсен ат жалын, Онда сенщ KOKiperiH от жалын. Бищщ онда не екенш бойпнщ, Бул ом!рде жарыс емес кай кунщ! Ак. жазыктан атып ушып вттвд бе, Барар жерге кас какк анш а ж етп ц бе! 0 к ш ел ест озщ тевдес жас и л ец , Зуладыд да жулдыздардьщ астымен. Кес-кестеген сан ацтардан каргып-ак, К еткен шыгар ceHi ап уш кан аргымак. Кдпталывда каптап калып гул калын, Шарбы булттан шаршы орамал булгадьщ- Арманынды калдын, болим, алкымдап, Жатты кулш карлы езендер каркылдап. Тулпарьщньщ туягында тас балкып, ©ттщ, б о л и м , туган жерд1 дастан кып. К,уаныш пен жанывда урей арбасты, Болим, сенщ жануьщ бул алгашкы. Сан катпарын жазды алдьщнан сагым — кыр. Б ел и м , сен1н сагындырган ш агая бул. ©зегщде озгеше алау лаулады, Болып бейне жер-дуние аумагы. Мелд1реттщ коздщ ыстык 6ip селш, Б е л и м , мелд1р махаббатын бул сенщ. Ой мен кырдан оргып оту аркылы К,алды, б о л и м , кез1нде оттар жаркылы. Муны айтканда мын тулпар боп журепц, Дуб1р салып жатканын да бшемш. - 63 -

ТАБИГАТПЕН БЕТПЕ-БЕТ Лапылдаган менщ ыстык, леб1з1м Тас тэнщ щ турган сенщ жумсартып. Мен болмасам, тещ з де емес тещзщ, Д ацкы ц сенщ кете де алмас мунша артып. Мен болмасам, аспан да емес аспанын, Жулдызына карайды KiM кызыгып. Орманьща менщ коз1м су зш п, Жапырагьшан соргалайды ж уз ум1т. Тек мешмен бакыты бар даланньщ, Мен1н полым ертецщщ камшылар. Тек ушымен мен устаган каламньщ Сатыр-сутар уйкасады тамшылар. М енщ жаным лириканньщ жинагы Туларыцньщ бшктеткен мерешн. Мен1н кеудем ерекше 6ip куй багы Булбулынньщ булк!лдеткен кемейш. Ен сулу нур сатан менен таратан, Мен болмасам кек!репце толар мун. Kemipe гор, жаратылыс жан анам, Тентектжпен катты айткан да болармын. ДОСКА СЫН К,анша дос боп жалтасам да аяулы арман-ттлекп, Аямайтын ащы сыным ашындырар журект1. Табысьща шын куанып, сырта коссам сыр алуан, Бекер баскан кадамывды бетке айтпай да тура алман. Бштен жанта OMip деген мэнг1 жаркын жаз емес, Жумыр бастан кетш жатар кем ш ш ж те аз емес. Эрине, оган кейде-кейде керек шыгар KemipiM, Алайда оны кеш1рместен досша айтудьщ Heci MiH. 0Mip 6i3re KiHoai емес шекс1з достык сый еткен. -64-

Сондыктан да MeHiH сыным втер, б элю м , суйектен. Мейл1 унат, мейл1 унатпа MeHi TinTi ол уш ш , К,ажет болса колды саган 6ip сермеу де борышым. CeHi екпе мен рениике батырганда белшеден, Кем мувдйып, аз киналып турмын ба екен мен сенен! Бул айтылган достык сынды мейлщ шын ук, шын укпа, Тек кана оньщ маган да жай тимегенш умытпа. АНА Арманынды актарам ба журепмде тербесем, Айга сщл1, карындассьщ касиетп Жерге сен. Мен 63infli те н д е а ж ок к уд 'рет деп тусш ем, Сендйс куат мын есе арты к Ж ердщ тарту кушшен. Сулу элем, элем сулу сен жараткан адаммен, К ек жолыньщ карсылыгын кагып тастап барам мен. Сендж куат болар, бэлшм, басын щи кек маган, Эр кез сенен туганымды eciMe алсам, токтаман. Ал умытсам, умыт болып каларымды бшемш, Умыт калмау ушш менщ ш арк урады журепм. Шат ж урт-ак кас какканш а боламын мен шерменде, Ж спм емес кей ананьщ жеттмдтн квргенде, Квз алдымда жас денгелеп булыгам да ызадан, Маган Tim i сез келмейтщ уяттардан кызарам. Бул дуниеге онсыз дагы кеткен жок па кеп есен, О, аналар, кей пасыкты жаратасы н неге сен! Тасбауырлар дуниеге келсш де, тез кетсш де, Элде езгелер ондайлардан жи1ркенсш дейс1н бе! Кай кеудеш жылытады лапылдаган отпенен 0 з кеудес1н жылытуга KyflipeTi жетпеген. Анан саган керек болса, балана да сен керек, Кезекпенен ауысатын гумыр гой бул денгелек. Ана керек, о, адамдар, ана керек адамга, Анасыздар ан сиякты кун кеш ш жур галамда. IliKipiMfli унатпаган тапты к та дер дананы, Даналы ктын кажет1 ж ок сыйлау ymiH ананы. -65-

II Бйшешм мен, сен oftTeyip ораласын кеп тшге, Киел1 сут куд!рет1мен элде eceiiin кегпм бе! Ана десе эйтеу1р мен езге сезд1 есггпен, Кулагыма ун келед1 коныраулы бесжтен. К у л агы ш а ол ун менщ корген емес толастап, ©йткеш сен жылауыма карсы болдын о баста-ак... Букш элем шуларына ж1берд1 де с у ц г т п , ©зщ каккан коныраудан Kerri маган тш б тп ... К,оныраулардьщ уш м е т жетектед1 киянга. Коныраулардьщ уш м е т шомдырды сан киялга. Туткасынан устамак боп дария — бш м есжтщ, Мектеп бардым, онан да мен конырау унш ecirriM. Устаз болдым. Сез сейлетп болашактын MiH6epi, К ез алдымда кызыл ала кызгалдактар гулдедг Дэл бупн де нурлы ертеннщ конырауы етш тур меш, ©MipiMe 63in каккан коныраудьщ ундер!. ©3in к аккан коцырауда eMip жыры бар екен, Оныц yHi таркамайтын болды менщ мерекем. Сол унменен тыным таппай бакытымды куреймш, ©йткеш мен мерекемнщ таркамауын зтлеймш. KQKTEM К,анша журект1 Нурлантып келдщ.' К,анша TepeKTi Ыргалтып келдщ. К,анша кап алма Тагы узш келдщ. К,анша балыкты Агызып келдщ. К,анша сеулене Суйпзш келдщ. К,анша сэукеле Кипзш келдщ. Мына келгсш; К.ызык-ак келдщ. -66-

К,анша тырнаны Ti3in ап келдщ . К,анша к еп ектщ Гулш шынардын, К,анша бебектщ Т ш н шыгардын. Б акка мэуел1 Тола ма шелейт. Айтам, Эуел1, Эуел1 сен айт. К,анша калага 1рге каладьщ . К ел-кел, аяулым, Bipre барамын. К,ызартып келген К,ырк.аньщ белш iHKopiM мен1н, Сункарым менщ— УАК.ЫТ Уакыт деген Kepi акпайты н бул 03i Бурк-сарк етш таудан куйган тас булак. К,ызык-ак тым, к.атал-ак, тым мшез1, Асыкпасан бара жатыр баскылап. Экелерд1ч эр тайдырып жузш ен, Ага болып eTin жатыр арынды. iHi болып куалайды 1зщнен, Сенен титл элдекайда дарынды. К,арап турсан сен ш ы ккан тау олардан ©лдекайда, элдекайда аласа. 0Tin жатыр кыз боп жаны толы арман, Суйгенщ нен элдекайда тамаша... -6 7 -

Жандардьщ отты жаркылындасын, К епм де м эц п маздар Кун. Шагалалардьщ шанкылындасын, К днкылындасыч каздардьщ. КуРышы канбас кулактардасьщ, Курактардасын эн шерткен. Дауыстап жаткан булактардасьщ, Алкынып келем ансап мен. Саусагындасын куйпп бггкеннщ, Ацсауындасын курбымнын. Шалгайындасын били кэктемшч, Тавдайывдасын булбулдын. Кызгалдак камал кырларымдасын, Сырларындасьщ атаныц. Жанымныц барлык ыргагындасьщ, Аяулы мен1н Отаным. МЕНЩ РЕСПУБЛИКАМ Бульщгыр кундер кетп оралмаска, Бул кунде Балкаш баска, Арал баска. Адамдык даналыктан туган дала Айналды керген кез1н ала алмаска. Сенбесец, EpTic, Сырды арала бар, Болаш ак арнасымен агады олар. Тайганьщ орманындай бул далада Басына жулдыз конган баганалар. Елше миллиард путты Heci6e етш, Тын жатыр ен кимылдан eci Kerin, Ала кигаш шабады рельстер, Тауларды Tecin етш , Kecin етш. Самсаса комбинаттан дала тунып, Зауыттар з1рюлдейдо болат упп.

Bip каланы н болганш а атын койы п. Баска жерден жатады кала туып. Адамы боран куш ш илиспрш, К ул ак ка жетгазед1 ку й гып турып. Кендер мен телевизор вышкалары Заманга зангардан тур билйс курып. Тербелсе Онтустйсте макта алабы, Каспийде алтын сазан какталады. Терещн KOMip кернеп, eMip тербеп, Тур бугш Караганды шахталары. Аумагы улан-гайыр мунша дала Сулу гой ак алтынмен тунса гана. Болады кузде бейне Жуйек сайын Жаткандай катар конып мын шагала. Бул жерде шагаладай коп калалы Орманга с у н п п жолдар ж о к болады... Ту жаткан торгын торка топырагынан Алтын Tic «дала аруы» капталады. К,арт Емб1 мунайымен маздап жатыр, Кырларда кыруар мал коздап жатыр. Кыскасы, адым жерден кен толгатып, Бул дала «жарылуга» жаздап жатыр... Бул жерде ана сансыз он балалы, Кернейд1 олар жайлы э н даланы. Бул аймак атом куцпн сотые емес, Адамныц бакыты ymiH колданады. Жезказган мыс дариядан сыр актарып, Алтайы алтынымен тур апталып. Ж уреп Магнитка домнасынын Жет1п тур жер тербетш ку л акк а анык-

Коктемде кыры толган мэргия' гул, Жанына касиетш мол куя бы. Ушы мен киырына кез жетпейтш Yштаскан токсан сепз Бельгия бул. Одан да салмакты ойлар ыргатылар. Ж урегщ жырга тунар, сырга тунар. Бул жерде жасайтын эр семьянын Шагын 6ip мемлекегтей куаты бар. К опнен кектем1 ерте катады ты , Жазын дэн шайкап-тербеп жатады юл. Жасаган оз колымен молшылыкты К ен ойлы кеменгерлер Отаны бул! Алматы Алатаудан алма актарып, Шымкент тур коргасындай салмактанып Узшер ж ук тиеген ауыр состав, Арасын кос каланын жалгап барып... К,ызу куш Кызылорда к ен алабы, Тулпар азу куршшен дем алады. Каз-уйрек кара булттай каптап ушкан Кекшетау келдершен кок алалы. Достыкты бакытына балайтугын, Бул елге кызыга аз ба карайтугын! Абай мунда П уш киннщ жырын жаттап, ¥ л ы П уш кин сейлеЩц Абай тш н . Казагьщ кешеп кун атка мшген Айга ушты канат байлап Октябрьден. Бул жерде 9p6ip адам адамзаттын Жараткан даналыгын жатка б1лген. Жастыгы Гагарин боп аспандады, Астыгы — Ай жолынын баспалдагы. Д эл мундай керемеггщ мумюн де емес Бул ж ераз баска жерден басталмагы. Мэргия —касиетт1 шел. -7 0 -

Бул аймак. 6ip кездеп каза куш кан Жулдызга космодром — гажапстан. Мше, дос, парасатты адамзаттьщ К,олымен кайта туган Кдзакстан! Б1Р ТОЙЫМ БАР Bip тойым болатыны созс1з м енщ , Д эл кай кун1 ек енш айта алмаймын. EipaK-- 6ipaK-.- EmKiMfli де билетпей кайтармаймын. Онда ортага тасталар уран сондай: К,айта алмайды картын да 6ip э н салмай. Жиырма 6ecTiH 6opiH де сабылдыртам, Кемшрлерге кы з к у н ш сагындыртам... Сэбилерге аганы улп етемш, Женгейлердщ толтырам гулге етегш. Мен1н жарым бул ту ш KipniK и м е й , Ак кецш мен ак кайын бурттндей Омырауынан 6ip ceyip ш айкап ecin, Ажырасканды журед1 кайта косып. Мен 03iM де эн салам ту н аутанша, Менщ жаным бул кунге кумар канша! Бейп берем жытылган палуанга да, Адалдыгы сезш п турар болса. К,ыз куатын ж ш тке ат беремш, Жанам деген журекке от беремш. Мен эйтеу1р бар жиган-тергешмд1 Bip тамаша той кылы п еткеремш. Bi3flin уйд1 сол куш бетке ал, кауым, Нысанага ап куаныш токталмауын. Мен бул тойдан тшеймш жылап турып, Кдзанымда 6ip асым ет калмауын. Мен с е й т т бар шаннан 6ip Ылкшемш, Мен с е й т т ракаттанып 6ip кулемш . KiM бшсш талай ту н п т и к п м ед, М ецгш к таркамауы да мумкш оньщ. -71 -

АК, КЫС Ак, колгаппен кушактап, Сакылдайды кыс аппак. ©зен, тещз, тау-тебе — Тепе аппак сэукеле. Жатыр 1здер жосылган Рояльдыц басылган А к т ш н е уксап кап... Ак кыс — суду ак елец, Табанымныц астында Тацгажайып ак елем. Сырласады, сырлассац, К,ырга асады, кырга ассац. Аппак эуен сыкырлап, Жырлагалы тур, бассац, Жанарынан жаз буркш Тур кыс куш суйшадн, Оянбасац, мэжбур кып, Ашатугын уйкыцды. К,улак куши он бурап, Тенед1 аспан тебемнен. Аппак кардан омбылап, Кектем 1здеп келем мен. -7 2 -

САГЫНЫШ Мухтар Шахановца Сагындым, жаным, мен сею! К ерк1вд 1 журген куаныш кы лы п, мендей ме екен бар аган, Ш ын iHiM болсан, бас бурма, жаны м, есек-гайбатка бораган. К,ажет жер1нде катыгезддк пен кдталдык. керек десек те, Адамнын зангар улылыгын сен сагынышымен есепте. Олсыз сен титл тулпар да болсан, косыла алмайсын катарга, Эуел1 эбден сагынып алмай ш ы гуш ы болма сапарга. Сагынбай барсан, тещ з де с е н щ теб1ренбес жастык, шагывдай, Булбулдьщ даусын eciTe алмайсьщ, бауларга юрсен сагынбай. Сагынбай барсан, таулар да с е т и алдыннан шыкпас аскактап, Ойлауын мумкш дуниеш мынау кеткен екен деп тас каптап... Умпке толы, арманга толы ер жерде 6ip туп кдрагай, Сагынбай журсе, к,алуы м ум кш жамырасуга жарамай, Бшкте турган таулар да мынау нурына таннын боялган CeHi мен менщ гасырлап куткен сагыны ш ы мнан оянган. Бабалар 6i3fli сагынган, жаным, арм анны н ансап бш пн, Эжелер 6i3fli сагынган, жаным, талдырып аскар иыгын. Коюрепвде сагыныш барда мурат та сенде бар, жаным, Алдында турган кыратгын сагын кершбей жаткан ар жагын. Жазира белдер куанышынды болмасын м эн п шектемек, Алдыннан орман кес-кестеп шыкса сагынышынмен коктеп от. Мен буны саган жазып отырмын арманымды орап сез1мге, Жан-жактан тускен шугыланын берш сагынып журген кез1мде. -73-

Сагыныш жайлы кайтадан тол гау болар да, белкщ , колайсыз, Дегенмен, жаным, кегшдар дуние сагынбагансын арайсыз. 0м1рде мынау сагынбагандар бакытсыз, баксыз, талайсыз Казактын жыры Абайсыз. 0ткел1 кыруар жолдарда жанга баткан да шыгар сан ызгар, Bip касык суды ансаткан шыгар сан тарам сарша тамыздар, BipaK та, жаным, елед1 кыран кияга самгап баратып, Болгасын бейбак, оз журепнщ сагынышына карыздар. О, члркш, мен1н сагынышымдай колем! шекЫз болса аудан, Ондагы жандар кез ашпас едьау куану менен шаршаудан. Суйем мен ceHi, суйем мен сеш, KOKiperi ыстык дуние Туратын тугел сагыну менен ансаудан! Сагыныш деген — молшылык, казына, бола да берер артык-кем, Ал нагыз аскак сагыныштарда аранын балы бар тштен. Мен мынау ыстык журепмменен кара тасты да сагынам, К,аланып калса тэрттппен! Сагыныш деген алдына турган ак ала басты к ок зангар, Бакытьщ ceHiH, багытын солай бара жатса алып пок жандар. Заманым менщ жанарымда а л ь т сагыныш болып жаркылдап, Агады тьгабай кущ рент-сьщ сы п аэропорттар мен вокзалдар. Сагыныш шалгай сапарларымй жасаган шакта иелш, Кеудемде менщ сан рет кеткен табан астынан куй енш. К.ойнымда мен1н калгиды бупн а к жупар элем, к ы з-eMip, Сол сагыныштын KipniKTepiHe суйенш... Мен бупн сонау коплд1р келге сагынып ушып барамын, Bipre к а к канат касымнан калмай, сагынып керген карагым, Ж алгасын сен айт бул аскак eHHiH, жабылып кетсем егер мен - 74 -

Еулама жылдар судырлатканда парагын. К,арацгы тунде камыгып журсен канатына алып каусырар, Бул 63i, жаным, эйбат-ак дуние, к у ш жок, TinTi таусылар, Сагыныштарда твбеннен втер туйдек те туйдек кеш болып К вктемдеп барлы к ты рнаньщ даусы бар! Зулайды ол бугш тусымда менщ жангырып барлык енднспен, Сурша кумдарга, кум шагылдарга тандайы Keyin сел куткен, Егер сен жарык жанарынды алсан кайгы мен мунга каптатып, Сагынып журмегенджтен! Сагыныш деп ук жуйткюе пойыз босагасына энд! ш п , Сагыныш деп ук далалар жатса, калалар жатса жангырып. О, сэлем саган, шартарап кырга жулдыз боп агып бараткан 0 з журепмнщ т у к тр ш деп тунгиык, тупгаз мвцшйк! Ill Ей, адамдар, айналайын тугандар, Жалгыз минут тывдандар! Мен сендерге квп болды сыр шертпед1м, K,a3ip тугел к ею р епм врт менщ! Шартарапка жургешммен жуз аттап, Бурын мундай кврмеп едш узактап. Eip сагыныш м вн п-б аки две еткен K,a3ip м еж жулып алды тесектен. Жатыр екен, оянсам, Кешрепмде астан-кестен басталып, Жастыгыма жас тамып! Шырт уйкымнан жулмалап, Сагындырып оятты уш нврестем. Ио, квхимп уш ан-тежз арманныч Ушындагы у ш -ак туй1р тал вскен. Баска дуние шыгып кеткен 6epi естен. -7 5 -

Узак жолдан шаршап келгем, Жыр жазатын халде емен, Жындандым ба элде мен! Мундай тустер бурын маган енбеген, Онсыз да мен сагыныштан кенде емен. Мундай халд! шерткен 6ip кез ертене Жумагали жырына да сенбегем. Саясында болдым мен сан шынардьщ, Мен жуз кызга гашык болган шыгармын. Адаммын гой шын сагыныш тэн маган, BipaK мен1ц тамды бупн коз жасым Сол кыздардьщ 6ipiHe де тамбаган. K,a3ip менщ ecci3 шел1м басталды Еш кайнардан канбаган... Ей, адамдар, айналайын жыр кеш, М енщ осы кайнарымнан канып irn. Экем елген к е зв д е де бул MeHi бртемеген сагыныш! Мен сагынбас адамдармен дос емен, Сан агынга келд1м, толган кесе — мен. Ж урмш каз1р керш геннщ баласын Устап суйш кошеден. Мен осынау азын-аулак жасымда Сан зангарлар тесшен Сан дария кешш ем. К,уштарлыгым бермегес1н TinTi бой, Bopi будан терен болмай шыкты гой. Ешкашан д а мен1н мынау кеудемде Em6ip тец1з муншалыкты таскан жок. Мен бармаган аспан жок, Bapi муньщ бюгшен аскан жок. Мен осынау азын-аулак жасымда Ж урепм нщ лапылдаган отымен Сан жолдардан OTin ем. Сан орманньщ ушар басын wflipin, Сан тулпардын куйрыгын шарт тущцрш, Сан жарыкка ез шугыласын cyftflipin, BipaK мен1н мына мелд1р ез дерт!м Бара жатыр тиген жерш Kyftflipin... -76-

IV Сагыныш! Ke6ipeK журш кетпм -ау деймш квш еннен, Ke6ipeK тартып кетпм -ау деймш кесеннен. Артык та болар ма екен-ау осынау зымыран жылдар шпнде Кун сайын ceHi жуз рет кврд1м десем мен! KepinaiH маган тунекте — ж ары к ек п е туе болып туетжтен, Сейлейд1 сен1н т ш в д е барлы к к ус бггкен. Куйщрш те ала жаздадым кейде м ен сеш Ж урепмдеп ыстыкпен. Жолыктьщ ару армандар болып алыска тарткан жолда кен, Босатып кайта коя да берген, кондырып алып колга эрен. Орамал сыйлап Оралда калдын кара бурымды кыз болып, Сагынып кеткем сонда мен. KipniriMfli 1лмей карадым саган найзагай болып кок плсен. Жулдызды кундер, басымнан талай OTTin сен! Козтанбак ойнап кеплд1р EpTic кеппнде, Омырауымнын туйм есш y3in кетгщ сен... Болып та келдщ дос сенген, Сен барда, жаным, еш сенбен. Жердеп барлык арбалар, Вагондар, платформалар, Тарта алармысын жабылып, Осынау байтак Сагынышыммен кеш еем мен?! Осылай да 6ip оссем мен! К,арар ед1 онда олемде маган коз канбай. Сагыныштардын керуен1ндеп саз кандай! Кошер ед1 онда дуние тугел, Ж ер тугел, Ормандар, таулар жупар иклмен козгалмай... Сонгы 6ip жылдар ес1мнен кетпей, тус1ме сен ен кеп енген, Агып та журс1н ракеталар керуеш болып тебемнен, Жолдарын сенщ осал да маган соккан жок, Сагынып oTTiM дегенмен. -77-

АПАЛАРЫМ Мен ул ем. Сендер ен уш тамаша елж, TepTeyiMi3 6ip екенщ баласы едш. Терт тагдыр кайгысы мен куанышын 0CTiK 6i3 6 ip омыраудан таласа eMin. Есейткен ж етп кундер сыр актарып, Калдым мен коштасарда Gip-ак танып. Таралып шартарапка жолдар шыкты Сендердщ бурымдарын сияктанып. Кеттщдер б1здщ уйден узатылып, Катыгез кимастыкты кы з аты к,ып. Сан тундер сагынышым к ез 1лд1рмей, Ж упрш сыртка шык,тым жуз атылып. Дед1 екем: «К,иын болды-ау, карагым-ай, Жан кекем, жадыратшы кабагынды-ай». Мен уйде жалгыз калдым мергендердщ Косына тастап кеткен карауылдай. Кегпндер «жат журттык» боп жаратылып, Жанары баска ауылга каратылып. Мен болсам еш дарил куймайтугын К елппк боп калдым шетте дара тунып. Есейткен жетп кундер сыр актарып, Калдым мен коштасарда 6ip-aK танып. Экенщ касиегп шаныраты Тйсейл Kerri, талай кулап барып... Тутасын талмай ушу канатка сын, Б1лем мен ол кундердщ сан аптасын. Кенбеуге жалгыздыкка амалын жок, О бастан жалгыз кылып жараткасын. Жлгерш жетп жылдар кайрап маган, Сонда да амалым жок, ойлап калам! -7 8 -

Терде улкен шарайна тур, айдынында Bip кезде алты бурым ойнактаган. Кейде мен келшде кап Кособаньщ, Сендердщ саулыгьща тост аламын, Бупнде меш умытып кетсевдер де, Бакытын ойлап баска босаганын. К в п e rri кимас кундер белестер1, К вп болды сендер жактан жел ecnefli. 03i ушкан уясына конбай кету, Япырым-ау, кустарга тэн емес пе ед1?! Бул уйде экен erri бас иетш, Ана orri ардактаумен касиетш. Bip менщ мавдайыма жазылган ба Квтеру мына тердщ кааретш?! К,айтейш, етсш деп ем еленбеумен, Мыктырак болып шыкты менен кеудем. Мен бе деп журмгандер элде сендер Келденен квк аггыта елевдеумен. Бар болтан кездерще суйшемш, Ж ок болтан кундерще куйшемш. Мен жалпы ак перзент! болсам керек У м т узшмейтш дуниешч- АРУАНА - БАУЫР ДУНИЕ Аруана жаудьщ колына туссе ботасын шайнап елт!рш, Кдралы мойнын кайтадан артка бурмастай халге келпрш. Жерше тартып отырады екен моншактап жасы боздаумен, Омырауын шерге толтырып. Апталап-айлап тавдайын мейл1 тасбауыр швлдер кургатсын, К,азыгын таппай токтамайды екен м е н г ш к Timi К ун батсын. -79-

Туган жер т е с т ансаумен еткен аруана — бауыр дуние, Сен маган осынау ак журегщмен кымбатсьщ. BipaK мен оны жыр кылып калай жаза алам, Жетер ме адам ce3i оган! 0м1рде узак жасауьщ уш ш болганыменен кайгьщ кас, Туган жер, сен деп кайгыра алмасам, тагдыр да мёш бай кылмас. О бастан саган ынтызар туган аруана тектес ул ем мен К,азыгын таппай кайрылмас. Эркашан авдап оралам саган, тартпасын меж кай тарап, Кеплд1р келге алкынып ушкан аккудын даусын кайталап. Оны да кенпр, ойда жок сэтте жанардан ыстык жас болып, М елт ете калсам балапанымды ш айкап ап... К,ашаннан жакын таныс хал маган болганмен удай бал шарап, Дидарьщ ymiH калдырдьщ артга канша бак! Мен сенщ бугш койныца жетт1м сабылып ушып, туган жер, Саргайып ушып, журекп токсан паршалап. К,айгырган жокпын бараткан калып малга да, титл баскага, Гул шыгады гой таска да. Тауга да керек астана, Таска да керек астана. Баскага сенен айта алман, Эшм бул менщ баска сездермен сан рет салып кайтарган. Сешм бул менщ жамылып шыгар жангырган баска тойларга, Жур1с1м менщ баска жоргамен шайкалган. Кеудемде журген, зердемде журген ынтызар ыкылас от epin, Сен муны менен бетер ук! TyKnipiMfleri flip ете к а л п л и осынау куйтгай журекпен Келем мен бупн касие-rri байтак К,азакстанды KOTepin!

КАРАКАЛПАК КЫЗЫНА Б упн гой жанбырлатып жакын келд1м, Узасам тандайыма татыр демщ. К,агшез кара бала болганыммен, Ж урепм кед1мгщей акын м енщ ... Мен барда армандап кал, аспандап кал, Балкысын бауырывдагы баспалдактар. Су кылып мойынынды Мойнак жактан, Bip кезде ушушы ен-ау, каскалдактар. Кошер ме сеш Kopin кыс тунерген, Мылтыгын лактырар ма суеты мерген. Мен саган Алатауымды керсетейш, Кдсыца кырык кыз ертш шыкшы бермен. Кдлайша арман саган елттмесш, Дауысын казды аспанньщ келпресщ, Кайтпасам болмайды енд1Алматыма, Сен мен1 ортей-ортей олт1рерсщ. 9КПЕЛЕМЕКДЕР, АРАЛАР Жер бетснде канша окпел1 агам бар, Bopi менщ болашагыма аландар. BipaK маган сешмменен карандар, Мен сендерд1 алдамаймын, адамдар! Коз алдымда келеандер алаулап, Менен бурын котерыген жалаулар! Сендер барда мен де танмын шыгыстан Шугылавды батыска алып жылыскан. Сешмдерщ калар болып муратым, Ж ш т болсам 6ip окпеге туратын, Алыстама, бермен кел, Кек тещзде котершген желкендер. бкпелендер, куйшщдер, урсывдар, Bopin маган сынгырлаган жырсыпдар, 0ftTeyip тек умгг узе кормендер... - 81-

ЖАР БУРЫМЫ Кейде уксап жалгыз еркеме, KopiHeciH кей шакта сан кы з болып. Жауырын дейтш елкеде Жатасьщ кейде жалгыз конып. Екеу де боп агасьщ косарланып, К,ырык та боп коштасып тарасасын, К,ай жакка куласан да жарасасьщ, Ей, менщ кара шашым! К,ара макпал койнаулар кектемде де Саган уксап жатады карауытып. Алабуртып ушады бала бурит, Ол да сендей журекпен далага ынтык. Сусылынан сэры тамыз салкындаган К,ара семсер канат боп калармысьщ. Белдеушен даланыц солкылдаган Бескарагай Орманы болармысын, Ей, менщ кара шашым! Келд1м саган жулдыздар жуз акканда, К,ашыктатпай коз1мнен 6ip ел1 мен. Сапарывды толкындар узатканда Кемелердщ саулыгын тыед1м мен. Ей, менщ кара шашым! КАЗАКСТАН K9KTEMAEPi Жапырактардан ты б т п бала кустарга, Коктеме келд1 тагы да Казакстанга. Медеудщ мынау у к ш басы буркырап, Сапарын тартты сабылып саз алыстарга. Сункар шьщдардан суырып семсер акберен, Бурма кузардан бузылып кошт! как терен. -8 2 -

Бала кайындай солкылдап булак сайлардан, Кеудемнен менщ сыбызгы тартып акты елец. Алмалы бактар б у р ш тн жарып ак кардай, Дурюрейд1 элем к е с ш п тарткан кэкпардай. Жалтыр нулардан аккулар ушты, канаты Солдаттар ж актан сагынып жеткен хаттардай. Сагындым с е т болганмен алшак аралар, Дауысын матан дара тывдаткан далалар. Кэз1мде м енщ ж аркылдап калы п ж урсщ сен, Аэропорттардьщ канатында аккан калалар! Составтар шеру тартканда болат ш ектерден, Суктандым сатан суксырлар ушкан бвктерден. Мен саган гашык осынау жылдар шпнде Алдымнан аспан к ем тр к о сагы н к эп керген... Ойладым ceHi курбымен наз алысканда, Коктем де келдп М1неки, К,азакстанга. Мен сене алмаймын К,азакстанга сенгенн1н Басынан базар ушканга. К,улагым ceHiH конырауьщ нан ашылган. Жасым да ceHiH омырауьща шашылган. Тентектеу менщ бозбала кушм жур сенде Коз1ме оттай басылган... II К,ызыгы кырды урлаган К,ызгалдак сылкымдары, Кеудемнен сылдырлаган Сырдария толкындары, Даланын шартарап эн, Барабан дастандары, Карагай калкалаган Караганды аспандары, -83-

Сагадан салкындаган Алатау акпа кары, Жанадан жаркылдаган Каратау какпалары, Кокшетау ормандары Ж уреп булбулстан, Манкыстау армандары Кез1мнен 6ip-6ip ушкан... 0 р сулар, батыр сулар, Ражапсьщ бул шагында. Борщ де жатырсындар Квктемдер кушагында. Сендер жак кен керш п, К,анаты жырлап ecin, Тобемнен тонкершп, Барады тырна Komin... Ауылды уш айналып, Kerri олар кок аспаннан. Осыдан баска байлык К ажет те емес маган. Ill Алдында Ай д1р1лдеп узак танга, Не жетсш айдын келден кус атканга, Сол кусы кургырынды атпасан да, ©з1нш кус атканга усатканга. К,ыр маздап кызыл-жасыл гулдерменен, Бактарда булбул Tiai курмелмеген. Тагалап жаткан мынау аспан жакты Рашыкпын кара зергер тундерге мен. Толтырган кушагынды гул шоктарга, 1нкэр да болар жанын бул шактарга. Сагынсан, осынау келге м е т шакыр, Ак еркем, ак жакутын буршактарда. - 84-

Таусылмас болды-ау гасыр бул 6ip маган, К,ашан да саган карай кумб1р кагам. Ак суйрнс саусагывды сагындым мен. К ок гпшен коз алдымда судырлаган... МЕН CEHI К0РГЕМ Жатады сенщ куз кеудеч толкып-басылып, Ойнайды ce3iM жуз!нде сенщ от болып, Эндерщ сен1н тауларга зангар басы булт Барады меш бектерш. Ак дидарьщнан жаныма 6ip ш ок тусп ме, Алдымда мен1н алаулап жаткан кы р кандай. Катпар да катпар мын жылдык карлар устшде К,ызгалдак каптап тургандай. К,алай мен келгем бупнге д ейш м эн бермей, К,алай мен келгем э н биш ей, Мен сеш каз1р тещздерге epTin кетер ем, Тек маган ерсен, жанга ермей. К,ай жактан журс1н, кай тустан естщ , арм ан-эн, Шыгар-ау саган сан арман канат кармаган. Bip жерде ceHi кергендейм1н-ау осы мен, Кызгалдак гулш жармаган! Керд1м бе ceHi элде мен жазык алш актан, Корд1м бе элде кырлардан жупар ансаткан. Тулгавды сен1н вагоннан корд!м элде мен Бурылыстарда алдымнан состав карсы аккан. Онан сон ceHi еткелде KopfliM, орде мен, Теренш толкын тербеген. Сондагы соткар, теб1ренген агыс мен саган 0туге мурша бермеген... Мен ceHi коргем жырак армандай лаулаган, Жырлап жатканда тау маган. -85-

Сондагы тентек тэкаппар аспан мен саган Шатырлап турып жаумаган! Мен ceHi кергем кектемде кектен назар сап, Ушканда тырна азан сап... Ж ок, ceHi каз1р, дэл каз1р керш турмын мен Ш алкыган кол1м калкы п калганда каз ансап. К.ОШТАСУ Сенделш орггей сез1ммен Лапылдап кетш барамын. Узуге моншак коз1мнен Жакындап кетш барамын. К,уд1ретще о, туган Жер, сенш Kerin барамын. К,имастык, сен1н отыннан Тецсешп кетш барамын. Алысты барам арман кып, Ауырын болса арт, OMip! Жолына жырдын курбан кып, Басымды TiKTiM ейтеу1р. Сен1мге меш белеген Жандардьщ мынау алдында, Кдщрмен дос ен, о, елен, Уятка мен1 калдырма. АЯУЛЫ IHIM Сэкенб1сщ, жазбаган К,асымбысьщ, Элде мен1н маздаган жасымбысьщ. Элде сен езгеше 6ip гумырмысьщ, Немесе менен баска гасырмысын. Ж ыл сайын сан 03repin дала мынау, Мен де осы кексе тартып барамын-ау. -86-

Жогалткан ак кайындар арасында Он жет!м сенде ж ур гой, карагым-ау. Жиырма бес басын зорга тсзпндеген, Сырга эуес сенде жур гой кызгын денем. Сен мен1н ойнактаган а к ботам ен, О н жет1м, неге кудер у здщ менен?! Тентепм, бунын калай ацсатканьщ, Мен ceHi тау мен тастан канш а актардым, Отыршы, карыс жерден 6ip кореш н, Тагы 6ip лапылдатып жан шоктарын. Журсщ-ау мына кызды унатып-ак, Турсын-ау мына кузде гул атып-ак- Ол м енщ кез4м ед1 EciM кет1п Суйетш арманымды жылатып ап... Кун сайын отш журд!к кш сындардан, Ку согыс кас1рет1нен мын сынды арман. 0м1ршен 6i3fleri улы махаббаттар Без к е й л ектщ im inae 6ypmiK жарган. Калай мен оны мунмен толгамайын, Кез efli ол куаны ш ка кайгы агайын. BipeyfliH бул да вз1ндей жулдызы гой, Жылатып ала корме, айналайын... Кел бермен, альбомымды кор, карагым, Тулаган eMipiM мен1н толган агын. Мунда мен б1рде томен кулдилаймын. К,аскайып турып б1рде орге агамын. Мунда мен тшс1з сойлеп, козЫз корем, Yгарын талай сырды созс1з менен. Сары ауыз мына сурет балапан шак, Сырласып кормеген ш ак еш кызбенен. -8 7 -

Мына шак жшгпкке умтылган шак, Ал мынау кеудемде алгаш жыр тунган шак. Мына шак ертенш ансап турган шагым, Мына шак турган шагым былтырды ансап. Суреттщ тусшшз-ау алуан санын, Мынада ecci3-Tycci3 жарды ансадым. Мына жас жаутавдаган жанардагы Сендерд1 окпелетш алган шагым. Ал мынау ж т т п к к е бугалык сап, Арман кып ансап жеткен агалык шак- Бунда мен алынбайтын камалдаймын, Ж ок, жок, жок, сол камал тур маган уксап! ЖУРЕККЕ АЙТЫЛГАН 0ЛЕЦДЕР Маган жакын конгандардьщ Bapi саган таныс емес. Саган жакьш болгандардын Bapi маган алые емес. Алыссын сен — таулардын ар жагысын, Жылытасьщ муз бассын, кар жамылсын. Жакынсьщ сен — тершен жаркыраган Мына теадз кеудемнщ маржанысын, Ш ындыксын сен 6ip туган оз1мменен, Сен сейлесен ой да кен, сез1м де кен. Oh, кандай жаксы болган туылганым Адамдарда журек бар кезшде мен. Ill Ж атыр сеш н куд1рет1ннен К,адам сайын тас балкып, К,аншама жыл керек ceHi жырлау ушш дастан кып Сайра менщ сандугашым, дуниеге келерде Д ак туарм ей кок1репме орап шыккан бостандык.

Кел, кел менщ жупар олкем, омырауынды агыт кен, KiM едщ сен, меш 1здеген ак, омырау бак,ыт па ен! Сен д1рщцеп, такымымда сайгулщтер ойнактап, Агып келем барша дала барабанын кагып мен. IV О, жаным мен1н — зымыран арман куаныш ына малдьщ гой, Сен жакка карай к,иялын к,ыруар к.аптатумен-ак. алкынды ой. KiMiM боп кеп ен, элде сен мен1н тан алды корген TyciM бе ен, Жалгыз-ак, рет flip e rrin дапл, ес1мнен кетпей калдын гой. ЖАЛРЫЗДЫК, Болганмен бойда кандай куш, Не жетсш бауырьщ болганга. Жападан жалгыз мен байгус Келе жаткандаймын орманда. Жаралып па ем деп жейдемен, Тас-талк.ан болам кейде мен. Мен жерге тускен жалгыз дэн Жапырактардан сейлеген. Сыздауы менщ аркамнан втпеген, cipo, жон бар ма. Суындай таудын таркалган Адастым талай жолдарда. Кешет1н сазды ет1кпен Басында ердщ аз ба кун. Осынша арманды eprin мен, Тещзде кирай жаздадым... К,айтейш, к,айран курбым-ай, К ун кешт1м мавдай терменен. Жыласам, «к,ой» дер бул К,удай Ага да маган бермеген.

Шыгам деп шыркап аскарга, Тайганда табан тастарга, Суйещцм арлы достарга, Армандай карындастарга. Суйещцм, сенбей жалага, Алыстан жеткен xarrapFa, Баламнан Kiiiii балага, Экемнен улкен карттарга. Жарган ем буршж, жанардыц Жалынын балап арга мен. Аркасыменен солардын Аунаттым талай карга олец... Секщщ менщ тагдырым Тагдыры корабльдердщ. С ан кепта менщ жанбырым Коз1нде лала гулдердщ. Кектемдер ж етп м е т 1здеп, Тундырып сайга салкын как- Сейлед1м К,ара тещзден Кара семсердей жаркылдап. К,уатыменен кос колдын К,ала да болдым камалсыз. Балга да болдым, тес болдым, К,айрак та болдым амалсыз. Tepic те борап уштым мен, Кетерш 6epiH енсеммен. Кундерде осынау у стш ен У к ш бактар тенселген. Десем де жауган октарга, Жауынгер болсан, жалгыз бар, Кейде амал таппай токтарга К,аламын сокса жанга ызгар. -9 0 -

КЫЗГАЛДАК, ДЭУРЕН К,ызгалдак куып кумардан Шыгатын болдык, курбым-ау. Аэропорттардан туы алуан Айнымай жатк,ан кы р мынау. Гул де эсем мунда, кер, мше, К,ап-к,ара макпал тун де всем. Толкымай жатк.ан колд1 де Толкисьщ Kepin мунда сен. Тау да эсем жалтыр кек айдын, Кдуырсын канат бау да эсем, Зер шаш ак шыгы тогайдьщ Ш ашылгалы тур «эу» десен..• К,ай-кайдагы ыстык балдырган Сагынышыца от север, Шурегей уйрек алдыннан Ш уйк1лдеп ушып кетсе егер. Басайык, бауырым, iarepi, Сазанды сайлар кайда екен, Мынау сай сэби кундеп Мен тузак курган сай ма екен? Тырналар мынау кеудемнен Сусылдап ушкан кус па екен, Жанымды менщ тербеуден Bip тынбай калай ушты екен? Б1лмед1м канбас сыр ма бул, Жазылмай калган жыр ма 6ip, К,ай жерлерде ушып жур екен Устатпай кеткен кыргауыл? Айтпакшы, соны кайтсен де К,ыз кайда устап кел деген? -91-

Ол да ушып элде кеткен бе Кыргауыл кеткен жолменен? Дарига, менщ алдымнан Тагы 6ip етсен кес-кестеп, К,ыргауыл арман! Жанымнан К,алар едщ-ау еш пес боп. Жастыктын кейде сыры езге, Кеттщ бе еске сактамай. Сен токтар разъезге Мен кетам бе элде токтамай. Жолыгар болсам кайта мен Тагы 6ip мэрте сол шаклен, Бэрщ де саган айтар ем Жалгыз-ак, тамшы моншакпен... АТАМЕКЕН Кол-дария KeKiperiMHeH 6ip тунба ашып, Мен турмын ата-баба журтын басып. Жаутандап каз1р менщ жанарымда Туп-тутас жиырма ж ел жыл тур гашык- Туп-тугел терт кубыламды ту сп к етш, Туган жер, мен сен салган к,ус тулетш, Дуние-ай, кандай жаксы ед табаньща TypFam>i ез топырагьщнан ыстык елп. О, менщ м энл басар ньдк, турагым, К,алайша махаббатымды уктырамын! Мен сен1ц ак. Tocine ш анкай тусте Коленкем туспесщ дел л к турамын. М ен сещик азаматтык серлмменен Даусына дауыс косам шерллмеген. Мен сенщ серпшмеген кунщ е де К,араймын кереметтей серп1нменен. - 92-

Берш де мендегшщ анамша угып Турсын ба, болашагыма аланш ы умгг. Мен сенщ жалгыз тамшы таскыньщмын Кететш сенен шыгып, саган ciHin. Кайгы да, мун да менен коп табылар, Bopi де жалгыз сен деп актарылар. Баурайы м ецп кектем зангарлардьщ Басында м ецп жаткан ак кары бар. «ПРАВДА» ТУРАЛЫ ОЙ Сен eciK каксан, кетед1 61рден т ан атып, Ж етесщ мен1н тунект1 куы п ауламнан. Ж елекп кырга жез-арай шугыла жалатып, Согады самал ормандар менен таулардан. О, мен1н тутас алты бет толы Ш ындыгым — К ун сайын тауысар 6ip мектеп! Сен eciK каксан, кы згалдак атып, к ы р коктеп, Кетед1 дуние дурмек боп. Коз1мде мен1н колбевдеп сусып к ок сагым, Koriлдip сагым дуние, Сен eciK каксан, мен rim i кара таска да К,араймын эйбэт суйше. Келед1 барлык домбыра Келмейтш барлык куйше. Жанымды MeHiH жатады кайрап сол шакта Торгай боп шырлап оянып кеткен дуние... Зауыттар сынсып турбаларымен ко к Tipep, Тербелер меруерт теки кол. Сымдардын мынау ушымен цехтар шойынын Сызылып агып ток т4лер. Аркаларына вагондар менен машиналарды тевдеп ап, К,озгалып бара жатады Ж ердщ куре тамыры сиякты Вокзалдар, проспек^лер... -9 3 -

Бетщнен с е т и адымдап келе жатады Лермонтов, Ш окан оралып бала шактарга. Отарлар тунде жулдызын жерге кондырып зымырау аспаннын, Толады дала шоктарга. С еш окып барлык моторлар шгген от алып, Тартады болашактарга! Деп мынау Жерд1ц устшде журек, касиет, курмет тозбасын, Сен басып еткен аз ба шын! CeHi окып op6ip TeMip мен шеген mci сщген саусактар Жетелейд! алга оз басын. Жетесщ маган омырауьща толтырып алып кун сайын Ж ердей барлык коммунистердщ бакыты менен коз жасын. К,ойньщнан ceHin канкыддап ушып каз дауыс келдер тостаган, Жантырып дарил куяды таулар тас табан. Ленинд1к ¥лы революцияныч кажымас ардагерлер1 Сейлейд1 сенщ бет1ннен зангар басымен Соцты жылдары а к бурыл тарта бастатан. Сен барсьщ тангы шыгында барлык кегалдын, Аяулым мен1н, аспандай даркан кен алдын! Сен болып бупн курюреШи аскак даусымен Толкыны Ганга, Неманньщ-. Ke3iMHiH алды мунартып журген кезде мен CeHi окып канша дем алдым!

МАЦК.Ы СТАУ С АЗД АР Ы Сырласу Шэмин К,алдаяк,овк,а К ореец Foil, uiipiciH, 6opiH де кезбен кореец гой, Жатыр-ау менщ жазира далам олшенбей. Осынша сазбен ынтызар кылган аймакка Bip эсем дария к е р ек-ак екен д эл сендей. К,уаты керек м ендеп а с к а к арынньщ, К,удоретт керек Эбд1лдадагы дарынныц. К,ара орман керек, кап-к ар а орман, туп орман Кез1ндей м енщ жарымньщ. 0 р агыс керек тевдэда тентек тербеген, К,ус Ж олы керек омырауы толган зерменен. BopiH де тастап осылай карай агар ед1м-ау, оттен-ай, Дария болып жаралган болсам Жерге мен. Сен болып мунда ак жанбыр неге токпеген, Кдшангы кокке отем1з карап окпемен. KipniriMfli ы м ей армандаймын-ау а к босагама, дуние-ай, Енисей куйган кундерд1 корсем деп те мен. К,ойнына суксыр жасырган шалгай кол жагасындагы жекендей Бул 03i 6i3fli ынтызар кылган мекен гой. Табанын мынау мунайга баскан мунараларга карашы, Аслан дегешц к а ш ы к т а емес екен гой... Бумасын шешкен кеудемнен талай тендердщ Тещзд! бойлай Te6ipenren арман мен кор/им. Фонтан боп мынау бет1мен жердщ жуйтюген кара дария Бурымы сынды с>здщ уйдеп жецгемнщ. -9 5 -

Жандарга б!здей шанырагында дастаркан да кен, кол да кен, Мунаралардан басталар болар жол деген. Акын боп туып оз бакытымды жасырар болсам дуниеден, Тшмд1 Kecin тастауым керек онда мен! Шевченко —мунай ордасы Жас кала тур Атырау жагасында KoKiperi толган арман — эн, Аппак гул дерсщ кауызын эл1 жармаган, Саргалдак енд1 сэбимен курдас кала бул Эл1 мектепке бармаган. Кошелершде бояулар, mipKiH, мол кандай, К,удай да болсан карай алмайсын толганбай. Жан-жагы толкын Терезесшен тещзге Cenipin кетсе болгандай. Ак ерке осы калага Айырмай к езш кек Tirin, Турады е к е н KOKiperiH тугел ерт кылып. К,ус Ж олы мунда андамай келш шашылып калган сиякты Мунаралардын зангар басына соктыгып... Бул куши, этген, десещш етп канша арман Ш евченко бастан кенирген тунек тар жалган... К,арайды м енщ тебемнен бупн жакутты кезбен жас кала К,абыргалары каланып тугел маржаннан. Тан азанменен кыруар оттар зымырап агып теске epin, К,ойнына мьщ сан самаласымен жатады кайта кешке ен т, К,ол созым аспан шатырлап кешн meriHin кеткен сиякты, Мына каланын би1кт1пнен сескен1п.

Тебесш Tipen ак ж елкен бултка — акш а кар, Ак уйлер кырга барады женкш, алдынан тшеп ак сапар. Жырлайды маган кара кек макпал дариялардын даусымен 1ргетасы эл1 каланбай жаткан кеп inahap. Омырауымды мунаралардан соккан самалга тосып кец, Ару залдарда окьшым жырлар ecin мен Тещздщ даусы «Сарыарка» болып саркырап Kipin жатканда Терезелер мен есистен. Туган жершде комбинаттардьщ жулдызды басы кек сермеп Жатканда сенщ кеудевде калай от сенбек! Армандар ед1м егер мен жерге к е к таспа мэрмэр жол болсам, Осы 6ip тустан етсем деп, Сонан сон эрмен тен1зге шыгып кетсем деп... Мунаралар Кез1м мен1н! Жатырсьщ жыракты ашып, К,ызыл гулд1 барады кы р ап кашып. Жиырмасыншы гасыр жур Манкыстауда Мунаралар басына шырак тасып. К,алайша мен, жаным-ау, тура аламын, Журепмнщ сьщсытпай шынар энш. Табанымнын астында кара дария, Тае тебемде тайгасы Мунаранын. Мунаралар, сьщсыган Мунаралар, Буркыратып тереннен булак алар, Болдыц мен1н, ойласам М анкыстауды, К ез алдымда Ti3inin тура калар. -9 7 -

0Mip, eMip, ойлайсын, толганасын, Жастык шагьщ ансайды карбаласын М унаяды жиырма бес - кы зы к дэурен Кокке осылай шаншылып калмагасын. Ержеткенше, адам боп бастыкканша Агалардан корд(к 6i3 достык канша! К,артайды гой 6i3 ушш талайлары, Жер бет1нде жарар деп жастык калса. Кешеп кун журекке жылаган ер Омырауын тосеген бул агалар, Бупн де тур карап сол шыркау коктен Мунаралар, сынсыган Мунаралар! 0Mip — eMip, ойлайсын, алкынасын, К,анат байлап кияга ш арк урасыц. Жету деген сез емес, Тек oyeai К,арсы алдыннан Мунара жаркырасын. Жер 6eTiHin жакуты — М унаралар, Мавдайдагы бакыты - Мунаралар. М унаралар жарыгы сонбес1н деп, K ip n iK и 1мей шыгады гуламалар. Б1лмедш мен кеудемнен ашты ма кен Омырауы осынау таскын олем. К ун KOTepin барады Манкыстауда М унаралар аспанньщ астыменен... Тестеп' жангырыктар Жепибай цурылыстыларына Мен кара Тоспш, кайгыдан бакыт жасаган, Шатырлап жаткан найзагайлы аспан босагам. Мен жарык Жерм1н Ж ангырыктарга ун коскан, Тобемд1 корсе тун кашкан, Омырауымнан жаркылдап агып жатады К,уйрыкты жулдыз тынбастан. Тартып ап таннан шуакты,

Жер тесш жылытам жумысшы табы сиякты! Турендер болып котерген тонын тындардьщ Мен, cipe, TecniH — сызылып а к к а н сымдармын. Жацарган болат жолдарга дешн Басталып куйттай кармактан, Кун балдак, зангар залдарга дейш Мунарасына кар каткан Ж аралган менщ ж урепм деп салмак,тан!.. Мен кара TecniH шойынды саздай илеген, К,улаштап соксан куйге енем. Жангырта алмайды жапанды Жангырыгымды суймеген. Болганмен кара, пэк жаным, Т1рш1лнс ymiH уыстап ш аш ам а к жалын. Отыма MeHin уксайды барлы к урандар, К,анатын малып ушады соган кырандар. Мен кара TecniH, соксац да к анш а ш арш аман, К,ып-кызыл ш ок боп ycKipiKTepre карсы агам. Шеге боп енем уйлердщ К,абыргасына каусаган. Шанытып калам жолыннан Самала болып самсаган... Омырауынан ак шашак толкын бораткан Кеплд1р ГЭС боп куямын барлык тораптан. Ак сунп Лайнер канаттарында отым бар Тобеннен зулап бараткан, Мен кара TocniH, жасампаз кы лы п жараткан! Жадырап менен тонгандар, Жайнайды кайта солгандар, Жуз1нде м енен тапталып еткен кетпенн1ц Шулайды кара ормандар, Мен кара TocniH, каЬарман Адам армандар! Куйлер Кателессен тартып отырган куй1ннен, Кер1лдес4п калады екен Адайлар. Шакыртып алып ару кыздарын сонан сон Бармагында от ойнар, -99-