สัตว์ป่าน่ารู้

สตั วป์ ่าน่ารู้ โดย นายกติ ตพิ งศ์ หลานวงศ์

อาณาจกั รสตั ว (Kingdom Animalia)

Kingdom Animalia มีววิ ัฒนาการมาจากบรรพบรุ ุษพวกแฟลกเจลเลต

Kingdom Animalia ลิน่ ทะเล เปนสตั วโ บราณท่ยี ังมชี วี ิตอยู

Kingdom Animalia เปน ส่งิ มีชวี ิตกลมุ ยคู าริโอตที่มหี ลายเซลล ไมม ผี นังเซลล เซลลจ ัดเรียงตัว กันเปนเนอ้ื เยือ่ เปน พวก heterotroph ไมส ามารถสรางอาหารเองได มีการพฒั นาของเซลลกลา มเน้อื และเซลลป ระสาทเพอ่ื ตอบสนอง ตอสง่ิ เราและการเคล่ือนไหว มีการสบื พนั ธทุ ั้งแบบอาศยั เพศ และไมอาศัยเพศ เชน การแตกหนอ (budding) การงอกใหม (regeneration) การแบงเปน สอง (binary fission)

เกณฑในการจดั จาํ แนกสัตว 1. เนื้อเยื่อ (tissue) แบงออกเปน 2 กลุม คอื กลุมทม่ี ีเนอ้ื เยือ่ ไมแ ทจรงิ (parazoa) ไดแ ก ฟองนาํ้ กลมุ ที่มีเนื้อเย่ือแทจ ริง (eumatazoa) ซึง่ เปนลักษณะของสตั วสวนใหญ 2. ลกั ษณะสมมาตร (symmetry) แบงออกเปน 2 ประเภท คอื สมมาตรแบบรศั มี (radial symmetry) สมมาตรดานขา งหรือสมมาตรแบบครง่ึ ซีก (bilateral symmetry)

เกณฑในการจัดจาํ แนกสตั ว 3. การเปล่ียนแปลงของบลาสโทพอร พบเฉพาะสตั วท่ีมีสมมาตรดา นขา ง มี 2 แบบ คือ แบบโพรโทสโทเมีย (protostomia) : บลาสโทพอรเปล่ียนเปน ชอ งปาก แบบดิวเทอโรสโทเมีย (deuterostomia) : บลาสโทพอรเปลี่ยนเปนทวารหนัก

เกณฑใ นการจัดจาํ แนกสัตว 4. การเจริญในระยะตวั ออน พบในสัตวทมี่ ชี องปากแบบโพรโทสโทเมยี แบง เปน 2 กลุม คือ กลุมที่มีระยะตัวออนแบบโทรโคฟอร (trochophore) พบในหนอนตวั แบน ไสเ ดือนดิน ปลิง หอย หมึก กลุมที่มรี ะยะตวั ออนแบบเอก็ ไดโซซัว (ecdysozoa) มกี ารลอกคราบในการเจรญิ เตบิ โต พบในหนอนตัวกลมและอารโ ทพอด

เกณฑในการจดั จําแนกสัตว 5. โพรงลาํ ตวั (coelom) แบงออกเปน 3 แบบ คอื Acoelomate : ไมพ บโพรงลําตวั เชน สตั วใน Phylum Platyhelminthes Pseudocoelomate : มีโพรงลาํ ตัวแทรกอยู ระหวา งช้ัน mesoderm และ endoderm เชน สัตวใน Phylum Nematoda Coelomate : มโี พรงลาํ ตวั แทรกอยใู น ช้นั mesoderm เปน สตั วก ลุมที่มโี พรงลําตวั แทจ รงิ

บรรพบรุ ษุ ของสัตว ไมมเี นอื้ เยอ่ื แทจริง มีเน้อื เยอื่ แทจ ริง สมมาตรตามรัศมี สมมาตรดา นขาง (radial symmetry) (bilateral symmetry) ชองปากแบบโพรโทสโทเมีย ชอ งปากแบบดิวเทอโรสโทเมยี (protostomia) (deuterostomia) ตวั ออ นแบบโทรโคฟอร ตวั ออ นมกี ารลอกคราบ (trochophore) (ecdysozoa) พอรเิ ฟอรา ไนดาเรีย นีมาโทดา อารโ ทรโพดา (Porifera) (Cnidaria) (Nematoda) (Arthropoda) แพลทีเฮลมินทสิ มอลลัสคา แอนเนลดิ า เอไคโนเดอรมาตา คอรด าตา (Platyhelminthes) (Mollusca) (Annelida) (Echinodermata) (Chordata)

บรรพบรุ ษุ ของสัตว ไมมเี นอื้ เยอ่ื แทจริง มีเน้อื เยอื่ แทจ ริง สมมาตรตามรัศมี สมมาตรดา นขาง (radial symmetry) (bilateral symmetry) ชองปากแบบโพรโทสโทเมีย ชอ งปากแบบดิวเทอโรสโทเมยี (protostomia) (deuterostomia) ตวั ออ นแบบโทรโคฟอร ตวั ออ นมกี ารลอกคราบ (trochophore) (ecdysozoa) พอรเิ ฟอรา ไนดาเรีย นีมาโทดา อารโ ทรโพดา (Porifera) (Cnidaria) (Nematoda) (Arthropoda) แพลทีเฮลมินทสิ มอลลัสคา แอนเนลดิ า เอไคโนเดอรมาตา คอรด าตา (Platyhelminthes) (Mollusca) (Annelida) (Echinodermata) (Chordata)

ไฟลัมพอริเฟอรา (Phylum Porifera) Porifera มาจากภาษาละตนิ (porudus + ferre = pore + bearing) หมายถงึ สตั วท ม่ี รี ูพรุน “ฟองนํา้ (sponges)” มีโครงสรางรางกายไมซ ับซอ น ไมม ีเน้ือเย่ือทแ่ี ทจรงิ ฟองน้ําสว นใหญม ักไมมสี มมาตร (asymmetry) ตัวเตม็ วัยมักเกาะอยูกบั ที่ (sessile animal) สามารถรับรูและตอบสนอง ตอการเปล่ยี นแปลงของสภาพแวดลอมได

ไฟลมั พอริเฟอรา (Phylum Porifera) รูเปดเล็ก ๆ ขางลําตัวเรียกวา ออสเทีย (Ostia) ทําหนาท่ีเปนทางนํ้าไหลเขาสูลําตัวฟองน้ํา สวนรูเปดดานบนลําตัว เรียกวา ออสคิวลัม (Osculum) ทาํ หนาทเ่ี ปน ทางนา้ํ ออก ไมมีระบบหมุนเวียน ระบบหายใจ ระบบขับถาย และระบบประสาท อาศัยการไหลเวียนนํ้าเปน ตวั การสาํ คัญในกระบวนการเหลา น้ี

ไฟลมั พอรเิ ฟอรา (Phylum Porifera)

ไฟลมั พอริเฟอรา (Phylum Porifera) การสืบพนั ธแุ บบไมอ าศยั เพศ โดยการหกั ออกเปน ชิ้น (fragmentation) การสืบพนั ธุแบบอาศัยเพศ : ฟองน้ํามี 2 เพศในตวั เดยี วกัน (hermaphrodite)

ไฟลัมพอริเฟอรา (Phylum Porifera) ฟองน้ํามีโครงรางแข็งค้ําจุนรางกาย เรียกวา spicule ซึ่งเปนสารประกอบ ประเภทหนิ ปูนหรอื ซิลกิ า บางชนิดมีเสน ใยพิเศษเรยี กวา spongin fiber spicule spongin

ไฟลมั พอรเิ ฟอรา (Phylum Porifera) ฟองนา้ํ แกว ฟองนํ้าหินปนู ฟองน้ําถตู วั

บรรพบรุ ษุ ของสัตว ไมมเี นอื้ เยอ่ื แทจริง มีเน้อื เยอื่ แทจ ริง สมมาตรตามรัศมี สมมาตรดา นขาง (radial symmetry) (bilateral symmetry) ชองปากแบบโพรโทสโทเมีย ชอ งปากแบบดิวเทอโรสโทเมยี (protostomia) (deuterostomia) ตวั ออ นแบบโทรโคฟอร ตวั ออ นมกี ารลอกคราบ (trochophore) (ecdysozoa) พอรเิ ฟอรา ไนดาเรีย นีมาโทดา อารโ ทรโพดา (Porifera) (Cnidaria) (Nematoda) (Arthropoda) แพลทีเฮลมินทสิ มอลลัสคา แอนเนลดิ า เอไคโนเดอรมาตา คอรด าตา (Platyhelminthes) (Mollusca) (Annelida) (Echinodermata) (Chordata)

ไฟลมั ไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) ไฮดรา แมงกะพรนุ ดอกไมท ะเล ปะการัง กัลปงหา สัตวในกลุมนีบ้ างชนดิ อาศัยในนาํ้ เคม็ ไฮดรา แมงกะพรุน บางชนิดอาศยั ในนํา้ จดื มีเนอ้ื เยื่อ 2 ช้นั คอื ชัน้ ectoderm และช้นั endoderm พัฒนาไปเปนเยอ่ื บผุ ิวลาํ ตวั (epidermis) พัฒนาไปเปนเย่อื บุทางเดนิ อาหาร (gastrodermis) มสี มมาตรแบบรศั มี (radial symmetry)

ไฟลัมไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) มีรูปรา ง 2 แบบ คอื แบบที่คลา ยกับทรงกระบอกหรอื ตน ไม เรยี กวา โพลิบ (polyp) แบบท่คี ลา ยรปู ระฆังควาํ่ เรยี กวา เมดซู า (medusa)

ไฟลัมไนดาเรีย (Phylum Cnidaria) มีทางเดินอาหารไมส มบูรณ มีชองเปดจากลาํ ตวั ชอ งเดยี ว มี ก า ร ล า เ ห ยื่ อ โ ด ย ใ ช เ ท น ท า เ คิ ล (tentacle) ท่ีเรียงอยูรอบชองปาก โ ด ย ท่ี เ ท น ท า เ คิ ล จ ะ มี ไ น โ ด ไ ซ ต (cnidocyte) เม่ือมีเหย่ือมาสัมผัส ไ น โ ด ไ ซ ต จ ะ ป ล ด ป ล อ ย เ ข็ ม พิ ษ (nematocyst) ใชเ พ่ือจับเหย่ือหรือ ปอ งกนั ตัว



ไฟลมั ไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) อาหารจะผานไปยังทอทางเดินอาหาร (gastrovascular cavity) เซลลเยื่อบุ ทอทางเดินอาหาร จะหล่ังเอนไซม ออกมายอยอาหาร

ไฟลมั ไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) มกี ารสืบพนั ธุแ บบไมอ าศัยเพศโดยการแตกหนอ (budding) หรอื การแบง ออกเปนสวน (fission) การสบื พนั ธุแบบอาศยั เพศ มีท้ังกลมุ ท่มี สี องเพศในตวั เดียวกนั และกลมุ ที่ แยกเพศ โดยมีการปฏสิ นธิภายนอก (external fertilization)

ไฟลมั ไนดาเรยี (Phylum Cnidaria)

ไฟลัมไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) แมงกะพรุน

ไฟลมั ไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) ไฮดรา

ไฟลัมไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) ปะการัง

ไฟลมั ไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) ดอกไมทะเล (sea anemone)

ไฟลัมไนดาเรยี (Phylum Cnidaria) กัลปง หา

บรรพบรุ ษุ ของสัตว ไมมเี นอื้ เยอ่ื แทจริง มีเน้อื เยอื่ แทจ ริง สมมาตรตามรัศมี สมมาตรดา นขาง (radial symmetry) (bilateral symmetry) ชองปากแบบโพรโทสโทเมีย ชอ งปากแบบดิวเทอโรสโทเมยี (protostomia) (deuterostomia) ตวั ออ นแบบโทรโคฟอร ตวั ออ นมกี ารลอกคราบ (trochophore) (ecdysozoa) พอรเิ ฟอรา ไนดาเรีย นีมาโทดา อารโ ทรโพดา (Porifera) (Cnidaria) (Nematoda) (Arthropoda) แพลทีเฮลมินทสิ มอลลัสคา แอนเนลดิ า เอไคโนเดอรมาตา คอรด าตา (Platyhelminthes) (Mollusca) (Annelida) (Echinodermata) (Chordata)

ไฟลัมแพลทีเฮลมนิ ทสิ (Phylum Platyhelminthes) สิ่งมีชวี ิตในไฟลัมนเ้ี รยี กรวมกนั วา “หนอนตวั แบน (flat worm)” มขี นาดแตกตางกัน มที ง้ั ทีไ่ มสามารถมองเห็นดว ยตาเปลา และสามารถมองเหน็ ไดด วยตาเปลา มีเน้อื เย่อื 3 ชน้ั และเปนสตั วก ลมุ ทไี่ มมโี พรงลําตัว (acoemate)

ไฟลมั แพลทีเฮลมินทิส (Phylum Platyhelminthes) มีทางเดนิ อาหารไมสมบรู ณ ทางเดนิ อาหารมกี ารแตกแขนงเพ่ือใหสามารถ ลําเลยี งอาหารไปยงั เซลลแตล ะเซลลได ในพยาธิตัวตดื จะไมม ที างเดินอาหารแตจะใชกระบวนการแพรข องสารอาหาร ที่ยอยแลว เขา สรู า งกาย

ไฟลมั แพลทีเฮลมินทิส (Phylum Platyhelminthes) เริ่มมีการพัฒนาระบบประสาท โดยมีการรวมกลุมของเซลลประสาทบริเวณ หัว (cerebral ganglion) และมีเสนประสาทเรียงมาสองเสนทางดานทอง เรียกวา longitudinal nerve cord และมีเสนประสาทเรียงเปนวงรอบ เสนประสาททางดา นทอ งท้ังสองเสน เรยี กวา transverse nerve

ไฟลัมแพลทีเฮลมนิ ทิส (Phylum Platyhelminthes) มีการสืบพนั ธุแบบไมอาศัยเพศโดยการงอกใหม (regeneration)

ไฟลัมแพลทีเฮลมินทิส (Phylum Platyhelminthes) การสืบพันธุแบบอาศยั เพศ โดยหนอนตัวแบนจะมสี องเพศในตัวเดียวกนั (hermaphrodite) แตจ ะตอ งมีการปฏสิ นธิขา มตวั (cross fertilization) ยกเวนในพยาธิตัวตดื ท่มี กี ารปฏสิ นธใิ นตัวเดยี วกนั ได (self-fertilization) หนอนตวั แบนบางชนดิ ดํารงชวี ติ แบบอิสระ เชน พลานาเรีย

ไฟลมั แพลทีเฮลมินทิส (Phylum Platyhelminthes) สวนใหญด าํ รงชวี ิตเปน ปรสติ พยาธิตวั ตืด (Tapeworm) พยาธิใบไม (Fluke worm) พยาธิใบไมในตบั คน พยาธใิ บไมใ นเลอื ด พยาธิตดื หมู (Clonorchis sinesis) (Schistosoma sp.) (Taenia solium)

ไฟลมั มอลลสั คา (Phylum Mollusca) สัตวใ นกลมุ น้ไี ดแ ก ลิน่ ทะเล หอยฝาเดียว หอยสองฝา หอยงาชา ง หอยงวงชา ง ทากเปลือย หมกึ ชนดิ ตา ง ๆ ลนิ่ ทะเล หอยทาก หอยเชอร่ี

ไฟลัมมอลลสั คา (Phylum Mollusca) สตั วในกลุมนไี้ ดแ ก ลิ่นทะเล หอยฝาเดียว หอยสองฝา หอยงาชา ง หอยงวงชา ง ทากเปลอื ย หมกึ ชนดิ ตาง ๆ หอยนางรม หอยแครง หอยกาบ

ไฟลัมมอลลสั คา (Phylum Mollusca) สตั วในกลมุ นี้ไดแ ก ลิ่นทะเล หอยฝาเดียว หอยสองฝา หอยงาชาง หอยงวงชาง ทากเปลือย หมึกชนดิ ตา ง ๆ หอยงาชา ง หอยงวงชา ง ทากเปลอื ยหรอื ทากทะเล

ไฟลมั มอลลสั คา (Phylum Mollusca) สัตวใ นกลมุ นี้ไดแ ก ลน่ิ ทะเล หอยฝาเดียว หอยสองฝา หอยงาชาง หอยงวงชา ง ทากเปลอื ย หมกึ ชนดิ ตา ง ๆ หมกึ กลวย หมกึ ยักษ หมึกกระดอง

ไฟลมั มอลลสั คา (Phylum Mollusca) มีสมมาตรดา นขา ง (bilateral symmetry) มโี พรงลาํ ตัวแบบแทจรงิ (coelomate) มรี ปู แบบการเจริญเติบโตแบบ protostome ตัวออนเปนแบบ trochophore larva

ไฟลัมมอลลัสคา (Phylum Mollusca) เปนสัตวท ม่ี ลี าํ ตวั นิม่ แตส ามารถสรา งเปลือกแขง็ ท่มี ีสารประกอบแคลเซียม คารบ อเนตมาหอ หุม ลําตวั มีแมนเทิล (mantle) ทาํ หนาทส่ี รางเปลอื กหุมลาํ ตัว อวัยวะภายในทม่ี กั อยรู วมกัน เรยี กวา visceral mass

ไฟลมั มอลลัสคา (Phylum Mollusca) Mantle พวกหมกึ ตา ง ๆ เปลอื กจะลดรูปเปน โครงรา งแขง็ ที่อยภู ายใน เชน แกนใสของ หมึกกลวย แตหมกึ ยกั ษจ ะไมพบโครงรางแข็ง

ไฟลมั มอลลสั คา (Phylum Mollusca) มกี ารไหลเวียนของนา้ํ เพื่อแลกเปลยี่ นแกสโดยใชเ หงือก สว นใหญเ ปน ระบบหมนุ เวียนเลือดแบบเปด (open circulatory system) ยกเวน พวกหมกึ ทีจ่ ะมรี ะบบหมนุ เวยี นเลอื ดแบบปด (closed circulatory system)

ไฟลมั มอลลัสคา (Phylum Mollusca) มกี ารสบื พันธุแ บบอาศัยเพศเปนหลกั สวนใหญม ีเพศแยกออกจากกัน มีการดาํ รงชวี ิตหลายแบบ บางชนดิ กนิ พืช เชน หอยเชอรีก่ ัดกินตนขา ว บางชนิดกินสตั ว เชน หมกึ ผูลา สตั วอื่น และบางชนิดกนิ ทง้ั พืช สัตว และ แพลงกต อน เชน หอยสองฝา หอยน้าํ จดื หลายชนิด เชน หอยโขง หอยขม เปนพาหะนาํ พยาธมิ าสูค น

ไฟลัมมอลลสั คา (Phylum Mollusca) หอยบางชนดิ อาจทาํ อนั ตรายแกม นษุ ยได เชน หอยเตาปนู มีโครงสรา ง เปลยี่ นแปลงไป มลี กั ษณะคลายเข็มและมถี ุงน้ําพษิ ทาํ ใหค นถกู พิษเปนอมั พาต

ไฟลมั แอนเนลิดา (Phylum Annelida) สตั วในไฟลมั น้อี าศยั อยูในทะเล นาํ้ จดื และบนพ้นื ดินบริเวณท่ชี นื้ แฉะ แมเ พรยี ง ไสเดือนดนิ ทากดูดเลอื ด ปลิงนํา้ จดื

ไฟลัมแอนเนลดิ า (Phylum Annelida) มีสมมาตรดา นขาง และมรี ปู แบบการเจริญเตบิ โตแบบ protostome ตวั ออนเปนแบบ trochophore larva สัตวใ นกลุม น้ีมขี อ ปลองชดั เจน ภายในมีเย่อื กั้น (septum) สว นใหญจ ะมขี นหรือเดือย (setae) ซ่ึงชว ยในการเคลือ่ นท่ี setae

ไฟลมั แอนเนลดิ า (Phylum Annelida) มที อ ทางเดนิ อาหารแบบสมบูรณ โดยในกลุม ไสเดอื นดนิ จะมกี น๋ึ (gizzard) และกระเพาะ พกั อาหาร (crop) เพอ่ื เพม่ิ ประสิทธภิ าพในการยอยอาหาร มีระบบหมุนเวียนเลือดแบบปด แตละชนิดมีการแลกเปลี่ยนแกสแตกตางกันข้ึนอยูกับ บริเวณทอี่ าศัยอยู มกี ารขับถา ยโดยใชเมตาเนฟรเิ ดีย (metanephridia) สวนใหญมีการสืบพันธุแบบอาศัยเพศ โดยไสเดือนทะเลเปนสัตวท่ีมีการแยกเพศ และปฏิสนธิภายนอก สวนไสเดือนดินและทากดูดเลือดจะมีสองเพศในตัวเดียวกัน (hermaphrodite) และมกี ารปฏสิ นธภิ ายในรา งกาย