51 ศิลปะทน่ี ํามาใชใ นท่ีอยูอ าศยั วตั ถปุ ระสงคของหองหรือสถานท่ี ในการใชส ตี กแตงภายใน ควรคํานึงถึงวัตถุประสงคของหองหรือสถานที่ตกแตง เพื่อจะได ใชสีไดอยางเหมาะสม การใชส ีตกแตงสถานทต่ี า ง ๆ ภายในบาน แบงออกเปนหอ งตางๆ ดงั น้ี หอ งรบั แขก เปนหองที่ใชในการสนทนา หรอื ตอ นรับผูมาเยอื น ดงั นนั้ หองรบั แขก ควร ใชสอี บอนุ เชน สีครีม สสี ม ออน หรือสีเหลอื งออน เพ่อื กระตุน ใหเบกิ บาน หองอาหาร ควรมีสที ่ดี ูสบายตา เพอื่ เพ่มิ รสชาติอาหาร อาจใชสีที่กลมกลืน นุมนวล เพราะ สีนุมนวลจะทําใหเกิดความสบายใจ หอ งครัว ควรใชสีที่ดูสะอาดตา และรักษาความสะอาดงาย หองควรเปนหองที่ใชทํา กจิ กรรมจงึ ควรใชสกี ระตุนใหเ กิดความสนใจในการทํากจิ กรรม หอ งนอน เปน หองท่ีพักผอน ควรใชสีทีส่ บายตา อบอนุ หรือนมุ นวล แตการใชใน หองนอนควรคํานงึ ถงึ ผใู ชด วย หองนํา้ เปน หองทใ่ี ชท ํากิจกรรมสวนตัว และตองการความสบาย จึงควรใชสีที่สบายตา เปนธรรมชาติ และสดช่ืน เชน สฟี า สเี ขยี ว หรือสขี าว และควรเปนหองที่ควรทําความสะอาดไดงาย ทิศทาง การใชสีตกแตงภายในควรคํานึงถึงทิศทางของหอง หองที่ถูกแสงแดดสองควรใชสีออน เพ่อื สะทอ นแสง สว นหองที่อยูในทีม่ ืด หรอื อับ ควรใชส อี อนเพื่อความสวางเชนกัน เพศและวยั เพศชายหรือหญิง จะใชสีในการตกแตงไมเหมือนกัน เพศชายจะใชสีเขมกวา เพศหญงิ เชน สเี ขียวเขม สีฟา หรอื เทา สว นเพศหญิงจะใชส ที ีอ่ อ น และนุมนวลกวา เชน สีครมี สี เหลอื ง เปนตน วยั ในแตล ะวยั จะใชส ไี มเ หมอื นกนั เชน หองเดก็ จะใชส อี อนหวานนมุ นวล หองผใู หญจะมี สที อ่ี บอนุ หองผูสงู อายุจะใชสที ี่นุมนวล ศลิ ปะไมไ ดเ กีย่ วของกบั การจดั ตกแตงทอ่ี ยูอาศัยเพียงอยางเดียว แตศิลปะยังชวยจรรโลงใจ
52 ใหสมาชิกในครอบครัวอยูอยางมีความสุข หากตองการความสุขในครอบครัว ปจจัยหนึ่งที่ควร คาํ นึงถงึ สิง่ น้นั คอื “ศิลปะ”
53 เรื่องท่ี 6 คณุ คา ของความซาบซ้ึงของวฒั นธรรมของชาติ ศลิ ปะไทย เปนเอกลักษณของชาติไทย ซึ่งคนไทยทั้งชาติตางภาคภูมิใจอยางยิ่ง ความ งดงามที่สืบทอดอันยาวนานมาตั้งแตอดีต บงบอกถึงวัฒนธรรมที่เกิดขึ้น โดยมีพัฒนาการบน พื้นฐานของความเปนไทย ลักษณะนิสัยที่ออนหวาน ละมุนละไม รักสวยรักงาม ที่มีมานานของ สงั คมไทย ทําใหศิลปะไทยมคี วามประณีตออนหวาน เปนความงามอยางวิจิตรอลังการที่ทุกคนได เห็นตองตื่นตา ตื่นใจ อยางบอกไมถูกลักษณะความงามนจี้ ึงไดกลายเปนความรูสึกทางสุนทรียภาพ โดยเฉพาะคนไทย เมื่อเราไดสืบคนความเปนมาของสังคมไทย พบวาวิถีชีวิตอยูกันอยางเรียบงาย มี ประเพณีและศาสนาเปนเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจ สังคมไทยเปนสังคมเกษตรกรรมมากอน ดังนั้น ความผูกพนั ของจิตใจจงึ อยูที่ธรรมชาติแมน าํ้ และพน้ื ดนิ ส่ิงหลอ หลอมเหลา น้ีจงึ เกิดบูรณาการเปน ความคิด ความเชื่อและประเพณีในทองถิ่น แลวถายทอดเปนวัฒนธรรมไทยอยางงดงาม ที่สาํ คญั วัฒนธรรมชวยสงตอคุณคาความหมายของสิ่งอันเปนที่ยอมรับในสังคมหนึ่ง ๆ ใหคนในสังคมนั้น ไดรับรูแลวขยายไปในขอบเขตที่กวางขึ้น ซึ่งสวนใหญการสื่อสารทางวัฒนธรรมนั้นกระทําโดย ผานสญั ลักษณ และสญั ลักษณน้ีคือผลงานของมนุษยน ั้นเองทเ่ี รยี กวา ศิลปะไทย ปจ จบุ ันคําวา \"ศิลปะไทย\" กําลังจะถูกลืมเมื่ออิทธิพลทางเทคโนโลยีสมัยใหมเขามาแทนที่ สังคมเกาของไทย โดยเฉพาะอยางยิ่งโลกแหงการสื่อสารไดกาวไปล้ํายุคมาก จนเกิดความแตกตาง อยางเห็นไดชัดเมื่อเปรียบเทียบกับสมัยอดีต โลกใหมยุคปจจุบันทําใหคนไทยมีความคิดหา งไกล ตัวเองมากข้ึน และอิทธพิ ลดังกลาวนีท้ าํ ใหคนไทยลืมตัวเราเองมากขน้ึ จนกลายเปนสง่ิ สับสนอยกู ับ สังคมใหมอ ยา งไมร ตู ัว มีความวนุ วายดว ยอํานาจแหงวัฒนธรรมสอ่ื สารท่ีรบี เรงรวดเรว็ จนลมื ความ เปนเอกลักษณของชาติ เมื่อเราหันกลบั มามองตวั เราเองใหม ทําใหดูหางไกลเกินกวาจะกลับมา เรียนรูวา พื้นฐานของชาติบานเมืองเดิมเรานั้นมีความเปนมาหรือมีวัฒนธรรมอยางไร ความรูสึก เชนนี้ ทําใหเราลมื มองอดีตตัวเอง การมีวถิ ีชีวิตกับสงั คมปจจบุ ันจําเปนตองด้ินรนตอสกู บั ปญ หา ตาง ๆ ที่วงิ่ ไปขา งหนาอยา งรวดเร็ว ถาเรามีปจจบุ ันโดยไมมีอดีต เราก็จะมีอนาคตที่คลอนแคลนไม มน่ั คง การดาํ เนนิ การนาํ เสนอแนวคิดในการจดั การเรยี นการสอนศลิ ปะในครง้ั น้ี จงึ เปนเสมอื นการ คนหาอดีต โดยเราชาวศิลปะตองการใหอนุชนไดมองเห็นถึง ความสําคัญของบรรพบุรุษ ผู สรางสรรคศิลปะไทย ใหเราทําหนาที่สืบสานตอไปในอนาคต ความเปนมาของศลิ ปะไทย ไทยเปนชาติที่มีศิลปะและวัฒนธรรม ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีของตนเองมาชา นานแลว เรมิ่ ตง้ั แตกอ นประวัติศาสตร ศิลปะไทยจะววิ ัฒนาการและสืบเน่ืองเปนตวั ของตวั เองใน ที่สดุ เทา ท่ีเราทราบราว พ.ศ. 300 จนถึง พ.ศ. 1800 พระพุทธศาสนานําเขามาโดยชาวอินเดีย ครั้งนั้น
54 แสดงใหเห็นอิทธิพลตอรูปแบบของศิลปะไทยในทุก ๆ ดานรวมทั้งภาษา วรรณกรรม ศิลปกรรม โดยกระจายเปนกลุมศิลปะสมัยตา ง ๆ เร่มิ ต้ังแตส มัยทวาราวดี ศรีวชิ ยั ลพบุรี เมอื่ กลมุ คนไทยต้งั ตวั เปนปก แผน แลว ศิลปะดังกลา วจะตกทอดกลายเปนศิลปะไทย ชางไทยพยายามสรางสรรคใหมี ลกั ษณะพเิ ศษกวา งานศิลปะของชาติอนื่ ๆ คือ จะมีลวดลายไทยเปน เครื่องตกแตง ซ่ึงทาํ ใหล ักษณะ ของศิลปะไทยมีรูปแบบเฉพาะมีความออนหวาน ละมุนละไม และไดสอดแทรกวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีและความรูสึกของคนไทยไวในงานอยางลงตัว ดังจะเห็นไดจ ากภาพฝา ผนังตามวัดวาอารามตาง ๆ ปราสาทราชวัง ตลอดจนเครื่องประดับและเครื่องใชทั่วไป ประวตั ศิ ลิ ปะไทย ศิลปะไทยแบงไดเปนยุคตาง ๆ ดงั น้ี 1.) ยคุ กอนประวัตศิ าสตรไทย คือ 1. แบบทวาราวดี ( ราว พ.ศ. 500 – 1200 ) 2. แบบศรีวิชัย (ราว พ.ศ. 1200 – 1700 ) 3. แบบลพบุรี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800) 1. แบบทวาราวดี (ราว พ.ศ. 500 - 1200) เปน ฝมือของชนชาติอินเดยี ซ่ึงอพยพมาสูสวุ รรณภมู ิ ศูนยกลางอยูนครปฐม เปน ศิลปะแบบอุดมคติ รนุ แรกเปน ฝม ือชาวอนิ เดีย แตม าระยะหลังเปนฝมือของชาวพนื้ เมอื ง โดยสอดใสอุดมคติทางความงาม ตลอดจนลักษณะทางเชื้อชาติ ศิลปะทสี่ ําคัญคอื 1. ประติมากรรม พระพุทธรูปแบบทวาราวดี สังเกตไดชดั เจนคือพระพุทธรปู นง่ั หอยพระบาท และยก พระหตั ถขึน้ โดยสว นมากสลกั ดว ยหนิ ปนู ภาพสลกั มากคือบริเวณพระปฐมเจดีย คือ ธรรมจักรกับกวางหมอบ 2. สถาปต ยกรรม ที่ปรากฏหลกั ฐาน บรเิ วณ นครปฐม กาญจนบุรี ราชบุรี อางทอง สุพรรณบรุ ี ไดแ ก สถูปลักษณะเนินดนิ ทําเปนมะนาวผา ซีก หรือรูปบาตรคว่าํ อยบู นฐานส่ีเหลี่ยม เชน เจดยี นครปฐมองคเดิม 2. แบบศรวี ิชยั (ราว พ.ศ. 1200 - 1700) เปนศิลปะแบบอินเดีย - ชวา ศูนยกลางของศิลปะนี้อยูที่ไชยา มีอาณาเขตของศิลปะศรี
55 วชิ ยั เกาะสุมาตรตรา พวกศรวี ิชัยเดมิ เปนพวกทีอ่ พยพมาจากอนิ เดียตอนใต แพรเ ขา มา พรอ มกบั พระพุทธศาสนาลัทธิมหายาน ไดส ราง สง่ิ มหัศจรรยของโลกไวอ ยางหนึ่งโดยสลกั เขาท้ัง ลูกใหเปนเขาไกรลาศ คอื สถปู โบโรบูเดอร ศิลปะกรรมในประเทศไทย คอื 1. ประติมากรรม คนพบพระโพธสิ ัตวอ วโลกเิ ตศวร ทําเปน สัมฤทธทิ์ ่ีไชยา โดย สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพ ถือวาเปนศิลปะชั้นเยี่ยมของแบบศรีวิชัย 2. สถาปต ยกรรม มีงานตกแตงเขามาปนอยูในสถูป เชนสถูปพระบรมธาตุไช ยา สถูปวัดมหาธาตุ 3. แบบลพบุรี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800) ศิลปะแบบนี้คลายของขอม ศนู ยกลางอยทู ่เี มอื งลพบุรี ศาสนาพราหมณเขามามี บทบาทตามความเชื่อ สรางเทวาสถานอันใหญโตแข็งแรงคงทนถาวร เชน ปราสาทหิน พนมรงุ นครวดั นบั เปนสิง่ มหศั จรรยของโลก
56 1. ประติมากรรมสรา งพระพทุ ธรปู พระโพธสิ ัตว พระพทุ ธรปู สมัยลพบุรีเปลอื ย องคทอนบน พระพักตรเกือบเปน สีเหลี่ยม มฝี ม อื ในการแกะลวดลายมาก 2. สถาปตยกรรมสรางปรางคเปนเทวสถาน การกอสรางใชง วสั ดทุ แี่ ขง็ แรง ทนทาน ท่มี อี ยตู ามทองถิน่ เชน ศิลาแลง หนิ ทราย ศิลปะทส่ี าํ คญั ไดแ ก ปรางคสามยอด ลพบรุ ี ความเปนแวนแควนที่มีศูนยกลางการปกครองที่เดนชัดกวาที่เคยมีมาในอดีตแควน สโุ ขทยั ถือกาํ เนดิ ขึ้นเม่อื ราวตน พทุ ธศตวรรษที่ 19ภายหลังจากที่อิทธิพลของอาณาจักรเขมรเสื่อม คลายลง ขอความในศิลาจารึกหลักที่ 2 (จารกึ วดั ศรชี ุม) กลาวถึงกลุมคนไทยนําโดยพอขุนบางกลาง หาวเจาเมืองบางยาง และพอขุนผาเมืองเจาเมืองราด ไดรวมมือกันขจัดอํานาจปกครองจาก “ขอม สมาดโขลญลําพง” จากนั้นไดชวยกันกอรางสรางเมืองพรอมกับสถาปนาพอขุนบางกลางหาวขึ้น เปนปฐมกษัตริยปกครองสืบมา ศิลปะสุโขทัยเปนศิลปะที่เกิดจากการผสมผสานวัฒนธรรมที่ เจริญรงุ เรอื งกอ นหนา เชน วฒั นธรรมเขมร พกุ าม หริภุญไชย และวัฒนธรรมรวมสมัยจากลานนา ตอ มาในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 20 ราชธานีสุโขทัยจึงตกอยูใตอํานาจของกรุงศรีอยุธยาราชธานี ทางภาคกลางที่สถาปนาขึ้นในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 19 ศิลปะสโุ ขทยั มพี นื้ ฐานอยูท่คี วามเรียบ
57 งาย อนั เกดิ จากแนวความคิดทางพุทธศาสนาลัทธิเถรวาทที่รับมาจากประเทศศรีลังกา ศลิ ปกรรม โดยเฉพาะงานดานประติมากรรมที่สรางขึ้นในสมัยนี้ ไดรับการยกยองวามีความงดงาม เปนศิลปกรรมแบบคลาสสิคของไทยทางตอนเหนือของแควนสุโขทัยขึน้ ไปเปน ท่ีต้งั ของแควนลานนา ซึ่งพระยาเม็งรายไดทรง สถาปนาขึ้นในปพ.ศ. 1839 โดยมีเมืองเชียงใหมเปน ราชธานี แควนลานนาบางชวงเวลาตองตกอยูภ ายใตอํานาจทางการเมืองของแวนแควนใกลเคียง จนกระทั่งในที่สุดจึงไดถูกรวมเขาเปนสวนหนึ่งของราชอาณาจักรสยามเมือ่ สมัยตนรัตนโกสินทร ศิลปะลานนา ในชวงตนๆสืบทอดลักษณะทางศิลปกรรมจากหริภุญไชยผสมผสานกับศิลปะพุกาม จากประเทศพมา ตอมาจึงปรากฏอิทธิพลของศิลปะสุโขทัย พมา รวมถึงศิลปะรัตนโกสินทร แต กระนั้นลานนากย็ งั รกั ษาเอกลกั ษณแ หง งานชา งอันยาวนานของตนอยูได และมีพัฒนาการผานมาถึง ปจ จบุ ัน กอนสถาปนากรุงศรีอยุธยาใน พ.ศ. 1893 พืน้ ทีภ่ าคกลาง บริเวณสองฟากของลุม แมน้าํ เจาพระยา ปรากฏศิลปกรรมรูปแบบหน่ึงซ่ึงมีลักษณะผสมผสานระหวางศิลปะทวารวดี ศิลปะ เขมร และศิลปะสุโขทัย กอนทีจ่ ะสืบเนือ่ งมาเปน ศิลปะอยุธยา เนือ่ งจากกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี ของไทยอยูนานถึง 417 ป ศิลปกรรมที่สรางขึ้นจึงมีความผิดแผกแตกตางกันออกไปตามกระแส
58 วัฒนธรรมท่ผี า นเขา มา โดยเฉพาะจากเขมรและสุโขทัย กอนจะพัฒนาไปจนมีรูปแบบทีเ่ ปนตัวของ ตัวเอง งานประณีตศิลปในสมัยนีถ้ ือไดวามีความรุงเรืองสูงสุดหลังจากราชธานีกรุงศรีอยุธยาถึง คราวลมสลาย เมื่อพ.ศ. 2310 ก็ถึงยุคกรุงธนบุรี เนือ่ งจากในชวงเวลา 15 ปของยุคนี้ไมปรากฏ หลักฐานทางศิลปกรรมที่มีรูปแบบเฉพาะ จึงมักถูกรวมเขากับราชธานีกรุงเทพฯ หรือทีเ่ รียกวา กรุง รตั นโกสินทร ศิลปะรัตนโกสินทร ในชวงตนๆมีลักษณะเปนการสืบทอดงานแนวอุดมคติจากอดีต ราชธานีกรุงศรีอยุธยาอยางเดนชัด จากนัน้ ในชวงตัง้ แตรัชกาลที่ 4 เปนตนมา อิทธิพลทาง ศลิ ปวฒั นธรรมจากตะวันตกไดเริม่ เขามามีบทบาทเพิม่ ขึ้นเรื่อยๆ จนกระทัง่ กลายมาเปนศิลปะแนว ใหมท ีเ่ รียกวา “ศิลปกรรมรวมสมัย” ในปจจุบัน ภาพโลหะปราสาท ภาพหอไตร
59 กจิ กรรมที่ 1 ใหผเู รยี นทดลอง ฝก เขียนลายไทย จากความรทู ไี่ ดศึกษาจากเรอื่ งท่ี 1 - 6 มาประกอบ
60 กิจกรรมที่ 2 ใหผเู รียนทดลอง วิเคราะห วิจารณ งานทัศนศิลปไ ทย จากภาพประกอบ โดยใชหลักการ วิจารณขา งตน และความรูท่ไี ดศ กึ ษาจากเรื่องท่ี 1 - 6 มาประกอบคําวิจารณ พระพุทธรูปศิลปะอยุทธยา คําวจิ ารณ ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ........................................................................
61 บทที่ 2 ดนตรีไทย สาระสําคญั ศึกษาเรียนรู เขาใจ ถึงวิวัฒนาการ ประวัติความเปนมา และคุณคาความงาม ของดนตรีไทย สามารถอธิบายความงาม และประวัติความเปนมา ของดนตรีไทย ไดอยางเหมาะสม ผลการเรียนรทู ่คี าดหวงั อธิบายความหมาย ความสําคัญ ความเปนมา ของดนตรีไทย เขา ใจถึงตนกาํ เนิด ภมู ปิ ญญา และการอนุรักษดนตรีไทย ขอบขา ยเนอ้ื หา เร่ืองท่ี 1 ประวัตดิ นตรีไทย เรื่องท่ี 2 เทคนิคและวิธีการเลนของเครื่องดนตรีไทย เรื่องท่ี 3 คณุ คาความงามความไพเราะของเพลงและเครอ่ื งดนตรีไทย เรื่องท่ี 4 ประวัติคุณคาภูมิปญญาของดนตรไี ทย
62 เร่อื งที่ 1 ประวัติดนตรไี ทย ดนตรไี ทย ไดแบบอยางมาจากอินเดีย เนื่องจาก อินเดียเปนแหลงอารยธรรมโบราณ ท่ี สําคัญแหงหน่ึงของโลก อารยธรรมตา ง ๆ ของอินเดยี ไดเ ขา มามอี ทิ ธิพล ตอประเทศตาง ๆ ในแถบ เอเชียอยางมาก ทั้งในดาน ศาสนา ประเพณีความเชื่อ ตลอดจน ศิลปะ แขนงตาง ๆ โดยเฉพาะ ทางดา นดนตรี ปรากฎรูปรา งลักษณะ เครือ่ งดนตรี ของประเทศตาง ๆ ในแถบเอเชีย เชน จีน เขมร พมา อินโดนเิ ซีย และ มาเลเซีย มีลกั ษณะ คลา ยคลงึ กนั เปน สวนมาก ทงั้ นีเ้ น่ืองมาจาก ประเทศ เหลานัน้ ตา งกย็ ดึ แบบฉบบั ดนตรี ของอนิ เดยี เปน บรรทัดฐาน รวมทง้ั ไทยเราดวย เหตุผลสาํ คญั ที่ ทานผูรูไดเสนอทัศนะนก้ี ็คอื ลกั ษณะของ เคร่ืองดนตรีไทย สามารถจําแนกเปน 4 ประเภท คอื เคร่ืองดดี เคร่ืองสี เคร่ืองตี เคร่ืองเปา การสันนิษฐานเกี่ยวกับ กําเนิดหรือทม่ี าของ ดนตรีไทย ตามแนวทัศนะขอนี้ เปนทศั นะ
63 ทม่ี มี าแตเดิม นบั ตง้ั แต ไดม ีผูสนใจ และไดท ําการคนควาหาหลกั ฐานเก่ยี วกับเร่ืองนข้ี ้ึน และนบั วา เปน ทศั นะตา ง ๆ 1.ไดรับการนํามากลาวอางกันมาก บุคคลสําคัญที่เปนผูเสนอแนะแนวทางนี้คือ สมเดจ็ พระ เจาบรมวงศเธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพ พระบิดาแหงวงการประวัติศาสตรของไทย 2. สันนิษฐานวา ดนตรีไทย เกิดจากความคิด และ สติปญญา ของคนไทย เกิดขึ้นมาพรอ ม กับคนไทย ตง้ั แต สมัยทยี่ งั อยทู างตอนใต ของประเทศจนี แลว ทงั้ นเ้ี น่ืองจาก ดนตรี เปนมรดกของ มนุษยชาติ ทุกชาติทุกภาษาตางก็มี ดนตรี ซึง่ เปน เอกลักษณ ของตนดว ยกนั ทั้งนั้น ถึงแมว าใน ภายหลัง จะมีการรับเอาแบบอยาง ดนตรี ของตางชาติเขามาก็ตาม แตก็เปน การนําเขามาปรับปรุง เปลี่ยนแปลงใหเหมาะสม กับ ลกั ษณะและนิสยั ทางดนตรี ของคนในชาตินน้ั ๆ ไทยเรา ต้งั แตส มยั ท่ี ยังอยทู างตอนใตข องประเทศจนี กค็ งจะมี ดนตรี ของเราเองเกิดขึน้ แลว ทง้ั นี้ จะสังเกตเุ ห็นไดว า เครื่องดนตรี ดง้ั เดมิ ของไทย จะมชี ื่อเรียกเปน คาํ โดด ซึ่งเปนลักษณะของคําไทยแท เชนเกราะ, โกรง , กรับ ฉาบ, ฉ่งิ ป, ขลุย ฆอ ง, กลอง เปน ตน ตอ มาเม่ือไทยได อพยพ ลงมาตง้ั ถน่ิ ฐานในแถบแหลมอนิ โดจีน จงึ ไดม าพบวัฒนธรรม แบบอินเดีย โดยเฉพาะ เครื่องดนตรี อินเดยี ซึ่งชนชาติมอญ และ เขมร รบั ไวก อนทีไ่ ทยจะอพยพ เขามา ดว ยเหตุน้ี ชนชาติไทย ซึ่งมีนสิ ัยทางดนตรีอยูแลว จึงรับเอาวัฒนธรรมทางดนตรีแบบอินเดีย ผสมกับแบบมอญและเขมร เขา มาผสมกับดนตรที ี่มมี าแตเดิมของตน จึงเกิดเครอ่ื งดนตรีเพมิ่ ข้ึนอีก ไดแ กพ ณิ สังข ปไ ฉน บณั เฑาะว กระจบั ป และจะเข เปนตน ตอ มาเมื่อไทยไดตง้ั ถนิ่ ฐานอยใู น แหลมอนิ โดจีนอยางมน่ั คงแลว ไดม กี าร ติดตอสมั พันธ กับประเทศเพ่ือนบานในแหลมอินโดจีน หรือแมแตกับประเทศทางตะวันตกบางประเทศที่เขามา ติดตอคาขาย ทําใหไ ทยรับเอาเคร่ืองดนตรี บางอยาง ของประเทศตาง ๆ เหลานั้นมาใช เลนใน วงดนตรีไทย ดวย เชน กลองแขก ปชวา ของ ชวา (อนิ โดนิเซยี ) กลองมลายู ของมลายู (มาเลเซยี ) เปง มาง ตะโพนมอญ ปม อญ และฆอ งมอญ ของมอญ กลองยาวของพมา ขิม มาลอของจีน กลองมริกัน (กลองของชาวอเมริกัน) เปย โน ออรแ กน และ ไวโอลนี ของประเทศทางตะวันตก เปนตน ววิ ฒั นาการของวงดนตรไี ทย นบั ตงั้ แตไ ทยไดม าต้ังถนิ่ ฐานในแหลมอินโดจนี และไดกอ ตง้ั อาณาจักรไทยขึ้น จึงเปน การเริม่ ตน ยุคแหงประวัติศาสตรไ ทย ท่ปี รากฎ หลักฐานเปน ลายลกั ษณอ กั ษร กลาวคอื เมอ่ื ไทยได สถาปนาอาณาจักรสุโขทัยขึ้น และหลังจากที่ พอขุนรามคําแหง มหาราช ไดประดิษฐอักษรไทยขึ้น ใชแ ลว นบั ต้ังแตนัน้ มาจึงปรากฎหลกั ฐานดา น ดนตรีไทย ท่เี ปน ลายลกั ษณอ ักษร ท้งั ในหลกั ศิลา จารึก หนงั สือวรรณคดี และเอกสารทางประวัติศาสตร ในแตละยคุ ซึ่งสามารถนํามาเปนหลักฐาน ในการพิจารณา ถึงความเจริญและวิวัฒนาการของ ดนตรีไทย ตั้งแตสมยั สุโขทยั เปนตนมา จนกระทง่ั เปนแบบแผนดังปรากฎ ในปจจุบัน พอสรุปไดดังตอไปนี้
64 สมัยสโุ ขทยั มีลกั ษณะเปนการขับลาํ นาํ และรองเลน กันอยางพื้นเมอื ง เกย่ี วกับ เคร่ืองดนตรไี ทย ใน สมยั น้ี ปรากฎหลักฐานกลา วถงึ ไวในหนงั สือ ไตรภูมิพระรวง ซ่ึงเปน หนังสือวรรณคดี ท่ีแตงใน สมยั นี้ ไดแก แตร, สังข, มโหระทกึ , ฆอ ง, กลอง, ฉ่ิง, แฉง (ฉาบ), บณั เฑาะว พิณ, ซอพงุ ตอ (สันนิษฐานวาคือ ซอสามสาย) ปไฉน, ระฆงั , และ กงั สดาล เปนตน ลกั ษณะการผสม วงดนตรี ก็ ปรากฎหลักฐานทั้งในศิลาจารึก และหนงั สอื ไตรภูมพิ ระรวง กลา วถงึ \"เสยี งพาทย เสียงพณิ \" ซ่ึงจาก หลกั ฐานท่ีกลาวน้ี สนั นษิ ฐานวา วงดนตรไี ทย ในสมัยสโุ ขทัย มีดังน้ี คอื 1. วงบรรเลงพณิ มผี ูบรรเลง 1 คน ทาํ หนาท่ดี ดี พิณและขบั รองไปดวย เปน ลักษณะของการ ขับลํานํา 2. วงขบั ไม ประกอบดว ยผบู รรเลง 3 คน คือ คนขับลํานํา 1 คน คนสี ซอสามสาย คลอเสียง รอ ง 1 คน และ คนไกว บณั เฑาะว ใหจงั หวะ 1 คน 3. วงปพาทย เปนลักษณะของวงปพาทยเครื่อง 5 มี 2 ชนิด คอื วงปพาทยเครื่องหา อยางเบา ประกอบดวยเคร่ืองดนตรชี นดิ เลก็ ๆ จาํ นวน 5 ชนิ้ คอื 1. ป 2. กลองชาตรี 3. ทบั (โทน) 4. ฆองคู และ 5. ฉิ่ง ใชบรรเลงประกอบการแสดง ละครชาตรี (เปน ละครเกาแกท ่สี ุดของไทย) วงปพาทยเ ครื่องหา อยางหนัก ประกอบดว ย เครอ่ื งดนตรจี าํ นวน 5 ชิน้ คือ 1. ปใน 2. ฆอ งวง (ใหญ) 3. ตะโพน 4. กลองทดั และ 5. ฉิ่ง ใชบรรเลงประโคมในงานพิธีและบรรเลง ประกอบ การแสดงมหรสพ ตา ง ๆ จะเหน็ วา วงปพาทยเครอ่ื งหา ในสมัยนีย้ ังไมมีระนาดเอก 4. วงมโหรี เปนลักษณะของวงดนตรอี ีกแบบหน่ึง ท่นี ําเอา วงบรรเลงพิณ กับ วงขบั ไม มา ผสมกัน เปน ลกั ษณะของ วงมโหรีเคร่อื งสี่ เพราะประกอบดวยผูบรรเลง 4 คน คือ 1. คนขับลํานํา และตี กรับพวง ใหจังหวะ 2. คนสี ซอสามสาย คลอเสียงรอง 3. คนดดี พณิ 4. คนตีทับ (โทน) ควบคุมจังหวะ สมัยกรงุ ศรอี ยุธยา ในสมยั น้ี ในกฏมลเฑียรบาล ซ่งึ ระบุชือ่ เครอื่ งดนตรไี ทย เพิม่ ขนึ้ จากที่เคยระบไุ ว ใน หลักฐานสมยั สุโขทัย จงึ นาจะเปน เครื่องดนตรี ทีเ่ พ่ิงเกดิ ในสมัยนี้ ไดแก กระจับป ขลยุ จะเข และ รํามะนา นอกจากนี้ในกฎมณเฑียรบาลสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. 1991-2031) ปรากฎ ขอ หามตอนหนง่ึ วา \"...หามรองเพลงเรือ เปาขลยุ เปาป สีซอ ดีดกระจบั ป ดดี จะเข ตีโทนทับ ในเขต พระราชฐาน...\" ซึ่งแสดงวา สมัยนี้ ดนตรีไทย เปนที่นิยมกันมาก แมในเขตพระราชฐาน ก็มคี นไป รอ งเพลงและเลน ดนตรกี นั เปนทเ่ี อกิ เกรกิ และเกนิ พอดี จนกระทั่งพระมหากษัตริยตองทรงออกกฎ
65 มลเฑียรบาล ดงั กลาวขนึ้ ไวเ กีย่ วกบั ลกั ษณะของ วงดนตรีไทย ในสมัยนม้ี กี ารเปล่ียนแปลง และ พัฒนาข้ึนกวาในสมัยสโุ ขทัย ดังนี้ คอื 1. วงปพาทย ในสมัยนี้ ก็ยังคงเปน วงปพ าทยเ ครื่องหา เชนเดยี วกับในสมยั สุโขทยั แตมี ระนาดเอก เพิม่ ข้ึน ดังนน้ั วงปพาทยเครื่องหา ในสมัยนี้ประกอบดวย เคร่ืองดนตรี ดงั ตอไปน้ี คือ 1. ระนาดเอก 2. ปใ น 3. ฆอ งวง (ใหญ) 4. กลองทัด ตะโพน 5. ฉง่ิ 2. วงมโหรี ในสมัยนี้พัฒนามาจาก วงมโหรีเครอ่ื งสี่ ในสมัยสโุ ขทัยเปน วงมโหรีเครื่อง หก เพราะไดเพม่ิ เคร่ืองดนตรี เขาไปอีก 2 ชน้ิ คือ ขลุย และ ราํ มะนา ทาํ ให วงมโหรี ในสมยั นี้ ประกอบดว ย เคร่ืองดนตรี จํานวน 6 ชิน้ คอื 1. ซอสามสาย 2. กระจับป (แทนพณิ ) 3. ทบั (โทน) 4. รํามะนา 5. ขลยุ 6. กรบั พวง สมัยกรงุ ธนบรุ ี เนอ่ื งจากในสมยั นเี้ ปน ชวงระยะเวลาอันสน้ั เพียงแค 15 ป และประกอบกับ เปนสมัย แหงการกอ รา งสรางเมือง และการปองกันประเทศเสียโดยมาก วงดนตรีไทย ในสมัยนี้จึงไมปรากฎ หลักฐานไวว า ไดม กี ารพัฒนาเปล่ียนแปลงขึน้ สันนิษฐานวา ยังคงเปนลักษณะและรูปแบบของ ดนตรไี ทย ในสมัยกรงุ ศรอี ยุธยานน่ั เอง สมยั กรุงรัตนโกสินทร ในสมยั น้ี เม่ือบา นเมอื งไดผา นพนจากภาวะศึกสงคราม และไดมีการกอสรางเมืองให ม่ันคงเปน ปก แผน เกิดความ สงบรม เยน็ โดยทั่วไปแลว ศิลปวัฒนธรรม ของชาติ กไ็ ดร ับการฟน ฟู ทะนุบํารงุ และสง เสรมิ ใหเ จรญิ รุงเรืองขึ้น โดยเฉพาะ ทางดานดนตรไี ทย ในสมยั น้ีไดม กี ารพัฒนา เปล่ยี นแปลงเจริญขนึ้ เปนลาํ ดบั ดงั ตอไปนี้
66 รัชกาลท่ี 1 ดนตรีไทย ในสมัยน้ีสว นใหญ ยงั คงมีลักษณะ และ รูปแบบตามที่มีมาตั้งแต สมัยกรุงศรี อยุธยา ท่พี ฒั นาข้ึนบางในสมัยนก้ี ็คอื การเพิ่ม กลองทัด ขึ้นอีก 1 ลูก ใน วงปพ าทย ซึ่งแตเดิมมา มี แค 1 ลกู พอมาถึง สมัยรชั กาลท่ี 1 วงปพาทย มีกลองทัด 2 ลูก เสียงสงู (ตัวผ)ู ลกู หน่ึง และ เสียงต่ํา (ตัวเมีย) ลกู หนง่ึ และการใช กลองทดั 2 ลูก ในวงปพ าทย กเ็ ปน ทน่ี ิยมกนั มา จนกระท่ังปจจุบนั นี้ รัชกาลที่ 2 อาจกลา ววาในสมัยน้ี เปน ยุคทองของ ดนตรไี ทย ยุคหน่งึ ท้ังนเ้ี พราะ องคพระมหากษตั ริย ทรงสนพระทัย ดนตรีไทย เปนอยา งย่งิ พระองคทรงพระปรีชาสามารถ ในทางดนตรไี ทย ถงึ ขนาด ทท่ี รงดนตรีไทย คือ ซอสามสาย ได มีซอคูพระหตั ถช ือ่ วา \"ซอสายฟาฟาด\" ทง้ั พระองคได พระราช นพิ นต เพลงไทย ข้นึ เพลงหน่งึ เปนเพลงทีไ่ พเราะ และอมตะ มาจนบดั น้ีนัน่ กค็ ือเพลง \"บหุ ลนั ลอย เลอ่ื น\" การพัฒนา เปล่ียนแปลงของ ดนตรีไทย ในสมยั น้กี ็คือ ไดม กี ารนําเอา วงปพาทยมาบรรเลง ประกอบการขับเสภา เปนครั้งแรก นอกจากนี้ ยงั มกี ลองชนดิ หนง่ึ เกดิ ขน้ึ โดยดัดแปลงจาก \"เปงมาง\" ของมอญ ตอมาเรยี กกลองชนิดนวี้ า \"สองหนา \" ใชต ีกาํ กบั จงั หวะแทนเสยี งตะโพนในวง ปพาทย ประกอบการขับเสภา เนื่องจากเห็นวาตะโพนดังเกินไป จนกระทั่งกลบเสียงขับ กลองสอง หนา นี้ ปจ จบุ ันนิยมใชต กี าํ กับจงั หวะหนาทบั ในวงปพาทยไมแข็ง รชั กาลท่ี 3 วงปพ าทยไ ดพ ฒั นาขนึ้ เปน วงปพ าทยเ ครื่องคู เพราะไดมกี ารประดษิ ฐร ะนาดทมุ มาคูก บั ระนาดเอก และประดษิ ฐฆองวงเลก็ มาคูกับ ฆอ งวงใหญ รัชกาลท่ี 4 วงปพ าทยไ ดพฒั นาขน้ึ เปนวงปพาทยเคร่ืองใหญ เพราะไดม ีการประดิษฐ เคร่ืองดนตรี เพ่ิมขน้ึ อกี 2 ชนดิ เลยี นแบบ ระนาดเอก และระนาดทมุ โดยใชโ ลหะทาํ ลูกระนาด และทําราง ระนาดใหแตกตางไปจากรางระนาดเอก และระนาดทมุ (ไม) เรียกวา ระนาดเอกเหล็ก และระนาด ทุมเหลก็ นํามาบรรเลงเพิ่มในวงปพาทยเครื่องคู ทําให ขนาดของ วงปพาทยข ยายใหญข นึ้ จงึ เรยี กวา วงปพ าทยเคร่อื งใหญ อนึ่งในสมัยนี้ วงการดนตรไี ทย นยิ มการรองเพลงสง ใหดนตรีรับ หรอื ที่ เรยี กวา \"การรองสง\" กนั มากจนกระทงั่ การขับเสภาซง่ึ เคยนิยมกันมากอ นคอ ย ๆ หายไป และการ รองสงก็เปนแนวทางใหมีผูคิดแตงขยายเพลง 2 ชั้นของเดิมใหเปนเพลง 3 ช้นั และตัดลง เปนช้นั เดียว จนกระทงั่ กลายเปนเพลงเถาในทส่ี ดุ (นบั วา เพลงเถาเกิดขึ้นมากมายในสมัยนี)้ นอกจากน้ี วง เครื่องสาย กเ็ กดิ ขึ้นในสมยั รัชกาลนีเ้ ชน กนั รัชกาลท่ี 5
67 ไดม กี ารปรบั ปรงุ วงปพ าทยขน้ึ ใหมชนดิ หนงึ่ ซึง่ ตอมาเรียกวา \"วงปพาทยดึกดําบรรพ\" โดยสมเดจ็ กรมพระยานรศิ รานวุ ดั ติวงศ สําหรับใชบรรเลงประกอบการแสดง \"ละครดึกดําบรรพ\" ซ่งึ เปน ละครท่เี พ่ิงปรับปรุงขึ้นในสมัยรชั กาลนเ้ี ชน กัน หลักการปรับปรุงของทานก็โดยการตัด เคร่ืองดนตรีชนดิ เสียงเลก็ แหลม หรือดงั เกินไปออก คงไวแ ตเคร่ืองดนตรีท่ีมีเสียงทมุ นุมนวล กบั เพิ่มเครื่องดนตรีบางอยางเขามาใหม เครื่องดนตรี ในวงปพาทยดึกดําบรรพ จึงประกอบดวยระนาด เอก ฆองวงใหญ ระนาดทุม ระนาดทมุ เหลก็ ขลุย ซออู ฆองหยุ (ฆอ ง 7 ใบ) ตะโพน กลองตะโพน และเครือ่ งกํากับจงั หวะ รัชกาลท่ี 6 ไดมีการปรับปรุงวงปพาทยขึ้นมาอีกชนิดหนึ่ง โดยนําวงดนตรีของมอญมาผสมกับ วงป พาทยข องไทย ตอ มาเรียกวงดนตรผี สมนีว้ า \"วงปพาทยมอญ\" โดยหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศลิ ป บรรเลง) เปนผูปรบั ปรุงขึน้ วงปพ าทยมอญดงั กลา วนี้ ก็มีท้งั วงปพาทยม อญเครื่องหา เครอ่ื งคู และ เครื่องใหญ เชนเดียวกับวงปพาทยของไทย และกลายเปนที่นิยมใชบรรเลงประโคมในงานศพ มา จนกระท่งั บัดน้ี นอกจากนี้ยังไดมีการนําเครื่องดนตรีของตางชาติ เขามาบรรเลงผสมกับ วงดนตรี ไทย บางชนิดก็นํามาดัดแปลงเปนเครื่องดนตรีของไทย ทําใหรูปแบบของ วงดนตรีไทย เปลีย่ นแปลงพฒั นา ดงั น้ี คือ 1. การนําเครื่องดนตรีของชวา หรืออินโดนีเซีย คอื \"องั กะลงุ \" มาเผยแพรในเมืองไทย เปน ครง้ั แรก โดยหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ทงั้ น้ีโดยนํามาดัดแปลง ปรับปรงุ ขึน้ ใหม ใหมีเสียงครบ 7 เสยี ง (เดิมมี 5 เสยี ง) ปรับปรุงวิธกี ารเลน โดยถือเขยาคนละ 2 เสียง ทําใหเ ครื่อง ดนตรชี นดิ น้ี กลายเปน เครอ่ื งดนตรีไทยอีกอยางหนึ่ง เพราะคนไทยสามารถทําอังกะลุงไดเอง อกี ทัง้ วิธีการบรรเลงก็เปนแบบเฉพาะของเรา แตกตางไปจากของชวาโดยสิ้นเชิง 2. การนําเครื่องดนตรีของตางชาติเขามาบรรเลงผสมในวงเครื่องสาย ไดแก ขิมของจีน และออรแกนของฝรงั่ ทําใหวงเครื่องสายพัฒนารูปแบบของวงไปอกี ลกั ษณะหน่งึ คือ \"วงเครื่องสาย ผสม\" รชั กาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดทรงสนพระทัยทางดาน ดนตรไี ทย มากเชน กนั พระองคไดพ ระราชนพิ นธ เพลงไทยท่ไี พเราะไวถ งึ 3 เพลง คอื เพลงโหมโรงคลื่นกระทบฝง 3 ช้นั เพลงเขมรลอยองค (เถา) และเพลงราตรีประดับดาว (เถา) พระองคแ ละพระราชินไี ดโ ปรดใหค รู ดนตรเี ขา ไปถวายการสอนดนตรใี นวงั แตเปนที่นาเสียดาย ที่ระยะเวลาแหงการครองราชยของ พระองคไมนาน เนื่องมาจากมีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง และพระองคทรงสละราชบัลลังก หลงั จากนน้ั ได 2 ป มิฉะนั้นแลว ดนตรีไทย ก็คงจะเจริญรุงเรืองมาก ในสมัยแหงพระองค อยางไรก็
68 ตามดนตรีไทยในสมยั รัชกาลน้ี นบั วา ไดพัฒนารูปแบบ และลักษณะ มาจนกระทงั่ สมบรู ณ เปน แบบแผนดังเชน ในปจจุบันน้แี ลว ในสมัยสมบรู ณาญาสิทธริ าชมีผนู ยิ มดนตรไี ทยกันมาก และมีผูมี ฝม ือ ทางดนตรี ตลอดจน มีความคิดปรับปรุงเปลี่ยนแปลง ใหพัฒนากาวหนามาตามลําดับ พระมหากษตั รยิ เจานาย ตลอดจนขุนนางผใู หญ ไดใหค วามอปุ ถัมภ และทาํ นุบาํ รุงดนตรีไทย ในวงั ตาง ๆ มักจะมีวงดนตรีประจําวัง เชน วงวังบูรพา วงวังบางขุนพรหม วงวังบางคอแหลม และวงวงั ปลายเนิน เปนตน แตละวงตางก็ขวนขวายหาครูดนตรี และนักดนตรที ม่ี ีฝมอื เขามาประจําวง มกี าร ฝก ซอ มกันอยเู นืองนิจ บางครั้งก็มีการประกวดประชันกัน จึงทําใหดนตรีไทยเจริญเฟองฟูมาก ตอมาภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 เปน ตน มา ดนตรไี ทยเร่ิมซบเซาลง อาจกลาว ไดวา เปนสมยั หวั เลี้ยวหัวตอ ท่ี ดนตรไี ทย เกือบจะถงึ จุดจบ เนื่องจากรัฐบาลในสมัยหนึ่งมีนโยบาย ทเี รยี กวา \"รัฐนยิ ม\" ซง่ึ นโยบายนี้ มีผลกระทบตอ ดนตรีไทย ดว ย กลาวคอื มีการหามบรรเลง ดนตรี ไทย เพราะเหน็ วา ไมสอดคลองกับการพัฒนาประเทศ ใหทัดเทียมกับอารยประเทศ ใครจะจัดใหมี การบรรเลง ดนตรีไทย ตองขออนุญาต จากทางราชการกอน อีกทั้ง นกั ดนตรไี ทยกจ็ ะตองมีบัตรนัก ดนตรีที่ทางราชการออกให จนกระทั่งตอมาอีกหลายป เมื่อไดมี การสัง่ ยกเลกิ \"รฐั นยิ ม\" ดงั กลาว เสยี แตถ งึ กระนน้ั กต็ าม ดนตรีไทยกไ็ มรุงเรืองเทา แตกอ น ยังลม ลกุ คลกุ คลาน มาจนกระทั่งบัดน้ี เนื่องจากวิถีชีวิต และสังคมไทยเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม วัฒนธรรมทางดนตรีของตางชาติ ไดเขามา มีบทบาทในชีวิตประจําวันของคนไทยเปนอันมาก ดนตรีที่เราไดยินไดฟง และไดเ หน็ กนั ทางวทิ ยุ โทรทัศน หรือที่บรรเลงตามงานตาง ๆ โดยมากก็เปนดนตรีของตางชาติ หาใช \"เสยี งพาทย เสียง พณิ \" ดงั แตก อ นไม ถึงแมวาจะเปนที่นายินดีที่เราไดมีโอกาสฟงดนตรีนานาชาตินานาชนิด แตถา ดนตรีไทย ถกู ทอดทง้ิ และไมมีใครรูจ ักคุณคา กน็ ับวาเสยี ดายทจ่ี ะตอ งสญู เสียส่ิงทด่ี งี าม ซึง่ เปน เอกลกั ษณของชาติอยา งหนง่ึ ไป ดงั น้ัน จึงควรทค่ี นไทยทุกคนจะไดตระหนกั ถงึ คณุ คา ของ ดนตรี ไทย และชวยกนั ทะนบุ าํ รงุ สง เสรมิ และรกั ษาไว เพื่อเปนมรดกทางวัฒนธรรมของชาติสืบตอไป สมัยรัตนโกสนิ ทร ในยุครัตนโกสินทรจดั วาเปนยุคทองยุคหนง่ึ ของวงการดนตรีไทยเลยทีเดียว โดยเรม่ิ จาก สมัยรตั นโกสนิ ทรตอนตน มีการประพันธเพลง \"ทางกรอ\" ขึน้ เปนครง้ั แรก ซ่งึ เปน การพฒั นาการ ประพันธเพลงจากเดิมซึ่งมีเพียงเพลงทางเก็บ วงดนตรใี นยคุ สมัยน้ีเร่มิ มกี ารแบงออกเปนสามประเภท ไดแ ก วงเครอ่ื งสาย ซึง่ ประกอบดว ยเคร่ืองดนตรีทม่ี ีสายท้งั หลาย เชน ซอ จะเข เปน ตน วงปพ าทย ประกอบดว ยเคร่ืองตีเปนสวนใหญ ไดแ ก ระนาด ฆอ ง และป เปน ตน
69 วงมโหรี เปนการรวมกันของวงเครื่องสายและวงปพาทย แตต ัดปออกเพราะเสยี งดงั กลบเสียงเคร่อื งสายอ่ืนหมด ดนตรีไทยสวนใหญที่มีพัฒนาการมาอยางรวดเร็วลวนมาจากความนิยมของเจานายใน ราชสํานักความนยิ มเหลา น้ีแพรไ ปจนถึงขนุ นางและผูด ีมีเงนิ ท้งั หลาย ตางเห็นวาการมีวงดนตรี ประจาํ ตวั ถือวาเปนสิ่งเชดิ หนา ชูตา จึงมีการสรรหานักดนตรีฝมือดีมาเลนในวงของตนเอง เกดิ มี การประกวดประชนั และการแขงขนั กนั พัฒนาฝม ือข้นึ โดยเฉพาะสมัยรัชกาลที่ 5-7 จัดวาเปนยุค ท่วี งการดนตรไี ทยถงึ จดุ รงุ เรืองสุด สมัยรัตนโกสินทรตอนตนมีความนิยมในการเลนและการฟง วงเครื่องสายและมโหรีกันมาก เพราะมีความนิ่มนวล เหมาะแกการฟงขณะรับแขก รับประทาน อาหาร หรือกลอ มเขา นอน เจานายและขาราชการผูใหญตางมีความสนใจเลนเครื่องสายกันมาก อาทิเชน พระเจาอยหู วั รัชกาลท่ี 2 ทรงพระปรีชาสามารถดานซอสามสาย ทรงมซี อคูพระหตั ถช ื่อ ซอสายฟาฟาด ทรงโปรดซอสามสายมาก ถึงกับมีพระบรมราชโองการใหออก \"ตราภูมิคุมหาม\" ใหแ กเ จาของสวนที่มีตนมะพราวซอ (มะพราวที่กะลาสามารถนําไปทําซอได ปจจุบันนี้หายากมาก และมีราคาแพงมาก กะลาราคาลูกละ 400-300,000 บาท) ซง่ึ จะเปนการยกเวน ไมใ หเกบ็ ภาษีแกผมู ี มะพราวซอ นอกจากน้ี พระองคย ังพระราชนพิ นธเ พลงไทยชอ่ื บหุ ลันลอยเลื่อน ซึ่งมีที่มาจากพระ สุบนิ นิมติ ของพระองคเองดวย ตอมาในยุคหลัง เริ่มมีการนิยมฟงการขับเสภา ในยุคนน้ั คอื เรอื่ งขุน ชางขุนแผนคะ แรกๆก็ขบั เสภาเด่ยี วๆ หลังๆมา กเ็ ร่ิมมกี ารนาํ เอาดนตรี \"ปพาทย\" เขามารวมใน การขับเสภาดวย เพ่อื ใหน ักขับเสภาไดพ ักเสียงเปนระยะ หนกั เขา คงเหน็ กนั วาปพาทยนาฟงกวาจงึ ไมฟงเสภาเลย ตัดนักขับเสภาออกเหลือแตวงปพาทย ความนิยมในวงปพาทยจึงมีมากขึ้น และเขา มาแทนที่วงมโหรีและเครื่องสาย ในยุคสมยั นัน้ เจานายและขาราชการผูใหญตางเห็นกนั วาการมวี งปพาทยชัน้ ดเี ปนของ ประดับบารมีชั้นเยี่ยม จึงไดมีการเที่ยวหานักดนตรีจากทั่วทุกสารทิศมาอยูในวงของตนเอง และมี การนําเอาวงดนตรีมาประกวดประชันกัน อยางที่เราไดดูในภาพยนตเรื่อง \"โหมโรง\" ในสมัยรัชกาล ที่ 6 มีการกําหนดราชทินนามของนักดนตรีที่รับราชการในราชสํานักเปนจํานวนมาก โดยแตล ะชือ่ กต็ ้งั ใหค ลองจองกันอยา งไพเราะ ไดแก ประสานดุริยศัพท ประดบั ดุรยิ กิจ ประดิษฐไ พเราะ เสนาะ ดรุ ยิ างค สําอางดนตรี ศรวี าทิต สิทธิวาทิน พิณบรรเลงราช พาทยบรรเลงรมย ประสมสังคีต ประณีต วรศัพท คนธรรพวาที ดนตรีบรรเลง เพลงไพเราะ เพราะสําเนียง เสียงเสนาะกรรณ สรรเพลงสรวง พวงสําเนียงรอ ย สรอ ยสาํ เนียงสนธ วมิ ลเราใจ พิไรรมยา วีณาประจนิ ต วีนินประณีต สังคีตศพั ท เสนาะ สงั เคราะหศ พั ทสอางค ดรุ ิยางคเ จนจังหวะ ดรุ ิยะเจนใจ ประไพเพลงประสม ประคมเพลง ประสาน ชาญเชิงระนาด ฉลาดฆองวง บรรจงทุมเลิศ บรรเจิดปเสนาะ ไพเราะเสยี งซอ คลอขลมุ คลอง วอ งจะเขรับ ขบั คําหวาน ตันตริการเจนจติ ตันตริกิจปรีชา นารถประสาทศัพท คนธรรพ ประสิทธ์ิสาร พดู ถึงหนังเร่ืองโหมโรงแลว จะพลาดการพดู ถงึ นกั ดนตรสี ําคัญทา นหนึ่งแหง กรุง
70 รตั นโกสนิ ทรไ ปเปนไมได ทา นก็คอื ทานหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) เพราะ ชีวประวัติของทานเปนแรงบันดาลใจใหผ สู รางสรา งหนังเรือ่ งนี้ขน้ึ มา ทานหลวงประดษิ ฐไ พเราะ เปน นกั ดนตรที ี่มีความสามารถทั้งปพาทยและเครื่องสาย เปน ผปู ระพันธเพลงไทยหลายเพลง เชน แสนคํานึง นกเขาขะแมร ลาวเส่ยี งเทยี น ฯลฯ ช่ือเพลงเหลา นีอ้ าจจะไมคุน หูนัก แตห าไดลองฟง แลว จะจาํ ไดทันที เพราะนักดนตรีสากลรุนหลังมักนําทํานองเพลงเหลานี้มาประพันธเปนเพลงไทย สากล นอกจากนี้ ทา นยงั เปนผูประดิษฐเครื่องดนตรี \"องั กะลุง\" โดยดัดแปลงมาจากเครื่องดนตรี พน้ื บา นของอนิ โดนีเซยี อกี ดวย หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) มีคํากลาววายุคทองของดนตรีไทยหมดไปพรอมกับยุคของทานหลวงประดิษฐไพเราะ คํา กลา วน้ีเห็นจะไมไ กลเกินจริง เพราะในยุคหลังการเปล่ียนแปลงการปกครอง ในชวงสงครามโลกคร้ัง ท่ีสอง รัฐบาลไทยในยุค ทานจอมพล ป. พิบูลสงคราม ไดมีนโยบายสรางชาติใหเปนอารยะ โดย ตอ งการสง เสรมิ ใหด นตรไี ทยมแี บบแผน เปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และดูทัดเทียมชาติตะวันตก จึงไดมี การควบคุมใหันักดนตรีและศิลปะพืน้ บานอื่นๆ ตองมีการสอบใบอนุญาตเลนดนตรีเพื่อประกัน มาตรฐานใหเปนระบบเดียวกัน มีการออกขอบังคับใหตองเลนดนตรีบนเกาอี้ หามนั่งเลนกับพืน้ ฯลฯ ซึง่ ในทางปฏิบัติแลวเกิดปญหามาก เน่ืองจากการเลนดนตรีไทยเกิดจากการส่ังสมรูปแบบแนว
71 ทางการเลนแตละสายตระกูลแตละครูไมเหมือนกัน ไมอาจถือไดวาใครผิดใครถูก อีกทัง้ ขอหาม หลายอยางก็ขัดตอวิถีชีวิต โดยเฉพาะบัตรอนุญาตเลนดนตรี ทําใหผูท ีไ่ มใชนักดนตรีอาชีพเดือดรอน มากจากการที่ไมสามารถเลนดนตรียามวางไดเหมือนเคย ประกอบกับแนวคิดของคนรุนใหมที่สนใจ วฒั นธรรมตา งชาติมากกวา โดยมองวาการเลนดนตรีไทยเปนสิง่ ลาสมัยและตองหามเหตุการณนีท้ าน หลวงประดิษฐไพเราะในวัยชราไมพอใจมาก แตไมสามารถแสดงออกได ทําไดเพียงประพันธเพลง ช่ือ \"แสนคํานึง เถา\" ซึ่งมีทวงทํานองสวนสามชั้น แสดงถึงความอัดอั้นตันใจ พรอมเนื้อรองเปน เนื้อหาตอวารัฐบาลในยุคนั้นเกี่ยวกับการควบคุมศิลปะ แตผูใกลชิดของทานเกรงวาทานจะไดรับ อันตรายจากการโจมตีรัฐบาล จึงไดทําลายตนฉบับเนือ้ รองนัน้ เสีย และประพันธเนือ้ รองขึน้ ใหมเปน เพลงรกั แทน และไมมีใครทราบถึงเนื้อหาตนฉบับเนือ้ รองเดิมอีกเลย จริงๆแลวมีคนเขาใจผิดกันเยอะ วาทานจอมพล ป. พิบูลสงครามละเลยศิลปะวัฒนธรรมของชาติ พยายามกีดกันดนตรีไทย แตแทท่ี จริงแลว ทานจอมพลฯ เปนผูท่ีมีความรักและสนใจในดนตรีไทยในระดับหน่ึง เคยปรากฎวาทาน นิยมฟงดนตรีไทย และเคยบริจาคเงินสวนตัวจํานวนมากเพ่ือดนตรีไทยดวย เจตนารมณของการ ควบคุมดนตรีไทยของทานจึงมีที่มาจากเจตนาดีที่ตองการใหดนตรีไทยมีระบบระเบียบแบบแผน เทียบเทาของตะวันตก แตผลกลับเปนไปในทิศทางตรงกันขาม ดนตรีไทยกลับถึงจุดตกต่าํ จนถึงทุก วนั น้ี แมจ ะมกี ารพยายามใหป ระชาชนเขาถึงดนตรีไทยแลว ดนตรีไทยยังกลับเปนเพียงดนตรีทีใ่ ชใน พิธี เปนเรื่องของแบบแผน เปนของเฉพาะกลุม ไมสามารถเขาใจได ไมสามารถเขาถึงได จริงๆแลว ทุกคนสามารถเขาถึงแลซึมซาบความไพเราะของดนตรีไทยได เทาๆ กับที่เราสามารถซึมซาบความ ไพเราะของเพลงไทยสากลทเ่ี ราฟง กนั อยทู กุ วนั
72 เรือ่ งที่ 2 เทคนคิ และวธิ ีการเลน ของเครือ่ งดนตรไี ทย ซออู การเทียบเสยี งซออู ใชข ลุยเพียงออเปาเสยี ง ซอล โดยปด มอื บนและนวิ้ คา้ํ เปา ลมกลางๆ จะไดเ สยี ง ซอล เพอ่ื เทยี บเสยี งสายเอก สว นสายทมุ ใหป ดมือลา งหมด จนถงึ นิ้วกอ ย เปาลมเบา กจ็ ะไดเสยี ง โด ตาม ตองการ เพอื่ เทียบเสยี งสายทมุ ใหต รงกับเสียงน้ัน การนั่งสซี อ นั่งขัดสมาธบิ นพื้น หากเปนสตรีใหนั่งพับเพียบขาขวาทับขาซาย วางกะโหลกซอไวบนขาพับ ดา นซา ย มอื ซา ยจับคันซอใหตรงกับที่มเี ชือกรัดอก ใหต ่ํากวา เชอื กรัดอกประมาณ 1 นิ้ว สว นมอื ขวา จับคันสี-โดยแบง คนั สอี อกเปน 5 สว น แลว จบั ตรง 3 สว นใหค นั สพี าดไปบนนว้ิ ช้ี และนว้ิ กลางใน ลกั ษณะหงายมอื สวนนว้ิ หวั แมม อื ใชกาํ กบั คันสีโดยกดลงบนนว้ิ ช้ี นว้ิ นางและนว้ิ กอ ยใหง อตดิ กัน เพอื่ ทําหนา ท่ีดนั คนั ชักออกเมอื่ จะสสี ายเอก และ ดึงเขา เม่ือจะสีสายทุม การสซี อ วางคนั สใี หช ดิ ดา นใน ใหอยูใ นลกั ษณะเตรยี มชกั ออก แลวลากคันสีออกชาๆดว ยการใชว ธิ ีสี ออก ลากคนั สีใหส ดุ แลวเปลยี่ นเปนสเี ขา ในสายเดยี วกนั ทาํ เรื่อยไปจนกวาจะคลอง พอคลอ งดแี ลว ใหเ ปล่ยี นมาเปนสีสายเอก โดยดนั น้วิ นางกบั น้ิวกอยออกไปเลก็ นอย ซอจะเปลย่ี นเปนเสยี ง ซอล ทันที ดงั นค้ี นั สี ออก เขา ออก เขา เสยี ง โด โด ซอล ซอล ฝกเรื่อยไปจนเกดิ ความชํานาญ ขอ ควรระวงั ตอ งวางซอใหต รง โดยใชม ือซา ยจบั ซอใหพอเหมาะ อยาใหแนน เกนิ ไป อยา ใหห ลวม จนเกนิ ไป ขอมือท่ีจบั ซอตองทอดลงไปใหพอดี ขณะนั่งสยี ืดอกพอสมควร อยาใหหลังโกงได มือท่ี คีบซอใหออกกําลังพอสมควรอยาใหซอพลิกไปมา การเทียบเสยี งซอดว ง ใชข ลยุ เพยี งออเปาเสยี ง ซอล โดยการปดมอื บน และ น้ิวค้าํ เปาลมกลางๆ กจ็ ะไดเสียง ซอล ขึน้ สายทุมของซอดวง ใหตรงกับเสยี งซอลน้ี ตอ ไปเปนเสียงสายเอก ใชขลุย เปาเสียง เร โดยปด นว้ิ ตอ ไปอกี 3 นว้ิ เปา ดวยลมแรง กจ็ ะได เสยี ง เร ขน้ึ สายเ0อกใหต รงกับเสยี ง เร น้ี การนง่ั สีซอ น่งั พบั เพยี บบนพืน้ จับคนั ซอดวยมือซา ย ใหไ ดกึ่งกลางตํา่ กวา รดั อกลงมาเลก็ นอ ย ใหซ อโอนออ
73 กกจากตวั นดิ หนอย คันซออยูในองุ มอื ซา ย ตวั กระบอกซอวางไวบนขา ใหต ัวกระบอกซออยใู น ตาํ แหนงขอพบั ติดกบั ลําตวั มือขวาจับคันสีดวยการแบงคันสีใหได 5 สว น แลว จงึ จับสวนที่ 3 ขาง ทาย ใหค นั สีพาดไปบนมอื นิ้วช้ี นว้ิ กลางเปนสว นรบั คนั สี ใชน้ิวหัวแมม ือกดกระชบั ไว นว้ิ นางกบั นว้ิ กอ ยงอไวส ว นใน ซง่ึ จะเปนประโยชนใ นการดันคนั สอี อกมาหาสายเอก และ ดึงเขาเมื่อตองการ สสี ายทุม การสซี อ วางคนั สไี วด า นใน ใหอ ยูในลกั ษณะเตรยี มชกั ออก คอยๆลากคนั สีออกใหเ กิดเสยี ง ซอล จนสดุ คันชกั แลว เปลย่ี นเปน สเี ขา ในสายเดยี วกนั (ทาํ เรื่อยไปจนกวา จะคลอ ง) พอซอ มสายในคลอ งดแี ลว จงึ เปล่ียนมาสีสายเอกซึง่ เปนเสยี ง เร โดยการใชนว้ิ นางกบั นว้ิ กอ ยมอื ขวา ดนั คนั สีออก ปฏบิ ตั ิจน คลอ ง ฝกสลับใหเ กดิ เสียงดงั น้ี คันสี ออก เขา ออก เขา เสยี ง ซอล ซอล เร เร ขอควรระวงั ตอ งวางซอใหต รง โดยใชขอมือซายควบคุม อยาใหซอบิดไปมาได
74 เครอื่ งดีด จะเข เปน เครือ่ งดนตรปี ระเภทดดี มี 3 สายเขาใจวาไดปรับปรุงแกไขมาจากพิณ นํามาวางดีดกับ พน้ื เพอ่ื ความสะดวก จะเขไดนาํ เขา รวมบรรเลงอยูในวงมโหรคี กู บั กระจบั ปในสมัยรชั กาลท่ี 2 แหง กรงุ รตั นโกสนิ ทร มผี นู ยิ มเลนจะเขกันมาก ตวั จะเขทาํ เปน สองตอน คอื ตอนหวั และตอนหางตอน หวั เปนกระพงุ ใหญ ทําดว ยไมแ กน ขนนุ ทอ นหวั และทอ นหางขดุ เปนโพรงตลอด ปด ใตท อ งดว ย แผน ไม มีเทา รองตอนหวั 4 เทา และตอนปลายอีก 1 เทาทําหลังนูนตรงกลาง ใหสองขางลาดลง โยง สายจากตอนหัวไปทางตอนหางเปน 3 สาย มีลูกบิดประจําสายละ 1 อนั สาย 1 ใชเ สน ลวด ทองเหลอื ง อกี 2 สายใชเสนเอน็ มีหยองรับสายอยตู รงปลายหาง กอ นจะถึงลกู บดิ ระหวางตัวจะเขม ี แปนไมเ รยี กวา “นม” รองรับสายติดไวบนหลังจะเข รวมทั้งสน้ิ 11 อัน เพ่ือไวเปนทสี่ ําหรบั นวิ้ กด นมแตล ะอนั สงู เรียงลาํ ดบั ขึ้นไป เวลาบรรเลง ใชดีดดวยไมดีดกลมปลายแหลมทําดวยงาชางหรือ กระดกู สตั ว เคยี นดวย เสนดา ยสาํ หรบั พนั ติดกบั ปลายน้ิวช้ีขางขวาของผดู ีด และใชน ้ิวหัวแมม อื กับ น้วิ กลางชว ยจบั ใหม กี ําลงั เวลาแกวงมอื สายไปมา ใหสมั พันธ กับมือขางซายขณะกดสายดวย ซงึ เปน เครื่องดนตรชี นดิ ดีด มี 4 สายเชนเดียวกับกระจบั ป แตม ขี นาดเลก็ กวา กะโหลกมี รูปรางกลม ทั้งกะโหลกและคันทวน ใชไมเนือ้ แขง็ ช้ินเดียวควา น ตอนที่เปน กะโหลกใหเ ปน โพรง ตดั แผนไมใ หก ลม แลวเจาะรูตรงกลางทําเปนฝาปดดานหนา เพื่ออุมเสียงใหกังวาน คนั ทวนนาํ เปน เหลย่ี มแบนตอนหนา เพอ่ื ตดิ ตะพานหรือนมรบั นว้ิ จาํ นวน 9 อนั ตอนปลายคันทวนทําเปนรูปโคง และขดุ ใหเ ปน รอง เจาะรสู อดลกู บดิ ขา งละ 2 อัน รวมเปน 4 อนั สอดเขาไปในรอง สําหรับขึ้นสาย 4
75 สาย สายของซึงใชสายลวดขนาดเล็ก 2 สาย และ สายใหญ 2 สายซึงเปนเครื่องดีดที่ชาวไทยทาง ภาคเหนือนยิ มนาํ มา เลนรวมกับปซ อ และ สะลอ พณิ เปยะ พณิ เปย ะ หรอื พิณเพยี ะ เปน เครือ่ งดนตรีพนื้ เมืองลานนาชนดิ หน่งึ เปนเคร่อื งดนตรปี ระเภท ดดี มีคันทวน ตอนปลายคันทวนทําดวยเหล็กรูปหัวชาง ทองเหลือง สําหรับใชเปนที่พาดสาย ใช สายทองเหลืองเปนพื้น สายทองเหลืองน้ีจะพาดผา นสลกั ตรงกะลาแลวตอไปผูกกับสลักตรง ดา นซา ย สายของพิณเปย ะมที ัง้ 2 สายและ 4 สาย กะโหลกของพณิ เปยะทําดวยเปลอื กนํ้าเตา ตัดครึง่ หรือกะลามะพรา ว ก็ได เวลาดดี ใชก ะโหลกประกบติดกับหนาอก ขยบั เปด ปดใหเกิดเสียงตาม ตองการ ในสมยั กอ นชาวเหนือมักจะใชพ ณิ เปยะดดี คลอกับการขับ ลํานาํ ในขณะทีไ่ ปเที่ยวสาว แต เกดิ
76 เครื่องสี ซอดว ง เปนซอสองสาย กะโหลกของซอดวงนั้น แตเดิมใชกระบอกไมไผ กะโหลกของซอดว งน้ี ใน ปจ จบุ นั ใชไ มจริง หรือ งาชางทาํ กไ็ ด แตที่นิยมวา เสยี งดนี ั้น กะโหลกซอดวงตองทําดวยไมล ําเจยี ก สวนหนาซอนิยมใชห นงั งูเหลือมขงึ เพราะทําใหเกิดเสียงแกวเกิดความไพเราะอยางยิ่ง ลักษณะขอ ซอดว ง มีรูปรางเหมือนกับซอของจีนท่เี รียกวา “ฮู – ฉนิ “ (Huchin) ทกุ อยาง เหตุทเ่ี รียกวา ซอดว ง กเ็ พราะมีรปู รา งคลายเคร่ืองดักสตั ว กระบอก ไมไ ผเหมอื นกนั ซออู เปน ซอสองสาย ตัวกะโหลกทาํ ดวยกะลามะพราว คันทวนซออนู ี้ ยาวประมาณ 79 ซม ใช สายซอสองสายผูกปลายทวนใตกะโหลก แลว พาดผานหนาซอ ข้นึ ไปผกู ไวก ับ ลูกบดิ สองอัน โดย เจาะรคู นั ทวนดา นบน แลว สอดลกู บดิ ใหท ะลผุ า นคนั ทวนออกมา และใชเ ชอื กผกู รง้ั กับทวนตรง กลางเปน รัดอก เพือ่ ใหส ายซอตึง และสําหรบั เปนท่กี ดสายใตรัดอกเวลาสี สว นคันสีของซออูนั้นทํา ดว ย ไมจริง ใ ชขนหางมาตรงหนา ซอใชผา มวนกลมๆ เพื่อทําหนา ที่เปน หมอนหนุน สายใหพน หนา ซอ ดา นหลงั ของ ซออมู รี ปู รา งคลายๆกบั ซอของจีนที่เรยี กวา ฮู – ฮู ( Hu-hu ) เหตทุ ่ีเรยี กวา ซออูกเ็ พราะ เรยี กตามเสียง ทีไ่ ดย นิ นน่ั เอง
77 สะลอ สะลอ เปน เครอ่ื งดนตรีพ้ืนเมืองลานนาชนิดหนง่ึ เปนประเภทเคร่ืองสซี งึ่ มีทง้ั 2 สายและ 3 สาย คนั ชกั สาํ หรบั สจี ะอยูขา งนอกเหมือนคันชักซอสามสาย สะลอเรียกอกี อยางหน่งึ วา ทรอ หรือ ซะลอ ใชไมแผนบางๆปดปากกะลาทําหลักที่หัว สําหรับพาดทองเหลือง ดา นหลงั กะโหลกเจาะเปน รูปลวดลายตางๆสวนดานลางของกะโหลก เจาะทะลุลง ขางลาง เพ่ือสอดคันทวนทที่ าํ ดว ยไมช งิ ชนั ตรงกลางคันทวนมีรัดอกทําดวยหวายปลายคันทวน ดานบนเจาะรูสาํ หรับสอดลูกบิด ซ่ึงมี 2 หรอื 3 อนั สําหรับขึงสายซอ จากปลายลูกบิดลงมาถึงดานกลางของกะโหลกมีหยองสําหรับ หนนุ สายสะ ลอเพ่อื ใหเกดิ เสียงเวลาสี คันชักสะลอ ทาํ ดวยไมด ัดเปน รูป โคง ขึงดวยหางมาหรือพลาสติก เวลาสี ใชยางสนถทู าํ ใหเกิดเสียงได สะลอใชบรรเลงประกอบการแสดงหรือบรรเลงรวมกับบทรองและทํานองเพลงไดทุกชนิดเชน เขา กับปในวงชางซอ เขากับซึงในวงพื้นเมือง หรอื ใชเ ดย่ี วคลอรองก็ได ซอสามสาย ซอสามสาย ปรากฎหลักฐานจากจดหมายเหตุ ลาลูแบร ที่บันทึกไวว า “….ชาวสยามมีเครื่อง ดุริยางคเลก็ ๆ นาเกลียดมาก มสี ามสายเรียกวา “ซอ” ….” ซึ่งช้ใี หเ หน็ วาในสมัยกรุงศรีอยธุ ยาหรอื กอ นนัน้ มีซอสามสายและนยิ มเลนกัน ยุคตนของกรุงรัตนโกสินทร ในสมัยของพระบาทสมเด็จ พระพทุ ธเลิศหลานภาลัย รชั กาลท่ี 2 พระองคทานยังโปรดทรงซอสามสายเปนอยางยิ่ง จึงทําให พระองคทานไดประดิษฐคิดสรางซอสามสายไดดวยความประณีต งดงาม และเปนแบบอยางมา จนถงึ ปจ จุบนั น้ี สวนตา งๆของซอสามสายมีช่อื เรยี กดังน้ี (1) ทวนบน เปน สว นบนสดุ ของคนั ซอ ควา นดา นในใหเ ปน โพรงโดยตลอด ดา นบนสดุ มี รปู รา งเปน ทรงเทรดิ ดา นหนา ตรงปลายทวนตอนลา ง ทวนบนนี้ทําหนาที่คลายๆกับทออากาศ (Air column) ใหเ สียงทีเ่ กิดจากกะโหลกเปนความถี่ของเสยี ง แลวลอดผา นออกมา ทางทวนบนนไ้ี ด (2) ทวนลาง ทําเปนรูปทรงกระบอก และประดษิ ฐลวดลายสวยงาม และเรยี กทวนลา งนว้ี า ทวนเงนิ ทวนทอง ทวนมกุ ทวนลงยา เปน ตน ทวนลา ง ทําหนาท่ีเปนตาํ แหนง สําหรับกดนิว้ ลงบน สายในตําแหนงตางๆ (3) พรมบน คือสว นท่ตี อ จากทวนลา งลงมา สวนบนกลึงเปนลูกแกว สวนตอนลางทําเปน รูปปากชางเพื่อประกบกับกะโหลกซอ
78 (4) พรมลาง สวนที่ประกบกับกะโหลกซอทําเปนรูปปากชาง เชนเดียวกับสวนลางของ พรมบน ตรงกลางของพรมลางเจาะรูดานบนเพื่อใชสําหรับเปนที่รอย”หนวดพราหมณ” เพอ่ื คลอ ง กับสายซอทงั้ สามสายและเหน่ียวรั้งใหตึง ตรงสวนปลายสุดของพรมลางกลึงเปน “เกลียวเจดียยอด (5) ถว งหนา ควบคุมความถี่ของเสียง ทําใหมีเสียงนุมนวลไพเราะ นาฟงยิ่งขึ้น (6) หยอ ง ทาํ ดวยไมไผ แกะใหเ ปนลกั ษณะคู ปลายทั้งสองของหยองควานเปนเบาขนม ครกเพ่อื ทําใหเสียง ที่เกิดขึ้นสงผานไปยังหนาซอมีความกังวานมากยิ่งขึ้น (7) คันสี (คันชกั ) คันสีของซอสามสาย ประกอบดวยไมและหางมา คันสีนั้นเหลาเปนรูป คันศร โดยมากนิยมใชไมแกว เพราะเปนไมเนื้อแข็ง และมีลวดลายงดงาม เครื่องตี ระนาดเอก วิวัฒนาการมาจากกรับ ลูกระนาดทําดวยไมไผบง หรือไมแ กน โดยนํามาเหลาใหไดตามขนาดที่ ตองการ แลวทํารางเพ่อื อมุ เสยงเปนรูปคลายลําเรือ ใหหัวและทา ยโคงข้นึ เรียกวา รางระนาด แผน ไมท่ีปด หัวทายรางระนาดเราเรยี กวา “โขน” ระนาดเอกในปจ จบุ นั มจี าํ นวน 21 ลูก มีความยาว ประมาณ 120 ซม มีเทารอง รางเปนเทาเดี่ยว รปู คลายกบั พานแวนฟา ระนาดทมุ เปนเคร่ืองดนตรีที่สรา งข้นึ มาในรัชกาลที่ 3 แหง กรงุ รตั นโกสนิ ทร เปนการสรางเลียนแบบ ระนาดเอก รางระนาดทุมนั้นประดิษฐใหม ีรปู รา งคลา ยหบี ไม แตเวาตรงกลางใหโคง โขนปดหัว ทา ยเพ่ือ เปน ท่ีแขวนผืนระนาดนน้ั ถา หากวัดจากโขนดา นหนง่ึ ไปยงั โขนอกี ดา นหนง่ึ รางระนาด ทุมจะมีขนาดยาวประมาณ 124 ซม ปาก รางกวางประมาณ 22 ซม มีเทา เตยี้ ๆรองไว 4 มุมราง
79 ระนาดเอกเหล็ก หรอื ระนาดทอง ระนาดเอกเหล็ก เปนเคร่อื งดนตรีที่ประดิษฐข ึน้ ในรัชกาลท่ี 4 แหง กรงุ รัตนโกสินทร แตเดมิ ลูก ระนาดทาํ ดวยทองเหลือง จงึ เรยี กกนั วา ระนาดทอง ระนาดเอกเหลก็ มขี นาด 23.5 ซม กวา งประมาณ 5 ซม ลดหลนั่ ข้นึ ไปจนถงึ ลกู ยอดท่ีมีขนาด 19 ซม กวางประมาณ 4 ซม รางของระนาดเอกเหล็กนั้น ทาํ เปน รปู สเ่ี หลี่ยม มีเทารองรับไวท้ัง 4 ดา น ระนาดทมุ เหลก็ ระนาดทมุ เหลก็ เปน เครื่องดนตรีที่พระบาทสมเดจ็ พระปน เกลา เจา อยหู วั ในรัชกาลท่ี 4 มี พระราชดาํ ริใหสรา งขึ้น ระนาดทุม เหล็กมจี าํ นวน 16 หรอื 17 ลูก ตัวรางระนาดยาวประมาณ 1 เมตร ปากราง กวางประมาณ 20 ซม มีเทา รองติดลกู ลอ 4 เทา เพื่อใหเคลือ่ นท่ีไปมาไดสะดวก ตัวรางสงู จากพน้ื ถงึ ขอบบนประมาณ 26 ซมระนาด ทุกชนดิ ท่กี ลาวมานน้ั จะใชไมต ี 2 อนั สาํ หรบั ระนาดเอก ทาํ ไมตีเปน 2 ชนดิ ชนิดหน่ึงทําหัวไมต ีใหแข็ง เมอ่ื ตจี ะมีเสียงดงั เกรยี วกราว เม่ือนําเขาผสมวงจะ เรยี กวา “วงปพาทยไมแข็ง” อกี ชนดิ หนง่ึ ซ่งึ เกดิ ข้ึนในสมยั รัชกาลท่ี 5 ประดษิ ฐไมตใี หออ นนมุ เมื่อ ตจี ะเกดิ เสียงนุม นวล เวลานําระนาดเอกทใ่ี ชไ มต ชี นดิ น้มี าผสมวง จะเรียกวา “วงปพาทยไมนวม” ลักษณะไมต ีระนาดมีดงั นี้ (1) ไมแข็ง ปลายไมร ะนาด พอกดว ยผาชุบน้าํ รักจนแขง็ (2) ไมนวม ปลายไมระนาด ใชผา พนั แลว ถกั ดว ยดา ยจนนุม (3) ไมตรี ะนาดทมุ ปลายไมระนาด ใชผาพนั พอกใหโต และนุม เพื่อตใี หเกิดเสยี งทุม (4) ไมต รี ะนาดเหลก็ ปลายไมตีทําดวยแผนหนังดิบ ตัดเปนวงกลมเจาะรูตรงกลาง แลว เอาไมเ ปน ดามสําหรับถือมีขนาดใหญกวาไมตีระนาดเอกธรรมดา (5) ไมตรี ะนาดทุม เหล็ก ทาํ ลกั ษณะเดียวกบั ไมตฆี องวง แตป ลายไมพ นั ดว ยหนงั ดบิ เพอ่ื ใหแขง็ เวลา ตี จะเกิดเสียงได เครือ่ งเปา
80 ขลยุ ทําดวยไมไ ผปลอ งยาวๆ ไวขอทางปลายแตเจาะขอทะลุ ยา งไฟใหแ หง แลว ตบแตง ผวิ ให ไหม เกรียมเปนลวดลายสวยงาม ดานหนาเจาะรูกลมๆเรียงแถวกัน 7 รู สําหรบั นิว้ ปดเปดเสยี ง ขลุย ไมมี ลนิ้ เหมือนป แตเขาใชไ มอุดเต็มปลอง แลวปาดดา นลา งใหมีชอง ไมอ ุดนี้เรยี กวา “ดาก” ทําดวยไม สกั ดา นหลังใตดากลงมา เจาะรูเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผา แตปาดตอนลางเปนทางเฉียงไมเจาะ ทะลตุ รง เหมอื นรูดานหนา รทู ่เี ปนรปู ส่เี หลยี่ มผนื ผานี้ เรียกวา“รูปากนกแกว” ใตรูปากนกแกวลงมา เจาะรูอีก 1 รู เรียกวา “รนู ิ้วคํ้า” เหนอื รูนว้ิ คาํ้ ดา น หลงั และเหนือรบู นของรดู านหนาทั้งเจ็ดรู แตอยูทาง ดานขวา เจาะรูอีกรูหนง่ึ เรยี กวา “รูเยื่อ” เพราะแตก อนจะใชเยื่อไมไผป ดรูนีต้ อมาก็ไมคอยไดใช ตรง ปลายเลาขลุยจะเจาะรูใหซา ยขวา ตรงกันเพอื่ รอยเชือก เรยี กวา “รรู อยเชือก” ดังนั้น จะสงั เกตุวา ขลุย 1 เลา จะมีรูทงั้ ส้นิ 14 รู ขลุยมีท้ังหมด 3 ชนิดคือ (1) ขลุยหลบี มีขนาดเล็ก (2) ขลุยเพียงออ มีขนาดกลาง (3) ขลยุ อู มขี นาดใหญ ตอ มามีผูสรางขลยุ กรวดข้ึนมาอกี ชนดิ หน่ึง มเี สยี งสูงกวา ขลยุ เพียงออ 1 เสยี ง ขลยุ กรวดใชก ับวงเคร่ืองสายผสมทน่ี าํ เอาเคร่ืองดนตรีฝรัง่ มาเลน รว มวง ป ป เปนเครื่องดนตรไี ทยแทๆ ทําดวยไมจ รงิ กลงึ ใหเ ปนรูปบานหวั บานทาย ตรงกลางปอ ง เจาะภายในใหกลวงตลอดเลา ทางหัวของปเปนชองรูเล็กสวนทาง ปลายของป ปากรใู หญใ ชช นั หรอื วสั ดอุ ยางอนื่ มาหลอ เสริมข้ึนอกี ราว ขางละ ครึ่งซม. สว นหวั เรยี ก “ทวนบน” สว นทา ยเรยี ก”ทวนลา ง” ตอนกลางของป เจาะรูนิ้วสาํ หรับ เปลี่ยนเสียงลงมาจํานวน 6 รู รูตอนบนเจาะเรียงลงมา 4 รู เจาะรูลา งอกี 2 รู ตรงกลางของเลาป กลึง ขวัน้ เปนเกลยี วคูไวเปน จํานวน 14 คู เพือ่ ความสวยงามและกันล่นื อีกดว ย ตรงทวนบนนั้นใสลนิ้ ปท ี่ ทําดว ย ใบตาลซอ นกนั 4 ชนั้ ตดั ใหกลมแลวนาํ ไปผูกตดิ กับทอ ลมเล็กๆท่ี เรยี กวา “กาํ พวด” กาํ พวด นี้ทาํ ดว ยทองเหลอื ง เงิน นาค หรือโลหะอยางอนื่ วิธีผกู เชือกเพ่อื ใหใบตาลตดิ กบั กาํ พวดนั้น ใชว ิธี ผูกท่เี รียกวา “ผูกตะกรดุ เบด็ ” สวนของกําพวดท่จี ะตอ งสอดเขา ไปเลาปน ัน้ เขาใชถกั หรือเคียน ดวย เสน ดา ย สอดเขาไปในเลาปใหพอมิดที่พันดายจะทําใหเกิดความแนนกระชับยิ่งขึ้น ปข องไทยจดั ไดเ ปน 3 ชนดิ ดงั น้ี (1) ปน อก มขี นาดเล็ก เปนปท ใ่ี ชก ันมาแตเดมิ
81 (2) ปก ลาง มขี นาดกลาง สาํ หรบั เลน ประกอบการแสดงหนงั ใหญ มีสาํ เนยี งเสียงอยูระหวาง ปน อก กับปใ น (3) ปใ น มขี นาดใหญ เปนปท พ่ี ระอภัยมณใี ชสาํ หรบั เปา ใหนางผีเส้ือสมทุ ร วงเครอ่ื งสาย วงดนตรไี ทยประเภทหนง่ึ ซง่ึ เครอ่ื งดนตรสี ว นใหญใ นวงจะประกอบดวยเครอ่ื งดนตรที ่ี ใชส ายเปน ตน กาํ เนินของเสยี งดนตรี เชน ซอดวง ซออู จะเข แมว า เคร่อื งดนตรีที่นาํ มาบรรเลงน้ัน จะมีวิธีบรรเลงแตกตา งกัน เชน สี ดีด หรือตี ก็ตาม จึงเรียกวงดนตรีประเภทนี้วา \"วงเครอ่ื งสาย\" วงเครื่องสายอาจมีเครื่องดนตรีประเภทเครื่องเปา เชน ขลยุ หรือเครอื่ งกาํ กับจงั หวะ เชน ฉงิ่ กลอง บรรเลงดว ยกถ็ อื วาอยใู นวงเคร่อื งสายเชน กันเพราะมีเปนจํานวนนอ ยท่นี าํ เขามารวม บรรเลงดว ยเพ่ือชวยเพิ่มรสในการบรรเลงดวยเพื่อชวยเพิ่มรสในการบรรเลงใหนาฟงมากยิ่งขึ้น วงเครื่องสายเกิดข้นึ ในสมัยอยธุ ยา ซึง่ มีเครอื่ งสี คือ ซอ เครื่องดีด คอื จะเข และ กระจับป ผสมในวง ปจจุบันวงเครื่องสายมี 4 แบบ คือ 1. วงเครอ่ื งสายไทยเครือ่ งเดี่ยว เปนวงเครื่องสายที่มีเครื่องดนตรีผสมเพียงอยางละ 1 ชิน้ เรยี กอกี อยา งหน่งึ วา วงเครื่องสายไทยวงเล็ก เครื่องดนตรีทผ่ี สมอยใู นวงเครื่องสายไทยเครอื่ งเดย่ี ว น้นี บั วา เปนส่งิ สาํ คัญและถือเปนหลักของวงเครื่องสายไทยทจ่ี ะขาดสิง่ หนง่ึ สิ่งใดเสียมิได เพราะแต ละส่งิ ลว นดําเนินทํานองและมหี นาทตี่ า ง ๆ กนั เมื่อผสมเปน วงข้นึ แลว เสียงและหนาท่ขี องเครื่อง ดนตรแี ตล ะอยา งกจ็ ะประสมประสานกนั เปน อนั ดี เครื่องดนตรที ่ผี สมอยูในวงเคร่ืองสายไทยเคร่อื ง เดี่ยวซงึ่ ถือเปนหลกั คอื 1. ซอดว ง เปนเคร่ืองสีทมี่ ีระดับเสียงสูงและกระแสเสียงดัง มีหนาที่ดําเนินทํานองเพลง
82 เปน ผนู าํ วง และเปน หลกั ในการดาํ เนนิ ทาํ นอง 2. ซออู เปนเครอ่ื งสีทม่ี รี ะดับเสยี งทมุ มหี นา ทด่ี ําเนนิ ทาํ นองหยอกลอ ย่วั เยา กระตนุ ให เกดิ ความครกึ ครน้ื สนกุ สนานในจาํ พวกดาํ เนนิ ทาํ นองเพลง 3. จะเข เปน เคร่ืองดดี ดาํ เนนิ ทาํ นองเพลงเชนเดียวกบั ซอดว ง แตม ีวิธีการบรรเลงแตกตา ง ออกไป 4. ขลุยเพยี งออซ่ึงเปนขลุย ขนาดกลาง เปนเครื่องเปาดําเนินทํานองโดยสอดแทรกดวย เสียงโหยหวนบาง เก็บบาง ตามโอกาส 5. โทนและราํ มะนา เปน เครื่องตที ข่ี ึงหนงั หนาเดยี ว และท้งั 2 อยางจะตองตีใหส อดสลบั รับกันสนทิ สนมผสมกลมกลนื เปนทํานองเดียวกัน มีหนาที่ควบคุมจังหวะหนาทับ บอกรสและ สําเนียงเพลงในภาษาตาง ๆ และกระตนุ เรง เรา ใหเ กดิ ความสนกุ สนาน 6. ฉ่งิ เปนเครื่องตรี มหี นา ที่ควบคุมจังหวะยอยใหการบรรเลงดําเนินจังหวะไปโดย สม่ําเสมอ หรือชาเร็วตามความเหมาะสม เครื่องดนตรีในวงเครื่องสายไทยเครื่องเดี่ยวอาจเพิ่มเครื่องที่จะทําใหเกิดความไพเราะเหมาะสมได อกี เชน กรับและฉาบเล็กสาํ หรบั ตีหยอกลอยว่ั เยา ในจาํ พวกกาํ กบั จงั หวะ โหมงสําหรับชวยควบคุมจังหวะใหญ 2. วงเคร่อื งสายไทยเครอ่ื งคู คําวา เครื่องคู ยอมมีความหมายชัดเจนแลววาเปนอยางละ 2 ช้นิ แตสําหรบั การผสมวงดนตรีจะตองพิจารณาใครค รวญถึงเสียงของเคร่ืองดนตรีทจี่ ะผสมกนั นน้ั วาจะบังเกิดความไพเราะหรือไมอีกดวย เพราะฉะนัน้ วงเคร่ืองสายไทยเครื่องคูจึงเพิ่มเครอื่ ง ดนตรใี นวงเคร่ืองสายไทยเคร่ืองเด่ียวขน้ึ เปน 2 ชิ้น แตเพียงบางชนิด คือ 1. ซอดว ง 2 คนั แตทําหนาท่ีผูนาํ วงเพยี งคันเดยี ว อกี คันหนึง่ เปน เพยี งผชู ว ย 2. ซออู 2 คนั ถา สเี หมอื นกนั ไดก ใ็ หด าํ เนินทาํ นองอยา งเดยี วกนั แตถ าสีเหมอื นกนั ไมไ ดก ็ใหคันหนงึ่ หยอกลอหาง ๆ อีกคนั หนึ่งหยอกลอ ยัว่ เยาอยางถ่ี หรือจะผลัดกันเปนบางวรรค บางตอนก็ได 3. จะเข 2 ตวั ดาํ เนนิ ทาํ นองแบบเดยี วกนั 4. ขลุย 2 เลา เลาหน่ึงเปนขลุยเพียงอออยางในวงเครื่องสายไทยเครื่องเดี่ยว สว นเลาท่ีเพ่ิมขน้ึ เปนขลุย หลีบซึง่ มีขนาดเลก็ กวา ขลยุ เพียงออ และมเี สียงสูงกวาขลุยเพยี งออ 3 เสยี ง มีหนาที่ดําเนินทํานองหลบหลีกปลีกทางออกไป ซึ่งเปน การยั่วเยา ไปในกระบวนเสียงสงู สําหรบั โทน รํามะนา และฉิง่ ไมเพ่ิมจํานวน สวนฉาบเลก็ และโหมง ถา จะใชก็คงมีจํานวนอยา งละ 1 ชน้ิ เทา เดมิ ตั้งแตโ บราณมา วงเครื่องสายไทยมีอยางมากก็เพียงเครื่องคูดังกลาวแลวเทานั้น ในสมยั หลงั ไดม ี ผูคดิ ผสมวงเปน วงเครื่องสายไทยวงใหญ ข้ึน โดยเพิม่ เครอื่ งบรรเลงจําพวกดาํ เนินทํานอง เชน ซอ ดว ง ซออู และขลุย ขึน้ เปนอยา งละ 3 ชิ้นบาง 4 ชิ้นบาง การจะผสมเครื่องดนตรีชนิดใดเขามาในวง
83 น้ันยอมกระทําได ถา หากเครื่องดนตรีน้นั มีเสียงเหมาะสมกลมกลืนกับเครือ่ งอ่ืน ๆ แตจะเพิ่มเติมใน สวนเครื่องกํากับจังหวะ เชน โทน รํามะนา ฉิ่ง ฉาบ และโหมง ไมได ไดแตเปลยี่ นเปน อยา งอน่ื ไป เชน ใชกลองแขกแทนโทน รํามะนา 3. วงเครอ่ื งสายผสม เปนวงเครื่องสายที่นําเอาเครื่องดนตรีตางชาติเขามารวมบรรเลงกับ เครื่องสายไทย การเรียกช่ือวงเคร่ืองสายผสมนน้ั นิยมเรียกตามช่ือของเคร่อื งดนตรตี างชาติท่ีนําเขา มารวมบรรเลงในวง เชน นาํ เอาขมิ มารวมบรรเลงกบั ซอดวง ซออู ขลยุ และเครื่องกาํ กบั จงั หวะตา ง ๆ แทนจะเข ก็เรียกวา \"วงเครื่องสายผสมขิม\" หรอื นาํ เอาออรแ กนหรือไวโอลนิ มารว มบรรเลงดว ยก็ เรียกวา \"วงเคร่ืองสายผสมออรแ กน\" หรอื \"วงเครื่องสายผสมไวโอลิน\" เครื่องดนตรีตางชาติท่นี ยิ ม นํามาบรรเลงเปนวงเครื่องสายผสมนั้นมีมากมายหลายชนิด เชน ขิม ไวโอลิน ออรแกน เปยโน หบี เพลงชกั แอกคอรเดยี น 4. วงเครอ่ื งสายปชวา คือ วงเครื่องสายไทยทัง้ วงบรรเลงประสมกับวงกลองแขก โดยไมใชโทนและรํามะนา และใชขลุยหลบี แทนขลุยเพยี งออกเพื่อใหเสยี งเขากับปช วาไดด ี เดมิ เรยี กวา วงกลองแขกเครื่องใหญ วงเครื่องสายปชวา น้ีเกิดขึ้นในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระ จอมเกลาเจา อยูหัวการบรรเลงเครื่องสายปช วานนั้ นักดนตรีจะตองมีไหวพริบและความเชี่ยวชาญ ในการบรรเลงเปนพิเศษ โดยเฉพาะฉิ่งกํากับจังหวะจะตอ งเปนคนท่ีมสี มาธิดที ่สี ดุ จึงจะบรรเลงได อยางไพเราะ เพลงที่วงเครื่องสายปชวานิยมใชบรรเลงเปนเพลงโหมโรง ไดแก เพลงเรื่องชมสมุทร เพลงโฉลก เพลงเกาะ เพลงระกํา เพลงสะระหมา แลวออกเพลงแปลง เพลงออกภาษา แลว กลบั มา ออกเพลงแปลงอีกคร้งั หนงึ่ วงมโหรี วงดนตรีไทยประเภทหนึง่ ซ่ึงประกอบดว ยเคร่ืองดนตรีผสมทั้งดีด สี ตี เปา เปน วงดนตรที ่ี ใชบรรเลงเพื่อขับกลอม ไมนิยมบรรเลงในการแสดงใด ๆ
84 วงมโหรีมี 5 แบบ คือ 1. วงมโหรเี ครื่องสี่ เปนวงมโหรีที่รวมเอาการบรรเลงพิณและการขับไม ซง่ึ มีมาแตโบราณ เขาดวยกัน เกดิ ขึ้นครงั้ แรกในสมยั อยุธยา มเี คร่ืองดนตรี 4 ชน้ิ คือ 1.1 ทับ (ปจ จุบนั เรียกวา โทน) เปนเครื่องควบคุมจังหวะ 1.2 ซอสามสาย 1.3 กระจบั ป 1.4 กรบั พวง (ผขู บั รองเปนผูตีกรบั พวง) วงมโหรีเคร่อื งส่ีน้ีเดมิ ผชู ายเปน ผบู รรเลง ตอมาเมื่อนยิ มฟงมโหรกี ันแพรหลาย ผมู บี รรดาศักด์จิ งึ นยิ มใหผ หู ญิงฝกหัดบรรเลงบางและไดร บั ความนยิ มสบื ตอมา 2. วงมโหรเี ครอ่ื งหก คอื วงมโหรีเคร่ืองสี่ซงึ่ เพิม่ เคร่ืองดนตรีอีก 2 อยา ง คือ รํามะนา สาํ หรับตกี าํ กบั จังหวะคกู ับทับ และขลยุ (ปจ จบุ ันเรียกวา ขลุยเพยี งออ) สาํ หรบั เปา ดาํ เนนิ ทาํ นอง และเปลย่ี นใชฉ ่งิ แทนกรับพวง นับเปน การบรรเลงท่มี ีเคร่ืองดนตรคี รบทัง้ ดีด สี ตี และเปา เกดิ ขึ้น ในตอนปลายสมัยอยุธยา 3. วงมโหรีเครอื่ งเดี่ยว หรือ มโหรเี ครื่องเล็ก คือ วงมโหรที ีไ่ ดเพิม่ เคร่อื งดนตรีและ เปลยี่ นแปลงมาโดยลาํ ดับต้งั แตส มยั รตั นโกสินทรต อนตน คร้งั แรกเพมิ่ ระนาดเอกและฆองวง (ภายหลังเรียกวา ฆองกลางหรือฆองมโหร)ี (ดู ฆอ งมโหรี ประกอบ) ตอมาจึงไดเพิ่มซอดวงและซอ อู สวนกระจับปนั้นเปลี่ยนเปนใชจะเขแทน เนื่องจากเวลาบรรเลงจะเขวางราบไปกับพื้น ซึง่ ตา งกับ กระจบั ปที่ตองต้ังดีด ทั้งนมที่ใชรองรับสายและบังคับเสียงก็เรียงลําดับมีระยะเหมาะสมกวา กระจบั ป เวลาบรรเลงจงึ ทาํ ใหใ ชน ว้ิ ดดี ไดส ะดวกและแคลว คลอ งกวา นอกจากนี้จะเขยังสามารถทํา เสียงไดดังและทําเสียงไดมากกวากระจับป ปจ จบุ ันวงมโหรเี ครือ่ งเด่ยี วประกอบดวยเครอื่ งดนตรดี งั นี้ 1.ซอสามสาย 1 คนั ทาํ หนาทคี่ ลอเสยี งผขู ับรอ ง และบรรเลงดาํ เนินทํานองรวมในวง 2. ซอดว ง 1 คัน ดําเนินทํานองโดยเก็บบาง หวานบาง 3.ซออู 1 คัน ดําเนินทํานองเปนเชิงหยอกลอยั่วเยาไปกับทํานองเพลง 4.จะเข 1 ตวั ดําเนินทํานองโดยเก็บบาง รัวบาง และเวนหางบาง 5.ขลยุ เพยี งออ 1 เลา ดําเนินทํานองเก็บบาง โหยหวนบาง 6.ระนาดเอก 1 ราง ดําเนินทํานองเก็บบาง กรอบาง ทาํ หนาท่ีเปน ผูนําวง 7.ฆอ งวง (เรยี กวา ฆอ งกลางหรือฆองมโหร)ี 1 วง ดําเนินทํานองเนื้อเพลงเปนหลักของวง
85 8.โทน 1 ลกู รํามะนา 1 ลูก ตีสอดสลับกนั ควบคุมจังหวะหนาทับ 9.ฉงิ่ 1 คู ควบคมุ จงั หวะยอย แบง ใหร จู งั หวะหนกั เบา 4. วงมโหรีเครือ่ งคู คือ วงมโหรีเครื่องเดยี่ วที่ไดเ พม่ิ ระนาดทุม และฆองวงเลก็ เขา ในวง ท้ังนีเ้ นื่องดว ยในรชั สมัยพระบาทสมเดจ็ พระน่ังเกลาเจา อยูห วั วงปพาทยไดเพิ่มระนาดทุม และฆอ ง วงเล็กรวมเรียกวา วงปพ าทยเ ครือ่ งคู วงมโหรจี ึงเพิ่มเครื่องดนตรีดังกลา วบา ง นอกจากนัน้ ยงั เพ่มิ ซอ ดว งและซออูข ้นึ เปน อยางละ 2 คัน เพิม่ จะเขเปน 2 ตัวขลยุ น้นั เดิมมีแตข ลุยเพยี งออ จึงเพิ่มขลยุ หลีบ อกี 1 เลา สวนซอสามสายก็เพิ่มซอสามสายหลีบอีก 1 คนั และเพมิ่ ฉาบเลก็ อีก1 คดู วย ปจจบุ ันวงมโหรีเครื่องคูประกอบดวยเครอื่ งดนตรีดงั น้ี ซอสามสาย 1 คัน หนาท่ีเหมือนในวงมโหรเี คร่ืองเด่ียว ซอสามสายหลีบ 1 คนั บรรเลงรว มกบั เคร่ืองดาํ เนนิ ทํานองอืน่ ๆ ซอดว ง 2 คัน หนา ทเ่ี หมือนในวงมโหรเี คร่ืองเด่ียว ซออู 2 คนั หนาท่ีเหมือนในวงมโหรีเคร่ืองเดย่ี ว จะเข 2 ตวั หนา ทเี่ หมือนในวงมโหรีเครอื่ งเดย่ี ว ขลยุ เพยี งออ 1 เลา หนา ท่เี หมือนในวงมโหรเี ครือ่ งเดี่ยว ขลยุ หลีบ 1 เลา ดําเนินทํานองเก็บบาง โหยหวนบาง สอดแทรกทํานองเลนลอไปทางเสียงสูง ระนาดเอก 1 ราง หนา ท่เี หมือนในวงมโหรเี ครอ่ื งเดย่ี ว ระนาดทุม 1 ราง ดาํ เนนิ ทํานองเปนเชงิ หยอกลอยวั่ เยา ใหเ กิดอารมณครึกครืน้ ฆอ งวง 1 วง หนา ทเี่ หมอื นในวงมโหรีเครื่องเดี่ยว ฆอ งวงเลก็ 1 วง ดําเนินทาํ นองเกบ็ ถ่ี ๆ บาง สะบัดบาง สอดแทรกทํานองไปทางเสียงสูง โทน 1 ลูก ราํ มะนา 1 ลกู หนา ท่เี หมอื นในวงมโหรีเคร่ืองเดย่ี ว ฉ่ิง 1 คู หนา ทเ่ี หมือนในวงมโหรีเครอ่ื งเดย่ี ว ฉาบเล็ก 1 คู
86 วงปพาทย เปน วงดนตรีไทยประเภทหนงึ่ ทปี่ ระกอบดว ยเคร่อื งเปา คอื ป ผสมกบั เคร่อื งตี ไดแ ก ระนาดและฆองวงชนิดตา ง ๆ เปน หลัก และยงั มีเครอ่ื งกํากับจังหวะ เชน ฉิ่ง ฉาบ กรับ โหมง ตะโพน กลองทัด กลองแขก และกลองสองหนา ปพาทยน ี้บางสมยั เรียกวา \"พิณพาทย\" วงปพาทยมี 8 แบบ คือ 1. วงปพ าทยเคร่อื งหา เปนวงปพาทยที่เปนวงหลัก มีจํานวนเครื่องดนตรีนอยช้ินที่สุด ดงั น้ี ปใ น 1 เลา ระนาดเอก 1 ราง ฆอ งวงใหญ 1 วง กลองทัด 2 ลูก ตะโพน 1 ลูก ฉง่ิ 1 คู ในบางกรณีอาจใชฉาบ กรับ โหมงดวย 2. วงปพาทยเ คร่ืองคู เปน วงปพ าทยท ป่ี ระกอบดวยเครอ่ื งทาํ ทํานองเปนคูเนื่องดว ยในรัช สมยั พระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลาเจาอยูหัว ไดมผี ูคดิ เคร่ืองดนตรีเพ่ิมขน้ึ อกี 2 อยา ง คอื ระนาดทุมกับฆองวงเล็ก และนําเอาปนอกซึ่งใชในการบรรเลงปพาทยสําหรับการ แสดงหนังใหญส มยั โบราณมารวมเขา กับวงปพ าทยเ ครอื่ งหาทม่ี ีอยูเดิม
87 วงปพ าทยเ คร่อื งคมู เี ครื่องดนตรีดงั นี้ ป 1 คู คือ ปใ นและปน อก ระนาด 1 คู คือ ระนาดเอกและระนาดทมุ ฆอ งวง 1 คู คอื ฆองวงใหญแ ละฆอ งวงเลก็ กลองทัด 1 คู ตะโพน 1 ลกู ฉ่ิง 1 คู ฉาบเล็ก 1 คู ฉาบใหญ 1 คู โหมง 1 ใบ กลองสองหนา 1 ลูก (บางทีใชกลองแขก 1 คู แทน) ในบางกรณอี าจใชก รับดว ย 3. วงปพาทยเครอื่ งใหญ คอื วงปพาทยเครื่องคูท่ีเพิ่มระนาดเอกเหลก็ กับระนาด ทมุ เหล็ก ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระปนเกลาเจาอยหู ัวทรงประดษิ ฐข้นึ กลายเปนวงปพาทย ท่ีมีระนาด 4 ราง โดยตั้งระนาดเอกเหลก็ ทร่ี มิ ดานขวามอื และต้งั ระนาดทุม เหล็กท่ีรมิ ดานซา ยมือ ซึง่ นกั ดนตรีนยิ มเรยี กกันวา \"เพม่ิ หัวทาย\" วงปพ าทยเ ครือ่ งใหญในรชั สมยั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวบางวงก็เพิ่มกลองทัด รวมเปน 3 ใบบาง 4 ใบ บาง สวนฉาบใหญนํามาใชในวงปพาทยในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูห วั วงปพาทยท ง้ั เคร่ืองหา เคร่ืองคู และเคร่ืองใหญ ถามีการบรรเลงเพลงภาษาจะ ใชเ ครือ่ งดนตรีกํากบั จงั หวะของภาษาน้นั ๆ ดว ย เชน ภาษาเขมร ใช โทน ภาษาจีน ใช กลองจนี กลองตอก แตว ภาษาฝรง่ั ใช กลองมรกิ ัน (อเมริกัน) หรอื กลองแตรก็ (side drum, snare drum) ภาษาพมา ใช กลองยาว ภาษามอญ ใช ตะโพน เปงมาง 4. วงปพ าทยน างหงส คือ วงปพาทยธรรมดาซึ่งใชบรรเลงทั่วไป แตเมื่อนํามาใชประโคม ในงานศพ จะนําวงบัวลอยซึ่งประกอบดวยปชวา 1 เลา กลองมลายู 1 คู และเหมง 1 ใบ ที่ใชประโคมในงานศพเขามาผสม (ดู วงบัวลอย ประกอบ) โดยตัดปใ น ตะโพน และ กลองทัด ออก ใชปชวาแทนปใน ใชกลองมลายูแทนตะโพนและกลองทัด สวนเหมง น้ันมเี สยี งไมเ หมาะกับวงปพาทยจึงไมน าํ มาใช ใชแตโหมงซ่งึ มีอยูเดมิ เรียกวา \"วงป
88 พาทยนางหงส\" วงปพาทยนางหงสใชบรรเลงเฉพาะในงานศพมาแตโบราณกอนวงป พาทยมอญ สาเหตทุ เ่ี รยี กวาปพาทยน างหงส ก็เพราะใชเพลงเร่อื งนางหงส 2 ชั้น เปน หลักสาํ คัญในการบรรเลง นอกจากนี้ยังมีวิวัฒนาการไปใชบรรเลงเพลงภาษาตาง ๆ เรียกวา \"ออกภาษา\" ดว ย 5. วงปพ าทยมอญ ประกอบดวยเครื่องดนตรีที่ไดอิทธิพลมาจากมอญ เชน ฆองมอญ ปม อญ ตะโพนมอญ และเปงมางคอก ปจจุบันวงปพาทยมอญมี 3 ขนาด ไดแ ก 5.1 วงปพาทยม อญเครอ่ื งหา ประกอบดวยปม อญ ระนาดเอก ฆองมอญ ตะโพนมอญ เปงมางคอก และเครอื่ งกํากบั จงั หวะ ไดแก ฉ่ิง ฉาบ โหมง 5.2 วงปพาทยมอญเครื่องคู มีลกั ษณะเดยี วกับวงปพาทยมอญเครื่องหา แต เพม่ิ ระนาดทุมและฆอ งมอญวงเลก็ 5.3 วงปพาทยม อญเครอื่ งใหญ มลี ักษณะเดียวกับวงปพ าทยมอญเครอ่ื งคู แตเ พิม่ ระนาดเอกเหลก็ และระนาดทุมเหลก็ วงปพาทยมอญนั้นที่จริงแลวใชบรรเลงในโอกาสตาง ๆ ไดทั้งงานมงคล เชน งานฉลองพระแกวมรกตในสมัยธนบุรี และงานอวมงคล เชน งานศพ แตตอ มา นิยมบรรเลงในงานศพ เนื่องจากทวงทํานองเพลงมอญมีลีลาโศกเศรา โหยหวน ซงึ่ เหมาะกับบรรยากาศของงาน จนบางทานนึกวาปพาทยมอญใชบรรเลงเฉพาะในงานศพ เทา น้นั
89 เร่ืองที่ 3 คณุ คา ความงามความไพเราะของเพลงและเคร่ืองดนตรไี ทย 1.วฒั นธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคกลาง ดนตรพี น้ื บา นภาคกลางสว นใหญ ประกอบดวยเคร่ืองดนตรีประเภทตี และเปา เรียกรวมเปน เคร่อื งตเี ปา ซึ่งถอื เปนเคร่ืองประโคม ดั้งเดมิ ท่ีเกา แกท่สี ดุ และพัฒนาจนกลายเปนวงปพ าทยในปจจุบัน แตเดมิ วงปพ าทยนน้ั ใชปและ กลองเปนหลักตอมาใชระนาดและฆอ งวงและเพ่มิ เครื่องดนตรใี หม ีจาํ นวนมากเพือ่ ใหเสยี งดงั ขน้ึ การบรรเลงวงปพาทยไมนิยมบรรเลงเพื่อประกอบการละเลนตางๆ แตนิยมบรรเลงในพิธีกรรม การ แสดง และการประกวดประชันเพื่อใหเปนที่ยอมรับของคนในสังคม เพลงบรรเลงของวงปพาทย ประกอบดวยเพลง โหมโรง เพลง หนาพาทย เพลง เรื่อง เพลง หางเครื่อง และเพลง ภาษา เพลง บรรเลงทั้ง 5 ประเภทเปนการบรรเลงท่ีเปนแบบแผน ไมวาจะบรรเลงเดย่ี วหรอื หมู ลว นแตใชแ บบ แผนนี้ทง้ั ส้นิ เพ่ือเปนการอวดฝมือ ของนกั ดนตรีน่ันเอง ดนตรีพื้นบานภาคกลางถือเปนการถายเท ระหวา งวฒั นธรรมราษฎรก บั วฒั นธรรมหลวงซง่ึ เปน การผสมผสานจนเกดิ เปนเอกลกั ษณข องวง ดนตรพี ื้นบา นภาคกลางท่ีตา งจากภาคอนื่ ๆ 2.วฒั นธรรมทางดนตรพี ้ืนบา นภาคเหนือ เคร่อื งดนตรีพน้ื บา นภาคเหนอื ยคุ แรกสวนใหญ จะเปนเคร่ืองดนตรีประเภทตี แตเดมิ เรียกวา ทอนไมกลวง ตอ มาจึงมกี ารนําหนังมาหุมจนกลายเปน กลอง และไดพ ฒั นาเปนเคร่ืองดดี และสี ซ่งึ เกดิ การประดิษฐธ นเู พ่อื เปน เคร่ืองมอื ทใ่ี ชใ นการลาสัตว โดยการดีดสายหนงั ใหลูกดอกปก ลงไปในส่ิงตา งๆ ตามทตี่ องการ มนษุ ยจ งึ เกดิ การเลียนแบบเสยี ง ของการดีดสายหนงั จนเกิด เปน เครื่องดนตรี เชน พิณเพียะ ซึง ซอชนิดตา งๆ สะลอ เปน ตนจากนนั้ มนษุ ยไ ดป ระดิษฐเครื่องเปา ขึ้น เชน ขลุยและป ซง่ึ เกิดจากการฟง เสยี งกระแสลมท่พี ดั ผานปาก ปลองคูหาถ้ําหรือเสียงลมกระทบทิวไผตนไมตางๆเปนตน 3.วฒั นธรรมทางดนตรพี น้ื บา นภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ วฒั นธรรมทางดนตรีพื้นบาน ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือแบงออกเปน 3 กลมุ ดังน้ี - ดนตรีกลุม วัฒนธรรมหมอลํา เปนคนกลุมใหญท ่สี ุดในภาคอีสาน มกี ารขบั รอง และเปาแคนประกอบ พิณเปนเครื่องดนตรีที่ไดรับความนิยมรองลงมา จนกระทั่งปจจุบันนิยมเลน โปงลางกันอยางแพรหลายมากยิ่งขึ้น - ดนตรีกลุมวัฒนธรรมกันตรมึ เปนดนตรขี ับรองท่ีเรียกวา เจรียง ซง่ึ เปน เครื่อง ดนตรขี องชาวสรุ ินทร บรุ ีรมั ย และศรีสะเกษ -ดนตรีกลุมวัฒนธรรมโคราช เพลงโคราช เปนการแสดงเชนเดียวกับลิเกของภาค กลาง ซงึ่ เปนการขับรองโตตอบกันระหวางหมอเพลงชายกับหมอเพลงหญิง 4.วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคใต วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคใต ไดแก- วัฒนธรรมทางดนตรีทีเ่ กีย่ วกับสิ่งศักด์ิสิทธความเชื่อเร่ืองภูตผีปศาจ อํานาจเรนลับ เพื่อใหเกิด
90 คุณประโยชนอยางใดอยางหน่ึง ไดแก การเลนมะตือรีในหมูชาวไทยมุสลิมและการเลนตะครึมในหมู ชาวไทยพทุ ธ เปน ตน -วฒั นธรรมทางดนตรีที่เกี่ยวขอ งกบั ประเพณี ในบ้นั ปลายของชีวิตเมื่อถึงแกกรรมก็ อาศัยเคร่ืองดนตรเี ปน เคร่ืองไปสสู คุ ติ ดงั จะเหน็ จากการเลนกาหลอในงานศพเพ่ือออนวอนเทพเจา ใหน ํารางของผเู สยี ชวี ติ ไปสูภพภมู ิทด่ี ี -วัฒนธรรมทางดนตรีที่เกี่ยวของกับการดํารงชีวิต ชาวพื้นเมืองภาคใตนิยมประโคมปด และประโคมโพนเปนสัญญาณบอกกลาวแกชาวบาน เพื่อใหชาวบานทราบวาที่วัดมีการทําเรือพระ สําหรับใชชักลากในเทศการชักพระ -วัฒนธรรมทางดนตรีที่เกี่ยวของกับการเสริมสรางความสามัคคี เชน กรือโตะและบานอ ชาวบานจะรวมกันทําขึ้นมาเพื่อใชเลนสนุกรวมกัน และใชแขงขันกับหมูบา นอ่นื เปนตน
91 เร่อื งท่ี 4 ประวัตคิ ณุ คาภูมิปญ ญาของดนตรีไทย ดนตรไี ทย เปนศิลปะชั้นสูงแขนงหนึ่งซึ่งอยูคูกับคนไทยมาตลอดประวัติศาสตร และ ถือวาเปนมรดกทางวัฒนธรรมอันทรงคุณคาที่สืบทอดกันมาจนถึงทุกวันนี้ เนอ่ื งจากดนตรีไทยไมมี การบันทึกเปน ตัวโนต การเรียนดนตรีไทยจึงตองเรียนดวยการ \"จาํ \" เทาน้ัน ถงึ แมวาดนตรไี ทยจะ ไมใชต ัวโนตสาํ หรบั บรรเลง แตด นตรไี ทยก็มโี นต เหมอื นดนตรีสากลท่ัวไป เพียงแตดนตรไี ทยมีแต คีย เมเจอรเ ทา นนั้ คือ คีย หรอื Am เพราะดนตรีไทยไมมีชารปหรือแฟลต ประโยชนของดนตรไี ทย 1. เปนเครื่องมือที่สามารถตอบสนองความตองการในการประเทืองอารมณกระตุน ความรูสึกของเราอยางมาก 2. ทาํ ใหม นุษยอยูอยางมอี ารมณ ความรูส กึ มเี ครอื่ งมือประเทืองจิตใจ มีความ ละเอยี ดออ นและเกดิ ความสุขความสนุกสนาน 3. ทําใหโลกมีความสดใส มสี ีสัน 4. ทาํ ใหค นฟงรูสกึ ผอนคลาย จิตใจเบิกบาน คุณคา ในดนตรีท่ีเปนมรดกทางวัฒนธรรม และภูมปิ ญญาไทย 1.วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคกลาง ดนตรพี ้ืนบา นภาคกลางสว นใหญ ประกอบดว ยเคร่ืองดนตรีประเภทตี และเปา เรียกรวมเปน เครื่องตเี ปา ซงึ่ ถือเปนเครื่องประโคม ดั้งเดมิ ท่เี กาแกท่สี ดุ และพฒั นาจนกลายเปน วงปพ าทยในปจจบุ ัน แตเ ดมิ วงปพาทยน ้นั ใชป แ ละ กลองเปน หลกั ตอ มาใชระนาดและ ฆอ งวงและเพ่มิ เครื่องดนตรใี หมีจํานวนมากเพื่อใหเสียงดังขึ้น การบรรเลงวงปพาทยไมนิยม บรรเลงเพื่อประกอบการละเลนตางๆ แตนิยมบรรเลงในพิธีกรรม การแสดง และการประกวด ประชันเพื่อใหเปนที่ยอมรับของคนในสังคม เพลงบรรเลงของวงปพาทยประกอบดวยเพลง โหม โรง เพลง หนา พาทย เพลง เรื่อง เพลง หางเคร่อื ง และเพลง ภาษา เพลงบรรเลงทั้ง 5 ประเภทเปน การบรรเลงทีเ่ ปน แบบแผน ไมว า จะบรรเลงเดยี่ วหรือหมู ลว นแตใชแบบแผนนที้ งั้ สิ้นเพ่ือเปน การ อวดฝม ือ ของนกั ดนตรีนน่ั เอง ดนตรีพื้นบานภาคกลางถือเปนการถายเทระหวางวัฒนธรรมราษฎ กับวัฒนธรรมหลวงซึ่งเปนการผสมผสานจนเกดิ เปนเอกลักษณของวงดนตรีพื้นบานภาคกลางที่ตาง จากภาคอนื่ ๆ
92 2.วฒั นธรรมทางดนตรพี น้ื บา นภาคเหนอื เครื่องดนตรพี ้ืนบานภาคเหนือยุคแรกสว น ใหญจะเปน เคร่ืองดนตรีประเภทตี แตเดมิ เรยี กวา ทอ นไมก ลวง ตอมาจงึ มกี ารนําหนงั มาหมุ จน กลายเปนกลอง และไดพัฒนาเปน เคร่อื งดีดและสี ซึง่ เกิดการประดษิ ฐธ นูเพอ่ื เปนเคร่ืองมือท่ใี ชใ น การลาสตั ว โดยการดีดสายหนังใหล กู ดอกปก ลงไปในส่ิงตา งๆ ตามทตี่ องการ มนษุ ยจึงเกดิ การ เลยี นแบบเสยี งของการดดี สายหนังจนเกิด เปน เครื่องดนตรี เชน พิณเพียะ สะลอ ซงึ ซอชนดิ ตางๆ เปน ตน จากน้ันมนุษยไดประดษิ ฐเครื่องเปาข้นึ เชน ขลยุ และป ซง่ึ เกดิ จากการฟงเสยี งกระแสลมท่ี พัดผานปากปลองคูหาถ้ําหรือเสียงลมกระทบทิวไผตนไมตางๆเปนตน 3.วฒั นธรรมทางดนตรพี น้ื บา นภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ วฒั นธรรมทางดนตรพี นื้ บาน ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือแบงออกเปน 3 กลมุ ดังนี้ -ดนตรกี ลมุ วัฒนธรรมหมอลํา เปนคนกลุมใหญท ี่สุดในภาคอีสาน มกี ารขบั รอ งและ เปาแคนประกอบ พิณเปนเครื่องดนตรีที่ไดรับความนิยมรองลงมา จนกระทั่งปจจุบันนิยมเลน โปงลางกันอยางแพรหลายมากยิ่งขึ้น -ดนตรกี ลุมวัฒนธรรมกนั ตรึม เปนดนตรีขบั รองที่เรียกวา เจรยี ง ซง่ึ เปนเคร่ืองดนตรี ของชาวสรุ ินทร บุรรี ัมย และศรีสะเกษ -ดนตรีกลุมวัฒนธรรมโคราช เพลงโคราช เปนการแสดงเชนเดียวกับลิเกของภาค กลาง ซึงเปนการขับรองโตตอบกันระหวางหมอเพลงชายกับหมอเพลงหญิง 4.วฒั นธรรมทางดนตรพี น้ื บา นภาคใต วฒั นธรรมทางดนตรีพนื้ บานภาคใต ไดแ ก -วฒั นธรรมทางดนตรที ี่เกี่ยวกับสง่ิ ศกั ด์ิสิทธ ความเช่อื เรือ่ งภูตผปี ศาจ อํานาจเรนลบั เพือ่ ใหเ กดิ คุณประโยชนอยา งใดอยางหน่งึ ไดแก การเลน มะตอื รใี นหมชู าวไทยมสุ ลิมและการเลน ตะครึมในหมูชาวไทยพุทธ เปนตน -วัฒนธรรมทางดนตรที ีเ่ กี่ยวขอ งกับประเพณี ในบั้นปลายของชีวิตเมอื่ ถงึ แกก รรมก็ อาศยั เคร่ืองดนตรเี ปน เคร่ืองไปสสู คุ ติ ดงั จะเหน็ จากการเลนกาหลอในงานศพเพ่ือออนวอนเทพเจา ใหนาํ รา งของผเู สียชวี ิตไปสูภพภูมิทด่ี ี -วัฒนธรรมทางดนตรที ่เี ก่ยี วขอ งกับการดํารงชีวิต ชาวพื้นเมืองภาคใตนิยม ประโคมโพนเปนสญั ญาณบอกกลาวแกชาวบาน เพื่อใหชาวบานทราบวาที่วัดมีการทําเรือพระ สําหรับใชชักลากในเทศการชักพระ -วัฒนธรรมทางดนตรีที่เกี่ยวของกับการเสริมสรางความสามัคคี เชน กรือโตะและ บานอ ชาวบานจะรวมกันทาํ ขน้ึ มาเพ่อื ใชเ ลนสนกุ รวมกัน และใชแ ขงขันกบั หมบู านอ่ืน เปนตน
93 กจิ กรรม 1. ใหผ ูเรียนอธิบายลักษณะของดนตรีไทย เปนขอๆตามที่เรียนมา 2. ใหผเู รียนศกึ ษาดนตรีไทยในทอ งถ่นิ ของผูเรยี น แลว จดบันทกึ ไว จากน้นั นํามาอภิปราย ในชั้นเรยี น 3. ใหผ ูเรียนลองหัดเลน ดนตรีไทยจากผูรแู ลว นํามาเลนใหชมในชั้นเรียน 4. ผเู รียนมีแนวความคิดในการอนุรักษดนตรีไทยในทองถิน่ ของผเู รยี นอยา งไรบางให ผเู รยี นบันทกึ เปน รายงานและนาํ แสดงแลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ กนั ในชน้ั เรยี น
94 บทที่ 3 นาฏศลิ ปไทย สาระสําคัญ 1. ความหมายและความเปนมาของนาฏศิลปไทย 2. นาฏศิลปไทยประเภทตาง ๆ 3. คุณคาและการอนุรักษนาฏศิลปไทย ผลการเรียนรูที่คาดหวัง 1. อธิบายประวัติความเปนมาของการแสดงนาฏศิลปไทยประเภทตาง ๆ ได 2. มีความรูเกี่ยวกับพื้นฐานความงามของนาฏศิลปไทยและแสดงออกไดอยางถูกตอง 3. แสดงความคดิ เหน็ ความรูสึก ตอการแสดงนาฏศิลปไทยได 4. เขาใจเห็นคุณคาของนาฏศิลปไทยและบอกแนวทางการอนุรักษนาฏศิลปไทยได ขอบขา ยเน้ือหา เร่ืองท่ี 1. ความเปนมาของนาฏศิลปไทย เร่ืองท่ี 2. ประวัตินาฏศิลปไทย เรื่องท่ี 3. ประเภทของนาฏศิลปไทย เรื่องที่ 4. นาฏยศัพท เร่ืองท่ี 5. รําวงมาตรฐาน เรื่องที่ 6. การอนุรักษนาฏศิลปไทย
95 เรอ่ื งท่ี 1 ความเปน มาของนาฏศลิ ปไ ทย นาฏศิลป คือ ศลิ ปะการรองรําทําเพลง ทมี่ นษุ ยเปนผูส รางสรรค โดยประดิษฐขน้ึ อยาง ประณีตและมีแบบแผน ใหค วามรู ความบนั เทิง ซง่ึ เปนพื้นฐานสาํ คญั ท่ีแสดงใหเ ห็นถงึ วฒั นธรรม ความรุงเรือง ของชาติไดเปนอยางดี ความเปนมาของนาฏศิลป นาฏศิลป หรอื ศิลปะแหงการแสดงละครฟอ นรํานนั้ มคี วามเปนมาทส่ี ําคญั 4 ประการคือ 1.เกิดจากการที่มนุษยตองการแสดงอารมณที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ใหปรากฏออกมาโดยมี จดุ ประสงคเ พื่อการสอ่ื ความหมายเปนสาํ คัญเรม่ิ ตัง้ แต 1.1 มนษุ ยแ สดงอารมณตามธรรมชาติออกมาตรง ๆ เชน การเสียใจกร็ อ งไห ดใี จก็ ปรบมือหรือสงเสียงหัวเราะ 1.2 มนุษยใชกริยาอาการเปนการสื่อความหมายใหชัดเจนขึ้น กลายเปนภาษาทา เชน กวักมือเขามาหาตัวเอง 1.3 มีการประดิษฐคิดทาทางใหมีลีลาที่วิจิตรบรรจงขึ้น จนกลายเปนทวงทีลีลาการ ฟอนราํ ท่งี ดงามมลี ักษณะท่เี รียกวา “นาฏยภาษา”หรอื “ภาษานาฏศิลป” ที่สามารถสื่อความหมาย ดวยศิลปะแหงการแสดงทาทางที่งดงาม 2. เกิดจากการทม่ี นษุ ยตองการเอาชนะธรรมชาตดิ วยวธิ ีตา ง ๆ ท่ีนําไปสูการปฏบิ ัติเพ่อื บูชา สิ่งทีต่ นเคารพตามลทั ธิศาสนาของตน ตอ มาจงึ เกดิ เปนความเช่อื ในเร่ืองเทพเจา ซงึ่ ถือวาเปน สิง่ ศกั ดส์ิ ทิ ธิ์ทีเ่ คารพบูชา โดยจะเริม่ จากวิงวอนอธษิ ฐาน จนมีการประดิษฐเครื่องดนตรี ดีด สี ตี เปา ตาง ๆ การเลนดนตรี การรอ งและการราํ จึงเกิดข้ึนเพ่ือใหเ ทพเจาเกิดความพอใจมากยิ่งขึ้น 3. เกิดจากการเลนเลียนแบบของมนษุ ย ซ่งึ เปนการเรยี นรูในขน้ั ตนของมนุษย ไปสูการ สรา งสรรคศิลปะแบบตาง ๆ นาฏศิลปกเ็ ชนกันจะเหน็ วามนุษยน ยิ มเลียนแบบส่ิงตา ง ๆ ทั้งจาก มนุษยเองสังเกตจาก เด็ก ๆ ชอบแสดงบทบาทสมมุติเปนพอเปนแมใ นเวลาเลน กนั เชน การเลน ตกุ ตา การเลนหมอ ขาวหมอ แกง หรือเลยี นแบบจากธรรมชาติและส่งิ แวดลอ มตา ง ๆ ทาํ ใหเ กดิ การ เลน เชน การเลนงูกินหาง การแสดงระบํามา ระบํากาสร ระบํานกยูง ( ทรงศักดิ์ ปรางควัฒนากุล : ม.ป.ป. ) 4. เกิดจากการที่มนษุ ยค ดิ ประดิษฐหาเครอ่ื งบนั เทงิ ใจ หลังจากการหยุดพักจากภารกจิ ประจําวัน เริ่มแรกอาจเปนการเลานิทาน นิยาย มีการนําเอาดนตรีและการแสดงทาทางตาง ๆ ประกอบเปนการรายรําจนถึงการแสดงเปนเรื่องราว
96 การแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง
97 เรอ่ื งท่ี 2 ประวัตนิ าฏศลิ ปไ ทย นาฏศิลปไ ทย คือ ศิลปะแหงการรายรําที่เปนเอกลักษณของไทย จากการสืบคนประวัติ ความเปนมาของนาฏศิลปไทย เปนเรื่องที่เกี่ยวของและสัมพันธกับประวัติศาสตรไทย และ วัฒนธรรมไทย จากหลักฐานที่ยืนยันวานาฏศิลปมีมาชานาน เชนการสืบคนในหลักศิลาจารึกหลักที่ 4 สมัยกรุงสโุ ขทัย พบขอความวา “ระบํารําเตนเลน ทกุ วนั ” แสดงใหเหน็ วาอยางนอยทสี่ ดุ นาฏศลิ ป ไทย มีอายไุ มนอ ยกวายคุ สุโขทยั ขนึ้ ไป สรุปทมี่ าของนาฏศิลปไ ทยไดด ังน้ี 1.จากการละเลนของชาวบานในทองถิ่น ซึ่งเปนกิจกรรมเพื่อความบันเทิงและความรื่นเริง ของชาวบาน ภายหลังจากฤดูกาลเกบ็ เก่ียวขาวแลว ซ่งึ ไมเ พียงเฉพาะนาฏศลิ ปไ ทยเทา นนั้ ทมี่ ี ประวตั เิ ชนนี้ แตนาฏศิลปทว่ั โลกก็มีกําเนิดจากการเลน พืน้ เมอื งหรอื การละเลน ในทองถิ่น เม่อื เกดิ การละเลน ในทองถน่ิ การขับรองโตตอบกันระหวางฝายหญิงและฝายชาย ก็เกิดพอเพลงและแม เพลงขนึ้ จงึ เกิดแมแบบหรือวิธีการที่พัฒนาสืบเน่ืองตอ ๆ กันไป 2. จากการพัฒนาการรองรําในทองถ่นิ สนู าฏศิลปใ นวังหลวง เมอ่ื เขาสวู งั หลวงก็มกี าร พัฒนารูปแบบใหงดงามยิ่งขึ้น มีหลักการ และระเบียบแบบแผน ประกอบกับพระมหากษัตริยไทย ยคุ สุโขทัย อยุธยา และรัตนโกสนิ ทร ทรงเปนกวแี ละนักประพันธ ดงั นั้นนาฏศลิ ปรวมทงั้ การ ดนตรีไทย จงึ มีลักษณะงดงามและประณีต เพราะผแู สดงกําลงั แสดงตอ หนาพระที่น่งั และตอ หนา พระมหากษัตรยิ ผูท่มี ีความสามรถในเชิงกวี ดนตรี และนาฏศลิ ปเ ชนกนั อาจกลา วไดว า กษัตริยแทบ ทุกพระองคทรงเปยมลนดวยความสามารถดานกวี ศิลปะอยางแทจริง บางองคมีความสามารถดาน ดนตรีเปนพิเศษ โดยเฉพาะยุครตั นโกสินทร พระมหากษัตริยไ ทยไดแสดงใหโลกไดป ระจกั ษถ ึง ความสามารถดา นน้ี กวแี ละศลิ ปะ เชน รชั กาลที่ 2, รัชกาลท่ี 6 และพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูห วั ภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระปรีชาสามารถดานดนตรีจนเปนที่ยอมรับของวงการดนตรีทั่วโลก
98 การแสดงชุดเจาเงาะรจนา การแสดงโขน
99 เอกลกั ษณข องนาฏศลิ ปไ ทย 1. มีทารําออนชอย งดงาม และแสดงอารมณ ตามลักษณะที่แทจริงของคนไทย ตลอดจนใช ลีลาการเคลอ่ื นไหวท่ดี สู อดคลองกนั 2. เครื่องแตงกายจะแตกตางกับชาติอื่น ๆ มีแบบอยางของตนโดยเฉพาะ ขนาดยืดหยุนได ตามสมควร เครื่องแตงกายบางประเภท เชนเครื่องแตงกายยืนเครื่อง การสวมใสจะใชตรึงดวยดา ย แทนทจี่ ะเย็บสาํ เร็จรปู เปนตน 3. มีเครื่องประกอบจังหวะหรือดนตรีประกอบการแสดง ซึ่งอาจมีแตทํานองหรือมีบทรอง ผสมอยู 4. ถามีคาํ รองหรือบทรอ งจะเปน คําประพันธ สว นมากแลวมลี กั ษณะเปน กลอนแปด สามารถนําไปรอ งเพลงชั้นเดียว หรือสองช้ันไดทกุ เพลง คํารองนที้ าํ ใหผสู อนหรือผรู ํากําหนดทา ราํ ไปตามบทรอง
100 เครอ่ื งแตง กายพระ เครอ่ื งแตงกายนาง
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137