52 ALMANAK 2020 EMİN ÇAPA KİMDİR? Dolayısıyla bunların yapılabilmesi için Türkiye’nin bir kalkın- ma politikasına ihtiyacı olduğunu düşünüyorum. Tekrar aynı 1967’de Sakarya’da doğdu. 1984’te üniversiteye gir- noktaya dönersek, Batı bizi tedarik zinciri içine alsa bile so- diği yıl Hürriyet Gazetesi’nde stajyer olarak çalışma- runumuz çözülmüyor. Makro bir perspektife ihtiyacımız bu- ya başladı. 1990’da ilk kez Tempo Dergisi’nde kadrolu lunuyor. ekonomi muhabiri oldu. Türkiye’nin ilk özel radyola- 2021’in belirsizliği nedeniyle öncelikle kur riski yönetilmeli ve rından Genç Radyo’nun kurucuları arasında yer aldı. mümkün mertebe dövizle borçlanmaktan kaçınılmalı. İkincisi Sabah Gazetesi’nde ekonomi muhabiri, ekonomi şef ise döviz de olsa TL de olsa borcu iyi yönetebilmek. Üçüncü yardımcısı ve endüstri ilişkileri konusunda köşe yazar- konu ise tedarik zincirinizdeki şirketlerle ilgili. Tedarik zincirin- lığı yaptı. TÜSİAD’da Muharrem Kayhan ve Erkut Yü- deki bir şirket kur riskini yönetemiyorsa düştüğü zor durum caoğlu dönemlerinde başkan danışmanı olarak çalıştı. sizi de etkileyecektir. Bu nedenle alacak-verecek ilişkileri, teda- Ekonomi İstihbarat Şefi olarak girdiği ve 19 yıl çalıştı- rik zinciri ve müşterilere açılan kredilerde dikkatli ve temkinli ğı CNN Türk’te, 15 yıl Ekonomi Müdürü olarak görev olunmalı. Ayrıca mümkün mertebe döviz kazandırıcı işlere yo- yaptı. Programlarına Halk TV’de devam ediyor. TGC, ğunlaşmak gerek. Eğer ben bir şirket yönetseydim, 2021 için Uğur Mumcu ödülleri dâhil birçok ödül sahibidir. ekibime “belirsizliği yönetelim” derdim. Bana göre 2021’in en önemli gündem konusu belirsizliği yönetmek olacak. nem görecek olmamız. Yani daha önce kurun 6’yı geçmeme- si, 5.80-5.90 bandında kalması için dövizle yaptığımız mü- ÜRETİCİ KOLAY ZAM YAPAMAZ dahaleyi, şimdi faizle yapıyoruz. İkisinin maliyeti de korkunç. Ülkelerin kalkınma planlarının olması önemlidir. Her biri Üretici enflasyonu ile tüketici enflasyonu arasındaki fark birbirini etkileyen ve birbiri ile geçişkenliği olan teknoloji, üreticinin zararında ya da üreticinin kâr marjının düşmesin- eğitim, sanayileşme, tarım vb. politikalarının belirlenmesi de. Kimi üretici kâr marjını düşürdü, kimi üretici neredeyse ve tüm bunların arasında entegrasyon sağlanması gerekir. zararına ayakta kalmaya çalışıyor, kimi de tezgâh dönsün Örneğin; tekstil politikanızı ortaya koyarken ne kadar pa- diye bunu öteliyor. Bu hayırlı bir şey değil. Eğer ekonomi muğa ihtiyacınız olacağını belirleyip bunu tarıma entegre gerçekten iyi durumda olsaydı üretici bu farkı fiyata yansı- edersiniz. Bu gübre yani kimya/sanayi politikanızı etkiler vs. tabilirdi. Ancak şu anda çok az üreticinin böyle bir lüksü var. Ya da önümüzdeki 5-10 yıl içinde ne kadar şeker pancarına Üreticinin zam yapamaması hane gelirinin azalması ile ya- ihtiyacınız varsa ona göre nerelerde ekim yapılacağını tespit kından ilişkili. Türkiye’de özellikle vasıfsız insanları absorbe edersiniz. Buna göre tohum, gübre, ilaç vs. üretim politika- eden, istihdamın önemli bir kısmını barındıran hizmet sektö- ları belirlersiniz. rü yılın önemli bölümünde kapalıydı. Bu sektörde çalışanların önemli bir kısmı yazın kazandıklarıyla kışın geçinmeye çalı- EYLÜL YEP / ORTALAMA $ TAHMİNİ şıyor. Bu durum işsizliğin düşük görünmesini de sağlıyordu. Çalışan sayısı bir yılda 950 bin kişi, iki yılda 1 milyon 750 2020 6, 91 (GERÇEKLEŞEN 7,02) bin kişi düşmüş, TÜİK bize, “işsizlik azalıyor” diyor, çünkü o insanlar istihdamın dışına çıkıyor. Oysa o insanlar bu süreçte 2021 7,68 yemek yemeyi kesmiyorlar, ölmüyorlar, yaşıyorlar. O yüz- den turizm, kafe, restoran ve benzeri hizmetler sektöründe- 2022 7,88 ki büyük kesimde çalışarak hayatta kalmalarını sağladığımız o insanların da gelirleri düştü. Bu yüzden de üreticiler öyle 2023 8,02 kolay zam yapamaz. Türkiye’nin ekonomi politikasını ve makro politikayı bilme- MAKROPERSPEKTİFE İHTİYAÇ VAR diğim, oradan bir data üretemediğim için tahminde buluna- mıyorum. Aslında en kolay tahmin yapabileceğimiz yer olan Türkiye’de uzun zamandır bir sanayi politikası yok. Sanayi enflasyonda bile tahmin yapmak zor. Eğer “sıkı para politi- politikası ile ülkenin genel kalkınma politikasını belirlemeniz, kası devam ederse” enflasyon sınırda bir yerde tek haneye bunun için de sanayi politikasını oturtmanız ve bunların hep- inebilir ama halen çift hanede kalma riski de var. Dikkat edin, sinin birbiri içine entegre olduğunu görmeniz lazım. Türki- Merkez Bankası’nın sıkı para politikasının devam edip etme- ye’nin bu konuda bir geçmişi ve her ne kadar şimdi yıkılmış yeceğini bile bilmiyorum. Çünkü sıkı para politikası devam olsa da çok önemli bir Devlet Planlama Teşkilatı tecrübesi var. ettiği sürece büyüme düşük düzeyde kalır.
54 ALMANAK 2020 İSMAİL GÜLLE TİM Başkanı İHRACATTA VE EKONOMİDE V TİPİ BİR TOPARLANMA GERÇEKLEŞTİRDİK Pandeminin tüm zorlu koşullarına rağmen 2020 yılı ihracatımızı 169 milyar 514 milyon dolarla, Yeni Ekonomi Programı 2020 İhracat hedefi olan 165,9 milyar doların üzerinde gerçekleştirdik. 2020 yılında 6 sektör yıllık bazda rekor kırdı. Dünya mal ticaretinde 2020’de tarihimizde ilk defa yüzde 1 paya ulaştık. Yeni normalin ilk yılı olan 2021’de hedefimiz 184 milyar dolar ihracat. İnanıyoruz ki, pandeminin hızını kesmesi ve aşılamanın etkisiyle kısıtlamaların yıl içinde tamamen kalkmasıyla bu hedefe ulaşacağız. Küresel ticaretin bu denli kesintiye uğradığı, iş yapmanın bu nemde gerçekleştirdik. İlk “Sanal Fuar”, ilk “Sanal Ticaret kadar zorlaştığı, finansal daralmanın bu kadar sert olduğu Heyeti”ni hayata geçirdik. Yeni nesil ticaret heyetlerimizi, pandemi döneminde, ihracat ailesi tarihi başarılara imza attı. Ticaret Bakanlığımızın koordinasyonunda, 5 kıtada, top- Bu olağan dışı şartlara hızla uyum sağlayarak, ihracatta ve lamda 43 ülkede 35 sanal ticaret heyetiyle başarıyla ger- ekonomide V tipi bir toparlanmayı gerçekleştirdik. Pandemi- çekleştirdik. 2020 yılında 6 sektör yıllık bazda rekor kırdı. nin tüm zorlu koşullarına rağmen 2020 yılı ihracatımızı 169 Bu sektörler; 7 milyar 301 milyon dolar ihracatla Hububat, milyar 514 milyon dolarla, Yeni Ekonomi Programı 2020 İh- 5 milyar 567 milyon dolarla Mobilya, 3 milyar 760 milyon racat hedefi olan 165,9 milyar doların üzerinde gerçekleştir- dolarla Çimento, 2 milyar 731 milyon dolarla Yaş Meyve dik. Aralık ayında ihracatımız, pandemi koşullarına rağmen Sebze, 2 milyar 605 milyon dolarla Halı ve 1 milyar 684 yüzde 16’lık artışla 17 milyar 844 milyon dolara ulaşarak milyon dolarla Meyve Sebze Mamulleri oldu. 2020 yılında Cumhuriyet tarihinin en yüksek aylık ihracat rakamı oldu. 25 milyar 549 milyon dolarlık ihracat gerçekleştiren Oto- Son çeyrekteki 51,2 milyar dolar ihracatımız ile Cumhuriyet motiv sektörü liderliğini korurken; 18 milyar 263 milyon tarihinin en yüksek çeyrekteki rakamına ulaştık. İhracat ai- dolara ulaşan Kimyevi Maddeler sektörü ikinci, 17 milyar lesi 2020 yılında 226 ülke ve bölgeye ihracat gerçekleştirdi. 143 milyon dolara ulaşan Hazır Giyim sektörü ise üçüncü “Made in Türkiye” markasını dünyanın dört bir köşesinde oldu. 2020 yılında toplam COVID-19 ürünü ihracatı da yüz- güçlendirmeyi sürdüreceğiz. de 233 artışla 1,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. 17 il ta- İşlerimizi dijital platformlara taşıdık, birçok ilki yine bu dö- rihlerinin en yüksek ihracat rakamlarına ulaştı. Dünya mal
PLAT 55 COVID-19 Ürünleri İhracatı (* Milyon $) En Fazla İhracat Yapan Sektörler (* Milyar $) Ürün Grubu 2019 2020 Değişim (%) 2019 2020 Değişim (%) Dezenfektan, etil alkol 230,30 521,50 126,40 Otomotiv 30,59 25,55 -16,50 Maske ve önlük 72,90 442,80 507,50 Kimya 20,59 18,26 -11,30 Solunum cihazı 8,70 103,40 1.093,40 Hazır Giyim 17,70 17,14 -3,10 Tanı kitleri 43,80 117,80 169,10 Çelik 13,81 12,68 -8,20 TOPLAM 355,70 1.200,00 233,30 Elektrik-Elektronik 11,24 11,06 -1,60 Demir-Demir Dışı 8,10 8,30 1,70 Makine ve Aksamları 7,80 7,50 -3,70 ticaretinde 2020’de tarihimizde ilk defa yüzde 1 paya ulaş- Hububat-Bakliyat 6,80 7,30 7,60 tık. 2021’de de öncelikli hedefimiz bu payı korumak olacak. Tekstil ve Hammaddeleri 7,90 7,30 -8,00 GÜÇLÜ IHRACAT GÜÇLÜ FINANSMAN Mobilya- Kağıt-Orman Ür. 5,50 5,60 0,70 Yeni normalin ilk yılı olan 2021’de hedefimiz 184 milyar dolar ihracat. İnanıyoruz ki, pandeminin hızını kesmesi ve aşılama- En Fazla İhracat Yapılan Ülkeler (* Milyar $) nın etkisiyle kısıtlamaların yıl içinde tamamen kalkmasıyla bu hedefe ulaşacağız. Önce bu hedefi, ardından da 200 milyar 2019 2020 Değişim (%) dolar eşiğini aşmak için pazar çeşitliliğimizi ve küresel ticaret- teki payımızı artırmamız gerekiyor. Bu yıl inşallah ihracatta Almanya 16,62 15,98 -3,90 yıldız senemiz olacak. Hedefimiz dış ticaret fazlası veren Tür- kiye. 2021’de “Güçlü ihracat için, güçlü finansman” diyerek, Birleşik Krallık 11,28 11,24 -0,30 İhracatçılarımızı olası dalgalanmalardan koruyacak destekle- rin uygulamaya geçirilmesiyle mevcut başarılarımızı daha da ABD 8,97 10,19 13,50 ileriye taşımak mümkün olacaktır. Bu yıl, firmalarımızın dijital dönüşümüne ve sanayide otomasyon altyapısı çalışmalarına Irak 10,22 9,14 -10,60 hız vermeli ve lojistik imkânlarını çeşitlendirmeliyiz. 2021 yılında da gıda ve tarım sektörlerinin aynı ivmeyi ko- İtalya 9,75 8,08 -17,20 rumasını, son dönemde ihracatı ivme kazanan Hazır Giyim, Elektrik-Elektronik, Savunma ve Havacılık, Makine ve Mü- Fransa 7,95 7,19 -9,50 cevher sektörlerinin yeni rekorlara imza atabileceğini öngö- rüyoruz. Son dönemde Euro/Dolar paritesindeki artış, ihra- İspanya 8,14 6,69 -17,80 cata pozitif yansıdı. 2020 yılı Aralık ayında paritedeki artışın pozitif etkisinin 689 milyon dolar olarak gerçekleştiğini gö- Hollanda 5,76 5,19 -9,90 rüyoruz. Yılın tümünde ise paritedeki yükselişin pozitif etkisi 1,64 milyar dolar olarak gerçekleşti. İsrail 4,46 4,70 5,40 E-ihracatın Türkiye’nin ihracatına yeni bir soluk getireceğine, ihracatta bizleri devler liginin en iyi oyuncuları arasına taşı- Rusya Federasyonu 4,15 4,50 8,30 yacağına inanıyoruz. 2021 itibari ile e-ticaretin dünya gene- linde toplam perakende ticarete oranının, yüzde 18,1 olması İSMAİL GÜLLE KİMDİR? bekleniyor. Türkiye’de e-ihracat yapan birçok firmamız var. Pandeminin e-ticaretteki yükselişi hızlandırdığı muhakkak. 1960 yılında Sivas’ta doğdu. 1982 yılında İstanbul Teknik Firmalarımız bu dönüşüme hızla uyum sağlama noktasında Üniversitesi Elektrik Fakültesi’nden mezun olan Gülle, ihti- büyük bir başarı gösterdiler. Bizler de, 2020 yılı başında ta- sas programını İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadi Ensti- mamladığımız dijital dönüşümümüzle ihracatçı firmalarımıza tüsü’nde yaptı. 1970 yılında babası merhum Halis Gülle’nin örnek olmaya devam edeceğiz. 2020 yılında, sektörlerimizin kurmuş olduğu Gülle Entegre Tekstil İşletmeleri A.Ş.’de Yö- artık farklı pazarlama yöntemlerinin de online satışlarda kul- netim Kurulu Başkanlığı görevini yürüten Gülle, 1999 - 2003 lanılabileceğini keşfettiklerini görüyoruz. Son dönemlerde yılları arasında İstanbul Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıla- gıda ve sıcak yemekte rekabet bir hayli artarken, müşteri rı Birliği Yönetim Kurulu Üyeliği, 2003-2018 yılları arasında portföyünün de değiştiği bir gerçek. İTHİB Yönetim Kurulu Başkanlığı görevinin yanı sıra, Türkiye İhracatçılar Meclisi Sektörler Konseyi Üyeliği, İstanbul Sa- nayi Odası Meclis Başkan Yardımcılığı, Sivaslı Sanayici ve İşadamları Grubu Derneği Yönetim Kurulu Başkanlığı görev- lerini başarıyla sürdürdü. Ergene-2 Organize Serbest Böl- gesi Yönetim Kurulu Başkanlığı ve Mütevelli Heyet Üyeliği, İktisadi Kalkınma Vakfı Yönetim Kurulu Üyeliği, DEİK Yönetim Kurulu Başkan Yardımcılığı, DEİK İcra Kurulu Başkan Yardım- cılığı, Eximbank Yönetim Kurulu Üyeliği, Tekstil ve Hammad- deleri Sektör Kurulu Başkanlığı görevleri devam eden Gülle, 30 Haziran 2018 tarihinde yapılan 25. Olağan Genel Kuru- lu’nda TİM Başkanlığı görevini üstlendi.
56 ALMANAK 2020 ERDAL BAHÇIVAN İSO Yönetim Kurulu Başkanı SANAYİ SEKTÖRLERİMİZ GÜÇLÜ BİR EKONOMİK DİSİPLİNİMİZ OLDUĞUNU GÖSTERDİ Böylesi dönemde başta sağlık sektörümüz olmak üzere, toplumun temel ihtiyaçlarını karşılayan gıda, temizlik malzemeleri, temel ihtiyaçlar sektörlerimizin tüm oyuncuları… Tarımda üreticisinden hammadde tedarikçisine, bunların nakliyesini yapan lojistik firmalarından sanayinin farklı konularında bütün zorluklara rağmen üretim yapanlar… Bunları perakendeye taşıyıp depolardan perakendeye ulaştıran ve buralardan da tüketiciye ulaştıran tüm ağlara kadar ne kadar güçlü bir ekonomik disiplinimiz olduğunu gördük. Geçen yıl COVID-19 ile bütün sosyal ve ekonomik dengeler İSO ve PANDEMİ İLE MÜCADELEMİZ alt üst oldu. 2020 yılı insanların yaşamını alt üst eden bir sene olarak, herhalde hayallerde bile varsayılamayacak bir İSO olarak pandemi ile mücadeleye gelirsek; ilk günlerdeki şekilde insanlık tarihindeki yerini çoktan aldı bile. Sadece şoku atlattıktan sonra bakanlıklarımızla, İstanbul Valiliğimiz ekonomik boyutta değil, yaşamının tüm temel değerlerini başta olmak üzere yerel otoriteyle sanayicilerimiz arasında etkileyen, sosyolojik, psikolojik, bireysel hayat, aile yaşamı, sürekli bir köprü olma görevini yerine getirdik. Adeta 7/24, sosyal yaşam gibi bütün boyutlarıyla; insanlık tam bir altüst hafta sonu, tatil demeden… Doğrusunu söylemek gerekirse, oluş yaşadı. kamu otoritesi de bu konudaki hassasiyetlerimizi gözeterek Yaşanan tüm olumsuzluklara karşın, ülkemiz adına şunun al- sürekli bir diyalog ve anlayışla çözüm noktasında yanımızda tını çizmeden geçmek istemiyorum: Böylesi dönemde başta oldular. Mümkün mertebe tüm sektörlerimizin ve tüm sana- sağlık sektörümüz olmak üzere, toplumun temel ihtiyaçla- yicilerimizin bu konudaki günlük temel sorunlarını çözebilme rını karşılayan gıda, temizlik malzemeleri, temel ihtiyaçlar adına oda çalışanlarımız, arkadaşlarımız da fevkalade özverili sektörlerimizin tüm oyuncuları… Tarımda üreticisinden bir çalışma süreci geçirdiler. hammadde tedarikçisine, bunların nakliyesini yapan lojistik Temel birtakım konuların çözümü noktasında Ankara’yla da firmalarından sanayinin farklı konularında bütün zorluklara çok yakın çalıştık. Hem çatı kuruluşumuz TOBB hem de yine rağmen üretim yapanlar… Bunları perakendeye taşıyıp de- ilgili bakanlıklar nezdinde, sorunlarımızın hepsine çare bulun- polardan perakendeye ulaştıran ve buralardan da tüketiciye masa bile belirli ölçülerde çözüme kavuşturulması gereken ulaştıran tüm ağlara kadar ne kadar güçlü bir ekonomik di- konularda sürekli bir diyalog içinde olduk. siplinimiz olduğunu gördük. Başta meslek komitelerimiz olmak üzere Genel Sekreterliği- miz ile birlikte ihtiyaçlarını belirlemek adına sektörlerimizle iç
PLAT 57 içe olduk. Muhtelif toplantılarda bir araya geldik. Sektör ko- ihtiyaçları da belli ölçüde dengelenmeye başladı. Biz de İSO nuları, sektör sorunlarını hızlı ve dinamik bir şekilde neticeye olarak; 2021’deki iş programlarımızın en önemli bölümünü ulaştırabilmek için gayret ettik. sürdürülebilirlik esası üzerine kuracağız. Bu organizasyonel Pandemi sonrası sürece kendimizi hazırlamak adına konunun yapımızda üyelerimizle ilişkilerde farklı projelerde sürdürüle- uzmanı danışman şirketlerle birlikte tüm sektörlerimizin ve bilirlik bizim için ajandamızda oldukça önemli bir yer tutacak. meslek komitelerimizin katılımıyla önemli bir rapor çalışması Yine Avrupa Birliği, Türkiye’nin turizmde, ihracatta, yatı- yaptık. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sayın Fuat Oktay’la, pan- rımlarda ve her türlü farklı organizasyon ve iş birliklerinde, deminin daha ilk aylarında geniş çaplı bir toplantı gerçekleş- sosyal hayatımızın her bölümünde tartışmasız en önemli tirdik ve sanayimizin temel konuları gündeme getirdik. dostumuz ve iş ortağımız. Avrupa ekonomisinin Türkiye’ye Farklı bakanlıklarla bir araya geldik. Sanki hayat durmamış ihtiyacı, Türkiye’nin de Avrupa Birliği’nin ekonomik deste- gibi, hayatın normal akışından çok daha dinamik bir şekilde ğine, iş ve stratejik ortaklığına ihtiyacı yüksek. Aklıselimin o ilk günlerin şokunu ve zorluklarını atlatabilme adına tek- 2021’de galip geleceğini düşünüyorum. Son dönemlerde hü- nolojiyi de çok yoğun kullanarak çalışmalarımızı sürdürdük. kümetimizin de bu konuda verdiği mesajlar bence son derece COVID-19 mücadelesinde sanayi işletmelerimizin neler yap- değerli ve dikkat çekici. maları gerektiğine ilişkin çok kapsamlı ve adeta adam ada- Geçmiş felaketlerde olduğu gibi insanlık bunu da atlatacak. ma mücadele rehberi diyebileceğimiz bir çalışmaya da imza Aşı mutlaka hayatımıza girecek. Ama yine de tüm insanlı- attık. Bu konuda bir çalışmayı “COVID-19 ile Mücadele El ğın huzur bulacağı şekilde yansıması biraz zaman alacak. Kitabı” altında kitaplaştırdık. Bu konuda ayrıca OSB’lerden Bir süre daha sabırlı olmalıyız. Virüsün mutasyona uğrayıp farklı sanayi tesislerine kadar birçok sektörü kapsayacak bulaş gücünü artırdığına dair gelen son haberleri ve süratle şekilde eğitim toplantıları da yaptık. İşletmelerimizi bir nevi alınan yeni kısıtlamaları da dikkate aldığımızda gerçeklikten COVID-19 eğitimine tabi tuttuk ki bu çalışmalar içinde bulun- kopmayıp ölçüsüz bir iyimserliğe girmememiz lazım. Tabii ki duğumuz zaman diliminde de devam ediyor. iyimserlik güzel; ama her şey bir anda toparlandı boyutunda Bu dönem bizi çok sevindiren ve gururlandıran bir konu da son aşırı iyimserlik toplumun tüm kesimlerine zarar veriyor. So- bir buçuk yıldan beri büyük destek verdiğimiz, emek verdiğimiz nuç olarak; temkinli bir iyimserlikle önümüzdeki ayları bekle- Meslek Liselerimizin bu pandemi sürecinde yazdıkları başarı memiz gerektiğine inanıyorum. hikâyeleri oldu. Birçok okulumuz o ilk saatlerde kendi çaplarında hiç de küçümsenmeyecek önemli başarılara imza attılar. Farklı ERDAL BAHÇIVAN farklı kendi ihtisaslarına göre tıbbi malzemeler olsun, dezenfek- KİMDİR? tan, temizlik malzemeleri olsun, bu gibi konularda kaynaklarını en verimli şekilde kullanarak değerli hocalarımız, öğretmenleri- 1963 yılında İstanbul’da doğdu. Alman Lisesi’nin ar- miz, müdürlerimizle birlikte bu sürece katkıda bulundular. dından Boğaziçi Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi COVID-19’la ortaya çıkan sorunlar, talepler ve çözümlere İşletme Bölümü’nü bitirdi. Üniversite eğitiminin ardın- gelirsek; ilk zamanlardaki en önemli temel konu nakit akışı dan sanayiciliğe adım attı. oldu. Biz bunun altını zaten net çizerek söylemiştik. İstihda- İstanbul Sanayi Odası’na (İSO), 1987 yılında oda tari- mı korumak ikinci temel önceliğimizdi. Ve kamu alacaklarında hinin en genç meclis üyesi olarak adım attı. 1989’dan dengeli bir anlayış içerisinde fedakârlık yapılmasıydı. 1997 yılına kadar İSO Yönetim Kurulu Üyeliği, bu dö- İlk pandemi çıktığı zaman bu üç temel konu üzerinde yoğun- nemin son dört yılında da İSO Yönetim Kurulu Başkan laştık. Bu üç temel konu üzerinde de Ankara elindeki kaynak- Vekilliği yaptı. lar yettiği ölçüde sektörleri ve piyasaları rahatlatmak adına 2004-2010 yılları arasında SETBİR başkanlığı yapan farklı farklı önlemler uyguladı. Özellikle Kredi Garanti Fonu Erdal Bahçıvan, İSO’nun Meclis Başkan Yardımcılığı ve kaynaklı verilen katkılar mutlaka ki o ilk süreçte önemli bir İSO Meclis Başkanlığı görevlerini de yürüttü. Bahçıvan, sektörel destek görevini yerine getirdi. 2013 yılından bu yana İSO Başkanlığı görevinin yanı Yine istihdamla ilgili belki her sektöre eşit derece yapılamıyor sıra Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Sanayi olsa bile istihdam teşviklerinin bu konudaki artılarını gördük. Odaları Konseyi Başkanlığı ve Bahçıvan Gıda’nın Yöne- Kamu alacakları konusunda da yine aynı şekilde Ankara’nın, tim Kurulu Başkanlığını yapmaktadır. bütçenin vermiş olduğu kaynaklar noktasında bir değerlendir- me yapıldı. Zaten sektörlerde belirli bir dinamizm oluşmaya başladıkça, yaz aylarından sonra bunların sektörler bazındaki
58 ALMANAK 2020 YERLİ SANAYİNİN KIYMETİNİ ANLADIK Türkiye sanayinin stratejik sektörleri arasında yer alan kimyada, kümelenme ve ihtisas OSB modelinin öncülüğünü yapan GEBKİM Kimya İhtisas OSB’nin yanı sıra GEBKİM Vakfı’nın Yönetim Kurulu Başkanlığını yürüten duayen sanayici Vefa İbrahim Aracı, kendi kendine yetmenin önem kazandığı pandemi döneminde yerli sanayinin kıymetinin görüldüğüne işaret ediyor. Sektörün geleceğini teknoloji ve Ar-GE yatırımları kadar insana yatırımın şekillendireceğine inanan Aracı, GEBKİM Vakfı ile eğitime yaptıkları yatırımların önemine dikkat çekiyor. Kimya sektörü genelinde 2020 nasıl bir yıl olarak hafıza- GEBKİM açısından 2020 yılı hangi gelişmelere sahne oldu? larda kaldı? Kocaeli Dilovası İlçe sınırları içinde yer alan GEBKİM Kimya Kimya, Türkiye sanayi ve ekonomisinin nabzını tutan strate- İhtisas Organize Sanayi Bölgesi, 2 milyon 447 bin metre- jik bir sektör. Kimya sanayinin gerek üretim gerekse dış ti- karelik bir arazi üzerinde kurulu. Türkiye’nin ilk kimya ihti- caretteki kritik önemini beklenmeyen gelişmelerin yaşandığı sas OSB’siyiz ve kimya sektöründe kümelenme modelinin pandemi döneminde daha yakından gördük. Pandemi sebe- temsilciliğini yapıyoruz. GEBKİM Kimya İhtisas OSB firma- biyle artan hijyen önlemleri; temizlik ürünleri, çamaşır suyu, larımız, gerçekleştirdikleri 1,5 milyar dolarlık üretim ve 400 sabun, kolonya, dezenfektanlar gibi ürünlere olan talebi re- milyon dolarlık ihracatın yanı sıra yaklaşık 4 bin 200 kişilik kor seviyelere çıkardı. Aynı şekilde maske, medikal ürünler, istihdamları ile Türkiye sanayine önemli bir katkı sağlıyor. tek kullanımlık plastik ürün ve ambalajlar, yine hijyen kaygı- Yeni yatırımlarla birlikte bu rakamlar daha da üst seviyelere sıyla ambalajlı ürünlere talebin artışıyla ambalaj üretimi arttı. çıkacak. Pandemi döneminde de ihtisas OSB çatısı altında kü- Bu sektörlere yönelik üretim yapan firmalar üretimlerini ve melenmenin avantajlarını yaşadık. Firmalarımız pandemiye satışlarını artırırken istihdamlarını korudular, yeni istihdam- rağmen üretime, ihracata, yeni yatırımlara devam ediyorlar. lar sağladılar. Dünyada market raflarında temizlik ve hijyen GEBKİM açısından 2020 yeni yatırımlar yılı oldu diyebiliriz. ürünlerine ulaşmakta sıkıntı yaşansa da ülkemizde üretici fir- Yılın son çeyreğinde Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip malarımız ve çalışanlarının üstün çabaları ile üretime kesinti- Erdoğan ile Sanayi ve Teknoloji Bakanımız Sayın Mustafa Va- siz devam etmeleri sayesinde sıkıntı yaşanmadı. Yerli kimya rank’ın katılımları ile gerçekleşen GEBKİM OSB Toplu Temel sanayinin ve üreticilerimizin kıymetini bu dönemde daha iyi Atma ve Açılış Töreni’nde toplam 1,2 milyar liraya ulaşan te- anladık. Yerli sanayinin desteklenmesi ve önünün açılması ül- sislerin açılışı yapıldı, temeli atıldı. GEBKİM Eğitim, Araştırma kemizin öncelikli gündemlerinden biri olmalı. Kimya sektörü ve Sağlık Vakfımızın desteklediği GEBKİM Mesleki ve Teknik pandemi ile birlikte daha da artan önemini katma değeri yük- Anadolu Lisesi’nde kurduğumuz Uygulama ve Pilot Üretim sek ürünler ve Ar-Ge’ye olan yatırımları hızlandırarak özel- Tesisi’nin de açılışını yaptık ve Dilovası’nda yine Vakfımız ta- likle pandemi sonrası oluşacak yeni dünya düzeninde yerini rafından yaptırılan GEBKİM Anaokulu’nun temelini attık. sağlamlaştıracak adımlar atmalı diye düşünüyoruz. GEBKİM olarak biz de bu konuda üzerimize düşeni yapmak arzusun- Nitelikli eleman sorunu konusunda yaptığınız çalışmalardan dayız. 2020 yılında GEBKİM Teknoloji Transfer ve Akredite biraz bahseder misiniz? Test Merkezi’ni kurmak amacıyla çalışmalara başladık. GEB- Eğitime ve insana yapılan yatırımın geleceğe yatırım olduğu- KİM Mesleki ve Teknik Anadolu Lisemiz ile de entegre ede- nu düşünüyor ve sanayiciler olarak bu konuda elimizi taşın ceğimiz bu merkezde, kimya sektörü firmalarımıza birçok altına koyuyoruz. 2017 yılında GEBKİM Eğitim, Araştırma ve konuda hizmet sunacağız. Sağlık Vakfı’nı kurduk. Vakfımız, GEBKİM Mesleki ve Teknik
PLAT 59 Anadolu Lisesi ile kimya sektörüne tam donanımlı, iyi yetiş- miş mezunlar kazandırmak için her türlü çabayı gösteriyor. Mesleki eğitim konusunda dünyadaki iyi örnekleri mercek altına aldık ve GEBKİM MTAL’yi ülkemizin en iyi mesleki eğitimi veren okulu haline getirmeyi hedefledik. Okul-sanayi işbirliğini gerçekleştirmek konusunda önemli adımlar atıyoruz. Okulumuzun eğitim kadrosu ve öğrenci- lerimizin sanayi ile yakın diyalog halinde olmalarını önemsi- yoruz. GEBKİM OSB firmalarının yanı sıra sektörün önemli STK’ları ve üniversitelerle gerçekleştirdiğimiz işbirlikleri ile sanayi ile iş içe bir eğitim modeli ortaya koyduk. Okulumuz- da öğrencilerimize sunduğumuz imkânlar, mesleki eğitim yanında bireysel ve kariyer gelişimleri noktasındaki destek- lerimiz artarak sürüyor. Yönetim Kurulumuz ve sanayicile- rimiz eğitimi ve okulumuzu sahiplenmiş durumda. GEBKİM MTAL’nin kısa sürede en çok tercih edilen meslek liseleri arasına katılması ve “başarı hikâyesi” olarak görülmesin- den gurur duyuyoruz. Sektörümüzün geleceğini teknoloji ve Ar-Ge yatırımları kadar insana yatırımın şekillendirece- ğine inanıyoruz. Özel markalı ürünlerin ülkemizdeki gelişimi konusunda neler söylersiniz? Özel markalı ürünlerin geldiği nokta ve sektördeki büyüme- yi yakından izliyoruz. Ülkemizin çok kıymetli üreticileri ta- rafından üretilen özel markalı ürünlerin daha gideceği uzun bir yol var ve biz de bu sürece katkı sağlamak adına her türlü desteği göstereceğiz. 2021 yılına yönelik hedef ve beklentileriniz nelerdir? Biz sanayiciler her türlü zorluğa karşın çalışmaya, üret- meye, istihdam sağlamaya ve ülkemize değer yaratmaya devam edeceğiz. Yılın ikinci yarısından itibaren daha olumlu bir tablo ortaya çıkacağını umut ediyoruz. Yatırımlarımıza ve yeni projelerimize devam edeceğimiz, ülkemiz ve dünya için sağlıklı bir yıl olmasını diliyoruz. VEFA İBRAHIM 1959 yılında İzmit’te doğan Vefa İbrahim Aracı, İzmit Mimar Sinan Lisesi Fen Bölümü’nden mezun ARACI KİMDİR? oldu. İzmit’te kurulu olan Koruma Tarım fabrikasını 1994 yılında satın alan Aracı, Koruma Klor Alkali Sanayi ve Ticaret A.Ş ile Koruma Temizlik A.Ş.’yi kurarak fabrikayı yeniden üretime geçirdi. Kocaeli Şehit Aileleri Vakfı ile Kocaeli Kırım Tatarlar Derneği ve Kırım Dernekleri Federasyonu Kurucusu olan Vefa İbrahim Aracı, Dünya EPSOM Derbisinde atı koşan ve Türk Soy Kütüğüne kayıtlı atıyla İngilte- re’de üst üste yarış kazanan ilk ve tek Türk vatandaşıdır. Kurucu müteşebbis üyesi olduğu GEBKİM Kimya V. OSB’nin yanı sıra GEBKİM Eğitim, Araştırma ve Sağlık Vakfı’nın Başkanlığını yürüten Aracı, KİPLASMA A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi ve KİPLAS Disiplin Kurulu Başkanlığı görevlerini de sürdürüyor.
60 ALMANAK 2020 2020 TEDARİK ÇEŞİTLİLİĞİNİN ÖNEMİNİ GÖSTERDİ İhracatçılar, dünyadaki dengeleri sarsan ve oyunun kurallarını değiştiren COVID-19 pandemisi nedeniyle zorlu bir yılı geride bıraktı. Türkiye ekonomisinin stratejik sektörleri arasında yer alan Kimya, bu zorlu yılı Türkiye’nin en çok ihracat yapan ikinci sektörü olarak tamamladı. İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister, 2020 yılının tedarik çeşitliliğinin önemini ve yerli üretimin önceliğini ortaya çıkarttığını söylüyor. 2020 yılı ihracat hedefleriniz neydi; gerçekleşme ne oldu? nının dünya ekonomisindeki olumsuz etkisi ile yüzde 27,39 2020 yılına çok olumlu bir başlangıç yapmış ve sektör ihra- azalırken, en fazla kaybı yaşadığımız Mayıs ayında yüzde cat hedefimizi 22 milyar dolar olarak belirlemiştik. Ancak CO- 39,17 geriledi. Diğer yandan Türkiye genel ihracatı da Nisan VID-19 pandemisinin tüm dünyayı etkisi altına alması ve Mart ayında ciddi bir gerileme yaşarken tüm sektörler arasında en 2020’den itibaren ülkemizde de görülmesi üzerine beklenme- fazla ihracat yapan sektör kimya oldu. dik bir değişim yaşadık. COVID-19 küresel salgını, lojistik başta Bazı alt sektörlerimizde talepte azalış olurken medikal, ilaç, olmak üzere önce ticaret kanallarını etkilemeye başladı. Daha dezenfektan, kolonya, sabun gibi ürünleri barındıran bazı sonra üretimden tüketime bütün ekonomik zinciri olumsuz et- sektörlerimizde talep artışı oldu. Özellikle hijyen ve temizlik, kiledi. Küresel ölçekte hammadde, yarı mamul ve enerji sıkıntısı medikal ürünler, tek kullanımlık plastikler gibi ürünleri üreten baş göstermeye başladı. Kimya sektörü olarak, 2020 senesinde alt sektörlerimiz üretimlerine ara vermedi. Bu durum sektö- ihracatımızda 2019 yılına oranla yüzde 11,32’lik bir kayıp oldu. rümüzün daha az etkilenmesini sağladı. Pandemiye rağmen 2020 yılını 18 milyar 313 milyon dolarlık Pandeminin ilk aylarında bazı medikal, kozmetik ve kimye- ihracatla en fazla ihracat yapan ikinci sektör olarak tamamladık. vi maddelerin ihracatına kısıtlama getirilmişti. Mayıs ayına kadar süren bu kısıtlamaların kaldırılması konusunda İKMİB Pandeminin ihracata etkilerini değerlendirir misiniz? olarak katkımız oldu. Diğer yandan koronavirüsün ülkemiz- Kimya sektörümüzün Nisan ayı ihracatı, koronavirüs salgı- de görülmeye başlaması ile birlikte kolonya ve dezenfektan
PLAT 61 ürünlerinde yaşanan yoğun talep sebebiyle bu ürünlerin hem de ihracat anlamında daha iyi bir yıl olacağına inanıyo- üretiminde etil alkol sıkıntısı olmuştu. Girişimlerimiz sonucu ruz. Aşı çalışmalarının uygulamaya geçmesi ile birlikte gele- bu sorun da kısa sürede çözüme kavuşturuldu. cek sene pandeminin etkilerinin azalarak devam edeceğini öngörüyoruz. Pandemide tedarik sürecinde sıkıntı yaşadınız mı? Ekonomi ve hukuk alanında yapılacak reformlarla yatırım Bazı plastik hammaddeleri tedarikinde sıkıntılar yaşandı. ortamının iyileştirilmesi yatırımcılar açısından çok önemli. Özellikle pandemi bize, tek bir yere bağlı olmamak gerektiğini Beklentimiz, ülkemizin daha pozitif ve avantajlı konuma ge- ve tedarik çeşitliliğinin ne kadar önemli olduğunu gösterir- çeceği yönünde. Türkiye’nin lojistik açıdan avantajlı konumda ken, yerli üretimin tedarikte önceliği ortaya çıktı. olmasının, yeniden şekillenen tedarik zinciri bakımından da Ayrıca pandeminin de etkisiyle ihracatçıları yakından ilgi- ülkemizi öne çıkaracağına inanıyoruz. Bu açıdan yerli ve milli lendiren konteyner sıkıntısı baş gösterdi. Avrupa’da birçok üretime öncelik verilmesi, yüksek katma değerli ürün üreti- büyük liman pandemi sebebiyle kapasite düşürünce ihracat- mine geçilmesi ve firmalarımızın ölçek büyütmesi de büyük çılarımız boş konteyner bulamaz oldu ve bu nedenle yeterli önem taşıyor. miktarda hammadde ithalatını sağlayamadı. Konteyner bu- İKMİB olarak hammaddelerinde yüzde 70’i dışa bağımlı olan lunamaması mevcut konteyner bedellerini de yükseltince bu kimya sektörümüzde ithalatı azaltacak ve cari açığın kapan- durum ithal hammadde maliyetlerine de yansıdı. masına destek olacak yatırımlara öncelik verilmesi konusun- da biz de üzerimize düşeni yaptık. Ülkemizde üretilmeyen Pandeminin hedef pazarlar üzerindeki etkisi ne oldu? veya çok az üretilen, yılda 50 milyon dolar ve üstünde it- Pandemi sürecinde en çok ihracat yaptığımız ülkeler olan AB halatı yapılan kimyasal ürünlerin tespiti üzerine önemli bir ülkeleri başta olmak üzere global pazarda daralma oldu. An- çalışma gerçekleştirdik. Bu raporumuzu Cumhurbaşkanlığı cak kimya sektörümüzün pazar çeşitliliği ve tüm sektörlere Yatırım Ofisi başta olmak üzere Ticaret Bakanlığımız, Sanayi dokunuyor olması, diğer sektörlere göre performansımızın ve Teknoloji Bakanlığımız ve ilgili kurum ve kuruluşlarla payla- daha iyi olduğunu gösteriyor. şıyoruz. Ayrıca Birliğimizin “Kimya Teknoloji Merkezi” kurma çalışmaları da devam ediyor. Kurdaki aşırı dalgalanmalar ve faiz oranlarındaki yükseliş ihracat hedeflerini nasıl etkiledi? 2021 yılında hedef pazarlarınızda öncelikli ülke ve bölgeler Kimya sektöründe kullanılan hammadde ve ara mamullerin hangileri olacak? yüzde 70’i ithal. Plastik özelinde ise hammadde ve ara mamu- Özellikle İhracat Ana Planı’nda belirlenen 17 hedef ülke önce- lün yaklaşık yüzde 90’ı ithal ediliyor. Özellikle girdilerdeki dışa liğimiz olmakla birlikte Güney Amerika, Çin, Sahra Altı Afrika, bağımlılık dış şoklara oldukça açık. Döviz kuru, faiz oranı, enerji Doğu Asya ve Orta Asya pazarlarını önemsiyoruz. En çok fiyatlarındaki değişmeler orta vadede maliyetleri etkiliyor. ihracat gerçekleştirdiğimiz Avrupa Birliği pazarına yönelik Döviz kurları açısından bakıldığında, kurlardaki dalgalanma- ihracatımızı korumaya da her zaman önem veriyoruz. nın yoğun olarak iç piyasaya çalışan işletmelerimizi olumsuz olarak etkilediğini söyleyebiliriz. Sektörünüzde PL ürünlerin büyümesini öngördüğünüz ül- keler/bölgeler var mı? 2021 hedefleriniz nelerdir? Private Label ürünlerin ABD ve Avrupa’da daha fazla büyü- İKMİB olarak kimya sektörümüzde 2021 yılının hem üretim yeceğini öngörüyoruz. ADIL PELISTER 1962 yılında İstanbul’da doğdu. 1983 yılında İTÜ Kimya Mühendisliği Bölümü’nden mezun oldu. 1987 KİMDİR? yılında kurduğu BETA Kimya A.Ş. ile kimya sektöründe çalışmaya başladı. 2018 yılı Nisan ayında İstan- bul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı seçilerek göreve başladı. 2019’dan bu yana Kimya Sektör Platformu Başkanlığı ve TİM Kimya Sektör Kurulu Başkanlığı görevlerini de yürütmektedir. Pelister; İSO Kimya Meslek Komitesi, İSO-OSB Geliştirme İhtisas Kurulu, DEİK Türkiye-Almanya, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri İş Konseyleri Yürütme Kurulu, PAGDER, ASAD, İ.T.Ü. Kimya Mühendisliği Danışman Kurulu gibi önemli kurum ve kuruluşların üyesi olarak aktif görev alıyor.
62 ALMANAK 2020 TARIM ÜRÜNÜ İHRACATINDA BÜYÜK ARTIŞLAR YAŞADIK Türkiye’nin verimli toprakları, iklimi, teknoloji seviyesi ve genç nüfusu sayesinde pandemide gıda sorunu yaşamadığını belirten İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İHBİR) Yönetim Kurulu Başkanı Haluk Okutur, süreci fırsata çevirdiklerini ve ihracat hedeflerini gerçekleştirdiklerini ifade ediyor. Bu zorlu süreçte uluslararası faaliyetlerini dijital ortama taşıyarak önemli bir aşama kaydettiklerini söyleyen Okutur, “Diğer sektörlerde yaşanan düşüşlerin bir kısmını yüksek gıda ihracatımız ile telafi ettik” diyor. 2020 yılını değerlendirebilir misiniz? 2020 yılında tüm dünyayı etkisi altına alan pan- demi sürecinde; tarımsal üretim, ülke olarak kendi kendine yetebilme ve güvenli gıdaya ulaşı- mın önemi bir kez daha ortaya çıktı. Bazı ülkeler güvenli gıdaya ulaşımda büyük zorluklar yaşa- dılar. Gıdada ihracatçı konumda olan ülkeler ise korumacı politikalar izleyerek çeşitli yasaklarla tarım ürünlerinin ihracatına kısıtlamalar getir- diler. Biz, ülke olarak verimli topraklarımız, ikli- mimiz, teknolojik seviyemiz ve genç nüfusumuz sayesinde pandemi sürecinde herhangi bir gıda sorunu yaşamadık ve bu süreci fırsata çevirerek tarım ürünü ihracatında büyük artışlar yaşadık. Diğer sektörlerde yaşanan düşüşlerin bir kısmı- nı yüksek gıda ihracatımız ile telafi ettik. 2020 yılında hububat sektörü olarak yıllık bazda rekor ihracat gerçekleştirdik. Bununla birlikte Birlik faaliyetlerimiz de aksamadan de- vam etti. Bu zorlu süreçte ihracatımıza katkı sunmak için uluslararası faaliyetlerimizi dijital ortama taşıyarak önemli bir aşama kaydettik. Üyelerimizin faydalanması için, uluslararası düzeyde akademik yayınlarla destekli zengin içerikli bir dergi hazırladık. Kolay ulaşılabilirlik açısından dergiyi dijital mecralara taşıyarak e-bülten formatına da dönüştürdük. Pande- mi sürecinde yurtdışı satın alma heyetlerine katılan firmalarla üyelerimiz arasında binden fazla görüşme gerçekleştirilmesine aracılık et- tik. Online ortamda ikili iş görüşmesini en fazla gerçekleştiren Birlik olduk. Kadın üreticilerimizi desteklemek ve ihracata yönlendirmek adına ‘İhracata İlham Veren Kadınlar’ isimli kadın gi-
PLAT 63 rişimciler platformunu oluşturduk ve çok başarılı sonuçlar nın ve marketlerde geçirdikleri zamanın giderek azaldığını elde ettik. gösteriyor. Değişen alışveriş alışkanlıkları online alışveriş hizmeti sağlayan firmaların sayısını artırdı ve bu alanda Pandeminin üyelerinize etkileri neler oldu? yaşanan rekabet firmaların hizmet kalitelerinin artmasına Pandemi süresince İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar yol açtı. ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İHBİR) olarak, diğer sektör- lere nazaran olumsuzluklardan çok az etkilendik. Üyelerimi- E-ticaretteki yükseliş ve perakende sektöründeki dijitalleş- zin cirolarında büyük kayıplar yaşanmadı, aksine İHBİR ola- me konusunda düşüncelerinizi öğrenebilir miyiz? rak pandemi süresince ihracat bazında Türkiye’nin en fazla Global ticaretin her alanında olduğu gibi perakende sektö- ihracat yapan sektörleri arasındaki yerimizi koruduk ve İs- ründe de dijitalleşme kaçınılmazdır. Bu gelişmelere ayak tanbul´da bulunan diğer birliklere göre en fazla ihracat ger- uyduramayanların günümüz ticaretinde ayakta kalması pek çekleştiren Birlik olma özelliğimizi muhafaza ettik. 2020’nin mümkün görünmüyor. Sektörün de bu dönüşüme hızlı ayak ilk aylarında pandeminin dünya ticaretini durma noktasına uydurduğunu düşünüyorum. getirmesinin ardından, dünya ticaretinin normalleşmesi ve Her geçen gün artan e-ticaret siteleri, iyileşen ödeme sis- ülkemizin aldığı ekonomik tedbirler ile birlikte ihracatımız he- temleri, web sitelerinin altyapı ve tasarımları, müşteri des- deflediğimiz doğrultuda gerçekleşti. tek hizmetleri sektörün bu hızlı dönüşüme iyi uyum sağladığı gösteriyor. Diğer taraftan, ihracatta e-ticaret platformları- Sektörünüzün sorunları ve çözüm önerileriniz nelerdir? na olan ilgi de arttı. Dijitalleşmenin de desteği ile artık ülkeler Ülkemizin tarım sektörünün üretim tarafında; tarımda sulama, bir şehir, dünya bir ülke haline dönüşüyor. Bakış açısı ola- teknoloji kullanımı ve tarımda dijitalleşme gibi konularda eksik- rak değerlendirmek gerekirse, günümüzde artık dünyadaki liklerinin olduğunu söyleyebiliriz. Pazarlama tarafında ise; mar- ülkeler giderek iç içe girmekte, hem kültürel olarak hem de kalaşma ve ambalajlama konularında eksikliklerimiz var. Üretim tüketici alışkanlıkları olarak birçok konuda yakınlaşmaktadır. tarafında akıllı sulama sistemlerinin kullanımının yaygınlaştırıl- Bir ülkede trend olan bir ürün internet sayesinde çok hızlı bir ması, tarımsal üretimde eğitimlerin artırılması ve teknolojide şekilde yayılıyor ve dünyanın diğer ucunda bir başka ülkede dünya trendlerinin takip edilmesi bu eksikliklerin giderilmesin- tüketicilerde de talep oluşturuyor. Dolayısıyla ülkelerarası de yararlı olacaktır. Pazarlama tarafında ise; günümüzün mo- sınırlar zamanla zihinlerde siliniyor ve tek dünya, tek ülke, dern trendlerine uygun ambalajların geliştirilmesi ve gıda am- tek kültür haline geliyor. balajlarında dünya trendlerinin takip edilmesi, ülkemizin verimli topraklarında üretilen inovatif ürünlerin daha katma değerli 2021 yılı için beklentileriniz nelerdir? olarak dünyaya satılmasına katkıda bulunacaktır. İHBİR olarak 2021 yılında da üye firmalarımıza desteklerimiz devam edecek. 2021 yılında hâlihazırda yukarıda bahsetti- Pandemi sektörünüzde online alışverişi nasıl etkiledi? ğim proje ve etkinliklerimizin yanı sıra yurtiçi ve yurtdışında Yapılan araştırmalar, tüketicilerin pandemi başlangıcın- birçok faaliyetimize devam ederek; yenilikçi ve vizyoner yak- dan itibaren online alışverişin, yerinde alışverişe göre çok laşıma sahip Yönetim Kurulu Üyelerimiz ve ekibimiz ile çalış- daha fazla yaygınlaştığını, tüketicilerin alışveriş sıklıkları- malarımıza ara vermeden devam edeceğiz. HALUK OKUTUR 1959 yılında Gaziantep’te doğdu. ODTÜ’de İşletme eğitimi alan Haluk Okutur, üniversite yıllarında gi- KİMDİR? rişimcilik üzerine çeşitli çalışmalar yaptı. 2002 yılında Simit Sarayı Yatırım A.Ş.’yi kurarak 2016 yılına kadar Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini yürüttü. Halen Onursal Kurucu Başkanlığını yaptığı Simit Sarayı’nın yanı sıra 2012 yılında kurduğu HSG Tarım’ın Yönetim Kurulu Başkanlığını sürdürmektedir. 2018 yılında TİM bünyesindeki İstanbul Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İHBİR) Yönetim Kurulu Başkanlığına seçildi. Türkiye’de ve yurt dışında girişimcilik üzerine bir- çok konferansta konuşmacı olarak yer alan Haluk Okutur, çeşitli Sivil Toplum Kuruluşlarında Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yapmaktadır.
64 ALMANAK 2020 2021 PANDEMİNİN YARALARINI SARMAKLA GEÇECEK 2020 yılının genel değerlendirilmesi ile ilgili kurulan cümlelerin neredeyse tamamında şu iki ortak kelime yer alıyor: ‘Pandemi’ ve ‘Zor’… Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu (TAMPF) Yönetim Kurulu Başkanı Alp Önder Özpamukçu, “Kimi alt sektör ve kategorilerimizde zarar maalesef geri dönülemez noktalarda yaşanıyor” diyor. Pandemi sürecinde tüketicinin taleplerini eksiksiz olarak yerine getirmek için olağanüstü bir çaba gösteren sektör, hazırladıkları bir dizi çözüm önerisi için devlet desteği bekliyor. 2020 yılını genel olarak değerlendirebilir misiniz? 2020 yılı pandemi süreci nedeni ile tüm dünyada zor bir yıl oldu. İlk çeyreğin sonlarına doğru vakalar ve önlemler ile birlikte ülkemizde de olağandışı bir süre- ce girdik. Bu süreçte perakende sektörü, özellikle gıda perakendesi oldukça fedakâr bir çalışma ile faaliyet- lerine ara vermeden devam etti. Sektör, daha fazla etkilenerek negatif ayrışan bazı kategoriler hariç yaz aylarında normalleşmeye yakın seviyelere geldi. Pandeminin 2. dalgasında alınan daha sıkı önlemlerle birlikte müşteri ile buluşma imkânı azaldı ve dolayı- sıyla cirolar da negatif etkilendi. Örneğin restoranlar, 2020 yılı içinde ikinci kez kapanma yaşadılar. Sadece kapanan yeme içme işletmeleri sebebiyle bir haf- talık kayıp 2,5 milyar TL. Dolayısıyla kimi alt sektör ve kategorilerimizde zarar maalesef geri dönülemez noktalarda yaşanıyor. Gıda enflasyonu yüzde 21’e yakın gerçekleşti, dolayısıyla enflasyondan arındırıl- mış rakamlarla perakende yılı küçülmeyle kapatacak görünüyor. Pandeminin üyelerinize etkileri neler oldu? Perakende için iyi bir yıl olduğunu söylemek pek mümkün değil. Perakende tüketiciye ilk olarak do- kunan sektör olması sebebiyle tüm ekonomi için çok önemli bir gösterge. Dünyada perakende verileri kri- tik ekonomik indikatör olarak kullanılıyor. 2020 yılın- da TAMPF-Nielsen Perakende Endeksi verilerine göre organize perakendede yılbaşından bu yana istihda- mın gıdada yüzde 9, gıda dışında yüzde 3 civarında arttığını, metrekare büyümesinin ise gıdada yüzde 10 ve gıda dışında yüzde 4 oranında olduğunu görüyo- ruz. Ancak büyümelerde maalesef durum iç açıcı de- ğil. Gıda perakendesindeki ve elektronikteki yükselişe
PLAT 65 rağmen, diğer alt kategorilerdeki düşüşler nedeni ile sene kü- ilgili çok somut gelişmelerin ilk çeyrekte gerçekleşmemesi çülme ile kapanacak gibi görünüyor. Ancak atlamamak lazım; durumunda yine oldukça zor bir sene olacaktır. Rakamsal gıda perakendesi başta olmak üzere organize perakende bu bir beklenti yapmak imkânsız olsa da ilk çeyrekte bu geliş- zorlu yılda bile istihdama ciddi bir katkı sağlamış oldu. melerin yaşanması senaryosunda, hızlı bir toparlanma ümit etmek yanlış olmaz. İstihdam ve yatırım noktasında ise, sek- Sektörünüzün en önemli sorunları ve çözüm önerileriniz tör 2020 gibi zor bir yılda da ülke ekonomisine katkısını sür- nelerdir? dürdü. Dolayısıyla sağlıklı bir tahmin yapabilmek için tünelin Perakende sektörü, pandemi döneminde de tüketiciyi eksik- ucundaki ışığı görmemiz gerekiyor. siz olarak tüm mal ve hizmetlerle buluşturmaya gayret eder- ken, sektörümüzün önemli konuları ve talepleri var. Sektör, en 2021 yılı için en önemli konular ve sektör oyuncularına tav- büyük maliyeti olan kiralar konusunda kamu desteği bekliyor. siyeleriniz ne yönde olur? Yabancı ortaklı şirketlerin kira sözleşmelerinin yerli firmalar- 2021’in en önemli konuları pandemi döneminin ticari hayat- dan farklı olarak halen döviz üzerinden yapılması haksız reka- taki yaralarını sarmakla ilgili olacak gibi görünüyor. Diğer pek bet yaratıyor. Bu konunun da düzeltilmesi için girişimlerimizi çok sektörde olduğu gibi perakende sektörümüzde de finan- yaptık. Personel maliyetleri noktasında; kısa çalışmanın ve sal dayanıklılık ve nakit yönetimi kilit konular olacaktır. Pera- ücretsiz iznin 2021 sonuna kadar sürmesi sektörün kendini kende sektörünün ekonominin adeta kılcal damarları olan ve toparlayabilmesi için kritik önemde. Sektörde son 10 yıldır müşteriye birebir olarak ilk dokunan sektör olması nedeni ile yapılan büyük yatırımların birçoğu döviz kredileri ile yapılmış- müşterisini her zamankinden daha fazla dinlemesi ve strate- tır. Bu döviz kredilerin ülkemizdeki dolarizasyonun da azaltıl- jisini buna göre belirlemesi gerektiğini düşünüyorum. Bunun ması adına TL kredilere dönülmesinde kamudan destek talep yanı sıra, çok kanallı perakendecilik tüm perakende için artık ediyoruz. Bu büyük yatırımların faiz ve anapara ödemelerinin kaçınılmaz hale gelmiştir. pandemi döneminde ertelenmesi ve Türk Lirasına dönülmesi sektör adına kritik önem taşımaktadır. E-ticaretteki yükseliş ve perakende sektöründeki dijital- İşyeri kiralamalarında geçerli KDV ve stopaj oranlarındaki in- leşme konusunda düşüncelerinizi öğrenebilir miyiz? Sizce dirim 2021 yılının Mayıs ayına kadar sıfır olarak uygulanmalı sektör bu hızlı dönüşüme ne kadar hazır? ve işletmelerin yaklaşan kredi taksitlerinin geri ödenmesin- Bu gelişimle birlikte dijitalleşmenin seçenek değil zorunluluk de mutlaka esneklik sağlanmalı. Mart ayındaki ilk kapatma olduğu bir kez daha ortaya çıktı. E-ticaretin “fiziksel mağa- dönemindeki uygulamalar yani KÇÖ, vergi ödemelerinin er- za”ya zarar veren değil onu besleyen bir kanal olduğunu gö- telenmesi, icra ve iflas takiplerinin durdurulması önlemleri; ren ve gelişimini bu yönde destekleyen firmalar ve markalar kısıtlamalar nedeniyle kapanan, faaliyetini sürdüremeyen bu yükselişin faydasını daha çok görecek. Pandemi dönemi, işletmeler önceliklendirilerek sektör genelinde yeniden hızla dijitale iştahı olan tüketiciyi e-ticarete biraz da mecbur bıra- devreye alınmalıdır. Federasyon olarak tüm bu konularımızı karak dönüşümün kat kat hızlanmasını sağladı. yapılan çalışmalar sonucu hazırlanan görüşler ve çözüm öne- COVID-19, e-ticaretin birkaç yıl sonra ortaya çıkacak ge- rileri ile devletimize ulaştırdık. lişimini ülkemizde hızlandırdı. Dünyada e-ticaretin fiziksel mağazalarla paralel bir şekilde ekonomiye katkı vermesi için 2021 yılı için büyüme, istihdam, ciro artışı ve yatırım bek- önemli çalışmalar yapılıyor. Örnekleri takip ederek bu konu- lentileri nelerdir? lardaki gelişim ve düzenlemelerin ülke ekonomimize, reka- Beklenti yapabilmek için COVID-19 sürecinin hangi aşama- betçi ortama, tüketici haklarına katkı verecek şekilde sağlan- larında olduğumuz önemli olacak. Önümüzdeki sene, aşı ile ması noktasında bizi önemli bir süreç bekliyor. ALP ÖNDER TED Kayseri Koleji’ni 1989, İstanbul Üniversitesi İngilizce İşletme Fakültesi’ni 1993 ve ikinci lisansı ÖZPAMUKÇU olan İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 2003 yılında tamamladı. 1995 yılından itibaren Mağaza Müdürlüğü, Operasyon ve Yatırımlar Direktörlüğü gibi pozisyonlarda bulunduğu Koçtaş’ta, 2007- KİMDİR? 2019 yılları arasında CEO olarak görev yaptı. 2019’dan bu yana Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu Yönetim Kurulu Baş- kanı olan Özpamukçu, 2013-2017 döneminde Kategori Mağazacılığı Derneği Yönetim Kurulu Baş- kanlığı yaptı. TOBB Perakende Meclis Başkanı ve Koçtaş Yönetim Kurulu Üyesi’dir.
66 ALMANAK 2020 AVM YATIRIMCILARI 2020’Yİ ZOR BİR YIL OLARAK HATIRLAYACAK Alışveriş merkezi yatırımcıları 2020 yılını kârlılık ve büyüme hedefleri yerine ayakta kalma, sürdürülebilirliği sağlama ve istihdamın korunmasına odaklanarak geçirdi. Bu süreçte, üyelerinin paydaşları olan kiracılarına 5 milyar TL’yi aşkın kira desteği verdiklerini söyleyen Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği YK Başkanı Prof. Dr. Hüseyin Altaş, finans kuruluşlarının benzer bir yaklaşımı AVM yatırımcısı için göstermesinin sektör için hayati önemde olduğunu belirtiyor. 2020 yılını genel olarak değerlendirebilir misiniz? Pandeminin üyelerinize etkileri neler oldu? 2020 yılı dünyada ve tüm sektörlerde olduğu gibi AVM yatı- Büyük ölçüde kapalı kaldıkları dönemde bile alışveriş merkezleri rımcıları için de zor bir yıldı. Bu süreçte önceliğimiz; salgının zorunlu hizmet veren market ve eczane gibi mağazalarını açık yayılmasını önlemeye dönük tedbirlere katkı sunmak, kamu tuttular. Sonraki dönemde mağazalarımız yeniden açıldığında sağlığı ve istihdamın korunmasına yardımcı olmak oldu. Alış- da sinema, çocuk oyun alanı, restoran ve kafeler genelgeler veriş merkezleri Mart ayı ortasından Haziran ayına kadar olan doğrultusunda kapalı kaldı veya kısıtlı hizmet verebildi. Dolayı- süreçte büyük oranda kapalı kaldı veya kısıtlı saatlerde hizmet sıyla bu süreçte marketler gibi cirosunu arttıran kiracılarımız verdi. Kapalı kalınan dönemde ziyaret sayıları ve cirolar düştü. bulunduğu gibi sinema, çocuk oyun alanı ve son dönemde de Haziran ayından sonraki dönemde de cirolarda ve ziyaret sa- sadece paket hizmet sunabilen kafe ve restoranlarda ciro ka- yılarında toparlanma olduğunu gördük. Ancak pandemi hem yıpları yaşandı. Bu kiracılarımız daha fazla zorlandı. AVM ya- AVM yatırımcısı, hem kiracısı hem de tedarikçisi açısından zor tırımcıları olarak sürecin başından itibaren tüm kiracılarımıza bir yıldı. elimizden geldiğince destek olduk. Kapalı olduğumuz süre 2020 yılı bu yönüyle AVM yatırımcıları açısından kârlılık ve bü- zarfında kira almayan yatırımcılarımız Haziran ayındaki yeni- yüme hedefleri yerine ayakta kalma, kiracısıyla, tedarikçisiyle den açılış sürecinde de desteğe devam etti. Birçok AVM yüzde sürdürülebilirliği sağlama ve istihdamı koruyabilmeye odaklı bir 60’lara varan oranlarda kira indirimleri uyguladı. Sonraki dö- yıl olarak geçti. nemlerde de yüzde 30-40 gibi oranlarda kira indirim desteği
PLAT 67 sağlayan AVM’lerimiz oldu. Ancak her AVM’nin ve her kiracının bağlı olarak cirolarda kısa sürede normale dönebileceğimizi şartları eşit değil; zorlanan kiracılar olduğu gibi cirosunu art- düşünüyoruz. Yatırımlar açısından ise; 4 veya 5 yeni AVM’nin tırmaya devam edenler de var. Bu doğrultuda her AVM kendi açılacağını öngörüyoruz. şartlarında ve kiracısının durumuna göre destek sağlıyor. E-ticaretteki yükseliş ve perakende sektöründeki dijitalleş- Döviz kurları ve faizdeki artış sektörü nasıl etkiledi? me konusunda düşüncelerinizi öğrenebilir miyiz? Alışveriş merkezi yatırımcıları üyelerimiz tarafından, baş- Pandemi belki 5-10 yıl sonra yaşayacağımız dijital dönüşüm- ta perakende ve yeme-içme sektörlerinde faaliyet gösteren lere hızlı bir geçiş yapmamızı sağladı. E-ticaret ve dijitalleşme paydaşlarımız olan kiracılarımıza şimdiye kadar 5 milyar TL’yi günümüz iş dünyasının önemli gerçekleri ve hepimiz teknolojiyi aşkın kira desteği verildi. Bu destek neticesinde ülkemizde; iş yapış modellerimize daha fazla entegre etmek zorundayız. başta ABD, İngiltere ve AB ülkeleri olmak üzere diğer ülkelerde Alışveriş merkezleri uzun yıllardır bu doğrultuda dönüşümleri- yaşanan iflaslar yaşanmamıştır. Yatırımcıların kira gelirlerinin ni gerçekleştiriyor. Fiziki alışveriş ve online alışverişi bir araya yüzde 30’una isabet eden bu destek döviz kurlarındaki artışla getiren click-collect uygulaması, mağazada teslim gibi uygula- birlikte değerlendirildiğinde; alışveriş merkezi yatırımcılarının malar bir süredir uygulanıyor. AVM’ler ayrıca online alışverişte kazancı 2020 yılında yüzde 40-45 oranında azaldı. Kendisi de hizmet kalitesi ve maliyet problemlerine neden olan lojistik ve döviz cinsinden borçlu durumdayken destek sağlayan AVM ürün deneme gibi aşamaların çözümü için de projeler geliştir- yatırımcısına finans kuruluşları tarafından benzer yaklaşımın meye çalışıyor. Her AVM’nin kendi sanal AVM’sini açması gibi gösterilmesi sürecin sektörümüz ve ülke ekonomisi üzerindeki uzun dönemli projeler de bir yandan planlanıyor. olumsuz etkilerini en kısa sürede ortadan kaldırmak için hayati önem taşıyor. Size göre sektörünüzün en önemli sorunları nelerdir? Çözüm önerileriniz nedir? 2020 büyüme, istihdam ve yatırım beklentisi neydi? Pan- Ülkemiz için büyük bir yatırım değerine, istihdama sahip olan demi nedeniyle hedeflerde değişiklik oldu mu? alışveriş merkezlerinin kiralama usul ve esasları konut kirala- Yeni AVM yatırımlarının pandemiden bağımsız olarak azalaca- maları ile aynı kanun kapsamında olan Borçlar Kanunu altında ğını bir süredir ifade ediyorduk. Türkiye’nin birçok bölgesinde düzenleniyor. AVM yatırımcıları olarak ülkemizdeki ticari gayri- AVM yatırımları açısından doygunluğa ulaşıldı. Ayrıca yeni menkul kiralama esaslarının diğer gelişmiş ülkelerde olduğu gibi AVM yatırımlarının yatırım geri dönüş süreleri çok daha uzun ayrı bir kanunla belirlenmesinin sektörün uzun vadeli gelişimi yıllarda gerçekleşiyor. Tüm bu nedenlerle yeni yatırımlardan açısından büyük önem arz ettiğine inanıyoruz. çok, proje ve finansman modelleri tamamlanmış AVM’lerin in- Ayrıca ülkemizde gayrimenkul sektör değerlemesini önemli şaat çalışmalarını tamamlayarak açıldıklarını görüyoruz. 2020 ölçüde düşüren dövizle kiralama yasağına da değinmek gerek. yılında projeleri tamamlanan 5 yeni AVM açıldı. Şu anda Tür- Yatırımlarının tamamını zorunlu döviz kredisi kullanarak yapan kiye’de toplam AVM sayısı 441 adede, toplam yatırım değeri yatırımcılar için kira sözleşmelerinin dövizden TL’ye dönmesi 58 milyar dolara ve istihdam da ortalama 520 bin kişiye ulaştı. borcun geri ödenmesini zorlaştırdı. Buna ek olarak, COVID-19 salgınının yarattığı olumsuz etkiler, yatırımcıların ekonomik 2021 yılı için beklentileriniz nelerdir? olarak yaşayacağı zorlukları da beraberinde getirmiş durumda. 2021 yılından en önemli beklentimiz salgının sona ermesi ve AVM yatırımcısı döviz cinsinden borçlarının TL’ye çevrilmesi kamu sağlığının korunması. Sonraki hedefimiz ise AVM’lerin noktasında ilgili bakanlık, banka ve kurumların desteğine ihti- cirolarını arttıracak stratejilere odaklanmak. Salgının seyrine yaç duymaktadır. PROF. DR. 1968 Denizli doğumlu olan Prof. Dr. Hüseyin Altaş, Ankara Hukuk Fakültesi mezunudur. Uzun yıllar An- HÜSEYIN ALTAŞ kara Hukuk’un akademik kadrosunda yer alarak Türkiye’nin önemli hukukçularını yetiştirmiştir. Hukuk alanında basılı 6 kitabı, yerli ve yabancı dilde yayınlanmış 200’ün üzerinde makalesi, ulusal ve uluslararası KİMDİR? sempozyumlarda sunduğu onlarca tebliği bulunmaktadır. Akademik hayatına İstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İşletme Mühendisliği Öğretim Üyesi olarak devam eden Prof. Dr. Hüseyin Altaş, aynı zamanda bir aile şirketi ve Arcadium AVM’nin de ortağı olan Altaş Yatırım A.Ş.’nin ortakları arasındadır. Mayıs 2019’dan bu yana AYD Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini sürdürmektedir.
68 ALMANAK 2020 HER SABAH PERDELERİNİ SEYİRCİSİNE AÇAN TİYATRO GİBİYİZ Türkiye Perakendeciler Federasyonu çatısı altında Ege Bölgesi’ndeki yerel perakendeciler arasında iş birliği ve dayanışmayı sağlamak üzere çalışmalarını sürdüren Ege Perakendeciler Derneği Yönetim Kurulu Başkanı M. Feyzi Başdaş, yerel işletme karakterinde olan firmalar olarak olaylara makro düzeyde bakmak yerine işlerine odaklandıklarını söylüyor. Her ne olursa olsun işlerini yapmak zorunda olduklarını ifade eden Başdaş, perakendecileri her sabah perdelerini seyircisine açmak zorunda olan tiyatroculara benzetiyor ve ekliyor: ‘Pardon deme şansımız yok!’ 2020 yılını genel olarak değerlendirebilir misiniz? ze odaklanma alışkanlığımız var. Biz her sabah perdelerini 2020 yılı genel olarak belirsizliğin hüküm sürdüğü, ülke- seyircisine açan bir tiyatro gibiyiz, her ne olursa olsun işimizi miz için de dünya için de çok iç açıcı olmayan bir yıl oldu. aksatmadan yapmak zorundayız. Çok fazla “pardon” deme Perakendeciler olarak pandemiden en az hasar gören, hatta şansımız yok. Sanırım böyle düşündüğümüz için kendi iş te- olumlu sonuçlar alan bir sektörüz. Ancak “yağmur yağarsa laşımızdan birçok fırtınayı fark dahi etmiyoruz. herkes ıslanır” denir, biz de nasibimizi alacağız ama henüz Hedeflerimizde bir revizyon yaşanmadı; hatta hedeflerimi- ciddi bir alarm sinyali almadık. zin üzerinde bir büyüme ile yılı kapatıyoruz. Sanırım bu da Yasakların ilk başladığı zamanlarda panik yaşayan halk, özel- “pardon deme şansımız yok” ilkesi ile hareket etmemizin likle temel tüketim maddelerine yoğun ilgi gösterdi. Bu nok- sonucudur. tada talepleri karşılamakta sıkıntılar yaşandı ama bunlar kısa süreli sıkıntılardı ve halka hissettirmeden aşıldı. 2021 için büyüme, istihdam, ciro artışı ve yatırım beklen- tileri nelerdir? Döviz kurları ve faizdeki artış sektörü nasıl etkiledi? Ülke genelinde bir değerlendirme yapacaksak, 2021 yılı reha- Döviz kurları ve faizdeki artış senkronize bir şekilde enflasyo- bilitasyon yılı olacak. Pandemi dönemini en iyi sonuçlar ile at- nu hareketlendirdi; pandemi de tetikleyici unsur oldu. Ancak latsak dahi bu yine de şart. Çünkü birçok sektör ağır bedeller piyasaların ve bazı uzmanların beklentisi olan döviz tırmanışı ödedi ve halen ödüyorlar. Bizim sektörde bunu şimdilik his- yaşanmadı. Yıla 5,95 TL ile başlayan dolar kuru yıl sonunda setmesek de yakın zamanda bir domino etkisi yaratacaktır. 8 TL’nin altında seyretti. Oysa yıl sonu itibari ile 10 TL’nin Firmamız içinse işimizin doğal bir büyüme grafiği olduğunu üzerinde dolar kuru tahminleri vardı. Bu tahminlerin sana- söyleyebilirim. Biz durumdan vazife çıkararak hayata ve işi- yicimizi korkutmuş olması normaldir. Piyasalara güvensizlik mize bakıyoruz. Bunu hem işimizin gereği, hem de vatani bir havasının pompalanmasının etkisiyle üretim veya mal akışın- görev ve milli mesele olarak görüyoruz. da geçici veya kısa süreli yavaşlama hissedildi. 2021 yılına dair genel beklentileriniz nelerdir? Kur ve faiz 2020 yılı hedefleriniz nelerdi ve pandemi hedeflerinizi et- tahmininiz nedir? kiledi mi? Dünyanın büyük bir köye dönüştüğü bu yüzyılda genel bir Belirli lokasyonlarda yerel işletme karakterine sahip firmalar değerlendirme çok büyük bir vizyon gerektirir. ABD Başkanlık olarak bizlerin olaylara makro düzeyde bakmak yerine işimi- seçimleri ile memleketin Belediye Başkanı seçimlerinden daha M. FEYZI BAŞDAŞ 1971 yılında Mardin’de doğdu. İlkokulu Mardin’de tamamlayıp İzmir’e göç etti. Ortaokul ve liseyi açıktan KİMDİR? tamamlayıp Anadolu Üniversitesi Tarih bölümünü dışarıdan bitirdi. Çalışma hayatına 1983 yılında meyve sebze işi yaparak atıldı. Perakende sektörüne 1995 yılında 35 metrekarelik bir bakkal dükkânını devralarak giren Başdaş, 25 yıllık süreçte toplam 31 mağazayı hizmete açtı. EGE PERDER Başkanı olan M. Feyzi Baş- daş, aynı zamanda İzmir Ticaret Odası Meclis Üyesidir.
PLAT 69 fazla ilgilenir olduk. Artık herhangi bir ülkedeki huzursuzluk PL ürün oluşturma gayretimiz var. PL ürünlerimizde ulusal ya da felaket tüm dünyanın sorunu oluyor. Birkaç sanayi ül- markalar içerisinde yıllık bazda yüzde 10-15 bandında sey- kesi dışında genelde çok mutlu tablolar göremiyoruz. Özelikle rediyoruz. Ürünler denendikçe de bu oranın artmasını bekli- ülkemize baktığımız zaman dış dünyaya karşı güvenlik, yurt yoruz. Ürün kalitemiz ve fiyat yapımız bunu mümkün kılıyor. içinde asayiş ciddi birer sorun durumunda. Doğu Akdeniz, Aralık 2020’de yüzde 20’leri yakaladığımız gruplar oluştuğu- Kıbrıs, Kuzey Irak, Suriye ayrıca Ege’de Yunanistan ile olan nu gördük ve yüzde 20-25 bandı bir başarıdır. sorunlar, içeride FETÖ başta olmak üzere terörle mücadele Bizi mikro bir denek olarak kabul edersek ülke genelinde de devam ederken ve bu sorunların seyri muallaktayken uzun bu seviyede seyredeceğini umut ediyorum. Ancak bu ge- vadeli kur ve faiz tahminleri hayalci olur diye düşünüyorum. nellemeyi discount mağazalar yok kabul ederek yapıyorum. Zira bazı discountlar’ın ürün portföyleri ağırlıklı olarak PL E-ticaretteki yükseliş ve perakende sektöründeki dijitalleş- üründen oluşuyor. Bunların ülke istatistiklerinde önemli kırıl- me sektörü nasıl etkileyecek? maları yaratacak noktalar olacağını düşünüyorum. Dünya hızla değişiyor, düşünceler değişiyor, alışveriş alışkan- lıkları değişiyor. Devamlılık sadece değişime ayak uyduranlar PL pazar payının artışında başlıca etkenler nelerdir? için olacaktır. Direnç gösterenlerin en kısa sürede sahadan En bariz faktör rekabetten soyutlanma gayretidir. PL ürün ayrılacağına emin olabilirsiniz. Doğru adresleri tespit eden portföyü güçlü olan firmalar ayrı bir kulvardan hareket etme ve iyi çözüm ortakları ile çalışan firmalar dönüşümü daha az özgürlüğü içerisine giriyorlar. Fiyat geçişlerinde bilindik mar- maliyetle ve daha kısa sürede tamamlayacaklar. Netice itiba- kaların yaşadıkları zorluklara maruz kalmıyorlar. ri ile tamamlayanlar yoluna devam edecek. Bu durum üretici firmaların da işine geliyor. Onlar da fiyat konusunda ulusal perakendecilerin taciz ve tehditlerinden Online platformların perakendeciliğe soyunması sektörü kurtulmuş oluyorlar. Ancak işin beni muzdarip eden bir ta- nasıl etkileyecek? rafı var ki; o da markaların büyüyüp gelişmesine ayak bağı Şu anda bir şey söylemek için çok erken ancak maliyetli bir iş. olduğudur. Kısa süre içerisinde perakendeciler için iyi birer partner ola- İkinci bir etken; ekonomik bir dar boğazdan geçerken insan- cakları şüphesiz. Bununla birlikte perakende mağazacılık ya- lar işlerini gören, ihtiyaçlarına cevap veren ürünlere yönelip panlar için potansiyel rakip olduklarını unutmamak gerekir. marka adı altında fazladan bir para ödemeyi göze alamıyor- lar. Zaten PL ürünlerin gündeme gelmesi ile ulusal markalar- PL ürünlerin payından biraz bahsedebilir misiniz? da fiyat anlamında bir gevşeme yaşanır oldu. İlk zamanlarda PL sektörü sürekli büyüyen bir pazar. Biz de şirket olarak ulusal bir marka ile PL ürün arasında yüzde 40’lara varan fi- portföyümüzü her geçen gün genişletiyoruz. Her grupta yat farkı yaşanıyorken bu makas her geçen gün kapanıyor.
70 ALMANAK 2020 ERCÜMENT TUNÇALP Perakende Uzmanı PANDEMİ E-TİCARETE DOPİNG ETKİSİ YAPTI Perakende sektörünün geleceğini dijital dönüşüm belirleyecek. Belki de üzerinde en fazla mutabakat sağlanan görüş budur. Çünkü zaten e-ticaretin yükselişte olduğunu biliyorduk ama pandeminin bu formata bu kadar doping etkisi yapacağı hesap dışıydı. Şimdi ise tüketicide alışkanlık hâsıl oldu. Perakendecinin görevi ise buna uyum sağlamak. Perakende sektörünün ülkemizdeki gelişimine plansızlık hâ- perakende satış yapmakta ve tabela desteğiyle ucuzluk imajı kimdir. AVM yatırımlarında, pandemi öncesinde bile plansız yaratmak istemekteler. Dolayısıyla içlerinden çok azı forma- yatırımlar ve kiracılarla iş ortaklığının tek taraflı işletilmesi, tın gereklerini yerine getirmekte. Yakın gelecekte elenenleri boşalan dükkânları ve kapanan AVM’leri gündeme getirmişti. izleyeceğimizi tahmin ediyorum. Aynen geçmişte onlarca Pandemi etkisi ise tuzu biberi oldu. indirim market zincirinde yaşananlar gibi… Dövize endeksli kiralar ve ortak giderler bu günün değil, dü- Yeterli işletme sermayesi olmadan ve nakitin gücü kullanıl- nün meselesiydi. Hatadan dönülmesine rağmen henüz istik- madan ucuzluk yaratılamayacağına ve böyle bir formatın rara tam kavuşmuş bir konu değil. yaşatılamayacağına inanıyorum. Bu olumsuz tabloya rağmen, 1000 kişiye düşen satış ala- nında Türkiye-Avrupa kıyaslaması yapılmaktadır. Türkiye’de FİYATLANDIRMADA EKSİĞİZ 155 metrekare, Avrupa’da 206 metrekare olan rakamlara bakarak, “daha gidilecek yol olduğu”nu dillendirenler var. Mağaza yönetimi açısından iyi durumda olduğumuzu söyle- Oysa kişi başı gelirdeki asgari 4 kat fark bu kıyaslamayı ge- yebilirim. Sakın yukarda söylediklerimle çelişki gibi değerlen- çersiz kılıyor. Üstelik AVM yatırımları bizde Avrupa’daki gibi dirilmesin. Olumsuz gördüğüm, yatırımcı hatalarıdır. Olumlu her bölgeye dengeli dağılmıyor; yığılma olan bölgelerde sı- gördüğüm ise profesyonel kadroların yeterliliğidir. Örneğin kıntı yaşanıyor. BİM’in Aldi’ye göre üstün olduğu taraflar vardır. En önemli Son zamanlarda ülkemizde Gross Market tarzı büyük top- gördüğüm taraf hiç esnetilmeyen format disiplinidir. tancı marketlerin sayısı hızla artıyor. Geleceğe ait aynı olum- Türk Migros’un yönetim başarısı ise teknolojik yenilikler, pri- suzluk bu format için de geçerli. Kaldı ki bu mağazaların çoğu vate label uygulamaları ve alan yönetimi konularında birçok Avrupalı perakendecinin önünde olmasıdır.
PLAT 71 Gıda perakendeciliği dışında kalan markalarımızın ise, yu- ERCÜMENT murtaları ayrı sepetlere koymak üzere dünyanın her tarafı- TUNÇALP KİMDİR? na dağılmaları ve çoğunun küresel standardın üzerinde sevi- ye yakalamaları her türlü övgüye değerdir. Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Ekono- Yurtiçinde; bilhassa gıda perakendeciliğinde, ABD ve AB’ye mi-Maliye Bölümü mezunu olan Ercüment Tunçalp, göre eksik kaldığımız konu fiyatlandırmadır. O ülkelerde fi- iş hayatına Ankara Üniversitesi Mali İşler Biriminde yat istikrarı ve satış noktaları arasında format özelliklerine başladı. Uzun yıllar Migros Türk T.A.Ş’de çalıştı. Ar- göre makul farklar varken, bizdeki istikrarsızlığı oynak döviz dından GİMA A.Ş’de Genel Müdür Yardımcılığı göre- kuru ve yüksek enflasyon yaratmaktadır. Ülkemiz içinde aynı vinde, yenileşme hareketini gerçekleştiren ekip içinde ürünü değişik satış noktalarında yüzde 30-35 fiyat farkı ile yer aldı. İstinye Park AVM’deki Pazar Yeri oluşumuna bulmak mümkündür. Bize özel en önemli sorun budur. Ancak ve Poli Spotçular Çarşıları kuruluş organizasyonu ve e-ticaretin gelişmesiyle artık birçok marketi dolaşmaya ge- gelişimine katkıda bulundu. Bir süre TEMA Vakfı’nın rek kalmayacak, fiyatlar her daim tüketicinin önünde hazır İktisadi İşletme Danışmanlığı’nı da üstlenen Tunçalp, bulunacak ve sorun kendiliğinden çözülecektir. Zira peraken- Kargem A.Ş. bünyesinde “Çağdaş Bakkal Projesi”ni deci yaşamak istiyorsa tek üründe bile anormal seviyede ya- yürütmüştür. kalanmayacak tedbiri almak zorunda kalacaktır. Halen yazılarıyla perakende sektörüne hizmet verme- ye devam eden Tunçalp’in “Perakendecinin Kategori İSTİHDAM AZALACAK Yönetimi” ve “Mağaza Kayıpları Kader Değildir” adlı kitapları, dergi ve eğitim kitaplarında yayımlanmış çok Perakende sektörünün geleceğini dijital dönüşüm belirleye- sayıda makalesi bulunmaktadır. cektir. Belki de üzerinde en fazla mutabakat sağlanan görüş budur. Çünkü zaten e-ticaretin yükselişte olduğunu biliyor- tekrar işe dönüp dönmeyeceği belli değil. Kısa çalışma veya duk ama pandeminin bu formata bu kadar doping etkisi uzaktan çalışma yönteminin sürdürülmesi de kolay olmaya- yapacağı hesap dışıydı. Şimdi ise tüketicide alışkanlık hâsıl cak, nüfus artışıyla gelecek ilave iş gücüne katılım da zorla- olmuştur. Perakendecinin görevi ise buna uyum sağlamaktır. yacaktır. Hepsi bununla da sınırlı değildir. Kasiyersiz kasalar ve merke- Gelir azaldıkça borç yükünün taşınamaz hale geleceği ve zi olarak yönetilen elektronik fiyat etiketleri yaygınlaşacak, harcamaların kısılacağı bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bi- birçok hizmet robotlar tarafından yürütülecektir. Ve maale- reylerin bütçelerinde daralmaya sebep olan pandemi süreci, sef istihdam azalacaktır. bütün tüketim davranışlarını değiştirmiştir. Acil olmayan ih- Bu sonuç kaçınılmazdır ve teknolojiyi merkeze alan şirket- tiyaçlar ertelenirken, bütçeler zorunlu ihtiyaçların karşılan- ler sadece müşteri memnuniyetini artırmakla kalmayacak, masına ayrılmıştır. Bu durumun daha ne kadar süreceği ise önemli verimlilik artışları da sağlayacaklardır. Kendisini yeni- belirsiz. leyemeyen işletmeler ise rekabette irtifa kaybedeceklerdir. Fiziksel mağaza ile online sistem ilişkisi tahterevalli gibidir. 2021 BELİRSİZLİK GETİRİYOR Birisinin payı yükselirken diğerinin düşmesi kaçınılmazdır. Evet online alışverişin fiziksel dükkanlara ihtiyacı var ama ha- 2021 yılı şirketler için bütçe hedeflerine zor ulaşılan bir yıl sılat online sisteme giderken, hizmeti vermek fiziksel mağa- olacak. Önemli sapmalara şimdiden hazırlıklı olunmalı. Zira zaya kalacaktır. Yani ürün orada görülüp denense de siparişin tahminlere yön verecek birçok konu belirsizliğini koruyor. Bu e-ticarete kanalize olacağını hesaba katmak gerekiyor. Buna bakımdan belki de ilk defa ya aylık bütçeler tercih edilecek ya paralel olarak, ABD’deki fiziksel mağaza zincirlerinin enerjile- da sık sık revize edilmesi gündeme gelecektir. Dolayısıyla bu rini diğer tarafa nasıl kaydırdıklarına da iyi bakmak gerekiyor. sene hazırlanan bütçelerin muhtemel olumsuz sonuçları için Koronavirüs perakende sektöründe çok önemli değişime profesyonel yöneticileri eleştirmek haksızlık olur. sebep oldu. Gerçi bütün dünyada 2020 yılında milyonlarca Büyümenin öncü verisi olarak kabul edilen Türkiye İmalat insan işini kaybetti ama rezervleri yeterli olan ülkeler geride PMI Aralık ayı endeksi 50,8’e gerilemiştir. Eşik değer olan bıraktığımız yılı depodan harcayarak (çeşitli destekler yapa- 50,0’nin üzerinde ölçülen tüm rakamlar sektörde iyileşmeye rak) geçirdiler. Bizde ise 2020 yılındaki tahribatın getireceği istihdamdaki azalmanın iç tüketimi zayıflatacağı kesin gibidir. Ülkemizde 2 milyondan fazla kişi işinden oldu. Yarısı geri dönse bile hizmet sektöründe işini kaybeden 800 bin kişinin
72 ALMANAK 2020 Private Label (Özel Markalı Ürünler) uygulamaları, perakende sektörünün ana faaliyet alanlarındandır. Ülke açısından bakıldığında ise enflasyonla mücadelenin en etkili ilacıdır. Aynen e-ticaret gibi her yıl yükselişini sürdürecek bir kulvar olacaktır. Elbette en verimli uygulama sahası çok şubeli perakendecilerdir. işaret etse de anket sonuçlarına göre yukardaki veri son 7 perakendecinin ise üretici iş ortakları ile ilişkilerini çeşitlen- ayın en düşük düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu da bize ilk çey- dirmek en doğal hakkıdır. Dünyanın önemli ülkelerinde Priva- rek için en fazla yatay seyir izleneceğini ve belirsizliğin kalan te Label önünde bir engel yoktur, bizde de olmamalıdır. 9 aya taşınacağını gösteriyor. Bu çalışmalar esnasında yapılan bazı yanlışların ise düzeltil- Sonuçta, 2021 yılı birçok belirsizliği beraberinde getirdiği mesi gerekir. Private Label ürün ucuz olmalıdır ama kaliteden için sadece 2022 yılına geçişte kullanılacak bir köprü görevini taviz vererek değil! üstlenebilir. Daha fazla beklenti anlamlı değildir. Bazı “taklit tağşiş” listelerinde özel markalı ürünlere rastlı- yoruz. İşte geleceği tehdit eden önemli risk budur. Mutlaka ENFLASYONLA MÜCADELENİN İLACI kalite konusu daha ciddiye alınmalıdır. 1970’li yıllarda Migros markalı ürünleri yönetmiş bir kişi ola- Private Label (Özel Markalı Ürünler) uygulamaları, peraken- rak söylüyorum; birinci şartımız, her kategorideki lider ürüne de sektörünün ana faaliyet alanlarındandır. Ülke açısından eşit kalite seviyesiydi. Bu sağlanmadan üretici ile fiyat ko- bakıldığında ise enflasyonla mücadelenin en etkili ilacıdır. nuşulmazdı. Çünkü kaliteye endekslenmeyen bir fiyatın ne Aynen e-ticaret gibi her yıl yükselişini sürdürecek bir kulvar kadar ucuz olduğu ölçülemez. olacaktır. Elbette en verimli uygulama sahası çok şubeli pe- Bütün uygulayıcılara bunu birinci sıraya almalarını tavsiye rakendecilerdir. ederim. Bu konuda gelecek ile ilgi kaygım; özel markalı ürünlere yüz- Seçilecek üreticiye normal tedarikçi gibi değil, iş ortağı gibi de 20 kota getirilmek istenmesidir. Oysa kota için ilk akla gel- bakılmalıdır. Nakit akışını bozacak emrivakiler yapılmamalıdır. mesi gereken, pazar payı yüksek markaların fason üretilen Çünkü işin kalitesi buna da bağlıdır. çeşitleri olmalıdır. Zira üretmek markaların ana faaliyetidir;
74 ALMANAK 2020 E-TİCARET’TE 3 YILLIK HEDEFE 1 YILDA ULAŞTIK 2020 yılı, yaşadığımız tüm güçlükler ve anlık değişen koşullara karşın yatırımlarımızı kesintisiz sürdürdüğümüz bir yıl oldu. Bu süreçte, hem fiziki mağazalarda hem de online kanallarda güçlü olmanın önemini tekrar gördük. Uzun yıllardır güçlendirdiğimiz alt yapımız, böylesi belirsiz ortamlarda hareket kabiliyetimizi artırarak daha çevik ve dirençli bir yapıya sahip olmamızı sağladı. 2020 yılında çalışanlarımızın ve müşterilerimizin güvenliğini lara karşın yatırımlarımızı kesintisiz sürdürdüğümüz bir yıl önceliklerimizin ilk sırasında tutarak, müşterilerimize kesin- oldu. Bu süreçte, hem fiziki mağazalarda hem de online ka- tisiz hizmet sağladık. Mağazalarımızda, genel müdürlüğü- nallarda güçlü olmanın önemini tekrar gördük. Uzun yıllardır müzde, şubelerimizde, online operasyonlarımızda ve dağıtım güçlendirdiğimiz alt yapımız, böylesi belirsiz ortamlarda ha- merkezlerimizdeki çalışma arkadaşlarımız, yaşamın normal reket kabiliyetimizi artırarak daha çevik ve dirençli bir yapıya seyrinin sürdürülebilmesi, müşterilerimizin temel ihtiyaçla- sahip olmamızı sağladı. Bu süreçte birçok yeniliği de hayata rını karşılayabilmeleri için olağanüstü bir tempo ve adanmış- geçirdik. Bu yeniliklerimizle mevcut pandemi koşullarında lıkla çalıştılar. Geçtiğimiz olağanüstü süreçte artan müşteri müşterilerimizin ihtiyaçlarını tüm kanallarımızla karşılarken, talebini karşılamak ve çalışanlarımızın iş yükünü azaltmak bugün ve yarın ihtiyaç duyacakları yeni hizmetleri de baş- için sağladığımız ek istihdam ile beraber toplam 10 bin yeni latmış olduk. işe alım sağlayarak ülke ekonomimize de önemli bir katkı 2020 yılında online kanallarımıza yaptığımız yatırımlar ve sunduk. pandemi şartlarına hızla adapte olabilme yeteneğimiz ile 2020 yılı, yaşadığımız tüm güçlükler ve anlık değişen koşul- satışlarımızda önemli bir ivme sağladık. E-ticaret kanalları-
PLAT 75 Ö. ÖZGÜR TORT Lisans eğitimini İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünde tamamladıktan son- KİMDİR? ra yüksek lisans eğitimi için ABD’ye gitti. Missouri Üniversitesi Mühendislik Yönetimi yüksek lisans derecesine sahip olan Ö. Özgür Tort, Migros’ta çalışmaya 1996 yılında İş Geliştirme departmanında başladı. Sırasıyla Proje Yönetimi, Yurtdışı Yatırımlar Koordinasyon ve CRM alanlarında yöneticilik yap- tı. 2002-2006 yılları arasında Migros’un Rusya Federasyonu’ndaki iştirakinde Satış Operasyonları ve Pazarlamadan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı olarak çalıştı. 2006 yılında Migros Grubu’nda İnsan Kaynakları’ndan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı olarak görev aldı. 2008 yılında Migros Grubu Genel Müdürü oldu. 2018 yılı itibari ile Migros Grubu İcra Başkanı olarak görevine devam eden Ö. Özgür Tort, Consumer Goods Forum’un yönetim kurulunda yer almaktadır. mızdaki 3 yıllık hedefimizi 1 yılda tamamlayarak 3 kat arttır- edeceğiz. İyi Yaşam ve Sürdürülebilirlik konularında toplum dık. Migros Hemen müşteri sayımız ise geçen yıla göre 7 kat sağlığına hizmet ederken, küresel taahhütlerimizi yerine ge- arttı. Money Kart üye sayımız 13,5 milyona ulaşırken, son 1 tirmeyi sürdüreceğiz. yılda 1 milyon yeni üyeyi Money Kart ailesine kattık. Ayrıca, Bunların yanında Türkiye’nin en fazla meyve, sebze, et ve fiziksel mağazacılığa olan yatırımlarımız hız kesmeden sürer- taze unlu mamulleri satan perakendecisiyiz. Ciromuzun yüz- ken, yıl içinde açtığımız 184 yeni mağaza ile 81 ildeki mağaza de 77’si tarıma dayalı ürünlerden oluşuyor. Üretimde kalite sayımız 2.300’ü aştı. ve verimi artırmak üzere, çiftçilerimizin tarlalarına Vodafone Dijital Tarım İstasyonları kurmaya başladık. Bu istasyonlar, VAR OLMA SEBEBİMİZ MÜŞTERİLERİMİZ çiftçiler için önemli maliyet kalemleri arasında yer alan ener- ji ve su gibi giderleri kontrol altına alıyor ve verimlilik artışı 2020 yılı, finansal anlamda da önemli başarılar elde ettiğimiz sağlıyor. Bu da meyve sebze fiyatlarında uzun süreli stabili- bir yıl oldu. E-ticaret kanalları ve fiziki mağazalarımıza yaptı- zasyon etkisi yaratıyor. ğımız yoğun yatırımlar devam ederken, bilançomuzdaki Euro borç miktarını da çok önemli bir oranda azaltmayı başardık. SÖZLEŞMELİ ÜRETİM GERÇEKLEŞTİRİYORUZ Sadece bir süpermarket zinciri olmanın ötesinde, 50 bine yakın çalışanımız, 20 binden fazla çiftçimiz, dağıtım merkez- Öte yandan, otomatik sipariş sistemi gibi dijital altyapıla- lerimiz, tedarikçilerimiz ve çalışanlarıyla beraber, Migros’un rımızla meyve sebzede fazla stoklamadan doğan kayıpları var olma sebebi olan müşterilerimize en iyi hizmeti sunma- önlüyoruz. Migros ekosisteminde bulunan bütün paydaşları- ya devam ediyoruz. Tüm paydaşlarımız için değer yaratma mızla kısa - orta ve uzun vadeli yol haritaları çıkarıyor, dijital hedefimizin lokomotifi konumunda olan sürdürülebilirlik platformlarımızdan anlık bilgi akışı ve koordinasyonu sağlıyo- anlayışımız, iş modelimizin merkezinde yer alıyor. “Migros ruz. 2010 yılından beri “İyi Tarım Uygulamaları” ile üretilen İyi Gelecek Planı”mız çerçevesinde, sürdürülebilirlik yaklaşı- ürünleri tüketicilerimize sunmaya, çiftçilerimize eğitimler mımız ana stratejilerimizi besliyor. Hayata geçirdiğimiz ye- vererek sürdürülebilir tarıma katkı sağlamaya devam edi- nilikçi veya inovatif uygulamalarımızla dünya perakendesine yoruz. Anadolu’nun kaybolmaya yüz tutan değerlerini, ye- örnek gösteriliyoruz. Dengeli beslenme ve fiziksel aktivitenin rel ve orijinal tohumlarını korumayı ve geleceğe taşımayı da önemine dikkat çektiğimiz, kişiye özel beslenme önerileri misyon ediniyoruz. Çiftçilerimize her türlü desteği sağlarken sunan “Sağlıklı Yaşam Yolculuğu” programımız ile ulaştığı- tüm yıl için üretimlerinin planlamasını yapıyor, sözleşmeli mız kişi sayısı 2,2 milyona yaklaştı. Gıda israfının önlenmesi üretim gerçekleştiriyoruz. çerçevesinde global çapta yürütülen 10x20x30 Girişimi’ne, 2020 yılında Tarım Kredi Kooperatifleri ile olan iş birliğimizi 20 tedarikçi firmamızla birlikte dahil olduk. 2030 yılına kadar iki katına çıkararak 100 milyon TL’lik alım yaptık. Çiftçilerimi- gıda imha oranını yüzde 50 azaltma taahhüdünde bulunduk. zin emeğinin karşılığını güvenle alabilmeleri için Ziraat Ban- Bunlar gibi çevresel, sosyal ve ekonomik alanda yürüttüğü- kası ile çok önemli bir işbirliği gerçekleştirdik. Meyve sebzede müz birçok çalışmamız ve sürdürülebilirlik performansımızla düşük fiyatlama ve stabilizasyon için çok önemli katkılar sağ- BİST Sürdürülebilirlik Endeksi’ne yedi yıl üst üste giren tek layacak bu iş birliği kapsamında tarımın sürdürülebilirliğine perakende şirketi olduk. Yalnızca bugünün değil, yarının da de katkı sağlayacağız. kaynaklarını gözeterek “Sürdürülebilir Büyüme” ve “Kay- 2021 yılında da tüm bu başlıklardaki öncü ve inovatif uygula- nak Yaratan Verimlilik” konularında çalışmalarımıza devam malarımızla üzerimize düşeni yerine getirmeyi sürdüreceğiz.
76 ALMANAK 2020 TÜKETİCİLER ONLINE ALIŞVERİŞE ALIŞTI Pandemi döneminde alışverişler büyük oranda online’a kaydı. Sokağa çıkma yasakları, 65 yaş üzeri vatandaşlara yönelik getirilen kısıtlamalar gibi birçok etkenden beslenen tüketici davranışlarındaki bu değişimin yeni normalde de sürmesi bekleniyor. CarrefourSA Genel Müdürü Kutay Kartallıoğlu, pandemi döneminde online marketleri CarrefourSA.com’dan çok yoğun bir talep aldıklarını dile getirirken online taraftaki büyümenin devam edeceğini düşünüyor. Kartallıoğlu’na göre, e-ticaret, artık hayatımızın vazgeçilmez bir parçası oldu. leyerek bizim için üretim yapmaları ve bizim bir parçamız olmalarını sağladık. Yaş sebze-meyve konusunda tarladan en doğru ürünü re- yonlarımıza getirebilmek amacıyla iş birlikleri gerçekleştir- dik. Üreticilere yerli tohum desteği vererek üretim sürecini yerinde kontrol edip güvenli ürünlerin reyonlara gelmesini sağlıyoruz. Müşterilerimize veteriner hekim kontrollü, yüz- de 100 yerli besi kırmızı et sunarak 2020 yılında kırmızı et satışımızı, bir önceki yıla göre yüzde 26 arttırdık. Denizler- deki sürdürülebilir balıkçılığa verdiğimiz destekle her süreci kontrol edilen çiftliklerle çalışıyor ve Gebze’de kurduğumuz Su Ürünleri Platformu ile av sezonunda reyonlarımızda farklı balık çeşitlerine yer verebiliyoruz. Lezzet Arası restoranları- nın sayısını ise, 2020 yılında 13’e yükselttik ve evlere paket servis hizmeti başlattık. 2020 yılını genel olarak değerlendirebilir misiniz? Pandeminin etkileri neler oldu? Yeni neslin Sabancısı vizyonu ile çalışanlarımızdan aldığımız Koronavirüs sürecini 2019 yılı Kasım ayından bu yana takip güçle 2020 yılına başladık. 2020 yılının ilk çeyreği ile birlik- ettiğimiz için acil eylem planı oluşturarak pandemi sürecine te maalesef pandemi yaşanmaya başladı. Bu süreçte kamu hazırlandık. Sağlık ve İçişleri bakanlıklarının yönergelerini uy- görevi bilinciyle hareket ettik, çalışanlarımızın ve müşterile- guladık. Eş zamanlı olarak çalışanlarımızın ve müşterilerimi- rimizin sağlığını korumak amacıyla pek çok yeni uygulamaya zin sağlığı için çalışanlarımıza maske, dezenfektan ve siperlik imza attık. dağıtıp 30 dakikada bir el yıkama zorunluluğu getirdik. Ka- Yıllardır yatırım yaptığımız dijitalleşme faaliyetlerimizin ne ka- salarımıza paravanlar kurduk, market içinde sosyal mesafe dar yerinde olduğunu gördük. Özellikle pandemi döneminde kuralı uygulamaya başladık. Çalışanlarımız arasındaki sosyal online marketimiz CarrefourSA.com, çok yoğun bir talep aldı. mesafeyi Türkiye’de bir ilke imza atarak, C–Mobil adlı şirket Yerli üreticilerin yanında olduk. “Doğrusu CarrefourSA’da” içi mobil uygulamamızla takip etmeye başladık. diyerek yeni iletişim stratejimizle doğru ürünü doğru üre- Pandemiyle birlikte sokağa çıkma yasakları, 65 yaş üzeri va- ticiden alıp, doğru hizmetle doğru fiyatla müşterilerimize tandaşlara getirilen yasaklar, alışverişin online platformlara sunma misyonumuzu derinleştirdik. Yerli üreticileri destek- kayması anlamına geldi. Bu süreçte müşterilerimize alışveriş ihtiyaçlarını giderebilecekleri “Öncelikli Teslimat”, “Alo Sipa- riş” ve “Markette Hazır” hizmetlerini sunmaya başladık.
PLAT 77 2020 yılı başında mağaza sayısı hedefiniz neydi, gerçekle- ruz. Pandemide online’a yönelen müşterinin büyük kısmının şen ne oldu? online hizmeti almaya devam edeceğini düşünüyoruz. Ope- Sene başında operasyonel verimlilik odağıyla çıktığımız yol- rasyonel yatırımlarımızı da bu yönde yapıyoruz. culukta market ağımızı 700’e ulaştırdık. Bu süreçte ülkemi- Özellikle pandemi döneminde online marketimiz Carrefour- zin değerli girişimcilerini, sürdürülebilir bir gelişime sahip SA.com, çok yoğun bir talep aldı ve günlük gönderimlerimiz olan CarrefourSA’nın marketler zincirine dâhil etmek ama- 6 katına çıktı. Kapasitemiz 10 kata kadar arttı ve Carrefour- cıyla büyük bir adım attık. SA Online Market mobil uygulama indirme adedimizde 5 kat Nisan ayından bu yana Süper ve Mini market formatlarımız artış yaşadı. Bu doğrultuda e-ticaretin, toplam ciromuzdaki çerçevesinde bayilik başvuruları almaya başladık, bugün için payı 2 katından fazla arttı ve yüzde 4’e ulaştı. 25 (20 mini 5 süper) market faaliyet gösteriyor. Bu sistem E-ticaret, artık hayatımızın vazgeçilmez bir parçası oldu. içinde özellikle iş kadınları görmek, marketlerimizde ise daha Müşteri, ihtiyacına göre kimi zaman taleplerini ya tek bir fazla kadın yönetici olması için çalışmalarımızı sürdürüyoruz. platformdan ya da farklı farklı programlardan talep etmeyi Şu anda açık bayilerimizde yatırımcısı ve yöneticisi kadın tercih ediyor. 2021 yılı e-ticaretin payını daha da arttırdı- olan 7 adet bayimiz bulunmaktadır. ğı bir yıl olacak. Teslimatta bulunurluk, fiyat gibi faktörle- Bugün için 51 şehirde, 12 depo, 700 market ve online mar- rin yanında teslimat hızı da müşteri tercihinde önemli rol ketimiz CarrefourSA.com ile 11.000 kişilik dev bir aile olarak alacak. Gıda perakendecilerinin de market ürünleri satışı müşterilerimize hizmet veriyoruz. yanında pişmiş yemek teslimatı gibi yenilikçi uygulamalara girdiğini göreceğiz. 2021 için hedefleriniz nelerdir? Küçük işletmeleri desteklemeye devam ederek bayilik siste- PL ürünlerin cironuzdaki payı nedir? Pazar payını etkileyen miyle 1 yılda 100 yeni bayi yaratma hedefimiz var. Müşteri faktörler nelerdir? analizlerini sürdürerek doğru ürünü, doğru hizmet ve fiyatla Öz markalı ürünlerdeki satış hacmimiz geçen seneye oranla sunmaya devam edeceğiz. yüzde 45 arttı. PL ürünlerin pazar payında markaya olan gü- ven, ürün kalitesi ve fiyat başlıca etkenler. CarrefourSA ola- Pandemi süreci online alışverişi nasıl etkiledi? rak bugün için yerli üreticilerle omuz omuza vererek 500’e Pandemi, bizlere müşterilerimizin hemen her platformdan yakın öz markalı ürünü müşterilerimizle buluşturuyoruz. markete gidercesine alışverişini yapmak istediğini, siparişini Üreticileri belirlerken uluslararası standartlarda denetimlere de bulunduğu mevcut durum gözetilerek belirttiği şekilde tes- tabi tutuyor, uzun ve hassas süreçlerden sonra kendilerini lim almak istediğini gösterdi. Alışveriş sıklığı arttı, sepet içeriği tedarikçi ailemize katıyoruz. çeşitlendi. Önceden görmeden almam denilerek uzak durulan et, balık, meyve sebze gibi taze gıda ürünlerinin ağırlığı arttı. 2021 yılında PL ürünlerinin payının yüzde kaç olacağını ön- Mutfak ürünleri, kişisel bakım ürünleri, TV setleri ve akse- görüyorsunuz? suarları, taze ürünler ve temel gıda ürünleri gibi gruplarda Üretilen ürünün kalitesinin artması açısından büyük bir satışlar ortalamanın üzerinde artış gösterdi. Aylık yaklaşık 8 önemi olan öz markalı ürünlerin, bu yıl tercih edilme ora- milyona yakın ziyaretçi trafiğimiz bulunuyor. Ayda 200 bin- nı geçmiş yıllara göre daha da artacak düşüncesindeyim. den fazla siparişi evlere ulaştırır duruma geldik. Pandemiy- 2021 PL büyüme hedefi yüzde 50, FMCG içindeki 2021 le birlikte müşterilerimizin yüzde 50’sinin pandemi sonrası payı yüzde 10, şirket içindeki 2021 payı yüzde 7 olarak ön- normal market yerine yine online alışveriş yaptığını görüyo- görüyoruz. KUTAY Boğaziçi Üniversitesi İşletme Fakültesi’nden mezun oldu. İş hayatına Shell Türkiye Finans departmanın- KARTALLIOĞLU da İç Kontrolör olarak başladı, Garanti Bankası’nda “Management Trainee” olarak görev aldıktan sonra Kredi Analisti olarak görev yaptı. Kariyerine 2001–2004 yılları arasında Sabancı Holding Gıda ve Pera- KİMDİR? kende Grubu Finansal Planlama Uzmanı olarak devam etti. CarrefourSA ailesine 2004 yılında Hazine Müdürü olarak katıldı ve 2008 yılında Bütçe Raporlama Direktörü olarak görev yaptı. 2011’de Finans Genel Müdür Yardımcısı oldu. Kartallıoğlu, Temmuz 2018’den bu yana CarrefourSA’nın Genel Müdürü olarak görev yapıyor.
78 ALMANAK 2020 GIDA PERAKENDESİ PANDEMİDE POZİTİF YÖNDE AYRIŞTI “Her şeyin başı sağlık” sözünün doğruluğunu deneyimlediğimiz 2020 yılında, perakende sektöründe önemli gelişmelere tanıklık ettik. Bu dönemde gıda perakendesi pozitif yönde ayrıştı. BİM İcra Kurulu Üyesi ve Operasyon Başkanı Galip Aykaç, 2020 yılını hedefleri doğrultusunda tamamladıklarını belirtirken pandemi dönemindeki alışveriş alışkanlıkları ve bu süreci nasıl yönettiklerine dair önemli bilgiler veriyor. Galip Aykaç, pandemi sürecinde getirilen kısıtlamalara paralel olarak müşteri sayılarında bir miktar düşüş olmasına rağmen tüketicilerin alışveriş sepetlerini büyüttüklerini ifade ediyor. 2020 yılını sektörünüz ve firmanız özelinde genel olarak sağlık açısından zaruri görünen ürünlerde fazla talep aldık. değerlendirebilir misiniz? Pandeminin etkileri neler oldu? Bir sonraki aşamada özellikle bağışıklık sistemini ayakta tut- 2020’de diğer sektörler gibi perakende sektörü de daha maya dönük meyve-sebze ürünleri ve gıdalara karşı bir talep önce yaşamadığı zorlu bir süreçten geçti. İlk 6 ayda özellik- oluştuğunu gördük. le pandemi etkisi ile diğer kategorilerde önemli küçülmeler Aynı zamanda evde yemek yapma kültürümüzün geliştiğine yaşanırken, gıda perakendesi sektör içindeki tüm kategori- ve bu kültürün ne kadar ekonomik olduğuna da hep beraber lerden ayrışarak yüzde 33’lük büyüme yakaladı. şahitlik ettik. Buna bağlı olarak özellikle bakliyat ve un gibi Gıda perakendesinde pandemi sürecinde getirilen kısıtlama- ürünler daha fazla tercih edildi. Ekmek makinaları, her tür- lara paralel olarak müşteri sayılarında bir miktar düşüş oldu. lü mayalar aranan ürünler haline geldi. Son olarak da evde Ancak tüketiciler alışveriş sepetinin hacmini büyüttüler. BİM sıkılmadan vakit geçirmeye dönük olan kuruyemiş, cips ve olarak yaşadığımız deneyimi kısaca aktarmak isterim. İlk diğer atıştırmalık gibi ürünlerde ciddi artışlar görüldü. Şunun günlerde kolonya, sabunlar, ev temizliği malzemeleri, ma- da altını çizmek isterim ki bu ifade ettiğim ürün gruplarındaki karna, bakliyat gibi ürünler çok satıldı. Bu durum evde ka- artışlar büyük ölçüde yurtdışındaki diğer pazarlarda da ben- palı kalma dönemine hazırlık niteliğindeydi. Stoklanabilen ve zerlik gösteriyor.
PLAT 79 2020 yılı büyüme, istihdam ve yatırım hedefleri neydi? Online platformların perakendeciliğe soyunması sek- Pandemi nedeniyle hedeflerde değişiklik oldu mu? törü nasıl etkileyecek? 2020 yılı için başlangıçta yüzde 23-25’lik bir ciro artışı ön- Perakendenin her alanında dijitalleşmeye önemli ölçü- görmüştük. Sonra hedefimizi yüzde 35 bandına yükselttik. de yönelme var. Dijitale yatırım yapan ve bu alt yapıyı Hedeflerimizin gerçekleştiğini söyleyebilirim. 2020 yılı ya- kullanan şirketler rekabette öne geçecekler. COVID-19 tırım hedefimiz 1 milyar TL düzeyindeydi. Bu yatırımları perakende sektöründe de bu süreci hızlandırdı. Bunun yeni mağaza açılışı, depolama ve lojistik merkezi yatırımı, bir sonucu online ticaretin gelişmesi olacak. Ancak bu mağaza yenileme ve teknik araç gereç yatırımı olmak üzere eğilim kısa ve orta vadede fiziksel mağaza perakendeci- 1,1 milyar düzeyinde gerçekleştirdik. Geçen yıl toplamda liğini, özellikle de gıda tarafını olumsuz etkilemeyecek. yaklaşık 6 bin kişilik yeni istihdam sağlamayı hedefledik. Bu Online alım özellikle dayanıklı, son kullanma tarihi hedefimiz de gerçekleşti. uzun, ağırlık ve büyüklük gibi sebeplerle taşıması zor COVID-19 pandemisiyle birlikte hedeflerimizi değiştirme- olan ürünlerde ciddi bir trend olarak devam edecektir. dik. Ancak faaliyetlerimizi bu sürece uyarladık. BİM olarak Ama meyve-sebze, süt, yoğurt, et gibi taze ürünler- “önce sağlık” dedik; çalışanların, müşterilerin ve tüm pay- de online perakende en azından kısa ve orta vadede daşlarımızın sağlığını korumak amacıyla bir dizi önlemler mevcut perakende sisteminin yerini almayacaktır diye aldık. Tedarikte sorun yaşanmaması için tedarikçilerimizle düşünüyorum. sıkı bir iletişim içinde olduk. Satın alma birimimiz tahmini talep artışı olacak ürünler için ilave üretimler yaptırttı. Buna 2020 yılında PL ürünlerin cironuzdaki payı ne kadardı, rağmen yetersiz kalınacak ürünlere alternatif ürünleri liste- buna yönelik 2021 öngörünüz nedir? mize aldık. Pandemi önlemlerinin iki hafta öncesinden baş- Özel markalı ürünlerin ciromuz içindeki payı halen yüz- layarak mağaza stoklarımızı yükseltmeye başladık. Güçlü de 60 civarında bulunuyor. 2021 yıl sonu itibarı ile özel depolama ve lojistik alt yapımız sayesinde tüketicilerin ih- markalı ürünlerin ciromuz içindeki payının yüzde 65 tiyaçlarını karşıladık. Bu çalışmaların çok faydasını gördük. civarında gerçekleşeceğini öngörüyorum. Sürece en hazırlıklı şirket olduğumuzu ve iyi bir performans gösterdiğimizi gururla söyleyebilirim. PL ürünlerin pazar payının artışındaki etkenler nedir? BİM’deki özel markalı ürünler yüksek kalite standart- 2020 yılında kaç mağazaya ulaştınız? larında üretiliyor ve sıkı bir denetim/kontrol sürecin- Mağazalarımızın sayısını 8 bin 450’ye çıkarmayı hedefle- den sonra raflardaki yerlerini alıyor. Elde edilen sonuç miştik, yılı 8 bin 407 mağaza ile tamamladık. tüketiciyi memnun ediyor, ürüne ve BİM mağazalarına olan bağlılığını artırıyor. Pandemi süreci online alışverişi nasıl etkiledi? Pandemi sürecinde tüketiciler dijital kanalları daha fazla 2021 yılına dair genel beklentileriniz nelerdir? kullanmaya başladı ve online alışveriş arttı. Pandemi geç- 2021’in zorlu geçeceğini öngörüyorum. Ancak ülkemi- tikten sonra da bu alışkanlığın bir ölçüde devam edeceğini, zin dinamiklerine de güveniyorum. Her şeye rağmen özellikle dayanıklı tüketim ürünlerinde güçlü bir eğilim ola- bir ekonomik toparlanma yılı olacak. Sektör olarak bu rak varlığını sürdüreceğini tahmin ediyorum. süreci az hasarla atlatacağımızı düşünüyorum. GALIP AYKAÇ 1957 yılında Yozgat’ta doğdu. 18 yılı aşkın bir süre Gima’da çeşitli üst düzey görevlerde çalıştı. 1997’de KİMDİR? BİM Satın Alma Genel Müdürü olarak göreve başladı ve Kasım 2007 itibarıyla Operasyon Başkanı (COO) oldu. Halen Operasyon Başkanlığı’nın yanı sıra Ocak 2010 itibarıyla İcra Kurulu Üyeliği, Ekim 2017 itiba- rıyla Satın Alma Komitesi Başkanlığı görevlerini yürütmektedir. Perakende Güneşi Ödüllerinde 2010 yılının En Başarılı Profesyonel Yönetici Ödülü’nü aldı. Odalar ve Bor- salar Birliği’nce oluşturulan Türkiye Perakende Meclisi Başkan Yardımcılığı, Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu Yönetim Kurulu Üyeliği ve Gıda Perakendecileri Derneği Başkanlığı’nı üstlen- mektedir.
80 ALMANAK 2020 SÜREÇTE HIZLI HAREKET ETTİK 2020 başında birçok kişinin anlamını bile bilmediği ancak yıl sonuna gelindiğinde yılın kelimesi seçilen Pandemi, beraberinde bilinmezlik ve endişeyi de getirdi. A101 CEO’su Cem Maltaş, ilk dönemlerde müşterilerin endişe ile marketlere yüklendiğini ve özellikle bazı ürün kategorilerinde rafların boşaldığını söylüyor. Maltaş “Bu süreçte hızlı hareket ederek raflarımızda her zaman ürün bulundurduk. İnsanlar sürece adapte olduktan sonra hayat rutine geri döndü.” diyor. 2020 yılını sektörünüz ve firmanız özelinde genel olarak olmadı. Mağaza personelinin sağlığını korumak için pek çok değerlendirebilir misiniz? tedbir aldık. Çalışma saatlerini, lojistik zincirini bu yeni döne- 2020 yılı içinde bulunduğumuz sektör için hem zorluklarla me adapte ettik. hem de fırsatlarla dolu bir sene oldu. Pandemi sürecinde in- Bir diğer etki eve sipariş ve e-ticaret’in artışı oldu. Bizim sanlarımıza gıda ve temel ihtiyaçlarını ulaştırmak için tüm a101.com.tr üzerinden yaptığımız e-ticaret operasyonu tam tedarik zincirini kesintisiz çalıştırmak sektör olarak en temel kapasite çalıştı. önceliğimiz oldu. Sağlık personelinden sonra en önemli gö- revlerden birini market sektörü ve çalışanları ifa etti. Sağlık Döviz kurları ve faizdeki artış firmanızı ve sektörü nasıl et- risklerini minimize ederek marketlerimizi hep açık tutmaya kiledi? çalıştık. Tedarikçilerimizi doğru yönlendirerek, onların da Biz tüm tedariğimizi yurt içinden yapıyoruz. Dövize bağım- gerekli tedbirleri almasını teşvik ederek raflarımızı hep dolu lılığımız yok. Fakat tedarikçilerimizin maliyetlerinde dövize tuttuk. Sektörümüz ev içinde yoğunlaşan tüketim artışı se- ya da uluslararası konjonktüre bağlı değişimler oldu. Sonuç- bebiyle önemli bir büyüme gerçekleştirdi. Müşterilerimiz ta maliyetlerimizi topyekûn kontrol ederek en ucuza satma marketlere uğrama sıklığını azalttı ama sepet büyüklükleri misyonumuzdan taviz vermedik. A101’in oluşturduğu sis- arttı. Biz A101 olarak bu dönemde en hızlı büyüyen market tem sonucu fiyat değişimleri her zaman Türkiye enflasyonu- zinciri olmayı başardık. Kaliteli ürünleri en ucuz fiyatlarla nun altında olmuştur. müşterimize ulaştırma misyonumuz bu dönemde büyüme- mizde en büyük etkendi. Pandeminin etkileri neler oldu? Pandemi marketlere uğrama frekansını azaltırken sepetle- ri büyüttü. İlk dönemlerde müşteriler endişe ile marketlere yüklendiler, bazı ürün kategorilerinde raflar boşaldı. Makar- na, kolonya, çamaşır suyu gibi ürünler çok talep gördü. Fakat biz hızlı hareket ederek raflarımızda her zaman ürün bulun- durmayı sağladık. İnsanlar sürece adapte olduktan sonra ha- yat rutine geri döndü. Tedarik zincirinde yasakların etkisi ile zaman zaman aksamalar yaşansa da çok majör bir eksiklik
PLAT 81 2020 yılı hedefleriniz neydi, gerçekleşen ne oldu? ması ve talep görmesini doğal karşılıyoruz. Bu süreçte bazı 2020’de hedefimiz 10 bin markete ulaşmaktı. Aralık ayı için- oyuncular ayakta kalacak bazıları ise çekilecek. Burada de bu hedefi gerçekleştirdik ve dünyada 10 bin üstü market önemli olan tedarik zinciri. Biz Türkiye’nin 81 ilinde ve tüm il- sayısına ulaşmış perakendeciler ligine giren ilk Türk market çelerinde operasyon yapan bir zinciriz ve en ucuz fiyatı vaat zinciri olduk. Deloitte tarafından yapılan “Perakendenin Kü- ediyoruz. Zaten mevcut olan bu altyapıdan bahsi geçen fir- resel Güçleri 2020” raporuna göre A101 tüm dünyadaki ilk maların çok ötesinde hizmet verebiliyoruz. O yüzden burada 500 perakendeci içerisinde üst üste 2 sene en hızlı büyüyen önlem alınacak bir durum görmüyoruz, tam tersi bir fırsat 5. perakende şirketi oldu. görüyoruz. 2021’de buradaki büyümemizi sürdüreceğiz. 60 bin kişilik istihdama ulaştık ve bir kez daha Türkiye’nin en Bunun yanında her türlü platformla da işbirliğine açığız. Lo- büyük işvereni olduk. Yeni depolar açtık; Antalya’da 24 bin jistik, e-ticaret, ödeme kurumları gibi hizmetleri sunabilmek metrekarelik Türkiye’nin en büyük meyve sebze depoların- ve mahallenin merkezi olmak önem verdiğimiz hedeflerimiz- dan birini açtık. A101Kapıda’yı lanse ettik ve 4 ay içinde 81 den bir tanesi. ile yaydık. 10 bin market hedefimiz vardı ve Aralık ortasında buna ulaştık. Önümüzdeki sene de hız kesmeden market aç- 2020 başında PL ürünlerin cironuzdaki payı ne kadardı, yıl maya devam edeceğiz. sonu hangi orana ulaştı? PL ürünlerin ciromuzdaki payı, en büyük rakibimizle karşılaş- 2021 için büyüme, istihdam, ciro artışı ve yatırım hedefle- tırıldığında, yüksek gelişim potansiyeli vaat ediyor. Biz de PL riniz nelerdir? ürünlerimizi geliştirmek ve çeşitlendirmek için çalışıyoruz. Bu yıl da en az 2020’de açtığımız kadar market açmayı ve Bizim amacımız sadece PL satarak büyümek değil. Bizim büyümeyi hedefliyoruz. A101Kapıda ile 1000’in üzerinde misyonumuz hem PL hem de markalı ürünlerde tüketici- araçla en büyük markalardan biri, belki de en büyüğü olaca- lerimize en iyi ürünleri en ucuza sunabilmek. Biz PL üre- ğız. Sipariş kapasitemizi hızlıca arttırıyoruz ve sepet büyük- ticilerimize kendi markalarını da satabilecekleri bir ortam lüğümüz ile ciro liderliği hedefliyoruz. sunuyoruz. 2021’de ciromuz içindeki PL oranı 2020’nin üzerinde olacaktır. Pandemi süreci online alışverişi nasıl etkiledi? Online alışverişte ciddi bir artış oldu. Bizim a101.com.tr ka- PL ürünlerin pazar payının artışında başlıca etkenler nedir? nalımızdaki siparişlerimiz Mart-Nisan aylarında tam kapasi- İndirim marketlerinin yaygınlaşması, alışveriş için gi- teye ulaştı. Bu yüzden yeni bir depoya geçiş yaptık ve kapa- ren müşteri profilinin gelişimi, PL ürünlerinin markalara sitemizi arttırdık. oranla artan kalitesi, bunun yanında sunduğu uygun fiyat En yakın A101 marketinden siparişinizi aynı gün evinize ge- temel etkenler. İnsanlarımız PL ürünlerini deneyimledikçe tirdiğimiz A101Kapıda hizmetini devreye aldık. 2020 Eylül ve markalara nispetle performansından memnun kaldık- ayı başı itibariyle 81 ilde bu hizmeti veriyoruz. Kısa zamanda ça bu gelişme devam edecek. Ayrıca ana rakibimizin ve 2 milyon kişi bu uygulamamızı indirdi. bizim PL markalarımıza yaptığımız pazarlama yatırımla- rının artışı ile PL’lerin markalaşma sürecinin hızlanması da Online platformların perakendeciliğe soyunması sektörü burada önemli bir etken. Artık tüketiciler PL ürünleri de nasıl etkileyecek? Buna karşı alacağınız önlemler nelerdir? kategorilerin önemli markaları olarak görüyor ve değer Her ihtiyaca yönelik farklı hizmet modellerinin ortaya çık- veriyor. CEM MALTAŞ 1976 yılında Manisa Salihli’de doğdu. İstanbul Atatürk Fen Lisesi’nin ardından Galatasaray Üniversitesi En- KİMDİR? düstri Mühendisliği bölümünden mezun oldu. Nestle Türkiye’de pazarlama ve satış alanlarında farklı görev- ler üstlendi. Daha sonra Vestel Dış Ticaret bünyesinde yöneticilik yaptı. 2011 yılında Bölge Genel Müdürü olarak katıldığı A101 ailesinde, birçok ilde sıfırdan A101’in organizasyonunun kuruluşunda ve saha satış operasyonun yönetiminde çalıştı. 2014 yılından itibaren CCO olarak A101’in tüm satın alma, kategori yö- netimi ve pazarlama faaliyetlerinin başına geçti ve ticaretten sorumlu İcra Kurulu Üyesi olarak A101 üst yönetiminde yer aldı. 2021 yılının başında A101’de CEO’luk görevine getirildi.
82 ALMANAK 2020 YENİ DÖNEMDE DİJİTALLEŞME BAŞROLDE Hayatın her alanında etkisini gösteren bir değişim yaşandı 2020 yılında. Şok Marketler CEO’su Uğur Demirel, özellikle pandeminin toplumsal olarak daha fazla etkilediği sektörlerde müşterinin yerine düşünebilmenin ve buna göre aksiyon alma kabiliyetinin aranmaya başlandığını belirtiyor. Demirel’e göre, dijitalleşmenin başrolde olduğu bu yeni dönemde söz sahibi olan müşteriler ve şirketler stratejilerini buna göre gözden geçirmeye başladı. 2020’yi genel olarak değerlendirebilir misiniz? sunabilmek için bir yıldır üzerinde çalışılan “Cepte ŞOK adrese 2020 yılını pandemiden bağımsız olarak değerlendirmek teslimat” uygulamasını hayata geçirdik. Gerek ürün stokları mümkün değil. Pandemi süreci tüm sektörler için planların gerekse personel olarak tedbirlerimizi alarak olası durumla- yeniden gözden geçirildiği bir dönem oldu. Çalışma koşulları- ra göre hazırlıklarımızı yaptık. Bu gibi dönemlerde özellikle nın değiştiği, bireylerin tüketim alışkanlıklarını yeniden göz- temel ihtiyaç maddelerine talebin hızlıca arttığı eğilimini den geçirmesine paralel olarak yeni hizmetlerin geliştirildiği göz önünde bulundurarak, önceden özellikle kişisel bakım ve bir döneme girdik. Böyle bir dönemde istihdam ve yatırımla- hijyen kategorilerinde, kolonya, ıslak mendil, el sabunu gibi rımıza hız kesmeden devam ettik. Geniş ürün yelpazemiz ve ürünler ile temel ihtiyaç maddesi olan su, süt, un, yağ, şeker, uygun fiyat politikamızla pandemi döneminde de müşterile- makarna ve bakliyat ürünleri, bebek bezi, bebek maması gibi rimizin tercihi olduk. Öte yandan, yürüttüğümüz sözleşmeli ürünlerde stoklarımızı bir miktar artırma yoluna gittik. tarım faaliyetleri ve doğrudan tedarik yöntemi kapsamında; müşterilerimize uygun fiyatlı ve kaliteli ürün sunarken çiftçi- 2020 yılı için hedefleriniz neydi? Pandemi hedeflerinizi et- lerimizi de kalkındırmaya devam ettik. kiledi mi? Gıda alanında faaliyet gösteren bir şirket olarak halkımıza ke- Pandeminin etkileri neler oldu? sintisiz hizmet verme sorumluluğumuz bulunuyor. Bu doğrul- COVID-19 pandemisi ile birlikte tüm dünya yepyeni bir yaşam tuda sene başında planladığımız şekilde çalışmaya ve yatırıma tarzına uyandı. Salgın, günlük yaşantımızdan alışkanlıklarımı- devam ettik. Yılın ilk dokuz ayında net satış gelirimizi, geçen yı- za ve iş yapış şekillerine kadar köklü bir değişimi de berabe- lın aynı dönemine göre yüzde 30,2 artırarak 15,4 milyar TL’ye rinde getirdi. Bugün özellikle, pandeminin toplumsal etkisinin yükselttik. Pandemiye rağmen yılın ilk dokuz ayında 667 yeni yüksek olduğu sektörlerde müşteri için müşteri yerine düşü- mağaza açarak toplam mağaza sayımızı 7 bin 882’ye çıkarttık nebilme ve bu doğrultuda aksiyon alma kabiliyeti aranmaya ve yaklaşık 5 bin kişiye yeni iş olanağı sağladık. başladı. Dijitalleşmenin başrolde olduğu yeni dönemde artık söz sahibi müşteri. Tüm dünyada şirketler bu gerçekten yola Pandemi süreci online alışverişi nasıl etkiledi? çıkarak iş stratejilerini yeniden gözden geçirmeye başladı. Pandemi döneminde müşterilerin beklenti ve ihtiyaçlarında ŞOK Marketler olarak müşteri odaklı iş modelimiz, değerle- köklü değişiklikler meydana geldi. Evlerde daha fazla vakit rimiz ve dijitalleşme yolunda yıllardır yaptığımız yatırımlar geçirdiğimiz bu dönemde online alışverişin yıldızı parladı. sayesinde bu zorlu döneme ilk günden itibaren hazır olarak Bu alanda da güçlü altyapı ile kesintisiz ve zamanında hiz- girdik. Tüketicimizin bu yöndeki alışkanlık değişimini iyi göz- met vermenin önemi ortaya çıktı. Özellikle 65 yaş üstü olup lemliyor, yatırımlarımızı bu doğrultuda yapıyoruz. Alışveriş yalnız yaşayan, dışarı çıkamayan veya alışverişlerini yapa- deneyimini inovatif ve dijital çözümlerle geliştiriyoruz. CO- mayan pek çok müşterimizin ihtiyaçlarını karşılamak, onlara VID-19 pandemisi ile birlikte hızlı ve güvenli alışveriş olanağı hızlı ve güvenli alışveriş olanağı sunabilmek için Cepte ŞOK
PLAT 83 uygulamamızı çok hızlı bir şekilde, değişen ihtiyaçlara göre alışveriş alanında hizmet kalitesini en iyi seviyede tutan, ke- yenileyip hayata geçirdik. Geçtiğimiz yıllarda Cepte ŞOK kap- sintisiz ürün tedariki sağlayan ve en önemlisi en uygun fiyat- samında “tıkla-gel al” uygulamamızı devreye almıştık, bu uy- lar sunan markalar ön plana çıkacak. gulamayı daha da geliştirip adrese teslimat yapmak yönün- de çalışmalarımız zaten vardı. Pandemi döneminde bu süreci Sizce PL ürünlerin pazar payının artışında başlıca etkenler hızlandırıp kullanıcıların siparişlerini aynı günde kapılarına nelerdir? ücretsiz teslim etmeye başladık. Günümüzde müşteri artık kaliteyi uygun fiyata satın almak istiyor. Uygun fiyatlı kavramı ile bağdaştırılan market mar- Online platformların perakendeciliğe soyunması sektörü kalı ürünlere talep gün geçtikçe artıyor. Kalitelerini sürekli nasıl etkileyecek? artırarak müşteri sadakatini de yakalamayı başaran PL pa- Pandeminin etkisiyle online alışverişin tercih edilmesi sonucu zarının, ürün çeşitliliğinin artmasıyla daha da büyüyeceğine sektörde rekabet arttı. Pek çok oyuncunun yer aldığı online inanıyoruz. UĞUR DEMIREL Uğur Demirel 1968 yılında Şereflikoçhisar’da dünyaya geldi. 1991 yılında Ankara Üniversitesi Veterinerlik KİMDİR? Fakültesi’nden ve 2014 yılında Harvard İşletme Fakültesi İleri Düzey Yönetim Programı’ndan mezun oldu. 2015 yılının Temmuz ayından itibaren ŞOK Market CEO’su olarak görev yapmaktadır. Demirel, 2010-2014 yılları arasında Yıldız Holding şirketlerinden Pasifik A.Ş.’de Genel Müdür, 2014-2015 yıllarında Yıldız Hol- ding’de Perakende Grubu Başkan Yardımcısı olarak hizmet verdi. Ayrıca Ticari Direktör ve FMCG direktörü olarak CarrefourSA’da ve yine Ticari Direktör olarak Gima’da tecrübesi bulunmaktadır.
84 ALMANAK 2020 ZİYARET SAYISI AZALDI SEPETLER BÜYÜDÜ Hayatı eve sığdırdığımız 2020 yılında tüketimimiz yoğunlukla ev içinde gerçekleşti. Çalışanları ve müşterilerinin sağlığını korumayı listenin ilk sırasına koyan gıda perakendecileri de özverili bir süreç yürüterek rafları boş bırakmadılar. Bireysel müşterilerin ziyaret sayısını azalttığını söyleyen Bizim Toptan Genel Müdürü Hüseyin Balcı, “Buna karşın sepet büyüklüklerini artırıp toplu alışveriş yaparak pandemiye uyum sağladılar” diyor. 2020 yılını sektörünüz ve firmanız özelinde genel olarak değerlen- direbilir misiniz? 2020 yılı tüm gıda perakendecileri adına hareketli ve büyük özveri sergilenen bir yıl oldu. Dünyanın içinde bulunduğu salgın koşulları, şirketimizin ilk günden itibaren çalışan ve müşteri sağlığına yönelik ek önlemler almasını gerektirdi. Bunun yanında tüketimin yoğunluğu ev dışı noktalarından ev içine kaymış olsa da talebin güçlü şekilde devam etmesi, tedarik zinciri ve hizmette kesintisiz kaliteli hizmetin varlığını her zamankinden daha önemli hale getirdi. Bu iki etkenin bir araya gelmesiyle şirketimizde ve sektörümüzde; dönüşüm, hizmet, müşteri, çalışan odaklı çalışmalar hız kazandı. Pandeminin etkileri neler oldu? Ev dışı tüketim noktaları zor günler geçirdi ve geçiriyor. Geleneksel kanal ve bireysel müşteriler ise kaliteli ve uygun fiyatlı ürünleri, daha büyük sepetlerle almayı tercih eder oldu. Özellikle bireysel müşte- riler, ziyaret sıklıklarını azaltırken sepet büyüklüklerini artırıp toplu alışveriş yaparak salgına uyum sağladılar. Ayrıca online alışveriş, “Tıkla-Gel Al” gibi yeni alışveriş yöntemleri ve dijitalleşme de çok hızlı şekilde yaygınlaştı. Döviz kurları ve faizdeki artışın etkisi ne oldu? Döviz ve faizdeki dalgalanmalar, tedarikçilerimizin üretim maliyet- lerini etkilediği için ürünlerin satış fiyatlarına da yansıyor. Bununla birlikte Bizim Toptan, güçlü finansal yapısıyla hem sektörümüzdeki hem de diğer sektörlerdeki birçok şirketten farklılaşıyor. Bu sayede, tedarikçilerimiz ve müşterilerimize piyasa değişimlerinin etkilerini asgari seviyede yansıtacak bir iş yönetimi uygulayabiliyoruz. 2020 hedefleri neydi? Pandemi nedeniyle hedeflerde değişiklik oldu mu? Bizim Toptan’da ev dışı tüketim oyuncuları (HORECA, kurumsal müş- teriler vb.), geleneksel kanal oyuncuları (bakkal, market, toptancı
PLAT 85 vb.), SEÇ Marketçilik bayi sistemi ve bireysel müşteriler ol- 2021 yılında portföyümüze katacağımız çok mak üzere ana müşteri gruplarına hizmet veriyoruz. Salgın güçlü marka ve ürün grupları, müşteri odaklı dönemi, ev dışı tüketim sektöründe yer alan müşterilerimizin marka yönetimi ve amaç birliğine dayalı faaliyetlerini etkilemiş olsa da diğer müşteri gruplarında sür- organizasyon bütünlüğümüzle sürdürülebilir dürdüğümüz başarılı yönetim, SEÇ Marketçilik bayi ağında büyümeye katkımız devam edecek. sağladığımız hızlı gelişim, fiyat ve ürün kalitemizle her geçen gün daha fazla bireysel müşterinin tercihi olmamız sayesinde kullanma beklentilerini etkili bir şekilde karşılıyor. PL ürünleri faaliyetlerimizi hedeflerimiz doğrultusunda sürdürebildik. imal eden marka sahipleri de kaliteye giderek daha fazla önem veriyor ve böylece hem ekonomik hem de kaliteli ürünler or- 2020 yılı başında mağaza sayısı hedefiniz neydi, gerçekle- taya çıkıyor. Dolayısıyla müşterilerimizin PL ürünlerimize ilgi- şen ne oldu? sinin her geçen gün artmaya devam edeceğini düşünüyoruz. Son yıllardaki büyümemizin tamamı, mevcut mağazaların büyümesinden kaynaklanıyor. Mağaza verimliliğini artır- PL ürünlerin pazar payının artışında başlıca etkenler nedir? maya odaklı stratejimiz doğrultusunda, uygun mağaza yeri Toplam Türkiye pazarında, PL ürünler yükselen bir trendle bulduğumuzda mağaza açıyor, nicelikten çok niteliğe önem büyümeye devam ediyor. Artan fiyat farkındalığıyla birlikte veriyoruz. Süreç içinde de mağazalarımızı hem verimlilik hem müşterilerimiz en avantajlı promosyonları yakalamaya daha de diğer kriterler açısından kontrol ederek kapamalar ya da fazla özen gösteriyor. Türkiye’de Private Label’ın Hızlı Tüke- yer değişiklikleri yapabiliyoruz. 2020 yılına 175 mağaza ile tim Ürünleri cirosundaki payı yüzde 21’e yükseldi. başlamıştık. Daha verimli noktalara yatırım yapmak üzere Bizim Toptan’da çok güçlü bir PL işimiz var. Rakiplerimizden kapattığımız mağazalarımız ve yeni açılan mağazalarımızla ayrılan özelliğimiz; kendi PL markalarımızın yanında, Yıldız seneyi hemen hemen önceki yıl ile benzer seviyede mağaza Holding’e ait bazı markaların lisansını alarak özel (exclusive) sayısıyla kapattık. markalar da yönetiyor oluşumuz. Bu markaların değerlerini koruyarak pazarlama iletişim stratejilerini belirliyoruz. Tür- Pandemi süreci online alışverişi nasıl etkiledi? kiye’nin dört bir yanında müşterilerimizle buluşturuyoruz. Salgın süreci sektör genelinde online alışverişe olan talebi Bizim Toptan’da bugün özel markalar 35 alt kategori ve 318 artırdı. Tüm şirketlerin bu alanda hızlı bir atılım ve dönüşüm ürünle faaliyet gösteriyor. sürecine girmesine yol açtı. Bizim Toptan’ın dijital ticaret PL ürünlerimizde, müşteri bazlı portföy yönetimiyle müşteri kanalında online alışveriş ve “Tıkla-Gel Al” hizmetinin bu dö- ihtiyaçlarını kanal odaklı karşılayan ürünleri projelendiriyor; nemden önce de var olması bizim için önemli bir avantajdı. en yenilikçi tasarımlarla, kalite, güvence prosedür ve onayları Altyapısı hazır olan “Tıkla-Gel Al” sistemini bu dönemde hızlı- çerçevesinde sağlık standartlarına uygun ürünler üretiyoruz. ca tüm Türkiye’deki mağazalarımıza yaygınlaştırdık. E-ticaret Ürünlerimizi güçlü lansman planlarıyla destekliyor, tüm pa- sitemizi de yeniden yapılandırarak dijital ticaret ortamların- zarlama ve ticari mecralarda duyurup tüketicide farkındalık daki varlığımızı güçlendirdik. oluşturuyoruz. Online ticaret bizim için geliştirmeye açık bir alan. Buna rağ- Özel Markalar ekibimiz, kalite güvence ekibimiz, ticaret ekip- men salgın döneminde bu kanaldaki satışlarımızı yaklaşık iki lerimiz, tüm satış ve saha ekiplerimiz, tedarik planlama eki- kat artırdık. 2021 yılında da dijital kanallara daha etkili bir dö- bimizle bu süreci büyük bir sorumlulukla yönetiyoruz. 2021 nüşüm için altyapı hazırlıklarımızı tamamladık. yılında portföyümüze katacağımız çok güçlü marka ve ürün grupları, müşteri odaklı marka yönetimi ve amaç birliğine da- PL ürünlerin cironuzdaki payı hangi orana ulaştı? yalı organizasyon bütünlüğümüzle sürdürülebilir büyümeye 2020 başında ana kategori satışlarımızın yüzde 19’u seviye- katkımız devam edecek. lerinde olan PL ürün satışları, sene içinde kayda değer bir ge- lişim göstererek önceki yılı aşan seviyelere yükseldi. 2021 yılı için PL ürünleri ile ilgili öngörüleriniz nedir? PL ürün lansmanlarımız bu yıl da devam ediyor. Bu kapsam- daki ürünler, tüketicilerin mevcut bütçelerini daha verimli
86 ALMANAK 2020 2020’Yİ SEKTÖRÜN ÜSTÜNDE BÜYÜMEYLE KAPATTIK Perakende sektöründe esnaflık ruhu ve sıcaklığını koruyan bir bayilik sistemi olarak hizmet veren SEÇ Marketçilik, müşteri memnuniyetine öncelik veren yaklaşımı ile yüzleri güldürmeye kararlı. SEÇ Marketçilik Genel Müdürü Altan Sekmen, Türkiye çapındaki mağaza sayılarını 1.200’ün üzerine çıkarmayı başardıkları 2020 yılı ile ilgili olarak, “Bayilerimize sunduğumuz geniş ürün gamı ve uygun fiyatlar sayesinde 2020 yılını sektörün üstünde büyüme rakamlarıyla kapattık” şeklinde konuşuyor. SEÇ Marketçilik’ten ve geçmişinden bahseder misiniz? yük fark, bayilerimizdeki esnaflık kültürü ve samimiyeti ile SEÇ Marketçilik, Bizim Toptan Satış Mağazaları altında yö- güçlü bir perakendeci olmanın bilgi birikimi ve avantajlarını netilen bir iş modeli olarak ortaya çıktı ve Eylül 2016’dan bu bir araya getirebilmemiz. Bu sayede geniş ürün gamını uy- yana kesintisiz büyüme gösterdi. Bu dört yıllık kısa sürede gun fiyatlarla sunabilen, sağladığı pek çok destek ve avantaj özellikle bayi sayısındaki artışın beraberinde, yaygınlaşma, sayesinde rekabet gücü kazanan, beraberinde de esnaflık ru- süreç ve altyapı iyileştirmeleri gibi pek çok önemli adım atıldı. hunu ve sıcaklığını koruyan bir bayilik sistemi olarak hizmet Ağustos 2020’den itibaren Bizim Toptan Satış Mağazaları ve veriyoruz. Bayilerimizin neredeyse tamamı, mahallesinin in- Yıldız Holding ortaklığında Seç Marketçilik A.Ş.’yi kurarak sa- sanı ve ayrılmaz bir parçasıdır. Bizim de ticaret anlayışımız, dece bu iş modeline odaklanacak bir çatı altında işimizi daha bu geleneksel yapıyı sürdürülebilir bir iş modeliyle güçlendir- da hızlı bir şekilde büyütme hedefini benimsedik. mek üzerine kurulu. SEÇ Marketçilik iş modelini biraz anlatabilir misiniz? Bayilere ne gibi destekler sağlıyorsunuz? SEÇ Marketçilik halen Türkiye’de 77 ilde 1.200’ü aşkın ma- Bayilerimizle “kazan-kazan” prensibine dayalı bir model ğazayla hizmet veriyor. İş modelimizde bizi ayrıştıran en bü- üzerinden çalışıyoruz. Onlar ne kadar sürdürülebilir, kârlı
PLAT 87 ve avantajlı koşullarda çalışırlarsa, biz de o kadar büyür ve hızlı bir ürün teslimat deneyimi yaşatıyoruz. güçleniriz. Dolayısıyla, sunduğumuz avantajları da bu çer- çevede oluşturuyoruz. Bayilik modelimizde başlangıçta ya Müşterilerinize ne gibi faydalar sağlıyorsunuz? da sonrasında herhangi bir bedel talep etmiyoruz. Aksine, SEÇ Market olarak faaliyet gösteren tüm bayilerimizde, bayilerimizin SEÇ Marketçilik üzerinden yaptığı alımlarda alışverişin her aşamasında koşulsuz müşteri memnuniyetini ciroya ve bareme dayalı bir prim sistemimiz var. Yani bayi- amaçlıyoruz. “Eve yakın market” anlayışımız ve esnaf sıcaklı- lerimizle ticaret hacmimiz arttıkça, onlara verdiğimiz prim ğıyla “Mahallenin Marketi” olurken, perakende tecrübemiz ve desteği de artıyor. tedarik gücümüzle de avantajlı fiyatlarla binlerce ürünü tüke- Markamızın güçlü yönlerinden biri de ürün çeşitliliği. Bayile- ticilere ulaştırarak “SEÇ Market Yüzünüzü Güldürür” diyoruz. rimize, sadece Bizim Toptan ve ŞOK Marketler’de satılan özel markalı ürünlerin yanı sıra piyasada lider, bilinirliği yüksek 5 2020 yılı SEÇ Marketçilik için nasıl geçti? binden fazla ürün arasından kendi portföylerini oluşturma 2019 yılında 801 olan mağaza sayımızı 2020 yılında salgın fırsatı da sunuyoruz. Böylelikle binlerce ürünü tek bir teda- koşullarına rağmen 1200’ün üzerine çıkarmayı başardık. rikçiden, uygun ödeme seçenekleri ve finansal desteklerle Türkiye’nin 77 ilinde hizmet veren mağazalarımız, bayileri- temin edebiliyorlar. mizin ağırlıklı esnaf olmasından aldığı güçle mahallenin ayrıl- Bunun dışında mağaza açılış süreçlerinde tanzim teşhir ma- maz bir parçası konumunda. Bayilerimize sunduğumuz geniş teryalleri, açılışa özel el ilanları ve broşürler, bayrak süsleme ürün gamı ve uygun fiyatlar sayesinde 2020 yılını sektörün gibi pek çok hizmetimiz bulunuyor. Pazarlama ve iletişim fa- üstünde büyüme rakamlarıyla kapattık. Salgın öncesinde ol- aliyetleriyle de bayilerimizin müşteri sayılarını ve satış ha- duğu gibi, salgın sürecinde de bayilerimizle birlikte büyüdük; cimlerini güçlendiriyoruz. Marka değerimiz, el ilanı ve broşür güçlü yönlerimizi bir araya getirerek rekabetçi perakende desteğimiz, sosyal medya ve yazılı basın iletişimlerimiz tüm sektöründe avantajlı konuma ulaştık. bayilerimize rekabet avantajı kazandırıyor. Katma değeri yüksek bir başka desteğimiz de profesyonel 2021 yılı için büyüme hedefleriniz nelerdir? mağazacılık danışmanlığı. Bayilerimizin önemli bir kısmının Bugün ve daima en önemli odak noktamız, mutlu müşteriler geçmişinde de bu işi yapan, işinin ehli esnaflar olması işimize kazanmak. Ciddi bir rekabetin bulunduğu bu pazarda fark ya- güç katıyor. Fakat bunun da ötesinde, sağladığımız dijital alt- ratan, gelecek vaat eden, “kazan-kazan” ilkesine ve müşteri yapı, düzenli ve bire bir iletişimle her mağazamızın iş takibini memnuniyetine dayalı yapı taşlarıyla kurulmuş modelimiz yapan saha ekibimiz ve mağaza içi ve dışında müşteri mem- sayesinde sektör ortalamasının üzerinde bir yıl geçirmeyi nuniyetini artıracak uygulamalar, mağazalarımızı çok daha hedefliyoruz. yetkin hale getiriyor. 2021’de SEÇ Marketçilik A.Ş. iş modelleri geliştirmeyi, yeni mağazalar açmayı, müşterilerine SEÇ Marketçilik farkını Sağladığınız ürün portföyünde PL ürünlerin yeri nedir? alışveriş deneyimlerinin her adımında görecekleri bir hizmet Biz de bayilerimize Bizim Toptan ve ŞOK Marketler’de yer sunmayı amaçlamaktadır. alan PL ürünlerini tedarik ediyoruz. Böylece yüzlerce ka- Ayrıca, dijitalleşmenin hayatımızdaki yeri ve önemi giderek liteli ürünü uygun fiyatlarla kendi müşterilerine sunabili- artarken, bir diğer odağımız da bayilerimizin ve müşterilerin yorlar. Ayrıca, bu güçlü markaların lojistik ve tedarik zinciri hayatını kolaylaştıracak dijital altyapıları ve hizmetleri ta- avantajlarından faydalanarak bayilerimize sürdürülebilir ve mamlamak olacak. ALTAN SEKMEN Almanya’da doğan Altan Sekmen ortaokul sonrası Türkiye’ye döndü. Üniversite eğitimine Boğaziçi Üni- KİMDİR? versitesi Fizik bölümü ile başlasa da Turizm Otelcilik bölümünden mezun oldu. İş hayatına 1995 yılında Hillside Beach Club’da başladı. 1998-2008 yılları arasında DiaSA Süpermarketleri’nde Mağaza, Tedarik Zinciri ve Lojistik Operasyonlarından sorumlu Operasyon Direktörü ardından HAVI Logistics’te Türkiye ve Macaristan Genel Müdürü olarak çalıştı. 2014 yılında Teközel Gıda Genel Müdürü olarak Yıldız Holding’e katıldı. Sonrasında sırasıyla g2m Dağıtım Pazarlama ve Tic. A.Ş. Genel Müdürlüğü ve devamında Holding Yönetim Kurulu Başkanlık Ofisi’nde görevini sürdüren Sekmen, Ağustos 2020’den bu yana yine Yıldız Hol- ding çatısı altında SEÇ Marketçilik A.Ş. Genel Müdürü olarak çalışma hayatına devam ediyor.
88 ALMANAK 2020 PERAKENDECİLİĞİ YAŞAYARAK YENİDEN ÖĞRENDİK Pandemi dönemi tüm dünyada toplumsal dayanışma ve duyarlılığın arttığı bir süreç olarak yaşandı. Bu süreçte sağlık çalışanlarının yanı sıra birçok sektör de işvereni ve çalışanları ile yüksek bir duyarlılık ve fedakarlıkla çalışmayı sürdürdü. Perakende sektörünün de özverili çalışmasıyla sağlık personeli gibi alkışı hak ettiğini belirten Çağrı Market Satın Alma Direktörü Abidin Çavuşoğlu, bu fedakârlık sayesinde sıkıntı yaşanmadığını anlatıyor. 2020 yılını genel olarak değerlendirebilir misiniz? zim için de geçerliydi. Bunun dışında, daha önce bizi alış- Genel olarak zor bir yıl olduğunu söyleyebilirim. Kimsenin verişlerinde tercih etmeyen yeni tüketicilere pandemi sü- daha önce yaşamadığı bir dönem yaşandı ve yaşanmaya recinde ulaştık. da devam ediyor. Deyim yerindeyse perakendeciliği ya- şayarak yeniden öğrendik. Son yıllarda yaşanan kıyasıya Pandeminin çalışma süreçlerine etkileri neler oldu? rekabet evrildi ve ilişkilerimiz toplumsal fayda odaklı oldu. Şirket olarak ofisten çalışmaya hiç ara vermedik. Bu süreçte Bütün perakendeciler her bir ürünün tedarik süreciyle ofisimizi kapatmamıza neden olabilecek olumsuz bir durum tek tek ilgilendi ve bu defa bunu ticaret için değil toplu- da yaşamadık. Ancak tedarikçilerimizin çoğunluğunun ev- mun faydası için yaptık. Toplum büyük bir korkuyla ilk kez den çalışmaya geçmesi yüz yüze toplantılardaki verimliliği karşılaştı. Tüketicinin ürün bulma konusunda bir endişe ortadan kaldırdı. Yüz yüze toplantılar sadece ticaret olarak yaşamaması için bütün perakendecilerimiz gece gündüz değil sosyalleşme açısından da önem arz ediyor. çalıştılar. Aynı şekilde tedarikçilerimiz de buna ortak ol- dular. Depolarımızda mesai üstüne mesai yapıldı. Mağa- Döviz kurları ve faizdeki artış nasıl yansıdı? zalarımızda yöneticilerimizden kasiyerlerimize kadar tüm Bu konuda yorum yapmak çok zor. Zira döviz arttığında da çalışanlar özveriyle çalıştılar. Kendilerinin de salgından düştüğünde de tedarikçilerin fiyat artışları devam ediyor. etkilenebileceklerini bile bile bu özveriyi göstermek hiç ko- Haliyle fiyat artışları alım gücünü de etkileyerek tonaj bazın- lay değil. Sağlık personellerimizden sonra sahada çalışan da azalmalara sebep oluyor. Sonuç olarak, döviz her zaman arkadaşlarımızın da alkışlanması, övgüyle takdir edilmesi perakendeyi etkileyen en önemli faktörlerden biri olarak ye- gerektiğini düşünüyorum. rini koruyor. Pandemi döneminde aslında kazanan kimse yok. Gıda pera- kendecilerinin özellikle Mart-Mayıs aylarında “voliyi” vur- 2020 yılı için hedefleriniz nelerdi? Pandemi nedeniyle he- dukları anlayışı, doğru bir yaklaşım olmaktan çok dedikodu deflerde değişiklik oldu mu? mahiyetindedir. Her ne kadar o aylarda perakende mağa- Şirket olarak hiçbir zaman sene başında büyüme açıklaması zalarımızda yoğunluklar yaşanmış, cirolarda ciddi artışlar yapmadık. Kriterlerimize uygun mağaza yeri bulduğumuzda sağlanmış ve bu dönemsel olarak kârlılıklara yansımış olsa mağaza açıyoruz. Son yıllarda indirim mağazalarının sayısı- da yaz aylarındaki durgunluk sektörün dengelenmesini nın kontrolsüz bir şekilde artması mağaza açarken daha dik- sağladı. Sektörde olanlar haliyle firmamızda da yaşandı. katli olmamızı sağlıyor. Bugün hemen her mağazamızın çok Zaman zaman ürün tedarik etmede yaşanan sıkıntılar bi- yakın çevresinde minimum 3-4 adet indirim mağazası bulu- ABIDIN 1975 yılında Rize’de doğdu. Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi mezunudur. Gençlik yıllarından bu ÇAVUŞOĞLU yana çalışma hayatının içerisinde olan Abidin Çavuşoğlu, 25 yıla yakın süredir Gıda Perakendeciliğinde çalışıyor. Uzun yıllardır Çağrı Market bünyesinde çalışma hayatına devam ediyor. KİMDİR?
PLAT 89 nuyor. Bunun da bir an önce kontrol altına alınması gerektiği kanaatindeyim. 2021 yılı hedefleriniz nelerdir? Perakende sektörü yoğun bir rekabet içe- risinde. Sayıları her geçen gün artan indi- rim mağazalarının ekonomik güçlerini bu rekabette diğer perakendecilerin aleyhin- de kullandığı, sektör oyuncuları tarafından bilinen bir gerçek. Böyle bir ortamda po- zisyonumuzu korumamız bile başarı sayıl- malı. Pandemi süreci online alışverişi nasıl et- kiledi? Pandemi sayesinde, gıda perakendecili- ğinde bebek adımları atan online ticaret çocukluk dönemini yaşayamadan büyü- mek durumunda kaldı diyebiliriz. Pande- mi öncesi online ticarette elektronik veya tekstil ürünleri daha çok tercih edilirken, pandemiyle birlikte gıda perakendeci- liğinin ağırlığı daha fazla hissedilmeye başlandı. Online ticareti ilk kez kullanıp memnun kalanların birçoğu bugün ve muhtemelen pandemi sonrasında da bu alışkanlıklarını sürdüreceklerdir. Online alışverişin cironuzda payı nedir? yaparak bu etkiyi azaltmaya çalışacağız ve buna yönelik ça- Bizim online perakende kanalımız henüz çok yeni kurulmuş- lışmalarımız da devam ediyor. tu. Pandemiden birkaç ay önce başladığımız bu yolculukta pandeminin etkisiyle çok hızlı yol aldık. 2020 başında PL ürünlerin cironuzdaki payı ne kadardı, yıl sonu hangi orana ulaştı? 2021 yılına dair genel öngörüleriniz nedir? PL portföyümüzün toplam ciromuzun yüzde 3’ünün üzerine 2021 yılının ilk döneminde belirsizlik hâkim olacaktır. An- geçmesini hiçbir zaman hedeflemedik. Yeni yılda da bunun cak ikinci dönemi itibari ile geçmiş günlerimize biraz daha aksine bir davranışımız olmayacaktır. Çeşitli kategorilerde yaklaşacağımızı; döviz kurlarının ise ithalat ve ihracat den- partnerler oluşturarak tüketicilerimize PL ürün fiyatlarıyla gesini bozmayacak bir yerde tutulmaya çalışılacağını dü- sunmayı daha çok tercih ediyoruz. şünüyorum. PL ürünlerin pazar payının artışında başlıca etkenler nedir? Online platformların perakendeciliğe soyunması sektörü PL ürünlerin pazar payı artışları genellikle ekonomik sıkın- nasıl etkileyecek? tıların görüldüğü dönemlerde ortaya çıkıyor. 2001, 2008 Şimdilik çok fazla etkilediğini düşünmesek, hissetmesek bile ve 2018-2020 senelerindeki gibi. Üreticilerin ve peraken- bu kanalın daha da büyüyeceğini düşünüyorum. Özellikle 35 decilerin ekonomik refahın veya rahatlamanın olduğu dö- yaş altı genç nüfusun bu kanala gösterdiği teveccühü yakın nemlerde bu ürünlere olan ilginin neden azaldığını araştır- çevremde de görebiliyorum. Kendi online kanalımıza yatırım maları gerekir.
90 ALMANAK 2020 YALÇIN PEMBECIOĞLU Trend Danışmanı, Bigumigu Eş-kurucusu ve Yayın Yönetmeni İYI OLMA-IYI HISSETME ALANLARINDA TEKNOLOJI YATIRIMLARI ARTTI “Evlere kapandığımızda önce günlük ihtiyaçlarımızı, sonra da psikolojimizi dengelemek için ihtiyacımız olmasa da satın aldığımız birçok ürünü sipariş vermek için mobil uygulamalara yöneldik. E-ticaret hacminin boyutlarını ciro artışı üzerinden vermek yerine başka bir sayı ile açıklayayım; dünyanın en büyük e-ticaret girişimlerinden Amazon, sadece Temmuz ve Eylül 2020 aralığında tam 248.500 yeni kalıcı çalışanı işe aldı. Türkiye’de mobil market uygulaması Getir yıl sonuna gelindiğinde aldığı yatırımlarla 800 milyon dolardan fazla değere ulaşmıştı.” 2020 kişisel ve toplumsal tarihimizde hiç unutmayacağımız sayısının 2019 Aralık ayında 10 milyonken 2020 Nisan’da bu yeni bir eşiğin yılı oldu. On yıllardır bilim kurgu eserlerinde sayının 300 milyona eriştiğini açıkladı. Bu ani ve hızlı büyüme okuyup izlediğimize benzer bir şekilde, tüm dünya eşzamanlı sırasında birçok sorun da yaşadı Zoom ve kullanıcıları ama olarak bir pandemi sürecini zorlukla ve uyum sağlayarak yaşa- start-up dünyasının artık çok iyi bildiği ve uyguladığı gibi, dı. 2020’ye teknoloji açısından bir bakış atmak istediğimde de sorunlar uygulamanın sonunu getirmedi, bilakis; gelişimini yıl başında CES’te (Las Vegas’taki büyük Tüketici Elektroniği hızlandırdı. Fuarı) tanıtılan yeniliklerden ziyade pandemi koşullarında ha- Evlere kapandığımızda önce günlük ihtiyaçlarımızı, sonra da yatımıza girmiş ürün ve hizmetlere bakmak bana yılın özetini psikolojimizi dengelemek için ihtiyacımız olmasa da satın al- görmek açısından daha doğru bir yaklaşım gibi görünüyor. dığımız birçok ürünü sipariş vermek için mobil uygulamalara Pandemi ile birlikte masa başı çalışma hayatının ofislerden yöneldik. E-ticaret hacminin boyutlarını ciro artışı üzerinden evlere taşınması, zorunlu olarak uzaktan çalışma ile ilgili ya- vermek yerine başka bir sayı ile açıklayayım; dünyanın en zılım ve uygulamalarında da hızla popülerleşmesine neden büyük e-ticaret girişimlerinden Amazon, sadece Temmuz oldu. Bu uygulamalardan bir tanesiyse beyaz yakalı çalışan ve Eylül 2020 aralığında tam 248.500 yeni kalıcı çalışanı işe için vazgeçilmez bir yere oturdu: Zoom. Çevrimiçi bir toplan- aldı. Türkiye’de mobil market uygulaması Getir yıl sonuna tıyı Zoom’da organize etmek, toplantıya katılmak çok kolaydı gelindiğinde aldığı yatırımlarla 800 milyon dolardan fazla ve Google’ın bu konuda ücretsiz olarak sunduğu ve diğer hiz- değere ulaşmıştı. metleriyle de entegre çalışan birden çok alternatif çözümü Sağlık, temizlik, hijyen ve iyi olma/iyi hissetme alanlarında olmasına rağmen Zoom kısa sürede tüm dünyada görüntülü teknoloji yatırımları arttı. Birçok büyük teknoloji şirketi ar- iletişim ve toplantının standart uygulaması haline geldi. Zo- tık hayatımızın bir parçası haline gelen tıbbi maskeleri yeni om’un CEO’su Eric Yuan, Zoom’da günlük toplantı katılımcı fonksiyonlarla donatmaya başladılar. LG PuriCare serisine
PLAT 91 şarjlı bir maske ekledi; bu maske içindeki fanlar sayesinde alışkanlık olarak hayatımıza girebilir. Türkiye’de de, özellikle nefes alışı kolaylaştırıyor ve maske yokmuş gibi soluklan- İstanbul’da pandemiye rağmen scooter kiralama girişimleri- maya izin veriyor. Bilgisayar ekipmanlarında uzman ve ga- nin çoğaldığını gözlemliyoruz bir yıldır. mer’ların gözde markası Razer da geliştirdiği prototiple ağız bölümünü şeffaf malzeme ile kapatıyor ve konuştuklarımızı EV İÇİ SPOR UYGULAMALARI bir mikrofonla maske dışındaki hoparlörlerden yayınlayan bir ses sistemi kullanıyor. Bakkalda markette ağzımızda maske Son olarak tüm işimizin ve sosyal hayatımızın evlere tıkıldı- ile anlatmaya çalıştığımız şeyi 3-4 kere söylemek zorunda ğı 2020’de teknoloji ile yükselişe geçen bir başka alan, ev içi kalma halini yaşamış olanlarımız bu teknolojik desteğin ne spor uygulamaları oldu. Bu alanda tanıtılan en pahalı ekip- kadar önemli olduğunu hemen farketmiştir. manlardan birisi Mirror adlı ayna/ekran cihazı ve bu cihazla erişilen spor hocası erişimi üyeliğiydi. Mirror’un yıllık aidat- 3 BOYUTLU ALGILAMA CEBE GİRDİ larıyla birlikte ücreti Amerika Birleşik Devletleri’nde 2 bin 200 doları buluyor. Bu çok niş sayılabilecek ürün pandemi ile Akara Robotics hastane ve sağlık merkezleri için Violet adın- spor salonlarının kapanması ve aktif kalmak isteyen kişilerin da bir dezenfektasyon robotu geliştirdi ve tanıttı. Bu robot ev içinde egzersiz yapmak için kendilerince yollar aramaya ultraviyole ışınlarla bir odayı kısa sürede mikrop, virüs ve başlamasıyla gündeme geldi ve yıl ortasında dev spor giyim bakterilerden arındırabiliyor. Benzer bir robotu Akara Robo- şirketi Lululemon tarafından 500 milyon dolara satın alındı. tics’ten yaklaşık 1 ay sonra LG’nin de tanıtması bu alandaki Bu satın alma, spor salonlarının eski popülerliğine kavuşma- otomasyon ve hız ihtiyacını da kanıtlar nitelikteydi. ma ihtimalinin yüksekliğini de vurgulayan bir karardı. E-ticaretten bahsedince teslimat konusuna girmemek ol- Zor bir yılı geride bıraktık. Çoğumuz yeni uygulamaları kul- maz. Küçük kargoların ve siparişlerin teslimatında maliyet lanmaya adapte olduk. HES kodu gibi yepyeni bir kimlik aracı düşürmek ve hız kazanmak için drone teknolojisinden yarar- hayatımıza girdi, e-devlet üzerinden seyahat izni başvurusu, lanmak uzun süredir teknoloji şirketlerinin üzerinde çalıştığı e-Nabız üzerinden aşı sırası gibi birçok sağlık merkezli hiz- bir alan. Google’ın çatı şirketi Alphabet bünyesinde faaliyet meti dijital olarak takip etmek artık günlük hayatımızın bir gösteren Wing de hizmet verdiği ülkelerden Avustralya’da parçası oldu. Pandemi bizim ve sevdiklerimizin hayatını teh- pandemi sırasında rekor sayıda teslimat gerçekleştirdiğini dit ederken ülkelerin ve kurumların dijital dönüşümünü de açıkladı. Wing Avustralya dışında ABD ve Finlandiya’da da inanılmaz bir şekilde hızlandırdı. aktif olarak hizmet sunuyor. Apple’ın son iPad Pro modelin- den sonra yeni telefon modellerinden iPhone 12 Pro ve iPho- YALÇIN PEMBECIOĞLU ne 12 Pro Max’e de 2020’de eklediği LiDAR Tarayıcı, yüksek KİMDİR? teknoloji ürünü olan bu algılama sisteminin yakın zamanda birçok telefona gireceğinin işareti oldu. LiDAR, sürücüsüz Malatya’da doğdu ve büyüdü. Bilkent İktisat’ı bitirdik- otomobillerin çevresel algılamalarında da kullanılan çok üst ten sonra Rpm Radar’da müşteri ilişkileri bölümünde düzey bir tarama teknolojisi ve yakın zamana kadar sadece reklamcılığa giriş yaptı, yerli ve yabancı birçok marka büyük ve pahalı ekipmanlar olarak piyasada bulunabiliyor- için çalıştı. Tofaş’ta Alfa Romeo’nun pazarlama iletişi- du. LiDAR teknolojisinin cep telefonuna kadar girebilmesi, minden sorumlu olarak çalıştı. 2005’te Aygül Öndeş 3 boyutlu obje tarama, çevre algılama ve gerçek zamanlı ile birlikte dijital inovasyon, yaratıcılık ve tasarım ko- artırılmış gerçeklik uygulamaları gibi birçok yeni alanda cep nularında Türkiye’nin en popüler bağımsız internet telefonu kadar ufak bir cihazla geliştirme ve uygulama yapı- platformu Bigumigu’yu kurdu. 2011’de Bigumigu’yu labilmesine olanak tanıyacak. şirketleştirerek Türkiye’de pazarlama ve reklam sektö- Pandemi başında evlere kapanma ile büyük darbe alan mik- rünün ilk “trend ajansı”nı hayata geçirdi. O yıldan beri ro-mobilite girişimlerinin başında yer alan scooter paylaşım de ülkenin en değerli markalarına trend danışmanlığı ve kiralama uygulaması Lime’ın CEO’su Wayne Ting, insan- ve eğitimi veriyor. Yöneticiliğini yaptığı Bigumigu bu- ların sokaklara çıkmasıyla birlikte pandemi sonrası sürecin gün Türkiye’de yaratıcı sektörlerin en çok takip ettiği mikro-mobilitenin yeni yükselişine tanık olacağını söylüyor. dijital yayın. Pandemi bitse de sağlığımızı koruma önceliklerimiz ve temiz- lik alışkanlıklarımız kolay kolay pandemi öncesine dönmeye- cek gibi görünüyor. Toplu taşıma araçlarını kullanmak yerine bireysel ucuz araçlarla şehir içi ulaşıma katılmak da yeni bir
92 ALMANAK 2020 SERKAN KARAISMAILOĞLU Sinirbilimci 2020 YILI BEYNİMİZ AÇISINDAN BİTMEK BİLMEYEN BİR İŞKENCEYDİ 2020 yılına girmemizden çok kısa bir süre sonra fark ettik ki girdiğimiz sadece yeni bir yıl olmakla sınırlı değildi. Henüz daha Ocak ayının ortalarındayken bizden yaklaşık 7 bin kilometre uzakta çok hızlı bulaşabilen bir virüsün varlığını öğrendik. Ve bu hızlı virüs, tüm dünyayı beraberinde getirdiği bilinmezlikle taçlandırdı. İnsan beyninin kaldıramayacağı en temel durumun bilinmezlik olduğunu söyleyen Sinirbilimci Serkan Karaismailoğlu’na göre 2020 yılını tam bir kâbusa çeviren de bu devasa bilinmezlik oldu. Daha önce benzeri yaşanmamış, deneyimlenmemiş ve öğre- sa bilinmezlik beynimiz açısından bitmek bilmeyen bir işken- nilmemiş bir dönem olarak 2020 size göre nasıl geçti? ceye dönüştü. O nedenle pandemi ve kısıtlamalar nedeniyle 2020’yi tek bir kelimeyle ifade etmem gerekseydi kullanaca- bireysel olarak kendimize ya da ailemize ayıracağımız zaman ğım kelime kesinlikle “bilinmezlik” olurdu. Onca zaman geç- teorik olarak artsa da bu vakit neredeyse kimse tarafından mesine rağmen virüsün kimi, nasıl etkileyeceğini hala tam verimli bir şekilde kullanılamadı. Çünkü tıpkı ayakkabının içine anlamıyla öğrenemedik. Bazılarını öldürecek kadar güçlüyken kaçmış o küçük taş gibi bu bilinmezlik beynimizi sürekli rahat- çoğu insan semptom bile göstermedi. Klinik anlamda yorum- sız edip durdu. lanacak bir sürü veri olsa da kısaca Sars Cov-2 gizemini hala koruyor. Ve bu gizem insan beyninde büyük bir bilinmezlik Yeni bilgilerle birlikte gelen bu bilinmezliğe nasıl tepkiler olarak yer aldığından, hayat hepimiz açısından tam anlamıy- verdik? Reaksiyonlarımızda akıl mı öndeydi, içgüdüler mi? la psikolojik bir işkenceye dönüştü. Çünkü koşullar ne olursa Tepkilerimizi birkaç dönemde incelemek konunun anlaşıl- olsun insan beyninin kaldıramayacağı en temel durum “bi- ması için daha faydalı olur. Birincisi; virüsle ilgili haberler ilk linmezlik” dediğimiz durumdur. Beyin boşluk sevmez. Yanlış çıkmaya başladığında insanlığın büyük bir kısmının ilk tepki- yapma pahasına bile olsa o boşluğu anında doldurmak ister. si olan “görmeme çabası”. Zaten yeterince yoğun ve stresli Çünkü beyin yanlışı bile bilinmeze tercih eder. bir hayatımız vardı ve kendimize ayıracağımız o dar vakitte İnsanlık için 2020 yılını tam anlamıyla kâbusa çeviren bu deva- de bu tarz can sıkıcı haberleri görmek istemiyorduk. Hem
PLAT 93 geçmişte yaşanan deli dana hastalığı, domuz gribi benzer Pandemi ve kısıtlamalar nedeniyle bireysel olaylarda korkulan senaryoların hiçbiri gerçekleşmemişti. Ta- olarak kendimize ya da ailemize ayıracağımız rihte İspanyol gribi gibi geniş ölçekte salgınlar olmuştu ama zaman teorik olarak artsa da bu vakit o zamanlara göre bilim zaten yeterince ilerlemişti. Her şeye neredeyse kimse tarafından verimli bir şekilde anında çözüm bulan bilim insanları bu sorunu da kısa sürede kullanılamadı. Çünkü tıpkı ayakkabının içine çözecek bir ilaç bulurlardı. Ama bulamadılar… kaçmış o küçük taş gibi bu bilinmezlik beynimizi İlerleyen zamanda, başta İtalya olmak üzere Avrupa’dan ge- sürekli rahatsız edip durdu. len haberler medyanın abartma potansiyelinden bile daha kötü görünüyordu. Hangi sorun olursa olsun ekranlar aracı- nıza rağmen “ne olur ne olmaz” diyerek sizi kusturur. Tüm lığıyla her soruya cevap verebilen TV-bilim insanlarının sirke, insanlığın market raflarındaki tuvalet kâğıtlarına bir anda hü- tuzlu su ve diğer taktiklerinin işe yaramadığı anlaşıldığı an cum etmesinin altında yatan nedenlerden biri de budur. Belir- hemen herkes eş zamanlı bir şekilde beynindeki panik düğ- li reyonlara yönelen insan grupları hiç ihtiyacınız olmasa bile mesine bastı. Normalde insanlar arasında davranış şekilleri sizi o reyonlara çoktan yönlendirir. Bir de bakmışsınız 1 yıllık açısından büyük farklar vardır. Kimisi bir olaya çok çabuk tep- tuvalet kâğıdı stoku ile eve dönüyorsunuz. Sonuçta bu kadar ki verirken kimisi uzun süre soğukkanlılığını koruyabilir. Ama çok insan yanılıyor olamaz. söz konusu “panik hali” olduğunda insanlar hızla birbirine Panik duygusu kısa bir sürenin ardından yerini “korku” duy- benzemeye başlar. Çünkü panik virüsten bile daha bulaşıcıdır. gusuna bıraktı. Ülkemizde ilk COVID-19 vakasının görüldü- Doğal olarak hızla yayılan panik, sürü psikolojisi adı altında ğü günden itibaren zaman içinde herkes başta boğaz ağrısı toplu insan davranışlarına neden oldu. olmak üzere birçok semptomu hissetmeye başladı. Çünkü Panik durumunda beynimizdeki otomatik pilot bilinçli dü- “nosebo1” dediğimiz mesele tam da bunu gerektiriyordu. şünen kısımlarımızı anında baskılar. Çünkü hayatta kalmak İnsanlığın büyük bir kısmı “plasebo*” kelimesini bir yerlerde gerekmektedir ve yaşam adlı mucize, insanın bilinçli düşün- duymuştur. Herhangi tedavi edici bir özelliği olmamasına mesine bırakılamayacak kadar değerli bir şeydir. Söz konu- rağmen sırf inandığınız için semptomlarınızda hafifletici etki su beynimizdeki otomatik pilot olduğunda, artık bilinçli bir yapan kavrama plasebo denir. Nosebo dediğimiz kavram ise sorgulama yapamayacağımızdan çevremizdeki kişilerin dav- plasebonun zıttı etki gösterir. Yani ortada sizi hasta edecek ranışları bizler için yönlendirici olur. Örneğin; yakınlarınızda bir unsur olmasa bile sırf siz inandığınız için vücudunuzun kusan birinin sesini duyarsanız, anında sizin de mideniz bu- lanır. Hatta yanlışlıkla o tarafa bakarsanız sizin de kusmanız 1 Bu kavramları daha detaylı merak edenler “Plasebo, Nosebo ve Beklenti- çok yüksek bir ihtimaldir. Peki neden böyle bir durum oluşur? nin Gücü – Ortapia Youtube kanalı” başlıklı videoya göz atabilirler. Çünkü beyin işini asla şansa bırakmaz. Karşınızdaki kişinin kusması muhtemelen yediği bir şeyden zehirlendiğini göste- rir. Siz de onun yakınında olduğunuza göre aynı şeyden yemiş olma ihtimaliniz vardır. Çünkü ne kadar gelişirsek gelişelim beynimiz bizi aynı mağarada yaşayamaya devam eden ilkel insanlar olarak görür. O nedenle, hiçbir hata yapmamış olma- SERKAN KARAISMAILOĞLU KİMDİR? Kendisi çok küçükken eve gelen kadın komşuların annesine bölümünde tamamlamıştır. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fa- sorduğu “Bugün beyin için ne yaptın?” sorusunu tümüyle kültesi Fizyoloji Anabilim dalından yüksek lisans derecesini yanlış anlayıp (meğerse annemin babam için yaptığı ye- 2009 yılında, doktora derecesini ise 2014 yılında almış olup meği soruyorlarmış) her gün beyin ile ilgili yeni bir bilgi halen aynı yerde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Sinirbi- öğrenme çabasıyla büyümüş ama halen çocuk olan bir ye- lim alanında çalışmalarına devam etmekte, çeşitli ulusal ve tişkindir. Her şeyi yapmaya çalışıp, hiçbir şeyi yapamamış uluslararası dergilerde makaleleri bulunmaktadır. Ülkemizde olmanın verdiği hüzün ve hazla yaşamaktadır. sinirbilimin daha anlaşılır bir dille daha geniş kitlelere ulaş- Lisans eğitimini 2005 yılında Hacettepe Üniversitesi Biyoloji masını amaçlayan “ortapia” projesinin kurucusudur.
94 ALMANAK 2020 hastalığa ait semptomları göstermesi durumuna nosebo de- mizi düşünüyorum. Bundan sonrasında düzelmeler düşündü- nir. Sonuçta pandemi sırasında evde kalmak zorunda kalan ğümüzden daha hızlı olabilir. En azından böyle umut etmek insanların yapabileceği bir sürü pozitif şey varken korku ve istiyorum. nosebo’nun yarattığı huzursuzluk nedeniyle bu zaman dilimi- ni olabildiğince kötü kullandık. Pandemi süreci tüketici davranışlarına nasıl yansıdı? Bu sü- Ve umut ve depresyon dönemi… Kendilerini hapiste hisseden reçte davranışlarımızı belirleyen prefrontal korteks mi lim- insanlık için en büyük “umut” yaz ayları oldu. Sonuçta bu salak bik sistem mi oldu? virüsün kızgın güneş ışınları altında yok olacağı bilgisine top- Ne yazık ki korku ve panik sürecinde beynimizin mantıklı kıs- luca inanmak istedik. Bu beklentinin verdiği güven ile ağızda mından sorumlu olan prefrontal kortekse zerre söz hakkı ver- olması gereken maskeler hızla bilek ya da dirseklere transfer medik. Ama size daha ilginç bir şey söyleyeyim. Aslında söz oldu. Özgürlüğünün kısıtlandığını düşünen insanların bazıları konusu modern insan ve tüketim anlayışı olduğunda prefron- toplu eylem yaptı, bazıları ise toplu bir şekilde umursamadı. tal korteksimizin suskunluğu pandemiden çok daha öncesine Sonuçta, daha kötü bir hale gelecek hastanın o aşamaya geç- dayanıyor. meden önce kendisini hafif iyi hissetmesi gibi geçirdik koca Pandemi bize çok ilginç bir gerçeği gösterdi. İzolasyon ve di- yaz aylarını. Karantinada geçirdiğimiz 2 ay ders almaya yet- ğer kısıtlamalar hemen hemen tüm ekonomileri çökme nok- medi ve sonra Westerosluların bizi çok öncesinden uyardığı o tasına getirdi. Ama ortada anlaşılmayan, en azından benim meşhur kış geldi. Yazla beraber alevlenmeye çalışan umut ate- anlamadığım bir durum vardı. Tüm bu süreç boyunca insanlı- şi ikinci soğuk dalgayla beraber tam anlamıyla söndü. Kısıtla- ğın temel ihtiyaçlarına yönelik olan talep ve bunların üretimi malar ile beraber gerek sosyal gerekse de ekonomi anlamında hiçbir şekilde azalmamıştı. Aksine birçok insanın depolama hepimizin beyni doğrudan “depresyon”a girdi. ihtiyacı nedeniyle söz konusu temel ihtiyaçlar olduğunda, tü- Aşının dağıtımına başlanması birçok insana bekleme işkencesi için bir tarih verdi. Yani bilinmezlik ufak da olsa bilinir hale gel- Çok sevdiğim bir söz vardır, der ki; “Doğa insanın meye başladı. Bu durum beynimize dayanma gücü verecek ihtiyaçlarını karşılar, açgözlülüğünü değil.” O çok önemli bir gelişmeydi. Bununla beraber kendi sorumsuz- nedenle pandemi sonrası tüm insanlık olarak içine luklarının faturasını hiç çekinmeden bir zaman dilimine yani düştüğümüz bu tüketim çılgınlığına hep beraber bir 2020’ye yükleyen insanlar için 2021’in başlaması bile başlı son verebiliriz umarım. Çünkü doğa buna değer. başına bir motivasyon kaynağı oldu. Bundan sonrasında ne olacağı ise tümüyle aşının gücüne ve bizim kurallara uymamı- za bağlı. Kişisel fikrime gelirsek, zor olan kısmı çoktan geçtiği-
96 ALMANAK 2020 ketimimiz artmıştı bile. Ama buna rağmen tüm ekonomilerin Salgının en yoğun olduğu dönemlerde, herkesin C çökme noktasına gelmesi bize net bir gerçeği göstermiş oldu. sınırlarını kapadığı bir noktada kendi kendimize M Ekonomi denen sistemin temelini, temel ihtiyaçlar oluştur- kalmanın ve kendi kendimize yetebilmenin ne Y muyordu. demek olduğunu öğrendik. Gıdadan teknolojiye, CM Çok uzun zamandır insanlara sürekli pompalanan bir tüketim sağlık malzemelerinden keşfedilen aşılara kadar MY çılgınlığı var. Televizyonlarda dönen yüzlerce reklamın hiçbiri- birçok noktada ülkece üretemezsek kısa sürede CY si sizin mantığınızla ilgilenmez. Çünkü beynimizin asıl patronu nasıl tükeneceğimizle ilgili çok önemli bir dersti CMY limbik sistem olduğundan doğrudan duygularınızı hedeflerler. tüm yaşadıklarımız. K Örneğin; hayatınız boyunca ihtiyaç duymayacağınız bir şeyi size sunar ve der ki; “Çünkü siz buna değersiniz”. Bu cümle tapları düşünün. Ya da yapmayı düşündüğünüz ama zaman mantıksal açıdan size hiçbir şey ifade etmese de kesinlikle olmadığı için ertelediğiniz birtakım işlerinizi. İşte bu pande- kendinizi iyi hissetmenize neden olacaktır. Çünkü içinizdeki o mi süreci ertelediğimiz birçok şeyin aslında zamanla bir ilgisi ses bu söyleme inanacaktır. olmadığını bize gösterdi. Özellikle kısıtlama dönemlerinde, Perakende sektörüne hizmet eden bir platformda bu cüm- zamanın çok daha kullanılabilir olduğu günlerde bile bazı ki- leleri kurmanın anlamsız olduğunun farkındayım ama bu bir tapları okumak istemeyişimiz bunun en net göstergelerinden gerçek ve pandemi koşulları bu gerçeği bize daha görünür biriydi. Çünkü o kitapların hepsi Tsundoku’ydu2 ve zaman ne hale getirdi sadece. İnsanlar açısından birtakım ihtiyaçlar ya- kadar genişlerse genişlesin biz onları asla okumayacaktık. ratıp daha sonra da onları bu ihtiyaçlara bağımlı kılmak kısa Tıpkı bazı işleri hiçbir zaman yapmayacağımız gibi. vadede kârlı olsa da uzun vadede hepimizin sonunu getire- cek kontrolsüz bir eylemdir. Çok sevdiğim bir söz vardır, der Ve son olarak; beynimiz 2021’e hazır mı? ki; “Doğa insanın ihtiyaçlarını karşılar, açgözlülüğünü değil.” Benim de cevabını merak ettiğim en can alıcı sorulardan biri O nedenle pandemi sonrası tüm insanlık olarak içine düştü- kesinlikle bu soru. Ne yazık ki bu sorunun cevabına pande- ğümüz bu tüketim çılgınlığına hep beraber bir son verebiliriz mi sonrasında ulaşacağız. Salgın, virüs, doğa vs. adını ne umarım. Çünkü doğa buna değer. koyarsanız koyun. Sistem bize çok net bir mesaj verdi. Eğer insanlık olarak bu mesajı anlamaya çalışıp pandemi sonrası Gündelik hayatın akışı, yaşam şeklimiz, sosyal ilişkilerimizin için dersler çıkarabilirsek beynimiz 2021 ve sonrasına hazır biçimi neredeyse tamamen değişti. Kimler buna daha kolay olacak diyebiliriz. Pandemi tümüyle ortadan kalktığında eğer uyum sağladı, kimler zorlandı? bu süreci ve yaşanılan deneyimleri unutup tümüyle eski alış- Açıkçası pandeminin yarattığı korku ve panik hali için bir kanlıklarımıza dönersek bu hepimiz açısından çok büyük bir uyum sürecinden bahsetmek doğru olmaz. Ama söz konusu kaybın başladığı an olacaktır. kısıtlamalarla başlayan süreç olduğunda bazılarımızın fiziksel Kabul etmek gerekir ki; tüm pandemi süreci acı verici oldu- izolasyona çok daha hızlı adapte olduğunu rahatlıkla söyle- ğu kadar birçok noktada öğretici de oldu. Özellikle salgının en yebiliriz. İnsanlar davranış şekillerine göre çeşitli sınıflandır- yoğun olduğu dönemlerde, herkesin sınırlarını kapadığı bir malara ayrılırlar. Bunlardan en iyi bildiğimiz ikisi, içe dönük noktada kendi kendimize kalmanın ve kendi kendimize yete- (introvert) ve dışa dönük (extrovert) davranış modelleridir. bilmenin ne demek olduğunu öğrendik. Gıdadan teknolojiye, Yalnızlığı yaşam felsefesi haline getirmiş içe kapanık kişilerin sağlık malzemelerinden keşfedilen aşılara kadar birçok nok- bu izolasyona çok daha hızlı uyum sağladığını rahatlıkla söy- tada ülkece üretemezsek kısa sürede nasıl tükeneceğimizle leyebiliriz. Hatta bazıları için bu durum pozitif bir etkiye bile ilgili çok önemli bir dersti tüm yaşadıklarımız. Umarım pan- neden olmuş olabilir. Diğer taraftan pandeminin en büyük ha- demi sonrasında gireceğimiz bu dersin sınavından geçebiliriz. sar oluşturduğu kişilerin dışa dönük, sosyalleşmeye bağımlı Çünkü 2021 de dahil olmak üzere önümüzdeki tüm yıllar bu insanlar olduğu çok net görülmektedir. değişimi görebilen ve uygulayabilen beyinlerin üzerinde yük- İnsanların kimisi “içe dönük”, kimisi “dışa dönük” olsa da kısıt- selecek. lamalar sayesinde hepimiz ilginç bir ortak noktada buluştuk ve “gerçeğe-dönük” olduk. Peki neydi karşımıza çıkan bu acı 2 Tsundoku: “Bir kitabı aldıktan sonra okumamak ve diğer okunmamış kitap- gerçek? Yoğun bir hayat yaşayan herkesin kendisini inandır- ların arasına koymak” anlamına gelen Japonca kelime. dığı çok derin bir bahanesi vardır. “Yapacak çok şey var ama zaman yok.” Örneğin; normalde okumak istediğiniz fakat sırf vaktiniz olmadığı için okuyamadığınız, kitaplığınızdaki bazı ki-
98 ALMANAK 2020 HİLAL DOYMUŞ Uzm. Klinik Psikolog PSIKOLOJIK DÖNÜŞÜMÜ YAPABILENLER GELECEĞI AYAKTA KARŞILAYACAK Henric Ibsen “Bir insanın hayatı boyunca kendini kandırdığı şeyi elinden aldığınız anda mutluluğunu da bitirirsiniz” diyor. Hazirandan sonra ortaya çıkan tablo tam da buydu işte. Çünkü tüketim, insanların kendilerini oyaladıkları bir araçtı. Mart ve Haziran döneminde olan sadece bunun yerini market alışverişinin ve istifçiliğin almasıydı. Yani değişiklik değil yer değiştirme dediğimiz mekanizma işledi. Herkes içsel huzursuzluğu bastırmanın başka bir yolunu buldu. Pandemi sürecinin başından bu yana farklı psikolojik evreler- psikolojik olarak alışıldık hale dönüşmeye başladı. den geçildi; psikolojik tepkilerde de dönemsel farklılıklar ya- Ekim ayından sonra vaka sayılarında aslında ilk baştaki tab- şandı. 2020 Mart ayında Türkiye’de ilk COVID-19 vakasının loya dönülmüştü. Bununla birlikte psikolojik açıdan Mart görülmesiyle birlikte yoğun şekilde tedirginlik, kaygı ve hatta ayındaki tepkilerin pek çoğunu görmedik. Çünkü yaşam dü- panik duyguları yaşandı. Sürecin ne olacağı ve nasıl ilerleye- zenindeki değişikliğe adaptasyon, psikolojik uyumu da büyük ceğine dair belirsizlikler çok fazla olduğu için bu duyguların ölçüde beraberinde getirdi. Genel olarak ifade ettiğim ve bu yaşanması zaten olasıydı. Belirsizlik ve kaygının hâkim olduğu tablodaki değişikliklerin de desteklediği ana nokta, olaylar ortamlarda, sosyal destek ve paylaşım ihtiyacı artar. Bunun karşısında ani duygusal tepki vermek yerine sürecin ortala- evrimsel bir temeli var. Korktuğumuz şeye karşı birlik olursak, masını alarak yaklaşım geliştirenler psikolojik açıdan pande- çoğalırsak onunla daha kolay baş edebileceğimizi düşünürüz. mi sürecini en hasarsız atlatanlar oldu. Bu nedenle kaygı sosyal medya üzerinden herkese bulaşır oldu. Fakat “birlik olma” kendisinden beklenilen rahatlığı ge- DEĞİŞİKLİK DEĞİL YER DEĞİŞTİRME tirmedi ve duygular panik seviyesine yükselmeye başladı. MEKANİZMASI İŞLEDİ Kısıtlamalar, önlemler ve vaka sayılarındaki azalmayla Hazi- ran ayına gelindiğinde psikolojik olarak da normalleşme sü- Süreç aslında tam da beklediğimiz gibi ilerledi. Zira daha reci başladı. Yani başlangıçta kriz olarak algılanan bir durum önceki toplumsal travma dönemlerinin de hep buna benzer etkileri olmuş. İnsanların önce hayatın anlamına dair farkın-
PLAT 99 dalıklarının artması ve kısa süre içinde bunun uçup gitmesi. Pek çok insan pandemi döneminin psikolojik olarak geleceğe İkincil olarak travmaya maruz kalanlarda gözlenen çabuk yansıyacağına inanıyor olabilir. Son dönemde özellikle kaygı açığa çıkıp çabuk sönen anlamsal değişiklikler bunlar. Trav- bozukluğu gibi belirli birtakım patolojilerde artış görsek de maya ikincil olarak maruz kalmak nedir derseniz; yaşanan bunlar varoluşsal sancılar... İnsanın kendini ve hayatını an- travmatik olayın kendisinden değil etkilerinden etkilenmek lamlı hale getirme çabasındaki süregelen yanlışlığa ve sistem- ya da yaşayanları gözlemlemek demektir. Pandemi sürecine sel özelliklere kendini kaptırmışlığı ile yüzleşmesinin getirdiği özelleştirdiğimizde kendisi ya da bir yakını virüs kapmayan, sıkıntılar... İnsan için asıl mesele “şu an olan” değil “şu ana ka- ölümle doğrudan yüz yüze gelmeyen çoğunluktan bahse- dar olagelen”. Pandemi sürecinden önce de depresif belirtile- diyoruz. Travmadan doğrudan etkilenenlerde yani bir yakı- ri, anlamsal boşlukları, kaygı bozukluklarını klinikte yoğun ola- nını kaybeden, kendisi veya aile bireyi uzun süre hastalığın rak görüyorduk. Biyolojik kökenli olanlar dışındakilerin çoğu zorluğuyla mücadele eden kişilerde hayata dair anlamsal gerçek yaşam sorunlarından değil yaratılmış problemlerden farkındalık daha geç oluşur ama daha kalıcı olur. Çoğunluğun besleniyordu. Şu anda gerçek bir problemin getirdikleri ile oluşturduğu ikincil etkileri yaşayanlarda ise hemen sönen bir yüzleşiyoruz. Önümüzdeki süreçte ekonomik krizin boyutları etki görüyoruz. derinleştikçe yaşanan psikolojik tepkimeler artacaktır; ama Başka bir açıdan şöyle açıklamak da mümkün: eleştirel gerçek- bu da gerçek bir probleme verilen doğal tepki olacaktır. liğin savunucularından Henric Ibsen “Bir insanın hayatı boyun- ca kendini kandırdığı şeyi elinden aldığınız anda mutluluğunu TRAVMA SONRASI BÜYÜME da bitirirsiniz” diyor. Hazirandan sonra ortaya çıkan tablo tam da buydu işte. Çünkü tüketim, insanların kendilerini oyaladık- İnsanın yaşadığı zorluklardan güçlenerek çıkabileceğini ifade ları bir araçtı. Mart ve Haziran döneminde olan sadece bunun eden travma sonrası büyüme dediğimiz bir kavram var. Pande- yerini market alışverişinin ve istifçiliğin almasıydı. Yani deği- mi sürecinden psikolojik olarak daha dayanıklı, zihinsel olarak şiklik değil yer değiştirme dediğimiz mekanizma işledi. Herkes daha güçlü çıkma ihtimalimiz var ve dikkatimizi yöneltmemiz içsel huzursuzluğu bastırmanın başka bir yolunu buldu. gereken nokta bu. Yavaşlamayı ve hayatın üzerine düşünebil- meyi deneyenlerimiz bu süreçten daha güçlenerek çıkacak. ÇOCUKLARIN UYUM POTANSİYELİ Çocukluktaki psikolojik yapı, içinde bulunulan ortama ve ai- ciddi değişiklikler oldu. Ama sadece bazılarının değil bütün leye adapte olmak üzerine olduğu için çocukların uyum be- çocukların aynı farklılıklara maruz kalması bu noktada ko- cerileri yetişkinlere göre daha iyidir. Bununla birlikte aynı laylaştırıcı oldu. Çocuklarda “bu sadece benim yaşadığım yetişkinlerdeki gibi çocuklarda da bireysel farklılıklar gö- bir olumsuzluk” algısının oluşmaması psikolojik olarak başlı rülür; kimisi olayları daha çabuk kabullenirken kimisi daha başına koruyucu işleve sahiptir. Ailenin üzerine düşen “bu çok zorlanır. Bu farklılığı ortaya çıkaran iki temel etken söz süreçten biz de herkes kadar etkileniyoruz” düşüncesini konusu. Bunlardan ilki anne ve babanın değişikliklere gös- vermektir; “herkesten daha hassas ya da dayanıksız oldu- terdiği duygusal reaksiyonun niteliği; ikincisi ise çocuğun ğumuz için değil, herkes kadar”… yaşam tarzı ve günlük rutinlerindeki zorunlu değişiklik dü- Hepimiz hayatın bize sunduklarına karşı gösterdiğimiz zeyidir. Pandemi sürecinde çocuk ebeveyninde yatışma- tepkilerle kimliğimizi oluşturuyoruz. Bu zorlu dönem iyi yan bir kaygı, aşırı önlem alma, hayata karşı aşırı kırılganlık yönetilirse çocuklarımızı daha güçlü ve dayanıklı da kılabi- veya tehdit algısı gözlemliyorsa kendisinde de güvensizlik lir. Pandemi dönemi olmasaydı da hâlihazırda çocukluğun- duygusu gelişecek ve uyum potansiyeli düşecektir. “An- da savaş görmüş, aile içi şiddete maruz kalmış, deprem nem babam bu sorun karşısında aciz ve çaresizse benim yaşamış, evini yuvasını kaybetmiş insanlar hep olacaktı. zaten buna gücüm yetmez” düşüncesi içsel olarak çocuğu Bu dönemde çocuklar eğitim ve sosyallik açısından zorluk zorlar. Dolayısıyla ebeveynlerin bu süreçteki tutumu, ço- yaşasalar da evlerinde anne babaları ile birlikte ve güven- cuğun uyum düzeyi açısından çok önemli. de olduklarında psikolojik travma yaşama oranları, hayatın Çocukların uyum potansiyelini belirleyen ikinci değişken pek çok olumsuzlukları ile kıyaslandığında korktuğumuz de yaşam tarzı ve günlük rutinlerindeki değişikliğin dü- kadar olmayacaktır. Yeter ki biz durumu onların gözünde zeyidir. Bu dönemde tüm çocukların günlük rutinlerinde felâket haline getirmeyelim.
100 ALMANAK 2020 Kriz zamanları insanın özünü açığa çıkarır. Stres seviyesi arttıkça insanlar en ilkel ve en temel savunmaları ile hareket ederler. Bencil daha bencil, fedakâr daha fedakâr olur. Bencil olanlar iyice kapanıp sadece kendi dünyalarında kalırken fedakâr olanlar daha çok diğerlerine yönelmeye başlarlar. İnsanın özünü görmenin en iyi yolu stres düzeyini arttırmaktır. Prof. Dr. Kemal Sayar “Ruhun Derin Yaraları” kitabında, var- ridir. Üçüncüsü çözüm odaklılık; soruna değil çözüme yönel- lığın birbirine bağlı ve bağımlı olduğu dünyada başkasının meliyiz. Zihinsel ve duygusal enerjimizi değiştirebileceğimiz acısına sırt çevirerek yaşayamayacağımızdan bahseder. konulara odaklamalı, yapamayacaklarımız için gereksiz enerji Gözlerimizi kaçırarak görmezden gelmeyi başardığımız bü- tüketmemeliyiz. Dördüncüsü sorumluluk almak ve hayata yük insanî krizler varken, gözümüzle göremediğimiz küçücük etki edebilme inancı taşımaktır. Yani kendi davranışlarımızda bir organizmanın bize kendini kabul ettirişine tanık oluyoruz. neleri değiştirdiğimizde sonuçlarda farklılık yaratabileceği- Rekabet, hırs, karşılıklı mücadele gibi dünyanın ekonomik ve mize dair farkındalığımızın ve bilincimizin olmasıdır. Beşincisi siyasî yapısına uymaya bizi zorlayan ve bir nevi düzen ta- sosyal bağlar geliştirmektir; kendimizi güvende hissedebi- rafından oluşturulmuş duygu durumları yerine birbirimizi leceğimiz, gerektiğinde destek görebileceğimizi bildiğimiz kollayıp gözetebildiğimiz, başkasına ne olduğunu umursa- sosyal ilişkilere sahip olmamız hayata karşı bizi güçlü kılar. yabildiğimiz, içe ve öze yakın duygulanımlarla devam eder- Sağlam sosyal bağların olması bize, başkalarının deneyimle- sek geleceği psikolojik olarak ayakta karşılayacağız. Bunu rinden öğrenebilme imkânı da tanır. Sonuncusu ise gelece- yapamayan ya da düzen tarafından oluşturulmuş psikolojik ğin iyiliğine odaklanmak; başımıza gelen olaylar ne kadar zor süreçlerle yaşamaya devam edenler kendi psikolojik buhran- olursa olsun bunun geçici olduğunu bilmek ve geleceğin daha larından çıkamayacaklar. iyi olacağına inanmaktır. Dijital dönüşümü yapamayan kurumların yeni dünya dü- Sıraladığım bu altı temel beceriye sahip olan kişiler dayanıklı, zeninde ayakta kalamayacağı düşüncesinde artık hepimiz esnek, çabuk yıkılmayan kişilikleri sayesinde diğerlerine göre hemfikiriz. Aynı durum kendi psikolojik dönüşümümüz için daha avantajlı durumda Burada özellikle görmemiz gereken de geçerli. Psikolojik dönüşümü yapabilenler geleceği ayakta nokta, bu becerileri kendi çabamızla geliştirebileceğimizdir. karşılayacak. Kendinizi ne kadar inşa eder, oluşturur, dönüştürürseniz ha- yata etki alanınız da o kadar genişler… HAYATIN SIKINTILARI AYRIMCILIK YAPMAZ KRİZLE ORTAYA ÇIKAN ÖZ Pandemi sürecinde sık sık telaffuz etmeye başladığımız bir kavram var; resilyans. Bunu psikolojik dayanıklılık ya da Kriz zamanları insanın özünü açığa çıkarır. Stres seviyesi yılmazlık olarak ifade edebiliriz. Hayatın zorlayıcı ve stresli arttıkça insanlar en ilkel ve en temel savunmaları ile hareket olayları karşısında yıkılmadan ayakta kalabilmek ve ruh sağ- ederler. Bencil daha bencil, fedakâr daha fedakâr olur. Ben- lığımızı koruyabilmek diyebiliriz. Bir fizik terimi olan resilien- cil olanlar iyice kapanıp sadece kendi dünyalarında kalırken ce’ın psikolojiye aktarılmış hali. Bir maddenin kendisine uy- fedakâr olanlar daha çok diğerlerine yönelmeye başlarlar. İn- gulanan basınç karşısında kırılmadan şekil alabilme becerisini sanın özünü görmenin en iyi yolu stres düzeyini arttırmaktır. ve esnekliğini ifade eder. Aynı durum bizler için de geçerlidir, Hele de bu seviye kriz düzeyine yükseldi mi o zaman kimin çünkü hayatın sıkıntıları ayrımcılık yapmaz. Zaman zaman hayatla daha iyi baş edebildiği ortaya çıkar. hepimizi zorlar; uyum sağlamaya, yeniden şekillenmeye iter. Olaylar karşısında verdiğimiz tepkilerin pek çoğu otomatik Psikolojik sağlamlığı, duygusal dayanıklılığı yüksek olanları- olarak açığa çıkar. Herhangi bir mantıklı düşünme süreci mız bu dönemeçleri daha rahat atlatır. işlemeden, alışkın olduğumuz ve bildiğimiz şekilde sorunları çözmeye yelteniriz. Bu sorun çözme alışkanlıklarımız ve dav- Psikolojik sağlamlığı-dayanıklılığı yüksek olan insanların ranışlarımız, daha ziyade “şema” dediğimiz temel düşünce ayırt edici özelliklerini şöyle sıralamak mümkün: Kabul duy- kalıplarımızın yapısına göre oluşur. Şemalar kendimizi, diğer gusunun yüksek olması; kendimizi eksikliklerimizle, hayatı insanları ve dünyayı algılarken kullandığımız yerleşik düşün- zorluklarıyla bir bütün olarak kabul edebilmek. İkincisi ger- ce sistemleridir. Mesela kendini aşırı dayanıksız ve kırılgan; çekçi iyimserlik taşımak; kendimize ve hayata dair gerçekleri dünyayı ise çok tehlikeli ve başa çıkılmaz görme eğilimindeki görerek, yani baş etme becerilerimizi kullanarak umut besle- kişinin pandemi süreciyle baş etmekte daha fazla zorlanma- meye devam etmek dayanıklılığın en temel direklerinden bi-
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
